Verdwenen urgentie,blijvend belang

De mondiale strijd om metalen

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 2

SamenvattingNu investeren in een efficiëntere keten

1. Metaalmarkt in vier jaar volledig gedraaidIn een periode van vier jaar is de mondiale metaalmarkt op zijn kop gezet. In 2011 lagen de prijzen op een hoog niveau, zorgden geopolitieke spanningen voor handelsrestricties en werden vele investeringsplannen gemaakt om mijnen te (her)openen. Door forse capaciteitsuitbreiding en versoepeling van de handel zijn metaalprijzen sindsdien gemiddeld genomen gehalveerd.

2. Lage prijzen maskeren lange termijn problematiekDe lage prijzen-omgeving waarin de metaalwereld zich in 2015 bevindt, maakt mijnbouwbedrijven ‘moe’ en de rest van de keten ‘lui’. Inspanningen om het grondstofgebruik efficiënter te krijgen, staan onder druk. Dit terwijl de situatie op langere termijn hier wel om vraagt: metaalwinning komt onder meer druk vanuit de natuur, vanuit overheidsregels en vanuit de maatschappij. Wanneer dit precies gaat knellen, is moeilijk te voorspellen. Bedrijven die hun keten op metaalgebruik efficiënt hebben ingericht zijn echter per definitie het minst kwetsbaar. Juist de lage metaalprijzen, die de winst van de importerende maakindustrie omhoog helpt, zijn een goed moment voor investeringen in een efficiëntere keten. Meer efficiency drukt uiteindelijk ook de leveringsrisico’s rondom buitenlandse metalen.

3. Bijzondere verantwoordelijkheid en kansen voor eindfabrikanten maakindustrieVoor eindfabrikanten is er een cruciale rol weggelegd om de keten als geheel efficiënter te krijgen. Met productontwerp gericht op herinzet van het product of onderdelen ervan kan een circulaire economie dichterbij worden gebracht. Prijsprikkels hiervoor zijn nu beperkt; prijs en functionaliteit van producten zijn vooralsnog voor de meeste bedrijven leidend. Toch is er een veelbelovende trend die dit langzaam kan veranderen, namelijk die ‘van bezit naar gebruik’. Deze trend komt niet direct voort uit de ‘duurzaamheidsgedachte’, maar vooral vanuit de groeiende noodzaak tot flexibiliteit en focus op kerntaken bij de afnemers van machines en apparaten. Desalniettemin zorgt deze trend er wel voor dat eindfabrikanten productontwerp en herinzet van machines of apparaten centraler gaan stellen. Een grote stap naar een efficiëntere keten.

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 3

Inhoud

1.1 Wereldeconomie groeit, metaalvraag groeit mee 6

1.2 Specifieke metalen veel gevraagd in ‘duurzame’ economie 7

1.3 Vooral de monopolies zijn potentieel verstorend 8

1.4 Metaalmarkt in vier jaar volledig gekeerd 9

1.5 Meer druk op mijnbouw vanuit natuur 10

1.6 Meer druk op mijnbouw vanuit overheid en maatschappij 11

Hoofstuk 1 - Mondiale metaalmarkt op z’n kop gezet

2.1 Risico’s vooral te verkleinen via veel efficiëntere keten 13

2.2 Verschillende besparingsstrategieën toeleveranciers 14

2.3 Kansen en verantwoordelijkheid voor eindfabrikanten 15

2.4 Noodzaak tot flexibiliteit bij eindgebruiker zet keten in beweging 16

2.5 Conclusie 17

Hoofstuk 2 - Nu investeren in meer efficiency en daarmee in minder afhankelijkheid

Metalen – topprioriteit voor overheden en multinationals 4

Inleiding

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 4

InleidingMetalen – topprioriteit voor veel overheden en multinationalsIn het ING-rapport My Industry 2030 – Nederland gaat het maken (2011) is ‘toegang tot grondstoffen’ bestempeld als één van de vier uitdagingen voor de Nederlandse maakindustrie om tot 2030 in omvang te kunnen verdubbelen. Eind 2015 lijkt van een uitdaging weinig sprake met metaalprijzen over een breed front op lage niveaus, maar schijn bedriegt.

Hoofdstuk 1 beschrijft vraag en aanbodontwikkelingen vanuit mondiaal perspectief. Dat het een onderwerp van groot belang is, blijkt wel uit de vele strategische acties die grote landen en multinationals ondernemen op dit dossier. Het tweede hoofdstuk kijkt naar de maakindustrie en naar de rol van en kansen voor de verschillende schakels in de keten.

Het Chinees staatsbedrijf Baosteel, tevens grootste staalfabrikant in China, heeft samen met het Australische transportbedrijf Aurizon Holdings de producent van ijzererts en steenkool Aquila Holdings overgenomen. Hiermee dient de levering van ijzererts en steenkool veiliggesteld te worden.

China stelde als bijna-monopolist in 2010 forse exportrestricties in voor zeldzame aardmetalen. Japan heeft sindsdien meerdere leveranciers benaderd om de aanvoer van zeldzame aardmetalen veilig te stellen. Zo heeft Japan een contract met India getekend en startte in 2015 de levering van zeldzame metalen (circa 15% van Japanse import).

Grote eindfabrikanten investeringen in mijnen om meer zekerheid over de levering van stoffen te verkrijgen. Toyota heeft geïnvesteerd in een lithium mijn in Argentinië en 20% aandeel in een silica zandmijn in Maleisië. Siemens AG is een samenwerking aangegaan met Australische producent van zeldzame aardmetalen, Lynas Corporation, om zeker te zijn van neodymium voor magneten.

Het Duitse agentschap voor grondstoffen (DERA) kwam in februari 2014 tot de conclusie dat het metaal wolfraam voor Duitsland als kritisch gezien moet worden. De Duitse overheid tracht leveringszekerheid te creëren door steun te verlenen aan de financiering van de in 2015 geopende wolfraammijn in het VK.

In 2010 is de Qatar Mining Company opgericht, volledig eigendom van de staat Qatar. Via doelgerichte investeringen in de metaalmijnbouw wil het bedrijf in 2024 een breed internationaal actief mijnbouwbedrijf zijn.

<<

Mondiale metaalmarkt op z’n kop gezet 1

1.1 Wereldeconomie groeit, metaalvraag groeit mee 6

1.2 Specifieke metalen veel gevraagd in ‘duurzame’ economie 7

1.3 Vooral de monopolies zijn potentieel verstorend 8

1.4 Metaalmarkt in vier jaar volledig gekeerd 9

1.5 Meer druk op mijnbouw vanuit natuur 10

1.6 Meer druk op mijnbouw vanuit overheid en maatschappij 11

Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 6

China spil in structureel groeiende vraag naar metalenDe afgelopen tien jaar werd de mondiale metaalgrondstoffenmarkt gekenmerkt door een enorme dynamiek. De belangrijkste structurele trend is de aanhoudende vraaggroei. Spil hierin is China. De vraag hier naar aluminium is een factor 5 hoger dan tien jaar geleden en goed voor de helft van de wereldvraag. De importwaarde van ijzererts is gestegen van $ 4 miljard in 2003 naar $ 125 miljard in 2013 en daarmee goed voor twee derde van de wereldwijde importstroom. Ook in andere metaalsoorten is de import- en productiegroei van China enorm en daarmee zijn de mondiale verhoudingen op het gebied van metaalgrondstoffen op zijn kop gezet.

Snel groeiende middenklasse creëert aanhoudende vraagDe vraag naar metalen zal voorlopig blijven toenemen met een Aziatische middenklasse die naar verwachting in aantal groeit van 600 miljoen naar 3 miljard in 2030. Daar bovenop is er nog de potentieel hoge groei in Afrika. De vraag naar metalen zal nog jaren in één richting bewegen en dat is opwaarts.

1.1 Wereldeconomie groeit, metaalvraag groeit mee

Aanhoudende groei wereldvraag naar metalenindex 2003=100

2003-2013 Chinese import metaalerts explodeert

Bron: ING Economisch Bureau, UNCTAD

Bron: Bloomberg, ING Economisch Bureau, UNCTAD

0

20

40

60

80

100

120

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

0

4

8

12

16

20

2003 2013

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

0

2.000

4.000

6.000

2003 2013

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

IJzererts, Chinese importwaarde in miljarden dollars

Kopererts, Chinese importwaarde in miljarden dollars

Nikkelertswaarde in dollars

140

2003 2013

50

100

150

200

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Aluminium Koper Zink Nikkel Omvang wereldeconomie

2017 2018 2019 2020

0

20

40

60

80

100

120

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

0

4

8

12

16

20

2003 2013

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

0

2.000

4.000

6.000

2003 2013

volume-ontwikkeling

waarde-ontwikkeling

IJzererts, Chinese importwaarde in miljarden dollars

Kopererts, Chinese importwaarde in miljarden dollars

Nikkelertswaarde in dollars

140

2003 2013

<<

ING Economisch Bureau

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 7

Kritische metalen komen juist voor in producten waar de vraag naar stijgtNaast de algemene vraagstijging van metalen zijn er duidelijke trends zichtbaar die de vraag naar specifieke metalen extra doet stijgen. De transitie naar een ‘duurzame’ energievoorziening en minder schadelijke uitstoot stimuleert de vraag naar windmolens, ledlampen, zonnecellen en elektrische auto’s. Dit vergt de nodige speciale metalen, zoals voor elektromotoren en permanente magneten (het zeldzame aardmetaal neodymium), led-lampen en zonnecellen (onder meer indium en gallium). Van deze materialen is de verwachte vraag vele malen hoger dan de huidige productie en zullen aanwezige reserves moeten worden aangesproken of meer uit recycling moeten worden gehaald.

1.2 Specifieke metalen veel gevraagd in ‘duurzame’ economie

Vijf metalen in nieuwe technologieën waar toekomstige vraag en huidige productie nog ver uit elkaar liggenVraag 2030 t.o.v. huidige productie

Bron: EC, TNO, Fraunhofer

Europa oormerkt 20 grondstoffen als kritischDe Europese Commissie heeft een lijst van 20 grondstoffen opgesteld die als ‘kritisch’ zijn geoormerkt, op basis van economisch belang en leveringsrisico. Dit risico ligt voornamelijk in het feit dat bepaalde metalen vooral gewonnen worden in één land. TNO noemt uit de Europese lijst voor Nederland de volgende grondstoffen met het grootste aanbodrisico: antimoon, indium (grotendeels gewonnen als bijproduct van zink), wolfraam en de groep zeldzame aardmetalen.

Gallium

Indium

Germanium Neodymium

(zeldzaam

aardmetaal)

Platinum

Toepassing onder meer: Toepassing onder meer: Toepassing onder meer: Toepassing onder meer: Toepassing onder meer:• Dunne laag zonnecellen * Displays • Fibre optic kabels • Magnetron • Brandstofcel• Chips * Dunne laag zonnecellen • Infra rood • Laser technologie • Katalysatoren• WLED

397 %

329 %

320 %

166 %

135 %

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 8

26136261652613626163261952622026250262122621826243262472624326317263472640126408264182645226452264182645026442

Last Price

Diverse mijnen buiten China heropend na handelsconflict in 2011Net als aan de vraagzijde heeft China ook aan de aanbodkant een bepalende rol gespeeld sinds de jaren negentig. In de productie van meerdere metalen heeft China inmiddels een productieaandeel van boven de 80%. Wat dit kan betekenen, bleek in 2010-2012, toen China forse restricties opwierp voor onder meer de export van het zeldzame aardmetaal neodymium. Een prijsexplosie was het gevolg. Hoewel China de restricties na tussenkomst van de WTO aanzienlijk versoepeld heeft en begin 2015 zelfs opgeheven, heeft de prijspiek in 2011 wel voor een verandering gezorgd. In grote (industrie)landen gingen meer stemmen op om de afhankelijkheid van China in specifieke metalen te verminderen. Het monopolie van China is niet gelegen in het feit dat de gewonnen materialen als

neodymium, wolfraam of antimoon alleen daar in de grond zitten. Over een reeks van jaren is de productie in China gesubsidieerd, waardoor buitenlandse mijnen verre van rendabel waren.

Inmiddels is in Californië de Mountain Pass mijn weer in productie (zeldzame aardmetalen) en in Zuidwest-Engeland zal de Drakelands mijn dit jaar wolfraam gaan opleveren. In Australië bevindt zich een grote mijn buiten China voor wat betreft zeldzame aardmetalen (Mount Weld) en steeds meer ogen zijn gericht op Groenland. Groenland bezit een breed scala aan metalen, met onder meer de grootste reserves zeldzame aardmetalen buiten China.

1.3 Vooral de monopolies zijn potentieel verstorend

2011: Exportrestricties China zorgt voor piek in prijs (licht) zeldzaam aardmetaal neodymium

prijs neodymium ($/ton)

Exportquota fors aangescherpt en sluiten van illegale mijnen China

China versoepelt quota, nieuwe mijnen gepland in andere landen

2015: China heft quota formeel op

Mondiale

recessie

Bron: USGS

Aandeel China hoog in productie, lager in mondiale metaalreserves

Aandeel China in mondiale productie/reserves

Bron: Bloomberg

100%

80%

60%

40%

20%

0%

250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

<<

Antimoon Wolfraam Zeldzame aardmetalen

■ Productie ■ Bekende reserves

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 9

Hoge prijzen over breder front stimulans voor uitbreiding mijnbouwcapaciteit na 2011Naast de ‘strategische’ heropening van mijnen, zorgden de relatief hoge metaalprijzen in 2011 over een breder front voor plannen om het aanbod te vergroten. Voorop hierin liepen grote spelers als Rio Tinto, BHP Billiton, Vale en Glencore Xstrata. Veel destijds geplande productie is inmiddels in bedrijf. Vaak gaat het hierbij om omvangrijke projecten die alleen deze grote partijen kunnen dragen. Een voorbeeld hiervan is de enorme Oyu Tolgoi koper- en goudmijn in Mongolié (start 2013, geplande piekproductie in 2021). Dergelijke (her)openingen, gecombineerd met een groeivertraging van de Chinese economie en een relatief gunstige stemming op het gebied van bilaterale handel (met opheffing van exportrestricties) heeft de prijzen van metalen over een breed front fors doen dalen. De situatie in de metaalwereld is in vier jaar volledig omgedraaid.

99,32 ####### 98,2898,49 ####### 99,2299,32 ####### 99,8499,66 ####### 98,9100,1 ####### 99,5399,02 ####### 102,04

105,13 ####### 102,1998,14 ####### 103,2999,12 ####### 103,4598,19 ####### 104,2395,75 ####### 104,7

95,9 ####### 103,29

1.4 Metaalmarkt in vier jaar volledig gekeerdMetaalprijzen in verval sinds 2011 door (her)opening van vele mijnen en economische afzwakking China

-44%

Bron: EcoWin

350

300

250

200

150

100

50

0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

<<

Prijs mandje van metalen (GSCI-index, 2003 = 100)

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 10

Natuur en samenleving dwingen tot investeringenOndanks de huidige lage prijzen en op het oog voldoende metaalreserves, wijzen een aantal lange termijn trends wel degelijk op aanbodbelemmeringen, gegeven de verwachte aanhoudende vraagtoename. Deze aanboddruk komt vanuit natuurlijke belemmeringen, maar ook vanuit overheidsregels en maatschappelijke druk.

Ertskwaliteit neemt af, afvalstromen toeBij veel in gebruik zijnde mijnen is de ertskwaliteit over een periode van decennia afgenomen. Dit betekent hogere investeringen om dezelfde hoeveelheid puur product te krijgen. Bovendien levert het grotere afvalstromen op omdat meer gesteente overblijft. Mijnbouwbedrijven krijgen steeds meer verantwoordelijkheid om goed met deze stromen om te gaan.

Natuurlijke hulpbronnen voor productie onder drukDe winning van metalen is een energie- en waterintensieve activiteit. Inmiddels heeft de Australische mijnbouw 70% meer energie nodig voor dezelfde ertswinning dan dertig jaar geleden*. En in toenemende mate zal het onderwerp ‘water stress’ op de agenda (moeten) komen. Kosten van waterinfrastructuur zijn al gestegen van naar schatting $ 3,4 miljard in 2009 naar $ 12 miljard in 2013**. Voor zeven van de top-10 mijnbouw landen wordt de druk op de beschikbare zoetwaterhoeveelheid in 2040 als hoog tot zeer hoog ingeschat.

1.5 Meer druk op mijnbouw vanuit natuurGewonnen metaalerts gemiddeld van steeds lagere kwaliteit

Land Aandeel in mondiale metaal mijnbouw* Water stress 2040

Verenigde Staten 12,6% Hoog Brazilië 12,2% Laag Australië 10,4% Hoog Canada 7,1% Laag tot gemiddeld Rusland 7,0% Laag tot gemiddeld China 5,8% Hoog Chili 5,8% Extreem hoog Indonesië 4,5% Hoog Zuid - Afrika 3,6% Hoog Peru 3,5% Hoog

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000

Koper Goud Zink Nikkel

Bron: Mudd, 2009, mijnbouw Australië

* Bron: http://eex.gov.au/industry-sectors/mining

** Bron: Ernst & Young, 2014

Beschikbaar zoetwater uitdaging in veel mijnbouwlanden (metalen)

* toegevoegde waarde Bron: ING Economisch Bureau, Oxford Economics, WRI

% koper, zink, nikkel, goud g/t

15

10

5

0

Land Aandeel in mondiale metaal mijnbouw * Water stress 2040

Verenigde Staten 12,6% ● Hoog

Brazilië 12,2% ● Laag

Australië 10,4% ● Hoog

Canada 7,1% ● Laag tot gemiddeld

Rusland 7,0% ● Laag tot gemiddeld

China 5,8% ● Hoog

Chili 5,8% ● Extreem hoog

Indonesië 4,5% ● Hoog

Zuid-Afrika 3,6% ● Hoog

Peru 3,5% ● Hoog

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 11

Druk vanuit samenleving en overheid: oorsprong van metalen en milieu-impact van steeds groter belangNaast beperkingen vanuit de natuur die de nodige investeringen vragen, zullen bedrijven meer te maken krijgen met strengere regels. Een voorbeeld vanuit de VS is de Dodd-Frank act uit 2010. Bedrijven die in de VS producten met tin, wolfraam, goud of tantalium verkopen, moeten kunnen aantonen dat er geen conflictmaterialen uit Congo in verwerkt zitten. Daarnaast wordt van bedrijven steeds meer verantwoordelijkheid en transparantie geëist als het gaat om de milieu-impact. Deze is niet gering bij mijnbouwactiviteiten en in toenemende mate wordt de gehele keten, dus ook verwerkers en grote eindfabrikanten, hiervoor verantwoordelijk gehouden.

Lage inkoopprijzen juist goed moment om te investeren in efficiëntere ketenDe lage metaalprijzen bieden richting de toekomst weinig directe prikkels voor efficiënter gedrag of investeringen in recycling. Tegelijkertijd profiteert de (importerende) maakindustrie van de lage prijzen die over het algemeen een plus voor de winstmarge betekenen. Gezien de toekomstige uitdagingen die om een efficiëntere keten vragen, is het een uitgelezen moment voor investeringen.

1.6 Meer druk op mijnbouw vanuit overheid en maatschappij

NRCQ 28-06-2014

Kanker en gif: deprijs van zeldzamemetalen in China

ReportageM i l i e uve r g i f t i g i n g

De winning van zeldzame metalen,nodig in onder meer smartphones,leveren tonnen zwaar giftig afval. InBinnen-Mongolië zijn hele dorpenontvolkt en drijven er zwarte korstenop het ‘nucleaire meer’.

Door onze correspondentOscar Garschagen

Het zicht op het zwaarst ver-vuilde meer van Chinawordt geblokkeerd dooreen kilometerslange, ka-thedraal hoge dam. Ver-roeste hekken en scheer-

mesjesprikkeldraad moeten schapen engeiten op een afstand houden, want hetwater van het ‘zeldz amemet alenmeer ’ te nzuiden van industriestad Baotou in Bin-nen-Mongolië is zwaar vergiftigd. Potten-kijkers worden door gewapende bewakersmeteen weggestuurd.

De schuimende, nu eens zilvergrijze,dan weer rood-groene smurrie is hetmeest zichtbare bewijs dat de winning vanzeldzame aardmetalen, ook wel het 21steeeuwse industriële goud genoemd, zwaarvervuilend is. Iedere 1.000 ton hoogwaar-dige aardmetalen levert 2.000 ton radio-actief en vloeibaar chemisch afval op.

Het ‘nucleaire meer’ getuigt er bovenalvan dat China de beloftes aan wereldhan-delsorganisatie WTO – en daarmee aan deafnemers in de VS en Europa – niet inlost.De winning van zeldzame aardmetalenminder vervuilend maken en een in driedecennia opgebouwde hoogtoxische erfe-nis opruimen, gaat traag. Saneren is duuren hakt in de winstmarges van staatsbe-drijven, dus er komt weinig van terecht.

Bijnaam ‘k a n ke rd o r p’

Vreemdelingen worden in een van despookdorpen langs het schuimende water,waarop zwarte korsten drijven, door deovergebleven bewoners argwanend ge-volgd. „Ben je een westerse bedrijfsspi-o n? ”, vraagt een bejaarde vrouw met aler-te ogen. Als mevrouw Li enigszins gerust-gesteld is, en met een venijnige tik vanhaar wandelstok een magere waakhondheeft weggejaagd, vertelt zij dat de meestebewoners zijn verhuisd of zijn gestorvenaan kanker. Haar man, diens broer en hunvader kregen alvleesklierkanker na hetdrinken van bronwater. Vandaar dat DorpNummer Eén, dat net als zes andere dor-pen officieel niet meer bestaat, de bijnaam‘k a n ke rd o r p’ h ad .

Nooit is mevrouw Li gecompenseerd,ondanks het feit dat het hele gebied rond-om het meer onbewoonbaar is verklaard.„Voorzitter Mao, die ons heeft gered, zouons hebben geholpen. Maar nu zijn de lei-ders corrupte schurken, allemaal geldwol-ve n”, sist zij. Zij weigert wat tienduizen-den dorpelingen wel deden: verkassennaar een stadsappartement. Ze wil niet tever van het familiegraf wonen.

In de jaren ’50 van de vorige eeuw, toenzij een jaar of tien was, bestond het meernog niet. Er was wel een riviertje met linksen rechts velden met aubergines, water-meloenen en tomaten. Jaren na de komst,in 1958, van de fabrieken van Baogang, hetgrootste staalbedrijf van China, begonnende bladeren ook in de zomer van de bo-men te vallen en werden groente en fruitoneetbaar. Het riviertje is nu een meer van170 miljoen ton chemisch en radioactiefafval dat via ondergrondse stromen weg-lekt naar armen van de Gele Rivier, eenvan de belangrijkste drinkwaterbronnenvan noordelijk China, inclusief Beijing.

Het is van grote ironie dat de essentiëlecomponenten van ondere andere schoneau to’s en windturbines zeldzame aardme-talen bevatten die het milieu op apocalyp-

tische wijze hebben vernietigd en de drink-watervoorziening van honderden miljoe-nen mensen in gevaar hebben gebracht.Bovendien vreet de winning elektriciteit.Vandaar het aanzienlijke aantal kolenge-stookte elektriciteitscentrales in Baotou,die tot in Beijing de lucht vervuilen.

M i l i e uve r n i e t i g i n g

Bedrijven die in Europa en de VS al eenhalve eeuw geleden gesloten zouden zijnwegens het schenden van milieuregels,scheiden bij Baotou het kaf (mineralen enertsen) van het strategische koren met na-men als neodymium, cerium of samari-um. Tientallen van deze ondernemingen(en illegale mijnen) worden overigens ge-sloten of opgenomen in vijf grote staatsbe-drijven, waaronder de zeldzamemetalen-divisie van Bao Steel. Nog steeds is Baotouen omstreken – een gebied zo groot als deBenelux – een van de smerigste regio’s vanChina.

„De winning van zeldzame aardmetalenis het klassiekste voorbeeld dat in Chinade kosten van het vernietigen van het mili-eu laag zijn”, zegt Ma Jun van het Instituutvoor Openbare en Milieuzaken. „In essen-tie houden wij onze dominante positie opde wereldmarkt van zeldzame metalen instand door goedkoop te exporteren en delokale gemeenschappen daarvoor de prijste laten betalen.”

Muur staat overeind

De Amerikaanse econoom Paul Krugmanstelt de zeldzame aardmetalenwinning inChina gelijk aan „praktijken van een eco-nomische schurkenstaat”, omdat China delevering van zeldzame metalen aan Japanom politieke redenen heeft geblokkeerd.Feit is dat China met protectionisme, ex-

por tquot a’s, onwaarschijnlijk lage prijzen,goedkope arbeid en lage verkoopprijzenvanaf de jaren ’80 wereldleider in zeldza-me aardmetalen werd.

Die rol behoorde de VS toe. Daar zijn on-der druk van de Chinese concurrentie ende milieuwetgeving de meeste mijnen enfabrieken gesloten. Pogingen om in deWTO het Chinese monopolie te doorbre-ken, zijn mislukt. China verliest de ene nade andere procedure, maar de muur rondde mijnen, de fabrieken, de geheime stra-tegische reserves en vooral het tarieven-en quotasysteem staat overeind.

„Wij willen onze monopoliepositie be-houden en wij willen dat vooral Chinesebedrijven profiteren van onze strategischevo o r sp ro n g ”, zegt Xi Ping Sun (64), direc-teur van Jinmeng Magnetic Materials enhoge partijfunctionaris. Hij memoreertdat Deng Xiaoping, de architect van hethedendaagse China, heeft gezegd: „He tMidden-Oosten heeft olie, China heeftzeldzame aardmetalen en die positie magnooit opgegeven worden.”

Onmisbare ringetjes

Aan dat advies houden de huidige leiderszich. Beijing bepaalt het zeldzameaardme-talenbeleid, van cruciaal belang voor veelinnovatieve industrieën. Prijsbeleid, poli-tieke manipulaties met strategische voor-raden en exportquota, hervorming vantientallen bedrijfjes tot staatsondernemin-gen en de juridische veldslagen in de WTO– het zijn staatszaken en het is dus geheim.

Xi Ping Sun ontkent dat de WTO-veroor-delingen ook maar enige indruk maken.„De WTO-regels zijn opgesteld door hetWesten, niet door ons”, snuift hij. Zijn be-drijf op het Baotou Rare Earth Park vo r m thet magnetische aardmetaal dydymium

FOTO

REUTERS

FOTO

REUTERS

Een�smelterij�voor�zeldzame�metalen loost�vervuild�water�in�een�spaarbekken�bij�Baotou�in�Binnen-Mongolië.

om tot zilverkleurige ringetjes. Die zijn on-misbaar voor de productie van smartpho-nes en toepassingen in de ruimtevaart. Deminuscule ringetjes van Xi zorgen ervoordat mobieltjes een trilfunctie hebben.

De man in blauwe stofjas en versletenpak en met een bril uit de jaren ’60 werdschatrijk met leveranties aan Samsung enHuawei. Hij haalt uit een grote kluis eenkartonnen doos met glanzend gepoetstetr ilr ingetje s. „Zie hier, het hedendaagsegou d”, grijnst hij. Geen wonder dat hij hetChinese monopolie met kracht verdedigt.

De enige bedrijfsdirecteur in Baotou diedurft te zeggen dat China niet langer opdeze manier kan doorgaan met „het plun-deren van de aarde” is Jianggan Liu, direc-teur-eigenaar van Baotou Hongbo Techno-logy, het eerste en enige particuliere be-drijf in de regio. Hij maakt van het bloed-rode cerium hitte- en weerbestendige toe-passingen voor verf, lippenstift, chips enkeramiek, en mag vanwege groene win-ningstechnieken als een van de weinigeChinese bedrijven aan Europese en Ame-rikaanse bedrijven leveren.

Andere koers

Jianggan Liu, die als ingenieur bij Philipsin Hongkong werkte: „Het is heel goed dathet Westen in de WTO zware druk uitoe-fent op China om het systeem en de ver-vuilende technologieën te veranderen. Eu-ropa is een van onze belangrijkste han-delspartners en daarom zijn de Europesestandaarden zeer invloedrijk. Wij moetendaaraan voldoen, en dat zal ook gaan ge-b e u re n . ” Hij voorspelt een andere koers inChina, onder internationale druk én ombedrijven als de zijne te helpen. „Het zalwel lang duren, want de bureaucratenhebben hier de macht”, waarschuwt hij.

Tvvll

B

t

METALEN

Pr�i�j�ze�n

74dollar kost�1�kiloYt�t�r�i�u�m

91dollar kost�1�kiloTa�n�t�a�l�i�t�e

Zeldzame�metalen�of�zeldza-me�aardmetalen�zijn�hele-maal�niet�zeldzaam,�want�zekomen�op�vele�plaatsen�in�deaardkorst�voor.De�zeldzaam-heid�schuilt�in�de�gecompli-ceerde,�zwaar�vervuilende�endure�winning. De�stoffen�heb-ben�bijzondere�scheikundigeeigenschappen.�Sommige�zijnuitzonderlijk�hittebestendig,andere�kunnen�een�elektrischelading�lang�vasthouden�of�juistsnel�doorgeleiden.

Zonder�elementen�alsdysprosium,�tantaal,�cerium,scandium�en�yttrium�en�hethemelsblauwe�neodymiumzouden�er�geen�hybride�auto’s,platte�tv-schermen,�mobiele�te-lefoons,�dvd-spelers,�digitaleca�m�e�ra’s,�microchips,�windmo-lens,�magneten,�glasvezelka-bels,�verf,�lasers,�nucleaire�bat-terijen�en�lippenstift�gemaaktkunnen�worden.�China�domi-neert�de�markt�van�zeldzamemetalen�dankzij�goedkope�win-ning�(in�Binnen-Mongolië�enSichuan)�en�een�protectionisti-sche,�omstreden�handelspoli-tiek.

Zeldzame�aardmetalen�wor-den�anders�dan�olie�en�gasniet�op�de�vrije�markt�verhan-deld,�maar�rechtstreeks�be-trokken�bij�Chinese�staatsbe-drijven.�Er�is�onlangs�in�Baotoueen�handelsbeurs�geopend,maar�die�functioneert�nog�niet.Deprijzen�verschillen�per�ele-ment,�afhankelijk�van�de�toe-passing.�Wereldwijd�gaat�er3.000�tot�3.500�miljard�euro�omin�deze�markt.�De�vraag�naar�demeeste�zeldzame�aardmetalenis�de�afgelopen�tien�jaar�ver-d�r�i�e�vo�u�d�i�g�d�.

ZELDZAME�METALEN

Het�Chinese�goudvan�de�21ste�eeuw

7.�2�0�0dollar kost�1�kiloS�ca�n�d�i�u�m

FOTO

�REUTERS

<<

Investeren in meer efficiency en daarmee in minder afhankelijkheid 2

2.1 Risico’s vooral te verkleinen via veel efficiëntere keten 13

2.2 Verschillende besparingsstrategieën toeleveranciers 14

2.3 Kansen en verantwoordelijkheid voor eindfabrikanten 15

2.4 Noodzaak tot flexibiliteit bij eindgebruiker zet keten in beweging 16

2.5 Conclusie 17

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 13

2.1 Risico’s vooral te verkleinen via veel efficiëntere ketenWereld van metalen belangrijk voor Nederland, andersom nietIn de mondiale strijd om metalen is er weinig plek voor Nederland. Op wereldschaal is het (direct) metaalverbruik van Nederland bijzonder klein. Echter, in de Nederlandse economie zelf zijn metalen veelvuldig aanwezig en van wezenlijk belang. De handel in metalen en technologische producten waar deze materialen in voorkomen, bedraagt rond de € 130 miljard (invoerwaarde). De Nederlandse maakindustrie die veel van de metalen en halffabricaten importeert en verder verwerkt kent een productie van circa € 100 miljard en ruim 320 duizend banen.

Huidige keten in kaart brengen en gerichte diplomatie waardevol, maar geen afdoende lange termijn oplossingHet in kaart (blijven) brengen van de oorsprong van metalen die hier gebruikt worden (overigens geen eenvoudige oefening gegeven het feit dat hoofdzakelijk halffabricaten worden ingevoerd), is zowel voor een individueel bedrijf als de BV Nederland waardevol. Anno 2015 is de situatie rondom beschikbaarheid van metalen wellicht gunstig, het is niet te voorspellen hoe de geopolitieke situatie over vijf of tien jaar is. Daarbij komt dat grondstofrijke landen in veel gevallen kampen met grote uitdagingen, bijvoorbeeld op het vlak van watermanagement of agro, gebieden waar Nederland uitmuntende kennis heeft. Wetende waar de voor Nederland kritische grondstoffen vandaan komen, kan hiermee mogelijk toch gerichte ‘grondstoffendiplomatie’ plaats vinden.

Strategieën voor toeleveranciers en eindfabrikantenHet beter in kaart brengen van de grondstoffenketen is een nuttige stap in het grondstoffenvraagstuk. Belangrijker is echter dat toeleveranciers (metaalindustrie) en eindfabrikanten (machinebouw, elektrotechnische en transportmiddelenindustrie) stappen zetten om vele malen efficiënter gebruik van materialen en producten te realiseren. Dit is uiteindelijk ook van invloed op de vraag naar (buitenlandse mijnbouw) metalen en daarmee leveringsrisico’s.

Import metaalproducten door Nederland bedraagt circa € 130 miljard

Bron: CBS

€ 24,6 mld. metalen waarvan 25% uit Duitsland

Wereldproductie Verbruik* Nederland (in miljoen ton/jaar) (% wereldproductie)

IJzererts 2400 0,36%

Aluminium 44 0,26%

Kopererts 16 0,00025%

Nikkel 1,94 0,35%

Import metaalproducten door Nederland bedraagt circa € 130 miljard

Verbruik van metaalerts in Nederland, een fractie van de wereldproductie

* verbruik: export-import

Bron: CBS

€ 4,5 mld. generatoren / motoren waarvan 23% uit VS

€ 17,4 mld. machines waarvan 29% uit Duitsland

€ 62,9 mld. elektrotechnische apparaten waarvan 30% uit China

€ 19,1 mld. voertuigen waarvan 28% uit Duitsland

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 14

2.2 Verschillende besparingsstrategieën toeleveranciers

1. Metalen op zichzelf prima recyclebaarVoor de metaalbewerkende industrie is de inkoop van materiaal een omvangrijke post op de resultatenrekening. Om die reden is er sowieso de nodige aandacht om zo efficiënt mogelijk met grondstoffen om te gaan. Nederlandse gieterijen maken bijvoorbeeld veel gebruik van schroot, simpelweg omdat dat efficiënter/goedkoper is. Aluminium, koper en andere metalen zijn uitstekend recyclebaar. Grote winst wordt behaald in het productieproces: het maken van bijvoorbeeld aluminium vanuit (bauxiet)erts is een energie en kapitaalintensief proces, bij recycling is deze stap al niet meer nodig. Toch neemt het aandeel recycling nauwelijks toe en is er ruimte voor betere collectie. Ook worden producten steeds complexer en is er nog weinig oog voor recycling bij het ontwerp van producten.

2. Product- en procesverbeteringen voor directe besparingenVanuit delen van de metaalindustrie is er ook de nodige aandacht voor verdere product- of procesverbetering die grondstofefficiency vergroten. Zo heeft Tata Steel de hoeveelheid zink op staalplaten voor de automotive weten te reduceren zonder functieverlies, een directe besparing. Qua procestechnologie kan 3D-printing efficiency verder vergroten, zowel als het gaat om het beperken van afval in het maakproces (dat overigens over het algemeen wel wordt hergebruikt) als beperken van voorraden materiaal. Met 3D-printing kan vanuit hetzelfde metaalpoeder ieder ontwerp gemaakt worden. Bij huidige technieken zoals frezen moeten metaalblokken van uiteenlopende afmetingen op voorraad om snel te kunnen reageren op de vraag en om niet teveel materiaal te hoeven weghalen. Gevolg is dat meer uitgangsmateriaal nodig is.

3. Substitutie materialen kansrijk voor lange termijnSubstitutie van materialen is een andere belangrijke route om grondstofverbruik te optimaliseren. Echter, diverse belangrijke metalen als antimoon, indium of wolfraam hebben unieke eigenschappen. Andere, bijvoorbeeld niobium (hoofdzakelijk uit Brazilië), gebruikt in (roestvrij)staal, lijkt wel vervangbaar. Duidelijk mag zijn dat langjarige inspanningen in onderzoek nodig zijn om hier stappen te kunnen maken. Aanhaken bij Europese initiatieven biedt hierin mogelijkheden: vanuit EU-hoek zijn metalen een speerpunt en één van de focusgebieden van het EIT (European Institute of Innovation & Technology, budget € 2,7 miljard tot 2020) in Boedapest.

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 15

2.3 Kansen en verantwoordelijkheid voor eindfabrikantenEindfabrikanten belangrijke schakel in streven naar efficiency en duurzaamheidVoor de schakels verder in de keten, bijvoorbeeld de machinebouw en transportmiddelenindustrie ligt de situatie anders dan bij de metaalbewerking. Hier maken materiaalkosten een kleiner en afnemend deel uit van de totale kosten en dus zijn de grondstofprijzen minder relevant. Zaken als ontwikkelkosten en software zijn steeds belangrijker elementen. Eindfabrikanten spelen echter sleutelrol in het realiseren van een efficiëntere keten: misschien wel de grootste stap richting een meer circulaire economie kan worden gezet bij het productontwerp.

De realiteit is echter dat prijs en functionaliteit van producten het belangrijkste is en er slechts in niches sprake is van ‘design for recycling’ of ‘design for remanufacturing’ (hergebruik van componenten of modules van een product in een nieuw product). Een voorbeeld is de markt voor smartphones of tablets. De concurrentieslag om de consument is zo groot dat prijs en gebruiksgemak leidend is. Het gevolg is een product waarvan de onderdelen letterlijk en figuurlijk hechter zijn verbonden en de recyclebaarheid sterk bemoeilijkt wordt. Kleine partijen, zoals het Nederlandse Fairphone, proberen het anders te doen. Deze telefoons worden dusdanig ontworpen dat ze eenvoudig uit elkaar te halen zijn en onderdelen eerder hergebruikt kunnen worden.

Veelbelovende trend: van bezit naar gebruikToch is er een veelbelovende trend, zeker in de B2B-markt, die dit langzaam kan veranderen, namelijk de trend ‘van bezit naar gebruik’. Deze trend komt niet direct voort uit de ‘duurzaamheidsgedachte’, maar vooral vanuit de groeiende noodzaak tot flexibiliteit en focus op kerntaken bij de afnemers van maakbedrijven.

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 16

Nieuwe kansen voor maakindustrieOp het moment dat makers van machines (de maak-industrie) de regie houden over hun machines en apparaten, ontstaan er nieuwe prikkels om naar het ontwerp en inzetbaarheid van de machines te kijken. De winst door optimale inzet van de machines is immers voor de machinebouwer zelf.

Het bouwen in modules, een trend die al volop aan de gang is om efficiënt èn klantspecifiek te kunnen bouwen, en het denken over multi-inzetbaarheid zal belangrijker worden. Gevolg is een optimalere inzet van machines en een impuls voor remanufacturing. Wat deze ‘circulaire’ trend vertraagt,

is dat bij veel ondernemers het in bezit hebben van een machine of apparaat nog zwaar telt en (emotionele) waarde heeft. Bedrijven die ‘zakelijker’ denken, verkennen dit circulaire model al meer. Een aansprekend voorbeeld waar het toe-gepast wordt, is Philips, die licht als dienst levert aan Schiphol. Philips blijft hierin eigenaar van armaturen en installaties. Juist via deze weg is nog veel te winnen als het gaat om ketenefficiency. Invoering op grotere schaal betekent voor eindfabrikanten vaak een rigoureuze wijzing van het bedrijfs-model. Ook voor financiering betekent de circulaire economie een grote verandering, zo concludeert het ING-rapport ‘Rethinking finance in a circular economy’.

2.4 Noodzaak tot flexibiliteit bij eindgebruiker zet keten in beweging‘Van bezit naar gebruik’ voor meer flexibiliteit bij gebruiker Gebruikers van machines en apparaten, of het nu in de voedingsindustrie, maakindustrie bouw of retail is, ervaren toenemende concurrentiedruk en onzekerheid over de vraagontwikkeling. Dit vraagt om zo veel mogelijk flexibiliteit in de bedrijfsvoering en focus op kerncompetenties. Een machine is ‘slechts’ een middel in een bedrijf die helpt een eindproduct of dienst televeren. Bezit hiervan is niet noodzakelijk, gebruik wel.

De maker van de machine kan verantwoordelijk blijven voor onderhoud, software-updates en dergelijke, kortom voor het soepel draaien van de machine(s). Het bedrijf dat de machine gebruikt kan zich zodoende meer concentreren op andere zaken zoals productverbetering / R&D of sales. Bovendien kan de gebruiker kostentechnisch makkelijker terug schakelen in tijden dat het tegenzit en heeft zodoende meer kostenflexibiliteit.

Trend: Fragiele economische situatie

Gevolg: Onzekere en volatiele vraagontwikkeling

1

Trend: Meer flexibiliteit vereist / focus op kerntaken

Gevolg: Productiemiddel in gebruik, niet per sé in bezit

Trend: Machines blijven in bezit, meer regie over machines

Gevolg: Prikkels om meer uit machines te halen:

• Multi-inzetbaarheid

• Design voor remanufacturing

• Bouwen in modules

2 Eindmarkt1

Eindgebruiker machines e.d.2

Fabrikant machines e.d. 33

<<

ING Economisch Bureau Mondiale strijd om metalen - Verdwenen urgentie, blijvend belang 17

2.5 Conclusie

Urgentie voor investeringen verdwenen, uitdaging blijftDe lage prijzen-omgeving waarin de metaalwereld zich in 2015 bevindt, maakt mijnbouwbedrijven ‘moe’ en de rest van de keten ‘lui’. Inspanningen om het grondstofgebruik efficiënter te krijgen, staan onder druk. Dit terwijl de situatie op langere termijn anders is: metaalwinning komt onder meer druk vanuit de natuur, vanuit overheidsregels en vanuit de maatschappij. De lage prijzen van nu zijn over het algemeen positief voor de winstmarge van de (importerende) maakindustrie. Juist deze situatie moet benut worden voor investeringen in een efficiëntere keten. Meer efficiency drukt uiteindelijk ook de leveringsrisico’s rondom buitenlandse metalen.

Voor eindfabrikanten is er een cruciale rol weggelegd. Met productontwerp gericht op herinzet van het product of onderdelen ervan kan een circulaire economie dichterbij worden gebracht. Prijsprikkels hiervoor zijn nu beperkt, maar de trend ‘van bezit naar gebruik’ biedt wel nieuwe mogelijkheden hiertoe en creëert business kansen voor eindfabrikanten.

<<

AuteursJurjen Witteveen ING Economisch Bureau jurjen.witteveen@ing.nlJiska Klein (stagiaire) ING Economisch Bureau

RedactieraadGerben Hieminga ING Economisch BureauArnold Koning ING Sectormanagement Industrie Andor Lips ING Structured FinanceGerald Naber ING Sustainable LendingBert Woltheus ING Sectormanagement IndustrieRikjan van Zalingen ING Sustainability

Colofon

DisclaimerDe informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk - en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 1 november.