De rol van de instrumenten in mainstream jazz.

Jazz is in de eerste plaats een groepskunst, waarbij verschillende instrumenten collectief

improviseren. De instrumenten spelen niet gelijk wat.. De rol die elk instrument speelt in de

improvisatie, ligt vast. Om een jazzconcert te kunnen volgen, is het interessant om te weten

welke de functies zijn die de instrumenten moeten vervullen. De verschillende basisrollen die

de instrumenten hebben, zijn sinds de jaren dertig eigenlijk niet veranderd. Hoe beter je die

begrijpt, hoe beter je de prestaties van een muzikant zult kunnen inschatten en waarderen. Je

zult ook vlotter de verschillende stijlen kunnen onderscheiden. En vooral: je zult

gemakkelijker je plaats vinden in een orkest als je beter begrijpt wat die andere muzikanten

rond je eigenlijk aan het doen zijn.

Elke jazzgroep kun je onderverdelen in twee groepen: de ritmesectie en de solisten.

In principe kan elk melodisch instrument een solistenrol vervullen. Der meest populaire in

jazz zijn de trompet en de saxofoon.

De ritmesectie bestaat uit twee een bas (contrabas of basgitaar), een instrument dat akkoorden

kan spelen (gitaar of piano) en drums. De ritmesectie moet de solisten begeleiden. Zij vormen

de achtergrond waarop de solist kan improviseren.

1. de bas

De bassist speelt de belangrijkste rol in de ritmesectie. De meeste solisten zouden liever

zonder drums spelen dan zonder bas. De bassist speelt op elke tel van de maat een noot. De

melodische lijnen die hij zo maakt noemen we een walking bass. De noten die hij daarvoor

uitkiest zijn belangrijkste noten van het begeleidende akkoord of noten die leiden naar

akkoordnoten. Hij geeft dus niet alleen het tempo aan, maar ook het harmonische parcours.

Zo kan hij op een C-akkoord bijvoorbeeld de volgende lijn spelen.

Een goede bassist moet een zeer vast tempo kunnen spelen en de melodieën die zijn baslijnen

vormen, inventief kunnen variëren.

De speelwijze van de contrabas is in jazz steeds pizzicato.

Waar jazzmuziek in de jaren dertig in de eerste

plaats dansmuziek was, is zij nu geëvolueerd naar

luistermuziek. Dat maakt dat de “timekeeping” -

rol van de bas minder belangrijk is dan vroeger en

zij dus veel vrijer kan spelen. Veel bassisten

spelen tegenmelodieën onder de melodie van de

solist en de ritmes worden veel gevariëerder. De

grote baanbreker van deze stijl was de bassist

Scott Lafaro.

Enkele namen die je moet kennen: Charlie Mingus, Paul Chambers, Ron Carter, Jaco

Pastorius.

In muziekstijlen waar het dansaspect belangrijk is, zoals rock, latin, funk en dance, beperkt de

rol van de bas zich tot het spelen van een riff of vamp (een ritmisch ostinaatfiguurtje).

Uit “Ummpf” van Bobby Hutcherson (funkjazz)

Uit “Mambo no 8” van El Tattoo del Tigre (mambo)

Luistervoorbeelden

1. Count Basie Orchestra: Splanky

bass: Walter Page

Stijl: …………………………………………………………………………………………..

Schema: ………………………………………………………………………………………..

Baslijn: ………………………………………………………………………………………..

2. John Coltrane Quartet: Mr Day

Bass: Jimmy Garrison

Stijl: ………………………………………………………………………………………..

Schema: ………………………………………………………………………………………..

Baslijn: ………………………………………………………………………………………..

3. Charles Mingus Trio: Back Home Blues

Stijl ………………………………………………………………………………………..

Schema………………………………………………………………………………………..

Baslijn………………………………………………………………………………………..

4. Slim and Slam: The Flat Foot Floogie

Bass: Slam Stewart

Stijl………………………………………………………………………………………..

Schema ………………………………………………………………………………………..

Baslijn

5. D’angelo: me And Those Dreamin’ Eyes

………………………………………………………………………………………..

Stijl: ………………………………………………………………………………………..

Schema: ………………………………………………………………………………………..

Baslijn: ………………………………………………………………………………………..

6. Peruchin: Domilita ¿Donde vas?

Bass: Cachao Lopez

Stijl ………………………………………………………………………………………..

Schema: ………………………………………………………………………………………..

Baslijn: ………………………………………………………………………………………..

7. Bill Evans Trio: Autumn Leaves

Bas: Scot Lafaro

Stijl. ………………………………………………………………………………………..

Baslijn………………………………………………………………………………………..

.

8. Joni Mitchell: God Must Be Boogie Man

Bass: Jaco Pastorius

Stijl: ………………………………………………………………………………………..

Baslijn: ………………………………………………………………………………………..

2. de drums

Met zijn rechterhand speelt de drummer op het ride-cimbaal ritmische figuren die voor een

regelmatige puls en een swinggevoel moeten zorgen. De voornaamste functie is hier

“timekeeping”. De cimbaal klinkt licht en heeft een lange “sustain”.

Die ritmes kunnen bestaan uit enkel vierde noten, unisono met

de bas (tsjing tsjing tsjing tsjing) maar meestal zijn ze iets

ingewikkelder (tsjing tsjik a tsjing tsjik a tsjing tsjing tsjik a

tsjing). In oudere jazzstijlen werden die patronen gespeeld op

snaartrommel of hi-hat.

Het crash-cimbaal klinkt iets minder lang door maar klinkt

luider. Het wordt meestal gebruikt om accenten te geven.

De hi-hat wordt met een voetpedaal bespeeld. Als je het pedaal

indrukt breng je twee cimbalen tegen elkaar die een droge “tsjik” klank maken en die meestal

op de tweede en vierde tijd gespeeld wordt.

Elk van de cimbalen heeft een eigen karakter en kan gebruikt worden om kleuren aan te

brengen in het spel.

Met de linkerhand bespeelt de drummer de snaartrommel (snare). De snaartrommel klinkt

helder en scherp. Hierop speelt de drummer figuurtjes die de gaten opvullen die de solist laat

(fills) en gesyncopeerde figuurtjes die zorgen voor een constante ritmische activiteit.

De bastrom wordt soms zachtjes meegespeeld op alle zware tijden of wordt gebruikt om

accenten te geven. Het wordt ook met een pedaal bespeeld.

De toms worden gebruikt om extra kleur aan de ritmes te geven. De basis set-up van een

jazzdrummer is: ride, crash, hihat, snare, hi tom, floor tom (of tenortrom), bass drum. De

meeste drummers hebben ook extra toms of cimbalen of kleinere percussie zoals een cowbell

of een woodblock die ze op hun drumstel monteren.

Elke drummer zoekt een eigen “sound”.

Die kan hij krijgen door de trommen op

zijn manier te stemmen of tape aan te

brengen op de vellen.

De meeste drummers zijn constant op

zoek naar cimbalen. Sommige

drummers hebben heuse

verzamelingen. Geen twee cimbalen

klinken immers gelijk, ook niet als ze

van hetzelfde merk zijn. Voor sommige

optredens zullen ze de ene, dan weer de

andere verkiezen. Als drummers op een

ander drumstel dan het hunne moeten

spelen, zullen ze vaak de cimbalen

vervangen door hun eigen cimbalen.

Hoe smeriger de cimbalen zijn, hoe

beter ze vaak zijn. De meeste

drummers kuisen ze nooit. Als je iets

verandert aan het oppervlak, zal de

cimbaal immers anders klinken.

Vaak hangt aan de zijkant van de floor

tom een zakje met verschillende

soorten trommelstokken (sticks), paukenstokken (mallets, hiervan is de kop omwikkeld met

stof) en brushes. De kleur van de bespeelde instrumenten hangt natuurlijk ook af van het

voorwerp waarmee je het aanslaat. Sticks klinken luid en scherp, mallets zacht en wollig en

brushes heel zacht. Die laatste worden vaak bij ballads gebruikt.

Net als bij de bassisten is de rol van de drummer “timekeeping”, maar net als bij de bassisten

is die rol uitgebreider geworden en heeft de drummer meer vrijheid gekregen om kleur toe te

voegen en actief deel te nemen aan het improvisatiespel, om de solist te ondersteunen en op te

zwepen. Een drummer kan in zijn eentje bepalen hoe luid de groep klinkt of welke sfeer een

nummer krijgt. Hij levert een belangrijke bijdrage tot de “sound” van een groep.

Luistervoorbeelden

1. Duke Ellington: Rocking In Rhythm (1931)

Drums: Sonny Greer

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

2. Count Basie: Taxi War Dance (1939)

Drums: Jo Jones

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

3. Horace Silver and The Jazz Messengers: Room 608 (1954)

Drums: Art Blakey

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

4. John Coltrane: The Promise (1963)

Drums: Elvin Jones

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

5. Miles Davis: Masqualero (1967)

Drums: Tony Williams

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

6. Chic Corea: Steps (1968)

Drums: Roy Haynes

Stijl: ……………………………………………………………………………………………..

Wat valt op? …………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………..

3. de piano

De piano is het de enige harmonische instrument in de klassieke ritmesectie. Zijn rol is dan

ook om de begeleidende akkoorden van het thema te spelen. De typische gesyncopeerde

manier waarop de pianist dat doen noemen we “comping” (van het werkwoord to accompany,

begeleiden). De pianist zal met beide handen ritmes spelen in akkoorden die de solist moeten

ondersteunen. Hij speelt die akkoorden in het middenregister van de piano.

Wanneer hij zelf soleert, gebruikt hij zijn linkerhand om te “compen” en zijn rechterhand om

melodische lijnen te spelen. Pianisten spelen een solo soms ook in “block chords”. Dat

betekent dat ze elke noot van de melodie harmoniseren (anders gezegd: elke noot van de

melodie krijgt een akkoord).

Comping is een moeilijke discipline:

- In jazz wordt veel gereharmoniseerd. Wanneer de bassist of de solist een ander akkoord

suggereren in hun begeleiding of melodie (wat vaak niet afgesproken wordt), dan moet de

pianist kunnen volgen en zijn akkoorden aanpassen hieraan.

- De pianist mag niet in de weg zitten van de melodie van de solist. Een goede begeleider

weet wanneer hij niets moet spelen. Sommige pianisten (Wynton Kelly was hier een

grootmeester in) lijken altijd aan te voelen wanneer een blazer een ademhaling in zijn

melodie zal plaatsen en vullen die vrijgekomen ruimte op met een akkoord.

- De ritmes die de pianist speelt moeten passen bij de ritmes die de drummer speelt.

De rol van de piano in de ritmesectie is in de loop van de jazzgeschiedenis geëvolueerd.

Oorspronkelijk speelde de pianist de basnoten mee samen met de bassist en speelde

akkoorden minder gesyncopeerd, hij accentueerde mee de sterke tijden. Nogmaals: jazz is van

dansmuziek naar luistermuziek geëvolueerd. Vanaf de bebop speelde hij geen baslijnen meer,

maar “compt”. Eind jaren vijftig leggen twee pianisten de basis voor de hedendaagse

pianostijlen:

- Bill Evans laat in zijn akkoorden de grondtoon weg, zodat de bassist meer ruimte krijgt en

het geheel van de groep transparanter gaat klinken.

- McCoy Tyner bouwt akkoorden op in kwarten, wat de solist meer ruimte geeft en de

totale klank van het ensemble grondig verandert.

Bill Evans

Luistervoorbeelden

1. Red Garland: Billy Boy (1958)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

2. Chic Corea: The Matrix (1967)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

3. Wynton Kelly: Freddie The Freeloader (1959)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

4. Bobby Timmons: Autumn Leaves (1963)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

5. Miles Davis: My Funny Valentine (1964) (piano: Herbie Hancock)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….

6. John Coltrane: My Favourite Things (1964) (piano: McCoy Tyner)

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………….