de regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaan

hoe zit onze wereld in elkaar

wat zijn (op dit moment) onze taken

het faciliteren van

energiebesparing binnen de

openbare verlichting

onze rol

dimmen

het wat, het hoe en het wanneer

relatie tot lichttechniek en beleid

kosten en besparingen

het wat en het hoe

april/mei 2011 auteur : ing. D.B. van der Lugt - Liander

regionale netbeheerders

G.E.B. G.E.B.G.E.B. G.E.B.

G.E.B. G.E.B.G.E.B. G.E.B.

G.E.B. G.E.B.G.E.B. G.E.B.

G.E.B. G.E.B.G.E.B. G.E.B.

hoe zijn wij ontstaan

provinciaal elektriciteitsbedrijf

provinciaal elektriciteitsbedrijf

provinciaal elektriciteitsbedrijf

provinciaal elektriciteitsbedrijf

energie bedrijfenergie leverancier

net beheerder

Elektriciteitswet 1998

gereguleerde domeinvrije domein

De netbeheerder heeft tot taak de netten aan te leggen, te herstellen, te vernieuwen

of uit te breiden.

(Artikel 16 lid 1 sub c)

Het is de netbeheerder niet toegestaan goederen of diensten waarmee zij in

concurrentie treden te leveren.

(Artikel 17 lid 1)

Een netbeheerder heeft geen aandelen in een rechtspersoon die in Nederland

elektriciteit produceert of levert.

(Artikel 10b lid 3 sub a)

Een leverancier wordt niet aangewezen als netbeheerder.

(Artikel 11 lid 1)

net beheerder

openbare verlichting

flexibel schakelen

dimmen

energie meting

?

?

?

?

?

?

hoe zit onze wereld in elkaar

Technische Codes

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

aansluiten

huis installatie

licht mast

L1

L2L3

nul

1 x 6A geschakeld net

s

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

aansluiten

schakelen(energievoorziening)

17 18 19 20 21 22 23 24 01 02 03 04 05 06 07

netbeheerder

geschakeld net

gemeente

verlichting

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

• aantal lampen en vsa‘s• systeemvermogen• brandschema (inclusief onderhoud)• tijden dimmen + vermogen

verbruiksprofielen

onbemeten aansluitingen

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

projectgroep openbare verlichting

vrij domein

gereguleerd domein

taskforce verlichting

energieverbruik onbemeten aansluitingen ?

uniform format

dimmen

nieuwe woonwijk

energierekening

SONT 70

[Wh]1

2

A B C D E F G H I J K L M

80 80 72 72 59 59 59 59 59 59 72 80

18-19 19-20 21-21 21-22 22-23 23-24 00-01 01-02 02-03 03-04 04-05 05-06

100%

80%

60%

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

projectgroep openbare verlichting

vrij domein

gereguleerd domein

taskforce verlichting

dimmen vanuit de aansluiting ?

dimmer / regelaar in aansluitkastje

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

projectgroep openbare verlichting

vrij domein

gereguleerd domein

taskforce verlichting

landelijke standaard in- en uitschakeltijden ?

voorstel van IGOV

regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaanwat zijn (op dit moment) onze taken

aansluiten

schakelen

verbruiksmeting

netstoringen

(energievoorziening)

projectgroep openbare verlichting

vrij domein

gereguleerd domein

taskforce verlichting

geuniformeerde servicenorm ?

methodiek en tijden

de regionale netbeheerders

hoe zijn wij ontstaan

hoe zit onze wereld in elkaar

wat zijn (op dit moment) onze taken

het faciliteren van

energiebesparing binnen de

openbare verlichting

onze rol

dimmen

het wat, het hoe en het wanneer

relatie tot lichttechniek en beleid

kosten en besparingen

het wat en het hoe

april/mei 2011 auteur : ing. D.B. van der Lugt - Liander

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

1.

energiebesparing

zichtbaarheid verlichtingstechniek

2.

?

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

?

het energieverbruik onzer gemeente moet tot de helft

worden teruggebracht

onze gemeente moet in 1720 CO2

neutraal zijn !

DIMMEN ? DAAR BEGINNEN WE NIET AAN, ‘T IS

HIER AL ZO DONKER !

alles LED, da’s het beste !

het verlichtingsniveau

moet in overeenstemming

zijn met de regelgeving

waar hébben ze

het over ???

BELEIDS UITGANGSPUNTEN DER GEMEENTE

?

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

wanneer ?

woon gebied

stads centrum

verkeers wegen

fiets paden

uitgaans gebied

industrie gebied

stroom wegen

wijkonsl. wegen

dimmen ?

hoe ?

wanneer

overige wegen

passief

actief

optimalisate

dynamisch

binnen bebouwde kom buiten bebouwde kom

ja janee ja ja ja ja ja ja

continue

continue

20.00-4.00

continue

continue

continue

continue20.00-4.00 18.00-6.00

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

determineertabel

• geMotoriseerd verkeer

• Conflictgebieden

• verblijfsgebieden (Pedestrians)

verlichtingsklasse : M(6M(6 - score)1

M5 (0,5 cd/m2)

dimmen

koppeling aan de verkeersintentiteit

0

0

1

1

0

-1

0

1

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

determineertabel

• geMotoriseerd verkeer

• Conflictgebieden

• verblijfsgebieden (Pedestrians)

Parameter

Maximaal toegestane snelheid

Verkeersintensiteit

Verkeerssamenstelling

Rijbaanscheiding

Geparkeerde voertuigen

Omgevingsluminantie

Visuele geleiding

Optie

Laag

Zeer hoog

Alle voertuigen

Nee

Niet aanwezig

Laag

Goed

Hoog

Gemiddeld

Laag

Zeer laag

Beschrijving

V < 60 km/uur

> 70% van de rijstrookcapaciteit

Alle weggebruikers m.u.v. voetgangers

-

-

‘normale’ situatie

Duidelijke markering aanwezig

60% - 70% van de rijstrookcapaciteit

50% - 60% van de rijstrookcapaciteit

30% - 50% van de rijstrookcapaciteit

< 30% van de rijstrookcapaciteit

WF

0

score

2

1,5

1

0

-1

1

1

0

-1

0

0

1

1

0

-1

0

som van de WF : 1

?

00-

01

01-

02

02-

03

03-

04

04-

05

05-

06

06-

07

07-

08

08-

09

09-

10

10-

11

11-

12

12-

13

13-

14

14-

15

15-

16

16-

17

17-

18

18-

19

19-

20

20-

21

21-

22

22-

23

23-

00

tijd

60-70 %

50-60 %

40-50 %

30-40 %

20-30 %

10-20 %

0-10 %

90-100 %

80-90 %

70-80 %

ca

pa

cit

eit

sg

eb

ruik

zeer laag

gemiddeld

zeer hoog

18 - 19 h

19 - 20 h

20 - 21 h

21 - 22 h

22 - 23 h

23 - 00 h

00 - 06 h

score WFvi WFtotaal verlichtingsklasse verlichtingsniveau dimmen tot

weegfactorverkeersintenciteit

1,5

1

0

-1

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

-1

-1

2

2

2

1

1

0

0

M(6 – 2) = M4

M(6 – 2) = M4

M(6 – 2) = M4

M(6 – 1) = M5

M(6 – 1) = M5

M(6 – 0) = M6

M(6 – 0) = M6

0,75 cd/m2

0,75 cd/m2

0,75 cd/m2

0,50 cd/m2

0,50 cd/m2

0,30 cd/m2

0,30 cd/m2

n.v.t.

n.v.t.

n.v.t.

66 %

66 %

40 %

40 %

ROVL 2011

18 20 22 0 02 04 06

20%

40%

60%

80%

100%

laag

hoog

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

Uo = Emin

Egem

=Emin

E1 + E2 +. . .

n

= Uo

lichtstroom Φ p Φ

p p

p

gelijkmatigheid

25% dimmen0% dimmen

Egem = 10,0 lux

Emin = 2,0 lux

Uo =2

10= 0,2

absolute verschil

10 - 2 = 8 lux

Is dimmen nuttig ?

de relatie met beleid

ROVL 2011

verlichtingstechniek

Uo = Emin

Egem

=Emin

E1 + E2 +. . .

n

= Uo

lichtstroom Φ p Φ

p p

p

gelijkmatigheid

0% dimmen

Uo =2

10= 0,2

25% dimmen

Egem = 7,5 lux

Emin = 1,5 lux

Uo =1,5

7,5= 0,2

absolute verschil

10 - 2 = 8 lux

absolute verschil

7,5 – 1,5 = 6 lux

verlichtingsniveau

0,75

hoe dimt een lamp

hoeveel dimt een lamp

kosten en opbrengsten

vsa

lamp

e-

spanning

stroom

Inside Information Verlichting – mei 2011arbeidsfactor en hogere harmonischen

LED

100 %

95 %

90 %

85 %

80 %

75 %

70 %

65 %

60 %

55 %

50 %

100 % 95 % 90 % 85 % 80 % 75 % 70 % 65 % 60 % 55 %

percentage licht

perc

enta

ge

ene

rgie

verb

ruik

50 %

hoe dimt een lamp

hoeveel dimt een lamp

kosten en opbrengsten

PLL 36 W

PLL 55 W

SON-T 70 W

SON-T 100 W

CDO 70 W

CDO 100 W

LED

dim scenario

18.00 20.00 22.00 24.00 02.00 04.00 06.00

100 %

80 %

60 %

12 uur per nacht

3 uur :

4 uur :

5 uur :

100 %

80 %

60 %

PLL 36 W

PLL 55 W

SON-T 70 W

SON-T 100 W

CDO 70 W

CDO 100 W

extra investeringen

hoe dimt een lamp

hoeveel dimt een lamp

kosten en opbrengsten

i n d i t v o o r b e e l d ! !

LED 52 LED’s

Φ = 7.200 lm

(SONT 70 W = 6.600 lm)terugverdientijd [jaar]

Het gaat om de planeet ! Het kan me NIET SCHELEN

hoeveel het kost !!!

Extra investeringen MOETEN binnen vijf

jaar zijn terugverdiend !!!

passief dimmen

actief dimmen

dynamisch dimmen

om-en-om uit

techniek voordelen nadelen kosten besparingen

passief dimmen

actief dimmen

dynamisch dimmen

om-en-om uit

1,00 cd/m2

0,4 gelijkmatigheid

passief dimmen / actief dimmen

0,4 gelijkmatigheid

passief dimmen / actief dimmen

0,75 cd/m2

passief dimmen / actief dimmenoptimaliseren

3,0 lux

0,2 gelijkmatigheid

optimaliseren

3,5 lux

0,4 gelijkmatigheid

optimaliseren

3,0 lux

0,4 gelijkmatigheid

passief dimmen

actief dimmen

dynamisch dimmen

om-en-om uit

weer / verkeer / SMS / aanwezigheidsdetectie

dynamisch dimmen

passief dimmen

actief dimmen

dynamisch dimmen

om-en-om uit

techniek voordelen nadelen kosten besparingen

aansturen via hulpaders

makkelijk te realiseren

verlichtingskwaliteit (vooral de

gelijkmatigheid) te sterk aangetast

relatief weinig 50%

een dimmer in het armatuur of een regelaar in de

aansluiting

makkelijk te realiseren (bijv. inbouwen bij

fabrikage) elke lichtmast moet apart

geprogrammeerd worden

af fabriek afhankelijk van het dimscenario

centrale aansturing, bijvoorbeeld via

glasvezel

de kosten van infrastructuur en regelapparatuur

afhankelijk van het dimscenario

via weersensoren, verkeerslussen, SMS, draadloos

(detectie)

past zich ‘real time’ aan, aan de

omstandigheden

hoog, afhankelijk van de gewenste

functionaliteiten

afhankelijk van de externe variabelen

en van de uitgangspositie

makkelijk instelbaar (‘druk op de knop’)

makkelijk instelbaar (‘één druk op de knop’)

herprogrammeren (combineren met remplace)

hoog, afhankelijk van de gewenste

functionaliteiten

dimbaar vsa : Є 20 / Є 60

dimmer : Є 40

ombouw ter plaatse

af fabriek + Є 70 CDO 100 : 23 %

SONT 70/100 : 13 %

CDO 70 : 21 %

PLL 55 : 25%

PLL 36 : 24 %

LED 18 : 23 %

de kosten van infrastructuur en regelapparatuur

niveau

actief dimmen

dynamisch dimmen

om-en-om uit

techniek voordelen nadelen kosten besparingen

aansturen via hulpaders

makkelijk te realiseren

verlichtingskwaliteit (vooral de

gelijkmatigheid) te sterk aangetast

relatief weinig 50%

een dimmer in het armatuur of een regelaar in de

aansluiting

makkelijk te realiseren (bijv. inbouwen bij

fabrikage) elke lichtmast moet apart

geprogrammeerd worden

af fabriek afhankelijk van het dimscenario

centrale aansturing, bijvoorbeeld via

glasvezel

de kosten van infrastructuur en regelapparatuur

afhankelijk van het dimscenario

via weersensoren, verkeerslussen, SMS, draadloos

(detectie)

past zich ‘real time’ aan, aan de

omstandigheden

hoog, afhankelijk van de gewenste

functionaliteiten

afhankelijk van de externe variabelen

en van de uitgangspositie

makkelijk instelbaar (‘druk op de knop’)

makkelijk instelbaar (‘één druk op de knop’)

herprogrammeren (combineren met remplace)

hoog, afhankelijk van de gewenste

functionaliteiten

dimbaar vsa : Є 20 / Є 60

dimmer : Є 40

ombouw ter plaatse

af fabriek + Є 70

de kosten van infrastructuur en regelapparatuur

optimaliseren

verlichtings

PLL 36 :

PLL 24 :

18 %

15 %

(16 jaar)

(> 20 jr)

dimmen

verlichtings kwaliteit

milieu doelstellingen

maatschappelijke gevolgen

dimmen

april/mei 2011 auteur : ing. D.B. van der Lugt - Liander

dank u voor uwaandacht

verlichtings kwaliteit

milieu doelstellingen

maatschappelijke gevolgen

dimmen