De opmars van biomassa-installaties · 2016. 7. 14. · 18 Nieuwe minor circulaire economie:...

E D I T I E

032016

De opmars van biomassa-installaties

Gelderland wil afvalloze provincie worden Disruptief ondernemen: altijd blijven innoveren

VANNOORD-OOST GELDERLAND

GELDERLAND WIL AFVALLOZE PROVINCIE WORDEN

DISRUPTIEF ONDERNEMEN: ALTIJD BLIJVEN INNOVEREN

Energietransitie BIGdeal? Samen kom je verder. Daarom introduceert Linthorst Techniek met een team van experts de BIGdeal, een totaalaanbieding voor het verduurzamen van gebouwen op het gebied van energie, techniek en milieu.

linthorsttechniek.nl bigdeal

HET BLIJVEND RENDEMENT VAN OUDER MENSELIJK KAPITAALDe beroepsbevolking wordt ouder. Werknemers vergrijzen sneller dan zelfstandigen en in geen enkele sector slaat de veroudering zo genadeloos toe als in de ambtenarij. Maar ook de arbeids-participatie van vijftig- en zestigplussers stijgt. De praktijk bewijst dat duurzame inzetbaarheid van personeel geen illusie is. Het is wél een illusie te menen dat die inzetbaarheid van de ene op de andere dag beschikbaar is. Het Nationaal Platform Duurzame Inzetbaarheid (NPDI) helpt bij het bedenken en implementeren van een strategie daarvoor.

DUURZAME INZETBAARHEID

5 Column / Colofon6 Nieuws & column12 De verborgen energieslurpers in uw

gebouw15 De verbazingwekkende impact van goede

koffie en thee17 ‘Financiering is crux van succes’18 Nieuwe minor circulaire economie:

duurzaam waarde creëren

22 Winnen25 De duurzame formule van Rabobank26 Duurzamer ondernemen met gebruikt

kantoormeubilair28 Waterstoftechnologie expertise HAN29 MKB Twente groeit gestaag30 Panel: Wie niet duurzaam onderneemt,

mist simpelweg de boot!34 Konijn uit de hoge hoed: het recht van

reclame!

35 Uitzendwerk: een verantwoorde springplank naar de arbeidsmarkt

38 Innovaties hergebruik afval met afgewogen risico’s

40 Het Groene Brein: als zelfs Google geen antwoord heeft op je duurzame vraag

41 Circulaire Economie: De HAN helpt ondernemers op weg

LEES VERDER OP PAGINA 10 LEES VERDER OP PAGINA 20 LEES VERDER OP PAGINA 36

GELDERLAND WIL AFVALLOZE PROVINCIE WORDEN

“Gelderland moet de eerste afvalloze provincie van Nederland worden”, zegt economie gedeputeerde Michiel Scheffer. “In plaats van afval weg te gooien of te verbranden is het een grondstof voor nieuwe producten.“ De eerste stappen in die richting wor-den gezet in het nieuwe beleidskader economie dat 29 juni moet worden vastgesteld door Provinciale Staten. Circulair, innovatief en internationaal zijn de invalshoeken om de wegwerpmaatschappij het hoofd te bieden. Michiel Scheffer: “Er heerst een breed besef dat er, gelet op de eindigheid van grondstoffen, een nieuwe economie nodig is.”

‘DUURZAAMHEID MOET GEWOON’Onderneem je niet duurzaam genoeg? Pats. Dan krijg je geen financiering. Dit scenario staat op stapel bij banken. Verstandige onder-nemers pakken duurzaamheid en MVO seri-eus op, blijkt uit het rondetafelgesprek bij de THO in Terborg.

DISRUPTIEF ONDERNEMEN: ALTIJD BLIJVEN INNOVEREN

Nieuwe innovatieve startups kunnen complete sectoren ontwrichten. Denk aan taxidienst Uber en het online boekingssysteem van ka-mers bij particulieren, Airbnb. Maar niet al-leen online bedrijven verstoren op revolutionaire wijze de oude bolwerken. Disruptief ondernemen: mythe of realiteit?

RONDE TAFEL DUURZAAMHEID FEM KNOWLEDGE TOUR

DE OPMARS VAN BIOMASSA-INSTALLATIESPoeh wat is het warm, ik doe de kachel aan om te koelen. Huh? Klopt dit? Jazeker. “In de toe-komst koelen we met warmte”, zegt Leon Brekelmans, directeur/eigenaar van TTB uit Apeldoorn. “Dit neemt een run binnen vijf jaar.”

LEES VERDER OP PAGINA 8

LEES VERDER OP PAGINA 32

PLUS

COVERINTERVIEW

EN VERDER...

Energietransitie BIGdeal? Samen kom je verder. Daarom introduceert Linthorst Techniek met een team van experts de BIGdeal, een totaalaanbieding voor het verduurzamen van gebouwen op het gebied van energie, techniek en milieu.

linthorsttechniek.nl bigdealCIRCULAIRE ECONOMIE

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 2016 3

INHOUD

AMSTERDAM | APELDOORN | BAARN | DEVENTER | EIBERGEN | ELST | ERMELO | VEENENDAAL

WWW.BUREAUSTREEFKERK.NL | INFOBUREAUSTREEFKERK.NL | 088 443 44 10

Werk en privé topsport voor je?

coacht je naar balans.

Brengt structuur in uw organisatie

Meetsma | Advies

K WA L I T E I T S Z O R G & C E R T I F I C E R I N G O R G A N I S AT I E O N T W I K K E L I N G C O A C H I N G

C O N F L I C T H A N T E R I N G B E D R I J F S O P L E I D I N G E N W W W . M E E T S M A . N L

“De juiste aanpak voor uw kwaliteitszorg”

136-012 Advertentie_3steden-4_typen.indd 3 19-02-2009 13:24:36

Ook een scherpewebsite of bedrijfsfilm?

Tekstbureau JES zet jouw bedrijf op de kaart!Overtuig met professionele teksten die aanzetten tot actie.

www.tekstbureaujes.nl T: 06- 14 11 96 01

WITTE BOORDEN

Het lijkt erop dat Justitie in toenemende mate haar pijlen richt op ondernemers van wie wordt

verondersteld dat zij zeer kapitaalkrachtig zijn. Zij worden bijvoorbeeld verdacht van fraude. Het merkwaardige is dat het openbaar ministerie kleine oplichters meestal ongemoeid laat. BN’ers met een goed gevulde bankrekening trekken wel de aandacht.

Zo heeft Justitie de Amsterdamse zakenman Erik de Vlieger vier jaar laten bungelen op verdenking van afpersing van een restauranthouder, die hij wilde uitkopen. In die periode trok iedereen zijn handen van De Vlieger af, die daardoor een fl ink deel van zijn zakenimperium kwijtraakte. In 2009 heeft de rechtbank hem gerehabiliteerd en het OM een tik op de vingers gegeven, maar toch kleeft er iets aan hem. Hij doet nu zaken in Portugal.

Al 25 jaar zit het OM achter Joep van den Nieuwenhuijzen aan, de toenmalige aangetrouwde schoonzoon van de horecafamilie Van der Valk. Sindsdien is hij vier keer in hoger beroep vrijgesproken van handel met voorkennis, faillissementsfraude en valsheid in geschrifte. Over het beoordelen van een schadeclaim die Van den Nieuwenhuijzen indiende tegen de Staat, heeft diezelfde Staat tien jaar gedaan om de vordering in 2006 af te wijzen.

Na zijn vrijspraak van faillissementsfraude in de RDM-zaak, bleef vorig jaar alleen overeind dat hij de Rotterdamse havendirecteur Willem Scholten had omgekocht. Daarvoor kreeg hij een boete van 150.000 euro waartegen hij in cassatie is gegaan bij de Hoge Raad. Justitie eiste 42 miljoen van Van den Nieuwenhuijzen, maar moest die eis laten vallen door de vrijspraak.

Nu eist het OM ineens 111 miljoen euro (!), omdat de voormalige ‘bedrijvendokter’ dit als

voordeel van de omkoping zou hebben gehad. De rechtbank heeft deze nieuwe eis al van tafel geveegd, maar het OM gaat weer in beroep.

Najaar 2012 deed de recherche invallen bij Jos van Rey, zijn wethouderskantoor in het stadhuis van Roermond en de huizen van zijn twee kinderen. De zaak kwam pas drieënhalf jaar later voor de rechter. De voormalige VVD-politicus en bestuurder wordt verdacht van corruptie, omkoping en witwassen.

Toen de ondernemer Van Rey in de jaren tachtig lid werd van de Tweede Kamer, was hij al een gefortuneerd man. Hij verkocht zijn assurantiebedrijf aan Aegon-dochter Meeus en ging dus niet de politiek in om nog rijker te worden. Los van de vraag of Van den Nieuwenhuijzen en Van Rey wel of niet strafbare feiten hebben gepleegd, dient ook de vraag aan de orde te komen of het gerechtvaardigd is dat recherche en OM vele jaren en honderdduizenden uren achter een zakenman aan jagen, van wie niet op voorhand kan worden vastgesteld dat hij een andere zakenman, burger of de overheid schade heeft berokkend. We hebben het hier niet over koelbloedige moordenaars.

Door de mega-aandacht in de media zijn deze verdachten al veroordeeld nog voor de eerste rechtbankzitting een feit is. Hun reputatie is voorgoed aan gort, schuldig of niet.

In dit verband is een uitspraak van de vroegere offi cier van justitie en ex-staatssecretaris Fred Teeven veelbetekenend. Die zei eind 2015 dat Justitie permanent geld tekortkomt en daarom doelbewust kiest voor kaalplukken van witte boorden in plaats van gevangenisstraf. Begrotingstekorten op het ministerie zijn de drijfveer. «

André Vermeulen // [email protected]

COLUMN

COLOFON


Hét Ondernemersbelang Noord-Oost Gelderland verschijnt vijf keer per jaar.

Dertiende jaargang, nummer 3, 2016

Oplage: 6.000 exemplaren

Coverfoto Leon Brekelmans, directeur/eigenaar van TTB uit Apeldoorn Fotografie: Liesbeth van Asselt

UitgeverNovema Noord bv / Jelte HutMorra 2-41, 9204 KH DrachtenTelefoon 0512 - 74 52 20E-mail [email protected]

EindredactieFemke HutTelefoon 0512 - 74 52 [email protected]

BladmanagerAlbert SliedrechtTelefoon 0512 - 74 52 [email protected]

Websitewww.ondernemersbelang.nl

VormgevingVDS Crossmedia BV, Emmen

DrukVeldhuis Media, Raalte

Aan deze uitgave werkten mee:Liesbeth van AsseltJan HamminkPaul de JagerJacques KokBaart KosterJeroen KuypersFernande LeeflangMathilde LentjesDick LesemanMarco MagielseGerard MentingGert PerdonJessica SchuttenSem StralendorffRuud Voest André Vermeulen (column)

AdreswijzigingenAdreswijzigingen, verandering van contactpersoon of afmeldingen kunt u per mail doorgeven aan Tiny Klunder, [email protected]. Vermeld s.v.p. ook de editie er bij, die vindt u aan het begin van deze colofon.

ISSN: 2211-7814

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uit gever. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de inhoud van de advertenties.

KORT NIEUWS

THUISZITTEN LOST HET PROBLEEM NIET OPSoms kies je gewoon voor de - ogenschijnlijk - makkelijkste weg. Zie je het even niet meer zitten, heb je geen idee hoe

je de dag met zeurende en onredelijk veeleisende collega’s moet doorkomen dan ga je gewoon een dagje niet werken. Of twee dagen. Of een dagje wel, dagje niet, dagje wel… In de ijdele hoop dat de situatie zich vanzelf oplost. Wat natuurlijk niet gebeurt. Ook niet bij mevrouw Zomer. Zij valt uiteindelijk uit wegens frequent verzuim.

DIAGNOSE: BURN-OUT. EN DAN?De werkgever van mevrouw Zomer schakelt Bureau Streefkerk in voor de begeleiding bij haar burn-outklachten. Na een intake, volgt een belastbaarheidsonderzoek en met de resultaten uit dit onderzoek zet de loopbaanadviseur coaching in.

PERSOONSKENMERKEN EN AANDACHTSPUNTEN VOOR COACHINGBij mevrouw Zomer is het al gauw duidelijk: ze moet geen dingen doen die niet bij haar functie horen. Verantwoordelijkheden daar laten liggen waar ze horen. Daarnaast moet ze leren dat het werk ook wel eens gewoon ‘goed genoeg’ afgeleverd mag worden, en niet per se perfect.Tot slot leert ze beter om te gaan met emotionele problemen van collega’s.

EEN ABSOLUTE WIN-WIN-WIN!Mevrouw Zomer heeft nu om de twee weken een gesprek met haar leidinggevende. Onder andere over de aandachtspunten uit de eindevaluatie. Net zo lang tot nieuwe inzichten en werkwijzen beklijven. Het gaat goed en ze is weer aan het werk in haar eigen functie, waarbij ze geleerd heeft niet in het verzuim te duiken maar haar gedrag aan te passen.

VOORKOMEN IS BETER DAN…Coachen op gedrag, dat is de insteek bij burn-out- en stressbegeleiding. Weet je waarom je doet wat je doet, dan heb je de sleutel tot verandering in handen! Bij voorkeur werkt Bureau Streefkerk preventief. Immers, niemand heeft wat aan zieke medewerkers. Gezien het belang van preventie, geeft het bureau ook workshops voor leidinggevenden en P&O-functionarissen op het gebied van (het (h)erkennen van) burn-outklachten. «

SAMEN AAN HET WERK – BURN-OUT

COLUMN

HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 20166

ARIE SCHREUDERDirecteur Bureau Streefkerk BVE-mail [email protected]

Euro Business is de “NAAM” voor Euro Business Holland B.V. en Euro Business Zuid-Oost B.V. Wij zijn uw “Gecertificeerde” partner voor het (structurele) te kort aan personeel binnen uw

onderneming. Met ruim 20 jaar ervaring in een breed scala van personeelsdiensten kunnen wij u,indien nodig, op korte termijn van dienst zijn.

Euro Business is de handelsnaam voor Euro Business Holland B.V. en Euro Business Zuid-Oost B.V. te Barneveld. Door het structurele tekort aan personeel, met name in de industrie, zijn wij in 1997 van start gegaan met onze personeelsactiviteiten.

“Denkt met u mee voor goed personeel” Harselaarseweg 113 a/b • 3771 MA Barneveld

Tel: 0342 - 40 88 09 / 75 07 51

“Het uitzenden en detacheren van arbeidskrachten uit Oost-Europese landen”.En het werven van vakkundig personeel.

Euro Business is de handelsnaam voor Euro Business Holland B.V. en Euro Business Zuid-Oost B.V. te Barneveld. Door het structurele tekort aan personeel, met name in de industrie, zijn wij in 1997 van start gegaan met onze personeelsactiviteiten.

“Denkt met u mee voor goed personeel” Harselaarseweg 113 a/b • 3771 MA Barneveld

Tel: 0342 - 40 88 09 / 75 07 51

“Het uitzenden en detacheren van arbeidskrachten uit Oost-Europese landen”.En het werven van vakkundig personeel.

“Het uitzenden van personeel uit Nederland en Oost-Europese landen, binnen de norm NEN 4400-1 en VCU”.

GELDERSE BEDRIJVEN EN MVO Sociaal ondernemer Sympany doet goed in Afrika en India en met zijn werkgelegenheidsprojecten ook goed in Nederland. Los van het geld dat Sympany verdient met de textielinzameling en de textielsortering streeft Sympany ernaar Nederlandse bedrijven te interesseren om samen met Sympany ontwikkelingsprojecten mogelijk te maken. Dat kan goed aansluiten bij de trend die er is om maatschappelijk betrokken te ondernemen. Elk bedrijf dat een ontwikkelingsproject wil steunen of een fondsenwervend evenement wil organiseren zal met open armen worden ontvangen door Sympany. Hoe kunt u helpen?• Met een eenmalige, maandelijkse of jaarlijkse donatie aan

Sympany.• Met een kledingactie waar u en medewerkers de maatschappelijke

betrokkenheid van uw organisatie naar buiten brengt.• Met het adopteren van een van onze projecten in India of Afrika.• Met het doneren van overtollige, onverkoopbare (bedrijfs-)kleding

of schoenen.

BIJZONDER EN DUURZAAM: WERKGELEGENHEID IN HARDERWIJK Op 19 mei is textielsor-teerbedrijf Sympany Harderwijk officieel geopend. Alle inwoners in Noord Veluwe weten nu dat door hen gedo-neerde textiel, kleding en schoenen bijdragen aan regionale werkgelegen-heid, een beter milieu en aan de mooie projecten van Sympany in Afrika en India. Sympany is 1 van de grootste inzamelaars in Nederland. Ruim 23

miljoen kilogram textiel per jaar wordt er ingezameld en alles van textiel is welkom!Sympany Harderwijk werkt met ruim dertig mensen met een zogenaamde afstand tot de ar-beidsmarkt. Iets wat Sympany al doet in haar sorteerbedrijven in Assen, Eindhoven en Nieuw Vennep. De ervaring leert dat het enkele jaren duurt voordat je een goed ingespeeld team medewerkers en vervolgens een renderend bedrijf hebt. En dat gaat niet zonder slag of stoot. Maar als het lukt, schenkt dat een enorme voldoening. Textiel blijft door de inzameling via de Sympany-textielcontainers buiten de verbrandings-ovens en veel kleding en schoenen krijgen een tweede eigenaar. Elke kilo textiel die wordt hergebruikt bespaart een uitstoot van 3,4 kilo CO2 . Dat is goed nieuws voor het milieu. Sympany genereert inkomsten en kan hiermee vele duizenden mensen in India en Afrika zelfredzaam maken, een nobel doel. En bij de werkzaamheden in Nederland creëert Sympany banen voor een doelgroep die anders lastig aan een baan komt.

Veel ondernemers willen ‘iets’ met video. Zij zien ook dat video een waar-devolle schakel is tussen klant en on-

derneming. Niet voor niets is video de meest effectieve manier om relevante informatie via (social) media over te brengen. Maar wat zijn mijn opties? Één van de onderbelichte opties is een video testimonial. Een wat? Precies; een video testimonial.

In een video testimonal vertellen klanten over jouw bedrijf. Laat zien dat jouw klanten meer dan tevreden zijn over jouw producten en diensten. Vraag ze om het voor het oog van de camera te vertellen.

De video moet wel oprecht zijn. De balans tussen oprechtheid van een klant en ‘wij van Wc-eend adviseren Wc-eend’ is klein. Het gaat erom dat je het enthousiasme en tevredenheid van een klant weet te vangen in een video. Als je dat lukt, heb je goud in handen. Niets is immers echter dan een écht mens die iets vertelt.

Wij kunnen jou helpen om een verhaal ‘echt’ te maken. De video moet een verhaal vertellen. Zoals ik al in mijn vorige column aangaf, zijn be-drijfsfilms meer dan ooit gekoppeld aan gevoel. Het doel is om een verhaal te maken mét klanten. Dus zeker niet alleen klanten aan het woord laten zonder sfeerbeelden.

Als klanten tevreden zijn, zijn zij graag bereid om iets voor je terug te doen. Een mooi voorbeeld van een geslaagde testimonial video is de be-drijfsfilm van DLV Advies. Echte boeren vertellen - met hun accent - hoe hun ervaringen zijn met het agrarisch adviesbedrijf. Veel puurder dan zulke uitspraken van deze boeren krijg je het niet! «

LAAT KLANTEN VERTELLEN EN WEES KWETSBAAR

COLUMN

23 MILJOEN KILOGRAM TEXTIEL PER JAARSympany zamelde in 2015 maar liefst 23 miljoen kilo textiel in Nederland in. Omdat de hoeveelheid herdraagbaar textiel in de Nederlandse textielcon-tainers afneemt, is Sympany voortdurend op zoek naar innovaties. “Veel goedkope kleding is na één seizoen al zodanig versleten dat ze niet meer geschikt is om in Afrika of Oost-Europa te gebrui-ken”, verklaart Marc Vooges, directeur- bestuurder van Sympany. “Bovendien raakt het

steeds meer bekend dat je ook kapotte kleding of huishoudtextiel in de containers mag deponeren. Ons doel is nog altijd 70 procent van het ingezamelde textiel als herdraagbaar materiaal af te zetten, omdat dat de hoogste vorm van hergebruik is op de ladder van Lansink. Maar daarnaast steunen en financieren we zo veel mogelijk initiatieven die gebruikte wol en textiel kunnen verwerken tot nieuwe garens. De zoektocht naar meer hoog-waardige verwerkingstechnieken blijft actueel. Innoveren wordt daarbij steeds belangrijker.” In Nederland verdwijnt nog altijd zo’n 124 miljoen kilo textiel in het restafval. Dat wordt onnodig verbrand. Sympany probeert zo veel mogelijk waardevolle grondstoffen te verzame-len voor recycling en hergebruik. Met al deze activiteiten hoopt het charitatieve Sympany onder aan de streep geld over te houden om diverse mooie projecten die mens en milieu ten goede komen, mogelijk maken. Volgens Vooges is dat voor gemeenten een belangrijk extra argument. “Veel inwoners in Noord Veluwe vinden het een fijn idee dat Sympany ervoor zorgt dat het textiel goed terecht komt.” Voor meer info: www.sympany.nl.


NICK EBBERSEbbers Mediawww.ebbersmedia.nl

KACHEL AAN OM TE KOELEN IS BINNENKORT NORMAAL

De opmars van biomassa-installatiesHÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 03 • 20168

Het is de nieuwste ontwikkeling op het gebied van duurzame energie: koelen met de pelletkachel,

adsorptiekoeling geheten. Twee duurzame technieken worden gecombineerd: biomassa-installaties (installaties die branden op natuurproducten) en zonnepanelen. “Je koelt dan zonder elektriciteit.”

Duurzame energievoorziening is in. Momenteel bestaat tachtig procent uit tradi- tionele installaties en twintig procent uit duurzame. Dat verschuift zoetjesaan richting zestig/veertig, aldus Brekelmans. Uiteindelijk zal alle energievoorziening duurzaam zijn.

Technisch gezien is er geen vuiltje aan de lucht. “Met afval, zon en wat de natuur ons biedt, moet dit kunnen.” Van simpel omscha-kelen is geen sprake. Naast tegenwerkende oliemagnaten, zijn veel duurzame technieken momenteel duurder. “Het product is duurder voor de klant door de lagere omloopsnelheid. Tevens is het duurder voor de installateur, omdat deze moet investeren in het vergaren van kennis”, aldus Brekelmans, wie duurzame technieken na aan het hart liggen. Sinds zijn aantrede bij Ph. de Jong BV legde hij daarop de focus. Dit onderstreepte hij met de recente naamswijziging in Totaal Techniek Brekel-mans (TTB). Gezien de complexiteit en variëteit is installatie van duurzame technieken veelal maatwerk, aldus Brekelmans.

Iedereen kent zonnepanelen – die warmte leveren – en PV (power voltage)-panelen, die elektriciteit opwekken. Zij zijn gemeengoed en dankzij massale afname tegen aanvaardbare prijzen verkrijgbaar. “Maar met zonnepanelen ben je niet meer uniek”, zegt Brekelmans, die zijn pijlen bovenal richt op biomassa-installa-ties. “Daarmee onderscheid je je. Je geeft aan onafhankelijk te zijn qua energievoorziening: je doet je eigen inkoop en wekt zelf energie op. Daarnaast geeft dit pandeigenaren onder-scheidend vermogen. Het energielabel is een

hot item. Om waardevermindering tegen te gaan moet je van D- naar A-label. Bestaande installaties en monumentale panden geef je een boost met biomassa-installaties”, aldus de duurzaamheidsexpert. Een bedrijf geeft door gebruik van duurzame installaties zijn visite-kaartje af. “Je toont aan de natuur, de toe-komst, belangrijk te vinden en vooruitstrevend te zijn.”

Biomassa-installaties zijn al interessant bij verbruik vanaf 5000 kub gas op jaarbasis en bij nieuwbouw. Een groot voordeel is een zeer laag elektriciteitsverbruik. Ook voor afge-legen panden biedt deze techniek dé oplos-sing. “Je hoeft geen leidingen aan te leggen. Midden in het bos, waar je geen elektriciteits-verzwaring kunt krijgen en geen gasleidingen, wordt nu nog gestookt met dure petroleum. Er is dus wel vrachtwagenverkeer, dus de leve-ring van pellets kan probleemloos plaatsvin-den.” Voor monumentale panden is dit evenzo een ideale techniek. “Die mag je niet zomaar isoleren, bijvoorbeeld het monumen-tale geribbelde glas vervangen is niet toege-staan. Hier kan een biomassa-installatie ondanks de investering een betere oplossing zijn dan isolerende investeringen: je behoudt het karakter van het gebouw en energiekosten dalen.”

Tien jaar terug waren warmtepompen de trend. Daarin is een kentering ingetreden. “Zij krijgen stevige concurrentie van biomassa-in-stallaties. De interesse voor luchtwarmtepom-pen stijgt nog, maar voor warmtepompen met bodembronnen loopt deze terug.” De oorzaak is dat er vaak disbalans optreedt. Warmte die in de grond belandt, wordt eruit gehaald en gebruikt om te koelen en verwarmen. Koelen en verwarmen moet in balans zijn, anders krijg je een boete. De balans vinden is vaak moeilijk. “Als een bedrijf groeit van tien naar vijftig werkplekken wordt er meer warmte ge-produceerd: je gaat meer koelen dan verwar-men, waardoor je in onbalans raakt.”

Bovendien verbruiken warmtepompen veel elektriciteit. Brekelmans: “Om dat te compen-seren zijn PV-panelen nodig. Die zijn echter niet overal toepasbaar. Bijvoorbeeld op bos-rijke locaties of als ernaast een hoge flat staat.”

Brekelmans’ vertrouwen in biomassa-installa-ties is groot. Van tien procent van de duur-zame markt voorziet hij een marktgroei naar zestig procent in tien jaar tijd. De eerste groei-contouren zijn zichtbaar.

“Woningbouwverengingen schakelen over op biomassa-installaties. En wie nu gekozen heeft voor groene elektriciteit weet vaak niet dat de elektriciteitscentrales stoken op hout, bio-massa dus.” Van grote energieverbruikers ver-schuift dit steeds meer naar de eindgebruiker. “Je ziet timmermanswerkplaatsen hun eigen afvalhout verstoken, gemeente-instellingen het snoei- en houtafval verstoken voor hun zwembaden, zoals in Vaassen.”

De nieuwste biomassa-installaties zijn voor-zien van een Stirling-motor en leveren dus ook elektriciteit. Het lijkt een juichverhaal, maar zitten er ook nadelen aan deze duurzame energievoorziening? Stinkt het, is het gesleep en hoe zit het met ontbossing? “Het draait vol-automatisch. Ook het bijvullen gaat automa-tisch. Wel moet je ruimte voor een opslagvat hebben. Omdat het rendement 96 tot 107 pro-cent is, is er nauwelijks asvorming, er komt uitsluitend condens uit koolgas. Van ontbos-sing is evenmin sprake. Overal worden briket-ten van gemaakt. Ik ken een bakker die stookt op zijn eigen oude brood. Ook worden er spe-ciale bossen voor neergezet.”

In Nederland zijn biomassa-installaties rela-tief nieuw, in tegenstelling tot Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. “Daar draait tach-tig procent op biomassa, al heel lang. Alles is doordacht en kinderziektes zijn er uit. In Nederland zijn we verwend door onze aard-gasleidingen. Maar het roer moet om, willen we naar duurzaamheid toe. Je ziet dat mensen er steeds meer oog voor krijgen. De overheid erkent het nu eindelijk en subsidieert dit ook sinds dit jaar. Je mag het ook meenemen in je EPC-berekeningen.” «

Poeh wat is het warm, ik doe de kachel aan om te koelen. Huh? Klopt dit? Jazeker. “In de toekomst koelen we met warmte”, zegt Leon Brekelmans, directeur/eigenaar van TTB uit Apeldoorn. “Dit neemt een run binnen vijf jaar.”

COVERINTERVIEW Tekst: Fernande Leeflang // Fotografie: Liesbeth van Asselt


“Met biomassa-installaties ben je onafhankelijk qua energievoorziening”


Gelderland wil afvalloze provincie worden“Gelderland moet de eerste afvalloze provincie van Nederland worden”, zegt economie gedeputeerde Michiel Scheffer. “In plaats van afval weg te gooien of te verbranden is het een grondstof voor nieuwe producten.“ De eerste stappen in die richting worden gezet in het nieuwe Beleidskader Economie dat 29 juni moet worden vastgesteld door Provinciale Staten. Circulair, innovatief en internationaal zijn de invalshoeken om de wegwerpmaatschappij het hoofd te bieden. Michiel Scheffer: “Er heerst een breed besef dat er, gelet op de eindigheid van grondstoffen, een nieuwe economie nodig is.”


Michiel Scheffer trad op 29 april 2015 aan als gedeputeerde en had gedurende zijn eerste jaar als

provinciaal bestuurder al de nodige bedrijven en instellingen aan zijn bureau om gezamenlijk de circulaire economie vorm te geven. Hij noemt het hergebruik van papier, plastic en kleding, waar al Gelderse bedrijven mee bezig zijn: “Wist je dat de waterschappen 500 ton per week aan toiletpapier uit ons afvalwater halen? Dat kan hergebruikt worden. Maar dan moet je het wel organiseren. Hier ligt een belangrijke taak voor de provincie: partijen bij elkaar brengen. Dat klinkt niet heroïsch, maar het is wel nodig.”

Er zijn al steden die elkaar opzoeken om gezamenlijk de afvalberg kleiner te maken. De gemeenten Apeldoorn, Zutphen en Deventer vormen bijvoorbeeld een stedendriehoek met als doel een clean regio te worden. De vijf innovatiemakelaars die de provincie subsidieert doen niets anders dan partijen bij elkaar brengen om innovatie te versnellen. Zij kregen van de provincie de opdracht mee om hergebruik waar mogelijk op de agenda te zetten. De provincie subsidieert ook de organisatie KIEMT, waar bedrijven kunnen aankloppen voor advies. Met enige trots noemt hij het bedrijventerrein IPKW, waar alleen maar bedrijven gehuisvest zijn die hergebruik en duurzaamheid als core business hebben.

Veel materiaal voor hergebruik zit in gebouwen, weet Michel Scheffer. Circulair denken betekent voor de vastgoedsector dat een gebouw niet klakkeloos plat gegooid wordt om plaats te maken voor nieuwbouw, maar dat al in de ontwerpfase rekening gehouden wordt met hergebruik van materialen. Hij noemt het kantoor van Alliander in Duiven, waar de provincie groot aandeelhouder van is. Met minimale sloop werd nieuwbouw gerealiseerd. En voor een nieuw paviljoen onder het Roermondsplein gebruiken architecten alle ramen uit een oud kantoor.

SUBSIDIESDe provincie is een belangrijke poort tot Europese subsidies. De gedeputeerde noemt het EFRO, dat projecten subsidieert die gericht zijn op duurzame innovatie. Voor de komende jaren is er voor dit doel nog zo’n 25 miljoen euro beschikbaar. Er zijn al diverse pilotprojecten uit dit fonds gesubsidieerd. Een voorbeeld is het project CIRCLES waarmee regionale kennisinstellingen (Radboud, HAN, Saxion) en het bedrijfsleven (KIEMT en VNO NCW) hun circulaire kennis beschikbaar stellen aan het MKB.

Je hebt bedrijven nodig die voorop willen lopen. Michel Scheffer noemt de aluminium recycling van Auping. Van oude vliegtuigen maakt het nieuwe bedframes. Verder is Solidpack uit Eerbeek door middel van een subsidie aangemoedigd een pilot voor papierrecycling te doen. “Het bedrijf Interface kan nieuw tapijt maken uit oud tapijt. Daar moet je de techniek voor in huis hebben. Maar het is ook belangrijk om er bij het ontwerpen van een product rekening mee te houden dat het als het versleten is uit elkaar en opnieuw verwerkt kan worden”, vindt de gedeputeerde.

Naast EFRO zijn er nog Interreg voor duurzame grensoverschrijdende projecten en het Europees Fonds voor Strategische Investeringen. Dat fonds is nieuw. Michiel Scheffer zoekt samenwerking met andere provincies om gezamenlijk subsidie aan te kunnen vragen voor grote projecten.

EUROPEESOmdat hij buitenlandse betrekkingen ook in zijn portefeuille heeft, is Michel Scheffer gewend om over de landsgrenzen heen te kijken. Hij vindt het een pluspunt dat Nederland voorzitter is van de Europese Unie en dat Nederland Frans Timmermans als Eurocommissaris heeft. Dat maakt het mogelijk om de circulaire economie op Europees niveau aan te kaarten. Hij zag gedurende zijn eerste jaar als gedeputeerde ook dat het rapport van de Raad voor de Leefomgeving circulaire accenten legde. Voor Gelderland ligt dat accent onder andere bij papierverwerking. De provincie kent bedrijven die daar sterk in zijn.

KAPITAALMARKTGedeputeerde Michiel Scheffer is realistisch genoeg om te beseffen dat de provincie circulaire ambities kan ondersteunen. Maar het bedrijfsleven moet het uiteindelijk vorm geven. Daar zitten haken en ogen aan. Technisch is het nog lang niet mogelijk om alle afval her te gebruiken. Hij geeft als voorbeeld de verwerking van versleten kunstgras in wegdek. Dat is op dit moment nog onvoldoende slijtvast en dus nog geen optie voor hergebruik. En er is weten regelgeving waar ook circulaire producten aan moeten voldoen. Subsidie voor pilotprojecten kan bedrijven stimuleren een stap te zetten in de richting van een meer circulair ingerichte productiewijze. Maar de circulaire economie bestaat niet alleen bij gratie van subsidies. De vrije kapitaalmarkt is van doorslaggevend belang. “Hier is een paradigma wisseling nodig”, vindt Michel Scheffer, “de kapitaalmarkt moet durven investeren in duurzame kennis, machines en fabrieken. Ze vindt dat nu nog riskant. Als provincie kunnen we

hier sturend in zijn door garanties te geven. En we kunnen mee participeren in circulaire projecten om de risico’s voor deelnemende partners te verkleinen.”

De provincie heeft ook een toezichthoudende functie waar de circulaire economie een rol speelt. Michel Scheffer: “Volgens de wet zijn bedrijven al verplicht om te investeren in energiebesparing en duurzaamheid.”

Het instrumentarium van de provincie op het punt van circulaire economie is niet compleet zonder het inkoopbeleid te noemen. De overheid kan zelf het goede voorbeeld geven en de circulaire economie een impuls geven. Alleen al de steden Arnhem en Nijmegen hebben elk een inkoop- en aanbestedingsbudget

van jaarlijks 200 miljoen euro. Daar kunnen ze als klant circulaire processen mee stimuleren door in te kopen bij vernieuwende leveranciers. De provincie kan ook sturen door middel van het eigen bestedingsbeleid. Dat geldt ook voor grote zorgwerkgevers zoals Rijnstate, Radboud en welzijnsorganisatie Siza. Wanneer deze organisaties allemaal circulair gaan inkopen geeft dit een geweldige impuls aan de circulaire economie in onze regio.

BEWUSTWORDINGBewustwording is in dit hele proces van circulaire groei onmisbaar, vindt Michiel Scheffer. De jeugd heeft de toekomst. Daar moet bijvoorbeeld het besef landen dat kleding van de ene stof veel beter gerecycled kan worden dan de andere. Daarom subsidieerde de provincie onder andere een manifestatie voor jongeren in Almen bij Lochem waar de circulaire economie centraal stond. De provincie betaalde mee aan boekjes van hoogleraar duurzaam ondernemen Jan Jonker over de circulaire economie. Die werden aan de jongeren meegegeven. Michiel Scheffer was er aanwezig en zat in de jury die duurzame projecten moest beoordelen.

Vooruit kijkend zegt Michiel Scheffer: “Ik ben tevreden als de komende jaren alle bedrijven met meer dan tien werknemers de weg naar circulair produceren zijn ingeslagen. Voor middelgrote bedrijven zie ik graag dat ze naast energiebesparing ook circulaire werkplannen maken. Daartoe moeten we brancheorganisaties bij elkaar brengen.” «

“De kapitaalmarkt moet durven investeren in duurzame kennis,

machines en fabrieken”

CIRCULAIRE ECONOMIE Tekst: Paul de Jager // Fotografie: Jacques Kok

Meer informatie: Willem Huntink, programmaleider circulaire economie Telefoon 026 - 359 95 44E-mail [email protected]

DE VERBORGEN ENERGIESLURPERS IN UW GEBOUW

Online scan toont waar (nog) bespaard

kan wordenEnergiebesparing lijkt alleen maar lucratief voor grootverbruikers. Wat kan een winkel, verzekeringskantoor of restaurant meer besparen dan wat peanuts? Dat blijkt een misvatting. Ook in het kleinere MKB kan de

energiefactuur fors omlaag, iets waar het Energieakkoord trouwens sterk op aandringt. Met de MKB Energy CheckUp, een initiatief van VNO-NCW en MKB-Nederland, kan u via een online scan ontdekken waar binnen uw gebouw

bespaard kan worden.


“We willen het ondernemers over

de hele lijn makkelijker maken

met deze scan”

“Uiteindelijk moeten we collectief naar nul op de meter en de weg daar naartoe

begint met energiebesparing”

Het initiatief tot de MKB Energy CheckUp werd genomen door CCS Energieadvies, een bureau dat

consultancy geeft op het gebied van energie. Verbaasd over het gebrek aan aandacht voor energiebesparing binnen het MKB begon CCS aan de ontwikkeling van een scan. Het idee werd al snel opgepikt door anderen en resulteerde uiteindelijk in een project dat door de EU wordt gefinancierd, ook in Spanje, Polen en Italië, en door de regionale verenigingen van VNO-NCW uitgevoerd. MKB Energy CheckUp ging dit voorjaar als eerste van start in Overijssel en Gelderland, maar dat heeft alles met de initiatiefnemers te maken – CCS is gevestigd in Deventer – en niets met regionale begrenzingen. Integendeel, de scan kan nu al door elke MKB-ondernemer gebruikt worden en als het MKB er landelijk en breed op in gaat zal Nederland hiermee naar verwachting al ruim een derde van de in het Energieakkoord nagestreefde besparing realiseren. Wie het kleine niet eert.. dat spreekwoord geldt ook voor dit thema.

NOG STEVIG OMLAAGEen van de eerste bedrijven die de online scan heeft ingevuld is Reerink IJzerwaren, een familiebedrijf met ruim vijftig medewerkers en vijf vestigingen. Dr. Gijs van Pruissen, consultant bij CCS, was behulpzaam daarbij. “Opvallend is dat dit bedrijf al goed op weg was om energiebesparende maatregelen te nemen. Zo is in de winkel reeds een begin gemaakt met het vervangen van TL verlichting voor LED verlichting en zijn er al tijdschakelaars geïnstalleerd. Het energieverbruik kan echter nog stevig omlaag worden gebracht door vervanging van de verwarmingsketel en het aanbrengen van betere isolatie. Met de scan kijken we nadrukkelijk eerst naar maatregelen in de besparende sfeer. Zelf duurzame energie opwekken is het sluitstuk.”

NATUURLIJK VERVANGINGSMOMENTDe wil om energie te besparen is zeker aanwezig bij Reerink IJzerwaren. Volgens accountmanager Tonnie Engel maakte de scan helder dat zowel de investering in een nieuwe CV ketel als die in LED verlichting binnen vijf jaar worden terugverdiend. “LED armaturen verkopen we zelf. We waren er al mee begonnen

elke energieslurpende TL-buis die kapot gaat te vervangen door een LED lamp. Geleidelijk zullen zo alle lampen vervangen worden. Die ketel zou vroeg of laat natuurlijk ook op de agenda zijn komen te staan. Het is goed dat hij nu al in ons vizier komt en niet pas bij het natuurlijke vervangingsmoment, want we verstoken onnodig veel kuub aardgas, elke keer dat hij opstart. De besparing gaat in dit geval echt over een substantieel bedrag.”

LIJST VAN ERKENDE MAATREGELENVolgens Christian Lorist, regiomanager VNO-NCW Midden, is Reerink typerend voor de naar schatting 107.000 ondernemingen waarvoor de scan bedoeld is. “En dan is de branche voor ijzerwaren en gereedschappen er een waarvoor de lijst van erkende maatregelen nog moet worden opgesteld. Die maatregelen zijn bedoeld om energie te besparen en garanderen een terugverdientijd van maximaal vijf jaar. We willen het ondernemers over de hele lijn makkelijker maken met deze scan. Ze krijgen meer inzicht, ze krijgen financiële duidelijkheid en last but not least: ze krijgen medewerking van de overheid. Wie zich inschrijft voor de MKB Energy CheckUp toont daarmee aan dat het hem menens is wat energiebesparing betreft. In Apeldoorn gaat de Omgevingsdienst de energiescans als handhavingsinstrument testen en de verwachting is dat meer Omgevingsdiensten zullen volgen. Die dienst staat dus heel positief tegenover dit initiatief.”

Die steun van de overheid is volgens Tonnie Engel zeer welkom in de zoektocht naar energiebesparing. ”Een bedrijf als het onze is op allerlei manieren bezig met het thema. We

zijn geïnteresseerd in duurzame vormen van energieopwekking en hebben al eens gekeken of er bijvoorbeeld zonnepanelen op onze daken kunnen. We maken via de LED verlichting die we in ons pand installeren een expliciete link naar de LED producten die we in onze winkel verkopen. Maar er is zoveel mogelijk en het is soms zo onduidelijk hoe de terugverdientijden liggen, dat zo’n online scan een onmisbaar hulpmiddel is.”

BEWEGINGSDETECTORS EN TIJDSCHAKELAARSGijs van Pruissen benadrukt dat veel bedrijven die de scan invullen zullen ontdekken dat er zich in hun bedrijfspand een opvallende hoeveelheid laaghangend fruit bevindt. “Ook met goedkope maatregelen als bewegingsdetectors en tijdschakelaars kan een behoorlijke hoeveelheid energie worden bespaard. Die technieken maken je organisatie bovendien onafhankelijk van de goede wil van personeelsleden en klanten. Uiteindelijk moeten we collectief naar nul op de meter en de weg daar naartoe begint met energiebesparing. Met de MKB Energy CheckUp maken we er een win-win-win situatie van. Als de 107.000 bedrijven in Nederland energie besparen is dat niet alleen winst voor het klimaat en een besparing op die afzonderlijke energiefacturen, maar profiteren ook lokale installateurs en de BV Nederland als geheel.” «

Voor meer informatie, kijk op www.energycheckup.nl.

MKB ENERGY CHECKUP Tekst: Jeroen Kuypers // Fotogra� e: Marco Magielse


Er valt nog zoveel meer winst te behalen met goede ko� e en thee. Goede ko� e en thee gee� keer op keer een moment van ontspanning waarna u er weer vol tegenaan kunt gaan! Daarom bieden Douwe Egberts en Pickwick u alles om uw ko� e en thee aanbod nog beter én completer te maken. Ontdek het voordeel zelf op www.goedeko� eenthee.nl

73% van Nederland kan er na eengoede kop ko� e weer vol tegenaan.Ontdek het voordeel zelf op www.goedeko� eenthee.nl en pro� teer direct van 25% korting op alle D.E ko� emachines.

GOEDE KOFFIE & THEE IS GOUD WAARD

DE UITDAGING IN DE MARKT» In zijn algemeenheid draait het vooral om de vraag: hoe zorg je dat de koffi e- en theevoorziening binnen jouw bedrijf of onderneming bij kan dragen aan de bedrijfsdoelstellingen en zo goed mogelijk aansluit op de wensen van je consument?

ONZE VISIE» Koffi e en thee zijn goud waard, want het zijn –bewezen- hele positieve beïnvloeders.

UW OPLOSSING» Wij kunnen daar als JDE Professional een essentiële rol in spelen, omdat wij zowel de consument buitenshuis als de consument thuis kennen en omdat we een heel sterk buitenshuismerk zijn met fl exibele oplossingen in producten en zetsystemen.

QUICK SCAN

JACOBS DOUWE EGBERTS PROFESSIONALPostbus 2, 3500 CA UtrechtTelefoon 030 - 297 70 [email protected]

Aangezien JACOBS DOUWE EGBERTS professional (JDE Professional) grote waarde hecht aan de smaak van de

consument doet het daar regelmatig onderzoek naar. Onlangs nog aan de hand van twaalf stellingen over koffie en thee, waaruit naar voren kwam op welke verschillende wijzen de dranken waarde kunnen toevoegen aan de verschillende gebruiksmomenten op de dag (www.goedekoffieenthee.nl). Het verleidt tot de vraag welke stelling Van der Linden persoonlijk het meest aanspreekt. “Ik herken me in meerdere stellingen, maar ‘een goede kop koffie of thee is onmisbaar voor een goede start van mijn dag’ geldt voor mij toch wel het sterkst. Ik start geen dag zonder koffie. Van nature ben ik niet zo’n ochtendmens, maar de koffie maakt in ieder geval dat ik ’s ochtends toch meteen scherp ben.”

Daarnaast heeft koffie nog zoveel meer te bieden, zo geeft ook een van de stellingen aan dat een koffie- of theepauze werknemers productiever maakt. Bovendien is er de sociale rol. “En dan niet alleen in informele situaties, maar ook gewoon op het werk. Een gezamenlijke kop koffie kan bijvoorbeeld ook een ijsbreker zijn als je met een collega wilt bijpraten of misschien wel iets wilt uitpraten. Koffie haalt de spanning uit de lucht en zorgt voor een relaxte, constructieve sfeer. Met de simpele vraag ‘zullen we even een kop koffie doen?’ doe je daarom zoveel meer dan alleen die vraag stellen. Je praat ook over de sociaal verbindende kracht van het product.”Dat wil niet zeggen dat Van der Linden en zijn collega’s daarmee achteroverleunen en hun merk

het werk laten doen. Er wordt constant gewerkt aan de doelstelling van Jacobs Douwe Egberts om de kwaliteit van de producten nog meer te laten aansluiten op de wensen van de consument. “We willen de dagelijkse momenten waardevoller maken met koffie of thee, want naast de ochtend zijn er nog vele momenten waarop ze iets kunnen toevoegen.” Gaf Van der Linden tot dusver voorbeelden van de

meerwaarde voor medewerkers op de werkvloer, daarnaast helpen koffie en thee om een positieve indruk te maken op klanten en bezoekers. “Sterker; de perceptie van hospitality en professionaliteit wordt sterk bepaald door hoe je ontvangen wordt en of je lekkere koffie of thee aangeboden krijgt. Zowel de man als de vrouw komen bijvoorbeeld graag bij een kledingwinkel waar de man met een kopje koffie welkom wordt geheten, zodat zijn vrouw rustig wat kleding kan passen.”

Van der Linden kan nog talloze voorbeelden noemen van de verbazingwekkend positieve impact van koffie. “Wij willen daarom onze uitstekende koffie

JACOBS DOUWE EGBERTS PROFESSIONAL MAAKT MOMENTEN WAARDEVOLLER

De verbazingwekkende impact van goede koffie en theeWeinigen kunnen zich een dag zonder koffie of thee voorstellen. Ook Marketing Director Benelux voor Jacobs Douwe Egberts Professional, Sander van der Linden, kent de kracht van de warme dranken en weet hoe die bijdragen aan de bedrijfsresultaten en werksfeer.

“Een goede kop koffi e of thee is onmisbaar voor een goede start

van mijn dag”voor een heel breed publiek toegankelijk maken. Om dat mogelijk te maken richten we ons op alle koffiezetsystemen, van bonen tot snelfiltermaling. Ook bieden we de D.E. Coffee Kitchen aan, een inspirerende onbemande koffie- en theecorner waar werknemers een horecakwaliteit koffie en thee kunnen krijgen. Voor ons allemaal vanzelfsprekend, maar onze overtuiging is dan ook dat ieder de koffie verdient waar hij van houdt. Want een goede kop koffie of thee is goud waard.” «

JDE PROFESSIONAL Tekst: Baart Koster // Fotogra� e: Ruud Voest

DE UITDAGING IN DE MARKT» In zijn algemeenheid draait het vooral om de vraag: hoe zorg je dat de koffi e- en theevoorziening binnen jouw bedrijf of onderneming bij kan dragen aan de bedrijfsdoelstellingen en zo goed mogelijk aansluit op de wensen van je consument?

ONZE VISIE» Koffi e en thee zijn goud waard, want het zijn –bewezen- hele positieve beïnvloeders.

UW OPLOSSING» Wij kunnen daar als JDE Professional een essentiële rol in spelen, omdat wij zowel de consument buitenshuis als de consument thuis kennen en omdat we een heel sterk buitenshuismerk zijn met fl exibele oplossingen in producten en zetsystemen.

QUICK SCAN

JACOBS DOUWE EGBERTS PROFESSIONALPostbus 2, 3500 CA UtrechtTelefoon 030 - 297 70 [email protected]

Aangezien JACOBS DOUWE EGBERTS professional (JDE Professional) grote waarde hecht aan de smaak van de

consument doet het daar regelmatig onderzoek naar. Onlangs nog aan de hand van twaalf stellingen over koffie en thee, waaruit naar voren kwam op welke verschillende wijzen de dranken waarde kunnen toevoegen aan de verschillende gebruiksmomenten op de dag (www.goedekoffieenthee.nl). Het verleidt tot de vraag welke stelling Van der Linden persoonlijk het meest aanspreekt. “Ik herken me in meerdere stellingen, maar ‘een goede kop koffie of thee is onmisbaar voor een goede start van mijn dag’ geldt voor mij toch wel het sterkst. Ik start geen dag zonder koffie. Van nature ben ik niet zo’n ochtendmens, maar de koffie maakt in ieder geval dat ik ’s ochtends toch meteen scherp ben.”

Daarnaast heeft koffie nog zoveel meer te bieden, zo geeft ook een van de stellingen aan dat een koffie- of theepauze werknemers productiever maakt. Bovendien is er de sociale rol. “En dan niet alleen in informele situaties, maar ook gewoon op het werk. Een gezamenlijke kop koffie kan bijvoorbeeld ook een ijsbreker zijn als je met een collega wilt bijpraten of misschien wel iets wilt uitpraten. Koffie haalt de spanning uit de lucht en zorgt voor een relaxte, constructieve sfeer. Met de simpele vraag ‘zullen we even een kop koffie doen?’ doe je daarom zoveel meer dan alleen die vraag stellen. Je praat ook over de sociaal verbindende kracht van het product.”Dat wil niet zeggen dat Van der Linden en zijn collega’s daarmee achteroverleunen en hun merk

het werk laten doen. Er wordt constant gewerkt aan de doelstelling van Jacobs Douwe Egberts om de kwaliteit van de producten nog meer te laten aansluiten op de wensen van de consument. “We willen de dagelijkse momenten waardevoller maken met koffie of thee, want naast de ochtend zijn er nog vele momenten waarop ze iets kunnen toevoegen.” Gaf Van der Linden tot dusver voorbeelden van de

meerwaarde voor medewerkers op de werkvloer, daarnaast helpen koffie en thee om een positieve indruk te maken op klanten en bezoekers. “Sterker; de perceptie van hospitality en professionaliteit wordt sterk bepaald door hoe je ontvangen wordt en of je lekkere koffie of thee aangeboden krijgt. Zowel de man als de vrouw komen bijvoorbeeld graag bij een kledingwinkel waar de man met een kopje koffie welkom wordt geheten, zodat zijn vrouw rustig wat kleding kan passen.”

Van der Linden kan nog talloze voorbeelden noemen van de verbazingwekkend positieve impact van koffie. “Wij willen daarom onze uitstekende koffie

JACOBS DOUWE EGBERTS PROFESSIONAL MAAKT MOMENTEN WAARDEVOLLER

De verbazingwekkende impact van goede koffie en theeWeinigen kunnen zich een dag zonder koffie of thee voorstellen. Ook Marketing Director Benelux voor Jacobs Douwe Egberts Professional, Sander van der Linden, kent de kracht van de warme dranken en weet hoe die bijdragen aan de bedrijfsresultaten en werksfeer.

“Een goede kop koffi e of thee is onmisbaar voor een goede start

van mijn dag”voor een heel breed publiek toegankelijk maken. Om dat mogelijk te maken richten we ons op alle koffiezetsystemen, van bonen tot snelfiltermaling. Ook bieden we de D.E. Coffee Kitchen aan, een inspirerende onbemande koffie- en theecorner waar werknemers een horecakwaliteit koffie en thee kunnen krijgen. Voor ons allemaal vanzelfsprekend, maar onze overtuiging is dan ook dat ieder de koffie verdient waar hij van houdt. Want een goede kop koffie of thee is goud waard.” «

JDE PROFESSIONAL Tekst: Baart Koster // Fotogra� e: Ruud Voest


schoonmaakonderhoud: kantoorgebouwen schoolgebouwen sportcentra appartementencomplexen culturele centra

specialistische diensten: tapijtreiniging graffitiverwijdering glasbewassing

Delta 50 6825 MS Arnhem telefoon: 026-3513675

www.drostenzonen.nlgecertificeerdISO 9001:2008

gecertificeerdISO 14001:2004

schoonmaakbedrijfdrost en zonen bvdé schoonmakers uit Arnhem

Uw partner op facilitair gebied!

Ontwikkelen Bouwen

Onderhouden

Ede Buys Ballotstraat 4 Postbus 31 6710 BA Ede

088 - 224 7700 [email protected] www.zegersbouw.nl

Arnhem Malburgse Sluis 27 Postbus 4167 6803 ED Arnhem

Doetinchem Transportweg 14b 7007 CN Doetinchem

Zegers Bouw heeft vestigingen in Ede,

Arnhem en Doetinchem. Zowel voor

professionele partijen als particulieren

ontwikkelen, realiseren, renoveren en

onderhouden wij projecten waarin mensen

wonen en werken.

Van initiatief tot aan praktijk begeleid op

de wijze die ú bevalt. Naar keuze volgens een

all-in prijsvraag, turn-key, bouwteam of

uitgevoerd op basis van een aanbesteding.

Welke samenwerkingsvorm u ook kiest

Zegers Bouw levert kwaliteit.

TOPADVOCATUUR IN DE ACHTERHOEK

Vaste p r i j zenof

Betaa lbaar uur ta r ie f

www.steentjeswoltersmulder.nl

advocaten & mediators


“De technieken, producten, kennis en wil zijn er”, aldus Linthorst, technisch directeur bij Linthorst Techniek in

Apeldoorn. Sinds de oprichting (1978) is deze grote landelijke opererende totaalinstallateur gefocust op energietransitie: net na de oliecrisis startte vader Henk met het adviseren en verkopen van duurzame energie. Hij gebruikte daarvoor een informatiewagen over energiebesparing en duurzame opwekking. Net als nu was duurzaamheid hot. “En de technieken zijn nog bijna gelijk: warmtepomptechniek, zonne-, wind- en bio-energie”, aldus Linthorst.

Linthorst Techniek heeft als missie leidend te zijn op het gebied van energietransitie in Nederland. Dat gebeurt door duurzame producten en concepten te ontwikkelen en verkopen. Gezien de focus en het kennisniveau is het een logische keus dat Linthorst verkozen is het bedrijfsleven te vertegenwoordigen in het Gelders Energieakkoord. Een belangrijk uitgangspunt hierin is het naar de markt brengen van wezenlijke en kansrijke programma’s en projecten voor de energietransitie.

Sinds de start in maart 2015 werd het faciliteren van energietransitie breed opgepakt. Naast partijen als Alliander, de provincie Gelderland en de Gelderse Natuur en Milieufederatie sloten ook woningbouwcoöperaties, gemeentes, onderwijsinstellingen, VNO-NCW Midden, Bouwend Nederland, Uneto VNI, industrietakken zoals papier en metaal en diverse partijen op het gebied van natuur en milieu zich aan. In totaal ruim honderd partijen.

Zomer 2015 gingen namens hen ruim driehonderd mensen in zeventien tafels (groepen) aan de slag om de verduurzaming van Gelderland in plannen te vatten. Zij hielden zich bezig met thema’s zoals verduurzaming van sociale huur, individuele woningen of het midden- en kleinbedrijf, innovatie, scholing en financiering. Als voorzitter van de borgingscommissie begeleidde Linthorst de interactie tussen tafels, borgde hij de besluitvorming, om te komen tot een gestructureerd gezamenlijk uitvoeringsplan, gericht op concrete activiteiten, verdienmodellen en resultaten.

Dat lukte. Een jaar na oprichting werd tijdens een feestelijke bijeenkomst het totaalplan gepresenteerd. Belangrijk aandachtspunt is de financiering. In plaats van subsidiëren werd gekozen om het budget van het Gelders Energieakkoord voornamelijk aan te wenden voor revolveren (het uitgeleende geld vloeit door aflossing weer terug in het provinciale fonds). Linthorst: “Directe subsidie wordt alleen ingezet om innovatieve projecten aan te jagen; bij bewezen technologieën is gekozen voor een meer faciliterende rol. De focus ligt op: hoe informeer ik het bedrijfsleven en particulieren over de mogelijkheden voor verduurzamen, en op garantieplannen om die verduurzaming te bewerkstelligen. Het gaat dus over financieringsopties. Hoe roepen we financiële producten in het leven om verduurzaming te faciliteren? Denk aan het krijgen van ophoging van een hypotheek voor verduurzaming van een woning.”

Een ander belangrijk item is monitoring. Hoeveel duurzame energie is opgewekt en welke concrete maatregelen nemen bijvoorbeeld gemeenten? Of hoeveel energiecoöperaties zijn er en hoeveel zonne- en windenergie produceren zij? De thematafel monitoring heeft dit in beeld gebracht met een nulmeting (zie Gelders energieakkoord.nl).

De tijd is nu rijp voor actie. “Nu moet je waarmaken wat is opgeschreven. Als je investeringen doet, moet je die terugbetalen. De ideeën die op papier gezet zijn moeten levensvatbaar zijn. Dat zal blijken naarmate partijen daadwerkelijk investeren.”

Alle neuzen dezelfde kant op, uniforme onafhankelijke betrouwbare informatie zodat eenieder beslissingen weloverwogen kan nemen en één krachtig beleid tussen alle disciplines; zo wil het Gelders Energieakkoord spijkers met koppen slaan. Linthorst over één van de eerste wapenfeiten: “Wisselwerking tussen VNO-NCW (bedrijfsleven) en Milieuhandhaving (overheid) heeft geresulteerd in software die helpt bedrijven te verduurzamen en die Milieuhandhaving ook kan gebruiken voor controles (MKB Energy CheckUp). «

GELDERS ENERGIEAKKOORD MAAKT ZICH OP VOOR ENERGIENEUTRAAL GELDERLAND

‘ Financiering is crux van succes’Het Gelders Energieakkoord maakt zich op voor een klimaatneutraal Gelderland in 2050. Vice- voorzitter Gijs Linthorst: “De crux voor het succes zit in de financierbaarheid, garantiestelling en een stabiel lange termijnoverheidsbeleid.”

Meer informatie:www.geldersenergieakkoord.nl

Tekst: Fernande Leeflang // Fotografie: Liesbeth van AsseltGELDERS ENERGIEAKKOORD

Nieuwe minor circulaire economie: duurzaam waarde creëren

De studenten van de HAN krijgen een rondleiding bij SUEZ in Helmond van Raymond de Schrevel (links). Docent Frank Croes vertelt over de verwerking van

verschillende type pallets.


“Wij onderscheiden ons ten opzichte van andere hbo-instellingen in het land vanuit onze

duurzame approach. De Faculteit Economie en Management houdt zich bezig met het thema duurzaamheid en vanaf september gaat de eerste minor Circulaire Economie van start”, memoreert Theo Joosten. “De HAN toont zich betrokken met de samenleving en toont zich verantwoordelijk.” De minor gaat op zoek naar antwoorden hoe we tot een transitie kunnen komen van economische systemen, die recht doen aan de aarde. En hoe kunnen we vanuit kunde en kennis deze uitdagingen omzetten in haalbare veranderingsprocessen en nieuwe verdienmodellen.

MVO IS EEN ONZINNIGE TERM“Ik heb moeite met de term maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ik vind het een onzinnige term. We behoren altijd verantwoord bezig te zijn”, vindt Frank Croes. “Als het gaat om het proces van duurzame waardecreatie, dan praat je eigenlijk over een proces dat circulair gesloten is. Dat gaat over het (her)gebruik van schaarse middelen, maar ook over co-creatie en andere vormen van duurzaam samenwerken en ontwikkelen. We moeten op zoek naar nieuwe business- en verdienmodellen waarbij je probeert externaliteiten te vermijden en op een verantwoorde manier met schaarse middelen waarde te creëren. Het duurzame businessmodel laat zich leiden door drie componenten: het creëren van duurzame waardeproposities; het produceren in cyclische processen; en het aangaan van duurzame klanten leveranciersrelaties op basis van co-creatie en product-/service solutions.” Een flinke mond vol, maar wat betekent dat in de praktijk? De oude, lineaire economie van maken, gebruiken, weggooien en weer nieuw kopen, gaat verdwijnen. Dat proces is volgens Frank Croes op de achtergrond in volle gang, maar er moet bij veel consumenten, bedrijven en overheden nog wel een mindshift komen. Dan kan

het heel snel gaan, Frank Croes geeft een voorbeeld. “Philips lanceerde in 2011 een nieuwe duurzame strategie, de EcoVision, waarin ze stelden dat ze in vijf jaar tijd het gebruik van grondstoffen voor vijftig procent moest bestaan uit gerecycled materialen en de totale CO2-emissie met de helft teruggebracht zou moeten worden. Het leek geen realistische doelstelling, maar toch is het gelukt.”

ECONOMISCH GEWINVolgens Frank Croes is er een voorhoede bezig met talloze ideeën. “Maar ik zie ook wat er allemaal op de werkvloer gebeurt en dat het niet alleen van ecologische waarde is maar ook tot economisch gewin kan leiden. Het is een kwestie van tijd”, verduidelijkt hij. “Achter de schermen vindt het veel sneller plaats dan veel

mensen zich realiseren. De gemeente Arnhem bijvoorbeeld wilde de straatverlichting verduurzamen, maar kon dat om budgettaire redenen niet snel realiseren. Aanbieders zoals Philips leveren duurzame en intelligente verlichtingsconcepten waar Arnhem op aan kon haken. In deze nieuwe concepten blijven de leveranciers eigenaar van de geleverde goederen, en maken de gemeenten gebruik van een meerjarig, full-service leaseconcept. Philips vervangt de oude hogedruk natrium straatverlichting door LED-lampen en draagt zorg voor het onderhoud voor een vast leasetarief per maand. Dankzij de reductie in het gebruik van energie en de mogelijkheid om met behulp van slimme informatiesystemen gebruiksdata te registeren en te analyseren, is het mogelijk om de verlichtingscapaciteit nog beter af te stemmen op de behoefte van het moment. Hiermee kunnen gemeenten als Arnhem wel tot vijfendertig procent op de kosten van energierekening besparen.” Het aanbieden van verlichtingsdiensten in een

leaseconcept gebeurt in meerdere gemeenten in Nederland, maar is volgens Frank Croes ook mogelijk bij grotere bedrijven en in vergelijkbare product-/service solutions bij consumenten.

STUDENTEN ONDERZOEKENHoe dragen de HAN en haar studenten bij aan dit onvermijdbare proces? Onder meer door stages bij bedrijven bijvoorbeeld. “SUEZ Environnement zamelt piepschuim in bij bedrijven. Er zijn drie soorten piepschuim: EPS, EPP en EPE. Bij elkaar is het een laagwaardig residu, terwijl wanneer het apart ingezameld wordt, het geschikt kan zijn voor hergebruik. Nu is polystyreen een opgeblazen koolwaterstofverbinding. In een vrachtwagen vervoer je dan negentig procent

lucht. Als je dit gescheiden comprimeert en je smelt er een dun vlies omheen, krijg je een mono stroom, die je in grote volumes naar een verwerkingsfabriek kan brengen waar het als een hoogwaardig product terug in de keten kan komen. De studenten zijn aan het inventariseren welk type bedrijven kunnen worden

aangemerkt als grootverbruikers en groot aanbieders van deze reststromen en of deze bedrijven mogelijkerwijs zelf een compressor in hun eigen productiehal willen plaatsen, zodat ze op locatie 24/7 kunnen comprimeren. Of dat een mobiele comprimeereenheid een of twee dagen in de week langskomt om te comprimeren of op bepaalde bedrijventerreinen een verwerkingseenheid neerzetten zodat de stromen van meerdere bedrijven kunnen samenkomen.” Een mooi concreet voorbeeld, maar er gebeurt meer. “Studenten zijn inzetbaar op tal van projecten. We zijn bezig om aan de ene kant de ecologische footprint te reduceren en aan de andere kant op basis van onderzoek bij te dragen aan innovaties om nieuwe waarde te creëren, waardoor het ook economisch interessant is om te doen”, aldus Frank Croes. “Bedrijven in de regio kunnen profiteren en studenten onderzoek laten doen naar de economische impact van een circulaire strategie.” «

De Faculteit Economie en Management van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) toont zich betrokken met de samenleving en is begaan met het lot van de aarde. Dat was de strekking van een interview een jaar geleden met Theo Joosten, directeur van de faculteit, in dit magazine. ‘Studenten opleiden tot kritische zelfbewuste professionals’ was de veelzeggende titel van het artikel over de circulaire economie. De volgende logische stap in die ontwikkeling is de start van een minor ‘Circulaire Economie’ aan de HAN. We spraken met hoofddocent en voortrekker van de minor, Frank Croes.

“Als het gaat om het proces van duurzame waardecreatie, dan

praat je eigenlijk over een proces dat circulair gesloten is”

CIRULAIRE ECONOMIE Tekst & fotografie: Dick Leseman


‘ Duurzaamheid moet gewoon’


Onderneem je niet duurzaam genoeg? Pats. Dan krijg je geen financiering. Dit scenario staat op stapel bij banken. Verstandige ondernemers pakken duurzaamheid en MVO serieus op, blijkt uit het rondetafelgesprek bij de THO in Terborg.

‘ Duurzaamheid moet gewoon’

STELLING: OM DUURZAAMHEID KUN JE NIET MEER HEEN. UIT HET OOGPUNT VAN

BEDRIJFSCONTINUÏTEIT MOET JE JE HIERMEE WEL BEZIG HOUDEN. “Een jaar of vijf terug heb ik al op een seminar geroepen: ‘Zonder duurzaamheid geen toekomst’,” aldus Ronald van Wetering. “Alleen gaat het wel langzamer dan ik toentertijd dacht.’’ Dick Beeftink: “Het was toen nog niet in de mind van iedereen.’’ Koen Knufings verklaring voor de vertraging: “Dit heeft ook te maken met de val van de economie. Die leverde een knauw op bij bedrijven waardoor ze hiermee niet serieus verder gingen.” Van Wetering: “Je kunt niet om duurzaamheid heen. Je ziet het al bij aanbestedingen door de overheid. En in de toekomst – niet vandaag, morgen maar verder weg – moet je voor een financiering bij een bank aan een aantal duurzaamheids-voorwaarden voldoen.” Ook commercieel gezien is het onverstandig duurzaamheid te passeren. Van Wetering voorspelt: “Ondernemers gaan zeggen: ‘Ik wil met die wel samenwerken want die is duurzaam bezig en met die niet, want die heeft het niet op orde’.” De overige gespreksdeelnemers knikken instemmend. Douwe Meetsma merkt een toenemende vraag naar een MVO/duurzaamheidskeurmerk. Bovendien hoort hij van ondernemers die er heel gericht mee bezig zijn, dat zij nadrukkelijk geselecteerd worden vanwege hun vooruitstrevende houding. “Wie er serieus mee bezig is, waar het in de genen zit, straalt het zodanig uit dat het bij hem terugkomt.” Als voorbeeld noemt hij Reewoud

Energietechniek uit Apeldoorn, dat gespecialiseerd is in slimme energie-voorziening en oplaadpunten en een keurmerk heel gemakkelijk binnenhaalde. Dit legde geen windeieren, aldus Meetsma. “Daardoor mochten zij in Duitsland aan tafel zitten met partijen waarbij ze anders niet zouden aanschuiven. Onder hen ook Angela Merkel.” Hij vervolgt: “Er wordt veel meer over gesproken, op gewezen. De volgende stap is dat het in onze risicomodellen komt. Op de lange termijn wordt het steeds moeilijker om te overleven als je niet maatschappelijk verantwoord aan het ondernemen bent.” Niet alle bedrijven omarmen duurzaamheid en MVO. Dat een bank vragen stelt over duurzaamheid is niet raar, vindt Knufing, directeur van een bouwbedrijf. Bedrijven die op dit vlak achterlopen, lopen steeds meer kans om bij overheidsaanbestedingen niet mee te mogen doen. “Doe bij een financieringsaanvraag maar een duurzaamheidsscan. Hoe duurzaam is jouw onderneming? Dit zegt ook wat over de zekerheid van je financiering.” Van Wetering stelt het op persoonlijke titel nog scherper: “Bedrijven die bezig zijn met duurzaam ondernemen zijn gemiddeld genomen ondernemers met meer visie en dus ook betere ondernemers. En omgekeerd: wie gaat voor korte termijn succes – of geluk – is minder bezig met strategie, duurzaamheid en innovatie.” Deze gewaagde opmerking wordt door anderen onderschreven. Beeftink: “Waar klanten voorheen uitsluitend vanwege de prijs bij ons kochten, zie je nu steeds meer dat duurzaamheid het eerste argument is.

Nu zijn het vooral de (maatschappelijke) instellingen en organisaties die gebruikt en refurbished (gerenoveerd) kantoormeubilair kopen op basis van duurzaamheids-argumenten.” Volgens Beeftink gaat hiervan een olievlekwerking uit. “Het gaat zich uitbreiden, het gaat overal gebeuren.” De eerste contouren tekenen zich af. “Er zijn ondernemers die zeggen: ‘Het mag geen nieuwe stoel zijn, ’t moet allemaal gebruikt zijn’.” Innovatie en duurzaamheid worden door VNO-NCW in één paragraaf genoemd. In feite onderschrijft dit Van Weterings persoonlijke opmerking. Knufing: “De economie gaat zo snel en wil je bijblijven als ondernemer, moet je innoveren. En heel veel innovaties zitten met name op het vlak van duurzaamheid.”

HOE WORDT ANNO 2016 TEGEN DUURZAAMHEID AANGEKEKEN? STELLING: DUURZAAMHEID IS DUURBeeftink: “Dat is niet zo, maar het is moeilijk te weerleggen. In aanschaf is gebruikt kantoormeubilair goedkoper, maar men vraagt zich af: gaat het wel zo lang mee? Het verwachtingspatroon van gebruikt meubilair is een veel kortere levensduur, zodanig dat je per jaar naar rato duurder bent. Wat dus niet zo is. We weerleggen dat door zekerheid te geven: we bestaan al 26 jaar, hebben locaties waar je heen kunt als het niet goed is en we geven garantie. Daarnaast: onze naam is uw garantie. Het gaat om vertrouwen. Dat is overal zo.” Volgens Meetsma levert vooral de onbekendheid de gedachte op dat het duurder is. “En in het woord duurzaam zit ‘duur’, dus moet het wel duur zijn…” Van Wetering:

DOUWE MEETSMAOrganisatieadviesbureau Meetsma Advies, houdt zich bezig met kwaliteits-zorg en begeleiding bij certificering en keurmerken. Daarnaast is hij klankbord voor directies en begeleidt hij studenten.

www.meetsma.nl

DICK BEEFTINK Manager verkoop en marketing bij de THO, dat nieuwe-, gebruikte en refurbis-hed kantoor-, en magazijninrichtingen inkoopt, verkoopt en verhuurt.

www.terborgse.nl

KOEN KNUFINGBestuurslid VNO-NCW Achterhoek en dga Marku Bouw BV uit Lichtenvoorde en Mombarg Beton (Ulft). Duurzaamheid staat net als innovatie hoog op de agenda bij VNO-NCW. www.vno-ncwmidden.nl/ achterhoekwww.marku.nlwww.mombargbeton.nl

RONALD VAN WETERINGDirecteur Bedrijven bij Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek. Rabobank pakte duurzaamheid, MVO in een vroeg stadium op.

www.rabobank.nl/noa

DEELNEMERS


RONDE TAFEL DUURZAAMHEID Tekst: Fernande Leeflang // Fotografie: Gert Perdon

Le Rève is sinds 2001 exclusief cateraar van de Lochemse golfclub ’De Graafschap’.

Wij verzorgen tevens voor diverse bedrijven in de regio een kerstborrel of nieuwjaarsreceptie. Van stamppot buffet op de laatste werkdag van het jaar tot een drankje en een hapje op uw receptie.

Graag bespreek ik in een persoonlijk gesprek onze mogelijkheden of stuur ik u een vrijblij-vende offerte. Neemt u contact met ons op via telefoon: 0573 259781 of e-mail: [email protected]

Le RèveSluitdijk 4

7241 RR LochemTelefoon: 0573 259781

[email protected]

www.lereve.nl

Le Rève

Pinksterbloem 12 Apeldoorn | www.harlemantweewielers.nl

Ondernemen is deelnemen aan een constante wedstrijd. Samen met je collega-ondernemers ben je dagelijks bezig om de beste resultaten te halen. Op de kortere

termijn, maar zeker ook op de langere termijn. Soms moet je iets toegeven aan een ander, soms kun je genieten van een klinkende overwinning.

Maar winnen komt niet vanzelf. Er moet wel iets voor gebeuren! Je moet een product of dienst hebben waar behoefte aan is. Maar dat is niet genoeg. . . Een goed product aangeboden vanuit een organisatie die rammelt, die niet goed in elkaar zit, zal het in de markt niet redden. Doordat de interne efficiëntie onvoldoende is, zal de prijsstelling te hoog liggen of de beleving door de klant is achteraf zodanig dat deze een negatieve uitstraling kan worden.

De wereld om ons heen verandert, soms heel snel. En wij zullen daar op in moeten spelen, continu gericht op verbetering van de eigen bedrijfsvoering. Soms met grote schokken, meestal met kleine stapjes.

De nieuwe ISO-9001:2015 norm kan hierbij een hulpmiddel zijn. De nieuwe sterke focus op risicobeheersing kan organisaties een impuls geven om weer eens echt kritisch naar zichzelf te kijken. Waar liggen onze zwaktes, waar zien wij kansen? Een strategische oriëntatie leidend naar een vernieuwde SWOT-analyse kan voor een enorme verheldering zorgen!

Douwe Meetsma brengt structuur in uw organisatie! «

COLUMN

WINNEN

DOUWE MEETSMA MScMeetsma Advieswww.meetsma.nl

http://nl.linkedin.com/in/douwemeetsma


“Soms moet je investeren, een hogere investering doen, die je weer terugverdient. Duurzaam bouwen is bij aanvang gemiddeld genomen iets duurder. Alleen verdien je het wel terug. Je moet verder kijken dan je neus lang is: Wat kies je: een slechte medewerker die goedkoop is, of een goede, duurdere medewerker? Duurzaamheid moet gewoon.” Daarmee is iedereen het roerend eens. Knufing: “Duurzaamheid is gewoon.” Hij vraagt zich af: “Klopt de perceptie ‘duurzaam-heid is duur’ nog wel? Volgens mij heeft er een kentering plaatsgevonden: de klant ziet het niet meer zo.” Volgens hem kiest deze wel geregeld bewust voor een goedkopere aanschaf, terwijl hij weet dat hij uiteindelijk duurder uit is. Iedereen ziet dat afnemers duurzaamheid steeds meer omarmen. Meestal is de aanschaf hoogstens initieel duurder. Van Wetering: “Er wordt minder over gesproken: ‘Het is duur, ik moet er in investeren’. Het is meer gewoon worden.” Dat komt ook doordat het afnemers financieel aantrekkelijk wordt gemaakt. Meetsma: “Elektrisch rijden is mede gestimuleerd door belastingmaatregelen.”

STELLING: DUURZAAMHEID IS IETS VOOR GEITENWOLLENSOKKENTYPES Dit stadium is allang gepasseerd, luidt het oordeel. Van Wetering: “Iedereen scheidt toch ook afval? Er is toch niemand meer die dat niet doet?’’ Knufing: “Niemand zegt toch meer ‘wereldverbeteraar’?” Geitenwollensokkentype is tegenwoordig eerder een geuzennaam. “Vroeger was je dan niet populair, tegen-woordig heb je een voorbeeldfunctie als je je profileert met extreem duurzaam. Je bent zelfs heel hip.” Van Wetering: “Voorheen werd het geassocieerd met een politieke kleur, maar dat is ook niet meer zo.”

Ook ‘duurzaamheid is suf’ gaat niet langer op. Beeftink: “Je ziet in gebruikte kledingwinkels juist hippe mensen rondlopen. De mindset is echt anders, in tegenstelling tot landen als China waar het milieu klappen krijgt door het onverantwoord lozen van afval. Ze veranderen wel, maar zijn nog niet zo ver.” Die gewijzigde mindset ziet ook Meetsma. In toenemende mate neemt de behoefte toe om duurzaam-heidsinspanningen middels certificering zichtbaar te maken. Meetsma: “Meestal in combinatie met ISO 14001. Naast het zichtbaar maken van maatschappelijke betrokkenheid doen bedrijven dit ook voor het vinkje bij aanbestedingen.” Beeftink: “Hoeveel bedrijven zetten niet op hun website dat ze een duurzame ondernemer zijn, maar doen hier verder niets mee.” Meetsma heeft deze herkenbare situatie ondervangen door met TüV Rheinland op basis van de NPR (Nederlandse Praktijk Richtlijnen) 9026 een toetsingsinstrument te creëren. Hij licht toe: “Formeel kan ISO 26000 (MVO) niet worden gecertificeerd. Nederland heeft er een vertaling naar de Praktijkrichtlijnen van gemaakt met daaraan vast een eigen verklaring. Op basis hiervan heeft TüV Rheinland een toetsingsinstrument ontwikkeld waarmee getoetst kan worden of voldoende inhoud wordt gegeven aan de eigen verklaring.” Dit wordt op waarde geschat. “Reewoud stuurt dit mee en heeft absoluut geen discussie meer over zijn maatschappe-lijke betrokkenheid.” Duurzaamheid is een enorm breed onderwerp. Veel gaat er mis, zie de kledingindustrie in bijvoorbeeld China (Van Wetering: “Zo’n bedrijf financieren is not done”). Veel is er ook mogelijk. Te veel misschien? Knufing: “Nee. Ik denk dat we aan het begin staan. De wereld

blijft veranderen en als we innoveren ontstaan er steeds nieuwe mogelijkheden om nog beter aan MVO te voldoen, nog duurzamer of meer cradle tot cradle te ondernemen. Dit heeft tijd nodig. Wij doen meer dan gemiddeld in onze sector, maar we kunnen nog ontiegelijk veel meer.”

STELLING: DUURZAAM ONDERNEMEN KUN JE NIET ALLEENVan Wetering: “Als je snel wilt gaan doe het dan alleen, als je ver wilt komen doe het samen.” Meetsma onderschrijft dit ook: “Als je strategisch denkt, heb je er partners bij nodig. Een goede strategische inkoper kijkt niet naar de laagste prijs. Hij heeft relaties nodig bij wie hij ook terecht kan als hij knel komt te zitten.’’ Knufing: “Als je als bedrijf nummer één wilt zijn, moet je gespecialiseerd zijn; je focus leggen op één bepaald onderdeel. Voor deelcomponenten heb je partners nodig. In een co-creatie vindt meestal de meest vergaande vorm van productontwikkeling plaats. Als VNO-NCW stimuleren we dit door crossovers tussen branches te bevorderen.” Rabobank stimuleert dit ook. Van Wetering: “Wij verzorgen minimasters MBA. Alle thema’s komen langs en ondernemers leren heel veel van elkaar. De kracht van het bij elkaar brengen van ondernemers zit in de ondernemer zelf. Net als met sprekers voor een groep: dat is prima, maar na afloop gebeurt het.” Anders kijken, buiten je branche en naar andere businessmodellen. Wie zo denkt heeft de toekomst. Van Wetering illustreert: “Het grootste hotelbedrijf heeft geen hotel, het grootste taxibedrijf heeft geen taxi. Kijk ook naar Drukwerkdeal. Dat kent een andere start: vanuit de digitale wereld. Het is klant georiënteerd.” «


RONDE TAFEL

Een aandeel in elkaar

Want voor elk goed plan vinden wij de weg.

Onze adviseurs combineren bancaire financieringen met overheidsregelingen, lease,

investeringsfondsen en meer. Én weten de weg in de regio. Dat helpt wanneer zij

samen met u opzoek gaan naar een goede financieringsoplossing.

rabobank.nl/hetnieuwefinancieren

Om uw groeimogelijk temaken.

Voor elk goedplan vindenwij de weg.

De Rabobank wil als maatschappe-lijke bank een bijdrage leveren aan de duurzame ontwikkeling van

welzijn en de welvaart in Nederland en duur-zame voedselvoorziening in de wereld. Dáár zetten we als bank op in, samen met onze klanten en partners. Zo creëren we echte ver-andering met impact. Duurzaamheid is een proces waarbij je steeds weer stappen zet om te verbeteren, te vernieuwen en te innoveren. Bij deze transitie naar een duurzame samenle-ving willen wij klanten en hun omgeving ver-sterken met financiële diensten en met toegang tot kennis en netwerken. Zodat zorg voor mensen, klimaat en natuur hand in hand gaat met nieuwe verdienmogelijkheden en economische ontwikkeling.

CIRCULAIR ONDERNEMENRabobank ziet circulair ondernemen als één van de speerpunten waarop de vernieuwing van de Nederlandse economie en maatschap-pij gestalte zal krijgen in de komende jaren. Rabobank gaat voor bedrijven met een toe-komstbestendig businessmodel. Zowel bedrij-ven die vanaf de oprichting een circulair businessmodel hanteren als bedrijven die stapsgewijs circulaire elementen invoeren, helpen wij graag verder. De transitie naar een circulaire economie vraagt om een nieuwe ma-nier van kijken; out of the box, over de gren-zen van bedrijf of keten, overtuigd van de win-win van samenwerking.

Dit zie je terug in de landelijke Rabobank Circular Economy Challenge (CE Challenge). Dit programma bestaande uit workshops, be-drijfsbezoeken en de Circularity Check-up is gericht op het verzilveren van kansen van de circulaire economie. Door nauw met onderne-mers samen te werken, hebben we ervaring opgedaan met wat er komt kijken bij het reali-seren van een circulaire businesscase. En deze kennis delen we graag!Ook op regionaal niveau zijn er al concrete voorbeelden. Kijk naar het project De Vruchtbare Kringloop waarin LTO Noord, Waterschap Rijn en IJssel, ForFarmers, Vitens en Rabobank samen met ruim 250 melkvee-houders werken aan een duurzame regio die voorop loopt op gebied van kringloopland-bouw en duurzaam water- en bodembeheer. Daarnaast is er het Cleantech Center in Zutphen, het duurzame innovatiecentrum van Oost-Nederland waar studenten en onderne-mers gebruik maken van elkaars know-how en zich bezig houden met technologische vraag-stukken en antwoorden zoeken op de uitda-gingen van de toekomst.

INNOVATIES VOOR DE WERELD VAN MORGENHet verduurzamen van onze economie heeft dus een groot maatschappelijk effect en biedt kansen voor ondernemers. De Herman Wijffels Innovatieprijs stimuleert al vijftien jaar innovaties die bijdragen aan een duur-zame toekomst en is dé duurzame innovatie-

prijs van Nederland. De springplank naar succes voor uw duurzame innovatie. Ondernemers kunnen meedoen in de catego-rie ‘Food & Agri’, ‘Circulaire economie’ of ‘Vitale gemeenschappen en zorg’. De inschrij-ving voor de Herman Wijffels Innovatieprijs 2016 is inmiddels gesloten. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens het Herman Wijffels Innovatie Event op 3 november aanstaande in het Cinemec in Nijmegen.

MAATSCHAPPELIJKE IMPACTDe Rabobank wil als maatschappelijke bank een bijdrage leveren aan de duurzame ontwik-keling van welzijn en welvaart in Nederland en duurzame voedselvoorziening in de wereld. Dáár zetten we als bank op in, samen met onze klanten en partners. Zo creëren we echte ver-andering met impact. Kortom, wij dagen u uit om met duurzaamheid aan de slag te gaan! Daarvoor moeten we in beweging komen als individu! Samen kunnen we het verschil maken. «

De duurzame formule van Rabobank

Rabobank gelooft in de kracht van samenwerken. Juist ook op het gebied van duurzaamheid. Mensen en bedrijven realiseren de meeste impact als ze samen optrekken, een aandeel nemen in elkaar.

RABOBANK NOORD- EN OOST-ACHTERHOEK}Postbus 1667200 AD ZutphenTelefoon 0544 - 47 47 44E-mail [email protected]/noa

Ronald van WeteringDUURZAAMHEID


BEWEGING VAN DE MARKT» Bedrijven en organisaties laten steeds vaker zien dat het duurzaamheidsaspect en maatschappelijk verantwoord ondernemen een belangrijk onderdeel is geworden van de dagelijkse bedrijfsvoering. Ook de inkoop van bedrijfsinrichting wordt langs de duurzaamheidslat gelegd.

DE THO VISIE» Herstel en onderhoud bestaande inrichtingen duurzaam; doe eventuele aanvullingen en aanpassingen daar waar mogelijk met gebruikte/gerefurbished producten. Een totaal nieuwe look van een bestaand kantoor? Een nieuwe afdeling/kantoorruimte inrichten? Maak gebruik van jong gebruikte, moderne, materialen of een combinatie van nieuw en gebruikte materialen. Kijkt u in het geval van een make-over ook eens naar de refurbished mogelijkheden!

DE THO OPLOSSING» De THO biedt bedrijven en organisaties duurzamere oplossingen op het gebied van bedrijfsinrichtingen. Een enorme voorraad kwalitatief hoogwaardig gebruikt/refurbished meubilair biedt voor ieder bedrijf en iedere organisatie mogelijkheden, ook wanneer het grotere projecten betreft. Kies voor duurzaam: minder grondstof-verbruik is minder CO2-uitstoot.

QUICK SCAN

TERBORGSE HANDELSONDERNEMING BV (THO)Ettensestraat 197061 AA TerborgTelefoon 0315 - 325523E-mail [email protected]

Dick Beeftink, verkoopleider bij de THO, signaleert dat het belang dat wordt ge-hecht aan duurzaamheid toeneemt.

“Ondernemers, overheden en andere organisaties zijn in de afgelopen jaren anders gaan denken”, licht Beeftink toe.

DUURZAMER“Iedereen weet dat we teveel weggegooien en teveel grondstoffen verbruiken. Steeds meer organisaties stellen zich in het kader van het maatschappelijk verantwoord ondernemen ook mooie duurzame doel-stellingen”, zegt Beeftink. De buitenwereld laten zien dat er duurzamer en maatschappelijker verantwoord ondernomen wordt werkt volgens hem, in geval van commerciële organisaties, positief door in het bedrijfsresultaat. “Organisaties zijn steeds vaker bereid iets meer te betalen voor een duurzamer product of dienst, iets dat bij de THO overigens niet altijd hoeft.”

Energiebesparing, reductie van CO2-uitstoot door bijvoorbeeld aanpassingen van het wagenpark, kri-tisch bekijken van papiergebruik en productiepro-cessen; op tal van zaken binnen een organisatie kan snel een duurzaamheidsslag worden gemaakt. Ook de toepassing van gebruikte en/of refurbished be-drijfsinrichtingen leveren hier een positieve bijdrage. “Soms hebben ingrepen om duurzamer te onderne-men een behoorlijk prijskaartje, bij de keuze voor een gebruikte/refurbished bedrijfsinrichting kan de prijs juist een prettige bijkomstigheid zijn.

REFURBISHEDRefurbishing, een term die door Apple is geïntro-duceerd voor het bij de tijd brengen en opnieuw gebruiken van de door Apple geproduceerde appa-ratuur, is in de kantoorinrichtingsbranche inmid-dels ook een ingeburgerde term. Aan de gebruikte producten wordt extra waarde toegevoegd. Beeftink: “Wij krijgen meubilair binnen waarbij een reiniging volstaat voordat deze meubelen ter verkoop kunnen worden aangeboden. In andere gevallen moet er echter meer gebeuren. Stoelen kunnen bijvoorbeeld worden voorzien van een nieuwe stoffering, een andere gasveer, nieuw of andere type wielen. Een bureau kan een nieuw werkblad krijgen, een beschadigd onderstel kan opnieuw worden gespoten.” Op de hoofdvestiging

van de THO in Terborg, dat ook in Apeldoorn en Huissen showrooms heeft, wordt al snel duidelijk dat vrijwel elk denkbaar kantooritem in flinke hoeveelheid op voorraad ligt. In de showrooms is een groot aanbod aan hoogwaardig gebruikt/ refurbished meubilair te vinden, vaak niet van nieuw te onderscheiden.

Ook voor nieuw meubilair kan men bij de THO terecht. In dat assortiment is ook aandacht voor producten welke minder belastend zijn voor het milieu dan veel standaard materialen. Bureaus, stoelen en ander nieuw meubilair worden door klanten ook vaak gecombineerd met gebruikte/ refurbished artikelen in een totaalinrichting.

COMPLEETDoordat de THO over het algemeen alleen grotere projecten met gebruikte, moderne materialen in-koopt (vanaf 20 tot 2500 werkplekken) kunnen complete afdelingen of organisaties modern en uniform ingericht worden. Behalve dat veel van deze materialen er ‘als nieuw’ uit zien worden de materialen ook ‘als nieuw’ geleverd. De THO heeft een goede naam als het gaat om haar service, advies (ook ergonomisch) en de uiteindelijke levering en montage door eigen monteurs. Levering mét garan-tie, zowel op het nieuwe als op het gebruikte/ refurbished assortiment.

THO bewijst dat de associatie van gebruikt meubilair met oubollige materie, welke niet meer aan de eisen van deze tijd voldoet, niet hoeft te kloppen. “90% van ons assortiment gebruikt/refurbished is modern courant materiaal dat voldoet aan de eisen van deze tijd, ook op ergonomisch vlak.” De ervaren verkoop-medewerkers van de THO kennen de laatste trends, ontwikkelingen en innovaties. Beeftink: “Ook omdat de THO niet merkgebonden is kunnen ze daarom meedenken met de klant om tot optimale adviezen en oplossingen te komen.”

Een ruim aanbod aanverwante artikelen zoals garderobes, whiteboards, kluizen, afvalbakken, presentatiemiddelen, vitrines en archiefstellingen vindt u ook bij de THO. Bent u op zoek naar een uniek item of een design-item? De THO heeft het. Het aanbod varieert van week tot week. Hier zitten vaak gave eyecatchers tussen!” zegt Beeftink. «

Duurzamer ondernemen met gebruikt kantoormeubilair Natuurlijk is prijs een sterk punt in het uitgebreide aanbod kantoormeubilair dat de THO (Terborgse HandelsOnderneming) ondernemers biedt in de drie showrooms en haar uitgebreide webshop (www.terborgse.nl). Steeds vaker echter wordt de keuze voor een gebruikte/refurbished inrichting ingegeven door het besef dat er positief bijgedragen wordt aan de duurzaamheid van de organisatie.


DUURZAMER ONDERNEMEN Fotografie: Gert Perdon

Het gebruik van waterstoftechnologie heeft de toekomst weten de deskundigen dr. Mascha Smit van

het lectoraat Duurzame Energie en dr. Bram Veenhuizen van het Lectoraat Automotive Research van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN). “Er is een hernieuwde belangstelling voor waterstoftechnologie”, vertelt Mascha Smit. “Dat heeft onder andere te maken met de wereldwijde klimaatproblemen en de interesse voor het verlagen van emissie als gevolg van vervoersbewegingen.” “Autofabrikant Hyundai heeft onlangs als eerste een auto op de Nederlandse markt gebracht met een brandstofcelsysteem in plaats van een klassieke verbrandingsmotor“, vertelt Bram Veenhuizen. Ook regionaal zijn er interessante ontwikkelingen gaande. “In Arnhem werd enkele jaren geleden het eerste waterstoftankstation van Nederland geopend en de gemeente Arnhem gebruikte onlangs de door de HAN gebouwde, waterstof aangedreven Fiat Doblo voor koeriersdiensten.” Waterstof is een flexibele en milieuvriendelijke energiedrager: het is direct om te zetten in schone elektrische energie.

VOORSPRONG IN KENNISDe HAN houdt zich al jaren intensief bezig met het ontwerpen en testen van automotive

waterstofsystemen. Dat heeft onder andere plaats in het eigen lab van HAN Automotive. Voor de bagagewagens van KLM Equipment Services ontwierpen Bram Veenhuizen in samenwerking met meerdere MKB’s een brandstofcelsysteem. Ook drogisterijketen Kruidvat toonde al belangstelling. “De toepassingen reiken ver: ook bij landbouwvoertuigen en bijvoorbeeld heftrucks valt er een wereld te winnen.”

SAMENWERKING MET MKBOm aan de groeiende vraag vanuit het bedrijfsleven en het bestuurlijk leven te kunnen voldoen, is de HAN op zoek naar samenwerkingspartners. “Er zijn nog tal van belemmeringen en er bestaan nog veel vragen die succesvolle uitvoering van waterstofprojecten in de weg staan. Samen met een MBK-netwerk willen we een project opstarten met als een van de doelen een HAN-Waterstoflab: een plaats waarin gewerkt kan worden aan het testen van waterstofsystemen, maar waar ook ruimte is voor haalbaarheidsstudies en systeemontwerp en systeemontwikkeling. Binnen dit project zal vanuit HAN Automotive Research en het Lectoraat Duurzame Energie (beide onderdelen van de faculteit Techniek) worden gewerkt aan toepassingsspecifieke waterstofprojecten die worden aangedragen door het MKB en andere

klanten uit het netwerk zoals lokale overheden. Deze activiteiten zullen nauw aansluiten bij het recent geopende Clean Mobility Center, waarmee ook een directe samenwerking bestaat.”

WATERSTOF-TESTOMGEVING“Een belangrijk onderdeel van het project is het opzetten van een waterstof-testomgeving met een infrastructuur om waterstofsystemen uitgebreid te kunnen testen op bijvoorbeeld levensduur en performance. We vragen het MKB mee te denken over de invulling van de testomgeving ter ondersteuning van de commerciële activiteiten. In aansluiting op een recente workshop met het MKB over de actuele uitdagingen binnen de waterstoftechnologie, nodigen we het MKB uit contact op te nemen voor nadere informatie, dan wel om zich aan te sluiten bij het HAN waterstof-netwerk.” «

HOGESCHOOL VAN ARNHEM EN NIJMEGENRuitenberglaan 26 (Presikhaaf)6826 CC ArnhemTelefoon 026 - 365 83 95E-mail [email protected]

Waterstoftechnologie expertise HAN HAN zoekt samenwerking met bedrijfsleven in onderzoek naar toepassingen van waterstoftechnologie.

Tekst: Mathilde Lentjes // Fotografie: Sem van StralendorffWATERSTOFTECHNOLOGIE


André de Lizer, directeur van MKB Twente is er stellig in: “We willen een sterke regionale partner in en

voor Nederland zijn, maar ook zelfs daarbui-ten. In de samenwerking met de Twentse Ambassade in Amsterdam zorgen wij voor kruisbestuivingen tussen bedrijven uit Twente en uit de Randstad. We worden steeds vaker benaderd door bedrijven van buiten Twente om lid te worden. We kennen weliswaar geen branchebescherming, maar we willen wel een belangenbehartiger blijven voor het Twentse bedrijfsleven. Iedereen is welkom en we reke-nen met gestaffelde bijdragen van 120 euro per jaar voor bedrijven tot vijf medewerkers en de hoogste staffel is voor de grote mkb-be-drijven die 395 euro per jaar betalen.”

MKB Twente bestaat sinds 2009. Maar was in het begin met name gericht op Enschede. Met de komst van De Lizer als directeur per 1 juli 2014 is het roer honderd procent bijgesteld: heel Twente moet actief aanhaken is nu het doel. “We hebben een groot netwerk met vele strategische partners opgebouwd. Elkaars doelstelling versterken. Dat is de boodschap: een sterk merk in en voor Twente worden.“

TWENTEBOARDMKB Twente gaat zitting nemen in Twenteboard. De doelstelling van Twente Board is om Twente te ontwikkelen tot een Europees toonaangevende technologische top-regio. Een van de doelen is ook om in 2020 5000 extra banen te creëren.MKB Twente ondersteunt het ondernemer-

schap van haar leden in de breedste zin van het woord; kennisdeling, themanetwerkbij-eenkomsten als ook contacten leggen, het biedt een juridisch loket, begeleiding van fi-nanciële hulpvragen en is ook actief in het in-ternationaal ondernemen, gericht op onder meer Duitsland en Turkije.

ACTIVITEITEN“We organiseren diverse activiteiten waarbij we zoveel mogelijk bedrijven uit heel Twente betrekken en met elkaar verbinden. Strategische partners zijn daarbij ook vaak be-trokken, zoals: het Wilminktheater, Drywood Coatings, MSG, Haverkamp, ROC van Twente, Rabobank EH, Studio MAD, De ondernemer, Werkplein Twente, Heracles Almelo en FC Twente.” Het kerndoel van MKB Twente is om de belangen te behartigen van al haar leden. “Via projecten brengen we de juiste mensen bij de juiste bedrijven. We helpen bij het schrijven van businessmodellen, zijn actief in het creë-ren van werkgelegenheid en bieden HRM hulp bij het zoeken en vinden van personeel.”

SOCIALE MEDIAMKB Twente is ook zeer actief op de sociale media. “Via Facebook hebben we gemiddeld 3500 volgers en lezers, en datzelfde geldt voor Twitter. Om de twee weken sturen we onze nieuwsbrief per mail naar ruim 1400 lezers.”

De Lizer durft het met zekerheid te stellen en te garanderen: “Als lid van MKB Twente krijg je veel meer terug dan de kosten van de lid-maatschapsbijdrage. Onze leden kunnen ook

gebruikmaken van afspraken die wij hebben met strategische partners en kan ook een lid samen met eigen relaties naar een evenement gaan. Uiteindelijk stellen we deze mogelijk-heid beschikbaar aan onze leden om hun zake-lijke kansen te versterken.”

SITEMeer dan twintig activiteiten zijn er alleen al voor dit jaar gepland, waaronder diverse be-drijfsbezoeken. De site www.mkb-twente.nl toont ze allemaal. Alle ondernemers uit veer-tien Twentse gemeenten behoren tot onze doelgroep. Het bestuur bestaat uit: voorzitter Jan Gerritsen, vicevoorzitter Belinda Schurink, penningmeester Harold Oude Smeijers, Nathalie Poelhekken en Peter Weenink. Dit bestuur heeft als hoofdlijn uitgezet dat De Lizer zorgt voor goede rechtstreekse contacten bij de provinciale, landelijke, regionale en ge-meentelijke overheden, onderwijsinstellingen en de politiek, dat allemaal voor een goede sa-menhang en aansluiting op het bedrijfsleven en het creëren van zakelijke kansen voor onze leden. “Eén lokaal mkb-bestuur voor heel Twente tussen nu en vijf jaar. Dat is onze am-bitie”, aldus De Lizer. «

MKB Twente groeit gestaagMKB Twente maakt een sterke groei door. Het telt nu ruim 650 leden, wil eind dit jaar op ruim 1000 leden zitten en in de toekomst moet er één MKB Twente voor de hele regio komen. Dat is de visie.

MKB TWENTEM.H. Tromplaan 28 7513 AB EnschedeTelefoon 053 – 487 13 44www.mkb-twente.nl

Tekst en fotografie: Jan HamminkMKB TWENTE


VOS TRANSPORT

Al geruime tijd zijn wij zeer actief en lopen wij vooruit op het gros van onze collega’s als het gaat om groen en duurzaam onderne-men. Zo waren wij de eerste transporteur die volledig met euro 5 motoren werkte. Wij zijn nu de transporteur met de meeste euro 6 ( milieuvriendelijkste )motoren. Zo heb-ben we recentelijk het gehele dak van onze hal ( 10000 m2 )laten volleggen met zonne-panelen. We hebben al lang een MVO-plan waarmee ook actief gewerkt wordt. Op korte termijn zullen wij dit ook samen met andere ondernemers verder uit gaan rollen. We in-vesteren doorlopend ontzettend veel mid-delen om zowel duurzaam alsook groen te ondernemen. Wij merken in onze directe omgeving (personeel en klanten) dat dit zeer gewaardeerd wordt en hopen dat wij daar dan in de toekomst inderdaad de vruchten van zullen plukken.«

JULES MENHEERE

“Wij zijn nu de transpor-teur met de meeste euro 6 (milieuvriendelijkste)motoren”

RCT GELDERLAND

Veel ondernemingen zijn bezig met het ver-duurzamen van hun bedrijfsvoering. Niet zozeer om een groen imago op te bouwen, maar vooral omdat ze écht duurzamer wil-len zijn.Dat dit niet altijd even gemakkelijk is merk ik bij de vele bedrijven waar ik als innova-tiemakelaar over de vloer kom. Een eerste stap is vaak investeren in zonnepanelen. De stappen daarna zijn vaak wat lastiger. In veel bedrijven valt bijvoorbeeld nog veel energie te besparen. Soms volstaat een sim-pele oplossing als een bewegingsmelder op de verlichting in het magazijn om flink te besparen op de energierekening. Waar het echt interessant, maar ook lastig wordt, is als we het hebben over circulaire economie. De reststroom van de een wordt dan grondstof voor de ander. Dat betekent samenwerken met bedrijven in je omgeving, je klanten en je leveranciers. Hier liggen nog grote kansen voor onze regio. «

JOOST BOUMAN

“Waar het echt interessant, maar ook lastig wordt, is als we het hebben over circulaire economie”

DE VILLA

Duurzaam leek op enig moment een tover-woord, een hype. MVO was booming. Inmiddels, en mede ook door schaarste, is in mijn optiek elke ondernemer bewust(er) gaan investeren en gaan ondernemen en is verduurzaming daar een positieve bijwer-king van. Een positieve ontwikkeling naar mijn idee en zo zou het ook moeten zijn. Vanuit je hart én je verstand een state of mind om na te streven en na te leven. Pas dan gaat het echt werken en voor je werken. Duurzaam ondernemen staat voor mij voor duurzaam investeren in de ontwikkeling en het geluk van mensen. Een bijdrage leveren waar zij substantieel mee verder komen in hun leven, stappen kunnen maken en een toekomst mee kunnen opbouwen. Daar werken wij aan, met hart en ziel. «

DITROPH SEGHERS

“Duurzaam investeren in de ontwikkeling en het geluk van mensen”

ONDERNEMERSPANEL


Wie niet duurzaam onderneemt, mist simpelweg de boot!

Duurzaamheid is tegenwoordig niet meer weg te denken uit onze maatschappij. U ontkomt er dan ook niet aan om duurzaam te ondernemen. De investeringen die u doet, verdienen zich op tal van terreinen terug. Hoe duurzaam is uw organisatie? Heeft u al een groene reputatie opgebouwd? De mening van ons panel.

SIMMER ADVIES B.V.

Duurzaam ondernemen speelt op alle aspecten van het ondernemerschap en bewustzijn is de eerste stap. De kern is dat de mens en de omgeving vitaal blijft. Het vraagt gedragsverandering en dat is niet altijd makkelijk te realiseren, maar wel noodzakelijk. Bij het ontwerp van pensioenregelingen is het belangrijk dat er voldoende inkomen is wanneer iemand niet meer kan werken. Om pensioenregeling betaalbaar te houden, betekent dat ook dat medewerkers zo lang mogelijk moeten kunnen blijven werken. Met dat we langer leven, zullen we ook langer moeten werken. Duurzame inzetbaarheid van medewerkers is daarom van belang; dat is een verantwoordelijkheid van de medewerker, maar ook voor de werkgever. De werknemer en de werkomstandigheden moet vitaal blijven. Een mooie uitdaging! «

“De werknemer en de werkomstandigheden moet vitaal blijven”

LOES EENSHUISTRA

ROI MANAGEMENT

Groene stroom, plug-in auto, geen fysieke brieven meer, zoveel mogelijk digitaal wer-ken. Als klein bedrijf zijn dit zaken die ge-daan worden. Bij het leveren van bedrijfskundige diensten is het moeilijk om zelf groener te worden. Bij de bedrijfskun-dige adviezen speelt duurzaamheid een steeds prominentere rol. Businessmodellen zonder een duurzame component zijn schaars. Daar waar waarde creatie en duur-zaamheid samengaan, zie je dat er grote kansen liggen. Een paar jaar geleden kon een bedrijf te ver vooruitlopen. Nu wordt duurzaamheid ook gelijk opgepakt door de consument. Economie en milieu gaan meer en meer hand in hand. Een goede zaak! «

“Businessmodellen zonder een duurzame component zijn schaars”

ROY VERLAAK

FOCUS NEDERLAND B.V.

Duurzaam ondernemen. Sommige bedrij-ven steken veel energie in innovatie, ener-giebedrijven voorop. Andere bedrijven vertalen maatschappelijke in ondersteuning van kansarme groepen. Dat roept bij mij soms scepsisme op, omdat deze initiatieven vooral op hun pr- en marketingwaarde be-oordeeld lijken te worden. En dan de duur-zaamheid van de organisatie zelf. ‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf’. Een oud gezegde maar nog actueel. Bedrijven zien steeds meer in dat duurzaamheid een voorwaarde is voor de toekomst van onze samenleving. Duurzaamheidsdenken lijkt echter ook on-derhevig aan trends, waar iedereen achter-aan loopt. De uitdaging is om integraal, duurzaam beleid te ontwikkelen, over vra-gen als ‘Hoe produceren wij?’, ‘Hoe duur-zaam zijn onze producten?’ en ‘Hoe gaan wij om met onze medewerkers?’ Die vragen zijn nog lang niet door iedereen beant-woord. «

MARION VAN HOOF

“De uitdaging is om integraal, duurzaam beleid te ontwikkelen”


WERKNEMERS ZIJN GEEN WEGWERPARTIKELEN

Het blijvend rendement van ouder menselijk kapitaal

De beroepsbevolking wordt ouder. Werknemers vergrijzen sneller dan zelfstandigen en in geen enkele sector slaat de veroudering zo genadeloos toe als in de ambtenarij. Maar ook de arbeidsparticipatie van vijftig- en zestigplussers stijgt. De praktijk bewijst dat duurzame inzetbaarheid van personeel geen illusie is. Het is wél een illusie te menen

dat die inzetbaarheid van de ene op de andere dag beschikbaar is. Het Nationaal Platform Duurzame Inzetbaarheid (NPDI) helpt bij het bedenken en implementeren van een strategie daarvoor.


Eigenlijk is Nederland al een kwart eeuw bezig de duurzame inzetbaarheid van werkenden te

verhogen. In de jaren negentig werd bijvoorbeeld de toegang tot de WAO bemoeilijkt en het ziekteverzuim drastisch omlaag gebracht. “Maar ziekteverzuim is een negatief beginpunt voor een strategie om de duurzame inzetbaarheid te verhogen”, vindt Wouter van Ginkel, directeur van het NPDI. “Plezier houden en fit blijven in het werk zijn veel betere vertrekpunten. Het is belangrijk dat oudere werknemers beseffen dat ze nog jaren productief moeten en kúnnen zijn. Maatregelen als de verhoging van de pensioenleeftijd tot 67 jaar – die wij toejuichen – zorgen voor het ‘moeten’, maar de werkgever en werknemer zullen samen het ‘kunnen’ voor hun rekening moeten nemen.”

TIJDIG BEGINNENEen voorbeeld van een geslaagde strategie is volgens Van Ginkel Schiphol Group. “Dat heeft bepaald dat elke werknemer om de vijf tot zeven jaar ander werk zal verrichten. Dat brengt bewustwording op gang. Je weet dat je jezelf moet blijven ontwikkelen, maar, je hebt daar ook een aantal jaren de tijd voor. Ondertussen zoekt Schiphol Group ook naar uitwisseling van personeel op vrijwillige basis met ander bedrijven. Begin tijdig is een erg belangrijke boodschap. Je hebt echt wel enkele jaren nodig om een cultuuromslag te realiseren.” Een tweede aspect is leiderschap. Daarvoor vindt Van Ginkel Carglass een uitstekend voorbeeld. “Carglass heeft een complete managementlaag afgeschaft en aan elke ploeg van twaalf werknemers een coach toegevoegd. Die coach gaat voortdurend in dialoog met zijn medewerkers: wat speelt er op het werk en wat speelt er thuis? Want dat laatste is minstens zo belangrijk. De overheid wil bijvoorbeeld dat ouderen langer zelfstandig blijven wonen, maar dan hoort daar wel mantelzorg bij. Als dat op sommige dagen niet lukt wegens het werk moet er misschien een mantelzorgmakelaar bij te pas komen. Je kunt als werkgever wel zeggen: ‘wat privé is gaat mij niet aan’, maar de problematiek komt vroeg of laat toch de werksituatie beïnvloeden. Door in dialoog te gaan met de werknemer kun je eerder een passende oplossing vinden, met geen of minder verlies aan arbeidsproductiviteit.”

UIT DE SFEER VAN DUWEN EN TREKKENDe kern van Van Ginkels betoog is dat het thema duurzame inzetbaarheid uit de sfeer van ontkennen en uitstellen moet worden gehaald, evenals uit die van duwen en trekken, en onderwerp hoort te zijn van een permanente dialoog. Zodra het in de conflictsfeer terecht komt, gaat elke partij zich achter de verschansing van zijn rechten terugtrekken. Werknemers die menen dat ze het ook zonder aan hun vakmanschap en vitaliteit te sleutelen wel tot hun pensioen zullen uitzingen, leven in

de voltooid verleden tijd. Maar hetzelfde geldt voor werkgevers die denken dat er voor elke starre oudere die ze wegsaneren twee frisse jongeren klaar staan. Aan het begin van het vorig decennium waren ‘we’ als werknemers gemiddeld nog 36,5 jaar oud, vier jaar terug was die leeftijd al opgelopen tot 41,5 – en de vergrijzing schakelde sindsdien in een hogere versnelling. In elke organisatie worden de jongeren een minderheid. In regio’s waar de bevolking krimpt – en dat is buiten de grote steden en de Randstad in heel Nederland – wordt de situatie nog verergerd omdat de bevolkingskrimp veroorzaakt wordt door ontgroening: wie jong is en talent heeft trekt weg.

ONDERSTEUNENDE COLLEGA’S“Als de organisatie open staat voor dialoog zullen collega’s elkaar ook meer ondersteunen”, zegt Wouter van Ginkel. “Macaw is een ICT bedrijf met relatief veel jongere werknemers. Hier dreigde een ander gevaar, namelijk dat van burn-out. ICT’ers kunnen in hun enthousiasme eindeloos doorgaan, iets waarin ze ook worden aangemoedigd door collega’s: niemand wil onder doen voor een ander. Teamcoaches en vitaliteitsprogramma’s hebben dat risico sterk verkleind. Collega’s letten nu op elkaar. Als er signalen komen dat iemand overwerkt raakt, wordt er ingegrepen. Even een uurtje tafeltennissen tussendoor is normaal geworden. Bij Carglass werd een cursus stoppen met roken een succes door de groepssteun. Dat zijn van die kleine dingen die alles bij elkaar een cultuuromslag vormen waarin op een gezonde en plezierige manier aan projecten wordt gewerkt. De productiviteit is er niet lager door geworden, integendeel, maar de arbeidsuitval wel.”

‘DE KROON OP HET WERKPRIJS’Bewustwording en dialoog zijn de universele uitgangspunten, de instrumenten kunnen de bedrijven vervolgens zelf kiezen. Voor advies kunnen ze een beroep doen op het Nationaal Platform Duurzame Inzetbaarheid, waarvan Wouter van Ginkel als directeur de drijvende kracht is. Hij is zelf ook een goed voorbeeld van duurzame inzetbaarheid. Als business developer in loondienst bij TNO heeft hij zich tot enkele jaren voor zijn pensionering beziggehouden met vraagstukken van arbeidsproductiviteit. Vijf jaar geleden stelde hij zijn expertise ter beschikking van het NPDI, een initiatief van onder meer datzelfde TNO en Werk van Nu. Sindsdien werden tal van bedrijven die zich bezighouden met HRM, partner van het platform en deden ook tientallen andere een beroep op de tools en adviezen die het kan leveren. “Wij delen al onze kennis, op een laagdrempelige manier. Ons digitaal portaal levert toegang tot verdiepingsmodules en biedt ook de mogelijkheid contact te leggen met bij ons aangesloten professionals.

Zelf heb ik daar ook gebruik van gemaakt door de Duurzame Inzetbaarheidsindex in te vullen (DIX) en de keuze gemaakt anders te gaan eten en meer te sporten. Ik roei in de zomer in ieder geval twee keer per week. Maar in eerste instantie werken we met best practices, voorbeelden van bedrijven die de duurzame inzetbaarheid van personeel op een eigen manier hebben bevorderd en laten bedrijven van elkaar leren en helpen ze duurzame inzet van werkenden handen en voeten te geven. Dat is nog een erfenis uit de tijd dat ik ‘De Kroon op het Werkprijs’ in het leven riep. Toen al was ik doordrongen van het inzicht dat werknemers geen wegwerpartikelen vormen maar het menselijk kapitaal van de onderneming. De komende jaren zal blijken dat dit kapitaal ook in verouderde versie nog heel goed rendeert.” «

Voor meer informatie, kijk op www.npdi.nl.

DUURZAME INZETBAARHEID Tekst: Jeroen Kuypers // Fotogra� e: Marco Magielse

“Begin tijdig is een erg belangrijke boodschap. Je hebt echt wel enkele

jaren nodig om een cultuuromslag te

realiseren.”


Haal meer uit het dak van je bedrijf

Maak ruimte voor een zonnedak. Realiseer met ons en je buren

een mooiere toekomst. Doe mee en maak van jouw dak (vanaf

1.000m2) een duurzame energiebron!

Energie van Hollandsche bodem heeft verschillende opties

ontwikkeld waardoor jij aan jouw dak kunt verdienen. Welke

optie het beste past, bepaal jij. Onze aanpak helpt jou op weg.

Nieuwsgierig? Maak een afspraak

Sandra Cornelissen 06 28 92 75 42

Kijk op onze site www.evhb.nl

Like ons! facebook.com/evhb.nl

www.evhb.nl

VERDIEN AAN DE ! Het is één van de grootste frustraties van een leve-

rancier: goederen leveren maar niet betaald krijgen. De afnemer heeft geen middelen meer om te betalen

of erger nog, is inmiddels failliet verklaard. Lang aan het lijntje gehouden worden en dan ineens een brief krijgen van een cura-tor. De centen komen meestal niet terug maar kunnen de goe-deren dan misschien nog teruggehaald worden? De meest bekende mogelijkheid voor een leverancier om zich in te dekken tegen dit soort risico’s is het bedingen van een eigen-domsvoorbehoud. Maar ook daar zitten de nodige haken en ogen aan. Het voorbehoud wordt meestal opgenomen in alge-mene voorwaarden. En daar gaat het geregeld mis of ontstaat er op z’n minst een lastige discussie met de curator. Onder omstandigheden kan de oplossing eenvoudiger zijn. Een leverancier heeft nl. een wettelijk recht van reclame. Dit recht hoeft dus niet vooraf overeengekomen te worden. Het is echter lang niet bij iedereen bekend en het inroepen van dit recht kan dus een konijn uit de hoge hoed zijn. Kort gezegd houdt dit recht in dat de verkoper van een roerende zaak deze zaak kan terugvorderen wanneer de koper de koopprijs niet (geheel) heeft voldaan. Het recht bestaat altijd, mits aan bepaalde voor-waarden is voldaan. Het recht moet wel schriftelijk worden ge-claimd en de belangrijkste beperking is dat het maar gedurende een beperkte periode in te roepen is. Het recht van reclame blijft van kracht, ook in geval van faillis-sement, en heeft dus zgn. ‘goederenrechtelijke’ werking. Door het inroepen van het recht wordt de leverancier weer eigenaar van de zaak en kan deze de zaak als zijnde eigendom terugvor-deren. Wel moet de leverancier de curator de mogelijkheid bie-den om binnen een redelijke termijn de (restant) koopprijs te betalen of voor de betaling daarvan zekerheid te stellen. Denk dus eens wat vaker aan dit konijn en reclameer tijdig! «

KONIJN UIT DE HOGE HOED: HET RECHT VAN RECLAME!

EEF STEENTJES SteentjesWoltersMulder Advocaten & Mediatorswww.steentjeswoltersmulder.nl

COLUMN


Geef textiel doorGooi het niet weg, wij geven het door.

www.sympany.nl

3316005 SYM adv 108x156.indd 1 19-05-16 10:12

OLYMPIA APELDOORNPrins Willem-Alexanderlaan 14257312 GB ApeldoornOndernemers Jacqueline & Jeroen MullerTelefoon 055 - 576 98 98 E-mail [email protected]

OLYMPIA EDEStationsweg 5, 6711 PJ EdeOndernemer Willibrord van der KolkTelefoon 0318 - 62 93 33E-mail [email protected]

OLYMPIA DOETINCHEMIr. Visstraat, 7001 CR Doetinchem Ondernemer Louise PigmansTelefoon 0314 - 39 05 00 E-mail [email protected]

OLYMPIA HARDERWIJKSmeepoortstraat 36, 3841 EJ Harderwijk Ondernemer Mirjam Heemsbergen Telefoon 0341 - 43 37 66 E-mail [email protected]

OLYMPIA LICHTENVOORDERentenierstraat 21, 7131 DK LichtenvoordeOndernemer Robert HeinstTelefoon 0544 - 35 39 40 E-mail [email protected]

OLYMPIA ZUTPHENNieuwstad 39, 7201 NL Zutphen Ondernemer Rob Wagenvoort Telefoon 0575 - 51 77 21 E-mail [email protected]

OLYMPIA SERVICE CENTEREisenhowerlaan 140, 2517 KN Den HaagTelefoon 070 - 338 10 65E-mail [email protected]

Het hebben van een baan mag niet uitsluitend het voorrecht zijn van een elitegroep in de samenleving, zo

meent het kabinet. En dus moeten werkgevers hun best doen om de meer kwetsbaren op de arbeidsmarkt een kans op een baan te geven, zo schrijft de Wet werk en zekerheid voor, die op 1 april 2015 van kracht werd en die het gevolg is van een afspraak tussen kabinet en werkgevers. Volgens deze wet moeten bedrijven tot 2026 in totaal honderdduizend banen realiseren voor mensen met een ziekte of handicap die momenteel geen werk hebben. In de periode 2015-2017 moeten er al vijfduizend extra banen bij zijn. Eind 2016 maakt de overheid de eerste balans op en bekijkt dan of deze toegezegde banen zijn gerealiseerd. Worden de aantallen niet gehaald? Dan komt er een wettelijke en dus dwingende quotumregeling voor bedrijven met 25 werknemers of meer. Wie het quotum niet haalt, kan rekenen op een geldboete.

‘UITZENDKRACHTEN TELLEN OOK MEE VOOR DE WET’“Als uitzendbureau zijn ook wij ons bewust van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. We realiseren ons bovendien dat we als uitzendorganisatie wat betreft deze wet een spilfunctie kunnen innemen”, vertelt Steven Gudde, Manager Marketing en Innovatie bij Olympia Nederland. Van alle WW’ers die op dit moment weer aan het werk gaat, doet meer dan tachtig procent dat via uitzendwerk, zo blijkt uit het rapport ‘Flexwerk na de WW’ van UWV (2015). Gudde: “Je kunt dan ook wel stellen dat uitzendwerk een belangrijke, zo niet dé belangrijkste springplank is voor werklozen naar de arbeidsmarkt.”

Uitzendorganisaties, waaronder Olympia, helpen bedrijven dan ook hun MVO-agenda vorm te geven daar waar het ‘people’ van ‘people, planet, profit’ betreft. Gudde: “Doordat bedrijven uitzendkrachten inhuren die daardoor kunnen uitstromen uit de WW, helpen wij hen te voldoen aan de banenafspraak. Bedrijven mogen uitzendkrachten hiervoor immers ook meerekenen. Hopelijk kunnen we zo met elkaar de invoering van het quotum afwenden.”

‘IEDER MENS HEEFT TALENT’Die maatschappelijke verantwoordelijkheid gaat overigens verder dan mensen aan het werk helpen. Het gaat ook om het creëren van de juiste voedingsbodem die mensen helpt weer deel te nemen aan het arbeidsproces. In dat kader zet Olympia zich - in samenwerking met een aantal van haar klanten en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid - in voor projecten ter vermindering van laaggeletterdheid. Ook is het uitzendbureau betrokken bij activiteiten op het gebied van schuldhulpverlening, waaronder ‘de Schuldenwasstraat’. Gudde: “Dit is een initiatief dat mensen met schulden weer een toekomst probeert te bieden. We werken daar graag aan mee omdat de schuldenproblematiek juist aan de onderkant van de arbeidsmarkt veel mensen op hun plaats houdt. Om ook mensen met schulden in beweging te krijgen, moeten we deze groep helpen en kansen bieden. Ieder mens heeft tenslotte talent. De uitdaging is die talenten te zien, deze te stimuleren en ze een kans te geven. De overheid wil dat, en veel bedrijven willen dat gelukkig ook. Er ontstaan talloze mooie initiatieven op dit gebied. Niet altijd zijn deze initiatieven zichtbaar voor het hele land, omdat ze vrijwel altijd lokaal georganiseerd zijn door lokale werkgevers, belangenorganisaties en organisaties zoals de onze. Kleinschalig dus, maat niettemin nuttig en effectief. Sterker nog, wij geloven ook in dit opzicht in de kracht van lokaal. De initiatieven zijn daardoor direct toepasbaar en herkenbaar voor alle betrokkenen in de regio. Wij kunnen en willen daar als uitzendbureau een belangrijke rol in spelen. Wij kennen de mensen, we kennen het werk en we kennen de partijen. Die brengen we graag bij elkaar, met alle begeleiding en ondersteuning die nodig is.” «

Nederlandse werkgevers zijn door de overheid verplicht om kwetsbaren in de samenleving aan het werk te helpen. Uitzendwerk kan hierbij een rol van betekenis spelen. Maar liefst meer dan tachtig procent van alle werklozen die weer aan het werk gaan, doet dit via uitzendwerk.

UITZENDWERK

“De uitdaging is die talenten te

zien, deze te stimuleren en ze

een kans te geven”

Uitzendwerk: een verantwoorde springplank naar de arbeidsmarkt


Disruptief ondernemen: altijd blijven innoveren


De FEM Knowledge Tour wil informeren en debat voeren op de grote actuele thema’s in de

financiële en economische wereld. Herman Wijffels, Ben Tiggelaar, Ruud Koornstra, Barbara Baarsma en Jeroen Smit spraken in een serie van vijf opeenvolgende Knowledge Tours in 2015 en 2016. De beurt in deze tweede Knowledge Tour van 2016 is aan Maurits van Oranje. Na zijn militaire dienst bij de Koninklijke Marine studeerde hij economie aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Voordat hij zijn eigen ondernemingen startte werkte hij bij Luchthaven Schiphol en Philips. In 2005 begon hij met een compagnon The Source, een groeiversneller, noemt hij het zelf graag. S2NRG is het jongste bedrijf dat hij met partners startte. Het bedrijf zet restenergie van zware industrie om in elektriciteit. Hij vertelt over de ins en outs van disruptief ondernemen.

BLIJVEN INNOVEREN“Dat disruptief ondernemen actueel is, is zeker. Ik las vorige week in de krant dat Amsterdam zonder Airbnb de toeristen niet kan huisvesten en daarmee zou Amsterdam dan veel inkomsten missen”, opent Theo Joosten deze zesde FEM Knowledge Tour, waarin hij ook aangeeft graag de samenwerking met de ondernemers wil bevorderen. “De vraag is of de beroepen waarvoor wij de studenten opleiden straks nog wel zullen bestaan. Om die reden moeten we niet alleen technisch opleiden maar ook moeten we de jonge mensen persoonlijk vormen, zodat ze straks goed geëquipeerd aan de start verschijnen. Ik durf wel te stellen dat de koers die wij nu varen –en dat is met vallen en opstaan- iets disruptiefs heeft”, betoogt bestuursvoorzitter van de HAN, Kees Boele gloedvol. “Wat is het geheim van disruptie, want revolutionair is niet genoeg”,

vraagt dagvoorzitter Rogier Elshout, voordat hij Maurits van Oranje introduceert met een citaat: “Zelfs al heb je het beste idee ooit in de markt gezet, je kunt als ondernemer nooit achteroverleunen en rustig de vruchten plukken. Want de wereld waarin jouw business werkt, ziet er over twee jaar heel anders uit. Zeker als je disruptief bent, want dan reageer je op de wereld en reageert de hele wereld op jou. Je zult dus altijd moeten blijven innoveren. Disruptiviteit houdt nooit op.”

DISRUPTIE, DUURZAAMHEID EN DOEKOE“Mijn perspectief op het leven veranderde nadat ik kinderen kreeg. Pas toen begon ik te beseffen hoe we met onze planeet omgaan”, verklaart Maurits van Oranje zijn drijfveren bij het begin van zijn betoog. “Wij hebben de aarde in bruikleen en ik zou hem het liefst iets beter doorgeven aan de volgende generatie dan ik hem heb gekregen.” In zijn voorbeelden uit de luchtvaart en bouwwereld illustreert hij dat disruptie onlosmakelijk verbonden is met duurzaamheid, maar ook dat disruptief niet per se online moet. Built4u was bijzonder goed in efficiënte kozijnen voor de nieuwbouw, maar door de crisis zakte de business in. Nu hebben ze in een samenwerkingsverband een innovatief renovatieconcept waarbij in vijf dagen tijd een complete woning van een corporatie wordt gerenoveerd tot label A++. “Dit levert tachtig tot negentig procent energiereductie op.” Aan de dubbele D van disruptie en duurzaamheid voegt hij graag een derde D toe, de D van

doekoe, straattaal voor geld. “Ik ben geen groene activist. Je kunt met duurzaamheid heel goed geld verdienen. Groen en geld gaan samen”, bepleit hij. Hij haalt zijn eigen bedrijf S2NRG aan als voorbeeld. “De wereldbevolking groeit explosief naar negenmiljard en hunkert ook steeds meer naar welvaart en dat kost energie. Omdat de bronnen opdrogen, moet die energie komen uit renewables, zon en wind. Het nadeel is dat er ook dagen zijn dat het niet waait en de zon niet schijnt. De oplossing ligt op de grens van duurzaamheid en economische ontwikkeling.

In de zware industrie als metaal-, cement- en glasindustrie gaat meer dan vijftig procent van de energie verloren. We hebben S2NRG opgericht om die grote hoeveelheden energie te converteren naar stroom.” Zijn bedrijf noemt het ‘industrial renewable energy’. “Als je met duurzaamheid

geen geld kan verdienen, dan blijft het een soort activistische activiteit en krijg je uiteindelijk de massa niet mee”, is zijn stelling.

FALEN MAGEen volgend belangrijke issue dat Maurits van Oranje naar voren haalt is het teamwork. “Tegenwoordig wil een student graag ondernemer worden en het liefst heel snel miljonair”, lacht hij. “Een leuk idee, financiën en rammen is niet genoeg. Nee, de financier gaat kijken wat je nog meer nodig hebt. Het idee moet goed zijn, maar je moet als ondernemer weten wat je goed kan en vooral wat je niet goed kan. Denk goed na over hoe en met wie je het plan gaat uitvoeren. Dat is ook in het onderwijs een onderbelicht aspect.” De financiering valt in Nederland niet mee. Dat gaat in de VS heel anders volgens hem. “Je investeert in tien bedrijven. Acht daarvan gaan naar de klote ook al voldoen ze aan alle eisen. Blijven er twee over en die twintig procent maakt de verliezen meer dan goed.” ‘Better fail fast and fail often than never tried’ is de gangbare opvatting in Amerika, die wat hem betreft naar Europa mag overwaaien. Want van falen leer je het meest. Voor de discussie losbarst sluit hij af met een variant van een uitspraak van filmpersonage Gordon Gekko: ‘Green greed is good’. «

Nieuwe innovatieve startups kunnen complete sectoren ontwrichten. Denk aan taxidienst Uber en het online boekingssysteem van kamers bij particulieren, Airbnb. Maar niet alleen online bedrijven verstoren op revolutionaire

wijze de oude bolwerken. Disruptief ondernemen: mythe of realiteit?

“Wij hebben de aarde in bruikleen en ik zou hem het liefst iets beter

doorgeven aan de volgende generatie dan ik hem heb gekregen”

“Als je met duurzaamheid geen geld kan verdienen, dan blijft het een

soort activistisme”

FEM KNOWLEDGE TOUR Tekst & fotografie: Dick Leseman


De vuilniswagens van SUEZ dragen deels nog de oude naam SITA Nederland. Dat gaat snel

veranderen. Alle bedrijven gaan verder onder de naam SUEZ. Die naam staat voor een sterk merk, een bedrijf waarbij wereldwijd ruim 80.000 mensen werken.

Een belangrijk deel van SUEZ’ taken beslaan water- en afvalbeheer. Het waterbeheer bestaat uit drinkwatervoorzieningen en waterzuivering en vindt wereldwijd plaats. In deze tak werkt ongeveer de helft van het personeelsbestand. De andere helft van het personeel is werkzaam in de afvaltak. Vrachtwagens van SUEZ rijden dagelijks af en aan om huishoudelijk- en bedrijfsafval op te halen en te verwerken. Dat werk zal voorlopig blijven gebeuren, is de inschatting van Freek Bakker, maar de bedrijfsfocus verschuift van afvalinzamelaar naar grondstofleverancier. SUEZ zet zich in om uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen te voorkomen door afval opnieuw als grondstof in de keten te brengen. SUEZ spreekt in dit verband van een grondstoffenrevolutie.

Freek Bakker schetst het beeld van een wereld die langzamerhand door zijn grondstoffen heen raakt. En dat terwijl de wereldbevolking groeit en op een aantal plaatsen zoals China, door groeiende welvaart het bestedingsniveau juist toeneemt. Dat kan niet onbeperkt door gaan. De aanpak die SUEZ voor staat vat Freek Bakker samen onder drie C’s: Circulair (omdat SUEZ de grondstofketens wil sluiten, Concreet (omdat het bedrijf met bewezen succesvolle oplossingen komt) en in Co-creatie (vanwege de onmisbare samenwerking met klanten en ketenpartners).

Over de C van Circulair vertelt hij: “De afvalketen moet gesloten worden. Dat wil zeggen dat bij de productie nagedacht moet worden over de mogelijkheden voor hergebruik als het product end-of-life is. En hoogwaardige afvalverwerking vraagt om aandacht.”

“We zijn sterk in concrete oplossingen. In plaats van lang praten gaan we liever aan de slag”, zegt Freek Bakker over de C van Concreet. Hij noemt als voorbeeld SUEZ’ deelneming in de joint venture QCP (Quality Circular Polymers) die oktober 2015 in Geleen in gebruik werd genomen. Hier wordt onder andere huishoudelijk plasticafval verwerkt tot granulaatkorrels die net zo zuiver zijn als de oorspronkelijke grondstof. De korrels kunnen worden gebruikt als secundaire grondstof voor bijvoorbeeld huishoudelijke apparaten zoals stofzuigers en koffiezetapparaten. Over afvalplastic beschikt SUEZ in ruime mate: bij de sorteerinstallatie in Rotterdam komt verpakkingsmateriaal uit het huishouden van 60 procent van alle Nederlandse gemeenten binnen. Dat is ruim 100 kiloton aan verpakkingsmateriaal.

De C van Co-creatie slaat op de noodzakelijke samenwerking in de keten. “We werken nauw samen met onze partners in de keten, zoals onze klanten. Dat betekent dat we helder moeten zijn over de doelstelling, het gemeenschappelijk belang én transparantie

over ieders verdienmodel. Het vereist een nieuw bewustzijn. Daarin zullen de partijen moeten geven en nemen.”

Die nieuwe manier van denken vergt grote inzet en focus. Voor SUEZ is die helder. Dat is de eerder genoemde transitie van afvalinzamelaar naar grondstofleverancier. Steeds moet er een goed businessmodel zijn, daar is Freek Bakker reëel in: “We willen wel koploper zijn, maar geen doodloper.” SUEZ verwerft die koppositie door heel ‘niche-gericht’ naar de afvalstoffen te kijken. Een voorbeeld is de verwerking van drankenkartons. De kartons worden door SUEZ uit die afvalstroom gescheiden en gaan naar Van Houtum B.V. in Swalmen dat er toiletpapier en papieren handdoekjes van maakt. Daartoe hebben SUEZ en Van Houtum een exclusieve samenwerkingsovereenkomst gesloten. Een ander voorbeeld is koffiedrab. In samenwerking met Koffie Recycling Nederland slaagde SUEZ erin om de drab te verwerken tot biobrandstof voor houtkachels die in het midden- en kleinbedrijf veel gebruikt worden. “In deze voorbeelden sluit de keten op een hoogwaardige manier”, zegt Freek Bakker. “Ons doel is om elk jaar twee nieuwe ketens op een dergelijke manier te sluiten.” SUEZ fungeert in de ketens graag als regisseur.

De weg die SUEZ gaat is niet zonder hobbels volgens Freek Bakker, maar wel zeer de moeite waard. En gelet op de te verwachten grondstoffenschaarste ook echt noodzakelijk. Die hobbels zitten hem in de nieuwe manier van ketengericht denken, waarbij niet het individuele belang maar het groepsbelang telt. Een denkomslag die niet een, twee drie gemaakt is.

SUEZ SLUIT GRONDSTOFKETENS:

Innovaties hergebruik afval met afgewogen risico’s “Klaar voor de grondstoffenrevolutie”, is de slogan van SUEZ Recycling and Recovery Netherlands. Groot geworden als afvalinzamelaar koerst het bedrijf nu op een toekomst als grondstofleverancier. Een gesprek met Freek Bakker, directeur operations bij SUEZ.

“We willen wel koploper zijn, maar geen doodloper”

“We willen laten zien dat het mogelijk is om samen productieketens

te sluiten”

GRONDSTOFLEVERANCIER Tekst: Paul de Jager // Fotografie: Jacques Kok


SUEZ wil belemmeringen als kansen blijven zien en zoekt telkens naar nieuwe uitdagingen. Freek Bakker vertelt dat het hergebruik van lage kwaliteit hout zo’n uitdaging vormt. Voor dat materiaal moet hoogwaardiger hergebruik te bedenken zijn dan de verbrandingsoven of gebruik in spaanplaat. Een tweede en misschien nog wel veel grotere uitdaging die hij noemt is het hergebruik van oude accu’s en batterijen uit elektrische auto’s. De ontmanteling ervan is op dit moment lastig en voor elektrische auto’s is er nog geen sprake van recycling. Het idee is om de levensduur ervan te verlengen en ze na een levensduur in een auto, in te zetten in een zogenaamde powertoren als energieopslag voor zonne-energie. Een mooie gedachte, maar geef het maar eens concreet vorm. De eigen business development- en innovatie afdelingen zijn er druk mee. SUEZ zoekt ook hier weer geschikte ketenpartners. “Dergelijke projecten kan je niet alleen. Daar heb je partners voor nodig”, weet Freek Bakker.

“Ik denk dat we wel moeten”, zegt Freek Bakker over de door SUEZ ingeslagen koers richting grondstofleverancier. “Maar ik geloof er ook in, zeker als we erin slagen om telkens de juiste partners aan ons te binden met een gezamenlijk businessmodel. Natuurlijk blijft ondernemerschap onderdeel van het verhaal. We nemen risico’s. Maar afgewogen risico’s. SUEZ is een gezond bedrijf dat de draagkracht heeft om te innoveren. We willen laten zien dat het mogelijk is om samen productieketens te sluiten. Met de nadruk op ‘samen’.” «

SUEZ HOLDING Mr. E.N. van Kleffensstraat 10 6842 CV ArnhemTelefoon: 026-400 14 44 www.sita.nl



Het Groene Brein: als zelfs Google geen antwoord heeft op je duurzame vraagAls je als bedrijf een vraag hebt rondom duurzaamheid die zó innovatief is dat zelfs Google geen antwoord heeft, dan kunnen de 100 wetenschappers van Het Groene Brein alsnog uitkomst bieden. Zij helpen ondernemers met alles van technische innovatie tot nieuwe verdienmodellen.

ORCHIDEEËNKWEKERIn het geval van de circulaire orchidee heeft Het Groene Brein de vraag voorgelegd aan de vakgroep Technology and Operations Management van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Met vier studenten heeft wetenschapper Diana den Held een voorstel gedaan voor een retourlogistieksysteem. Koeleman Plants is hiermee aan de slag gegaan en inmiddels bestaat er serieuze interesse van IKEA. In plaats van een van de 50 grote leveranciers van orchideeën is de kweker nu de enige die een circulaire orchidee kan aanbieden, een krachtig unique selling point. In het gehele groeiproces bespaart de circulaire orchidee namelijk ongeveer 70 procent CO2-uitstoot.

VAN VOLKERWESSELS TOT ABN AMROIn 2015 heeft Het Groene Brein 45 cases van bedrijven opgepakt. Van een mkb-bedrijf als Koeleman Plants tot ABN AMRO, van Rockwool tot VolkerWessels. Kortom, vanuit elke sector en van elke grootte.

Soms ligt de kennis al op de plank en volgt een kort traject van een paar dagen. In andere gevallen faciliteert Het Groene Brein dat wetenschappers op zoek kunnen gaan naar volledig nieuwe kennis voor duurzame innovaties van bedrijven. “Zo kunnen wij alle ondernemers helpen met hun duurzame vraagstukken,” aldus Heideveld. «

Onze grootouders wisten het nog: een uitgebloeide orchidee kan je weer opkweken. Weggooien is

zonde, zeker als je bedenkt dat een orchidee 70 weken in een kas staat die het grootste deel van de tijd 28 graden is. Ook als buiten de Elfstedentocht wordt gereden. Een energie-intensief product dus.

Ronald Koeleman, derde generatie in het familiebedrijf Koeleman Plants, zag een kans op een duurzaam én winstgevend nieuw product: de circulaire orchidee. Als hij de orchidee nadat deze op de vensterbank heeft gestaan weer terugkrijgt van de consument, kan hij deze binnen een half jaar opnieuw in bloei brengen. Dit scheelt energie en kosten, leidt tot een beter product en het levert een mooi verhaal op – een orchidee met geschiedenis.

Logisch dus, zou je zeggen. In de natuur zijn alle planten en bloemen circulair. Maar als orchideeënkweker ben je geen transportbedrijf: hoe organiseer je het logistieke systeem om de orchidee terug te krijgen van de consument?

HET GROENE BREIN“Dit is het soort vragen waar Het Groene Brein voor opgericht is”, zegt directeur Antoine Heideveld. “We zijn ontstaan op verzoek van innovatieve bedrijven als Interface en Alliander die tegen hordes aanliepen waar zij geen goed antwoord op vonden in de markt. Dit gaat dus niet om gloeilampen verwisselen met LED, maar bijvoorbeeld om circulair inkopen, sociaal ondernemerschap of grensverleggende ketensamenwerking.”

De inmiddels ruim 100 wetenschappers van Het Groene Brein zijn afkomstig van alle universiteiten in Nederland – ook 15 hogescholen zijn vertegenwoordigd – en actief op vele terreinen. Heideveld heeft het netwerk bijeengebracht met actieve steun van het programma Duurzaam Door.

Voor een vraag van een bedrijf rond een duurzame innovatie zet Het Groene Brein nu de juiste wetenschappers aan tafel, variërend van een jurist tot gedragspsycholoog of bodemwetenschapper. De gemene deler is dat al deze wetenschappers bezig zijn met een duurzame economie en hun kennis beschikbaar willen stellen aan bedrijven.

DUURZAME INNOVATIES

Werken aan circulaire business modellen betekent werken aan een toekomstbestendige, gezonde

bedrijfsvoering. Wat voor de hand ligt, is het efficiënter gebruik maken van materialen, grondstoffen en energie en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en bio-afbreekbare stoffen. Dit betekent ook nieuwe manieren van organiseren en financieren. Naast aandacht voor technologische innovatie en productontwikkeling zijn hierbij een belangrijke rollen voor communicatie, gedragsverandering, positionering en marketing. Als bedrijf of organisatie kunt u op verschillende manieren uw voordeel doen met de menskracht, kennis en ervaring van de HAN en onze vele contacten met andere kennisinstellingen en bedrijven.

1. Kenniscentrum Circulaire Economie Bedrijven en deskundigen van diverse disciplines vinden elkaar hier.

2. De Duurzame Stagehub: hulp aan bedrijven en organisaties Ondernemers gebruiken dit als ingang om studenten van alle mogelijke disciplines (economie, marketing, techniek, chemie,

communicatie etc.) te werven om te werken aan verduurzaming en stappen te zetten om circulair te gaan ondernemen. Studenten van de HAN, Van Hall Larenstein en de Radboud Universiteit zijn u graag van dienst. Het is mogelijk om één student voor een opdracht in te zetten, maar u kunt ook gebruikmaken van multi-disciplinaire teams. Ook als u nog niet precies weet wat u wilt bent u hier aan het goede adres. We helpen u graag op weg.

3. Verduurzaming van bedrijventerreinen De HAN werkt hierin samen met de Provincie Gelderland en VNO-NCW aan haalbare businesscases.

4. Verduurzamen in waardeketens Ketensamenwerking biedt veel nieuwe kansen voor verduurzaming en het opzetten van nieuwe business. De HAN werkt met veel partijen aan het WIKI-huis: een duurzaam gebouw waarbij de elektriciteit overal 12 Volt is (of een veelvoud hiervan).

5. Verduurzaming van de Liemers Samen met de HAN loopt hier een verduurzamingproject op het thema energie.

6. Circles: verduurzamen van de regio Met veel partners werkt de HAN aan het ontwikkelen van kennis en best practices op het gebied van circulaire economie in Oost- Nederland.

NEEM CONTACT MET ONS OP:1. Voor de duurzame stagehub:

Maarten Barckhof, www.duurzamestagehub.nl, [email protected], 06 - 412 740 56.

2. Voor de Liemers: Wim Nabbe, 06 - 209 627 39, www.dec-liemers.nl.

3. Voor het Kenniscentrum, bedrijventerreinen, WIKI-huis en Circles:

Rob Westerdijk, blog. han.nl/smartbusinesscenter/duurzaamheid-en- circulaire-economie/

[email protected], 026 - 369 12 28 «

CIRCULAIRE ECONOMIE:

De HAN helpt ondernemers op wegOpdrachtgevers en burgers vragen steeds vaker om producten en diensten die op een duurzame manier tot stand zijn gekomen. Voor u als ondernemer is hier veel winst te behalen, ook in financieel opzicht. Wilt u duurzame productinnovatie, de kansen benutten van de circulaire economie of uw bedrijfsvoering verduurzamen? De studenten, docenten en lectoren van de Hogeschool Arnhem Nijmegen staan voor u klaar. Zij hebben actuele kennis van zaken en wat ze niet weten, dat zoeken ze voor u uit. Ze werken in diverse projecten nauw samen met VNO-NCW en met andere kennisinstellingen in de regio (de Radboud Universiteit, Saxion Hogeschool, Van Hall Larenstein en de Universiteit Twente).

Bouw mee aan Cirkelstad Arnhem-Nijmegen!Cirkelstad is een landelijk initiatief onder leiding van voormalig minister Jacqueline Cramer, met ondersteuning vanuit diverse ministeries. Het doel is, om werk te maken van regio’s zonder afval en zonder uitval. We richten ons op het sluiten van kringlopen in de bouwsector en koppelen dat aan het versterken van de sociale cohesie. Samenwerking in de gehele keten is hierbij van groot belang. Cirkelstad Arnhem-Nijmegen brengt daarom partijen uit de gehele bouwketen bij elkaar en gaat met hen in gesprek hoe zij op strategisch en operationeel niveau hun bestaande lineaire processen kunnen omvormen tot circulaire processen op basis van sluitende businesscases. Dit aan de hand van concrete projecten, waarbij de focus ligt op zowel sloop, renovatie, onderhoud, herbestemming en nieuwbouw. Partners in Cirkelstad zijn afkomstig uit alle geledingen

van de bouw, zoals woningbouwcorporaties, afvalverwerkers, architecten, ondernemers en vastgoedbeheerder, maar ook overheden en kennisinstellingen. Samen brengen zij de materialen die vrijkomen bij het slopen, renoveren of beheren van gebouwen terug in de kringloop, waar mensen uit de eigen regio het werk verrichten. Eenmaal per kwartaal wordt een partnerbijeenkomst georganiseerd waarbij kennis en ervaringen op projecten organisatieniveau worden gedeeld en besproken en ook ervaringen uit andere cirkelsteden worden ingebracht.Lani Kok, Consultant Waste and Resources van MWH Global ondersteunt het initiatief: “Er is al genoeg gefilosofeerd over dit onderwerp. We waren al een tijdje op zoek naar een dergelijk initiatief in de regio en we zijn enthousiast dat er nu concreet invulling aan wordt gegeven.” Ook Geert

Steegs, manager bij SUEZ Recycling and Recovery Netherlands doet van harte mee: “SUEZ wil voortrekker zijn en helpen om productie- en afvalketens sluitend te krijgen. Wij ondersteunen dit initiatief van harte en hopen dat andere koplopers, klein en groot, zich gaan aansluiten! Als we samenwerken, levert dit mooie kansen op.”

Het initiatief Cirkelstad Arnhem Nijmegen start met een officiële kick-off meeting op woensdag 6 juli om 16.00 uur. Wij zien hier kansen, u ook? Neemt u dan contact met ons op via www.cirkelstadarnhemnijmegen.nl. De landelijke website is www.cirkelstad.nl.

ADVERTORIAL CIRCULAIRE ECONOMIE


advENGIEServices210x315mm040416.indd 2 04-04-16 14:42

Wij delen onze kennis graag.

Het juridische antwoord op een simpele vraag, is vaak gecompliceer-

der dan verwacht. Met gezond verstand komt u een heel eind, maar

voor een écht antwoord is meer kennis nodig. Dirkzwager deelt die

kennis graag met u. Ontdek snel hoe Dirkzwager haar kennis deelt op

www.partnerinkennis.nl

Dirkzwagerzorgt datu het weet.

929132 D_001_01-Mar-16_13:33:08_anouk

High-Tech O� set volgens Veldhuis Media Veldhuis Media heeft het drukproces

volledig geïntegreerd, geautomatiseerd

en gedigitaliseerd. Dit supersnelle en

slimme concept noemen we High-Tech

O� set.

Door uw en ons drukwerkproces

volledig en naadloos op elkaar aan te

sluiten, krijgt u uw kwaliteitsdrukwerk

een stuk sneller, e� ciënter en toch

voordelig.

Snel en e� ciënt het drukwerk op de

plaats van bestemming.

Makkelijkerproduceren

Groen drukken met 5 kleuren

Veldhuis Media niet zomaar een drukker!

Met 45 medewerkers verzorgen we dagelijks de productie van vele brochures, magazines, kalenders en boeken.Met onze DTP-studio en moderne prepress verwerken we de orders via internet en ftp applicaties.

Onze drukkerij beschikt over drie 5-kleuren persen op het formaat 72 x 102 (16 pag. A4 per drukvel). In onze binderij verzorgen we het vouwen, hechten en de postale verwerking van periodieken en brochures. Bovendien beschikken we over apparatuur om Wire-O kalenders te maken.

Veldhuis Media is FSC- en ISO 12647 gecertifi ceerd. Daarnaast zijn we een erkend BPV-bedrijf.

Dit betekent voor U:• Prettige samenwerking op menselijke maat.• Een leverancier die met u mee denkt, óók op het gebied van MVO.• Al uw grafi sche wensen worden door één bedrijf uitgevoerd.• Door vergaande automatisering en onderlinge afstem ming een

voorspelbaar drukresultaat.Kortom: Uw drukwerk top verzorgd, is voor u een zorg minder.

Meer informatie?Neem contact op met één van onze account managers.

Volg ons ook op Twitter: @veldhuismedia

Veldhuis Media daar krijg je een kleur van!

Volg ons ook op Twitter: @veldhuismedia

Veldhuis Media b.v.Kanaaldijk OZ 38102 HL RaaltePostbus 28100 AA Raalte

T. 0572 - 34 97 00F. 0572 - 34 97 [email protected]

S C G M I S O 1 2 6 4 7

G

R A F I M ED I A

G

E C E R T I F I C E E RD

High-Tech O� set

Kanaaldijk OZ 38102 HL Raalte

T 0572 - 34 97 00F 0572 - 34 97 99

[email protected]

De opmars van biomassa-installaties · 2016. 7. 14. · 18 Nieuwe minor circulaire economie:...

Documents

Transcript of De opmars van biomassa-installaties · 2016. 7. 14. · 18 Nieuwe minor circulaire economie:...