De RenaissanceDe Renaissance

De Renaissance (wedergeboorte)De Renaissance (wedergeboorte)

14e eeuw in Italië14e eeuw in Italië

– Kooplieden Florence, Milaan, Venetië, GenuaKooplieden Florence, Milaan, Venetië, Genua

– Terugkijken naar een glorierijk verledenTerugkijken naar een glorierijk verleden

– Doen herleven van de bloeiperiode uit de klassieke oudheidDoen herleven van de bloeiperiode uit de klassieke oudheid

Eerste onderzoekers worden hEerste onderzoekers worden humanisten genoemd

Zij kwamen, op grond van klassieke teksten, tot een nieuwe visie op de rol Zij kwamen, op grond van klassieke teksten, tot een nieuwe visie op de rol van de mensvan de mens::

- de theocentrische opvatting veranderde in een antropocentrischede theocentrische opvatting veranderde in een antropocentrische

- Het aardse bestaan even belangrijk als het goddelijkeHet aardse bestaan even belangrijk als het goddelijke

- Prestatie van de mens kwam uit de mens zelf voort Prestatie van de mens kwam uit de mens zelf voort

- Grote kunstenaars waren genieën, en niet alleen door God Grote kunstenaars waren genieën, en niet alleen door God begenadigdbegenadigd

- Collectivisme verandert in individualismeCollectivisme verandert in individualisme

Tijd der ontdekkingenTijd der ontdekkingen

Ontdekking van de individuele mensOntdekking van de individuele mens

Ontdekking van de wereld waarin we leven: Ontdekking van de wereld waarin we leven: – BiologischBiologisch de mens wordt onderzochtde mens wordt onderzocht

de planten- en dierenwereld wordt de planten- en dierenwereld wordt emperisch onderzochtemperisch onderzocht

– Ontdekking van gebieden: Ontdekking van gebieden: 1492 Amerika1492 Amerika

1498 ontdekking route naar Oost-1498 ontdekking route naar Oost-IndiëIndië- Wereldbeeld - Wereldbeeld CopernicusCopernicus- Uitvindingen- Uitvindingen Boekdrukkunst / buskruit / kompas Boekdrukkunst / buskruit / kompas etc. etc.

Taken en technieken van de literatuurTaken en technieken van de literatuur

Lering en vermaak Lering en vermaak

Persoonlijk gevoel is niet afwezig, maar algemene geldigheid staat Persoonlijk gevoel is niet afwezig, maar algemene geldigheid staat hoger aangeschrevenhoger aangeschreven

Schrijvers als het geheugen en het geweten van de wetenschapSchrijvers als het geheugen en het geweten van de wetenschap

De retorica levert de techniek om het publiek te bespelen.De retorica levert de techniek om het publiek te bespelen.

Navolging (imitatio) is geen vies woordNavolging (imitatio) is geen vies woord

Taal en literatuurTaal en literatuurHet materiaal van de schrijver: taal en literaire conventies Het materiaal van de schrijver: taal en literaire conventies

ConventiesConventies

– Verhouding klassieke en eigen literatuurVerhouding klassieke en eigen literatuur

Translatio (vertaling waardoor klassieke genres herleefden)Translatio (vertaling waardoor klassieke genres herleefden)

Imitatio (navolging door woorden, zinsconstructies en uitdrukkingen Imitatio (navolging door woorden, zinsconstructies en uitdrukkingen over te nemen)over te nemen)

Aemulatio (verbetering waardoor nieuwe genres – aforisme, essay, Aemulatio (verbetering waardoor nieuwe genres – aforisme, essay, sonnet, emblemata - ontwikkeld werden)sonnet, emblemata - ontwikkeld werden)

OvergeleverdOvergeleverd

Handschriften tot 1450Handschriften tot 1450

Incunabelen van 1450 tot 1500Incunabelen van 1450 tot 1500

Drukwerk vanaf 1500Drukwerk vanaf 1500

Literatuur of niet?Literatuur of niet?– Geen scheiding tussen zakelijke en literaire teksten: ze moeten Geen scheiding tussen zakelijke en literaire teksten: ze moeten

informeren, instrueren, overtuigen, beschouwen en amuseren.informeren, instrueren, overtuigen, beschouwen en amuseren.

SamengevatSamengevat

Kenmerken RenaissanceKenmerken Renaissance

Omstreeks 1600 verschuift het culturele zwaartepunt van Zuid- naar Omstreeks 1600 verschuift het culturele zwaartepunt van Zuid- naar Noord-Nederland.Noord-Nederland.

In de Nederlanden waren veel steden: het stedelijk milieu stimuleert In de Nederlanden waren veel steden: het stedelijk milieu stimuleert de communicatiede communicatie

Mondelinge communicatie, communicatie in handschrift en Mondelinge communicatie, communicatie in handschrift en communicatie in gedrukte vorm spelen alledrie een rolcommunicatie in gedrukte vorm spelen alledrie een rol

Niet alle teksten hadden dezelfde kans om overgeleverd te wordenNiet alle teksten hadden dezelfde kans om overgeleverd te worden

Ons begrip literatuur is in de 17e eeuw niet goed bruikbaar.Ons begrip literatuur is in de 17e eeuw niet goed bruikbaar.

Latijnse school: belang van literatuur en overdracht klassieke Latijnse school: belang van literatuur en overdracht klassieke normen.normen.

Individualisering en het ontstaan van een elitecultuur. Humanisme Individualisering en het ontstaan van een elitecultuur. Humanisme en renaissance spelen daarbij een belangrijke rol.en renaissance spelen daarbij een belangrijke rol.

De schrijvers vooral uit de hogere milieus en de middenklassen, De schrijvers vooral uit de hogere milieus en de middenklassen, maar ook anderen krijgen kansen.maar ook anderen krijgen kansen.

Literatuur van vrouwen: weinig Literatuur van vrouwen: weinig

In het begin van de 17e eeuw concentreert het letterkundige leven In het begin van de 17e eeuw concentreert het letterkundige leven zich in de rederijkerskamerszich in de rederijkerskamers..

De klassieke tragedieDe klassieke tragedie

Er dienden vijf bedrijven (fasen) te zijn. Er dienden vijf bedrijven (fasen) te zijn. ExpositieExpositie de uiteenzetting van wat voorafgegaan is de uiteenzetting van wat voorafgegaan is

om om wat volgt te kunnen begrijpenwat volgt te kunnen begrijpen

IntrigeIntrige de verwikkeling, de ontwikkeling van een de verwikkeling, de ontwikkeling van een probleem wordt geschetst probleem wordt geschetst

ClimaxClimax de spanning wordt opgevoerdde spanning wordt opgevoerd

CatastrofeCatastrofe de spanning komt tot ontlading en het begin de spanning komt tot ontlading en het begin van de ontknopingvan de ontknoping

PeripetiePeripetie de beslissende wending en de afwikkeling de beslissende wending en de afwikkeling

- De peripetie wordt opgevolgd door een catharsis (de verzoening De peripetie wordt opgevolgd door een catharsis (de verzoening met het lot) met het lot)

AristotelesAristoteles

Er zijn drie eenhedenEr zijn drie eenheden- tijd (etmaal mag niet overschreden worden)- tijd (etmaal mag niet overschreden worden)- plaats (laat Aristoteles zich niet over uit – een beperkte ruimte)- plaats (laat Aristoteles zich niet over uit – een beperkte ruimte)- handeling (uitsluitend één onderwerp)- handeling (uitsluitend één onderwerp)

Handeling:Handeling:- De plot toont samenhang- De plot toont samenhang- Het karakter van het personage is ondergeschikt de plot- Het karakter van het personage is ondergeschikt de plot- Het karakter wordt duidelijk door het handelen en de motivatie - Het karakter wordt duidelijk door het handelen en de motivatie hiertoe hiertoe- Gebeurtenissen moeten noodzakelijk (of het waarschijnlijke) op - Gebeurtenissen moeten noodzakelijk (of het waarschijnlijke) op elkaar volgenelkaar volgen

Publiek:Publiek:- Er moet medelijden voor de personages opgewekt worden- Er moet medelijden voor de personages opgewekt worden

- Er moet vrees opgewekt worden:- Er moet vrees opgewekt worden:- voor de personages- voor de personages- bij de toeschouwer (hem zou vergelijkbare dingen - bij de toeschouwer (hem zou vergelijkbare dingen

kunnen kunnen overkomen) overkomen)

Personages mogen niet te ver van de toeschouwer af staan, dus Personages mogen niet te ver van de toeschouwer af staan, dus niet werkelijk slecht of zedelijk volmaaktniet werkelijk slecht of zedelijk volmaakt

De afloop is in de regel slecht. De afloop is in de regel slecht.

Een bode vertelt de gebeurtenissen van elders. Een bode vertelt de gebeurtenissen van elders.

Tussen de bedrijven door treden reien op: koren die via zang en Tussen de bedrijven door treden reien op: koren die via zang en dans een toelichting geven op het vertoonde. dans een toelichting geven op het vertoonde.

Soms: een "deus ex machina": een god of een engel die met Soms: een "deus ex machina": een god of een engel die met behulp van een mechaniek van hoog boven het toneel neerdaalt.behulp van een mechaniek van hoog boven het toneel neerdaalt.

Het materiaal van de schrijver: taal en literaire conventiesHet materiaal van de schrijver: taal en literaire conventies

Volgens Vondel ging het zo: Volgens Vondel ging het zo:

Je de Nederlandse taal goed eigen maken door oudere auteurs te Je de Nederlandse taal goed eigen maken door oudere auteurs te lezen en typerende uitdrukkingen te verzamelenlezen en typerende uitdrukkingen te verzamelen

Oefenen door bestaande verhalen op rijm te zettenOefenen door bestaande verhalen op rijm te zetten

Het lezen van zedenkundige werken om verstandige ideeën op te Het lezen van zedenkundige werken om verstandige ideeën op te doendoen

Het vertalen van beroemde buitenlandse dichtersHet vertalen van beroemde buitenlandse dichters

Het schrijven aan de hand van de regels en voorbeelden van Het schrijven aan de hand van de regels en voorbeelden van anderenanderen

… … en natuurlijk heb je ook aanleg nodig.en natuurlijk heb je ook aanleg nodig.

Thema’sThema’s

De opstand tegen Spanje en de politiek gevolgen daarvan De opstand tegen Spanje en de politiek gevolgen daarvan

Literaire propaganda Literaire propaganda

GodsdienstGodsdienst

Welvaart en de slechte morele gevolgen ervanWelvaart en de slechte morele gevolgen ervan

Burgerlijke deugden als matigheid en beheersingBurgerlijke deugden als matigheid en beheersing

Orde is een belangrijk begrip in de 17e eeuw.Orde is een belangrijk begrip in de 17e eeuw.

P.C. HooftP.C. Hooft

WarenarWarenar

– Film en leesverslagFilm en leesverslag

Constantijn HuijgensConstantijn Huijgens

KorenbloemenKorenbloemen (1658)(1658)

Costelick malCostelick mal (1622) (1622) Één toneelstuk: Één toneelstuk:

Trijntje CornelisTrijntje Cornelis (1653)(1653)

epigrammenepigrammen

VondelVondel

HekeldichtenHekeldichten Klaagzangen Klaagzangen

(elegieën)(elegieën) Toneel, o.a. Toneel, o.a.

tragedies, bv tragedies, bv Gijsbrecht van Gijsbrecht van AemstelAemstel (1637) (1637)

VondelVondel

BrederoBredero(1585-1618)(1585-1618) ‘‘Rederijker’Rederijker’ Spaanschen Spaanschen

BrabanderBrabander Kluchten: Kluchten: De klucht De klucht

van de koevan de koe, , De De molenaarmolenaar..

Boertig, Amoureus Boertig, Amoureus en aandachtig en aandachtig groot liedboekgroot liedboek. .

Al ziet men de lui, Al ziet men de lui, men kent ze nietmen kent ze niet

Spreuk v.BrederoSpreuk v.Bredero

’’””t Is wel een t Is wel een schone stad, maar schone stad, maar het volksken is te het volksken is te vies.vies.””

Eerste zin van de Eerste zin van de Spaanschen Spaanschen BrabanderBrabander