Peri

od

icit

eit:

maa

nd

elijk

s I A

fgif

teka

nto

or:

Oo

sten

de

X IS

SN 0

77

7/6

34

9 I

P50

10

47

I V

eran

two

ord

elijk

e u

itg

ever

: Fi

lip C

oss

emen

t I E

dit

h C

avel

lstr

aat

88

bu

s 1

3b

, 1

18

0 B

russ

el

DE ONDERNEMINGMaandblad voor sanitair - verwarming en klimatisatie • nr. 924 • oktober 2015

Gaswarmtepompen voor dagcentrum

De invloed vande ErP eisen

Kiezen voor warmtepompen op CO2

(Foto Bosch Powertools)

L E S 5

Een hoogrendementsketel is hét voorbehoedsmiddeltegen losbandige energiefacturen.

Meer tips en info op www.kamazoutra.be

Kicken uw klanten op technologische hoogstandjes? Dan zouden ze zichzelf best eens goed verwennen met een superzuinige hoogrendementsketel op mazout. Ideaal voor de kapoenen

die graag hun uitgaven stevig in de hand houden. Of denkt u dat ze het liever nog ietsje gedurfder hebben? In dat geval kunnen ze zich laten verleiden tot een swingend energie-ensemble. Zo’n stoere ketel gaat namelijk vlotjes hand in hand met hun andere speeltjes,

bijvoorbeeld met hun thermische zonnecollectoren.

Warm voor de toekomst

MAZO_0044_BtoB_NL_A4.indd 1 11/02/15 16:50

03

DE ONDERNEMING

VOORWOORD

COLOFONDe Onderneming. Vakblad voor sanitair, verwarming en klimatisatie

PERIODICITEITMaandelijks

ABONNEMENTEN - SECRETARIAAT 10 nummers per jaar voor € 37ING IBAN BE54 3630 4405 3497Julie LagneauxE julie.lagneaux@distrigraph.comT 02 340 76 90

REDACTIETEAMJohn LamsAlex BaumansMichel HanoullePhilip DeclercqT 02 340 76 90 | F 02 340 76 99E redactie@deonderneming.be

VORMGEVINGRuth Van ThuyneE ruth.vanthuyne@fcomedia.be

RECLAME - ADVIESFCO MediaBoulevard des Canadiens 118, 7711 DottigniesT 056 771310 | F 056 771311E filip.cossement@fcomedia.be

VERANTWOORDELIJKE UITGEVERDistrigraphFilip CossementEdith Cavellstraat 88 bus 131180 Brussel

Version française: sur simple demande

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Voor de inhoud van de adver-tenties zijn enkel de adverteerders aansprakelijk. De uitgever erkent geen enkel verplichting tot opname van aangeboden advertenties.

LID VAN DE UNIE VAN DE UITGEVERS VAN DE PERIODIEKE PERS

www.deonderneming.be

Een namiddag begin september, buiten de piekuren. Een Brusselse groothandel heeft zijn klanten uitgenodigd op een speciaal evenement. Er komt echter niemand opdagen. Twee uur later is de toestand exact dezelfde. Er zit niets anders op dan de hele zaak af te blazen en te hopen dat het volgende keer beter zal worden. Die dag zat de Ring namelijk muurvast en was het verkeer in de binnenstad geblokkeerd door een actie van de taxichauffeurs. Voeg daar nog slecht weer bij, met werken aan de uitrit van de Ring in kwestie, en men heeft het recept voor een verkeerschaos waarin zelfs de meest gemotiveerde installateur rechtsomkeert maakt.

Elk jaar worden de herfstfiles langer; het kleinste incident zorgt voor kilometers lange op-stoppingen en vertragingen. De toestand in Brussel en omgeving is er dit jaar nog erger op geworden. Wie in de auto naar de hoofdstad moet, weet dat het verkeer tijdens de piekuren altijd vast zit. Meer dan ooit is Brussel Europees kampioen in opstoppingen. Wegenwerken, stakingen en andere acties maken er de zaak niet beter op, om maar te zwijgen van de overhaast ingevoerde voetgangerszone in het centrum van Brussel.

Installateurs en andere vaklui worden dag na dag met mobiliteitsproblemen geconfron-teerd, niet alleen rond Brussel maar ook in de andere steden van het land. Dat betekent een aanzienlijk inkomensverlies. Uiteraard kunnen we de problemen op deze ene pagina niet grondig analyseren en nog veel minder oplossen. Daar is veel meer tijd en ruimte voor nodig. We willen gewoon aanstippen dat de files het werk van installateurs en andere vaklui moeilijker maken.

Uiteraard moeten we minder vervuilen, en dat kan alleen door gebruik te maken van alter-natieven, zoals openbaar vervoer, de fiets enzovoort. De beleidsmakers mogen echter niet uit het oog verliezen dat het in sommige beroepen onvermijdelijk is om met een bestelwa-gen ter plaatse te komen. Een gezonde economie is onmogelijk zonder een vlot wegverkeer. Een installateur kan niet eventjes wat materiaal in een rugzak gooien en zo naar de klant fietsen. Wie met een defecte ketel of waterverwarmer zit, of problemen heeft met een verstopt toilet, wil maar een ding: dat de vakman zo snel mogelijk komt, met alle nodige stukken om de storing zo snel mogelijk te verhelpen. Nu de winter nadert, wil niemand kou lijden door een defect verwarmingstoestel, zeker als men al een dagje ouder is.

In verschillende steden, in de eerste plaats in Brussel, hebben vaklui het steeds moeilijker om ergens te raken en om hun afspraken na te komen. Bij een adres raken is maar de helft van het probleem, daarna moet men nog een parkeerplaats vinden. In vele wijken wordt dit een echte uitdaging, en het is duidelijk een aspect waar het Brusselse stadsbestuur niet over nagedacht heeft bij de invoering van de voetgangerszone - los van de kwestie of die zone zelf een goed idee is of niet. Vele professionals waren al niet happig om opdrachten te aanvaarden in centrum Brussel, en nu stoot de klant meer en meer op een categorieke

weigering. Wil men als vakman de verloren tijd en kosten in rekening brengen, wordt dat immers onbetaalbaar.

We kunnen alleen hopen dat de economie in Brussel geen onherstelbare schade lijdt door een gebrek aan mobiliteits-beleid in Brussel en omgeving.

Michel HanoulleRedactie

De vakman in de verkeerschaos

L E S 5

Een hoogrendementsketel is hét voorbehoedsmiddeltegen losbandige energiefacturen.

Meer tips en info op www.kamazoutra.be

Kicken uw klanten op technologische hoogstandjes? Dan zouden ze zichzelf best eens goed verwennen met een superzuinige hoogrendementsketel op mazout. Ideaal voor de kapoenen

die graag hun uitgaven stevig in de hand houden. Of denkt u dat ze het liever nog ietsje gedurfder hebben? In dat geval kunnen ze zich laten verleiden tot een swingend energie-ensemble. Zo’n stoere ketel gaat namelijk vlotjes hand in hand met hun andere speeltjes,

bijvoorbeeld met hun thermische zonnecollectoren.

Warm voor de toekomst

MAZO_0044_BtoB_NL_A4.indd 1 11/02/15 16:50

NEEM een Wilo-Yonos PICO en GENIET direct van een Sodexo waardebon van 5 euro*

NEEM & GENIETNEEM & GENIET

Herfstactie Van 1.09.2015 tot 31.12.2015.

Zie lijst deelnemende verdelers op www.wilo.be

* Sodexo waardebon in de doos

WILO Herfstactie_ADVERTENTIE A4.indd 1 30/06/15 10:49

05

DE ONDERNEMING

INHOUD

31

21

44

VOORWOORD 03 ACTUA 06 AGENDA 19 TECHNIEK 21 INSTALLATIE EN GEREEDSCHAP 21Bosch Power Tools innoveert 21Drukverliezen in fittingen: actie vereist! 25

VERWARMING 27Gaswarmtepompen voor dagcentrum 27Belangstelling voor intelligente thermostaten groeit 31WKK en zorg 35Kiezen voor warmtepompen op CO2 41

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN 44 BEDRIJFSBEZOEK 44Wellness van Repabad 44Induscabel opent een nieuw filiaal 46

EVENEMENTEN 49De vakbeurs van groothandel Van Marcke 49De invloed van de ErP eisen 53Mondial du Bâtiment van 2 tot 6 november 54

WETGEVING 56Het label kleeft niet altijd op zijn plaats 56

FEDERATIES 59NBN EN 14868 - 2005 - Bescherming van metalen 59

PRODUCT NEWS 67 KERNCIJFERS 71

NEEM een Wilo-Yonos PICO en GENIET direct van een Sodexo waardebon van 5 euro*

NEEM & GENIETNEEM & GENIET

Herfstactie Van 1.09.2015 tot 31.12.2015.

Zie lijst deelnemende verdelers op www.wilo.be

* Sodexo waardebon in de doos

WILO Herfstactie_ADVERTENTIE A4.indd 1 30/06/15 10:49

DE ONDERNEMING

06ACTUA

Caluwaerts infodag in EkeGroothandel Caluwaerts ontving samen met een veertigtal leveranciers zijn klanten in zijn vestiging in Eke bij Gent. Het hoofddoel was om vakmensen en fabrikanten met elkaar in contact te brengen. Er was ook voor de gezel-ligheid gezorgd met animatie voor de kinderen en een goed voorzien buffet. De installateurs konden niet alleen informatie krijgen van de standhouders, er waren ook verschillende commerciële promoties. Bij die gelegenheid stelde de groothandel ook het Jacuzzi gamma voor, waar hij de exclusieve verdeler voor België van is. Winnaar van de speciale dagactie was Geert De Vlieger (Lotenhulle), die een massagebad van Jacuzzi won. De hoofdactiviteit van Caluwaerts is de verkoop van materiaal voor sanitair en verwarming, vanuit de vestigingen in Eke en Oostende. Beide vestigingen beschikken over een toonzaal voor particulieren. Sinds 2005 kunnen professionals niet alleen via de klassieke kanalen terecht bij Caluwaerts, maar ook via een e-commerce systeem. Het personeel en de logistieke structuur van de firma zijn afgestemd op residentiële en middelgrote werven.

�www.caluwaerts.be

Pro2Build op 17 en 18 november in LouvexpoDe beurs Pro2Build is een gezamenlijke organisatie van de Waalse Confederatie Bouw (CCW), Cluster Cap 2020, Cluster Eco-Constructi-on, Greenwal, GreenWin en de Waalse architectenorganisatie UWA. Op 17 en 18 november worden alle bouwprofessionals verwacht in de Louvexpo, het gloednieuwe expocentrum in La Louvière. Het eve-nement vindt plaats op twee namiddagen, telkens van 13u00 tot 21u00 en beslaat ongeveer 5.000 m2. Men verwacht een driedui-zendtal bezoekers, die nieuwigheden komen ontdekken en contac-ten leggen met leveranciers. Het honderdtal exposanten beslaat een brede waaier van activiteiten: huur en verkoop van gereedschap en machines, informatica, werkkledij, werfbeveiliging, voertuiginrich-ting, studiebureaus, vakverenigingen... Uiteraard zijn er ook demon-straties en lezingen. Toegang is gratis voor leden van CCW, Cluster Eco-Construction en Cap 2020. Inschrijvingen op:

�www.pro2build.be/inscription

Twaalfde Van Oirschot ToptechnologiedagAls specialist in materiaal voor verwarming en ventilatie hecht Van Oirschot uiteraard veel belang aan technische voorlichting. Dat gebeurt op verschillende gelegenheden over het jaar, maar in de eerste plaats op de Toptechnologiedag. De formule kan altijd op veel bijval rekenen: de deelnemende firma’s hebben niet alleen een stand, maar kunnen ook een technische uiteenzetting geven. De twaalfde editie vond plaats in Antwerpen op 11 september en telde 23 fabrikanten. Hoofdonderwerp was uiteraard de invoering van ecodesign en het energielabel. De groothandel stelde zijn app Van Oirschot Onderweg voor waarmee vakmensen van om het even waar toegang hebben tot de site en bestellingen kunnen plaatsen. Deze app is beschikbaar voor iOS en Android. Tevens vestigde de groothandel de aandacht van de klanten van Vlaams Brabant erop dat het filiaal in Heverlee definitief gesloten is, maar dat ze sinds 3 augustus terecht kunnen in de nieuwe vestiging in Wilsele.

�www.vanoirschot.be

Aan de twaalfde Toptechnologiedag van groothandel Van Oir-schot namen 23 leveranciers deel.

Op Antargaz kunt u rekenen!

Laat uw klanten genieten van alle comfort van gas dankzij propaangasIs de woning van uw klant niet aangesloten op het aardgasnetwerk en wilt hij toch profiteren van alle voordelen van gas? Propaangas in een tank, boven of onder de grond, biedt hem exact hetzelfde comfort als aardgas. Bovendien is propaangas de juiste keuze voor het milieu én voordelig dankzij de evolutie van de energieprijzen.

Meer info over propaangas van Antargaz? Bezoek ons op www.antargaz.be, mail ons op installateur.service@antargaz.com of bel ons op 02 246 00 65.

Heeft uw klant geen aardgas?Propaangas van Antargaz vormt de oplossing!

Word Antargaz

partner op

www.antargaz.be/nl/

installateurs

ANT15_ADV_DE ONDERNEMING_A4.indd 1 17/09/15 14:46

08

DE ONDERNEMING

ACTUA

Axor bekroond op de European Consumer Choice AwardsOp de European Consumer Choice Awards vielen twee producten van Axor in de smaak: de Bouroullec wastafel haalde 9,6/10 en de Citterio E badmengkraan zelfs 9,9/10. European Consumers Choice is een onafhankelijke organisatie met vestiging in Brussel die producten en merken laat testen op functionaliteit, innovatie en ontwerp. De testen worden uitgevoerd door gewone consumen-ten onder dagelijkse omstandigheden. Merken die bovengemid-deld scoren, mogen het logo van de European Consumers Choice Awards voeren in hun communicatie.

�www.europeanconsumerschoice.org

ArmWin voor mobiele toestellenHet ArmWin berekeningsprogramma van Armacell is nu ook ver-krijgbaar voor mobiele apparaten, zoals tablets of smartphones. Zo kan men op de bouwplaats zelf alle courante berekeningen voor isolatie uitvoeren voor koeling, airconditioning, sanitair en verwarming. Bij de isolatie van koude leidingen is het bijvoorbeeld belangrijk dat condensvorming wordt voorkomen. Het progamma berekent de juiste isolatiedikte, in functie van de gemiddelde tem-peratuur, de omgevingstemperatuur, de relatieve luchtvochtigheid en het warmtegeleidend vermogen van de leiding en de isolatie. Andere parameters die met ArmWin kunnen berekend worden, zijn onder meer oppervlaktetemperatuur, warmtestroming, tempera-tuurschommelingen bij stromende of stilstaande media, duur van bevriezen van waterleidingen... Interessant is ook dat men nu de voordeligste isolatiedikte kan berekenen, namelijk die met de kort-ste terugverdientijd. ArmWin app is beschikbaar voor iOS, Android en Blackberry.

�www.armacell.comViessmann On Tour geeft antwoorden op ErP eisenViessmann Belgium organiseerde van 27 augustus tot 9 september een reeks van zes infosessies over de gevolgen voor installateurs van de invoering van de ecodesign richtlijn met energielabeling op 26 september. Tevens werd uitgelegd hoe dit nieuwe systeem marktkansen kan scheppen. De technische en legale context wordt ingewikkelder, wat de rol van de installateur kan versterken. Zo-wel voor renovatie als nieuwbouw worden technisch kennis en expertise in het labellingsysteem niet te onderschatten troeven. Installateurs mogen echter de fout niet maken om energieprestatie zomaar gelijk te stellen met stookkosten. Het Viessmann gamma biedt een goede oplossing op dit vlak. De Duitse fabrikant heeft toepassingen voor fossiele of hernieuwbare energie, en elektrici-teit. Het systeemconcept van Viessmann combineert technieken voor een optimaal rendement. Om installaties op maat mogelijk te maken, heeft Viessmann een rekentool voor installateurs waarmee ze eenvoudig het energielabel kunnen bepalen.

�www.viessmann.be Met de app kan men ook terugverdientijden van isolatiediktes berekenen.

De Bouroullec wastafel was een van de producten die werd bekroond door de European Consumer Choice Awards.

De grote opkomst op elke infosessie toonde aan dat de proble-matiek van het nieuwe energielabel leeft onder installateurs.

Geberit hygiënespoeling

Stilstaand water in drinkwaterinstallaties is de perfecte voedingsbodem voor legionella en andere levensbedreigende kiemen. De Geberit hygiënespoeling heeft haar nut al bewezen en is nu nog beter: compact, met hoog spoeldebiet en een digitale interface voor het gebouwbeheersysteem, bediening met smart-phone en intelligente sensortechnologie die water spaart. Dankzij deze nieuwe Geberit hygiënespoeling blijft water drinkbaar zonder chemische additieven.

Eenvoudig voor- komen.

document9041247994401572117.indd 1 03.02.2015 07:51:35

Buderus

Bosch Thermotechnology n.v./s.a. · tel. 016 40 30 20 · info@buderus.be · www.buderus.be · Buderus Belgium

Klaar voor de toekomst!

De nieuwe condenserende gasketel Logamax plus GB172i maakt komaf met de conventies en luidt en nieuw tijdperk in voor de verwarmingswereld. Zijn design in wit of zwart glas is geïnspireerd op een tablet en zet de deuren naar de toekomst volledig open. Ontdek hem snel op www.buderus.be.

PUB_A4_GB172i_BUD_2015_P2945.indd 1 8/09/2015 16:21:06

11

DE ONDERNEMING

ACTUA

Verdere installatiebeperkingen op type B ketelsMet ingang van 1 september zijn er verdere beperkingen inge-voerd voor de installatie van type B gasketels, die dus hun ver-brandingslucht uit de omgeving halen. Volgens de norm NBN D51.003 mogen die niet meer opgesteld worden in een aantal ruimtes, meer bepaald slaapkamers, toiletten en bad- of dou-cheruimtes, ook niet ter vervanging van een bestaand toestel. Dit is ongeacht het type rookgasafvoer, en geldt dus zowel voor toestellen op individuele kanalen als op shuntsystemen. Dat zal ongetwijfeld voor heel wat complicaties zorgen in renovatie, net omdat badkamers en toiletten handige plekken waren om gas-wandketels in kwijt te kunnen. De installateur zal dus creativiteit aan de dag moeten leggen om een aantal situaties volgens de regels op te lossen.

�www.attb.be

CO-vergiftiging voorkomen door ketelonderhoudNu de koude dagen eraan komen, worden verwarmingsinstalla-ties weer opgestart. Soms kan het daarbij mis gaan, zoals begin september in Kortrijk, toen vijftien mensen onwel werden door CO-vergiftiging. Bouwunie, de vereniging van de bouw-KMO’s be-nadrukt in dit verband het belang van de wettelijke onderhoud van installaties. Bij die gelegenheid zal de vakman immers ook kijken of het stooktoestel veilig kan werken. Bij goed onderhouden ketels is er dus geen enkel gevaar. Nochtans blijkt uit onderzoek bij de Bouwunie-leden dat vele particulieren niet op de hoogte zijn van de onderhoudsverplichting. De vereniging dringt er dan ook bij de overheid op aan dat deze laatste een sensibiliseringscampagne zou starten rond dit gegeven. Regelmatig onderhoud is immers niet alleen goed voor de veiligheid, het zorgt ook voor een be-ter rendement en lagere uitstoot. Overigens kunnen eigenaars die verbeteringswerken aan de woning willen uitvoeren om het risico op CO-vergiftiging te beperken, een Vlaamse verbeteringspremie aanvragen van 250 euro.

�www.bouwunie.be

Cofely Axima verwerft VandewalleCofely Axima neemt het bedrijf Vandewalle uit Jabbeke over. Dat laatste is gespecialiseerd in ontwerp en plaatsing van HVAC instal-laties. Hierdoor wordt de aanwezigheid van Cofely Axima in Oost- en West-Vlaanderen versterkt, twee provincies waar de groep tot nu toe weinig vertegenwoordigd was. Vandewalle blijft een auto-nome entiteit en zal zijn activiteiten als voorheen verder zetten. Voor Carl Messiaen, directeur van Vandewalle, is de integratie in een grotere groep een belangrijke stap voorwaarts. Cofely Axima is al meer dan 50 jaar actief en is Belgisch marktleider voor de instal-latie van HVAC, luchtbehandeling, koeltechniek, piping, multitech-niek en sprinklers. In 2014 bedroeg de omzet van de totale groep ongeveer 240 miljoen euro voor 1.150 medewerkers..

�www.vandewallenv.be

�www.cofelyaxima-gdfsuez.beDoor de overname versterkt Cofely Axima zijn aanwezigheid in Oost en West-Vlaanderen.

In bad- of doucheruimtes mogen voortaan nog alleen gesloten gaswandketels geplaatst worden (doc. Viessmann)

12

DE ONDERNEMING

ACTUA

Centratec viert opening distributiecentrumOp zondag 6 september organiseerde groothandel Centratec zijn huisbeurs in zijn nieuwe distributiecentrum van 10.000 m2. Dat is gelegen in Boortmeerbeek bij Mechelen, in het kerngebied van de groothandel. Het evenement was opgezet als een familie-uitstap: terwijl de vaklui het nieuwe centrum ontdekten en de stands van de 25 leveranciers bezochten, konden de kinderen genieten van diverse kermisattracties. De centrale thema’s van de huisbeurs waren hernieuwbare energie en energiezuinig verwarmen. Voor de installateurs waren er speciale promoties. Iedereen die er een aankoop deed maakte kans op een prijs, naar keuze een zomer-trip naar Ibiza of een skireis naar Saalbach. Als troostprijs was er een uitstap naar Barcelona. De hoofdprijs ging naar de firma Jevece en co, die koos voor de reis naar Ibiza.

�www.centratec.be

Caleffi Benelux viert 20ste verjaardagSinds de oprichting in het najaar van 1995 is Caleffi Benelux uitge-groeid van een fabrikant van appendages tot een leverancier van totaaloplossingen. Caleffi kijkt verder dan producten: innoverende systemen op de markt brengen is niet genoeg, de firma biedt ook technische ondersteuning aan de HVAC professionals. In deze tij-den van steeds strengere ecologische eisen en snel veranderende technieken, is dat meer dan nodig. Naast de standaard technische dienstverlening, zijn er ook de infosessies via de Caleffi Academy, en een website met informatie en instructievideo’s. Daar is nu ook Caleffi Solutions bijgekomen, waar men online 39 installatiesche-ma’s kan downloaden. Voor de verjaardag werd ook een speciale website opgezet.

�20jaar.caleffi.com

Centrale verwarming: het hart van de installatie

CALEFFI IS JARIG! Dat willen we graag met jou vieren...Surf naar 20jaar.caleffi.comGeniet van extra kortingen en krijg er nog een interessante verrassing bovenop!

20jaar.caleffi.com

Caleffi20jaar_190x125.indd 1 12/08/15 18:33

Het nieuwe distributiecentrum is centraal gelegen in Boortmeer-beek bij Mechelen.

Mitsubishi Electric schenkt warmtepompen aan scholenMitsubishi Electric België schonk 30 monoblok lucht-water warm-tepompen aan scholen in heel het land. De Ecodan toestellen geven de leerlingen de mogelijkheid om concrete montage- en meetoefeningen uit te voeren, met verschillende hydraulische installatieschema’s. Op die manier maken de leerlingen kennis met de technologie die ze later zullen toepassen. Alle toestellen die aan de scholen werden gegeven, zijn immers voorzien van de Zubadan Inverter technologie, die een stabiele werking garan-deert, ook bij lage buitentemperatuur.

�www.mitsubishi-electric.be

ErP RE

AD

Y

✓

2015

-103

6

ELEKTRISCHE BOILERS

Gaat 2 X langer*

mee in agressief

water

DYNAMISCHE CORROSIEBESCHERMING

LANGERE LEVENSDUUR

PAST ZICH AAN ELK TYPE WATER AAN

Ontworpen voorlangere levensduur

D

YN A M I S CHE

B

E S C H E R M I N

G

www.atlantic-erp.be* Ten opzichte van een klassieke Atlantic-boiler. Gebruiksvoorwaarden: betreft enkel de kuip van de toestellen, op voorwaarde dat water gebruikt wordt van het waterleidingnet; met een verzachter, de waterhardheid moet meer dan 15°f bedragen.

kWh/annum GJ/annum

dB

A B C D E F G

2015

812/2013

C

ATLANTICZENEO VM200L (153120)

2783

L

00

15

Een uitgebreid assortiment van circulatiepompen, ontwikkeld met het oog op de toekomst - voor een lange levensduur en minder energieverbruik. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met uw groothandel of AubiaTel. 068 55 13 28 | e-mail : info@aubia.be

14

DE ONDERNEMING

ACTUA

Verwarmings- en koelsector tegen herziening energielabel De verenigingen EHI, EPEE en Lighting Europe, die respectievelijk de Europese verwarming, koeling en verlichtingsindustrie groe-peren, zijn tegen de geplande herziening van het energielabel. Volgens hen zou de nieuwe indeling van A tot G eerder contra-productief werken. Een aantal technieken en productklassen die in de huidige regeling goed scoren, zou dan in een lagere klasse worden ondergebracht, en bijvoorbeeld gedegradeerd worden van A tot E. Hoewel er niets verandert aan de energiebesparende eigenschappen van die toestellen, zullen ze daardoor toch minder aantrekkelijk lijken voor de doorsnee consument. De herziening werd voorgesteld omdat er problemen zijn met enkele product-categorieën, zoals wasmachines of koelkasten. Door technische ontwikkelingen zitten daar zowat alle toestellen in de hoogste energieklasse, zodat het label veel van zijn betekenis verloren heeft. De verenigingen benadrukken echter dat problemen bij enkele specifieke producttypes geen nadelige gevolgen zouden mogen hebben voor alle overige.

�www.ehi.eu

�www.epeeglobal.eu

�www.lightingeurope.org

Daikin geeft patenten op HFC-32 techniek vrijDe airconditioning en warmtepompsectoren zijn volop op zoek naar alternatieve koelmiddelen met een laag broeikaseffect. Een daarvan is HFC-32 (difluoromethaan), waarvan het GWP slechts een derde bedraagt van dat van R410A. Daikin is van oordeel dat dit koelmiddel een groot potentieel heeft om de uitstoot van broei-kasgassen te verminderen. Om de overschakeling te bevorderen, heeft de constructeur vrije toegang gegeven tot 93 technieken waar hij een patent op heeft. Op die manier wordt het gemakke-lijker voor andere fabrikanten om toepassingen voor dit koelmid-del te ontwikkelen. Omdat snel handelen geboden is, wil men de opwarming van de aarde een halt toeroepen, ziet Daikin het als zijn verantwoordelijkheid om de sector in zijn geheel een duw in de rug te geven.

�www.daikin.be

Grohe in keuken Dagelijkse KostDagelijkse Kost, het populaire kookprogramma van Jeroen Meus, heeft een facelift gekregen. Het wordt nu uitgezonden vanuit een gloednieuwe keuken in een historisch pand in hartje Leuven. De omgeving mag dan wel eeuwenoud zijn, de keukentechnologie is ultramodern, met onder meer een Minta Touch keukenkraan van Grohe. Typisch voor deze kraan is dat een lichte aanraking vol-staat om ze te openen of te sluiten, ideaal voor wie met plakkerige handen in de keuken staat. Omwille van deze innoverende functie kreeg de Minta Touch al de Red Dot Best of the Best onderschei-ding en de Interior Innovation Award.

�www.grohe.be

De keuken van Jeroen Meus is nu uitgerust met Grohe Minta keukenkraan

Atlantic Belgium SA - 1, Avenue Château Jaco - 1410 Waterloo Tél.: 02 357 28 28 - Fax: 02 353 21 82 - Email: atlanticbelgium@groupe-atlantic.com

Ygnis is a brand of

VARMAX

www.ygnis.be ww

w.lo

sfel

d.be

- 2

015

- 00

47

Gas-Condensatieketel VARMAX

• 10 Modellen van 120 tot 600 kW

• Twin Versie: tot 1200 kW

• Modulatie van 20% tot 100%

• Grote waterinhoud

• 2,3 of 4 aansluitingen

• Snelle brandertoegang voor onderhoud

• Ketel in RVS

ALNACO s.a.

RESULTAT GARANTIHydro-Safe va protéger votre installation contrel'entartrage et la détartrer si elle est ancienne

AVANTAGES DU HYDRO-SAFE– Préserve les caractéristiques

et la qualité de l'eau– L'eau reste conforme aux normes– L'eau conserve le calcium et le magnésium– Pas de contrôle sanitaire– Pas d'entretien

ANTITARTRE ELECTROMAGNETIQUE

La solution écologique aux problèmes de calcaire

www.hydro-safe.be

Efficace quels que soient ledébit, le type de calcaire et la

température du préparateurd'eau chaude

GEGARANDEERD RESULTAATHydro-Safe voorkomt de vorming van kalksteen en herstelt de reeds aangeslagen installatie

VOORDELEN VAN HYDRO-SAFE– Samenstelling en kwaliteit

van het water veranderen niet– Het water blijft in overeenstemming

met de normen– Calcium en magnesium blijven in het water– Geen sanitaire controle– Geen onderhoud

ELECTROMAGNETISCHE KALKNEUTRALISATOR

De ecologische oplossing voor kalkproblemen

www.hydro-safe.be

Efficiënt ongeacht: debiet, type kalk,

temperatuur van de warm-watertoestellen

La solution aux problèmes de calcaireMAISON ● PISCINES ● COLLECTIVITES ● INDUSTRIES

De oplossing voor kalkproblemenWONINGEN ● ZWEMBADEN ● COLLECTIVITEITEN

● INDUSTRIE

ALNACO n.v.

PubAlnacoFRNLFeb2010seulsiteweb_Mise en page 1 15/03/10 09:16 Page1

16

DE ONDERNEMING

ACTUA

Europese markt voor zonnethermie krimptVolgens de cijfers van Estif, de vereniging van de Europese sector voor zonnethermie, is totale oppervlakte aan nieuw geïnstalleer-de collectoren gedaald met 7% in 2014. Sommige landen gingen tegen de stroom in, zoals Griekenland, dat een stevige groei ken-de, met 19%. Een ander lichtpunt is Denemarken, dankzij grote installaties die warmtenetten bedienen. Over het algemeen is er echter een daling. Zo zakte het oppervlak aan nieuwe collectoren in Duitsland voor het eerst sinds lang weer onder 1 miljoen m2.

Dat heeft belangrijke gevolgen voor de algemene Europese situ-atie, omdat Duitsland met afstand de grootste markt in Europa is: het is drie keer zo groot als nummer twee. Vooral de residentiële markt krimpt, de grotere installatie houden beter stand.

�www.estif.org

ISO9001 certificatie Marelli verlengdDe firma Marelli is al 95 jaar actief in België op het vlak van in-dustriële ventilatie en waterpompen. De producten en systemen worden ingezet in uiteenlopende sectoren, zoals glasfabrieken, houtindustrie, HVAC, landbouw- en voeding of de petrochemie. De kwaliteit van de producten en diensten is gewaarborgd door een ISO 9001 certificaat, dat begin juli voor de komende drie jaar vernieuwd werd.

�www.marelli.be

Primeur voor VRF-systeem van Mitsubishi ElectricDe Hybride City Multi VRF techniek van Mitsubishi Electric werd voor het eerst toegepast in België, meer bepaald in een kantoor van SBB Accountants & Adviseurs in Loppem. De hybride VRF com-bineert de voordelen van directe expansie met die van een water-voerend afgiftesysteem. Voor het nieuwe kantoor wilde de klant namelijk geen koelleidingen doorheen het gebouw aanleggen. De hybride VRF (HVRF) biedt dan een oplossing: het maakt gebruik van een buitenunit van de City Multi R2 serie, de hybride BC controller en Mitsubishi Electric ventiloconvectoren. De Hybride BC control-ler kan tegelijk koelen en verwarmen, met warmteterugwinning. Er kunnen ook watervoerende leidingen op worden aangesloten naar de eindunits. Het concept werd uitgewerkt door studiebureau Boydens, terwijl JAP uit Knesselare instond voor de uitvoering.

�www.mitsubishi-electric.be

De HVRF techniek combineert de mogelijkheden van directe expansie en van watervoerende installaties.

Climacon nv - Kruinstraat 4 - Industriepark E17 1034 - 9160 LokerenT +32 9 337 87 77 - info@climacon.be - www.climacon.be climacon

AANSLUITBAAR OP KANALEN

INGEBOUWDE MAGNESIUMANODE

WARMTEPOMP - ZONNEBOILER

190 OF 300 LITER

EENVOUDIGE BEDIENING

GROOT COMPRESSOR-VERMOGEN

mogelijk om met de afgeblazen koude

lucht te koelen

snelle opwarming,werkingsgebied-7°C ~ 43°C

beschermt tegen kalkaanslag en corrosie

aansluiting van additionele warmtebronnen zoals zonne-energie

mogelijk (enkel bij het 300 l type)

met timer en automatisch anti-legionella programma

✓ Forse besparing op uw energiefactuur

✓ Duurzame kwaliteit✓ Betrouwbaar dankzij

het innovatieve systeem✓ Geïntegreerde

installatie die minder dan 1m2 inneemt

✓ Subsidies, afhankelijk van uw gemeente

WARMTEPOMPBOILERS

VELIS PLUS INTEGREERT ZICH OVERAL

De ultra platte elektrische waterverwarmer & multi-posities / Snel : 1 douche elke 50 minuten/ Indicatielamp “Shower Ready”/ “Eco” modus : 10% besparing / Kan zowel horizontaal als

verticaal geplaatst worden

www.ariston.be

ZICH OVERAL ZICH OVERAL

VELIS PLUSINTEGREERT ZICH OVERAL ZICH OVERAL

Ann. A4 Velis NL.indd 1 15/01/15 09:50

19

DE ONDERNEMING

ACTUA

Netwerkevent voor de sectorOp 29 oktober organiseert Onder Dak, het communicatieplatform voor de bouwsector, het netwerkevent Professional Day in Living Tomorrow in Vilvoorde. De doelgroep is erg ruim: architecten, interieurar-chitecten, fabrikanten, promotoren, beroepsorganisaties, juristen, vakpers, opleidingsinstituten... Via stands van de partners en een uitgebreid lezingenprogramma kunnen de bezoekers contacten leggen en informatie opdoen. Het initiatief is kleinschalig gehouden, omdat men op een overzichtelijk evenement betere contacten legt dan op een megabeurs. Tevens is er een rondleiding in het futuristische Living Tomorrow. Professional Day wordt ondersteund door Bouwunie, de vereniging van de bouw-KMO’s.

�www.professionalday.be

Poujoulat en Zehnder tevreden over workshops De uitvoering van rookgasafvoer en ventilatie in appartementen stelt eigen eisen aan de technicus, zowel in renovatie als nieuwbouw. Daarom sloegen Poujoulat en Zehnder, respectievelijk gespeciali-seerd in rookgasafvoer en ventilatie, de handen in elkaar om samen met groothandel Facq een reeks workshops te organiseren. De doelgroep bestond uit installateurs, studiebureaus en architecten. In de voormiddag werden de technieken voorgesteld, in de namiddag waren er demonstraties van de mon-tage. De deelnemers konden kennis maken met de diverse systemen van Poujoulat, die voor zowat elke situatie een oplossing bieden.

�www.poujoulat.be

�www.zehnder.be

In de namiddag waren er praktische demonstraties van montage.

Heat Pump Summit 20-21 oktober 2015Messe Nürnberg (D)

www.hp-summit.de

Energies+13-15 november 2015Wex, Marche-en-Famenne

www.energiesplus.be

Interclima+elec 2-6 november 2015Paris Nord Villepinte (F)

www.interclimaelec.com

Pro2Build17-18 november 2015Louvexpo, La Louvière

www.pro2build.be

SHC 20152-4 december 2015Istanbul (Turkije)

www.shc2015.org

VSK2-5 februari 2016Jaarbeurs Utrecht (N)

www.vsk.nl

ACR Show16-18 februari 2016NEC Birmingham (GB)

www.acrshow.com

AGENDA

5th Solar Integration Workshop 19-20 oktober 2015Sheraton Brussels Airport Hotel (Zaventem)

www.solarintegration-workshop.org

DE NIEUWE THISION® MINI.Klaar voor iets bijzonder.

Compact design en fl exibele aansluittoebehoren: de nieuwe

gaswandketel Thision Mini is ideaal voor renovaties.

Zijn roestvrijstalen warmtewisselaar garandeert een maximale

warmte en warm water comfort. Door zijn intelligente regeling

kan elk kind dit bedienen.

Bent u klaar voor iets bijzonder?

De digitale display is eenvoudig te verwijderen• Kan gebruikt worden als

afstandsbediening• Geen bijkomende

kamerthermostaat nodig

ELCO Belgium nv Industrielaan, 61 BE-1070 Anderlecht. www.elco.net

21 TECHNIEK - INSTALLATIE EN GEREEDSCHAP

FlexiClick zorgt voor flexibiliteit.Op de werf wil de vakman liefst met niet al te veel gereedschap sleuren, zeker als het gaat om een reparatie, waar de plaats al eens krap is. Bosch heeft daarvoor het FlexiClick 5-in-1 systeem uitgebracht: een serie van vier opzetstukken voor de GSR 14,4 V-EC FC2 Professional of GSR 18 V-EC FC2 Professional accuschroevendraaier. De set omvat een haaks opzetstuk en een ex-center opzetstuk, waarmee men in nauwe hoekjes kan schroeven. opzetstukken kun-nen in 16 posities gemonteerd worden, ter-wijl de totale lengte van het toestel slechts 270 mm blijft. Met het boorhouderopzetstuk kan men de schroevendraaier omvormen tot een boorschroefmachine. Bijzonder handig is echter het hameropzetstuk. Door een uniek ingebouwd slagsysteem maakt dit van de schroevendraaier een boorhamer met een im-pactenergie van 1,0 J. Zo kan de vakman ook gaten maken in hard beton tot een diameter van 10 mm, dat alles met een compacte ac-

cumachine. De 18 V accuschroevendraaier is compatibel met de contactloze wireless char-ging batterijen, wat het geheel nog handiger inzetbaar maakt.

Nieuws van wireless chargingVorig najaar introduceerde Bosch het con-tactloze Wireless Charging systeem. Daarbij wordt de accu via inductie opgeladen, on-geveer zoals een elektrische tandenborstel. Men hoeft alleen de bat-terij op de lader te zetten, en het opladen gaat van-zelf. De accu kan daarbij vastgeklikt blijven op het toestel.

Ondertussenh heeft Bosch de mogelijkheden van dit gamma uitgebreid. Zo is er naast de oorspronke-lijke 2,0 Ah batterij een versie met de dubbele ca-

Bosch Power Tools innoveert

Het professioneel gereedschap van Bosch hoeft geen introductie meer. Het is niet alleen betrouwbaar en doeltreffend, de fabri-kant streeft er ook naar om met innoverende technieken voor de dag te komen, waar de vakman echt iets aan heeft. We gaan

in op enkele nieuwigheden die dit najaar uitkomen.

paciteit, namelijk 4,0 Ah. Misschien nog het meest interessant voor servicetechniekers is het L-Boxx oplaadstation dat in samenwer-king met Sortimo werd ontwikkeld. Het op-laadstation past gewoon in een Sortimo be-drijfswageninrichting. De bijpassende L-Boxx biedt plaats aan een apparaat met twee Wire-less Charging accu’s. De inrichting van de L-Boxx zorgt ervoor dat de accu’s precies op de goede plaats zitten om opgeladen te worden.

Het Wireless Charging system is uitgebreid met laders voor mobiel gebruik.Deze laatste zijn compatibel met het Sortimo laadsysteem.

Het unieke slagsysteem van het FlexiClick opzetstuk maakt de schroevendraaier tot een boorschroevendraaier.

DE ONDERNEMING

DE ONDERNEMING

Men hoeft dan nog alleen maar de box op het laadstation te klikken, en de accu’s laden automatisch terwijl de vakman naar de werf rijdt. Zo is hij er zeker van dat hij altijd met volledig opgeladen gereedschap aankomt.

Wie geen L-Boxx systeem heeft, kan de spe-ciale oplaadholster gebruiken. Die kan in de bestelwagen worden opgehangen en zorgt er eveneens voor dat de batterij onderweg wordt opgeladen. De holster is compatibel met zeven types 18 V accuschroevendraaiers.

Inspectie en metenNaarmate de energieprestatie-eisen strenger worden, moet men nauwkeuriger werken. Accurate metingen zijn daarbij een eerste vereiste. Bosch komt dan ook uit met een reeks meet- en inspectietoestellen, zoals de GIS 1000 C infrarood thermometer. Dit toestel meet contactloos oppervlaktetemperaturen, omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid tot op een afstand van 5 m. De temperatuur wordt op een bepaald punt gemeten, en die resultaten worden geprojecteerd op een ge-

wone foto. Het is een handig toestel voor de diagnose en controle van instal-laties, het opsporen van koudebruggen of risicobepaling voor schimmelvor-ming. Het is voor-zien van Bluetooth voor gegevensover-dacht naar smart-phones of tablets. Met behulp van de bijpassende app kunnen de gegevens be-werkt en gedocumenteerd worden.

Voor visuele inspectie zijn er de GIC 120 en GIC 120C inspectiecamera’s. Hiermee krijgt men een beeld van moeilijk bereikbare plaat-sen of kan men aan leidinginspectie doen. De camerakop is slechts 8,5 mm groot, zodat hij overal gemakkelijk in kan. Handig daarbij is dat altijd wordt aangegeven wat de boven-kant van het beeld is. Bij de GIC 120 C wordt

het beeld zelfs automatisch geroteerd. Deze toestellen zijn ook uitgerust met de quick connector, een stekkeraansluiting waarmee men de camerakabel met één beweging kan verwijderen. Zo kan men gemakkelijk de standaard camerakabel van 1,20 m vervan-gen door een langere. (door Alex Baumans)

�www.bosch-pt.com

22TECHNIEK - INSTALLATIE EN GEREEDSCHAP

Met de GIS 1000 C infrarood thermometer kan men op afstand temperaturen meten. De gegevens kunnen dan worden doorgestuurd naar mobiele applicaties op smartp-hone of tablet.

De GIC 120 en 120C zijn handige inspectiecamera’s. Zo wordt de boven-kant van het beeld altijd automatisch aangegeven.

wijnegem aalst aartselaar antwerpen brugge dendermonde diest dison gent grivegnée habay kuurne lier lummen mechelen rocourt stavelot temse turnhout

bewijs jezelf een dienst en kies voor desco

altijd overalgratis levering elke werkdag overal

www.desco.be

adv onderneming 2014_v2_NL_FR.indd 1 6/18/2015 11:59:47 AM

Duravit Rimless®

Hygiënisch, krachtig, waterbesparend, onderhoudsvriendelijk: Duravit Rimless , de innovatieve spoeltechnologie van Duravit, ligt ver voorop. Dat bewijst de SBZ-Praktijktest (Vaktijdschrift voor sanitair) „Randloze WC’s“. Hiervoor ontwikkelde de Hogeschool Esslingen (Duitsland), neutraal en onafhankelijk, de „Esslinger Spoeltest“. Er werden 32 randloze wandwc’s van verschillende fabrikanten getest. Het gelukkige resultaat: Met een gemiddelde-score van 2,1 landde Duravit op de eersteplaats! Meer informa-tie vindt u op: www.duravit.be

Nu beschikbaar voor 14 Duravit-WC’s!

PROPERRESULTAAT.Met een topscore van 1,9 en de beste gemiddelde score van alle fabrikanten spoelt Duravit zich met Duravit Rimless® naar de top.

DuraStyle# 2538090000

(540 mm)

DuraStyle#2551090000

(540 mm)

DuraStyle# 2542090000

(620 mm)

Happy D.2# 2550090000

(620 mm)

Happy D.2# 2222090000

(540 mm)

Darling New # 2557090000

(540 mm)

Testwinnaar!

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

Happy D.2 gut (2,1)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

2220

9

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

DuraStyle gut (2,2)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

5380

9

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

DuraStyle gut (2,0)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

5420

9

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

Happy D.2 gut (2,1)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

5500

9

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

DuraStyle gut (2,2)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

5510

9

SPÜLTEST 2015Randlose WCs

Testurteil

Darling New gut (1,9)

Duravit

© G

entn

er Ve

rlag

Artik

elnu

mm

er: 2

5570

9

De nieuwe Thermo MASTERbulkt van de voordelen!

x 3VERDRIEDUBBEL

UW EVA-PUNTEN

MAAK KANS OPUW DROOMREIS GRATIS MiGo

t.w.v. 2 240,-

Van 1/10 t.e.m. 31/10/’15 geniet u bij aankoop van een Thermo MASTER van volgende voordelen:

GRATIS slimme thermostaat MiGo t.w.v. 2 240,- *

DRIEDUBBELE EVA-BONUSPUNTEN

**

Maak kans op een DROOMREIS t.w.v. 2 5000,- ***

VOORDEEL 1:

VOORDEEL 2:

VOORDEEL 3:

GRATIS MiGo

Actie enkel geldig voor installateurs met een geldig BTW-nummer. * Geldig op alle nieuwe Thermo MASTERS (T 18/25, T25/30, T30/35 en TAS 30) aangekocht tussen 1/10/2015 en 31/10/2015 of tot einde voorraad. Enkel geldig op ketels in voorraad bij uw groothandel. 1 slimme thermostaat MiGo per aangekochte Thermo MASTER. Niet cumuleerbaar met andere acties.** Per geregistreerde Thermo MASTER ontvangt u 3 dubbele EVA-bonuspunten. Alle garantiekaarten die ons bereiken vóór 9/11/2015, zowel online als per post, worden in rekening gebracht.*** De installateur die in oktober 2015 het meeste aantal Thermo MASTERS heeft geïnstalleerd en waarvan de garantiekaarten ons hebben bereikt vóór 9/11/2015, wint een reischeque t.w.v. 2 5000,-. Alle garantiekaarten die ons bereiken vóór 9/11/2015, zowel online als per post, worden in rekening gebracht. Het wedstrijdreglement is consulteerbaar op: www.bulex.be/professioneel/thermomaster-actie.

ACTIE

Bulex_ad_salesactie_MiGi_TM_210x297_V2.indd 1 4/09/15 11:56

25 TECHNIEK - INSTALLATIE EN GEREEDSCHAP

Een miskend probleemDie drukverliezen kunnen leiden tot ver-minderd comfort door temperatuurschom-melingen, storend stroomgeluid, een hoger waterverbruik en last but not least: een vei-ligheidsrisico door stagnerend water. En ook de installateur heeft er meer montagetijd en kosten aan, dan op het eerste gezicht lijkt. Toch wordt er in België aan de drukverliezen nauwelijks aandacht geschonken. Wat is dan het probleem?Iedere installateur weet dat kunststoffittin-gen te kampen hebben met een groter druk-verlies dan metalen leidingen. De reden is dat bij kunststofsystemen de buis op de fitting verbonden wordt, terwijl dat bij metalen lei-dingen omgekeerd gebeurt (ongeacht of dit geperst of gesoldeerd wordt). Daarbij speelt

de binnendiameter van de buis een be-langrijke rol.

Buitendiameters zeggen niet allesIn de praktijk worden echter nog veel te vaak enkel de buiten-diameters vergeleken. Voorbeeld: een kope-ren buis van 22 x 1,0 mm (binnen 20mm) is vergelijkbaar met een kunststof buis van 25 x 2,7 (binnen 19,6 mm). Maar omdat de kunststof fittingen grotere drukverliezen lijden dan metalen, zal men sneller geneigd

zijn de diameter te vergroten om evenveel water op de juiste plaats te hebben als met metalen leidingen.

Gevolg: uit tijdsgebrek om te gaan rekenen doen velen een beroep op hun ervaring. Men weet dus ongeveer welke diameter te gebrui-ken voor metaal, maar dit geldt niet meer voor kunststof. Daarbij komt dan nog dat vele merken verschillende diktes van kunst-stof hanteren voor een vergelijkbare buiten-diameter, wat het allemaal nog moeilijker en verwarrender maakt. Wat al kan helpen zijn bochten in plaats van knieën en fittingen zonder O-ringen te ge-bruiken. Maar vooral de zeta-waardes per fabrikant vergelijken, en de binnen- in plaats

Drukverliezen in fittingen: actie vereist!Een visie van een fabrikant

Steeds strengere regels, tijdsdruk, vooruithollende technologie en almaar hogere eisen van de consument aan het badkamercom-fort: beweren dat de installateur van vandaag een makkelijke job heeft, is de waarheid geweld aandoen. Daarom moeten we

extra waakzaam blijven voor schijnbaar onschuldige fenomenen die al eens onder de radar glippen. Een sprekend voorbeeld is het drukverlies in fittingen voor waterleidingen.

van buitendiameters, zou ‘common practice’ moeten worden. Ik doe dan ook een oproep aan iedereen die in België bezig is met de vernieuwing van de berekeningsmethoden voor sanitair water, om de zeta-waardes het nodige belang toe te kennen. Het komt im-mers zowel de installateur als de eindklant ten goede. (door Carl Verlinden)

�www.viega.be

DE ONDERNEMING

Carl Verlinden is Area Product Manager West Europe bij Viega.

De zeta waardeDe zeta-waarde is een dimensieloze coëfficiënt waarmee het drukverlies in een doorstroomd onderdeel be-rekend wordt. De zeta-waarden die in de leidingtechniek worden gehan-teerd voor accessoires of vormstuk-ken, hebben doorgaans betrekking op het extra drukverlies dat door het onderdeel in kwestie veroorzaakt wordt, in vergelijking met een ge-wone rechte buis. Aan de hand hier-van kan het totale drukverlies in de leiding nauwkeurig bepaald worden. De zeta waarde van een onderdeel hangt af van de vormgeving van het stuk en de oppervlakteruwheid van het materiaal. Die parameters kun-nen aanzienlijk verschillen tussen fabrikanten.

Digitaal onderhoudsattest

€ 238* ,-

Zie www.eurosoftpro.bevoor meer informatie

BETTEANTISLIP PROHoogste stabiliteit in onberispelijk esthetiek. Gemaakt van het beste

staal/emaille.

+ Consistent anti-slip oppervlakte

+ Duurzaam ingebrand

+ Terughoudende uitstraling

+ Antislipwaarde volgens DIN

+ Gemakkelijk schoon te houden

www.bette.nl

NIEUW

DeOnderneming_125x190_BetteAntislip_Pro.indd 1 29.07.2015 10:16:02

27

DE ONDERNEMING

TECHNIEK - VERWARMING

Energiezuinig systeem voor nieuwbouwHet home en dagcentrum De Bron in Be-veren biedt begeleiding en ondersteuning aan een dertigtal mensen met een verstan-delijke beperking, van wie er een vijftiental ook in het centrum wonen. Vorig jaar werd een nieuwe vleugel gebouwd, die begin dit jaar in gebruik werd genomen. Voor de ver-warming werd uitgekeken naar een zuinig alternatief voor de bestaande directe elek-trische verwarming. Er werd gekozen voor een gasgestookt systeem, met twee lucht-water absorptie warmtepompen van Robur van 38 kW elk , en een Remeha condensa-tieketel van 120 kW voor de pieklasten. Die installatie dient alleen voor verwarming.

Voor het SWW zijn er twee HeatMaster di-rect gestookte boilers van ACV.

Stookkosten beperkenDe eerste prioriteit bij het ontwerp van de stookplaatsvernieuwing was om de stook-kosten te beperken. Gaswarmtepompen sco-ren hier goed, omdat ze gebruik maken van gas als goedkope brandstof, maar toch een rendement hebben dat ver boven dat van een gewone condensatieketel ligt. In dit ge-val werden twee Robur GAHP lucht-water warmtepompen geplaatst. Dit zijn Italiaanse toestellen, die in België verdeeld worden door Cooling-Ways, een Antwerpse firma die heel wat ervaring heeft met gasgestookte warm-

De Bron is een opvangcentrum van het OCMW Beveren voor mensen met een verstandelijke beperking. Recent werd een nieuwe vleugel in gebruik genomen, die verwarmd wordt door een combinatie van gasgestookte warmtepompen van Robur, met een

condensatieketel voor de pieklasten. Het is de bedoeling om in de bestaande bouw de elektrische verwarming te verwijderen en dit deel ook op de stookplaats aan te sluiten. Dat zal de verwarmingskost van het centrum aanzienlijk doen dalen.

Gaswarmtepompen voor dagcentrumDe Bron in Beveren kiest voor Robur absorptiewarmtepompen

De Robur gaswarmtepompen werden op het dak geplaatst.

tepompen. Deze toestellen hebben immers een aantal interessante eigenschappen.

Zo halen ze probleemloos een vertrektem-peratuur van 65°C, waardoor ze kunnen ge-combineerd worden met radiatoren of warm-waterbatterijen in luchtbehandelingskasten, uiteraard mits een aangepaste dimensione-ring. Verder is er slechts een beperkte daling van het rendement en vermogen bij lage buitentemperaturen. Bij luchttemperaturen van -10°C leveren deze toestellen nog heel behoorlijke prestaties. Dat wil zeggen dat de warmtepompen in een doorsnee Belgische winter kunnen doorwerken. De condensatie-ketel dient dan alleen om pieklasten op te

DE ONDERNEMING

28TECHNIEK - VERWARMING

vangen; hij hoeft de verwarming niet over te nemen van de warmtepompen. Op dit ogenblik zijn er nog geen gegevens van een volledig stookseizoen beschikbaar. Men rekent echter op een besparing van 30 tot 40% op de verwarmingsfactuur.

Dimensioneren voor basislastDe huidige opstelling van twee keer 38 kW is bedoeld om ongeveer 80% van de jaarlijkse stookbehoefte te dekken. Voor het SWW is er, zoals gezegd, een aparte installatie met twee ACV toestellen. Zo kan men eenvoudi-ger de hoge temperaturen bereiken die nodig

zijn in het kader van legionella-bestrijding. Op dit ogenblik is de verwarmingsinstallatie nog wat overgedimensioneerd, omdat het de bedoeling is om in de loop van volgend jaar de bestaande vleugel van het centrum ook op de stook-plaats aan te sluiten. De verwarmingsbehoeften van De Bron zijn beperkt. In tegenstelling tot, bijvoorbeeld, een WZC, waar er constant een hoge warmtevraag is, is er hier slechts een beperkte bezetting ‘s nachts. Ook het verbruik aan SWW is niet bijzonder hoog,

vergeleken met andere types van verzorgingsinstellingen.

De twee warmtepompen zijn in cascade aangesloten op een buffervat van 500 liter, dat de verschillende ver-bruikskringen voedt, meer bepaald de radiatorcircuits van de gebouwen en de bat-terijen van de luchtbehande-lingskasten. In beide gevallen werd gekozen voor overgedi-mensioneerde verwarmingsli-chamen, om werking op 60°C mogelijk te maken. Als de warmtepompen niet volstaan om het buffervat op tempe-ratuur te houden, springt de ketel bij.

AbsorptiewarmtepompenDit project is opmerkelijk omdat er gasgestookte warmtepompen met een ab-sorptiecyclus werden toege-past, in plaats van de meer gebruikelijke elektrische toe-

stellen met een compressor. De Robur toe-stellen werken op basis van een thermische verdampings- en compressiecyclus van een ammoniakoplossing, die wordt aangedreven door een gasbrander. Behalve de voordelen qua thermische prestaties en stookkosten, zijn deze toestellen ook interessant omdat ze gebruik maken van een natuurlijk koelmiddel. Ze vallen dus buiten de eisen van de F-gas verordening. De Robur GAHP wordt volledig voorgevuld als een monoblok geleverd. Er is dus geen speciale kennis van koeltechniek of absorptiesystemen nodig om ze aan te slui-ten.De hele stookplaatsvernieuwing, inclusief de plaatsing van de warmtepompen, werd uitge-voerd door de firma Mathijs uit Lochristi, een vertrouwde partner van importeur Cooling-Ways. Cooling-Ways verzorgde wel de opstart van de warmtepompen zelf.

Nieuwe techniekenDe ontwikkeling van de Robur gaswarmte-pompen staat niet stil. Zo maken ze nu ge-bruik van gloednieuw type pomp voor het ammoniakmengsel. Deze pomp is uitgerust met twee zuigers in plaats van een. Het ge-luidsniveau is lager, en het elektriciteitsni-veau is gedaald met 7%.(door Alex Baumans)

�www.coolingways.be

De twee toestellen van 38 kW werden in cascade opgesteld om de basislast van het gebouw te dekken.

De installatie van de warmtepompen dient alleen voor ver-warming. Voor SWW zijn er twee aparte gasboilers van ACV.

De warmtepompen zijn aangesloten op een buffervat. Als de temperatuur daarvan te laag wordt, springt de gasketel bij.

wijnegem aalst aartselaar antwerpen brugge dendermonde diest dison gent grivegnée habay kuurne lier lummen mechelen rocourt stavelot temse turnhout

www.desco.be

bewijs jezelf een dienst en kies voor desco

scannerbestel in een knip

verpakkingskortingdelen in voordelen

nachtkluisafhalen 24u op 24 & 7 dagen op 7

adv onderneming 2014_v2_NL_FR.indd 3 6/18/2015 12:00:56 PM

AANLEGGEN VAN EEN GASLEIDING

dubbele dichtheid technologieuniek, losmaakbaar, herbruikbaar

maximale veiligheid dankzij beperking van het aantal koppelingen

tot

70% tijdswinst

Wingepark 93110 RotselaarT: 016 44 64 74 F: 016 44 99 15 E: mail@soper.bewww.soper.be

KVBG - ARGB proof

Hoge energie- efficiëntie

Energiezuinige warmterecuperatie

Eenvoudige planning & montage

Hoogste comfort

2-pijpssysteem

Gelijktijdig verwarmen en koelen

Bekijk de video hierMeer informatie vindt u via innovations.mitsubishi-les.com

HYBRIDE TECHNOLOGIE

• Wereldwijd het eerste hybride VRF-systeem voor gelijktijdig koelen en verwarmen met warmterecuperatie

• Combineert de voordelen van directe expansie en een waterdragend systeem• Gebaseerd op het City Multi R2 warmterecuperatie-systeem van

Mitsubishi Electric• Bestaat uit een R2-buitenunit, een hybrid BC-controller die de combinatie van

water en koelmiddel als warmtedrager mogelijk maakt, en Mitsubishi Electric ventiloconvectoren

De klimaatRevolutie

ME_HVRF_Advert_210x140_FL_RZ.indd 1 28.08.15 15:03

De gietijzeren klemkoppelingen voor gas voor PE buizen

PE 100 (SDR 11) DIN 8074/8075 Lage en midden druk gasinstallaties volgens de normen NBN D51-003 et NBN D51-004 slechts toegelaten voor de buiten het gebouw ingegraven

gedeelten van de installatie

Middelen:gas; max. 10 bar voor koppelingen, 5 bar voor schroefdraadaansluiting

Verschillende uitvoeringen:• gietijzeren klemkoppelingen met draad (binnen + buiten, Klemaamsluiting aan

beide zijden, Hoek) • Stalen PE overgangen • PE-PE overgangen

Volgende afmetingen:• Buisbuiten-Ø x Wanddikte [mm]: 20 x 1,9; 25 x 2,3; 32 x 2,9; 40 x 3,7; 50 x 4,6;

63 x 5,8 mm• Aansluitschroefdraad van 1/2" x 20 mm tot 2" x 63 mm

Gebo Armaturen GmbH Am Damm 4 · D-58332 Schwelm · info@gebo.de · www.gebo.de

DE ONDERNEMING

31 TECHNIEK - VERWARMING

Belangstelling voor intelligente thermostaten groeitDe visie van Honeywell

Toestellen en regelingen worden steeds intelligenter. Slimme thermostaten worden stilaan gemeengoed. Ze kunnen immers energie besparen en bieden meer regelmogelijkheden. We staan nog maar aan het begin van deze evolutie. Een intelligent

thermostaatsysteem kan gecombineerd worden met andere systemen (toegangsbewaking, verlichting...) tot een geïntegreerde woningsturing. Specialist Honeywell geeft zijn visie op deze groeimarkt.

Verwarming op maatOngeveer een jaar geleden introduceerde Honeywell het Evohome systeem. Dit jaar werd het gamma aangevuld met de Round Connected thermostaat, een instapmodel om kennis te maken met de mogelijkheden van intelligente regeling. Sinds kort is er een nieuwe versie van de evohome, waarbij de wifi-aansluiting geïntegreerd is in de inter-face. De aparte gateway voor het internet is dus niet meer nodig. Verder is er een upgrade van de Round Connected waardoor een wo-ning kan worden ingedeeld in twee zones. De belangstelling voor slimme regelingen is op korte tijd sterk gegroeid. Dat merkt Honey-well duidelijk aan de stijgende aanvragen voor scholingen over dit onderwerp.De meest belangrijke reden daarvoor is de mogelijkheid voor energiebesparing. De klas-sieke methode, waarbij de ketel gestuurd wordt door een thermostaat in de woonka-mer, heeft nogal wat nadelen. Omdat de wer-king van de hele installatie bepaald wordt

door de temperatuur van de woonkamer, moet die ruimte altijd verwarmd worden, als men om het even waar elders in de woning een comforttemperatuur wil. Nochtans zijn er vele gevallen waar het volstaat om slechts een kamer te verwarmen, bijvoorbeeld de badkamer, of een werk- en studeerkamer. Met een slimme regeling zoals evohome kan men de woning in zones verdelen, en alleen daar verwarmen, waar nodig. Dat levert een aanzienlijke winst op.

Hetzelfde geldt voor flexibiliteit in de tijd. Met een klokthermostaat kan men wel een week- of dagprogramma bepalen, maar de precieze bepaling van de tijdstippen van inschakelen en uitschakelen blijft altijd een beetje nattevingerwerk. Een slimme regeling is zelflerend. De evohome beschikt over de functie ‘optimum start en optimum stop’, en zal automatisch de werking aanpassen aan de thermische eigenschappen van de woning, om zo zuinig mogelijk het gewenste comfort

te behalen. ‘s Morgens scha-kelt de regeling vroeg genoeg in, zodat men behaaglijk kan ontbijten, en ‘s avonds gaat ze op tijd uit, zodat de woning niet nodeloos wordt verwarmd als iedereen al is gaan slapen.

Drempelverlagende techniekIntelligente regelingen zitten al een tijdje in de pijplijn, maar zijn recent pas echt doorgebroken.

Dat is onder meer te danken aan de moge-lijkheden van draadloze communicatie. Waar men vroeger eerst een hele bekabeling moest aanleggen om zo een systeem te gebruiken, kan men nu een slim netwerk opzetten zon-der hak- en breekwerk. Vooral in renovatie is dat een voordeel. Gewoon de component op de muur of op een verwarmingslichaam mon-teren, en de kous is af.

Daarnaast is het gebruiksgemak vergroot. Waar het voorheen vrij omslachtig was om

Met de Honeywell evohome kan men eenvoudig de verwarming van een woning aanpassen aan het gebruikspatroon.

De besturing via een app maakt het systeem bijzonder gebruiksvriendelijk

alles in te stellen met een display en een paar knoppen, heeft men nu heldere schermen met touchscreen, waar de gebruiker in een oogopslag alles kan aflezen. Daarbij spelen de bijbehorende apps een sleutelrol. De app geeft de gebruiker een vertrouwde interface: men kan meteen alle functies bedienen zon-der dat men eerste een handleiding moet bestuderen. Bovendien heeft men altijd de bediening bij de hand; de smartphone of tablet bovenhalen volstaat. De opkomst van dergelijke toestellen werkt drempelverlagend voor slimme regelingen. De belangstelling er-voor blijft niet beperkt tot het technisch meer onderlegde segment van de bevolking; ieder-een met een smartphone op zak kan al snel met evohome overweg.

Meer controleDoordat de gebruiker op elk moment over-zicht heeft op de werking van de installatie, voldoen slimme thermostaten ook aan de be-hoefte van de consument aan meer controle. Iedereen, die ooit een stap buitenshuis heeft gezet, heeft zich wel eens afgevraagd of er thuis geen apparaat is blijven aan staan, en of de verwarming wel is afgezet. Uit onder-zoek blijkt dat dit laatste een bron van onge-rustheid is voor vele personen. Met een app en een slimme thermostaat hebben ze zeker-heid: ze kunnen de temperaturen controleren, en indien gewenst, aanpassen.

Dit is nog maar een eerste stap naar een ge-integreerd huisbewakingsysteem. Honeywell werkt aan de combinatie van thermostaten met beveiligingstoepassingen zoals bewa-kingscamera’s, glasbreuksensoren, deurcon-tacten, koolmonoxide- of rookmelders en paniekknoppen. Omdat alles van dezelfde fabrikant komt, kan de gebruiker rekenen op een betrouwbaar en gebruiksvriendelijk systeem. Dit zal in november beschikbaar zijn.

Ingepast in het energielabelDe invoering van het energielabel geeft slimme regelingen nog een duwtje in de rug. Zoals bekend, moeten installaties nu een label hebben, dat een aanduiding geeft over de energiezuinigheid ervan. Handelaars en installateurs moeten dat label vermelden bij offertes. Het label is gebaseerd op de energieklasse van de ge-nerator (ketel, warmtepomp...), waarbij er correctiefactoren worden toegekend als er duurzame energie wordt gebruikt, of een energiebesparende regeling wordt toege-past. Door een ketel uit de A-klasse te com-

bineren met onder meer een performante regeling kan men bijvoorbeeld een A+ la-bel behalen.

Evohome scoort daarbij bijzonder goed. Dankzij de uitgebreide regelmogelijkheden zit dit systeem namelijk in de hoogste efficiëntieklasse voor regelingen, en geeft dus recht op de grootste correctiefactoren. Om het leven van de installateur eenvoudiger te maken, hebben vakverenigingen en groothandels bereke-ningsoftware ontwikkeld, waarmee de energieklasse van een installatie eenvou-dig bepaald kan worden. Honeywell ondersteunt deze initiatieven en licht de vaklui in over de beste manieren om zo een rege-ling te integreren. Het is im-

mers een goede kans voor de installateur om een innoverende techniek te promoten.(door Alex Baumans)

� getconnected.honeywell.com

32TECHNIEK - VERWARMING

DE ONDERNEMING

PLOOIBARE GEGOLFDE GASBUIZEN EN ACCESSOIRESConform aan NBN EN 15266

Kies voor het beste systeem!• Grote voorraad – snelle levering !• Uniek systeem, één fabrikant voor buis en

koppeling van DN12 tot DN50 = één geheel met systeemgarantie

NIEUW

Cynerpro NV ● Haverheidelaan 13 A ● B-9140 TemseTel. +32(0) 3 / 253 23 50 ● Fax : +32(0) 3 / 253 23 51

info@cynerpro.be ● www.cynerpro.be

Het instapmodel Round Connected is een goede manier om kennis te maken met de mogelijkhe-den van een intelligente regeling.

TOOL DEALS

HENDRICKX & CO BVBA

UILENBAAN 148 B

WOMMELGEM

+32 (0)3 288 41 90

WWW.HENBRA.BE *Actie onder voorwaarden. Voorwaarden verkrijgbaar op eenvoudige aanvraag via www.henbra.be of via uw Henbra vertegenwoordiger.

GRATIS OMRUILACTIE VOOR DIAMETERS 16 MM. T.E.M. 32 MM.*

Wij ruilen uw werkende gereedschappen van andere merken GRATIS om naar splinternieuwe HENBRA - TOOLS.

ALTIJD GRATIS BRUIKLEEN GEREEDSCHAP VOOR VLOERVERWARMING*

Wij weten dat u als installatiebedrijf nood hebt aan het juiste en nodige gereedschap op het moment dat u een vloerverwarmings-project hebt uit te voeren. Wij zijn ook van mening dat u recht hebt om de nodige gereedschappen GRATIS ter uwer beschikking te krijgen voor de duur van uw project dewelke u met onze kwaliteitsproducten uitvoert. Vandaar deze keiharde service: FREE “FLOOR” TOOL USE SERVICE voor onze klanten in vloerverwarming.

ALTIJD GRATIS BRUIKLEEN GEREEDSCHAP VOOR DIAMETERS 40, 50 , 63 EN 75*

(vanaf 2016 diameters 90mm en 110mm ook beschikbaar!)

Wij weten dat u als installatiebedrijf nood hebt aan het juiste en nodige gereedschap op het moment dat u een project met grotere diameters hebt uit te voeren. Wij zijn ook van mening dat u recht hebt om de nodige gereed-schappen GRATIS ter uwer beschikking te krijgen voor de duur van uw project dewelke u met onze kwaliteitsproducten uitvoert. Vandaar deze keiharde service: FREE “LARGE” TOOL USE SERVICE voor onze klanten in grote diameters.

ALTIJD DE SLIMSTE WEG VAN FABRIEK NAAR VAKMANDEAL

#1

DEAL

#2

DEAL

#3

Meer nog, wij doen er GRATIS de superhandige Pipegrip bij.

FLATLINE COLLECTIEBEST VERKOCHTE HORIZONTALE PANEELRADIATOR NU OOK BESCHIKBAAR IN VERTICAAL EN PLINT FlatLine biedt een zeer hoge warmteafgifte dankzij de watervoerende vlakke voorplaat. Uiterst fl exibel vanwege meerdere aansluitmogelijkheden en geschikt voor lage temperatuursystemen.

Ontdek deze designradiatoren in combinatie met vloerverwarming en ventilatie op www.vasco.eu

adv FLATLINE_de onderneming.indd 1 17/09/15 14:18

De dubbele zekerheidsfactor voor gasHet Profipress G- en Sanpress Inox G-assortiment is minstens zo veelzijdig als de uitdagingen van de dagelijkse beroepspraktijk. Het is gecertificeerd voor installaties met gas of vloeibaar gas conform KVBG en voor stookolie- en dieselolieleidingen conform DIBt. Tot het programma behoren onderdelen in maten van 12 – 54 mm voor de uitvoering van de complete installatie. Alle Viega persfittingen voldoen aan alle producteisen gesteld in de gasnorm NBN D 51-003/A1 en bieden met de Viega SC-Contur een unieke veiligheidsfactor. Viega. Altijd beter!

viega.be/Gas

Ebis quis sit earum voluptae.

Viega Profipress G & Viega Sanpress Inox G

Koud, bliksemsnel en zéker door zijn unieke lekdetectie. Voor gas:– Persen mag tot 54 mm!

– Persfittingen mogen ingemetseld worden!– Inox is toegelaten!

Aanpassing gasnorm NBN D 51-003

J-24155_Profipress_G_Sanpress_De onderneming.indd 1 7/09/15 14:12

DE ONDERNEMING

35 TECHNIEK - VERWARMING

Ir. Steven De Vroede van Vanparijs Engineers volgde het traject van de nieuwe WKK-instal-latie van het Universitair Ziekenhuis Antwer-pen (UZA) in Edegem van naaldje tot draadje op. Het ziekenhuis opteerde ervoor om zelf ei-genaar te worden van de installatie, waarvoor het samenwerkte met een partner die de WKK - met 1,5 MW elektrische motor - integreerde. De Vroede schetste de diverse stappen in het plan: haalbaarheid, gewenste WKK-installa-tie, selectie van offertes, vergunningstraject, implementatie & opstart, en exploitatie & onderhoud. “Nauwe samenwerking en inter-actie tussen alle interne en externe (brand-weer, Eandis…) partijen is cruciaal”, aldus De Vroede.

HaalbaarheidOm de haalbaarheid van een WKK na te gaan mag een periode van 2 maanden worden gerekend, waarin de diverse energiestromen worden nagegaan. Een eerste energiestroom,

noodzakelijk voor de motor, is gas. Voor in-stallaties groter dan 200 kW, is typisch 100 mBar gasdruk nodig. De gasmeter dient ook voldoende capaciteit te hebben om het bij-komende gasverbruik van de WKK-installatie te kunnen leveren. Een tweede belangrijke energiestroom is elektriciteit. Via een oriën-tatiestudie kan de netwerkbeheerder nagaan of de hoofdcabine aangepast is. Hier bleek de transformator in de hoofdcabine te voldoen. Teruglevering van elektriciteit werd echter niet toegestaan. Het plaatsen van een terug-wattrelais bleek hiervoor te voldoen. Een der-de energiestroom is de warmtevraag. In deze case lag de retourtemperatuur af en toe ho-ger dan 75°C. Door minimale aanpassingen in het verdeelsysteem en de primaire pompen te voorzien van frequentieregeling kon over-geschakeld worden naar een systeem met variabel debiet. Daardoor is de retourtem-peratuur verlaagd tot minder dan 75°C, de maximale temperatuur voor de motorkoeling.

Met een WKK-installatie kan eventueel ook stoom worden geproduceerd.

De gewenste WKK-installatie Ook voor het maken van technische keuzes van diverse aard (bijvoorbeeld welk vermo-gen) mag 2 maanden worden gerekend. Qua locatie voor de WKK kiest men best een plaats zo dicht mogelijk bij de originele warmtepro-ductie. Door het aanbrengen van speciale rubberen dempers onder de machine wordt de overdracht van trillingen naar het gebouw sterk gereduceerd. Ook de werkingsdruk en de hydraulische koppeling - in relatie tot de ketels - zijn belangrijke parameters. Tevens dient gekozen tussen één grote WKK-instal-latie of twee kleinere, en of er al dan niet een buffervat komt. In dit geval werd geopteerd voor een WKK van 3600 kW gasverbruik, en 2 buffervaten van 2 x 30 m³. De juiste dimen-sionering is belangrijk. Of men voor een of twee motor(en) opteert, is vooral een finan-

WKK en zorgHet plan in stappen (deel 2)

Ondanks de reeds bewezen economische en ecologische voordelen is er in de zorgsector nog een behoorlijk potentieel voor WKK’s, zo bleek op een studienamiddag georganiseerd door COGEN Vlaanderen, in samenwerking met Ziekenhuis Netwerk

Antwerpen (ZNA), VTDV en Zorgnet Vlaanderen. Na de steunmaatregelen hebben we het in dit tweede deel over het stappenplan, alsook enkele voorbeeldcases van ziekenhuizen en een woonzorgcentrum.

De WKK van het Universitair Ziekenhuis Brussel bestaat uit 2 aardgasmotoren met elk een vermogen van 1200 kWe.

36TECHNIEK - VERWARMING

DE ONDERNEMING

ciële kwestie, en hangt af van de verwachte warmtevraag. Via simulaties kan de rentabili-teit van de diverse opties worden nagegaan, rekening houdend met de energieprijzen, het aantal motoren etc.

Selectie van de optimale aanbiedingEen periode van een à twee maand(en) is aangewezen om de aangeboden oplossin-gen te kunnen vergelijken. UZA opteerde voor functionele offerte-aanvragen en liet elke kandidaat ook een haalbaarheidsstudie uitvoeren. Voordeel bij het kiezen voor twee motoren is dat er dan misschien geen buf-fervat meer nodig is, en dat, bij onderhouds-werkzaamheden, de andere motor steeds stand- by is.

Aanvraag vergunningen Voor de vergunningsfase mag een periode van vier à zes maanden worden ingecalcu-leerd. Voor grote installaties moeten zowel een bouwvergunning als een milieuvergun-ning worden aangevraagd. UZA vroeg de milieuvergunning aan op het ogenblik van de aanvraag voor de uitbreiding van de gebou-wen. Voor een detailstudie in verband met het al dan niet voldoen van de hoofdcabine heeft Eandis om en bij de 3 maanden nodig. Men doet er goed aan om Eandis vooraf een principebeslissing te vragen. Ook branddetec-tie en het indienen van een VEA-dossier aan-vraag zijn in deze fase aangewezen.

Implementatie en opstartVoor de implementatie en de opstart van de WKK mag 3 maanden gerekend worden. “Wie investeert in een WKK-installatie, verlangt dat deze continu voor de volle 100 procent draait, en ook als dusdanig wordt opgestart. Een voldoende groot buffervat zorgt voor meer flexibiliteit. De installatie in kwestie kan probleemloos 1,5 tot 2 uur ononderbroken draaien”, aldus Steven De Vroede.

Exploitatie, opvolging en onderhoudIn de loop van de werking van de instal-

“Om het aantal draaiuren optimaal te houden is het cruciaal dat alle ‘part-ners’ open met elkaar communiceren zodat een correcte integratie van de WKK in de volledige technische installatie van het gebouw gerealiseerd wordt.”

latie kan het aantal starts en stops worden verhoogd, en kunnen de rendementen evolu-eren. “Bij revisies is het belangrijk de inter-ventietermijn na te gaan. Ook opvolging op afstand is aangewezen zodat men problemen snel detecteert. Een goede integratie van de diverse energiestromen op de verschillende temperatuursniveaus is cruciaal. Voor de meeste machines mag de retourtemperatuur om deze te koelen niet hoger zijn dan 70°C. Hier mag de aanvoertemperatuur naar de mo-tor iets hoger zijn. De retourtemperatuur kan tot 75°C oplopen.

COGEN-scanZNA (Ziekenhuis Netwerk Antwerpen) be-schikt over 7 ziekenhuissites, waarvan er 3 uitgerust zijn met een WKK-installatie. Ing. Tom Havermans (Milieucoördinator in het Antwerpse ZNA Middelheim) verduidelijkte een en ander: “In dit ziekenhuis betreft het een installatie van 835 kW (binnenopstelling), voorzien van een geluidsomkasting rondom de motor. Er wordt gebruikgemaakt van een rookgaskoeler en een rookgascondenser om het SWW voor te verwarmen. In het ZNA Jan Palfijn ziekenhuis (Merksem) betreft het een buitenopstelling met een omkasting, die niet

De WKK van het Imelda Ziekenhuis Bonheiden bestaat uit een aardgasmotor met een vermogen van 500 kWe.

wijnegem aalst aartselaar antwerpen brugge dendermonde diest dison gent grivegnée habay kuurne lier lummen mechelen rocourt stavelot temse turnhout

www.desco.be

bewijs jezelf een dienst en kies voor desco

adv onderneming 2014_v2_NL_FR.indd 2 6/18/2015 12:00:40 PM

Met één press systeem installeert u alles!

Handig voor elke toepassing

Alsembergsesteenweg 454 – B-1653 DWORP info@comap.be – www.comap.be - tel 02 371 01 67

XPress is een compleet leidingsysteem met M-profiel pressfittingen en buizen in drie materiaalsoorten: roestvast staal, staalverzinkt en koper. Het grote voordeel van XPress is dat u met één press systeem een oplossing heeft voor elke denkbare toepassing. Van installaties voor drinkwater, CV, gas en solar tot sprinkler-, koelwater-, perslucht en industriële toepassingen.

STAALVERZINKT

RVS

KOPER

38TECHNIEK - VERWARMING

DE ONDERNEMING

enkel de motor van 365 kW maar ook het warmte-eiland en de sturingskasten omvat. Er is een buffertank van 200 m³. In het ZNA Sint-Elisabeth-ziekenhuis in Antwerpen gaat het over een installatie van 122 kW die tril-lingsvrij werd opgesteld op de vijfde verdie-ping, net boven de verdieping met de OK’s. De speciale constructie met de liggers zorgt ervoor dat er geen problemen zijn qua sta-biliteit van de vloerplaat. Voor het opmaken van onze businesscase maken we - naast de COGEN-scan - gebruik van een doorgedreven kosten-batenanalyse. Aan de kostenzijde is er niet enkel de investering, maar zijn er ook de onderhoudskosten en het extra gasverbruik. Aan de batenzijde is er de vermeden elektri-citeitsafname en het nuttig aanwenden van beschikbare warmte.”

WKK in WZCIr. Eef Mestdagh (VK Engineering) beschreef de WKK-installatie in het vernieuwde WZC

Mayerhof in Mortsel: “De WKK-installatie werd gedefinieerd op basis van de facturatie van het gas- en elektriciteitsverbruik van het bestaande RVT. Er werd beslist om de instal-latie te dimensioneren op een gebruikerspa-troon voor enkel sanitair warm water. Gezien in de winter- en zomerperiode de productie van sanitair warm water quasi constant is, kon op die manier een zo hoog mogelijk aan-tal draaiuren gerealiseerd worden. De WKK werd hydraulisch in het schema ingepast, parallel aan de ketels. De regeling zorgt er-voor dat de WKK eerst wordt ingeschakeld. Indien de warmteproductie onvoldoende blijkt, zorgen de ketels voor extra warmte. Het akoestische probleem - zowel afstralings- als trillingsgeluid - werd opgelost door een zwe-vende chape te voorzien, met daarboven een sokkel, waarop de WKK werd geplaatst. Rond de WKK werd nog een akoestische omkasting aangebracht. Een ander akoestisch probleem was de trillingsoverdracht op de structuur van het gebouw. In overleg met de fabrikant van de WKK werden de akoestische waardes gemeten om de geluidsvermogens te kennen, en werd nagegaan welke bijkomende maat-regelen – bijvoorbeeld een opstelling op ve-ren - dienden getroffen te worden.”

Open communicatie, correcte integratie

“Belangrijk voor een vlot verloop van het project was de relatie met Eandis maar ook met de andere projectpartners. Zo werd be-keken welke werking - eilandwerking of in-koppeling op het openbaar net – de meest interessante opstelling was, en welke extra voorzieningen noodzakelijk waren. Om het aantal draaiuren optimaal te houden is het cruciaal dat alle ‘partners’ (elektriciteit, HVAC, WKK….) open met elkaar communi-ceren zodat een correcte integratie van de WKK in de volledige technische installatie van het gebouw gerealiseerd wordt. Het onderhoud van de WKK-installatie gebeurt door de fabrikant zelf in het kader van een tienjarig onderhoudscontract. Maandelijks dient er nagegaan hoeveel draaiuren er zijn, welke rendementen werden behaald, of de kwaliteitseisen blijvend behaald wer-den etc”, besluit Eef Mestdagh. (door Philip Declercq)

�www.cogenvlaanderen.be

Tijdig aanvraag indienen voor correcte ROINiet onbelangrijk is dat men tijdig zijn aanvraagdossier indient bij het VEA of de VREG, om op een doeltreffende en juiste manier de ROI te kunnen bereke-nen. Bij de opstart van de WKK in het WZC Mayerhof waren er technische problemen inzake de hydraulische inre-geling van het systeem en de automa-tische regeling. “Over 2014 waren de resultaten van de WKK-installatie onvol-doende (3.500 draaiuren). Begin 2015 werden hydraulische aanpassingen doorgevoerd en werd de automatische regeling beter afgestemd. Indien we de resultaten over de maanden januari tot en met april 2015 extrapoleren over het volledige jaar, rekening houdend met de spreidingsgegevens van het gebruiker-sprofiel, stijgt het aantal draaiuren tot 6.000. De WKK-installatie moet volledig in de technische installaties worden ge-integreerd en vooraf met alle betrokken partners grondig worden doorgespro-ken”, aldus Eef Mestdagh.

De WKK van het Universitair Ziekenhuis Brussel bestaat uit 2 aardgasmotoren met elk een vermogen van 1200 kWe.

41

DE ONDERNEMING

TECHNIEK - VERWARMING

De firma DTC (Distribution de Techniques Climatiques sa) uit Froyennes importeert de Aquaeco2 warmtepompboilers van de Japanse fabrikant Sanden. Deze fabrikant heeft gekozen voor het natuurlijke koelmiddel R744 (CO2). Voor deze gelegenheid

hadden we een gesprek met Etienne de Montigny, die ons uitlegt waarom dit een goede keuze is.

DTC, pionier in verwarmingstechniekenDe firma DTC levert installateurs al sinds 1997 technische oplossingen voor thermisch comfort. De strategie van DTC is constant ge-bleven: als pionier de weg bereiden voor sys-temen met warmtepompen. Dit is begonnen met de lancering van de DRV-techniek, daar-na met lucht-waterwarmtepompen in 2005, en wordt nu voortgezet met de introductie van warmtepompen op CO2. DTC heeft zich steeds ingezet voor onderzoek naar innove-rende oplossingen en wordt door fabrikanten erkend als een bekwame ambassadeur van de techniek. Volgens Etienne de Montigny moet je in deze sector rationeel zijn en niet emotioneel. Rationeel zijn, dat betekent over-gaan tot actie. Je moet niet wachten tot de markt rijp is voordat je iets onderneemt. Je moet vooruitlopen en een pionier zijn op de markt.

Een ongeëvenaarde kennisDTC heeft van de firma Sanden het vertrou-wen gekregen om producten met CO2-tech-

nologie te ontwikkelen. De Japanse fabrikant werd overtuigd door de professionele aanpak van DTC, die nauw samenwerkt met universi-teiten en onderzoekscentra om te komen tot

een betere kennis en om de werkelijke presta-ties van de installaties te bewijzen.

Sanden is over de hele wereld gekend voor zijn buitengewone expertise in klimaatre-geling voor auto’s (nummer 2) maar ook in systemen voor commerciële koeling (onder andere voor drankautomaten) en tot slot ook voor warmtepompen voor thermisch comfort. Sanden is wereldwijd marktleider in de pro-ductie van kleine CO2-compressoren en heeft pas een nieuwe eenheid opgericht in Frank-rijk, Sanden Environmental Solutions. Deze afdeling is gevestigd in Rennes, op enkele kilometers van het productie- en onderzoeks-centrum in Tinteniac (Sanden Manufacturing Europe). Het is de bedoeling dat hier voor het EMEA-gebied CO2-toepassingen worden ont-wikkeld voor commerciële koeling met lage vermogens, voor productie van sanitair warm water en voor thermisch comfort. Er worden

Kiezen voor warmtepompen op CO2DTC brengt Sanden warmtepompboilers op de markt

De verantwoordelijke van de firma DTC, Etienne de Montigny, wilde altijd al een baanbrekende rol spelen in de wereld van de HVAC.

De Aquaeco2 van de Japanse fabrikant Sanden zorgt voor de productie van sanitair warm water maar ook voor de verwarming door om het even welk afgiftesysteem (vloerverwarming, radiatoren,...).

DE ONDERNEMING

42TECHNIEK - WARMTEPOMPEN

ook systemen ontworpen voor speciale toe-passingen op allerlei vlakken in handel en industrie. CO2 toestellen vereisen heel wat kennis, in het bijzonder op het vlak van de compressor. De thermofysische eigenschap-pen van CO2 maken immers erg compacte thermodynamische installaties mogelijk. San-den heeft heel wat knowhow opgebouwd in betrouwbare compacte compressoren voor de autosector.

Waarom CO2 kiezen voor de productie van sanitair warm water?CO2 wordt sinds 1850 gebruikt in koeling. Dit natuurlijke koelmiddel is daarna steeds bre-der toegepast tot het midden van de jaren ‘20, het gouden tijdperk van CO2. Daarna is het gebruik ervan beginnen achteruitgaan door de ontwikkeling van de chemische koelmid-delen zoals CFK en HCFK. Het Montrealpro-tocol uit 1989 wees echter op de rampzalige effecten van chemische gassen op het milieu, en de Europese F-gas regelgeving verbood vervolgens het gebruik van HFK’s. Het is bij-gevolg logisch dat Sanden koos voor CO2; het is onontvlambaar, niet schadelijk voor de ozonlaag en draagt weinig bij tot het broei-kaseffect.

Laten we even de voornaamste voorde-len overlopen van R744 voor warmte-pompboilers.CO2 heeft erg interessante thermodynami-sche kenmerken (transkritische cyclus met glide) wat duidelijke voordelen oplevert voor het verwarmen van water in een tegenstroom gas-water warmtewisselaar. De gaskoeler komt daarbij in de plaats van de klassieke condensor. Een ander voordeel van de CO2-cyclus is de grote ΔT (er wordt stadswater aan +/-10°C getapt om het direct tot 65°C te brengen). Het compressieniveau ligt echter 3 keer lager dan bij HFK’s, zodat hoge presta-ties mogelijk zijn binnen een brede range aan buitentemperaturen (van -20°C tot +43°C). Het biedt tevens de mogelijkheid om het hele jaar door op warmte uit de buitenlucht te werken, zonder een beroep te hoeven doen op een elektrisch back-upsysteem. Hierdoor is de jaar COP van de Aquaeco2 ten minste 40% hoger -bij een aanvoertemperatuur van 10°C- dan bij klassieke warmtepompboilers met R134a. Dankzij de dichtheid en warmte-capaciteit van CO2 kunnen efficiënt hoge wa-tertemperaturen bereikt worden. Dit maakt compacte boiler mogelijk en garandeert een

bacterievrije installatie. Bovendien gaat het om een natuurlijk koelmiddel en hoef je je er dus geen zorgen over te maken wat ermee gebeurt als de installatie het einde van haar levensduur bereikt.

Beperkingen van CO2

Het gebruik van CO2 brengt enkele beper-kingen met zich mee. Door zijn expertise in deze spitstechnologie heeft Sanden een pas-send antwoord. CO2 heeft een relatief hoge werkingsdruk maar dankzij de productie van autocompressoren kan Sanden onderdelen tot op de micrometer precies fabriceren. Zo kan de firma garanderen dat zijn compresso-ren en CO2-kringen betrouwbaar zijn ook op lange termijn. Een heliumtest op elk toestel bewijst 100% dichtheid af fabriek. Voor een optimale benutting van de CO2 cyclus, is het onontbeerlijk een hoge ΔT aan te houden en dus elke destratificatie van het warmwater-vat te voorkomen. Sanden heeft een globaal installatieontwerp en een bijzonder efficiënte regeling ontwikkeld: de circulatiepomp past het waterdebiet aan en de scroll invertercom-pressor past zijn vermogen aan in functie van luchtdebiet in de verdamper, dat op zijn beurt varieert naargelang de buitentemperatuur. Zo kan bovenaan het vat steeds een tempera-tuur van 65°C behouden blijven. Kalkaanslag door de hoge temperaturen is een laatste be-langrijk nadeel. Om dat tegen te gaan, heeft Sanden een slimme en erg duurzame tegen-stroomwarmtewisselaar gebrevetteerd. Ver-ouderingstests met verhoogde kalkaanslag bevestigen de prestaties hiervan.

Het Aquaeco2 gammaHet concept voor warmtepompen op CO2 voor de productie van sanitair warm water is meer dan 10 jaar geleden door verschillende fabrikanten samen in Japan ontwikkeld onder de benaming EcoCute. Sanden heeft zijn Ja-panse versie “geëuropeaniseerd” en aan de noden van de Europese markt aangepast. Zo is het Aquaeco2 gamma warmtepompboilers ontstaan.

De Aquaeco2 SMART bestaat uit twee hydrau-lisch verbonden delen: een vat van 150 l (sa-nitair warm water voor 4 personen) waarop het warmtepompgedeelte geplaatst. Dat laatste kan er ook naast geplaatst worden als de opstelruimte niet hoog genoeg is. Voor 6 personen is er een aparte boiler van 200 l. De Aquaeco2 is snel op temperatuur, en de

COP is uitstekend: 150 liter water kan van 10°C tot 65°C in 2.30 uur verwarmd worden bij 7°C buitentemperatuur - de COP bedraagt dan 3,42. Om 200 liter te verwarmen in de-zelfde omstandigheden is 3.30 u. nodig - de COP bedraagt dan 3,64).Tal van tests in uiteenlopende installaties hebben bevestigd dat de seizoens-COP tus-sen 3 en 3,4 ligt. Als er meer sanitair warm water nodig is, zijn er vaten beschikbaar van 300, 450 en 750 l die zelfs met elkaar gecombineerd kunnen worden en die op een of twee warmtepompen kunnen worden aan-gesloten. Een warmtepomp kan per dag tot 1000 liter water tot 65°C verwarmen.

Dit product is zowel geschikt voor residentië-le toepassingen als voor tal van professionele activiteiten waarbij veel sanitair warm water nodig is: horeca, welzijnscentra, landbouw-bedrijven, voedselwinkels, wasserijen... De Aquaeco2 kan tot slot worden aangesloten op een vat van 200 liter met een wisselaar die gelijk welke afgiftesysteem kan voeden door middel van een modulerende klep. Dit concept verbruikt weinig energie en speelt in op de noden van de residentiële markt, waar doorgedreven isolatie ertoe leidt dat het jaar-lijks verbruik voor sanitair warm water hoger ligt dan dat voor verwarming.(door Michel Hanoulle)

� www.sanden-es.com

� www.dtc.be

De Aquaeco2 warmtepompboiler heeft een split-constructie. Het bestaat uit een vat voor sanitair warm water en een warmtepompmodule; deze module kan ook naast het toestel gemonteerd worden als er in de hoogte niet genoeg plaats is.

JunkersControlSlimme WLAN thermostaat met superieur design

JunkersControl is de enige internet geconnecteer-de weersafhankelijke programmeerbare regelaar die toelaat zowél warm water als verwarming te beheren vanop een smartphone of tablet (iOS/Android). Hij past de verwarmingsinstellingen aan op basis van online weergegevens (waardoor een buitenvoeler overbodig wordt) en slimme functies (geofencing, self-learning, Auto-Away functie). De E-service functies maken het mogelijk om de verwarmingsinstallatie en het energiever-bruik te monitoren en te beheren, altijd en overal!

Energie besparenzonder aan comfort in te boeten

Al meer dan 120 jaar maakt Junkers milieuvriendelijke, eenvoudig te installeren verwarmingsoplossingen die tegelijkertijd betrouwbaar en van een hoge kwaliteit zijn.

Door continu te investeren in nieu-we, geavanceerde technologieën kan Junkers u vandaag reeds een breed gamma ErP-klare producten aanbieden.

• Modern design

• Eenvoudige installatie

• Behoud modulerende werking van de ketel

• Energiemonitoring

• Intuïtief bedieningsgemak

• ErP +4% rating

• E-service

JunkersControl_A4_NL_V2.indd 1 12/08/2015 16:36:49

44

DE ONDERNEMING

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - BEDRIJFSBEZOEK

Van reparatie tot innovatieZoals de naam laat vermoeden, liggen de wortels van het bedrijf in reparatietechnieken voor badkuipen, aanvankelijk in emailstaal en later ook voor acryl, met de bekende bad-inserts. In de jaren tachtig werd het aanbod uitgebreid met nieuwe badkuipen, en werd eveneens een productielijn voor massage-baden opgezet. Na 2000 won design aan belang, met de uitbouw van het eigen ont-wikkelingscentrum. Dat leidde tot innovaties zoals het Easy-In ligbad met een motoraange-dreven schuifdeur in 2009. Kwaliteit en func-tionaliteit staan voorop. Bij het ontwikkelen van product wordt eerst nagegaan of alles wel deugdelijk is. Pas dan volgt de inbreng van de industrieel ontwerper. Onpraktische design-hoogstandjes zijn niet aan Repabad besteed.

De aandacht voor vormgeving leverde Repa-bad een eerste Design+ Award op in 2005 ter

gelegenheid van de ISH beurs. Dat was het begin van een reeks diverse prijzen, die van-daag nog doorloopt (If Product Design Award, Golden Wave, Interior Innovation Award, Red Dot....). Het bedrijf telt nu een honderdtal me-dewerkers en is actief in Duitsland, Oosten-rijk, Zwitserland, België, Nederland, Luxem-burg, Frankrijk, Italië en Rusland.

26 variaties op een themaDe Ventura en Atlanta stoomdouches bieden de vakman een oplossing voor zowat alle omstandigheden. Ze zijn namelijk als pak-ket leverbaar in 13 afmetingen. Dat is handig voor de installateur: eenmaal de eerste opme-ting is uitgevoerd, is hij er zeker van dat alle componenten in de juiste afmetingen op de afgesproken termijn geleverd zullen worden.

Het verschil tussen beide varianten zit in het stoompaneel. Wil de klant zelf de armaturen kiezen, wordt de douche uitgerust met het

Wellness van RepabadVeelzijdige stoomdouches

Repabad is een Duits familiebedrijf dat al meer dan 50 jaar voor hoogwaardige designproducten voor de badkamer staat. Het assortiment omvat een brede keuze aan baden, douchebakken en wastafels, evenals wellnessproducten zoals stoombaden en

whirlpools. De vestiging in Wendlingen am Neckar, bij Stuttgart beschikt over een eigen R&D centrum. De ontwerpen worden pas in productie genomen, als ze een omvangrijke serie tests doorstaan.

Atlanta paneel. Kiest hij daarentegen voor een volledig pakket van Repabad, wordt het Ventura paneel geleverd. Dat is voorzien van geïntegreerde armaturen. Door de plaatsings-mogelijkheden van het douchepaneel kan men de cabine een persoonlijke toets meege-ven. Voor extra comfort zijn er verschillende zitmogelijkheden: twee klapstoeltjes of een losse zitbank. Bovendien zijn er twee nieuwe kleuren, Pearl en Coffee, wat het totaal van de mogelijke tinten op vijf brengt. De cabine zelf is 220 cm hoog, en is vervaardigd in vei-ligheidsglas met zeefdruk. De douchebak is in mineraalversterkte kunststof, in afmetingen van 90 x 90 cm tot 120 x 100 cm. De cabines kunnen desgewenst uitgerust worden met aroma- en chromotherapie.(Door Alex Baumans)

�www.repabad.com

De Atlanta en Ventura stoomdouchecabines worden als pakket geleverd in verschillende afmetingen.

Verbrandingslucht

Verbindingskanaal: verminderde interventietijd

Rookgassen

Regelbaar element: aanpasbaar aan elke

etagehoogte

Inox RVS 316L: corrosiebestendig

De video bekijkenwww.poujoulat.be

RENOSHUNTCONDENSATIEKETELS

KIES VOOR CONDENSATIE

RENOSHUNT is een innoverend systeem dat de renovatie van collectieve "shunt" kanalen mogelijk maakt. Het systeem is ontworpen in samenwerking met GDF Suez.

• Renoshunt is een regelbaar systeem waar snel en eenvoudig mee gewerkt kan worden.

• Er kunnen tot 6 condensatiegasketels op aangesloten worden.

Naast RENOSHUNT heeft Poujoulat ook andere oplossingen voor collectieve gebouwen, namelijk AIRFLUE RENOVATION en 3CE P MULTI+. Alle drie oplossingen zijn zowel geschikt voor nieuwbouw als voor renovatie.

POUJ-14-15042-Annonce Renoshunt-210x297-NL-af-070115-bat.indd 1 7/01/15 17:55

46

DE ONDERNEMING

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - BEDRIJFSBEZOEK

Een moderne groothandel voor vakmensen en particulierenDoorheen de jaren heeft deze firma, die oor-spronkelijk opgericht is als handel in toebe-horen in industrieel rubber, steeds een bijzon-der aanpassingsvermogen vertoond om in te spelen op de evolutie van de technieken en de markten. Nadat de steenkoolindustrie in de jaren zestig begon achteruit te gaan, heeft Induscabel zich gericht op materiaal voor sanitaire installaties. Sindsdien is Induscabel

een moderne groothandel geworden waar vaklui alle materiaal en gereedschap vinden voor sanitaire installaties en verwarming. Deze firma is gespecialiseerd in verkoop aan installateurs maar ook aan particulieren. Voor de vaklui is er bijstand door geschoold perso-neel, een volledig assortiment producten en een efficiënte logistiek. Dankzij het gedigita-liseerd voorraadbeheer (30.000 referenties) kunnen de installateurs binnen de 24 uur hun bestellingen ontvangen op een adres naar keuze. De installateurs kunnen bovendien al enkele jaren online bestellingen plaatsen. Logistiek beheer en elektronische communi-catiemiddelen met de klanten bepalen steeds meer het succes van een groothandel.Voor particulieren beschikken de adviseurs van Induscabel over 5 goedgelegen toonza-len om hen te helpen kiezen uit alle mogelijke badkamerinrichtingen (300 opstellingen). De belangrijke plaats die de toonzaal inneemt, is een van de grote verschillen tussen het vak van een groothandelaar van gisteren en die van vandaag. De samenwerking met leveran-ciers op lange termijn is een extra troef die

Induscabel opent een nieuw filiaalDe groothandel viert zijn 60e verjaardag

De firma Induscabel viert dit jaar zijn zestigjarig bestaan. Induscabel is in 1955 door Paul Blockmans opgericht in Charleroi en is vandaag met zijn 8 filialen een

van de belangrijkste groothandels in Wallonië in materiaal voor sanitaire installaties en verwarming.

de firma al zijn klanten kan bieden. Om klan-ten de moeite te besparen het drukke verkeer te moeten trotseren en om marktaandeel te winnen, heeft Induscabel in de loop der jaren ook het aantal verkooppunten verhoogd. In dit feestjaar is bovendien een nieuw verkoop-punt geopend in Anderlecht (Brussel), waar uitsluitend aan vaklui verkocht wordt.

Zenid sanitairproductenNaast de nieuwe filialen draagt ook het huis-merk Zenid bij tot de groei in marktaandeel. Dit merk biedt sanitaire artikelen van hoge kwaliteit tegen prijzen die de vergelijking met de niet-traditionele distributie doorstaan.

De jaarlijkse beurs voor de vakman die de firma in samenwerking met zijn leveranciers organiseert, vondt dit jaar plaats op 4 sep-tember in het tentoonstellingscomplex Lou-vexpo (La Louvière). De groothandel en de 70 aanwezige leveranciers hebben van deze moderne hal van 2000 m² die een avond een gezellige plek gemaakt waar vaklui met el-kaar in contact konden treden. Enkele anima-ties en een reeks commerciële acties rond de zestigste verjaardag van de firma hebben het evenement opgevrolijkt. Voor Bernard Block-mans (gedelegeerd bestuurder) was dit een uitgelezen gelegenheid om te herhalen dat de firma alles in huis heeft wat een groothandel tot een succes maakt.(door John Lams)

�www.induscabel.be

De beurs voor de vakman van Induscabel vond plaats in het complex Louvexpo (La Louvière)

De heer Bernard Blockmans, sinds 1991 de gedelegeerd bestuurder, ontving de installateurs samen met zijn medewerkers

Vogelsancklaan 250, B - 3520 Zonhoven Tel. +32 (0)11 81 31 41 info@radson.be www.radson.com

Deze actie loopt van 1 september t/m 30 november 2015. Voor meer informatie en voorwaarden zie www.radson.be/vleugels.

We maken het wel ontzettend aantrekkelijk. Registreer uw E.Flow aankopen op www.radson.be/vleugels en verbind uw lot

aan E.Flow. Ontvang niet alleen een uniek win-for-life lot, maar maak tegelijkertijd kans op een onvergetelijke droomreis voor 4 personen of een smaakvol diner voor 4 personen in een Michelin sterrenrestaurant.

Win een droomreis, een sterrendiner of een Win for Life lot

KIES UW DROOMBESTEMMINGVOOR 4 PERSONEN

RADSON-BE2305_Adv A4_Feel Good E.Flow_v2_NL.indd 1 10-09-15 15:10

De Dietrich >> klaar voor Ecosolutions Het vertrouwde aanbod, nu aangevuld met de gloedneiuwe NeOvo stookolieketels

en Kaliko Essentiel warmtepompboiler.

Ontdek het complete gamma aan verwarmingsoplossingen op dedietrich.be

Get ready to adopt Ecodesignand Energy Labelling

Get ready to adopt Get ready to adopt and

49

DE ONDERNEMING

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - EVENEMENTEN

Het nieuwe initiatief Van Marcke Fair van de gelijknamige groothandel vormde op 17 en 18 september Paleis 1 van Brussels Expo om tot een vakbeurs sanitair, HVAC en installatietechniek. Het evenement werd geopend door CEO Caroline Van Marcke

en Annemie Turtelboom, Vlaams vice-premier en minister van begroting, financiën en energie.

Nu fabrikanten technologieën ontwikkelen om te beantwoorden aan de nieuwe ener-gienormen en eisen aan gebouwen, heeft de vakman in sanitair en verwarming meer dan ooit nood aan informatie. De firma Van Mar-cke beschouwt voorlichting al lang als een essentieel aspect van zijn functie als groot-handel, wat onder meer blijkt uit de organi-satie Van Marcke College. Van Marcke Fair is een ander facet van de rol van de firma als interface tussen fabrikanten en installateurs, studiebureaus of promotoren. Op basis van een rijke ervaring in de organisatie van con-gressen, evenementen en roadshows heeft de firma een nieuwe stap gezet met deze vakbeurs op nationale schaal. De 135 leve-ranciers op 5000 m2 verwachtten bezoekers uit heel Belgie in Paleis 1 van Brussels Expo.

Een coherent communicatieplatformMet een netwerk van 105 afhaalbalies (Van Marcke Technics) en 20 toonzalen (Van Marc-ke Inspirations) heeft de firma een goed beeld van wat er leeft bij zijn partners in deze snel veranderende markt. Dat heeft de groothan-del ertoe aangezet om Van Marcke Fair op te zetten: een informatieforum voor fabrikanten, verdelers en installateurs. De beurs omvatte een compleet overzicht van systemen en producten in sanitair- en HVAC techniek. In de inrichting van de stands lag de nadruk op functionaliteit en informatie-overdracht. Er was ook een afdeling waar men gereed-schap in de praktijk kon testen. De verschil-lende diensten van Van Marcke, zoals het Competence Center, Blue Izola Bank en Van Marcke College waren samengebracht in een apart Van Marcke Village. Als aanvulling op

De vakbeurs van groothandel Van MarckeEen terugblik op Van Marcke Fair in Brussels Expo

De modulerende werking van de Wolf TOB con-denserende stookolieketel (A-klasse) is gebaseerd op een verstuiving onder druk met een gepaten-teerde mengverstuiver.

De Dietrich >> klaar voor Ecosolutions Het vertrouwde aanbod, nu aangevuld met de gloedneiuwe NeOvo stookolieketels

en Kaliko Essentiel warmtepompboiler.

Ontdek het complete gamma aan verwarmingsoplossingen op dedietrich.be

Get ready to adopt Ecodesignand Energy Labelling

Get ready to adopt Get ready to adopt and

50SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - EVENEMENTEN

de informatie van de verschillende fabrikanten was er ook een lezingprogramma over concrete toepassingen van technieken. Dit programma omvatte drie grote thema’s: warmtenetten en centra-le stookplaatsen, ecodesign en energiereglementering, en smart homes en hernieuwbare energie.

In het spoor van ISHHet tijdstip van Van Marcke Fair was gekozen om leveranciers de mogelijkheid te geven hun nieuwigheden van de internationale vakbeurs ISH Frankfurt aan een Belgisch publiek te tonen. Dat was het geval voor onder meer Geberit, Duravit, Kermi en andere sani-tairfabrikanten. Onder de merken Van Marcke Origine en Van Mar-cke Collection stelde de groothandel een exclusief eigen gamma voor, zoals de Twido elektroboiler. Op het vlak van regeling waren er toepassingen voor een geïntegreerde woning van Honeywell, Nest en Netatmo. In verwarming werd een generatie producten uitgebracht met het oog op de eisen van de ErP richtlijn, onder meer door Atlantic, De Dietrich, Junkers, Wolf en Stiebel Eltron. Van Marcke heeft ook een rekenprogramma uitgewerkt, waarmee installateurs het energielabel kunnen bepalen van gecombineerde installaties voor verwarming en SWW.(door John Lams)

� www.vanmarcke.com

Het spoelrandloze hangtoilet Moon uit het Van Marcke Origine gamma.

Honeywell brengt een Connected ver-sie uit van de Round thermostaat, die op afstand bediend kan worden met de gratis Total Connect Comfort app.

Minister A. Turtelboom overliep de Vlaamse initiatieven om de energieprestatie van woningen te verbeteren.

SOVAC S.A.

SERVICE PROFESSIONNEL

PRIX COMPETITIFS

TOUTES MARQUES

TOUT DE STOCK

Aspirateurs de suie

Victor Marchandstraat, 173090 Overijse Tél. 02/672 20 62Fax. 02/673 93 92e-mail : info@sovac.be

www.sovac.bewww.artikelinfo.be

BLOW-VAC

NUMATIC

SOOTMASTER

SOVAC N.V.

PROFESSIONELE SERVICE

SCHERPE PRIJZEN

ALLE MERKEN

ALLES IN VOORRAAD

Roetzuigers

Victor Marchandstraat, 173090 Overijse Tel. 02/672 20 62Fax. 02/673 93 92e-mail : info@sovac.be

www.sovac.bewww.artikelinfo.be

BLOW-VAC

NUMATIC

SOOTMASTER

Flamcovent Smart Flamcovent Clean SmartFlamco Clean Smart

NU

OOK VOOR

DE UTILITEIT

Dé nieuwe referentie in lucht- en vuilafscheiding

Your reliable partner

www.fl amcogroup.com

De Smart lucht- en vuilafscheiders van Flamco zijn in alle opzichten slimme producten. Ze zijn zuiniger en nóg effi ciënter en leveren de beste resultaten in de markt. Deze nieuwe technologie is nu ook verkrijgbaar in de stalen modellen voor de utiliteit.

• Afvangrendement tot 60% beter dan bij conventionele systemen.• Laagste doorstroomweerstand in de markt (minder energieverbruik). • Inzetbaar bij snelheden tot wel 3 m/s.

Hoe uw energie-investeringen beter laten renderen? Z-energy helpt u op weg op het vlak van intelligent energiegebruik, duurzame energieproductie, hernieuwbare energiebronnen en groene mobiliteit.

Z-energy, iedere dinsdag op Kanaal Z vanaf 19.50 uur.Ook te bekijken op www.kanaalz.be

In samenwerking met

OB

6204

4

OB62044_ZENERGY.indd 1 03/03/15 16:37

PROOF PDF

Ik maak soms fouten.

DAAROM IS ER RISYCOR.

Je bent een mens, geen computer. Soms vergeet je iets. Enige tijd later kunnen daardoor problemen

ontstaan zoals blokkades van pompen, vastzittende kranen, verstoppingen in de ketel enzovoort.

Je merkt het nooit wanneer zuurstof corrosie veroorzaakt en slib vormt in het systeem, tenzij Risycor

je tijdig waarschuwt. Zo vermijd je ergernis en discussie en bespaar

je heel wat geld.

Meer info op resus.eu reliability & sustainability in HVAC

U niet?

15008.RESUS.ad.De Onderneming.NL.indd 1 26/01/15 11:41

53 SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - EVENEMENTEN

ErP op Energies+Dit jaar worden de eisen van de ErP richtlijn, ook ecodesign richtlijn genoemd, van kracht. Ze omvat een serie maatregelen en vereisten om de milieu-impact van energieverbrui-kende producten te verminderen. Dat laatste zijn ook verwarmingstoestellen. Deze richtlijn wordt een van de centrale thema’s van Ener-gies+, niet alleen op de stands van de diverse exposanten, maar ook in een reeks infoses-sies over de impact van de nieuwe regels.

Een schat aan technische informatieOp drie dagen groepeert Energies+ ongeveer 150 exposanten op 12.000 m2, die de nieuw-ste ontwikkelingen op het vlak van duurzame techniek zullen tonen. Bezoekers kunnen dus onder één dak alle informatie vinden over wat er aan groene oplossingen op de markt is. Energieprestatie staat daarbij centraal.Het is ook een erg veelzijdige beurs: alle ver-

warmingstechnieken zijn er vertegenwoor-digd: gas, stookolie, elektriciteit, aerothermie, geothermie, biomassa....

De Onderneming geeft toegangstickets voor de beurs weg: reserveer uw gratis ticket via www.energiesplus.be/guestcode en geef code 322 in(Door Michel Hanoulle)

�www.energiesplus.be

De invloed van de ErP eisenEnergies+ 2015 speelt in op de ontwikkelingen van de markt

Op 13, 14 en 15 november vindt de editie 2015 van de beurs Energies+ plaats in Wallonie Expo te Marche-en-Famenne. De in-voering van de eisen van de ErP richtlijn heeft tot aanzienlijke wijzigingen geleid in het aanbod van de exposanten. Wat die in-

houden, zal worden voorgesteld op deze negende Belgische beurs voor duurzaam bouwen, energiebesparing en groene mobiliteit.

DE ONDERNEMING

Energies+ praktisch

Datavan 13 tot 15 november 2015

Openingsuren10u00 tot 19u00

PlaatsWallonie Expo, Rue des Deux Provinces 1, 6900 Marche-en-Famenne

Toegang8 euro voor een driedagenticket, gratis onder 18 jaar

Parkingmeer dan 3.000 gratis plaatsen.

Het lezingenprogramma is te vinden op www.energiesplus.be

DE ONDERNEMING

54SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - EVENEMENTEN

Op de vijf dagen van het evenement verwach-ten de 2.600 exposanten ongeveer 350.000 bezoekers. Innovatie, informatie en opleiding, en business vormen de drie pijlers. Het doel is om synergieën te doen ontstaan over de grenzen van de vakgebieden heen. De organi-satie heeft alle aspecten van de beurs onder de loep genomen, om het bezoek zo aange-naam en efficiënt mogelijk te maken.

ParcoursNaast de traditionele conferenties en voor-drachten van de exposanten, heeft de Mon-dial du Bâtiment ook drie bezoekformules die telkens de drie deelbeurzen bestrijken. Ze worden georganiseerd per thema of beroeps-groep. Zo is er een parcours voor uitvoerende vakmensen (in zonne-energie, hernieuwbare energie, verwarming en airconditioning, ruw-bouw, elektriciteit). Het tweede type parcours richt zich tot architecten, studiebureaus en promotoren. Tenslotte is er een extern par-cours in Parijs, specifiek voor buitenlandse bezoekers om 10 tot 15 werven te ontdekken. Midden in Hal 4 (deelbeurs IdéoBain) is er de speciale afdeling Modesdebains. Hier worden

op 400 m2 de meest markante technologische ontwikkelingen in sanitair voorgesteld, als antwoord op nieuwe reglementen en wijzi-gende leefgewoontes.

Het belang van de opleiding wordt niet vergeten. Er zijn twee speciale ruimtes aan gewijd: een aan de ingang van Hal 2 (Interclima+Emec) en een aan de ingang van Hal 6 (Batimat). Ervaren docenten zullen de vragen van de bezoekers beantwoorden, en er komen miniconferenties rond de verschil-lende opleidingsvormen.

Deelnemen met beperkt budgetVoor deze editie 2015 werden er nieuwe formules uitgewerkt voor exposanten. Zo kunnen ze de beschikking krijgen over een loge, waar ze de klanten en contacten in VIP sfeer kunnen ontvangen. bedrijven kunnen ook hun producten en diensten voorstellen in paviljoenen, die gehuurd kunnen worden aan een redelijke prijs. Wie voorstellingen wil houden of producten demonstreren, kan terecht in volledig uitgeruste demonstratie-ateliers. Tenslotte zijn er all-in formules voor

Mondial du Bâtiment van 2 tot 6 november Batimat, Interclima+Elec en Idéobain samen in Paris Nord Villepinte

Van 2 tot 6 november vinden de drie belangrijkste Franse bouwbeurzen, Batimat, Interclima+Elec en Idéobain opnieuw plaats in het Parc de Expositions in Paris Nord Villepinte. Ze zijn nu gegroepeerd tot de Mondial du Bâtiment. Dit unieke platform richt

zich tot alle professionals in de bouw en architectuur. Voor de specialisten in sanitair en verwarming is dit een gelegenheid om de nieuwste ontwikkelingen te ontdekken. De editie 2015 is bewust laagdrempelig, om in te spelen op de huidige economische context.

firma’s die willen deelnemen met een beperkt budget.(door Michel Hanoulle)

�www.batimat.com

Het Mondial du Bâtiment praktischDeelbeurzen: Batimat, Interclima +Elec, IdéobainPlaats: Parc des Expositions de Paris Nord VillepinteData: Maandag 2 tot vrijdag 6 novemberUren: Maandag 2, dinsdag 3 en woensdag 5 november: 9u00 tot 20u00Donderdag 5 november: 9u00 tot 20u00Vrijdag 6 november: 9u00 tot 17u00Dinsdag 3 november VIP dag voor badkamerprofessionalsParking: 14.000 plaatsen en nog eens 3.000 plaatsen extra van 3 tot 6 november.

Stookolie -en gascondensatieketel

De effi ciënte oplossingen van Viessmann:

Zonneboilerpakket Monobloc warmtepomp

Hybride warmtepomp met gasketel en warmwaterboiler

Fotovoltaïsche zonnepanelen

Geothermische warmtepomp

Vie

ssm

ann

Bel

gium

b.v

.b.a

. · H

erm

esst

raat

14

· 19

30

Zave

ntem

(N

osse

gem

)in

fo@

vies

sman

n.be

Effi ciënte verwarmings -en electriciteitsoplossingenOvertuig uw klant om voor de Viessmann technologie te kiezen

Neem voor alle technische en profes-

sionele informatie een kijkje op onze

website: www.viessmann.be

(Login Pro)

Overtuig uw klant om voor de Viessmann technologie te kie-zen en de waarde van zijn woning te verhogen. Investeren doet men op langere termijn in duurzame technologie en met zicht op een opbrengst. Met Viessmann kiest uw klant voor kwaliteit en betrouwbaarheid.• Een nieuwe Viessmann ketel bespaart tot 35 % op het energieverbruik• Een warmtepomp kan tot méér dan 50% besparing op het energieverbruik opleveren • Fotovoltaïsche panelen zijn een héél interessante investe- ring

Uw Viessmann technisch-commercieel afgevaardigde zal u met plezier begeleiden.

VerwarmingssystemenIndustriële systemen

Koelsystemen

EagL_GESC_1474-1_B2B_B-Fl_A4.indd 1 07.09.15 14:58

56

DE ONDERNEMING

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - WETGEVING

Deze bepaling betreft de afzonderlijke ver-koop van ketellichamen voor combinatie met een brander enerzijds, en van branders voor combinatie met een ketel anderzijds. In dat geval worden beide componenten be-schouwd als wisselstukken van een toestel van hetzelfde merk en met hetzelfde vermo-gen, en is de verplichting van het energiela-bel niet van toepassing. Dit punt (vraag 36) is aangekaart in een lijst met 350 vragen en antwoorden die de EU in januari en in juni 2015 heeft gepubliceerd als hulp bij de prak-tische toepassing en de interpretatie van de energierichtlijn voor Lot 1 (verwarming) en Lot 2 (sanitair warm water).

Minder performante toestellen van de markt halenDe Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie is een van de maatregelen die de EU heeft getroffen om tegen 2020 de 20/20/20-doelstellingen te bereiken (20% minder primair energieverbruik, 20% min-der CO2-uitstoot, 20% meer hernieuwbare energie). Bijgevolg hebben de fabrikanten de ketels in hun assortiment moeten aanpassen aan de energie-eisen van deze richtlijn om ze binnen de EU te kunnen verhandelen. Dit houdt ook in dat minder efficiënte toestellen niet meer verkocht kunnen worden in de EU. Van andere toestellen moest de efficiëntie verbeterd worden of er moesten nieuwe ver-sies worden ontworpen die de vereiste effici-entie halen.

Verwarmingsketels en combiketels moeten een jaarlijks seizoensrendement ηs ≥ 86% halen. Voor ketels met een vermogen tussen 70 kW en 400 kW moet het nuttig rendement η ≥86% zijn bij volle belasting (100 % Pn no-minaal vermogen) en ≥94 % bij gedeeltelijke belasting (30 % Pn).

Kort gezegd laat de richtlijn alleen nog con-densatietoestellen toe voor verwarming op fossiele energie, naast warmtekrachtkoppe-ling en warmtepompen. De fabrikanten heb-ben elk van hun toestellen uiteraard moeten onderwerpen aan tests om er een energiela-bel aan toe te kennen.Voor gevallen waarbij toestellen van verschil-lende merken gecombineerd worden, bieden de meeste fabrikanten de installateurs com-puterprogramma’s waarmee de vakman zelf de energieprestatie van de combinatie kan berekenen volgens de specifieke kenmerken van elk onderdeel.

Wat als ketel en brander apart verkocht worden?Dit is allemaal volledig coherent en ondub-belzinnig. Er blijft echter het bijzondere geval van een lichaam van een stookolieketel waar-aan een brander gekoppeld wordt, of van branders die aan een ketellichaam gekoppeld worden. Als de toestellen in deze twee geval-len in de plaats komen van een defect ketelli-chaam of van een defecte brander, worden ze

beschouwd als wisselstuk. Concreet moet de installateur die een ketellichaam vervangt de brander hergebruiken. In dat geval moet niet voldaan worden aan de richtlijn en komt er geen energielabel. Deze tolerantie is begrijpe-lijk voor stookinstallaties in grote gebouwen. Laten we als voorbeeld uitgaan van een flat-gebouw waarvan een van de 2 lage-tempera-tuurketels op stookolie snel vervangen moet worden. Om deze ketel te vervangen door een condensatieketel op gas of stookolie zou ook een nieuwe gepaste schoorsteen geplaatst moeten worden, wat niet altijd technisch mogelijk is en wat de kosten vergroot. Als de oude brander, die 20 jaar oud is of nog ouder, opnieuw wordt gemonteerd op de nieuwe ke-tel, vereist de richtlijn niet dat de combinatie voldoet aan de Ecodesign-normen en aan de verplichtingen van het energielabel.

Dit zou wel het geval zijn als de eigenaar van de gelegenheid gebruik maakte om niet alleen de ketel maar ook de brander te ver-vangen. Deze tweede optie veronderstelt dat de ketel aangepast wordt om het minimum-rendement te behalen.

Deze flexibiliteit is te begrijpen voor grote stookinstallaties, maar de interpretatie hier-van zou het mogelijk maken op een gelijk-aardige wijze te werken voor huishoudelijke stookolieketels. Deze mogelijkheid is tech-nisch gezien minder zinvol en momenteel wordt hierover overlegd door de vereniging

De Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie (verordening nr. 813 van de Commissie van 2/08/13) is op 26 september jongstleden van kracht geworden. Dit

houdt in dat nieuwe verwarmingstoestellen en combinaties van toestellen tot een in-stallatie een energielabel krijgen met de energieprestatie van de toestellen. Het is de bedoeling dat deze richtlijn ervoor zorgt dat er alleen nog maar toestellen verhandeld worden waardoor de 20/20/20-doelstellingen van de Europese Unie gehaald kunnen worden. Er lijkt onder bepaalde voorwaarden echter een achterpoortje te bestaan voor toestellen met twijfelachtige energieprestaties.

Het label kleeft niet altijd op zijn plaatsEen brander of een ketel op stookolie vervangen doet vragen rijzen

?

van Europese fabrikanten (EHI - European Heating Industry) en de EU.

In bepaalde gevallen kan deze mogelijkheid een achterpoortje bieden aan firma’s die niet de nodige investeringen hebben ge-daan om hun producten aan de eisen van de richtlijn aan te pas-sen. Dit zou niet alleen strijdig zijn met de doelstellingen van de richtlijn maar zou bovendien op termijn de consument kunnen benadelen wanneer hij zijn pand wil verkopen of verhuren.

De vraag blijft openVraag 36 blijft tot op heden onbeantwoord. Een van de punten waarover gediscussieerd moet worden is de vraag of fabrikanten van branders en van ketellichamen bijvoorbeeld in hun technische gidsen een lijst moeten opnemen van alle combinaties die toege-laten zijn en die moeten voldoen aan de energieclassificatie.(door John Lams)

� ec.europa.eu//energy

57 SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - WETGEVING

DE ONDERNEMING

www.stiebel-eltron.be

Warmtepomp WPC/WPC cool

Maximale verwarming en koeling, minimale plaatsbehoefte.

› Uitstekende rendementen, COP tot 5,0 bij B0/W35

› Groot installatiegemak dankzij compacte afmetingen

› Modern design

wijnegem aalst antwerpen brugge dendermonde diest dison gent grivegnée habay kuurne lier lummen mechelen rocourt stavelot temse turnhout

bewijs jezelf een dienst en kies voor desco

altijd overalgratis levering elke werkdag overal

www.desco.be

adv onderneming 2014_NL_FR.indd 1 12/6/2013 9:19:43 AM

BEKIJK NU ONS VOLLEDIGAANBOD BOEKEN OPWWW.DISTRIGRAPH.COM

€ 5 KORTINGVANAF 2E BOEK

DO_919_NL.indd 56 13/04/15 10:24

GRATIS TOEGANG

www.energiesplus.be/guestcode

[CODE 322]

VISIT US!

150 EXPOSANTEN + MEER DAN 1 000 MERKEN EN PRODUCTEN 12 000 M2 EXPOSITIERUIMTE + 3 000 GRATIS PARKEERPLAATSEN

www.energiesplus.be

VERWARMING + ISOLATIE + DUURZAME MATERIALEN + PASSIEFHUIZEN EN LAGE-ENERGIEWONINGEN + DOMOTICA + VERLICHTING

5236-E+ L'entreprise 260x90 FR-NL V5.indd 2 15/09/15 08:52

DE ONDERNEMING

59 SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - FEDERATIES

De EN 14868 is een Europese norm, in voege sedert 8 juli 2005, en heeft de status van na-tionale norm waardoor eventuele tegenstrij-dige nationale normen niet meer geldig zijn sedert februari 2006. De norm behandelt de parameters die inwendige corrosie van me-talen onderdelen beïnvloeden (bijvoorbeeld ketels, vaten, warmtewisselaars, pompen, lei-dingen). Hij legt de basis voor het ontwerp, de installatie en het gebruik van deze installaties met de bedoeling de kans op schade door corrosie te minimaliseren. De norm slaat op systemen die gevuld werden met drinkbaar water: • Verwarmingssystemen (tot 110 ° C)• Koel- en koudesystemen

ATTB toelichting:Een norm is een afspraak over een product, een dienst of een proces. Normen weer-spiegelen goed vakmanschap in heel wat activiteitsdomeinen in de industrie, de dien-stensector en de overheid. Een norm is geen wet maar wordt vrijwillig toegepast door alle belanghebbenden: producenten, leveranciers, klanten, dienstverleners enzovoort. Dit neemt niet weg dat de naleving van een norm kan worden verplicht. Enerzijds kan de overheid verwijzen naar normen in wetten en regel-geving. Anderzijds kunnen ook contracten verwijzen naar de toepassing van normen. (bron: www.nbn.be, Belgisch Instituut voor Normalisatie)

De norm is niet van toepassing op: • verwarmingssystemen aangesloten op

stadsverwarming zonder warmtewisselaar• open koelsystemen (bijvoorbeeld met open

koeltorens)

• warm tapwatersystemen (drinkwater) met recirculatielus

De norm legt een aantal vakbegrippen in-zake verwijsnormen, materialen, chemische reacties en symbolen vast en beschrijft alle soorten van corrosieprocessen die kunnen optreden. Daarbij vermeldt hij de volgende problemen veroorzaakt door corrosie: • lekken • debietvermindering door obstructie van

de stroming (bijvoorbeeld in warmtewis-selaars, kleppen) (gehele of gedeeltelijke verstopping dus)

• verminderd rendement• blokkeren van bewegende onderdelen

(pompen, kleppen) • kookgeluiden in ketels

De rol van zuurstofDe norm schrijft overduidelijk dat corrosie-processen in hoofdzaak worden bepaald door de hoeveelheid binnendringende zuurstof:

Indien het binnendringen van zuurstof kan verhinderd worden kan geen corrosieschade optreden er staat dan ook letterlijk dat

ATTB ToelichtingEr is een verschil tussen corrosie en corrosie-schade: in elke installatie zal eerst een beetje corrosie optreden. Wanneer corrosie de goede werking van de installatie hindert, spreekt men van corrosieschade

“de hoofdbekommernis van een gesloten sys-teem moet zijn het verzekeren van de dicht-

heid voor water en lucht”

ATTB toelichtingMet dichtheid voor water en lucht wordt bedoeld:Geen waterverlies, geen leeglaten, dus ook geen waterbijvulling (zie verder)Geen intrede van lucht (die zuurstof bevat) (zie verder)

Omdat dit, vooral voor erg grote installaties, in de praktijk soms moeilijk kan zijn, onder-scheidt de norm onderscheidt twee soorten installaties met betrekking tot binnendrin-gende zuurstof:

Installatie type I: systemen zonder zuurstoftoevoer In deze systemen zonder zuurstoftoevoer is corrosie praktisch gezien onbestaande. De hoeveelheid opgeloste zuurstof in het vulwa-ter wordt snel verbruikt in het begin van het corrosieproces, en vormt roest en magnetiet, zichtbaar als slijk. Deze (minimale) vuilvor-ming is in de meeste gevallen niet schadelijk. Dit betreft:a) Systemen met gesloten expansievat, die

goed gedimensioneerd, goed geïnstal-leerd en goed onderhouden worden

ATTB toelichting:Het goed dimensioneren van een expan-

NBN EN 14868 - 2005 - Bescherming van metalenRichtlijnen voor de bepaling van de waarschijnlijkheid van corrosie in gesloten watervoerende systemen

Dit document is een samenvatting door ATTB, met de bedoeling de norm zo compact en helder mogelijk weer te geven. Zaken die buiten het kader van deze samenvat-

ting vielen, zijn uiteraard terug te vinden in de norm zelf. In één zin samengevat zegt de norm: verhinder het binnendringen van zuurstof en er zullen geen corrosieproble-men optreden.

De eerste prioriteit is om zuurstofintrede te vermijden.Doc. Resus

Condensatieketels Zonne-energie Warmtepompen

5 goede redenenwaarom uw klanten beter voor de ecoTEC plus kiezen:

ze besparen tot 35% op hun gasfactuur

ze besparen zo’n €75 per jaar op hun elektriciteitskosten dankzij de hoogrendementspomp

ze genieten van een zeer hoog comfort: de comfort back up-functie zorgt ervoor dat de ketel tegen 60% van het vermogen blijft functioneren bij kleine storingen en de aquaPOWER plus functie zorgt ervoor dat ze van een hogere warmwatercomfort genieten.

ze kiezen voor een aangenaam toestel: mooi van design en eenvoudig qua bediending

ze genieten van een knappe garantie van maar liefst 5 jaar*

Het goede gevoel de juiste keuze te maken.

++

+

+

+

Geef uw klanten, en uzelf,

het goede gevoel de juiste keuze te maken!

JAAR GARANTIE

5

energieklasse

* D

eze

acti

e is

gel

dig

vana

f 1 o

ktob

er 2

014

tot

en

met

31 d

ecem

ber

2016

. Vin

d al

le v

oorw

aard

en o

p w

ww

.eco

TEC

plus

.be.

61

DE ONDERNEMING

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - FEDERATIES

sievat wordt beschreven in NBN EN12828 annex D. Het goed installeren en onderhou-den wordt, voor zover wij weten, niet in een norm beschreven. In VDI2035 staan wel nuttige tips en aanwijzingen.

b) Systemen met open expansievat, die zoda-nig zijn ontworpen dat slechts zeer kleine hoeveelheden zuurstof in het systeem bin-nen kunnen dringen

ATTB toelichting:Dit is het geval in open expansievaten die niet doorstroomd worden. Open expan-sievaten worden heden ten dage praktisch niet meer geïnstalleerd. Volledigheidshalve wijzen wij er op dat een open expansievat, met lange (ijzeren) aansluitleiding, dat niet tijdelijk of permanent doorstroomd wordt, zo goed als geen gevaar inhoudt voor cor-rosieschade in de installatie. Uiteraard is cor-rosie in het open vat zelf, en in de naburige aansluitleiding onvermijdelijk vanwege het permanent verrijken met opgeloste zuurstof door het verschil in partiële druk voor zuur-stof. Als het vat zelf echter niet doorstroomd is, hoeft deze verrijking met zuurstof (en daaraan gekoppelde corrosie) geen probleem te betekenen voor de installatie in zijn geheel, tenzij misschien met betrekking tot de hoeveelheden gevormde magnetiet (zwart slijk) en de daarmee verbonden afzettings- en stromingsproblematiek.

Installatie type II - systemen met zuurstoftoevoer In dergelijke systemen kan zuurstof af en toe, regelmatig of continu binnentreden, waar-door corrosieschade kan optreden. Dit betreft:c) Systemen met doorstroomd open expan-

sievat, zodat het water permanent verrijkt wordt met zuurstof

d) Systemen met gesloten expansievat waar-in:

• het volume van het expansievat te klein is

• de voordruk in expansievat niet afgesteld is in functie van de statische hoogte

• de gasdruk in het expansievat vermindert tijdens de werking (voordrukverlies)

• waterverlies optreedt, bijvoorbeeld lekken aan afdichtingen van afsluiters

ATTB toelichting:In deze tekst wordt het “gewone” expan-sievat met vaste gasvulling bedoeld, dat werkt met variabele druk. Er zijn echter ook systemen op de markt met compressoren en systemen met pompen.In dergelijke syste-men met constante druk is de dichtheid (dif-fusieproblematiek) van het scheidingsmem-braan (in de meeste gevallen een rubber balg) van bijzonder belang. Systemen met compressor hebben een quasi constante verversing van het gaskussen, dus een hoge zuurstofconcentratie in het gaskussen die enkel door de balg van het zuurstofarme water gescheiden wordt. Uiteraard is de diffusiedichtheid van het rubber van deze

balg van zeer groot belang.Systemen met pompen kennen hetzelfde fenomeen, maar het partiele drukverschil voor zuurstof over het scheidingsmembraan is meestal minder groot. Anderzijds bestaan er dergelijke systemen met pompen met geïntegreerde ontgassingsfunctie (in het expansievat, of in de balg van het expansievat). Bij deze syste-men vindt onvermijdelijk een permanente toevoer van zuurstof plaats. Alhoewel het ontgassers zijn, voegen zij dus zuurstof toe aan het systeem en vallen dus onder Type II.

Onder deze omstandigheden kan er in de afkoelfase (bijvoorbeeld nachtverlaging of uitschakeling) onderdruk in het systeem op-treden. Daarbij kan zuurstof binnentreden via automatische ontluchters, O-ringen en afdichtingen.

e) Systemen met continue toevoer van zuur-stof doorheen niet-diffusiedichte materia-len bijvoorbeeld kunststofbuizen of rubber (flexibele verbindingen, membranen van expansievaten….)

Bijvullen van een systeem leidt normaal ge-sproken niet tot een betekenisvolle toevoer van zuurstof, tenzij er omwille van grote wa-terverliezen er op regelmatige basis wordt bijgevuld. De norm citeert als maximum bij-vulhoeveelheid tweemaal het oorspronkelijke volume van het systeem en stelt dat het over-schrijden van deze hoeveelheid kan leiden tot ernstige schade.

ATTB toelichting:Bijvullen tot tweemaal het installatievolume (over totale levensduur van het systeem) betekent in de praktijk dat elke bijvulling (of hervulling) angstvallig moet vermeden worden.

Dit aspect van de norm is een van de meest onderschatte oorzaken van corrosie. Men realiseert zich veel te weinig hoe desastreus de gevolgen van waterverversing kunnen zijn. Het kan niet genoeg benadrukt worden dat hervullen en bijvullen vanuit corrosietechnisch standpunt volstrekt uit den boze is.

Vervolgens wordt gewezen (Punt 7) op een speciale vorm van corrosie (microbieel beïn-vloede corrosie). Ongunstige omstandighe-den (aanwezigheid van voedingsstoffen in het water zoals anorganische ionen of orga-nische verontreinigingen, mogelijk afkomstig van additieven vergroten dit probleem, als-ook onder vuilafzetting, in nauwe spleten of in stilstaand water in niet in gebruik zijnde ra-diatoren of strangen). In installaties van type II (dus waar zuurstoftoevoer NIET uitgesloten kan worden) kan dit leiden tot bio-fouling of microbieel beïnvloede corrosie.

Welke fenomenen kunnen zich voordoen?In functie van de gebruikte materialen wordt er een opsomming gegeven van wat er alle-maal kan mislopen:

In installaties van Type I (zonder zuurstoftoevoer)• Staal en ijzerlegeringen: algemeen geno-

men geen problemen te verwachten, zeer specifieke gevallen uitgezonderd

• Koper en koperlegeringen: idem• Aluminium: geen problemen te verwachten,

tenzij:• bij gebruik van zeer zacht water met wei-

nig buffercapaciteit, kan door een pH-stij-

Door inhibitoren gaat het vuil van de installatie in dispersie in het verwar-mingswater, wat dan een karakteristieke kleur krijgt. (doc. Resus)

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - FEDERATIES 62

DE ONDERNEMING

ging van het water boven 8.5 (spontaan of door het gebruik van alkalische inhi-bitoren) aluminiumcorrosie optreden met vorming van waterstofgas

• in systemen met zeer grote waterinhoud en zeer weinig metaal om de aanwezige zuurstof af te bouwen kan, bij vulwater met hoog chloridegehalte ook alumini-umcorrosie optreden wat tot lekkages kan leiden in zones met hoge turbulentie

In installaties van Type II (met zuurstoftoevoer)In diverse bladzijden wordt in detail uiteen-gezet welke corrosieprocessen onder invloed van welke parameters tot welk soort van cor-rosieschade kan leiden. Dit valt buiten het kader van deze samenvatting.

Beschermingsmethoden tegen corrosieOpnieuw stelt de norm uitdrukkelijk dat de hoofdoorzaak voor corrosieproblemen ligt in het toetreden van zuurstof vanuit de atmo-sfeer of via bijvulwater. En dus dat ontwerp, installatie, gebruik en onderhoud belangrijk zijn voor het tegengaan van corrosieschade.

Ontwerp:• vermijden van direct contact tussen koper

en aluminium

ATTB toelichting: Het is nooit verkeerd om het rechtstreeks contact tussen verschillende metalen (bijvoor-beeld koper en koperlegeringen en alumini-um) te mijden. In voorgemonteerde toestellen (zoals bv wandketels) kan dit soort van contact wel voorkomen, maar dat blijkt voor zover geweten, in de praktijk geen probleem.

• goed aarden van alle metalen delen

• geen zuurstofdoorlatende kunststofleidin-gen gebruiken

ATTB toelichting:Rubber (synthetisch of natuurrubber) is ook zuurstofdoorlatend. Rubber slangen (flexibele verbindingen uit rubber) zijn dus ook te mijden omdat zij een permanente toevoer van zuurstof door diffusie in het systeem veroorzaken.

• geen hoge watersnelheden gebruiken om erosiecorrosie te vermijden

• gesloten expansievaten zo dimensioneren dat nergens onderdruk kan ontstaan

ATTB toelichting:In de norm staat verderop dat de voordruk gelijk moet zijn aan de statische hoogte. Dit is fout.. Het is in strijd met andere voorschriften zoals NBN EN12828 en de richtlijnen van het WTCB (WTCB rapport 14 en WTCB-contact 2010/2). De juiste voordruk van het expansie-vat is gelijk aan de statische hoogte boven het expansievat + 0,2 bar (of de dampdruk, indien die hoger is dan 0,2)Opmerking: in het “Excel” berekeningsblad dat het WTCB ter beschikking stelt kan de voordruk van het expansievat door de gebrui-ker anders gekozen worden dan de richtlijn voorschrijft. Hoewel bijvoorbeeld slechts 0,8 bar nodig zou geweest zijn kan de gebruiker kiezen voor 1,5 bar (omdat hij bijvoorbeeld de moeite niet wil nemen het vat af te laten tot 0,8 bar). Dit leidt in de praktijk tot de mogelijkheid dat het expansievat met te wei-nig water gevuld is, of zelfs leeg kan blijven, omdat de gebruiker een onbewust verband legt tussen de statische hoogte en de druk op de manometer, en zich niet realiseert dat de voordruk in het vat (onnodig) hoog is..Dit is een van de meest voorkomende oorzaken van problemen met drukbehoud, en dus intrede van lucht, met corrosie tot gevolg. Bovendien moet bij de dimensionering van het expan-sievat rekening gehouden te worden met de plaats van de pomp ten opzichte van het expansievat. In de praktijk gebeurt dit zelden tot nooit, wat er toe leidt dat in de instal-laties onderdrukzones kunnen ontstaan, met dezelfde nefaste gevolgen.

• open expansievaten zo dimensioneren dat de juiste statische druk gegarandeerd is, dat de circulatiepomp niet in staat is doorstro-ming van het expansievat te veroorzaken

ATTB toelichting:Dit betreft open expansievaten met 2 aanslui-tingleidingen: een expansieleiding, meestal aangesloten tussen de retour van de installatie en de onderzijde van het open expansievat een veiligheidsleiding (die de functie van “veiligheidsklep” of potentiele stoomaflaat) vervult, en aangesloten is tussen de boven-zijde of de vertrekleiding van de ketel en de bovenzijde van het open expansievat indien de circulatiepomp (in de buurt van de ketel) geplaatst is tussen beide aansluitingen, is het

logisch dat de pompdruk ervoor zorgt dat het expansievat zeer goed doorstroomd wordt, soms met een letterlijke overstort van water, vaak ook een op- en neergaande beweging van het waterniveau in het vat. Uiteraard zorgt dit voor een maximale intrede van zuurstof in het hele systeem. In lijn met 6.1 is de enige juiste maatregel het verplaatsen van de pomp.

Inbedrijfname:• na het afpersen van de installatie met wa-

ter, ze steeds gevuld laten• gasdruk (voordruk) van gesloten expansie-

vaten juist instellen in functie van de stati-sche hoogte

• de (koud)waterdruk van het systeem in functie daarvan instellen (min 0,5 bar hoger dan de voordruk van het expansievat)

• fabrikanten van componenten (zoals ketels, pompen), kunnen een chemische reiniging aanbevelen met specifieke chemicaliën. Een vakkundige chemische reiniging, gevolgd door minstens twee intensieve spoelingen met vers water, kan metaalspanen, olie, vet, beginnende kalkafzetting wegnemen van het warmtewisselaaroppervlak. Hierbij moeten de richtlijnen van de fabrikanten gevolgd worden

ATTB toelichting:Zie ook de ATTB samenvatting van NBN EN 14336 die het spoelen en reinigen uitvoerig beschrijft

• normaal wordt steeds met gewoon drink-water gevuld.

Uitzonderingen en bijhorende opmerkingen:• Vullen met gedemineraliseerd water kan

voor diverse vormen van lokale corrosie een voordeel bieden, in dat geval moet echter een zeer kleine hoeveelheid base bijgedo-seerd worden om uniforme corrosie te ver-mijden

ATTB toelichtingGedemineraliseerd water heeft nagenoeg geen bufferende capaciteit, waardoor de correctie van de pH door doseren met loog (NaOH) een precisiewerkje wordt.

• Ideaal gesproken is de pH van het systeem-water tussen 8 en 8,5. Specifieke inhibitoren zijn beter dan bv soda (NaOH)

Ook bewegende onderdelen, zoals pompen, kunnen schade lijdendoor corrosie (doc. Resus)

Stookolie condensatie- en lage temperatuurtechniek

›

›

›

Hera CondensLava (Plus)

Condenserend of klassiek?

Revolutionaire stookolieketels100% conform de ErP wetgeving

de stookolieketelherboren

Remeha brengt een nieuwe reeks condenserende

lage temperatuur stookolieketels op de Belgische markt onder de

naam Remeha Hera Condens en Lava (Plus).

Binnen dit stookoliegamma ligt de focus op prijs-kwaliteit,

rekening houdende met het gewenste comfortniveau van de

klant. Zowel de Remeha Lava Plus als de Remeha Hera Condens

voldoen ruimschoots aan de nieuwe Europese Ecodesign

regelgeving, die van kracht gaat vanaf 26 september 2015.

Remeha Lava Plus klassieke, niet-condenserende

verwarmingsmodule met brander

Vermogen 22, 29, 36 of 46 kW

Remeha Lava verwarmingsketel exclusief brander,

ter vervanging van een equivalent

toestel

Remeha Hera Condens condenserende stookolieketel

in open of gelsoten schouw-

uitvoering

Vermogen 19, 24, 32 of 50 kW

Remeha Hera Condens 160 liter sww boiler • Remeha Lava Plus + hydraulische uitrusting + 110 liter sww boiler • Remeha Lava

+32 (0)3 230.71.06 +32 (0)3 354 54 30 info@remeha.beRemeha nv • Koralenhoeve 10 • 2160 Wommelgem

SECTORNIEUWS EN REGLEMENTEN - FEDERATIES 64

DE ONDERNEMING

ATTB toelichting:Het is vrijwel nooit nodig om soda (NaOH) of inhibitoren bij te voegen om de pH tussen 8 en 8,5 te krijgen. Dit gebeurt meestal spon-taan via “zelfalkalisatie”, een natuurlijk proces dat in vrijwel elk systeem (zonder additieven) voorkomt

• bij gebruik van antivriesmiddelen zijn geïn-hibeerde en gebufferde antivriesproducten te verkiezen boven gewone glycolgebaseer-de antivries

• Alle maatregelen tijdens de inbedrijfname moeten goed gedocumenteerd worden, indien toepasselijk ook de aard en de hoe-veelheid van toegevoegde chemicaliën

ATTB toelichting:Elke installatie moet daarom een logboek hebben met alle informatie. Een voorbeeld vindt U op onze website

• in systemen van Type II (met zuurstoftoe-voer) kunnen chemische inhibitoren ge-bruikt worden. Dit is echter geen vervanging voor fysische maatregelen om zuurstoftoe-voer. te vermijden

ATTB toelichting:Allereerst dienen alle mogelijke fysische maat-regelen genomen te worden om zuurstoftoe-voer uit te sluiten. Pas indien dit onmogelijk is (bijvoorbeeld bestaande vloerverwarming met niet-diffusiedichte kunststof leidingen) kun-nen inhibitoren toegepast worden.

• De eventuele corrosie-inhibitor moet com-patibel zijn met alle materialen in de in-stallatie, en wordt best pas toegevoegd na chemische reiniging en spoeling. Er wordt uiteengezet hoe inhibitoren werken, welke voor- en nadelen ze hebben, dit valt buiten het karakter van deze samenvatting.

• Het gebruik van zuurstofbinders zoals natri-

umsulfiet of hydrazine is af te raden

Gebruik en onderhoudMinstens eenmaal per jaar, en tevens na elke vervanging van een installatiecomponent, moet het systeem nagekeken worden. Hier-voor moet het installatielogboek telkens bij-gehouden worden. Inzake corrosiebescherming moeten de vol-gende zaken nagekeken te worden:• Meten en indien nodig aanpassen van de

voordruk van het gesloten expansievat • Om de drie maanden: meten en indien no-

dig aanpassen van de waterdruk in het sys-teem. Noteren van de bijgevulde hoeveel-heid in het installatielogboek

ATTB toelichting:De juiste waterdruk in het systeem is hoger dan de voordruk van het expansievat EN afhankelijk van de gemiddelde tempera-tuur van het hele systeem. Een volledig opgewarmd systeem heeft (door thermische expansie) dus een hogere druk dan een afgekoeld systeem. Voor meer inzicht in de materie, zie NBN EN 12828

• inspecteren van de verwarmingslichamen op gasbellen en eventueel koude gedeeltes

• inspecteren (indien nodig reinigen) van het open expansievat

• indien toepasselijk: bepalen en indien nodig aanpassen van de inhibitorconcentratie vol-gens de regels van de fabrikant

Indien gasbellen in de radiatoren voorkomen, nakijken of het misschien waterstof betreft. Indien niet, is het meestal stikstof, wat wijst op binnentreden van lucht. Het systeem moet dan gecheckt worden op dichtheid voor wa-ter en lucht.

Geur kan wijzen op microbiële activiteit. Het systeem moet dan gespoeld en chemisch ge-reinigd worden, gevolgd door een chemische behandeling met inhibitoren en/of biocide.

ATTB toelichting:Met geur wordt de stank van rotte eieren (H2S) bedoeld, die wijst op de aanwezigheid van sulfaatreducerende bacterien (vrij zeldzaam). Hiervoor is een chemische reiniging aangewe-zen. Zie ook NBN EN 14336. De lichte geur die je altijd aantreft bij het ontluchten van CV installaties is niet problematisch

Bij het inspecteren van luchtbellen is het zin-vol een waterstaal te nemen. Een verkleuring van het water wijst op een sterke corrosie in het systeem. Rode verkleuring van het water wijst bij een systeem met ijzercomponenten op hevige corrosie.

ATTB toelichting:Een representatief waterstaal nemen, is minder eenvoudig dan het lijkt. Een waterstaal uit een installatie met of zonder additieven is totaal verschillend te bekijken:met additieven (inhibitoren, reinigingsmid-delen, antivries….): vrijwel alle gebruikelijke additieven hebben dispergerende eigenschap-pen (uitgezonderd NaOH, Na3PO4 , en andere enkelvoudige additieven die sowieso niet aan te raden zijn, zie eerder). Dus is het water in dergelijke installaties vaak gekleurd, wat wijst op dispersie van bestaand vuil (roest = oranje, magnetiet = zwart)zonder additieven: roest, magnetiet, alumi-niumoxides en kalksteen zijn niet oplosbaar in water en gaan uit zichzelf in onbehandeld water ook niet in suspensie. Dus is het water, zelfs in vervuilde installaties, niet gekleurd. Bij het nemen van een waterstaal vertelt het even-tuele vuil in het staal alleen iets over de plaats waar het staal genomen werd (bijvoorbeeld aan een vuilafscheider, of een aftapkraan onderaan een collector zal men makkelijker vuil aantref-fen dan aan een ontluchter op een radiator)n De ATTB samenvatting van NBN EN 14336 verschaft hierover meer informatie.

In geval installaties slib en/of kalk bevatten, kan reinigen het rendement van de installatie weer herstellen. De efficiëntie van eventueel toegevoegde inhibitoren wordt daarmee ook verhoogd.

Tot slot worden nog enkele aanbevelingen gegeven over het reinigen van systemen die in bedrijf zijn, er is sprake van filters, magne-tische of cycloonafscheiders en spoelpompen. Het spoelen van nieuwe systemen wordt uit-eengezet in NBN EN 14336.(Bron ATTB)

�www.attb.be

Corrosie kan leiden tot slibvorming, wat kleppen kan verstoppen. (doc. Resus)

TECEsquare II, the State of the Art, zijn nu nog eenvoudiger te installeren. De modellen van inox, glanzend chroom of wit zijn tijdloos en passen harmonieus in elk toilet. Voor nog meer esthetiek steken ze slechts 3 mm uit de wand. En ze zijn duur-zaam want met de duospoeltechniek kunt u meer dan 50 % water besparen.

TECEnow is ontwikkeld voor iedereen, de prijs is heel gunstig! De hoogte is slechts 5 mm, het design minimalistisch en modern. Qua kleur kunt u kiezen uit wit, zwart, glanzend en mat chroom. Uiteraard voorzien van 2 toetsen voor de waterbe-sparende duospoeltechniek.

Kijk op tece.be onder “Spoeltechniek” en laat u inspireren

TECE Belgium BVBAKievitplein 20/C12B-2018 Antwerpen

Tel. +32 2 401 61 37Fax +32 2 401 61 38info@tece.bewww.tece.be

TECEsquare II

TECEnow

NIEUW

TECEsquare toegepast in prestigieus la Toison d’Or

Watts Water Technologies is als stromend water. Zelfs na 140 jaar staan we niet stil. We blijven een compleet aanbod aan hoogwaardige producten en technologische systemen ontwikkelen zodat u uw klanten een optimale kwaliteit kan leveren. Onze diepgaande expertise en continue innovatiedrang garanderen de beste oplossing voor commerciële, residentiële, industriële en openbare toepassingen. Dit maakt ons tot uw betrouwbare partner in verwarming, sanitair, instrumentatie, terugstroombeveiliging en elektronica. Neem gerust een duik in onze wereld en kijk op www.wattsindustries.be of ga naar www.waterbeveiliging.be

Water is onze wereld.Al meer dan 140 jaar.

ElEctronics sanitair HVac solar watErbEVEiliging VoorgEïsolEErdE lEidingEn

Wij zijn voortdurend in beweging voor u.

143675 WATTS ADV WATERGLOBE NL.indd 1 15/01/15 08:51

67

DE ONDERNEMING

PRODUCT NEWS

Aanrakingsvrij kraanwerkVolledig aanrakingsvrij handen wassen en drogen op de werkplek is mogelijk met het No Touch gamma van Initial. Het bestaat uit een kraan en dispensers voor zeep, desinfecterende gel voor de handen, en papier. In het najaar komt er bovendien een hand-doekdispenser. De sensor garandeert een aanrakingsvrije bedie-ning. Dat verbetert de hygiëne en bespaart bovendien water: de No Touch kraan geeft alleen water als de handen van de gebruiker zich recht onder de uitloop bevinden. Dankzij No Touch kunnen bacteriën en virussen zich minder snel verspreiden, zodat er min-der ziekteverzuim is.

�www.initialservices.be

Krachtig diamantboorsysteemMet het diamantboorsysteem van Bosch Power Tools kunnen HVAC installateurs zelfs bij grote diameters nog hoge boorsnel-heden bereiken in metselwerk en beton. Het omvat de GDB180 WE Professional (diameter 180 mm en 2000 watt) en GDB350 WE Professional (diameter 350 mm en 3200 watt) boormachines en de GCR180 Professional en GCR350 Professional boorstandaards. Beide boorstandaards zijn geschikt voor vacuüm- of plugbevesti-ging, voor boorgaten tot een hoek van 45°. Bovendien zijn er nog tal van accessoires, en zijn er boorkronen voor droog en nat boren.

�www.bosch-pt.com

Allround afscheidersVervuiling in CV-installaties is een toenemend probleem. RBM, expert in componenten voor installatietechniek lanceert een lijn luchtafscheiders, vuilafscheiders, magnetische vuilafscheiders en gecombineerde lucht- en vuilafscheiders. Zo is er een passend product voor elke situatie, van 1/2” tot 2” of met knelkoppelingen van 22 of 28 mm. Zowel de lucht- als de vuilafscheiders zijn voor-zien van een innovatief filterpatroon met 3 RVS lagen. Dit doet wervelingen ontstaan die microbellen afscheiden en vuildeeltjes laten bezin-ken, terwijl het drukverlies laag blijft. Ze zijn geschikt voor water en voor water en glycolmengsels, en temperaturen tot 115°C.

�www.rbm.be

Veelzijdige zonne-energiesystemenVaillant introduceert een flexibel assortiment zonneboilers, die zowel als druksysteem of als leegloopsysteem kunnen werken, naargelang welke circulatiemodule gemonteerd wordt. Er is een keuze tussen een monovalente en bivalente boiler, met een inhoud van 150, 250 of 350 liter. De betere isolatie van de vaten en het lagere verbruik van de pompen levert deze boilers het B-label op volgens de ErP richtlijn. De SWW temperatuur kan oplopen tot 85°C, wat in de piekperioden 13% extra zonnewinst betekent. Als bijverwarming kunnen zowel olie- of gasketels worden gebruikt, of de turboMAG badverwarmers. Alle componenten zijn op elkaar af-gestemd en communiceren met elkaar voor een foutloze werking.

�www.vaillant.be

68PRODUCT NEWS

Waterbesparende elektronische kraanBij het ontwerp van de Tempomatic 4 elektronische urinoirkraan hechtte Delabie bijzonder veel belang aan de waterbesparende eigenschappen. De Tempomatic 4 past het spoelvolume aan in functie van het type urinoir (drie standen mogelijk), en er is een speciale modus voor intensief gebruik, waarbij verspilling wordt tegengegaan. Als er veel gebruikers snel na elkaar komen, schakelt de kraan over naar een kortere spoeling. Daardoor kan er tot 60% water bespaard worden, vergeleken met de standaard lange spoeling. Tempomatic 4 levert een onberispelijke hygiëne en is gemakkelijk te installeren.

�www.delabie-belux.be

Ultravlakke vloerverwarmingDankzij de gepatenteerde vorm van het raster in robuust PPR, is Giacomini erin geslaagd om een vloerverwarmingsysteem te fabri-ceren met een bijzonder lage inbouwhoogte. Het R979S systeem bestaat uit een noppenplaat waarin de kunststof buis van 16 mm vastgeklikt wordt. Dit gepatenteerde element kan worden inge-stort in de dekvloer, en garandeert een uniforme warmteverdeling. De noppenplaatelementen (800 x 800 x 22 mm) zijn ideaal voor re-novatie, omdat ze direct op de bestaande vloer kunnen worden ge-plaatst. Het geheel is voorzien van een isolerende laag van 6 mm.

�www.giacomini.be

LuchtdebietsmeterLicht (2,9 kg), nauwkeurig en handig, de Testo 420 luchtde-bietsmeter maakt het eenvoudig om metingen uit te voeren op grote toevoer- en afvoeropeningen. Om het binnenklimaat in grote ruimtes te garanderen, maakt men dikwijls gebruik van wervelroosters. Dankzij de gelijkrichter vormt de Testo 420 deze wervelende stroom om tot een laminaire luchtstroom, waarop precieze metingen kunnen worden verricht. Deze meters kunnen op afstand worden gestuurd via Bluetooth vanop een tablet of smartphone.

�www.testo.be

Stralingspanelen in glasStralingsverwarming heeft een aantal voordelen: het geeft een aangename warmte, die direct op het lichaam voelbaar is. Er is ook minder luchtcirculatie met dit type verwarming. Als men ge-bruik maakt van glazen stralingspanelen, zoals de RH van Stiebel Eltron, geeft de techniek een designtoets aan de woning. De RH stralingspanelen bestaan in drie versies: wit, zwart en spiegel. De panelen kunnen horizontaal of verticaal geplaatst worden, en zijn beschikbaar in vier aansluitvermogens van 300 tot 900 watt. De installatie gaat eenvoudig: een installateur kan het alleen af. De Stiebel Eltron RH is bedoeld als bijverwarming of overgangsver-warming.

�www.stiebel-eltron.be

DE ONDERNEMING

Bluetooth+ App

testo NV • Industrielaan 19 • 1740 Ternat Tel. 02/582 03 61 • www.testo.be • info@testo.be

Bewezentechnologie,revolutionairebedieningDe nieuwe rookgasanalyser testo 330i.• Geen display dus bediening op afstand via Bluetooth

met de Smartphone/Tablet en testo 330i App• Rapportering met de testo 330i App• Bevestiging van de rookgassonde in de schouw met

de testoFix

Pub testo.indd 1 9/21/2015 1:39:08 PM

XRGI 6 > 6kWEL 13.5kWTHXRGI 9 > 9kWEL 20kWTH

XRGI 15 > 15kWEL 30kWTHXRGI 20 > 20kWEL 40kWTH

Meer informatie op www.thema-sa.be

XRGI - De kleine W.K.K. die overal door kanHoog rendement - Prachtige stilteGrote betrouwbaarheid. Vier versies :

C O G E N E R A T I O N U N I T

71

DE ONDERNEMING

KERNCIJFERS

Loonschaal geldig vanaf 01.07.2015

Barema jonge arbeiders

De peterschapsregeling

Vergoedingen voor industriële leerlingen (contracten afgesloten na 01.12.2012)

Kost en huisvesting

Facturatiebijslagen

Arbeiders met bijzondere kwalificatie

Kwalificatie Verhoging t.o.v. vorig trimester

Nieuw bruto uurloon

€

Categorie I +0,007 13,386

Categorie I A +0,007 14,052

Categorie II +0,007 14,268

Categorie II A +0,007 14,980

Categorie III +0,008 15,176

Categorie IV +0,008 16,107

Categorie I II III

Omschrijving Zonder vakop-leiding

Met succes voltooid:- 2e graad technisch

onderwijs of buitenge-woon sec. onderwijs

- stage in de instustrie of ondernemersopleiding

- opleiding erkend door het Fonds voor vakopleiding

Diploma behaald van:- technisch secundair

onderwijs- beroeps secundair

onderwijs- vierde jaar buiten-

gewoon secundair onderwijs

15 jaar € 7,228 17 jaar € 11,244

15 jaar en 6 maanden

€ 7,898 17 jaar en 6 maanden € 12,583

16 jaar € 8,567 18 jaar €13,386

16 jaar en 6 maanden

€ 9,906

Leeftijd Leervergoeding1e maand €

Overige maanden €

15 jaar 320,40 480,60

16 jaar 350,50 525,70

17 jaar 380,50 570,70

18 jaar 410,50 615,80

19 jaar 440,60 660,90

20 jaar 470,60 705,90

21 en meer 500,70 751,00

Leeftijd Leervergoeding1e maand €

Overige maanden €

18 jaar 410,50 615,80

19 jaar 440,60 660,90

20 jaar 470,60 705,90

21 en meer 500,70 751,00

Contracten afgesloten vanaf 01.07.2005

Maand 1-6 € 12,135

Maand 7-12 € 12,536

Maand > 12 € 12,937

Vanaf 01.01.2015 Vergoeding €

Maaltijd: 26,11

Huisvesting: 12,47

Totaal: 38,58

Categorie Bijslag

Leidekkers +10%

MeestergastenPloegbazenBaas die werkelijk een prestatie levert

loon 2e graad +20%

Categorie Bijslag Totaal €

1e meestergast(cf. chapitre 10 CCT/L’entreprise N° 639)

+0,009 19,328

1e ploegbaas A(cf. chapitre 10 CCT/L’entreprise N° 639)

+0,009 16,694

1e ploegbaas B(Hfst. 10 CAO/De Onderneming nr. 639)

+0,009 17,718

Bijzondere, ongezonde, hinderlijke of lastige werken

CA

O v

an 1

7.05

.199

0 : 0

,542

1) Jongerenleerlingwezen

2) Bouwleerlingwezen

Contracten afgesloten tot 30.06.2005. Voor arbeiders jonger dan 21 jaar, voor 1 juli 2005 in dienst getreden.

LONEN EN FACTURATIE

72

DE ONDERNEMING

KERNCIJFERS

Waarden van ‘S’ op 01.07.2015

Waarden van ‘S’ op 01.07.2014

Sociale lasten op 01.10.2012

Sociale lasten op 01.02.2014

Categorieën B (dakbedekkingswerken)

D (sanitair, verwarming)

Medewerkers -10 10 tem 19 20 en + -10 10 tem 19 20 en +

Offertes vanaf 11.07.1981 vooraanbestedingen vanaf 11.10.2014

30,305 31,217 31,220 29,181 30,093 30,096

Offertes vanaf 11.06.2007 vooraanbestedingen vanaf 11.01.2015

30,151 31,060 31,063 29,033 29,942 29,945

Categorieën B (dakbedekkingswerken)

D (sanitair, verwarming)

Medewerkers -10 10 tem 19 20 en + -10 10 tem 19 20 en +

Offertes voor 11.07.1981

30,343 31,258 31,259 29,216 30,131 30,132

Offertes voor 11.06.2007

30,191 31,101 31,102 29,069 29,980 29,981

Categorieën B (dakbedekkingswerken)

D (sanitair, verwarming)

Medewerkers -10 10 tem 19 20 en + -10 10 tem 19 20 en +

Offertes voor 11.07.1981

106,36 113,10 113,11 98,65 105,39 105,40

Offertes voor 11.06.2007

106,33 113,07 113,09 98,62 105,36 105,38

Categorieën B (dakbedekkingswerken)

D (sanitair, verwarming)

Medewerkers -10 10 tem 19 20 en + -10 10 tem 19 20 en +

Offertes voor 11.07.1981

106,36 113,10 113,11 98,65 105,39 105,40

Offertes voor 11.06.2007

106,04 112,27 112,28 98,39 104,62 104,63

WAARDEN VAN ‘S’

INDEXEN

WAARDEN VAN ‘I’

2013=100 2004=100 1996=100

2015Gez. index

IndexGez

indexIndex

Gezindex

Index

Aug 101,61 101,08 122,71 123,72 139,61 142,19

Jul 101,37 101,01 122,42 123,72 139,28 142,09

Jun 101,33 101,01 122,38 123,64 139,23 142,09

Mei 101,16 100,86 122,17 123,45 138,99 141,88

Apr 100,12 100,70 122,12 123,26 138,94 141,65

Mrt 100,73 100,32 121,65 122,79 138,40 141,12

Feb 100,89 100,23 121,84 122,72 138,62 141,04

Jan 100,61 99,85 121,54 122,22 138,24 140,46

2014Gez. index

IndexGez. index

IndexGez. index

Index

Dec 100,40 99,09 121,25 122,51 137,95 140,64

Nov 100,28 100,09 121,11 122,51 137,78 140,80

Okt 100,28 100,22 121,11 122,67 137,78 140,98

Sept 100,06 100,09 120,84 122,51 137,48 140,80

Aug 100,12 100,17 120,91 122,61 137,56 140,91

Jul 100,46 100,55 121,33 123,07 138,03 141,44

Jun 100,34 100,38 121,18 122,87 137,87 141,20

Mei 100,29 100,30 121,12 122,27 137,80 141,09

Apr 100,44 100,41 121,30 122,90 138,00 141,25

Mrt 100,79 100,72 121,72 123,28 138,49 141,68

Feb 100,75 100,66 121,68 123,21 138,43 141,60

Jan 100,60 100,50 121,49 123,01 138,22 141,37

2013Gez. index

IndexGez. index

IndexGez. index

Index

Dec - - 121,27 122,84 137,97 141,18

Nov - - 121,12 122,64 137,80 140,95

Okt - - 120,99 122,56 137,65 140,86

Gezondheidsindex

Aanbestedingen na 01.11.1971

2011 2012 2013 2014 2015

Jan 7454 7466 7380 7260 7033

Feb 7457 7487 7362 7245 6993

Mrt 7460 7502 7314 7181 7056

Apr 7437 7483 7238 7199 7115

Mei 7431 7461 7198 7191 7154

Jun 7460 7386 7161 7196 7099

Jul 7481 7381 7184 7226 7062

Aug 7395 7411 7286 7250 6917

Sept 7371 7450 7296 7269 -

Okt 7333 7417 7269 7242 -

Nov 7361 7381 7235 7189 -

Dec 7398 7376 7249 7080 -

Indexcijfer bouwmaterialen

Kilometervergoeding

01.07.2013 - 30.06.2014 € 0,3461/km

01.07.2014 - 30.06.2015 € 0,3468/km

ONTVANG DE ONDERNEMING 10x PER JAAR ... EN BLIJF OP DE HOOGTE!

10 NUMMERS PER JAAR

VOOR €37

JA, ik wens een abonnement op De Onderneming voor de prijs van:q 37€ voor 1 jaar (10 nummers)q 70€ voor 2 jaar (20 nummers)

Ik betaal vandaag het aangegeven bedrag op het rekeningnummer ING IBAN BE54 3630 4405 3497 van Distrigraph sprl, uitgever van het tijdschrift, en ik ontvang binnen een termijn van twee weken mijn eerste nummer. Fax of mail dit formulier naar 02 340 76 99 of naar J.Lagneaux@distrigraph.com. Of vraag uw abonnement aan via www.deonderneming.be

Verzend mijn magazine naar:Bedrijf ....................................................................................................Ter attentie van ..................................................................................................E-mail ................................................................................................................................................................................................................................Straat .......................................................................................................................................................................... bus ...............................................Gemeente ..............................................................................................Land ...................................................................................................................

Ik wens een factuur(*) te ontvangen op het volgende adres: Bedrijf ....................................................................................................Ter attentie van ..................................................................................................E-mail ................................................................................................................................................................................................................................Straat .......................................................................................................................................................................... bus ...............................................Gemeente ..............................................................................................Land ...................................................................................................................BTW nr ..............................................................................................................................................................................................................................

(*) De factuur zal worden verzonden per e-mail.

BLIJF OP DE HOOGTE!

EEN ABONNEMENT VERZEKERT JE VAN:• De ontvangst van de 10 nummers per jaar

• Een persoonlijke en geprivilegieerde toegang tot de site www.deonderneming.be

MET MEER DAN 1000 PAGINA’S INFORMATIE PER JAAR BLIJF JE OP DE HOOGTE VAN: • De nieuwe producten• De evenementen in je sector• De nieuwe technieken• De initiatieven en publicitaire acties van je leveranciers

• De kerncijfers van je beroep: salarissen, waarden van S, diverse indexen ...

EEN PERMANENT ARCHIEF VAN ALLE ARTIKELS BLIJFT OP DE SITE WWW.DEONDERNEMING.BE ALTIJD EN OVERAL TER BESCHIKKING

DE ONDERNEMINGMaandblad voor sanitair - verwarming en klimatisatie

EEN ABONNEMENT VERZEKERT JE VAN:

Pub_AbonnementNL.indd 1 30/04/15 11:13

74KERNCIJFERS

Brandstof op basis van aardolie - Prijzen op 25.09.2015

Benaming Prijs incl. BTW c/kWh

Gasolie verwarming: meer dan 2000 liter, zonder korting, op onderwaarde 52,75 c/l 5,27

Stookolie extra: > 2000 liter 54,75 c/l 5,47

Omzettingsfactor voor verbruikersprijs van bovenwaarde naar onderwaarde 0,902

Propaan in bulk (op onderwaarde): >2000 liter 42,53 c/l

Koper (nieuw/100 kg) € 452,60 Rood (koper)/100 kg € 365,00 Zink (bedekking)/100 kg € 100,00 Lood/100 kg € 120,00 Messing/100 kg € 240,00 Aluminium/100 kg € 80,00 Gietijzer 2k. niet mec. (c.v., rad., edm)/ ton € 9,25 IJzer (badkuipen, enz.)/ton € 5,75

Richtprijs op 25.09.2015

ENERGIEËN

KOERS VAN HET SCHROOT

ENRGY bvba - Hazenstraat 22 – 8531 HULSTET: 051 31 74 04 - www.enrgy.be - info@enrgy.be

UNIEK IN EUROPA

MODULERENDE GEOTHERMISCHEWARMTEPOMPEN

COP4,9

Volgens de norm EN 14511 0°C/W35°Cmet monofasige aansluiti ng,

inclusief Inverter& circulati epompen

INSTA

LLATEURS

GEZOCHT

- 3 - 12 kW / 5 - 22 kW / 12 - 40 kW- modulerende scroll compressor- elektronisch expansieventi el- enkel onderdelen van gevesti gde wereldmerken (Alfa Laval, Wilo, Copeland, Carel,…)- geen buff ervat meer nodig- opti oneel: passieve of acti eve koeling / WIFI Kit- eenvoudige installati e - plug & play- fl uistersti lle werking

LDL.

BE

member of

Uw project op maat

Ubbink nv | Jan Samijnstraat 9, 9050 Gentbrugge | Tel: 09 237 11 00 | www.ubbink.be

Vragen over ventilatie en/of rookgasafvoer?

Nieuwbouw of renovatie? Woning of appartement? Ubbink staat klaar om al uw projecten te ondersteunen met advies en een service op maat!

Collectieve rookgasafvoer • CLV enkelwandig • CLV concentrisch • Cascade

Gecombineerde dakdoorvoer • Kombitube • Rolux Kompakt

Ventilatie • Ventilatie met warmteterugwinning • Air Excellent luchtverdeelsysteem

Wilt u beroep doen op onze projectdienst? Contacteer ons!

Bent u al voorbereid op ECO DESIGN

richtlijn?

Ad De Onderneming.indd 1 15/09/15 14:28

EEN PROFESSIONAL AAN UW ZIJDE

Zoals u, adviseren wij

graag onze klanten

• 20.000 artikelen op voorraad

• 100.000 artikelen gereferencieerd

• ruime openingstijden

• leveringen ook op zaterdag

• 34 self-services met self-scanning

• 13 Showrooms

• een aparte website voor professionals: www.facq.be/nl/e-commerce

En om beter aan uw professionele noden te voldoen, staat er een team van specialisten te uwer beschikking voor al uw vragen: