De rijkdom van het ontwerp

8/8/2019 De rijkdom van het ontwerp

1/30

De rijkdomvan het ontwerpProf. ir. C. van Weeren


2/30

Voor mijn ouders, die het fundament voor dit alles legden


3/30

Uitgave Publikatieburo BouwkundeFaculteit der Bouwkunde / Technische Universiteit Delft

1, 2628 CR DelftTelefoon (015) 2784737 / Fax (015) 2783030

E-mail U . l J u . : : o ~ U ' ' ' . l U U ' : ; ' ' Lavout Henk Berkman

Druk Beeld en Grafisch CentrumCip-gegevens Bibliotheek, Den Haag

CoPVright 7997 C. van WeerenNiets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door

middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaan-de schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISBN 90-5269-xxx-x


4/30

Intreerede uitgesproken op 19 september1997 doorProf. ir. C. van Weerenhoogleraar ontwerpen van draagconstructiesFaculteit der Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft


5/30


6/30

Toen mijn \ / r l ! lnr l loc en ik in onze jeugd allerlei bouwsels maak-ten om ons tegen van alles te beschermen dachten niet ineersteDat de nrn lh l l l l l l nn die wij realiseerden, ook een

was iets wat ons pas reali-wanneer het bouwsel instortte of wanneer wij na eennacht het totale bouwwerk plat op de grond aantroffen.

Bouwmeesters en dralagcGrlstr'ucltiesHet vak "ontwerper van draagconstructies" bestond vroeger niet.En .... er zijn mensen die van mening zijn dat dit vak heden tendage ook nog niet bestaat. Er zijn in die visie hooguit randfiguren(belangrijke randfiguren, dt weil, die narekenen wat de pre-ciese van onderdelen van een bouwwerkmoeten zijn. Of liever nog, wat de wanddiktes of wapeningshoeveelheden van draagconstructie-onderdelen moeten zijn, waarvan de architect de uitwendige maten al heeft vastgesteld.Laten ons een beeld vormen van de manier waarop de dragende functie van bouwwerken in de loop van de tijd tot standkwam.In de oudste was er de natuur, die voor bouwwerken zorgde,zoals grotten. De mens koos uit het aanbod van de natuur debouwsels, die hem het beste pasten. Later begon de mens aandeze natuurlijke bouwsels bij te schaven en bij te bouwen enuiteindelijk kwam hij tot geheel kunstmatige bouwsels vooreigen gebruik.Later waren er bouwers die de totale zorg voor een bouwwerkop zich namen en daarbij zorg voor het op een verant-woorde manier omspringen met materialen en bouwwijzen.Daarbij ging het dan zowel om de economische aspecten als de


7/30

aspecten, als de overige bouwtechnische aspecten.voorbeeld werd een op deze manier enmaar ook zo voordelig (binnen het budget) en zonder

en gemakkelijk in het onderhoud gerealiseerd.en op die plaats gebruikelijke

punt. werden varlzeltsrJrel


8/30

Hier zien Arnolfo di Cambio en Filippo Brunelleschi, enkelebouwmeesters van de Cattedrale di Santa Maria del Fiore inFlorence 1296 - 1436). Van terzijde op het Piazza delDuomo waken zij meer dan levensgroot over hun schepping.

bouwmeesters spreken we meestal over kerken, paleizen,stadhuizen en andere van belang bouwwerken. AI zijn dathet soort gebouwen, die veelal de tijd hebben getrotseerd, tochwas dit maar een beperkt deel van wat toenmaals de gebouwdeleefomgeving inhield.De rest werd gerealiseerd door "bouwers", die zeer sterk drevenop hun hun catalogus van mogelijkheden, waarmeealle voorkomende bouwwerken gebouwd werden.Een voorbeeld hiervan op het van de uitvoering.


9/30

In Toscane werden vloeren in het opgebouwd uitmoerbalken, kinderbalken en plavuizen/stenen. Deze nl


10/30

En van de is in ieder een vanaandacht. Elke specialist ziet vooral zijn specialisme. Het goedop elkaar aan laten sluiten van de specialismen is dan een lastige zaak.De is groot om via vaste afspraken, over hoe je zakenaanpakt, over maten en aansluitingen, te zorgen dat alles goedis afgestemd. Dan weet je wat je aan elkaar hebt.Hiermee wordt veelal wel direct of indirect een deel van het ont-werp vastgelegd.De stijlboeken uit het verleden kan men als zo'n systeem vanafspraken betitelen, in dit geval met een nadruk op het gebiedvan de vormgeving, en de schoonheid.Ook op het gebied van de dragende functie is het in aanzienlijkemate het leven eenvoudig te houden. We kunnen vuistregels formuleren voor het bepalen van de afmetingen. Alleende de manier waarop weerstand wordt geboden aanhorizontale krachten, is dan soms nog even moeilijk.De industrie heeft met verregaande rationalisatie gezorgd vooreen aanbod van dragende (en scheidende) elementen, die tegenzeer lage kosten worden geleverd.Ze worden geleverd in een beperkt aantal vormen en maten,compleet met standaarddetails en vaste t O E i p a S S l n q ~ ; q v ' J I V , " I V ' " voor wat betreft overspanning en belasting. Daardoorarchitect zelfstandig een te kunnen "ontwer-, een ontwerp op basis van v U l ' U l U ~ ~ l . Maar een hedendaagse zogenaamde "bouwmeester" kan opdeze wijze op een gerieflijke manier alleen zorgen voor lapjes-dekens, quilts. Ze vormen n geheel, en als je tevoren voor de

wat grenzen stelt aan het kleurgebruik dan kan het nogmooi ook.Is dit het nu ?Is dit de rijkdom die in een ontwerp te is?Of is er alleen een ontwerp mogelijk wanneer wordt


11/30

van de verworvenheden, die de industrie ons biedt, zodat eenontwerp alleen is voorbehouden aan een architect met eenbudget?

Alvorens hierop een antwoord te geven ga ik in op de inhoudvan mijn vakgebied.Het v a k g e ~ l i e d

het spreken over een VaKqetlled behoort een definitievan begrippen, zo ook over de benaming IIdraagconstructie ll.Het begrip "draagconstructie ll te verwijzen naar een afzon-derlijk als zodanig herkenbaar onderdeel van een gebouw, zoalsdat b.v. geldt voor een electrische installatie.Dat is echter niet zo.leder onderdeel van een totale bouwconstructie, het samenstelvan materile componenten, waaruit een gebouw is opgebouwd,dat (mede) een dragende functie vervuld wordt beschouwd alseen onderdeel van de draagconstructie.Hierbij willldragendll zeggen: dienend tot overdracht van krachten.In de bouwvoorschriften 2] wordt apart de hoofddraagcon-structie onderscheiden. Het bezwijken van een onderdeel hiervan geeft aanleiding tot het bezwijken van onderdelen van dedraagconstructie, die tot op enige afstand van het bezwekenonderdeel van de hoofddraagconstructie liggen.Aan onderdelen van de hoofddraagconstructie worden strengeveiligheidseisen voor wat betreft het bezwijken dooroverbelasting en door brand. Maar ook het gedrag onder deIIge bruiksbelasting ll is van belang. Als vloeren zoveel doorbuigen,dat op de vloeren staande scheidingswanden gaan scheuren ofals een gebouw teveel beweegt onder invloed van de wind ishet gebouw niet meer bruikbaar.Uit het gegeven dat de geen apart, monofunctioneel geheel is, al direct n van de uitdagingen, die hetontwerpen van in zich het ontwerpen

10


12/30

van de draagconstructie gaat samen met het ontwerpen voorandere functies van de verschillende materile componentenvan de bouwconstructie: de klimaat benvloedende,afwerkende en vormgevende functies.Alleen wanneer dit ontwerpen voor verschillende functiesT f " \ t " , rO n r r 1 gebeurt kan worden bereikt dat een meer isdan los herkenbare die naast elkaar staan, zonder zichom elkaar te bekommeren.Wanneer onder druk van financile omstandigheden ontwerpersen dus ontwerpen van elkaar worden losgekoppeld en er geenof alleen in een eindstadium communicatie plaatsvindt, is inte-gratie niet meer mogelijk. Er zal zijn van armoede in hetontwerp. De schatkist met mogelijkheden blijft gesloten!Soms komen we gebouwen tegen waar de draagconstructienadrukkelijk bepalend lijkt voor het totale beeld van het gebouw.Daar is niets op tegen zolang dit niet ten koste gaat van de func-tie en bovendien de draagconstructie niet verwordt tot een loosgebaarr dat los komt te staan van de krachtswerking.

11


13/30

De omheining van het buitenterrein van energiebedrijf Delflandin Delft gebukt te gaan onder een teveel aan constructie,terwijl de vuiloverstort van Den ontworpen door JanBrouwer, daarentegen een indrukwekkende en heldere, maarabsoluut niet overdreven draagconstructie bezit.

Een bankgebouw in Colle di Val d'Elsa, een plaatsje in Toscane,met een losstaande draagconstructie, waarin het gebouw in devorm van units IS opgenomen in zjjn verschijning wel zeergedomineerd te worden door de draagconstructie. Hetzeker een zuiver beeld van krachtswerkingen. Maar het toe-voegen van in de zelfde kleur als de draagconstructiederde regenafvoeren is ronduit grotesic Het beeld van de schar-nierende ondersteuning wordt hierdoor teniet gedaan.

12


14/30

De ont\Nerppriflktijk(1( '"nC"tr, ',f''t,c,C' weegt van oudsher de verschil-r"''' 'nC''fC''tc.mc.n in verschillende materialen

tegenover elkaar af. Hij doet dat veelal op basis van financileaspecten. Voor zover de architect daarvoorheeft geformuleerd op een voor de adviseur toegankelijkemanier, doet hij dat ook op functionele en vormgevingsaspecten.

worden meestal totale systemen die later oponderdelen worden aangepast, daar waar 1 " I ~ i l I J L " l l ' ' ' J vanaard optreden.Het aantal systemen dat in de in combinatie metelkaar wordt toegepast is zeer groot. Veelal is de invloed van deaannemer, met een voordeelaanbieding uit de catalogi, debetaan nog eens een extra vergroting van de variatie in de draag-co nstu cti e.

Bij de in aanbouw woonboulevard in Zoetermeer is sprakevan een combinatie van geprefabriceerde enter gestorte beton en dragende wanden van gelijmdekalkzandsteenblokken. Binnen elk van de materialennog verschillende mepa:SSlrlq

13

er ook


15/30

De verschillende systemen, die in de praktijk samen worden toe-gepast zijn lang niet op elkaar afgestemd dat dezeautomatisch een goede constructieve samenhang vertonen.In dat geval de hiervoor term "hybride constructie"de definitieve karakterisering van iets dat in de ogen van deadviseur niet echt goed is, maar waar mee te leven valt.De aansluitingen zijn veilig, of zijn metningen veilig gemaakt.

van extra voorzie-

Maar hoe staat het met de kwaliteit en de samenhang in relatietot de andere functies, waarvoor deze materile componentenvan de bouwconstructie ook ontworpen moeten worden?En de rol van de architect dan?Mijn voorganger Hogeslag [Iit. 3] sprak in zijn afscheidsredeover de verhouding tussen architect en constructeur.Ik citeer: "Omdat zij ontwerpers zijn, behoort het inductieve denken bij zowel de architect als de constructeur aanwezig te zijn.De constructeur maakt een vergelijkbaar proces door als dearchitect. Hij analyseert en onderzoekt wel degelijk en komt zotot een ( ' \ f n - t h o " o Dat laatste niet zelden bij ingeving.Hoe vaak komt het niet voor, dat een constructeur bij zichzelfzegt: "Zo moet het", de bekende eerste die later, vaakna veel studie en onderzoek, inderdaad de beste blijkt te zijn. En- daarnaast - hoe vaak komt het niet voor, dat de architectdeductief denkt en voor een probleem een boekjesoplossingkiest? Een "gap", een aan samenwerking en inTCl l1 r ' lT IOkan ik mij alleen goed voorstellen, wanneer n van deof misschien beide, gewoon niet goed is en het aan ken-nis en/of kunde wordt ontkend door zich een aante meten; het "architectonisch onaanvaardbaar" of het "constructief onaanvaardbaar"."Einde citaat.

14


16/30

Maar we moeten bedenken dat het tussen architecten constructeur nog niet eens alle functies dekt, die dragendeelementen mede vervullen. Er nog meer adviseurs die ietsvan doen hebben met de functies, die dragende elementen vervuilen naast de overdracht van krachten. Daarmee wordt hetsamenspel van de betrokkenen nog eens extra gecompliceerd.

dat niet aan alle functies voldoet niet wordtook al is het voorzien van een bijzondere

constructie, is een gegeven.Het eerste werkelijk volledig vrijdragende tribunedak voor eenvoetbalstadion op de wereld is de tribune van het gemeente-lijk sportpark in Alkmaar [Iit. 4], naar ontwerp van Jan Wils,geopend op 21 september1930. Hiermee was een volledig ongestoord uitzicht op het veld mogelijk. Maar het werd in de krantenvan die tijd allerminst beschreven als een bijzondere draagconstructie. Van veel groter belang was het in onvoldoende matevoldoen van de beschermende functie tegen regen: de voor detribune staande toeschouwers kregen het over de gootwater op hun hoofd en de eerste rijen op de tribuneruimschoots hun deel van het naar binnen waaiende water. Demogelijkheid om daarvan met een fikse borrel bij te komen in hetcaf onder de tribune was niet ~ ~ r 1 \ A l l l 7 I n doordat deze ruimteenkele cm's te laag was om aan de betreffende voorschriften tevoldoen, kon geen volledige worden \ lU r l< ' r L l , 1 l1 - l 1De bekende Duitse architect Scharoun heeftnr" ' f 'h1-ono gebouwen gerealiseerd.Binnenkort wordt op de faculteit een Ton 'Tn . , n c ' r oingericht, zodat u dit zelf kunt beoordelen.

in mijn ogenover hem

De ruimten in bij voorbeeld de Philharmonie in Berlijn indruk-wekkend van vorm. De Philharmonie wordt ook nog bekroonddoor een dak dat er constructief uiterst spannend uitziet.

15


17/30

herkennen en het op het oog ook constructief bijzondere dak isuitsluitend vorm, net als het plafond daaronder. Destructie van het dak bestaat uit zware voorgespannen betonnenbalken, die qua vorm volledig de restruimte volgen, die is overgebleven tussen dakhuid en plafond.

biedt quaconstructie hier niet In hoeverre deze zijngexploreerd weet ik niet. Het is echter mijn overtuiging dat eennog ontwerp mogelijk was geweest.

Het dak van de dom in Florence van de bouwmeesterBrunelleschi bezit net als de Philharmonie een verschillend

binnen- en Hier is echter sprake van vor-men, die wel in verband met elkaar tot stand zijn gekomen.De binnen- en buitenschil zijn met ribben verbonden tot nsamenwerkend geheel.De vorm is in hechte samenhang metuitvoerbaarheid (zonder kostbare steunconstructie) en krachts-werking tot stand gekomen.

16


18/30

Als voorbeeld uit de recente ga ik in op de dakconstructievan de penitentiaire inrichting in Hoorn van de architect Putter[Iit. 5]. Voor de verblijfsruimte bij de cellen is een zeer ruimtelijkwerkend f ' lI l1nrl


19/30

Aan de onderzijde zijn vooral normaalkrachten en inveel mindere mate buigende momenten. Daarom kan hier meteen beperkte dikte van het dak worden volstaan.

Als resultaat van de interactie tussen vorm, functie en krachtsis een dakelement ontstaan met ribben, die aan de

onderzijde en breed, en aan de hoog en smalzijn.de essentie van het op de faculteit der BouwkundeDe waarvoor ik mt mijn collega's van de leer-stoelen ontwerpen van draagconstructies, zie gesteld is nit hetverder vormgeven en uitdragen van mijn vak van adviseurdraagconstructies. In tegendeel, sinds mijn aantreden in Delftben ik van vak veranderd!

18


20/30

Het gaat er immers niet om, om van studenten aan deze faculteitadviseurs voor draagconstructies te maken en dit met onderzoek te ondersteunen. Ook gaat het er niet om, een rol bij bijvoorbeeld de begeleiding van afstudeerders op ons te nemen,waarbij wij als adviseurs voor de draagconstructie optreden.Overigens vraagt dit wel een permanente alertheid want veelafstudeerders zouden op consultbasis niets liever willen. Maarneem het een student in deze tijd maar eens kwalijk, dat hij/zijsteeds calculeert, hoe zo snel mogelijk het benodigde aantalstudiepunten wordt gehaald!Waar je als adviseur vanuit het draagconstructie-deel met hettotaal ontwerp bezig bent, ben ik nu vanuit het totaal ontwerpbezig met het draagconstructie-deel.Overigens is het als adviseur vanuit het draagconstructie-deelmet het totaal ontwerp bezig zijn al een luxe, die bij eenrijk deel van de bouwprojecten niet meer geldt.Nu wil ik 2zinsneden van Mick Eekhout [lit.6] citeren, die overconcurrent engineering deed, die inziensevenzeer opgaan voor een groot deel van de "gewone" ontwerp-

Ik citeer:"Als twee partijen met onafhankelijke honoraria, waarvan nhirarchisch de ander kan overheersen, 1"0""01 , ,1 /0 aan eenparallelontwlk:keltralectste eind, inspanning en mag voor het-zelfde honorarium een en ander ten genoege van de dominante

nog eens overdoen. In een dergelijke situatie past het derecessieve partij om af te wachten wat de dominante partij ver-zint of beveelt, " en "In de van de normale bouwpro-

pn r l l nPP r l l l n gewoonlijk finan-ciel een ramp door de hirarchische IIl l fJU1;:)t;;11 en wacht ieder-een rustig instructies af, bij

19


21/30

op tijdverlenging gerechtvaardigd is. Maar deze negatieve spiraal zal in de toekomst toch vaker moeten worden doorbroken,op straffe van dat blijven van standaardof bekende componenten. De technische vernieuwing is daneen zachte dood gestorven."Einde citaat.Waar het nu om gaat is om in de ontwerppraktijk van gebouweneen manier te vinden waarop bouwkundige ontwerpers, of datnu architecten of ontwerpers van bouwcomponenten bij hetontwerpen positief worden gestimuleerd vanuit de mogelijkheden die draagconstructies bieden. Daarmee moet het realiserenvan ontwerpdoelstellingen, of "het dat door de geestvan de ontwerper naar een nivo worden Endan niet alleen bij die zeer beperkte groep gebouwen waar deontwerpers zich van alles, met name op financiel kun-nen veroorloven, maar vooral bij die gebouwen, waar nu nogwordt "dat er nu eenmaal niet meer inzit".Een probleem bij het onderwijs is dat de student-ontwerper nogniet kan drijven op ervaring (kennis, inzicht).Dat is alleen te ondervangen door een sterk methodologisch

aanpak.Overigens is dat voor een ontwerper (adviseur) van draagconstructies niet anders.

Deze begint in de beroepspraktijk veelal met het uitwerken vandoor ervaren adviseurs ontworpen alternatieven, via veiligewegen, die zijn vastgelegd in voorschriften en handboeken.Van aandacht voor het grotere waarvan destructie deel uitmaakt is veelal ook nog geen sprake.Gaandeweg de carrire verbreedt het beeld zich voor dezejunior-adviseur, voorzover althans de harde financile realiteitdaar geen barrires voor opwerpt.

20


22/30

De van de leerstoelen ontwerpen van draagconstructiesop de faculteit der Bouwkunde is duidelijk verbonden met hetzich invoegen in een methodologische vanuithet gebouw als totaal en vanuit de gebouwcomponenten. Vooreen aantal aspecten is de relatie met het ""I,nr""rl bouwmanagement apart benoembaar.

De doelstelling van het onderwijs in de opdeze faculteit is meerledig.Allereerst dient de student te leren zijn ontwerpopvattingen en -uitgangspunten zodanig expliciet te maken, dat hij een helderuitgangspunt heeft voor de bijdrage van destructie aan zijn ontwerp.Vervolgens dient hij/zij een kennis te vergaren omtrentde werking van krachten binnen een bouwwerk, dat hij zich hiervan een ruimtelijk beeld kan voorstellen als uitgangspunt voorhet ontwerp van een draagconstructie. Dan dientinzicht in de verschillende draagsystemen, nr


23/30


24/30

deze herziening behoeft niet zozeer overal nieuw materiaal teworden ontwikkeld als wel dat het bestaande materiaal moetworden omgewerkt om beter binnen het probleemonderwijs te passen.Het werk vindt n n ~ i n + " n Y " n ...rl plaats voor de wetenscrladen ontwerpen van draagconstructies n ingebouwen. Via de draagconstuctie moet de krachtswerking detoepassing in worden getrokken, zodat dit vak geen theorieDe a f s ~ t e m l m i r l Q tussen door vakspecialisten gegevenachtige ondersteuning in aansluiting op de ontwerpopgave ende door de blokdocenten gegeven assistenties moet in

met de blokcordinatoren, dus ver-sterkend, Want dan kunnen we e.e.a. ook uitvoer-baar maken binnen het onderwijs op deze faculteit,neerd als dit wordt door de grote aantallen van de studenten.OnderzoekDe centrale opgave op de faculteit der Bouwkunde is het ont-werpen van de (gebouwde) omgeving. is het mogelijkom onderzoek op het gebied van het ontwerpen van draagconstructies te richten op het praktijkgebied van de adviseur (somsontwerper?) van draagconstructies. Dat zou mijns inziens eenmisser van de eerste orde zijn. De unieke mogelijkheden van defaculteit der Bouwkunde worden daarmee miskend.De primaire aandacht bij onderzoek dient te liggen bij de interactie met de andere ontwerpdisciplines, de mogelijkheden dievanuit de draagconstructies bestaan om een ontwerp te verrijken.Bij die onderdelen van het onderzoek op het gebied van draag-constructies die wl in belangrijke mate vanopzet zal het gaan om het hanteerbaar makenvan de van materialen, systemen en ho l ' JC ' t ' ,nnen de mogelijke detailleringen, die een bijdrage kunnen gevenaan het totale ontwerp.

23


25/30

En dan niet alleen een bijdrage als randvoorwaarde, om daarmee de ontwerpvrijheid in te perken, maar vooral een bijdrageom daarmee het ontwerp nieuwe impulsen te geven, door ruimtete geven voor extra mogelijkheden.Het onderzoek op het gebied van het ontwerpen van draagconstructies zal de mogelijkheden van ontwerpers zodanig moetenuitbreiden, dat van de mogelijkheden van de dragende functies binnen een ontwerp een vanzelfsprekende bouwsteen is voor een ontwerp.Relevant voor het onderzoek op het van het ontwerpenvan onder meer de aspecten krachtswer-

onderzoek op het gebied van verbindingen begint,waar het onderzoek van collega's op de faculteit der CivieleTechniek ophoudt.

De essentie van dit onderzoek is het vertalen van de mogelijkheden van bestaande n nieuwe materialen naar ontwerpmogelijkheden en -oplossingen in relatie tot de vormeisen, die aan hetproduct wordenOnderzoek op het gebied van draagconstructiesystemen, hetgeen per definitie multidisciplinair onderzoek is, moet de strijd

24


26/30

aanbinden met de in de loop van de catalogus-oplossingen, die voor veel bouwwerken hebben geleid tot eennieuwe invulling van het "traditionele bouw".Samen met de van de huidige ARBO-eisen enoor1711r i lno aandacht voor de rentabiliteit in de eerste 10houdt dit voor een in: een rechthoekige

van 12,60 m x n x 3,60 m met dragende omnerlspiDUVVOli3-den van rtOrlrC"Clnn beton of kalkzandsteenblok-ken en vloeren van kanaalplaten. Een en ander aangekleed en

met afwerkingen in het gewenste luxe-nivo, dus passend bij de huurprijs per m2.

25


27/30


28/30

Dames en heren, dat ik hier nu voor u sta, dank ik aan velen. Datzelfde voor het kunnen functioneren op deze universiteit.Hen wil ik dank zeggen.Ik dank alle collega-constructeurs die aanhebben bijgedragen: bij projecten, in verenigingen, en in technische commissies. De manier waarop vele collega's in vereni-

en commissies belangeloos bijdragen aan de ontwikke-ling van het vak is iets om op te zijn.Ik dank alle architecten, die cht in discussie wilden over hetontwerp en bij machte waren hun uitgangspunten te verwoorden aan adviseurs van verschillende alS1Clplmes.Ik dank collega's op de faculteit, die voor mij openstaan wanneer ik met ze wil praten en ik dank voorganger

voor alle goede raad en bijstand.Ik dank de studenten, van wie ik elke dag nog leer.En ik dank allen die mij en ondersteunen en zon-der wie de faculteit niet zou functioneren.Dames en heren, ik heb u een schets gegeven van de positievan de draagconstructie binnen het totale gebouw, van het ontwerp ervan binnen het totale ontwerp en van de ontwerpers vandraagconstructies binnen het totale ontwerpteam.Moge de draagconstructie vanuit deze positie een verrijkende

leveren aan het totale ontwerp.Ik heb gezegd.

27


29/30

Literatuur

[1] Andrea Palladio, 1570, "Over de Toscaanse bouworde", citaat ontleendaan Msnfred Wundram, Thomas Pape, Andrea Palladio 1508 -1580Architect tussen renaissance en barok - Taschen/Libero, 1988, Keulen

[21 TGB 1990 Belastingen en vervormingen, NNI 1991, Delft, blz 11[3) prof. ir. A.J. Hogeslag, Relatie tussen architect en constructeur/

Construeren in prefab beton, afscheidsrede, 1994, PublicatieburoBouwkunde, Delft, blz. 9

]4] Tijs Tummers, Architectuur aan de zijlijn: stadions en tribunes inNederland, Amsterdam: D'ARTS, 1993, blz. 59-63[5] Cement, Stichting BetonPrsma 's-Hertogenbosch, 1990, nr. 5, bil. 10-15[6] Onderzoeksschool Bouw, cursusbundel Ontwerprnethodologie,

oktober 1996, Delft, blz. 215, 216

Bronvermelding

De foto's op pagina 18 zijn van de ing G.J.w. Morssink

28


30/30

Jt:4:tTUDelftTechnische Universiteit Delft ISBN 90-5269-247-5

De rijkdom van het ontwerp

Documents

Transcript of De rijkdom van het ontwerp