De Onverzadigbare Vrouw [en de Afwezige Man]Ook leverbaar van LisetteThooft bij Uitgeverij Balans:...

De Onverzadigbare Vrouw[en de Afwezige Man]

Thooft-Onverzadig-druk 22-12-10 14:36 Pagina 1

Ook leverbaar van Lisette Thooft bij Uitgeverij Balans:

Jezus en Maria Magdalena. Een mythe van liefde en vrijheid


Lisette Thooft

DE ONVERZADIGBARE VROUW[EN DE AFWEZIGE MAN]

Een nieuwe visie op de verhouding tussen mannen en vrouwen

Uitgeverij Balans


Copyright © 2011 Lisette Thooft / Uitgeverij Balans, Amsterdam

Alle rechten voorbehouden

Omslagontwerp Brigitte Slangen

Omslagillustratie Joris en de draak, Paolo Uccello/ © National Gallery

Boekverzorging Studio Cursief, Irma Hornman

Foto auteur Christiaan Krouwels

Druk Wilco, Amersfoort

ISBN 978 94 600 3285 1

NUR 740

www.uitgeverijbalans.nl


Inhoud

1 Vrouwen en mannen 72 Zeuren en zwijgen 203 Mythen en werkelijkheid 284 Natuur en cultuur 435 Hoeren en helden 596 Monsters en macho’s 727 Een Joodse vis en een christelijke draak 888 Een piswedstrijd en een smeltend zwaard 1049 Draken en heiligen 11810 Jonkvrouwen en ridders 13111 Koude dames en warme heren 14312 Europa en China 16013 Heksen en jongens 17014 Mannen en machines 19115 Echt en namaak 20916 Mannen en vrouwen 231

Dankwoord 245Geraadpleegde literatuur 246Noten 253


1Vrouwen en mannen

Veel mensen geloven tegenwoordig dat vrouwen beter zijn dan mannen,gevoeliger en socialer. Maar vrouwen zijn ook machtshongerigecontrolfreaks. De meeste mannen zijn een beetje bang voor hun eigenvrouw, zelfs al is die jonger, kleiner, lichter, fysiek zwakker, armer en/oflager opgeleid. Vrouwen hebben kennelijk een voorsprong in demachtsstrijd binnen relaties: hun onverzadigbaarheid. Mannen hebbeneen handicap – hun neiging tot afwezigheid. Dat is goed verklaarbaarvanuit de biologie. Wat gebeurt er bij de voortplanting? Het vrouwelijkegeslachtsorgaan is hol en moet gevuld worden, dus het oergebaar is ‘het moet erin!’ Van daaruit ontvouwt zich een waaier van grijpende enclaimende gebaren. Het mannelijke oergebaar is ‘het moet eruit’: eenman moet zich juist laten gaan in de geslachtsdaad, en hij blijft leeg,afwezig achter. Twee mythische oerbeelden zijn hierop geënt: deverslindende draak van vroeger, en de zielloze robot van nu.

Lang, heel lang heb ik gedacht dat mannen slechter warendan vrouwen. Egoïstischer. Baziger. Minder sociaal. Mindergevoelig. Ik geloofde dat mannen uit pure hebzucht enegoïsme al sinds mensenheugenis vrouwen aan zich onder-wierpen.

Veel mensen geloven dat nog steeds. Ze zien vrouwen alsonschuldige slachto^ers van de patriarchale onderdruk-king die de afgelopen vijfduizend jaar geheerst heeft en dienu, in het Westen althans, eindelijk een beetje begint af tezwakken.

Ik zie dat tegenwoordig anders. Ik geloof dat mannen

7


ooit vrouwen begonnen te onderwerpen en te onderdruk-ken omdat vrouwen zo egoïstisch waren, zo bazig, asociaalen ongevoelig. Niet dat mannen toen lammetjes van lelie-blanke onschuld waren, hoor. Dat hoor je mij niet zeggen.Maar vrouwen hadden een voorsprong op mannen als hetging om macht binnen de relatie.

En ik geloof dat er door die onderdrukking iets veran-derd is in vrouwen, waardoor ze minder primitief zijn ge-worden. Net zoals er iets aan het veranderen is in mannensinds de vrouwenemancipatie, waardoor ze beschaafderworden. Volgens mij gaat het veranderingsproces nog altijddoor, gestuurd en gestimuleerd door de botsingen tussende twee geslachten. Vrouwen lijken binnen relaties nog al-tijd een lichte voorsprong te hebben. Maar er wordt aan ge-werkt. We botsen voortdurend op elkaars slechte kanten, el-kaars schaduwen – en dat leidt tot ontwikkeling, tot steedsmeer beschaving. We gaan steeds menselijker, humaner,netter zou je kunnen zeggen, met elkaar om. We ontwikke-len steeds meer inlevingsvermogen, empathie, we respecte-ren elkaars anders-zijn steeds meer. Dat hebben we te dan-ken aan onze onderlinge conflicten.

Daarover gaat dit boek. Hoe kwam ik op die ideeën?

Ik begon eens om me heen te kijken en ik dacht: wat vreemdtoch dat ik zelf geen vriendinnen of vrouwelijke kennissenheb die onderdrukt of overheerst worden door hun man.Alle vrouwen die ik ken, en alle vrouwen over wie ik lees inboeken en tijdschriften, en alle vrouwen die ik zie in films enop de televisie, zijn tamelijk bazig, thuis. Vaak hebben zehun man zelfs venijnig bij de ballen. Natuurlijk zijn er ookmannen die zich overal doorheen blu^en, maar meestalzijn mannen enigszins op hun hoede in de nabijheid vanhun vrouwelijke partner. Zelfs al is zo’n man twintig jaarouder dan zijn vrouw, dertig centimeter langer en veertig

8


kilo zwaarder, zelfs al heeft hij langer gestudeerd en/of ver-dient hij meer, toch moet hij op zijn tellen passen in de rela-tie om niet alle emotionele macht uit handen te geven.

Zelfs in goede relaties zijn mannen vaak een beetje be-ducht voor hun vrouw. Bang om haar boos te maken. Het isnamelijk best moeilijk om een vrouw niet boos te maken.Vrouwen hebben iets onverzadigbaars. Althans, vanuit hetoogpunt van mannen. Het is nooit genoeg, zo kun je de ty-pisch vrouwelijke attitude wel samenvatten. Ze willen altijdmeer, ze zijn permanent onvervuld. Er is altijd wel iets teklagen, te mopperen, te corrigeren, te wensen. Het moet al-tijd anders, beter. Híj moet anders. Hoe leuk een vrouw ookis – en veel vrouwen zijn enorm leuk, sexy, aantrekkelijk,ambitieus, intelligent – toch blijkt ze doorgaans ook eendraak te kunnen zijn in de intieme omgang met haar man,vriend of geliefde. Niet direct in het begin van de relatie,maar na verloop van tijd.

Je mag niet generaliseren. Maar dit valt toch wel op.Mannen hebben, van de weeromstuit misschien, of ge-

woon omdat ze zo in elkaar zitten, binnen hun liefdesrela-ties iets afwezigs. Veel mannen zetten van tijd tot tijd eenwazige blik op als hun vrouw aan het woord is – ‘ja schat,goed hoor, ik zal het doen’ – of ze verschansen zich achterhun computer, ze werken dag en nacht, of ze verdwijnennaar hun vrienden, ze gaan dagenlang onder hun auto lig-gen of zitten te vissen, bijvoorbeeld, om er even af te zijn.Voor een vrouw kan het lijken of haar man op dat soort mo-menten bijna een robot is. Alsof hij voorgeprogrammeerdzijn ding doet en er niemand écht thuis is, daarbinnen.

Heel typisch.

Natuurlijk willen de meeste geliefden bovenal niets lieverdan van elkaar houden en een warme liefdesrelatie hebben.Maar vroeg of laat botsen ze op elkaars lastige kanten, slech-te eigenschappen, schaduwzijden – en die blijken univer-

9


seel te zijn. Mannen vinden vrouwen vaak bemoeizuch-tig, claimend, bazig, controleerderig, bezitterig, gestresst en lastig. Vrouwen vinden mannen dikwijls laks, lui, bot,slordig, ongedisciplineerd, onverantwoordelijk, of egocen-trisch. Dat heeft te maken met de aloude strijd tussen deseksen, de darwinistische strijd om succes in de voortplan-ting. Dat rauwe gevecht is in de loop van duizenden jarenniet ver dwenen, maar wel subtieler geworden. In modernerelaties heerst er vaak een min of meer beheerste competitieop emotioneel en/of intellectueel niveau.

Na pakweg een halve eeuw empirisch onderzoek in mijneigen leven en liefdesrelaties, het nodige historische, biolo-gische en psychologische literatuuronderzoek, plus eengrondige studie van mythen, legenden en sprookjes ben iktot de conclusie gekomen dat dit weliswaar de aard van hetbeestje is, maar dat die aard evolueert.

Kort samengevat: we kwamen misschien ooit van ver-schillende planeten, zoals in het populaire boek van JohnGray beweerd wordt: mannen van Mars, vrouwen vanVenus. Maar we groeien naar elkaar toe en hoe meer we datdoen, hoe beschaafder de wereld wordt, hoe minder ge-welddadig en hoe meer humaan. Alleen: we zijn er nog langniet. Vrouwen hebben nog altijd typisch vrouwelijke stre-ken, mannen typisch mannelijke eigenaardigheden. In ditboek doe ik een poging die te verhelderen.

In elke vrouw zit een vuurspuwende en verslindende draakverborgen. In de prehistorie manifesteerde die zich vooralop het seksuele vlak, daarna schoof hij als het ware omhoognaar het emotionele terrein. En tegenwoordig zit hij bij veelvrouwen in hun hoofd. Sommige vrouwen zijn zorgdra-ken, andere zijn intellectuele draken, en er zijn zelfs spiritu-ele draken gesignaleerd – maar allemaal hebben ze wel ietsgrijperigs, iets overweldigends in zich. De lichte kant van dedraak is haar krachtige streven naar verbinding; de donkere

10


is haar neiging tot vernietiging van datgene waarmee zijzich verbindt.

En in elke man schuilt een robot. Het beeld van de robotis een soort nakomeling van de gepantserde ridder uit demiddeleeuwen. Het doemde op toen religie en technologiesamen het ideaalbeeld van een onkwetsbare man creëer-den, die niets te maken had met zulke aardse, weerbarstigezaken als vrouwelijkheid, natuur, emoties, of liefde. Ont-hechting is de lichte kant van de robot, liefdeloosheid dedonkere kant. De gevoelloze robot, waar bij wijze van spre-ken niemand thuis is, daarbinnen, is interessant genoeg degrote mythische vijand van nu in spannende films, gamesen boeken: het bovenmenselijk sterke kwaad dat verslagenmoet worden. De robot staat symbool voor alle technologiewaaraan we ons onderwerpen en die we vaak ervaren alsdwingend, onmenselijk en koud. Het is alsof we vooral metdie negatief-mannelijke kant aan het worstelen zijn, cul-tuurbreed.

Het is een groot en ingewikkeld verhaal dat ik wil vertellen –de rode draad door de geschiedenis van de westerse bescha-ving – en ik wil het een beetje simpeler maken, daarom ge-neraliseer ik. Ik heb het over ‘de’ man, en over ‘de’ vrouw. Deprehistorische mens zat zó in elkaar, tegenwoordig is hetzus. Natuurlijk weet ik wel dat ik daarmee de waarheid geweld aandoe. Dat is onvermijdelijk. De Zuid-Afrikaanseschrijfster Antjie Krog zei eens in een interview: ‘Zodra jeiets in taal probeert te vangen, vernietig je de waarheid.’1 Ikprobeer een menselijk ontwikkelingsproces in taal te van-gen dat nog niet voltooid is, waar we nog middenin zitten,en waarvan we ons nu pas bewust beginnen te worden: demanier waarop de evolutie van onze beschaving gestuurd isdoor de man-vrouwverhouding. Preciezer geformuleerd:de dynamische, dialectische interactie tussen de schaduw-zijden van het mannelijke en de schaduwzijden van het

11


vrouwelijke in de menselijke natuur, die tot voortschrijden-de beschaving leidt.

Je kunt het verhaal ook sekseneutraal vertellen. Duizen-den jaren lang hebben mensen vooral gestreden tegen huneigen dierlijke natuur, tegen de irrationele, primitieve drif-ten die ons meesleepten. Die natuur hebben we min of meeronder de knie gekregen, met behulp van ons verstand, derede, de ratio. We zijn daarin nogal ver gegaan: de ratio heeftde technologie gecreëerd en daarvan hebben we niet alleenenorm veel profijt: het schept ook nieuwe problemen. Delaatste paar eeuwen blijkt steeds duidelijker dat het overma-tig gebruik van technologie ten koste gaat van onze huma-niteit, van gevoel en intuïtie, van onze ziel zou je kunnenzeggen.

Zo is het verhaal, in een notendop, zonder dat je er man-nen en vrouwen in betrekt. Maar zowel vroeger als nu zijndeze beide polen, de dierlijke, irrationele kant en de tech -nische, rationele kant van de mens geassocieerd met hetverschil tussen de seksen. Dat blijkt duidelijk uit de oudeverhalen, en het is nog steeds herkenbaar. Je kunt er eenschema op leggen, waarin de botsing tussen de geslachteneen positieve lading krijgt: die stuwt ons omhoog, de ont-wikkeling in.

De werkelijkheid is natuurlijk veel gecompliceerder enwarriger dan het schematische beeld dat ik voor me zie. Degang omhoog gaat niet in een rechte lijn maar met piekenen dalen. Er is soms stagnatie, soms regressie, en soms schietde zaak vooruit. Bij elk onderdeel van mijn betoog is onge-twijfeld een voorbeeld te vinden van het tegenovergestelde,dat ook waar is. Maar de vraag is of er iets te herkennen valt,in jezelf en je geliefde. Zo ja, dan heb ik mijn punt duidelijkgemaakt.

Natuurlijk zijn vrouwen vaak het slachto^er van mannelij-ke misdragingen. Het slachto^erschap van vrouwen is goed

12


gedocumenteerd en algemeen bekend. Mannen zijn licha-melijk sterker en daarom kunnen ze hun egoïstische ganggaan. Ze gebruiken vrouwen om ze alles te laten doen waarze zelf geen zin in hebben, met name de zorg voor het na -geslacht. Er zijn hele bibliotheken over vol geschreven. Tij-dens de tweede feministische golf was het algemeen heer -sende idee: mannen zijn bruut, ongevoelig, seksueel geob-sedeerd, egoïstisch en dom. Klootzakken, eigenlijk.

En in vele delen van de wereld leven vrouwen inderdaadin verschrikkelijke omstandigheden, volgens de berichten.‘Vrouwen zijn gewoon minderwaardig’, schrijft ChristineOckrent in haar voorwoord op Zwartboek – de positie vanvrouwen wereldwijd. ‘Onrein. Alleen goed om vernederd,uitgebuit, geslagen, verkracht, verkocht en verstoten teworden. Overgeleverd aan willekeur. Voorbestemd om tezwijgen, voor de vergetelheid. Kortom, verachtelijk en on-waardig.’ Dat tekent volgens haar de houding van mannentegenover vrouwen, wereldwijd.

Maar laten we wel wezen: er is nog een andere kant aan de zaak. Er is, ten eerste, de macht van het slachtoêr, hetvoordeel van het slachtoêrschap. De gemoederen rakendoorgaans nogal verhit wanneer je wijst op de macht van deonmacht, de machtspositie van het slachtoêr. Die macht isuiteraard niet alleen aan vrouwen voorbehouden; er zijnook mannen die hun omgeving terroriseren met zieligheid.

Slachtoêrs vinden dat ze meer rechten hebben dan anderen, blijkt uit psychologisch onderzoek. Mensen dievinden dat ze onrechtvaardig behandeld zijn, gaan zichegoïstisch gedragen. Ze krijgen een gevoel van entitlement –aanspraak – alsof ze ‘beter’ zijn dan anderen en daaraanmeer rechten kunnen ontlenen. Als je zielig bent, hoef je eenheleboel dingen niet die andere mensen wel moeten, enmag je volgens jezelf een heleboel dingen wel die anderemensen niet mogen. Ook slachtoêrschap kan een vormvan machtsuitoefening zijn. Nogmaals, voor de goede orde:

13


er gebeuren vreselijke dingen met vrouwen en natuurlijkmoeten we met man en macht strijden tegen het onrechtdat vrouwen wordt aangedaan. Maar vrouwen láten zichook vernederen, ze laten zich misbruiken en mishandelen,als onderdeel van een onderhuidse, onbewuste machts-strijd tussen de seksen. Zielige vrouwen kunnen juist methun zieligheid, hun zwakheid, hun onmacht een vorm vanmanipulatie uitoefenen. Een vrouw die met ten hemel ge-slagen ogen, zuchtend en klagend door het leven gaat, kanhaar man daarmee emotioneel chanteren, terroriseren.

Behalve zielige slachtoêrs zijn vrouwen ook machtshon-gerige controlfreaks. En het een heeft veel te maken met hetander. Zijn vrouwen zo bemoeizuchtig en bedillerig omdatze het zo moeilijk hebben met hun bazige, egoïstische man-nen? Of is het omgekeerd? Omdat vrouwen draken zijn inhet diepst van hun gedachten, proberen mannen hen uitalle macht onder de duim te houden en worden vrouwengeslachtoêrd.

En het is natuurlijk allemaal heel naar wat er gebeurt,maar misschien is het ook wel nuttig dat die strijd er is.Omdat juist door de botsingen onze beschaving langzaammaar zeker, met horten en stoten, tot ontwikkeling komt.

Je zou het slachtoêr en de draak polaire schaduwenkunnen noemen van het ideale vrouwbeeld. In de jungi-aanse psychologie kennen we het beeld van archetypes enhet idee van schaduwen. Waar een archetype (nog) niet totbloei kan komen, verschijnen schaduwen. Door die onderogen te zien, kun je je geestelijke ontwikkeling bevorderen.

Vrouwen zijn altijd bezig met mannen, in het diepst vanhun gedachten en trouwens ook aan de oppervlakte. Zelaten zich door mannen overweldigen en overheersen, én ze proberen die mannen de baas te worden.

Eens zaten mijn man en ik bij vrienden en mijn man, die

14


bioloog is, vertelde over de zwarte weduwespin, die haarpartner opeet na de paring. Ik vond het jammer voor hetverhaal dat hij het niet helemaal goed vertelde en ik verbe-terde hem dus een paar keer. Tot een van mijn vriendinnenzei: ‘Zeg Lisette, je man voortdurend corrigeren is óók eenvorm van opeten, hoor.’ Ik kon wel door de grond zakken,maar ik wist meteen dat ze gelijk had.

Het is logisch, normaal en onvermijdelijk dat je alsvrouw af en toe in een draak verandert. Natuurlijk wil je hetliefst autonoom zijn, je eigen plan trekken, je geliefde gene-reus loslaten om zichzelf te zijn en boven al die domme, ba-nale emotionele machtsspelletjes staan. Maar dat is nog nietzo één twee drie te realiseren in een doorsnee vrouwen -leven. Je zit met je hormonen, je genetische erfenis, je biolo-gische drangen en driften. Je móet die man wel bekritiserenals hij de fout in gaat, anders doe je jezelf tekort. Je moet jewel bemoeien met de manier waarop hij de dingen doet, an-ders loopt alles in het honderd. Toch? Je kunt er niets aandoen. En dat is ook waar.

Primair, gezien vanuit de biologie, is het vrouwelijke oer -gebaar: het moet erin. Het lid van de man moet erin, hetsperma moet erin, anders komt er geen kind. Vanuit dat li-chamelijke oergebaar ontvouwt zich ook ‘hogerop’, in emo-tioneel of psychologisch opzicht, een waaier van claimen-de, grijpende en vasthoudende gebaren. Ik houd van je dusje bent van mij. Ik houd van je dus je moet doen wat ik zeg.Ik houd van je dus ik weet het beter. Ik houd van je dus ik eet je op...

Welke vorm het oergebaar van de vrouw ook aanneemt,de oervrouw in ons is niet gericht op zichzelf, maar op haargeliefde. Ze let op hem omdat ze zich zo innig met hem ver-bonden voelt. Daar doemt het mythische beeld van dedraak op. Draken waren eeuwenlang de grote vijand van demensheid in mythen die van de ene generatie op de andere

15


– vaak door vrouwen – werden doorverteld. Als je ze goedbekijkt, en dat gaan we doen in dit boek, dan zie je dat dedraak oorspronkelijk stond voor de seksuele macht vanvrouwen, de gulzige vrouwelijke lust. Mannen hadden hetgevoel dat ze daardoor werden verslonden, en dat je wel eenheld moest zijn om hem te weerstaan. Dat lijkt nu absurd:de vrouwelijke seksualiteit is getemd en vrouwenbladenvertellen hun lezeressen juist hoe ze méér zin in seks kun-nen krijgen. Maar vroeger lag dat anders, zoals we zullenzien. Toen moesten vrouwen worden afgeremd, seksueel.Zonder die onderdrukking van het vrouwelijke libido wasde westerse beschaving nooit op gang gekomen. Diezelfdedraak van de vrouwelijke oerdrang manifesteert zich tegen-woordig op het emotionele en intellectuele niveau. Eenkwestie van vooruitgang.

Bij mannen is ook een polair beeld van schaduwzijden teschetsen. Het oergebaar van de man is natuurlijk tegen-overgesteld aan dat van de vrouw: het moet eruit. Het sper-ma moet eruit, om in een ander lichaam voor bevruchtingte zorgen. Een man moet dus het meest vitale, meest leven-gevende dat hij in zijn lichaam heeft, uitstoten en loslaten.Als je het leven uitstoot, blijft er dood over en het orgasmewordt dan ook wel – door en voor mannen – de ‘kleinedood’ genoemd. Het gaat gepaard met een zekere leegte, eenvorm van zelfverlies. Een man moet zich wel laten gaan, terwille van de voortplanting. En zoals hij biologisch is gescha-pen, zo reageert hij ook psychologisch. Dat levert ook hiertwee polaire schaduwzijden op.

Aan de ene schaduwkant is er de man die moedwillig de controle over zichzelf verliest en uit zijn dak gaat. Hijschranst en brast, lalt en brult, host en zwalkt, pist en kotst,mept erop los en neukt in het rond als hij het nog voor elkaar krijgt; hij doet, kortom, al naar gelang zijn onder-buikgevoelens hem ingeven. Er is wel een zelf, maar geen

16


zel∫eheersing. Het is een extreem beeld, maar uit het levengegrepen: zo gedragen hooligans zich als ze het lekker naarhun zin hebben. Ook hier is een soort macht van de on-macht aan het werk: ‘Ik ben een man, daarom kan ik er nietsaan doen dat ik me helemaal laat gaan.’ Dit is geen manipu-lerende macht; hij is direct, rauw, gedachteloos.

Aan de andere kant is er het archetypische beeld van devolstrekt beheerste, gevoelloze robot. Hij wijkt niet af vanzijn programmering en marcheert dwars door roeien enruiten. Hij heeft geen vrije wil – hij reageert alleen op com-mando’s. Er is wel beheersing, maar geen zelf. De robot, cyborg of machinemens is de vijand in de grote mythen van onze tijd, de populaire films en games. Hij symboliseerthet zelfverlies, het zielverlies, van onze technocratische cul-tuur. We komen er uitgebreid op terug in de latere hoofd-stukken van dit boek.

En natuurlijk wil je ook als man het liefst boven dezetwee uitersten uitstijgen, je niet laten gaan maar jezelf be-heersen en honderd procent aanwezig zijn in je acties. Man-nen die dat kunnen, zijn helden. Sporthelden hebben hunlichaam uitzonderlijk goed onder controle. Stoere heldenin actiefilms hebben hun emoties en hun wil onder contro-le. Het publiek smult van zulke verhalen.

Verhalen spelen een grote rol in de geschiedenis van de cul-tuur. De mens is een schepsel dat verhalen verzint, de homomythicus – we vertellen elkaar en onszelf verhalen die ant-woorden moeten geven op de grote mysteries van het leven,waardoor we kunnen begrijpen wat er gebeurt, of die onsmoeten troosten in ons onbegrip, ons waarschuwen, totactie aanzetten en de weg naar voren wijzen. Die verhalenvertellen niet alleen iets over ons wereldbeeld, maar ookover onszelf, onze gang door de evolutie van prehistorischeholenmens tot hedendaagse wereldburger. En die verhalenvormen ons, veranderen ons, helpen de evolutie vooruit.

17


‘Verhalen veranderen levens’, schrijft Simon Goldhill inzijn boek Love, Sex & Tragedy – How the ancient world shapesour lives. ‘Ze vormen een funderende onderlaag, ze creërenhoop en ze kunnen mensen doden. Om onszelf te leren ken-nen op basis van ons eigen verleden, moeten we nadenkenover de mythen en de geschiedenissen, de verhalen die ver-teld zijn en de kritische analyse van die verhalen, zodat wehet verleden kunnen begrijpen, en daarmee het heden.’2

Veel, heel veel van de grote mythische verhalen en sagen dievanaf de prehistorie zijn verteld en die de westerse cultuurmede hebben gevormd, gaan over de machtsstrijd tussenmannen en vrouwen. Uit de gewone geschiedschrijvingkrijg je doorgaans een indruk alsof de geschiedenis gemaaktwerd door mannen – heersers, vechters, ontdekkingsrei -zigers, uitvinders enzovoort – maar intussen blijkt dat er in de orale traditie, in de vertelcultuur een schat aan verha-len bestaat waarin vrouwen een belangrijke rol spelen alsmachtige en gevaarlijke wezens. In dit boek zal ik een aantalvan die verhalen de revue laten passeren. Het is niet echt eenflatterend beeld van vrouwen dat erin naar voren komt:gulzige en machtshongerige vrouwelijkheid werd symbo-lisch voorgesteld als een mythische draak. Ooit waren vrou-wen voornamelijk seksueel hongerig naar mannen, ver -tellen de verhalen. Die honger is kennelijk veranderd – ikdenk in emotionele bezitsdrang en tegenwoordig ook inmentale competitie. Het lijkt misschien vrouwonvriende-lijk om zo lelijk over vrouwen te schrijven, maar dat is hetvolgens mij juist niet. Het gaat om macht, om kracht, en hetis goed te bese^en hoe krachtig en machtig vrouwen altijdgeweest zijn: het is een kracht die je ook ten goede kunt aan-wenden, als je je er maar bewust van bent.

Toen de mens zijn dierlijke natuur met de rede beteugeldhad, verdwenen de grote mythen en legenden over drakenuit de cultuur. Enkele eeuwen geleden deed een nieuw soort

18


monster zijn intrede: het monster dat door de techniek ge-schapen is en dat met zijn kille onmenselijkheid onze zielbedreigt. Van Frankenstein tot de grote mythen van onzetijd zoals The Matrix-filmtrilogie loopt een rechte lijn. Het isgoed te verdedigen, en ik zal dat doen, dat dit verhalen zijnuit de typisch mannelijke schaduwwereld.

In dit boek loop ik met zevenmijlslaarzen door de ge-schiedenis, van de prehistorie tot nu. Telkens zal ik de verha-len die ik kies, de mythen waarop ik me baseer, koppelenaan de man-vrouwverhouding van die tijd, voor zover be-kend. Die mythen heb ik daarop ook geselecteerd: uit deoverstelpende overvloed aan mythische verhalen die over-geleverd zijn, kies ik telkens de verhalen waarin symboli-sche mannelijkheid het opneemt tegen symbolische vrou-welijkheid. Wat zeggen deze symbolische gevechten over devoortgang in de strijd tussen de seksen, over de ontwikke-ling van de beschaving?

Wie mythen interpreteert, kijkt in de vijver van ons on-bewuste. Als het water van de emoties helder is, kun je beterzien; maar het is ook andersom. Zodra je ziet wat er speelt inde diepte, wordt het water minder troebel.

19


2 Zeuren en zwijgen

Het politiek correcte denken van eind vorige eeuw ging ervan uit dat man en vrouw min of meer gelijk zijn en altijd al min of meer gelijk waren, en dat we alleen even de gevolgen van opvoeding enconditionering hoefden af te schudden. Het neodarwinistische denkenvan nu gaat ervan uit dat man en vrouw wezenlijk verschillend zijn, altijdal waren en ook altijd zullen blijven. In beide denkrichtingen zien we iets over het hoofd, namelijk persoonlijke en collectieve ontwikkeling.Beschaving is een goed idee – maar we moeten er nog wel hard aanwerken. Dat gaat beter als je inziet hoe het systeem werkt.

Vrouwen zeuren, mannen zwijgen – weten relatiethera-peuten. Hoe erger vrouwen zeuren, hoe harder mannenzwijgen. Maar hoe langer mannen zwijgen, hoe koppigervrouwen zeuren. ‘De vrouw eist, de man ontwijkt’ was dekop boven een artikel in het wetenschapskatern van NRC-Handelsblad. Het ging over het demand-withdraw-patroondat zo dikwijls in relaties optreedt: de vrouw klaagt en vit, deman geeft geen antwoord meer en trekt zich op een of ande-re manier terug, al is het alleen maar door zich zwijgend teverschansen achter de krant. Psychologen van Iowa StateUniversity wilden weten of dit patroon te maken heeft metde machtsverhouding binnen een liefdesrelatie: gaan vrou-wen zeuren omdat ze minder macht hebben dan hun man?Nee, bleek uit het verslag van de experimenten, gepubli-ceerd in het Journal of Counseling Psychology. Het is eerderandersom: vrouwen domineren vaker in verhoudingen. Ze

20


kunnen dus zeuren, omdat ze meer macht hebben. Maarvrouwen hebben zelf het meest last van dit patroon – zewinden zich op, hun stresshormonen pieken en ze raken erdepressief van. De conclusie van de onderzoekers was dathet draait om intimiteit. Als vrouwen meer behoefte heb-ben aan intimiteit dan hun man, dreigt het stel in de nega-tieve spiraal van het eisen en terugtrekken te raken.3

In de idealistische decennia van de vorige eeuw, toen de babyboomers jong waren, werden alle verschillen tussenmannen en vrouwen, afgezien van ‘het kleine’ biologischeverschil, gezien als betreurenswaardig eêct van verkeerdeopvoeding en conditionering. We hadden allemaal geledenonder zo’n verkeerde opvoeding en waren ongetwijfeldbezig onze eigen kinderen ook weer verkeerd te indoctri -neren. We moesten jongens leren breien en meisjes metvrachtautootjes laten spelen om de schade te beperken. Hethad iets grimmigs en absoluuts.

Dat waren ook de jaren waarin het slachtoêrschap vanvrouwen tot universele waarheid was verheven – en impli-ciet werd de man daarvan als grote schuldige aangewezen.Eigenlijk waren vrouwen hetzelfde als mannen, dat warenze altijd al geweest en dat zouden ze altijd blijven. Maar zehadden hun hele leven lang, en al eeuwenlang, te horen ge-kregen dat ze minderwaardig waren en die boodschap had-den ze geïnternaliseerd. Als vrouwen maar meer macht kre-gen, konden ze zichzelf van dat minderwaardigheidscom-plex bevrijden en gaan leven als een man.

Dachten we toen. Er zat een kern van waarheid in: mensen hoeven niet te

blijven zoals ze zijn. De vergissing was te denken dat er nooiteen echt verschil tussen man en vrouw zou hebben bestaan,en dat vrouwen domweg slachtoêrs waren van mannelijkeheerszucht en egoïsme. Het blijkt allemaal toch wat inge-wikkelder te liggen.

21


Inmiddels viert het neodarwinisme hoogtij in de weten-schap. Het verschil tussen mannen en vrouwen zit volgensde nieuwste inzichten toch meer in de genen dan in de op-voeding. Sociobiologen vertellen ons dat we altijd anderszijn geweest en altijd anders zullen blijven. We reageren nogaltijd op elkaar zoals we dertigduizend jaar geleden leefden:de man jaagt in zijn ziel nog steeds op groot wild, de vrouwis geëvolueerd om vooral op de kleintjes te letten. Daaromkunnen mannen beter kaartlezen bijvoorbeeld, en horenvrouwen een kraan druppelen in een andere kamer. De evo-lutie gaat zó traag, volgens de wetenschap, dat we minimaalverschillen van de prehistorische mens. Onze beschaving iseen dun laagje, dat het bij de minste geringste aanleidingkan begeven en dan zijn we weer Tarzan en Jane.

Ook hier is er een kern van waarheid, maar zien we iets belangrijks over het hoofd. De waarheid is dat man envrouw anders in elkaar zitten en dat ze in de loop van deevolutie veranderen. De vergissing is te denken dat die evo-lutie uiterst traag verloopt en dat wij minimaal verschillenvan jager-verzamelaarvolkeren.

We verschillen namelijk enorm. Er is ontzaglijk veel ver-anderd in de mens sinds de prehistorie: we zijn héél veelminder primitief geworden. In de prehistorie stierf een opde drie mensen een gewelddadige dood, om maar iets tenoemen. Kannibalisme was regel, geen uitzondering. Bijons is kannibalisme volstrekt taboe en sterft een fractie vande mensen door geweld. We zijn nog lang niet beschaafd genoeg, dat staat vast – er moet nog veel gebeuren willen we onszelf op de borst kunnen kloppen. Iemand vroeg eensaan Mahatma Gandhi: ‘Wat vindt u van de westerse be-schaving?’ ‘Dat lijkt me een uitstekend idee,’ antwoorddehij. De hele menselijke beschaving is een uitstekend idee dat voor het grootste deel nog gerealiseerd dient te worden.Maar we zijn geen wilden meer die mensenvlees eten envruchtbaarheidsgoden aanbidden. De strijd tussen de sek-

22


sen is heel wat minder rauw geworden. Subtieler. Minderbedreigend.

De strijd tussen de seksen is dikwijls onderwerp van vrolijk-heid. Reclame speelt ermee, cabaretiers putten eruit voorgeestige tirades waarin ze stereotiep gedrag van beide sek-sen en de daaruit voortvloeiende conflicten op de hak ne -men. En toneelstukken over het verschil tussen mannen envrouwen trekken volle zalen.Defending the Caveman, het solotoneelstuk van de Ame-

rikaan Rob Becker uit 1991, loopt nog steeds met groot suc-ces in vijfenveertig landen. Beckers moraal is: mannen zijngéén klootzakken, het zijn aandoenlijke schatten. Peter Fa -ber heeft het stuk al jaren in zijn repertoire. Een grappigfragment dat ik uit mijn geheugen navertel: ‘Stel, zes vrou-wen zitten chips te eten uit een grote bak en de chips zijn op.Hoeveel vrouwen lopen er dan naar de keuken?’ Zes, dachtik meteen, want ik ken de zorgdrift van vrouwen, en datbleek het goede antwoord. ‘Nu zitten er zes mannen chips teeten en de bak raakt leeg. Wat gebeurt er? Niets. Na een half-uur begint het onderhandelen. De eerste zegt: “Ik heb dechips gekocht.” De tweede: “Maar het is mijn bak.” De derde:“Ik ben gisteren al naar de keuken gelopen.” Enzovoort, toter een is die geen geldig argument heeft en dus nieuwe chipsmoet halen. En niemand van de mannen vindt het erg dathet zo lang duurt voor er nieuwe chips komen. En niemandneemt het de anderen kwalijk als hij de onderhandelingenverliest.’ Vooral dat laatste trof me: mannen vinden het nieterg als ze moeten wachten, of als de verzorging niet zo goedloopt. Vrouwen vinden dat wel erg.

De Surinaams-Nederlandse cabaretier Roué Verveermaakte met Mans genoeg zijn eigen hilarische variant. Vrou-wen nam hij genadeloos op de hak in dit programma, maarhij spaarde zichzelf en zijn seksegenoten ook niet. Hij dacht,vertelde hij bijvoorbeeld, dat hij als getrouwde man minder

23


te maken zou krijgen met vrouwen die hem wilden verlei-den. Nee hoor, het werd alleen maar erger. Maar hij kon ergoed mee omgaan, met de verleiding. Op een gegeven mo-ment ging hij zelfs met twéé verleidingen tegelijk om... Zijnvrouw kwam erachter, ze had natuurlijk een heel dossieraangelegd en ontkennen baatte niet meer. Verveer maaktemet zijn lichaamstaal duidelijk hoe hevig de verbale aanvalvan zijn vrouw was: hij schermde zijn hoofd af met zijnarmen, met vertrokken gezicht. Het duurde uren, zei hij.Maar toen was ze stil. En hij dacht meteen: O, is dat alles?Dan kan ik er wel mee doorgaan.

Ik zat recht overeind in mijn stoel. Aha, dus het is maargoed dat wij mannen alle hoeken van de kamer laten zien alsze zich te veel hebben laten gaan. Anders beteren ze hunleven nooit.

Het is een opluchting om te kunnen lachen na al die grim-mige politieke correctheid van eind vorige eeuw. De meestemensen omarmen dankbaar de neodarwinistische denk-beelden. Maar weinig mensen zijn zich bewust hoeveel er inde loop der eeuwen juist op het gebied van seksualiteit enman-vrouwverhoudingen – godzijdank – is veranderd, inde loop der eeuwen. Wij zijn juist géén Tarzan en Janes meer,of beter gezegd: het beeld van de stoere Tarzan die een pas-sieve, adorerende Jane onder zijn arm meeslingert door dejungle is een anachronistische projectie. In de prehistorielieten vrouwen zich helemaal niet door mannen meesleu-ren. Het was eerder andersom. Dat is belangrijk om te be -se^en, want veel van de problemen die wij nog altijd syste-matisch ervaren in relaties, ontstaan doordat we ons nietbewust zijn van de dieperliggende dynamiek tussen de sek-sen.

Het gangbare beeld van relaties in de prehistorie is dat uitcartoons: een man in berenvel met knots sleept een vrouwaan haar haren naar zijn hol. Hup, bessen en noten ver -

24


De Onverzadigbare Vrouw [en de Afwezige Man]Ook leverbaar van LisetteThooft bij Uitgeverij Balans:...

Documents

Transcript of De Onverzadigbare Vrouw [en de Afwezige Man]Ook leverbaar van LisetteThooft bij Uitgeverij Balans:...