DE KNOPEN VAN HET VAK

Nascholing Antwerpen

4 oktober 2004

Joke Maex

OPZET

• Vergelijking oude – nieuwe leerplan

- Een nieuwe visie op leren

- Een nieuwe theologie

- Een nieuwe godsdienstpedagogiek

• Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op www.godsdienstonderwijs.be

EEN NIEUWE VISIE OP LEREN

Oude opvatting van leren

• Cognitivisme

• Leerling als informatieverwerker

• Cognitieve voorkennis en ontwikkeling

• Productgericht: belang van kennisoverdracht volgens schema input–mentaal proces–output

• Receptief en repetitief leren (productevaluatie)

leerprocessen en leerresultaten

Cognitivisme

• Uitgangspunt: leerling als actieve informatie-verwerker (belang van mentale processen)

• Doel: verwerken en integreren van informatie (kennisreproductie) en het kunnen toepassen in andere situaties (belang van basisinzichten)

• Leeromgeving: goed gestructureerde lessen, aansluitend bij en voortbouwend op reeds opgedane kennis en ontwikkelingsfase

Cognitivisme en onderwijs

• Algemene doelstelling van onderwijs:

“Onderwijzen heeft o.m. tot doel de leerlingen toe te rusten met de

intellectuele capaciteiten om zelfstandig en kritisch de wereld en zichzelf te

exploreren.”(J. Lowyck)

CARTOON

Nieuwe opvatting van leren

• Constructivisme• Leerling als subject van eigen leerproces• Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief

probleemoplossend leren; coöperatief leren• Procesgericht: kennis als proces van

betekenis(d/re)constructie (schema: input-interpretatieve filter-output)

• Het belang van voorkennis als leeromgeving (beginsituatie)

Constructivisme

• Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject

• Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren, uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie) informatieverwerving- en verwerking

• Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen leren, begeleid door leerkracht

Constructivisme en onderwijs

• Algemene doelstelling van onderwijs:

“Leren is wezenlijk het koppelen van nieuwe informatie aan bestaande voorkennis; het is het construeren van representaties met behulp van reeds aanwezige representaties.”

(W. van Walstijn)

Verschuiving van de te leren inhoud naar het leren zelf

CARTOON

NIEUWE THEOLOGIE

OUDE THEOLOGISCHE OPVATTING

• Context van secularisering: groeiende kloof tussen ervaringen leerlingen – christelijke traditie

• Mono-correlatie: subject als gericht op religiositeit (P. Tillich)

• Uniperspectivistische hermeneutiek: harmonie- en continïteitsgedachte

CARTOON

NIEUWE THEOLOGISCHE OPVATTING

• Schatplichtig aan de oude• Context van levensbeschouwelijke

pluralisering en de-traditionalisering• Mens als levensbeschouwelijk wezen• Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P.

Ricoeur)• Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit

voorkeursoptie voor de christelijke traditie

CARTOON

Verschuiving van continuïteits- naar dis-

continuïteitsgedachte met aandacht voor verhaal van de ander als uitdagend voor mijn

verhaal

EEN NIEUWE GODSDIENSTPEDAGOGIEK

HERMENEUTISCH-COMMUNICATIEF

• Narratieve identiteit

• Klasgroep als hermeneutisch veld

• Hermeneutische knooppunten

• Hermeneutisch leerproces

• Communicatie als constitutief voor het onderwijsleerproces

HET OUDE LEERPLAN

• Leerplan per jaar

• Context van secularisering

• Godsdienstonderricht als schoolvak

• Exemplarisch onderricht

• Existentiële catechese

• Schoolcatechese als leren gelovend mens worden

BASISDOELSTELLINGEN• Geen algemene basisdoelstelling

• Geloofswaarheden van de kerk doorgeven

• Vroomheidspraktijken en acten van geloof, hoop, liefde en berouw inoefenen

• Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis inleiden

• Theologisch reflecteren over geloof

• Informeren over godsdiensten

BASISDOELSTELLINGEN

• Ruimte scheppen voor gelovend mensworden

• Vertrouwd maken met de religieuze dimensie van het leven

• Zich evangelisch engageren voor een betere wereld.

doelstellingen zijn cognitivistisch geformuleerd, maar beperken zich

niet tot cognitieve doelstellingen

DE LEERLINGEN

• Weinig homogene (christelijke) groep: sommigen vijandig, anderen onverschillig, velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd

• Continuïteit met geloofsopvoeding thuis

• Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor ontwikkelingspsychologie)

DE LEERKRACHT

• Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke verkondiging van de christelijke traditie, belang v/d houding)

• Informatieverstrekker (overdracht) met aan-dacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling

• Gelijkwaardige gesprekspartner

• Evaluator (belang van de controle achteraf)

STRUCTUUR

• Hoofdlijn (normatief) en uitwerking

• Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud, overzicht en doelstellingen

• Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doel-stellingen, uit te werken leerstof (existentieel/ verdiepend/heils-historisch/engagerend) per leseenheid

• Onderscheid eerste en tweede – derde graad

THEOLOGIE EN PEDAGOGIE

• Cognitivisme: sterke aandacht voor doelstellingen, leerstof aangepast aan doelstellingen, belang van evaluatie

• Correlatie: belang van ervaringen van de leerlingen, existentieel gekoppeld aan de christelijke traditie in zijn volheid

HET NIEUWE LEERPLAN

• Raamplan

• Context van radicale pluralisering, de-traditionalisering en nieuwe spiritualiteit

• Belang van de dubbele beginsituatie

• Narratieve benadering

• Communicatief proces

• Proces- en productevaluatie

BASISDOELSTELLINGEN

• Bewust worden en levensbeschouwelijk uitge-daagd weten door levensbeschouwelijke pluraliteit

• Zinaanbod van christelijk geloof kennen en situeren in context van pluraliteit

• Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in dialoog met christelijke traditie en levens-beschouwelijke pluraliteit

DE LEERLINGEN

• Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd

• Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige (25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend gelovige (36,62%)

• Actieve betrokkenheid in een interactief zingevingsproces

• Informatiebron

DE LEERKRACHT

• Getuige als gelovige

• Theologisch en pedagogisch specialist

• Moderator van het levensbeschouwelijk interactieproces

• Duizendpoot met nood aan ondersteuning

STRUCTUUR

• Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstelling-en voor het hele secundair onderwijs; kern-doelen per graad; terreindoelen per jaar

• Terreinen of levendomeinen per graad; gekoppeld aan terreindoelen

• Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving

• Wenken als suggesties

THEOLOGIE EN PEDAGOGIE

• Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid: vorming van een persoonlijk levens-beschouwelijk interpretatiekader

• Narratieve hermeneutiek: van de mens als religieus wezen naar de mens als inter-pretatief wezen en van een uni-perspectivistische naar een multi-perspectivistische hermeneutiek

PRAKTIJKVOORBEELD

In de kijker omtrent zelfdoding

STRUCTUUR IDK

• Beginsituatie• Hermeneutische knooppunten• Aanknopingspunten bij het leerplan• Achtergrondinformatie en basisliteratuur• Lesimpulsen• Didactische suggesties• Reacties en ervaringen collega’s

STRUCTUUR V/E SCHOOL-CATECHETISCH PAKKET

• Beginsituatie

• Doelstellingen

• Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende inzichten (bordschema’s)

• Didactische werkvormen

• Leermiddelen

• Toetsen en evaluatie

BEGINSITUATIE

• Belang van de maatschappelijke context

• Aandacht voor onderwerp in de media

• Aandacht voor verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen

• Aandacht voor jongeren

HERMENEUTISCHE KNOOPPUTEN

• Interpretatieconflicten:

- maatschappelijk

- theologisch

- in de klas

• Aansluiten bij aanwezig voorkennis

AANKNOPING BIJ LEERPLAN

• Aandacht voor de verschillende graden

• Aandacht voor de verschillende richtingen

• Trefwoorden

ACHTERGRONDINFORMATIE EN BASISLITERATUUR

• Bedoeld voor de leerkracht (expert)

• Aansluiting bij hermeneutische knooppunten

• Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch oogpunt geselecteerd

LESIMPULSEN EN DIDACTISCHE SUGGESTIE

• Onderling gelinkt

• Aandacht voor levensbeschouwelijke pluraliteit

• Materiaal voor alle jaren en richtingen

• Thematisch ingevuld

• Theologisch en/of levenbetrokken

REACTIES

• Mogelijkheid tot posten van persoonlijke ervaringen

• Vaak uitbreidende informatie

• Eén van de vele gespreksfora

BIBLIOGRAFIE• J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek

godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofs-communicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80.

• J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen)

• D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J. Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)-levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters, 2004.

• D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education, Leuven, Peeters, 2004. (in druk)

• D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans (red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).