De Remonstrantie 400 jaar

De Remonstrantie 400 jaar

Ontstaan | historie | actualiteit

Onder redactie van Koen Holtzapffel en Marius van Leeuwen

Meinema

Vierhonderd jaar geleden, op 14 januari 1610, ondertekenden 44 predikanten, onder wie Johannes Wtenbogaert, het eerste ontwerp van ‘De Remonstrantie’: het verzoekschrift dat later in definitieve vorm bij de Staten van Holland werd in-gediend en waaraan de remonstranten hun naam te danken hebben. Hoe kwam de Remonstrantie tot stand en wat valt er over haar inhoud te zeggen? Welke rol heeft de Remonstrantie gespeeld en wat heeft deze tekst ons vierhonderd jaar later te zeggen? Zeker is dat dit pleidooi voor tolerantie in de chris-telijke kerk een belangrijke plaats inneemt in onze vader-landse geschiedenis. De Remonstrantie 400 jaar toont aan dat het belang van dit geschrift de Remonstrantse Broederschap overstijgt.

Met bijdragen van elf remonstranten en één niet-remonstrant: Tjaard Barnard, Wibren van der Burg, Sigrid Coenradie, Eric Cossee, Johan Goud, Koen Holtzapffel, Foeke Knoppers, Marius van Leeuwen, Lenze Lijzen, Eginhard Meijering, Wim Verboom en Marthe de Vries.

Koen Holtzapffel en Marius van Leeuwen zijn verbonden aan het Remonstrants Seminarium te Leiden.

www.uitgeverijmeinema.nl9 789021 142432

isbn 978 90 211 4243 2 | nur 704

De R

emonstrantie 400 jaar K

oen Holtzapffel en M

arius van Leeuw

en (red.)

Holzapffel def.indd 1 14-12-09 15:20

9204_Remonstr 400 jr 5.0 09-12-2009 09:34 Pagina 2

De Remonstrantie 400 jaar

Ontstaan, historie, actualiteit

Onder redactie vanKoen Holtzapffel en Marius van Leeuwen

Uitgeverij Meinema, Zoetermeer


www.uitgeverijmeinema.nl

Ontwerp omslag: Geert de KoningIllustratie omslag: Rembrandt, Portret van Johannes Wtenbogaert (1557-1644),Remonstrants predikant, 1633. Rijksmuseum, Amsterdam.

ISBN 978 90 211 4243 2NUR 704

© 2010 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou-digd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar ge-maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder vooraf-gaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


Inhoud

Ten geleide. De Remonstrantie 400 jaar 7Koen Holtzapffel en Marius van Leeuwen

De vijf ‘leerpoincten’ uit de Remonstrantie 14

a. de remonstrantie: voorgeschiedenis ena. ontstaan

De erfenis van Arminius 23Marius van Leeuwen

Vierenveertig handtekeningen 35Marthe de Vries

De Remonstrantie in het geding. Politiek-maatschappelijke ontwikkelingen 1609-1618 52Lense Lijzen

Alles of niets 64Wim Verboom

b. hoe het de remonstrantie verder verging

De Remonstrantie tussen Verlichting en modernisme 79Eric Cossee

Remonstrantie: banier of steen des aanstoots 92Tjaard Barnard

Christus als het fundament van Gods verkiezing 106Eginhard Meijering

5


Een nieuwe kijk op oude geschillen. Een halve eeuw toenadering 112Marius van Leeuwen

c. eigentijdse overdenkingen naar aanleidingc. van de remonstrantie

‘Want God had de wereld zo lief…’ 121Foeke Knoppers

Over keuzevrijheid, gekozen worden en geroepen zijn 129Koen Holtzapffel

Genade, wie wil daar nou niet over spreken? 135Sigrid Coenradie

Dit is het oordeel dat het licht in de wereld kwam 142Koen Holtzapffel

Examinabel. Waarom elk belijden kan worden herzien 149Johan Goud

De scheiding van kerk en staat: een vaak miskend ideaal 156Wibren van der Burg

bijlageDe actualiteit van Arminius 169Lezing, gehouden door Marius van Leeuwen ter afsluiting van de conferentie Arminius herdacht op 10 oktober 2009 te Leiden

Personalia 179Noten 181

6


Ten geleide. De Remonstrantie 400 jaar

Na twee conferenties in Leiden (oktober 2009) ter herdenking vande vierhonderdste sterfdag van Jacobus Arminius, is de eerste maandvan 2010 voor Remonstranten opnieuw een belangrijk herden-kingsmoment. Immers, de Remonstranten ontlenen hun naam aan‘De Remonstrantie’ die op 14 januari 1610 in eerste ontwerp dooreen aantal arminiaans-gezinde predikanten ondertekend werd, enenige maanden later in definitieve vorm aangeboden aan de Statenvan Holland en West-Friesland. Hoe kwam de Remonstrantie totstand en wat valt er over haar inhoud te zeggen? Welke rol heeft deRemonstrantie in de vaderlandse geschiedenis gespeeld en wat heeftdeze tekst vierhonderd jaar later nog voor betekenis?

Deze vragen staan in dit boek centraal. Het bestaat uit drie on-derdelen. Het eerste deel (A), ‘De Remonstrantie, voorgeschiedenisen ontstaan’, behandelt niet alleen het ontstaan ervan, maar ook het-geen voorafging én de reacties van contraremonstrantse zijde. DeelB, ‘Hoe het de Remonstrantie verder verging’, handelt over de be-tekenis die de Remonstrantie in de negentiende en twintigste eeuwkreeg, en eindigt met een overzicht van het naoorlogse overleg tus-sen de nazaten van de eerste Remonstranten en de NederlandseHervormde Kerk over de vraag of de Remonstrantie ook op dat mo-ment nog kerkscheidend werkte. In deel C, ‘Eigentijdse overden-kingen naar aanleiding van de Remonstrantie’, is de vraag aan deorde of de Remonstrantie meer is dan een belangwekkend documentuit voltooid verleden tijd. Welke thema’s eruit zijn nog steeds hetoverdenken waard, en wat levert dat dan aan gedachtegoed op voorhet geloofsleven hier en nu?

Ter oriëntatie van de lezer volgt hieronder een kort overzicht vande inhoud van de artikelen, per deelgebied gegroepeerd.

In het eerste deel gaat Marius van Leeuwen in ‘De erfenis van Ar-minius’ in op de vraag hoe Arminius en de Remonstrantie zich totelkaar verhouden. Wie was Arminius (zie ook de bijlage ‘De actu-aliteit van Arminius’) en welke van zijn denkbeelden veroorzaakten

7


zo’n hooglopend conflict in de toenmalige Nederlanden? Wat stonder vervolgens in de Remonstrantie zelf en hoe moet dit ‘vertoog-schrift’ worden getypeerd? De auteur noemt de Remonstrantie eenmodern aandoende beschouwing over de betrekkelijkheid van men-selijke belijdenissen en geschriften én een waarschuwing dat ver-absolutering ervan leidt tot censuur en tirannie.

Maar wie waren eigenlijk de vierenveertig arminiaansgezindendie op 14 januari 1610 (was het in Rotterdam, Den Haag, Leiden,Gouda of…, we weten het nog steeds niet) de ontwerptekst van deRemonstrantie, de zogenoemde Acte, ondertekenden? In ‘Vieren-veertig handtekeningen’ wordt dat door Marthe de Vries uit de doe-ken gedaan. Het blijkt dat zich onder de ondertekenaars een grootaantal bekenden uit de geschiedenis van de Remonstrantse Broe-derschap bevindt, maar ook een aantal dat later de zogenoemde Ac-te van Stilstand ondertekende of zelfs naar contraremonstrantse zij-de overging.

Voor het verstaan van de betekenis van de Remonstrantie is ken-nis van de ingewikkelde historische context onontbeerlijk. Lense Lij-zen brengt in ‘De Remonstrantie in het geding’ die context in kaart.Zijn conclusie: geloofs- en staatszaken raken in deze periode intensmet elkaar verbonden. Daarbij is de Remonstrantie een belangrijkemaar zeker niet de enige oorzaak van het conflict.

Het eerste deel eindigt met de enige niet-remonstrantse bijdra-ge aan deze bundel, en wel van de hand van een kenner van het ge-reformeerd protestantisme, Wim Verboom. Hij behandelt onder deintrigerende titel ‘Alles of niets’ de vraag wat voor de Dordtse Syno-de (1618-1619) nu precies de steen des aanstoots in de Remonstran-tie was, en vervolgens ook de verhouding tussen de zogenoemdeDordtse Leerregels (die de vijf punten van de Remonstranten op devoet volgen) en de al eerder opgestelde Contraremonstrantie (1611).Hiermee wordt recht gedaan aan de opvattingen van de tegenstan-ders van Arminius en de in diens geest opgestelde Remonstrantie.Hun opvattingen verdienen ook in dit boek onbevooroordeelde aan-dacht.In het tweede deel wordt beschreven hoe het de Remonstrantie inde volgende eeuwen verging. Hoe keken de Remonstranten laternaar de tekst waaraan zij hun naam ontleenden? Beriepen zij zichnog op haar? Hoe waardeerden hun tegenstanders haar?

8


Over de zeventiende en achttiende eeuw bleek er, wat dit betreft,niet veel te melden te zijn. Dat belijdenissen ‘revisibel’ zijn, bleefvoor Remonstranten een belangrijk punt, maar zij beriepen zich watdat betreft eerder op het Voorwoord van de remonstrantse Belijde-nis van 1621 dan op de Remonstrantie. Ook in het opkomen voorvrijheid en verdraagzaamheid gingen de Remonstranten in het spoorvan de Remonstrantie, maar zonder die vaak te noemen. Op éénpunt distantieerden zij zich in de loop van de achttiende eeuw zelfsnadrukkelijk van een opvatting in de Remonstrantie: het idee dat dechristelijke overheid als een toezichthouder boven de kerk staat endiscussies binnen de kerk in goede banen moet leiden, lieten zij los.Hoe sterker zij nadruk legden op de vrijheid van de godsdienst, hoevreemder kwam hen de gedachte voor dat de staat zich inhoudelijkmet de kerk zou mogen bemoeien. De scheiding van kerk en staat,zoals die tegen het einde van de achttiende eeuw haar beslag kreeg,werd dus ook door Remonstranten met instemming begroet, ja Re-monstranten als Corn. Rogge, B. van Rees en J. Konijnenburg wa-ren er uitgesproken pleitbezorgers van.

In de loop van de negentiende eeuw kwam er hernieuwde be-langstelling voor de Remonstrantie. Het historisch deel in deze bun-del richt daarop de aandacht.

Eric Cossee stelt een studie uit 1851 centraal: De Remonstrantieen het Remonstrantisme. Historisch onderzoek, door de remonstrantsepredikant en latere hoogleraar Joannes Tideman. Deze studie vormthet uitgangspunt voor een schets van de betekenis van de Remon-strantie voor het remonstrantse zelfbeeld, aan de vooravond van gro-te veranderingen in de Remonstrantse Broederschap.

Tjaard Barnard behandelt vervolgens in ‘Remonstrantie: banierof steen des aanstoots’ de navolgende jaren (1850-1910), jaren waar-in de Remonstranten een door het modernisme geïnspireerd vrij-zinnig kerkgenootschap werden. Barnard meent dat in deze jarensprake is van ambivalentie als het gaat om de waardering van de Re-monstrantie. De Remonstranten eerden de Remonstrantie en haaropstellers als getuigen van een diepgewortelde remonstrantse geest.Tegelijk benadrukten zij dat de Remonstrantie geen belijdenisge-schrift was en dus ook niet als een steen des aanstoots hoefde tefunctioneren voor wie naar de Remonstrantse Broederschap overwilde komen.

9


In de bijdrage ‘Christus als het fundament van Gods verkiezing’verwijst de kenner van de dogmengeschiedenis Eginhard Meijeringterug naar Arminius’ denkbeelden over de leer omtrent Gods uit-verkiezing. Vervolgens laat hij zien hoe door de belangrijkste pro-testantse theoloog van de twintigste eeuw, de Zwitser Karl Barth,eeuwen nadien een verkiezingsleer is geformuleerd die sterke ver-wantschap vertoont met de denkbeelden van Arminius en latere Re-monstranten. Ook bij Barth is Christus het fundament van de ver-kiezing en ook bij hem is Gods Zoon voor alle mensen gekomen engestorven.

Meijerings artikel laat zien dat in de twintigste eeuw het on-derscheid tussen remonstrantse en contraremonstrantse opvattin-gen minder duidelijk geworden was. Het maakte de tijd rijp voor‘Een nieuwe kijk op oude geschillen’. Onder die titel schetst Mariusvan Leeuwen schetst een halve eeuw naoorlogse toenadering tus-sen Remonstranten en met name de Nederlandse Hervormde Kerk.In een aantal geschriften kwamen de Remonstrantie en de Dordt-se Leerregels opnieuw ter sprake en werd geconcludeerd dat de ou-de tegenstellingen in de twintigste eeuw zo niet meer hoefden teworden beleefd. Toch gingen de Remonstranten uiteindelijk nietop in de Protestantse Kerk in Nederland. Speelde de Remonstran-tie daarbij toch weer een rol?

In het derde deel staat de vraag centraal of thema’s en begrippen uitde Remonstrantie ook anno 2010 nog herkenning oproepen en ofzij zich laten verbinden met het hedendaagse geloofsleven van vrij-zinnig protestanten. Die zijn immers in velerlei opzicht ver verwij-derd van het gedachtegoed van Arminius en zijn navolgers van heteerste uur.

Foeke Knoppers vraagt zich in ‘Want God had de wereld zo lief…’naar aanleiding van een voor de vroege Remonstranten cruciale tekstuit het Johannesevangelie af, hoe Remonstranten in de loop van detijd hebben gedacht over de wijze waarop Gods liefde (verzoenend)zichtbaar wordt in de zending van zijn Zoon.

Vervolgens reflecteert Koen Holtzapffel op de voor de Remon-stranten zo belangrijke notie van de vrije wil. Hij verbindt deze in‘Over keuzevrijheid, gekozen worden en geroepen zijn’ met de he-dendaagse problemen rond keuzevrijheid en keuzestress, maar ook

10


met de religieuze ervaring niet alleen te moeten kiezen, maar even-eens gekozen te zijn. In het artikel ‘Dit is het oordeel dat het lichtin de wereld kwam’ vraagt hij zich af in hoeverre het ook voor mo-derne gelovigen mogelijk is te leven met het oordeel, zoals dat ex-en impliciet in de Remonstrantie aan de orde is.

In ‘Genade, wie wil daar nou niet over spreken?’ staan de chris-telijke noties van genade, vergeving en bevrijding centraal, en au-teur Sigrid Coenradie verbindt die noties met een film (Dogvilleuit 2003 van Lars von Trier), de bijbel en een persoonlijke erva-ring.

In de twee laatste artikelen komen vraagstukken aan de orde die,naast het theologisch dispuut over de predestinatieleer, eveneens eenbelangrijke rol speelden in het conflict naar aanleiding van de Re-monstrantie.

Het vraagstuk van de zogenoemde herzienbaarheid van belijde-nissen wordt behandeld door Johan Goud in ‘Examinabel. Waaromelk belijden kan worden herzien’. Hij noemt vier redenen waaromgeloofsuitspraken te allen tijde vatbaar moeten blijven voor naderonderzoek en revisie, juist ook in een tijd van toenemende religieu-ze onverdraagzaamheid.

Wibren van der Burg laat in ‘De scheiding van kerk en staat: eenvaak miskend ideaal’ zien wat de kern van dat ideaal is en waaromhet zo belangrijk is. Vervolgens vraagt hij zich af of Remonstranteneen eigen visie hebben op de verhouding van kerk en staat en for-muleert hij daartoe aanzetten.

Met deze veertien artikelen geeft De Remonstrantie 400 jaar een veel-zijdig beeld van geschiedenis, betekenis en actualiteit van de Re-monstrantie, dat vermetele document uit 1610 dat poogde, in degeest van Arminius, ideeën over Gods beschikkingen te verbindenmet ideeën over menselijke vrijheid.

De voorkant van dit boek wordt gesierd door het bekende, doorRembrandt geschilderde, portret van Johannes Wtenbogaert (1557-1644), voorman van de Remonstranten in die eerste, vaak moeilijketijd. In hem, als de eigenlijke opsteller van de Remonstrantie, wor-den allen geëerd die in januari 1610 de moed hadden een pleidooite ondertekenen voor het recht om, zonder meteen verketterd te wor-den, vragen te stellen en afwijkende standpunten in te nemen.

11


Van die ondertekenaars weten Remonstranten anno 2010 zich,met hun pleidooi voor een vrij en verdraagzaam christendom, detrotse nazaten.

Koen HoltzapffelMarius van Leeuwen

12


De vijf ‘leerpoincten’ uitde Remonstrantie

Hier volgt het gedeelte uit de Remonstrantie waarin de Remonstran-ten, in navolging van Arminius, hun visie op de voorbeschikking uit-eenzetten. De Acte van 14 januari 1610 en de enige maanden lateringediende Remonstrantie zijn, wat dit gedeelte betreft, gelijklui-dend. Op de linkerpagina de oorspronkelijke tekst, rechts de verta-ling in hedendaags Nederlands.

IDat Godt door een eeuwich, onveranderlijck besluyt, in Jesu Christo,sijnen Soone, eer des Werelts grondt gheleyt was, besloten heeft, uythet ghevallene sondighe Menschelijck gheslachte, die ghene in Chris-to, om Christi wille, ende door Christum salich te maecken, die doorde ghenade des Heylighen Gheestes, inden selven sijnen Soone Je-sum ghelooven, ende inden selven gheloove, ende ghehoorsaemheytdes gheloofs, door de selve ghenade, totten eynde toe volherden sou-den; ende daer tegens, de onbekeerlijcke ende ongelovige inde son-de, ende onder den toorne te laten, ende te verdoemen, als vreemtvan Christo; naer ’t woordt des H. Euangelii bij Johannem 3. 36: Wiein den Sone ghelooft, die heeft het eeuwighe leven; ende wie den Soone on-ghehoorsaem is, die en sal het leven niet sien, maar den toorne Gods blijftop hem, ende andere plaetsen der Schrifturen meer.

IIDat desen volghende, Jesus Christus de Salichmaecker des Werelts,voor alle ende yeder Mensche ghestorven is; alsoo, dat hijse alle, doorden doodt des Cruyces, de versoeninghe ende verghevinghe der son-den verworven heeft; alsoo nochtans, dat niemandt deselve verghe-vinghe der sonden, dadelijck gheniet, dan de Ghelovige; mede naer t’woordt des Euangelii bij Johannem, Cap 3. 16: Soo lief heeft Godt deWerelt ghehadt, dat hij sijnen eenighen Soone ghegeven heeft, opdat al, diein hem ghelooft, niet en vergae, maer het eeuwighe leven hebbe. Ende in-den eersten Brief Johannis int 2, vers 2. Hij is de versoeninge voor onsesonden; ende niet alleene voor onse, maer voor des gantsche Werelts sonden.

14


IDat God, door een eeuwig en onveranderlijk besluit in Jezus Chris-tus Zijn Zoon, voor de grondlegging der wereld besloten heeft omuit het gevallen, zondige menselijke geslacht diegenen in Christusen om Christus’ wil en door Christus zalig te maken, die door degenade van de Heilige Geest, in Zijn Zoon Jezus Christus gelovenen in dit geloof en in de gehoorzaamheid van het geloof, door de-zelfde genade tot aan het einde toe zouden volharden en daarente-gen de onbekeerlijken en de ongelovigen in de zonde en onder detoorn te laten en te verdoemen als vreemd van Christus, naar hetwoord van het heilig evangelie bij Johannes 3:36: ‘Wie in de Zoongelooft heeft eeuwig leven; wie de Zoon niet wil gehoorzamen zaldat leven niet kennen; integendeel, Gods toorn blijft op hem rusten’en andere Schriftplaatsen meer.

IIDat in overeenstemming daarmee Jezus Christus, de Zaligmaker vande wereld, voor allen en voor ieder mens gestorven is, zo, dat Hij voorallen door de dood van het kruis de verzoening en de vergeving derzonden verworven heeft, echter zo, dat niemand deze vergeving derzonden metterdaad geniet, dan alleen de gelovigen, mede naar hetwoord van het evangelie van Johannes 3:16: ‘Want God had de wereldzo lief dat hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die inhem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft.’ En in 1 Jo-hannes 2:2: ‘Hij is het die verzoening brengt voor onze zonden, enniet alleen voor die van ons, maar voor de zonden van de hele wereld.’

15


IIIDat de mensche t’salich-maeckende gheloove van hem selven nieten heeft; noch uyt cracht van sijnen vrijen wille, alsoo hij inden stantder afwijckinghe ende der sonden, niet goets, dat waerlijck goet is(gelijck insonderheyt is het salichmaeckende gheloove) uyt ende vanselven, can dencken, willen, ofte doen: Maer dat het van noode is,dat hij van Godt, in Christo, door sijnen heylighen Geest, werde her-boren ende vernieut, in verstant, affectie, oft wille, ende alle crach-ten, op dat hij het ware goet te recht moge verstaen, bedencken, wil-len, ende volbrenghen, naer t’ woordt Christi Johan. 15. 5 Sonder mijen condt ghij niet doen.

IVDat dese ghenade Godes, is het beghinsel, de voortganck ende vol-brenginghe alles goets, oock soo verre, dat de wedergeboren Men-sche selfs, sonder dese voorgaende ofte toecommende, opwecken-de, volgende ende mede werckende genade, noch het goede dencken,willen, ofte doen can, noch oock eenighe tentatien ten quade we-derstaen: soo dat alle goede daden, ofte werckinghen, diemen be-dencken can, de ghenade Godes in Christo moeten toegeschrevenworden. Maer soo vele de maniere vande werckinghe derselver ghe-nade aengaet, die en is niet onwederstandelijck; want daer staet vanvelen geschreven, dat sij den heyligen Geest wederstaen hebben. Ac-tos. 7 ende elders op vele plaetsen.

VDat die Jesu Christo, door een ware gheloove zijn inghelyft, endeoversulcx sijns levendichmaeckenden Gheestes deelachtich zijn ghe-worden, overvloedighe cracht hebben, omme teghens den Satan, deSonde, de Werelt, ende haer eygen vleesche te strijden, ende over-winninge te vercrijgen; Welverstaende altijdt door den bijstant van-de ghenade des heylighen Geestes; ende dat Jesus Christus haer doorsijnen Gheest in alle tentatien bijstaet, de handt biet, ende, so sijmaer alleene ten strijde bereyt zijn, ende zijn hulpe begeeren, endein geenen gebreke zijn, staende hout, alsoo datse door gheene lis-ticheyt, noch ghewelt des Satans verleyt, oft uyt Christi handen con-nen ghetrocken worden, naer t’woordt Christi, Johan. 10. Niemandten salse uyt mijn handen rucken. Maer of de selve niet en connen, door

16


IIIDat de mens het zaligmakende geloof van zichzelf niet heeft, en ookniet door de kracht van zijn wil, omdat hij in de stand van de afwij-king en van de zonde, niets goeds, dat waarlijk goed is (zoals in-zonderheid het zaligmakend geloof), uit en van zichzelf kan willen,denken of doen. Maar dat het nodig is, dat hij door God in Christusdoor de Heilige Geest herboren wordt en vernieuwd, in verstand,gevoel of wil en in alle krachten, opdat hij het ware goed recht mo-ge verstaan, bedenken, willen, en volbrengen naar het woord vanChristus in Johannes 15:5: ‘Maar zonder mij kun je niets doen’.

IVDat deze genade van God is het begin, de voortgang en de voltooi-ing van alle goeds, ook zo ver, dat de wedergeboren mens zelf, zon-der deze voorgaande of toekomende, opwekkende, volgende en me-dewerkende genade, noch het goede kan denken, willen of doen enook geen enkele verzoeking ten kwade kan weerstaan. Zodat allegoede daden of werkingen die men maar bedenken kan, toege-schreven moeten worden aan de genade van God in Christus. Maarals het gaat om de manier van de werking van deze genade, deze isniet onwederstandelijk, want er staat van velen geschreven, dat zijde Heilige Geest wederstaan hebben, Handelingen 7 en elders opvele plaatsen.

VDat zij, die Jezus Christus door een waar geloof zijn ingelijfd en der-halve Zijn levendmakende Geest deelachtig zijn geworden, over-vloedige kracht hebben om tegen de satan, de zonde, de wereld enhun eigen vlees te strijden en de overwinning te verkrijgen, wel teverstaan: altijd door de bijstand van de Heilige Geest. En dat JezusChristus hen door Zijn geest in alle verzoekingen bijstaat, de handbiedt en wanneer zij maar alleen ten strijde bereid zijn en Zijn hulpbegeren en niet in gebreke blijven, staande houdt, zodat zij doorgeen list, noch door geweld van de satan verleid of uit de handenvan Christus getrokken kunnen worden, naar het woord van Chris-tus Johannes 10: ‘en niemand zal ze uit mijn hand roven’. Maar ofzij niet door nalatigheid het beginsel van hun wezen in Christus ver-

17


naelatichyt, het beginsel haers wesens in Christo verlaten, de teg-henwoordighe Werelt wederom aennemen; vande Heylighe Leere,hen eenmael ghegheven afwijcken; de goede conscientie verliesen;de ghenade verwaerloosen; soude eerst moeten naerder uyt de Hey-lige Schriftuere ondersocht zijn, eer wij t’selve met volle verseecke-ringhe onses ghemoets zouden connen leeren.

18


laten, de tegenwoordige wereld weer aannemen, van de heilige leer,die hun eenmaal is overgegeven afwijken, de goede conscientie ver-liezen, de genade verwaarlozen, zou eerst nader uit de Heilige Schriftonderzocht moeten worden, voordat wij het met volle verzekeringvan ons gemoed zouden kunnen leren.

19


Uitgaven van de Remonstrantie

Bij de herdenking van 300 jaar Remonstrantie verscheen destijdseen prachtige uitgave, in groot formaat: De Remonstrantie op harendriehonderdsten gedenkdag. 1610 – XIV januari – 1910. In den oor-spronkelijken vorm uitgegeven, afgebeeld en toegelicht door Dr. H.IJ.Groenewegen (Leiden 1910). Het handschrift dat daarin is afgebeelden getranscribeerd is dat van de Acte. De toelichting die Groenewe-gen erbij schreef is nog altijd lezenswaard. G.J. Hoenderdaal heeftin ‘Remonstrantie en Contraremonstrantie’ (Nederlands Archief voorKerkgeschiedenis, Nieuwe serie, Deel LI/1, Leiden 1970, 49-92) de vol-ledige teksten van de Acte (14 januari 1610) en de Remonstrantie(juni 1610) naast elkaar gezet. In dat overzicht is ook de tekst van deContraremonstrantie (maart 1611) opgenomen.

De complete tekst van de Remonstrantie is tegenwoordig ook tevinden op het web:www.remonstranten.org/archief/de remonstrantiewww.theologienet.nl/de remonstrantie

20


De Remonstrantie 400 jaar

Documents

Transcript of De Remonstrantie 400 jaar