De Joodse graven aan de Achterweg

s. lammers

fiDe Joodse graven aan de AchterwegfiEen inventarisatie van de Israëlitische begraafplaats

|te Culemborg

Genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden

fiDe Joodse graven aan de Achterw

eg

ISBN 90-804998-5-4

,!7IJ0I0-ejjifa!

00 Omslag Joodse begraafplaats 15-11-2003 14:40 Pagina 1

fiDe Joodse graven aan de Achterweg

01 Binnenwerk 1-54/04 15-11-2003 14:31 Pagina 1

s . l a m m e r s

met medewerking van d r s . g . v a n b r o e k h u i z e n


te Culemborg

Genootschap A .W.K. Voet van Oudheusden


Uitgebracht onder auspiciën van Het Genootschap A.W.K.Voet van Oudheusden Culemborg 2003

Tekst- en beeldredactie: J.G. Borggreve, Y.E. Jakobs-Lommers,H.L.F. Lägers en S.A.H. Sangster

Ontwerp & opmaak: Hans Bassa, CulemborgScanwerk: Jos JakobsDruk: Jacobs Repro, Culemborg

isbn 90-804998-5-4nugi 480

h e r k o m s t v a n d e a f b e e l d i n g e n

Collectie prentbriefkaarten A. Keizer, Culemborg, blz. 38Foto Ypma, Culemborg, blz. 31, 32, 47Museum Elisabeth Weeshuis, Culemborg, blz. 34, 35, 41, 43Regionaal Archief Rivierenland, blz. 26, 39, 44Alle overige foto’s zijn gemaakt door S. LammersDe advertenties zijn afkomstig uit de Culemborgsche Courant

o m s l a g f o t o

D e Joodse Begraafplaats aan de Achterweg te Culemborg.


5Hoe en waar hebben al deze mensen gewoond engewerkt? De heer Lammers raakte zo geïntrigeerd doordeze vragen dat hij niet alleen besloot om alle graf-stenen te fotograferen, maar tevens zoveel mogelijkover deze joodse Culemborgers te weten te komen. Dit boek is de neerslag van zijn onderzoek. Tezamenmet de vertalingen van de Hebreeuwse teksten doordrs. G. van Broekhuizen geeft zijn verhaal een levendigbeeld van al deze joodse medemensen. Wij zijn hendaarvoor zeer erkentelijk en hopen dat velen dit boekzullen lezen.

y v o n n e j a k o b s - l o m m e r s

voorzitter

fiWoord vooraf

Het Genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden is bij-zonder verheugd met het verschijnen van deze publi-katie over de joodse begraafplaats te Culemborg. Wiedeze begraafplaats bezoekt, zal direct opmerken dathier hele generaties van joodse families begraven lig-gen. Zoals zoveel Nederlandse steden en dorpen, bezatCulemborg tot de Tweede Wereldoorlog een JoodseGemeente. Op de begraafplaats aan de Achterweg vindtmen nog het tastbare bewijs van deze verdwenengemeenschap.


Culemborgse Courant en de gegevens van de BurgerlijkeStand.Tot slot wil ik een ieder bedanken die op enigerleiwijze heeft bijgedragen aan het tot stand komen vandit boek. Bijzondere dank ben ik verschuldigd aan drs.G. van Broekhuizen uit Tiel, die de omvangrijke taakop zich nam om de Hebreeuwse teksten op de graf-zerken te vertalen. Hij heeft dit naast zijn drukkebestaan als predikant met zeer groot enthousiasme endoorzettingsvermogen gedaan.

s . l a m m e r s

6

fiVerantwoording

Aan de totstandkoming van deze publikatie lag eenverzoek van het Genootschap A.W.K. Voet van Oud-heusden ten grondslag om op de Culemborgsebegraafplaatsen de oudere grafstenen van vóór 1940 tefotograferen. Dit verzoek vormde de directe aanleidingvoor een nader onderzoek naar de mensen die op dejoodse begraafplaats begraven liggen.De geschiedenis van de joodse gemeenschap in Culem-borg is op een uitmuntende wijze beschreven door dra. Ineke Brasz in haar boek De Kille van Kuilenburg, datin 1984 verscheen. Hoewel Brasz in deze studie hier endaar wel iets vertelt over markante joodse Culembor-gers, schetst zij toch vooral de grote lijnen van hetjoodse leven in deze stad: de vestiging van de JoodseGemeente, de economische bezigheden van haar leden,hun integratie en assimilatie en hun sociale en politie-ke netwerken. Ik heb in deze verhandeling daaren-tegen de nadruk willen leggen op afzonderlijke perso-nen en hun familieverbanden. Daarbij kon uiteraardniet altijd worden voorkomen dat er in herhalingenwordt getreden, mede doordat Brasz en ik voor eendeel dezelfde bronnen hebben geraadpleegd, zoals hetarchief van de Joodse Gemeente, de jaargangen van de


Bijlage 1 Grafregisters 49Bijlage 2 Stamboom familie De Beer 55Bijlage 3 Stamboom familie Davids 56Bijlage 4 Stamboom familie Van Emden 58Bijlage 5 Stamboom familie Van Gelderen 59Bijlage 6 Stamboom familie Hijmans 60Bijlage 7 Stamboom familie Mertz 61Bijlage 8 Stamboom familie Parfumeur 62Bijlage 9 Stamboom familie Van Polen 63Bijlage 10 Stamboom familie Van Rees 64Bijlage 11 Stamboom familie Van Spier 65Bijlage 12 Stamboom familie Vorst 68Bijlage 13 Stamboom familie Walg 70Bijlage 14 Stamboom familie Wijzenbeek 72Bijlage 15 Plattegrond begraafplaats 75Bijlage 16 Hebreeuwse grafteksten 76Bijlage 17 Lijst van in de Tweede Wereldoorlog

vermoorde Culemborgse Joden 122

fiInhoudfl

1 De Joden in Culemborg 92 De oude Joodse begraafplaats 103 De nieuwe Joodse begraafplaats 134 De vertaling van de Hebreeuwse teksten 15

(door drs. G. van Broekhuizen)5 De grafregisters 176 De voornaamste Joodse families en hun graven 18

A. familie De Beer 18B. familie Davids 20C. familie Van Emden 22D. familie Van Gelderen 23E. familie Hijmans 24F. familie Mertz 25G. familie Parfumeur 26H. familie Van Polen 28I. familie Van Rees 29J. familie Van Spier 30K. familie Vorst 33L. familie Walg 36M. familie Wijzenbeek 40N. diversen 46

7


8


Eleazer Davids met vrouw en 1 kindJonas Davids met vrouw en 5 kinderen

(+ 1 dienstbode)Eleazer Elias met vrouw en 3 kinderen

(+ 1 dienstbode)Jochem Frank met vrouw en 6 kinderenSalomon Hijmans met vrouw en 4 kinderen

(+ 1 dienstbode)Jacob Ruben met vrouw en 8 kinderen

Als in 1811 iedereen een achternaam moet aannemen,blijken er reeds 23 personen voor zichzelf en hun kin-deren een naam opgegeven te hebben. In die veertigjaar was er dus een flinke toename van het aantal jood-se families en personen. Daarna neemt dit aantal nogverder toe, totdat aan het einde van de 19de en hetbegin van de 20ste eeuw – door vertrek naar elders vanvoornamelijk jongeren – dit aantal weer flink afneemt.Na de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog blijkenslechts zestien Culemborgse joden de oorlog overleefdte hebben, een aantal dat te klein was voor een eigenJoodse Gemeente. In 1947 wordt de gemeente samen-gevoegd met de Joodse Gemeente in Utrecht.

1

fiDe Joden in Culemborg

9Het moet niet uitgesloten worden geacht dat er vóór1700 al joodse families in Culemborg woonachtigwaren, maar hun namen zijn niet overgeleverd. In 1718(en in 1724 en 1732) is er echter sprake van een MarcusBenedictus, in 1743 van Benetto Allegry, in 1744 van dejood Levy, in 1746 van Barend Davids, in 1747 vanMozes de Jood, in 1756 van Jochem en in 1764 vanJochem Frank en in 1767 van de jood Elias, mogelijkdezelfde als Eleazer Elias.Ook in de boeken van het Sint Nicolaas- of Coopmans-gilde komen we een aantal joodse namen tegen, zoalsin 1750 Salomon de Jood winkelier, in 1751 JochemFrank de Jood craemer, in 1754 Elias Heyman Jood, in1756 Abraham Cohen Jood slagter, in 1758 SalomonHeyman Jood en in 1762 Jacob Ruben Jood.De namen van Davids, Frank, Elias, Cohen, Hijmans enJacob Ruben komen we eveneens tegen op de Lijst vanBevolking uit 1770. Er blijken dan acht joodse familiesmet in totaal 48 personen (zonder de dienstboden) inCulemborg woonachtig te zijn:Abraham Cohen met vrouw en 5 kinderen

(+ 2 dienstboden)Barend Davids met vrouw (+ 2 dienstboden)

De voormalige synagoge


bij het protestantse deel van de bevolking zeer alge-meen.Langzamerhand kwam de begraafplaats meer en meerbinnen de bebouwing te liggen. In 1869 besloot degemeenteraad van Culemborg een nieuwe algemenebegraafplaats aan te leggen aan de Achterweg, waarook voor de Joodse Gemeente een deel werd gereser-veerd.

2

fiDe oude Joodse begraafplaats

10 Op 10 september 1764 kochten Barend Davids, Abra-ham Cohen, Salomon Heijmans, Jacob Ruben enJochem Frank (we zijn dit vijftal reeds tegengekomen)een vervallen huis met erf aan de Westerwal. Naafbraak van het huis werd op de grond de eerste joodsebegraafplaats in Culemborg aangelegd, die op datmoment nog buiten de bebouwde kom was gelegen.Tevoren werd steeds elders begraven, eerst voorname-lijk in Vianen, later in Buren. Vanaf maart 1765 is ergeen sprake meer van ‘wegvoeren’, maar van begraven(d.w.z. in Culemborg), doch eerst in januari 1771 wordtuitdrukkelijk vermeld: ‘begraven op het Joden Kerk-hoff’. Mogelijk hangt dit samen met het feit dat er tus-sen 1765 en 1771 een andere rentmeester bij de beidekerken was (Jan de Bie) dan van 1771 tot 1779 (JorisLammers). Ook van elders werd hier op het kerkhofbegraven, bijvoorbeeld vanuit Tiel en uit Wijk (bijDuurstede).Interessant is de vermelding in 1767 van drie gevallenwaarbij een kind bij avond begraven wordt. Volgens deStedelijke Keure1 was dit een ‘sedert onheuchelijketyden beaamd gebruik’, waarbij des avonds bij het lui-den van de poortklok werd begraven. Dit gebruik was


11Begrafenissen van Joodse Culemborgers (Een selectie uit de Rekeningenboekentussen 1690 en 1800)3 December 1718

’t kind van Marcus Benedictusnaar Ouwerkerk gevoert ƒ 3 -, -

12 Junij 1724voor ’t wegbrengen van ’t kind van Marcus Benedictusƒ 3 -, -

23 November 1732Is weggevoert BenedictusMarcus Jood ƒ 9 -, -

27 Julij 1743Is na Vianen weggevoerd hetdode kind van den JoodBenetto Allegrij ƒ pro deo

1 September 1744Is van hier na het Jode kerk-hoff tot Vianen vervoerd hetkind van den Jood Levij. Daar voor genoten ƒ 3 -, -

4 februarij 1746Is na Vianen gevoerd ’t kindvan de Jood Barend Davids.Daar voor genoten ƒ 3 -, -

11 Julij 1747Is na Buren gebragt ’t lyk vande vrouw van Mozes de Jood ƒ pro memorie

21 April 1756Is weggevoert na Buuren hetkind van Jochem de Jood.Daar voor genoten ƒ 3 -, -

10 Julij 1764Is van hier weggevoerd hetkind van Jochum Frank naBuuren ƒ pro deo

28 Maart 1765Is begraven ’t kind van BarendDavids. Daar voor betaalt ƒ 3 -,-

5 Julij 1767Is begraven ’t kind van deJood Elias bij avond op hetkerkhoff ƒ geremitteert[=kwijtgescholden]

28 Augustus 1767Is begraven ’t kind van Eliasde Jood bij avond op ’t kerk-hoff ƒ geremitteerd

5 September 1767Is begraven ’t kind van deJodin Sara Josep Polak bijavond op het kerkhoff ƒ 3 -, -

11 October 1769Is begraven een Jodin geko-men van Wijk. Daar voorbetaalt ƒ 4 -, -

22 Januarij 1771Is begraven Gompert Jacobsvan Rijswijk op ’t Joden kerk-hoff ƒ geremitteerd

9 October 1771Is begraven Jonas Davids ophet joden kerkhoff ƒ 4 -, -

26 Julij 1772Is begraven een jood van Wijkop ’t Joode kerkhoff ƒ 4 -, -

28 Junij 1773Is begraven Abraham Cohijnop ’t Joode kerkhoff ƒ 4 -, -

2 September 1776Op ’t Joode kerkhoff JacobRuben ƒ 4 -, -

1 Junij 1785Mejuffr. Heymans van Tielkomende op ’t Jode kerkhoff ƒ 4 -, -

10 Julij 1785een kind van Heymans te Tielop ’t Jode kerkhoff ƒ 3 -, -

1 Januarij 1793Barend Davids op het Joodekerkhoff ƒ geremitteerd


12


voor de Asjkenazische joden, welke uit Midden- enOost-Europa via Duitsland naar ons land kwamen. Bijde Sefardische joden uit Zuid-Europa (Spanje en Portu-gal) zijn juist liggende stenen gebruikelijk. Op de ste-nen staat – behalve veelal een tekst in het Nederlands –ook een Hebreeuwse tekst, opgesteld door de gods-dienstleraar in overleg met de familie. Deze bevat enigekenmerkende gegevens over de overledene, veelal eenbijbeltekst en bijna altijd de naam van de moeder.Iemand wordt namelijk naar joods gebruik uitsluitendals jood erkend als de moeder joods is.Een ander opvallend aspect is de datum van overlijden.De joodse tijdrekening is namelijk totaal verschillendvan de Gregoriaanse. De joodse kalender berust op eenmaanjaar. Zo’n maanjaar is opgebouwd uit maandenen een maand is de tijd die ligt tussen twee tijdstippenvan Nieuwe Maan, dat wil zeggen ca. 29 1—2 dag. Omdatmen een maand niet midden op de dag kan latenbeginnen, telt de ene maand 29 en de andere maand 30dagen. In de regel heeft een jaar twaalf van zulkemaanden ofwel 354 dagen en is dus gemiddeld elfdagen korter dan het kalenderjaar. Na een aantal vandergelijke te korte jaren wordt een extra maand toege-

3

fiDe nieuwe Joodse begraafplaats

13In de vergadering van 2 augustus 1869 nam degemeenteraad van Culemborg het besluit om een alge-mene begraafplaats buiten de bebouwde kom aan teleggen. Hiertoe werd van het rooms-katholieke kerk-bestuur een stuk bouwland aan de Achterweg, tergrootte van ca. 2960 centiare, gekocht voor een bedragvan ƒ 828,80. Er werden afzonderlijke gedeelten aan deverschillende kerkgenootschappen toegewezen en ookde Joodse Gemeente kreeg hier een eigen perceel. Beginaugustus 1870 vond hier de eerste begrafenis plaats, deop 1 augustus overleden Arend van Rees.De joodse begraafplaats bestaat uit drie gedeelten. Inde eerste plaats is er de eigenlijke nieuwe begraafplaats,vervolgens het deel waar de stoffelijke resten van deWesterwal herbegraven zijn en als derde deel de kin-dergraven. Het oudste graf ligt, vanaf de ingang gezien,in de rechter achterhoek. En zoals het Hebreeuwseschrift van rechts naar links gelezen wordt, zo is ook devolgorde van de graven van rechts naar links. De jong-ste graven liggen dus het meest vooraan.De graven welke voorzien zijn van een steen – ook inde open ruimten liggen graven, zoals we nog zullenzien – hebben allen een staande steen. Dit is typerend

De begraafplaats aan de Achterweg


voegd en heeft men een schrikkeljaar. Dit om te voor-komen dat het joodse jaar te veel zou afwijken van dejaargetijden en bij voorbeeld na enige tijd het Paasfeestin de herfst zou vallen. In een periode van negentienjaar zijn er dan ook zeven joodse schrikkeljaren.De joodse jaartelling is begonnen even voor midder-nacht van 6 op 7 oktober van het jaar 3760 v. Chr.Indien men dus 3760 van het joodse jaar aftrekt, heeftmen in het algemeen het jaar van de Gregoriaansekalender. Maar om het nog wat ingewikkelder temaken: niet altijd wordt het jaar in vier cijfers gegeven,maar soms vermeldt men alleen de laatste drie cijfers,de zogenaamde kleine telling. In dat geval moet mener 1240 bij optellen.Iets wat verder opvalt, is dat men geen bloemen bij degraven aantreft. Wel legt men bij een bezoek vaak eenklein wit steentje bij het graf.

14


85- staat vrijwel altijd aan het eind van de zin waarinhet jaartal wordt aangegeven. In het Hebreeuws heb-ben de letters ook een getalswaarde. De letters staanvoor: 0)8 895-, hetgeen betekent: naar de kleine tel-ling. of voor ‘lifrat kahn’, volgens plaatselijk gebruik.Dit betekent dat het duizendtal niet geschreven wordt.In de vertaling is het duizendtal steeds tussen haakjestoegevoegd.Onder aan elke steen vinden we vrijwel altijd de letters:%"71;, die staan voor: .**(% 9&97" %9&97 &;/:1 *%;(Moge zijn/haar ziel gebonden zijn in de bundel derlevenden), naar i Samuel 25:29.Bij de vermelding van de weekdagen, (zondag, maan-dag, dinsdag enz.) staat er letterlijk steeds: dag 1, dag 2,dag 3 enz.Een aantal woorden kan verschillend vertaald worden.Het woord .; bijvoorbeeld, betekent ‘vroom’, ‘recht-schapen’, ‘oprecht’ of ‘onschuldig’. In de vertaling issteeds gekozen voor ‘vroom’. Het woord 9:* kan ver-taald worden met: ‘oprecht’, ‘billijk’, ‘rechtschapen’,‘betamend’ of ‘passend’. In de vertaling is steeds geko-zen voor ‘rechtschapen’. Het woord 3&17 kan vertaaldworden met: ‘zedig’, ‘ingetogen’ of ‘kuis’. In de ver-

4

fiBij de vertaling van de Hebreeuwse tekstenfl

15De vertaling van de grafstenen volgt zo nauwkeurig enletterlijk mogelijk de Hebreeuwse tekst. Dat levert nietaltijd de mooiste zinnen op, maar stelt een ieder metenige kennis van het Hebreeuws wel in staat de ver-taling te volgen of te controleren. Vermeldenswaardigebijzonderheden zijn opgenomen in voetnoten. Afkor-tingen op de grafstenen worden gewoonlijk aangevenmet aanhalingstekens of een apostrof. In de hier vol-gende weergave van de Hebreeuwse tekst zijn dezetekens niet opgenomen. In de voetnoten wordt welaangegeven wanneer het om een afkorting gaat. Ver-wijzingen naar bijbelteksten zijn eveneens opgenomenin de voetnoten.Een aantal woorden, c.q. afkortingen is te vinden opvrijwel elke steen. Omdat het niet zinvol is deze in eenen dezelfde voetnoot bij elke vertaling weer te geven,worden deze hier toegelicht:Boven elke steen vinden we vrijwel altijd de letters 15of )5. 15 staat voor: 9"81 %5 (hier rust) of: 0/)1 %5(hier is begraven). In de navolgende vertaling is altijdgekozen voor: ‘hier rust’.)5 staat voor: 0&/) %5 (hier ligt verborgen). In de ver-taling is steeds gekozen voor: hier ligt geborgen.


taling is gekozen voor ‘bescheiden’. Het woord -*( kanvertaald worden met: ‘dapper’, ‘sterk’, ‘krachtig’ of‘degelijk’. In de vertaling is gekozen voor ‘degelijk’. Enhet woord (%)"&:( betekent doorgaans ‘belangrijk’.In de vertaling is gekozen voor ‘geacht(e)’.Bij het vertaalwerk ben ik, met name bij afkortingenen data-problemen, oprechte dank verschuldigd aanmw. Galja Bartov (Israël) en dhr. Jacob Dahan (Parijs).

d r s . g . v a n b r o e k h u i z e n

16


jongens vanaf hun 13de jaar worden, nadat ze hun BatMitswa respectievelijk Bar Mitswa hebben gedaan,geacht verantwoordelijk te zijn voor hun rechten enplichten als jood, en worden dan ook vaak tussen vol-wassenen begraven. Dit kan hier ook het geval geweestzijn, maar is niet verder onderzocht. Verder is één doorParfumeur ingevulde naam niet gebruikt, terwijl vaneen zekere Edeltje Mets geen gegevens werden aange-troffen. De grafregisters zijn samengevat in bijlage 1.Door de godsdienstleraar L. de Wolff is ook een zeerkort register van kindergraven opgezet. Het vermeldtslechts vijf namen, maar er moeten veel meer kinderenbegraven liggen.

5

fiDe grafregisters

17In het archief van de Joodse Gemeente bevinden zichtwee grafregisters, waarvan het oudste – opgestelddoor B.J. van Gelderen, A. van Spier Mzn., M. van SpierIzn. en M. Polak – uit ca. 1915 dateert. Het loopt doortot graf 93, maar laat voor de oudere graven zondersteen veel ‘onbekend’.Het andere register werd opgesteld door L.H. Parfu-meur en is begonnen in 1920. Het gaat in diens hand-schrift door tot graf 118 in 1928, het jaar waarin hij metzijn gezin uit Culemborg vertrekt. De lijst is daarnanog voortgezet door de godsdienstleraar Levie de Wolfftot graf 126 in 1930. (L. de Wolff is in mei 1931 uit Culemborg vertrokken).Parfumeur heeft bij de meeste graven welke in de eer-ste lijst nog als ‘onbekend’ genoteerd stonden, nameningevuld, doch daar hij vermoedelijk niet over de datavan overlijden beschikte, klopt de chronologie nietoveral.Uitgaande van de door Parfumeur genoemde namenen na ordening van deze namen volgens datum vanoverlijden, kon een gecorrigeerd grafregister wordensamengesteld. Ook nu blijft echter nog een beperktaantal graven onbenoemd. Meisjes vanaf hun 12de en


Levi Barend woonde in 1840 als koopman op de Markt.Hij was toen nog ongehuwd en woonde samen meteen huishoudster. Omstreeks 1850 trouwde hij met deBelgische Marianne van Buuren. Hij overleed in 1859en is nog aan de Westerwal begraven.Zijn weduwe dreef op de Markt een manufacturen-zaak, mogelijk de voortzetting van de zaak van haarman. In het (grote) huis aan de Markt woonden behal-ve haar beide zoons Hyman en Samuel ook de vrouwvan Hyman en haar ouders. Tevens hield Marianne erenige commensaals, zoals Helena van Kleef, ClasinaWalg en Simon Juda Davids. In 1888 verschijnt eenmerkwaardige advertentie in de Culemborgsche Cou-rant, waarin een Wed. L.B. de Beer waarschuwt geengoederen af te geven aan de Wed. M.J. van Buuren. Hetlijkt erop dat de dochter Levina Berendina zowel voorzichzelf als haar moeder de meisjesnaam gebruiktheeft, want een tweede M. van Buuren ben ik niettegengekomen. Een prettige situatie was het natuur-lijk niet. Marianne stierf op 16 juni 1896 en ligt in graf62. Ze moet een vrouw van aanzien geweest zijn, daarop haar steen gesproken wordt van ‘Mevrouw Miriam’.De beide zoons, Hyman en Samuel, hebben in 1899 een

18 We zijn thans toe aan de bespreking van de grafstenenop de joodse begraafplaats aan de Achterweg en de bij-behorende families. We zullen hiertoe de graven nietin chronologische volgorde behandelen, maar telkensfamiliegewijs.Van elke familie zijn zo veel mogelijk genealogischegegevens verzameld, die zijn weergegeven in de bijla-gen 2 tot en met 14. Hierbij zijn uitsluitend personenvan 18 jaar en ouder opgenomen. Indien bij een datumvan geboorte respectievelijk overlijden geen plaats-naam vermeld is, dan heeft deze te Culemborg plaats-gevonden; in alle andere gevallen wordt de plaats vangeboorte respectievelijk overlijden wel vermeld.We zullen de families in alfabetische volgorde behan-delen.

A. De familie De Beer (bijlage 2).

Broer Levi Barend en zus Sara Barend de Beer hebbenzich eerst na 1811 in Culemborg gevestigd. Sara trouw-de Hertog Abraham van Emden, die we in het navol-gende nog zullen tegenkomen.

6

fiDe voornaamste Joodse families en hun graven


Hyman trouwde in 1898 met Jetta Frank, dochter vanNathan Frank en Antje Manasse. (De beide ouders lig-gen ook hier begraven en worden besproken onderDiversen). In 1915 richt Hyman een verzoek aan deJoodse Gemeente om zijn bijdrage te verlagen; hij wilalleen betalen opdat zijn zoon Levi Nathan (Louis)

vertegenwoordiging in naaimachines en in 1903 ver-schijnt een advertentie van ‘uitverkoop van kantoorma-chines’. De zaak is op de Markt. Samuel was in 1893mede-oprichter van de schietclub, waarvan hij vaandrigen commissaris werd. Hij stierf in 1915, maar zijn graf(nr. 93) is zonder zerk. Onbekend is of hij getrouwd was.

19De Markt met het Stadhuisomstreeks 1900; geheel links op deze prentbriefkaart het pand van de familie De Beer.


onderwijs krijgt. Of aan dit verzoek financiële redenenten grondslag lagen, is niet bekend. Op zijn grafsteenis sprake van een rechtschapen mens. Hij stierf in 1932(graf 129). Zijn vrouw Jetta Frank is in 1943 in Sobiboromgekomen.Hun zoon Levi Nathan (Louis) heeft, evenals zijnvrouw, de oorlog overleefd. Hij was ondergedoken opeen boerderij in de buurt. Hij had sinds 1921 een zaakin bedden, dekens, manufacturen, naaimachines endergelijke op de Markt 23. Hij was vanaf 1938 ook ver-tegenwoordiger van Palthe. Ook Louis was geen trouwlid van de Joodse Gemeente: in 1927 zegde hij zijn lid-maatschap op, om in 1930 toch maar weer toe te tre-

den. Hij was een actief lid van de Schaak- en Damver-eniging. Na de oorlog is hij uit Culemborg vertrokken.

B. De familie Davids (bijlage 3).

We zijn de naam Davids in het voorgaande al enigemalen tegengekomen, waaronder die van BarendDavids, ‘jode van Praag’, als ‘pachter van een vlees-bank’, dat wil zeggen: slager. Hij was een der stichtersvan de begraafplaats aan de Westerwal. Het is echteronwaarschijnlijk dat de latere familie Davids van hemafstamt.Simon Jacob Davids moet zich met zijn gezin na 1811,maar vóór augustus 1821 (geboorte van dochter Kaatje)in Culemborg gevestigd hebben. Hij was koopman inoud ijzer in de Zandstraat. Hij is reeds in 1857 overle-den. Zijn weduwe Duifje Salomon (overleden 12-02-1871) ligt in graf 2, zonder zerk. Zij hadden behalvevier dochters nog drie zoons: de tweeling Jakob enSalomon, en Andries. Jakob, getrouwd met Rachel Kleyn (of Klein), was even-eens koopman in oud ijzer, eerst in de Prijssestraat,daarna op de Westerwal en vervolgens op de Varkens-markt. Hij en zijn vrouw liggen in graf 46 en 47. Salomon, getrouwd met Klaartje Pakkendrager, zetteoorspronkelijk de zaak van zijn vader in oud ijzer voortin de Zandstraat. Zijn moeder woonde daar bij hem in.In 1880 verhuisde hij naar de Varkensmarkt, waar hijeen zaak (‘de Blauwe Haan’) had in allerhande garens

20


Van de laatste generatie liggen Jonas Jakob (zoon vanJakob en Rachel Kleyn) en diens vrouw Naatje van Gel-deren in de graven 90 en 91. Hij werd in 1903 in hetbestuur van de Joodse Gemeente gekozen. Verderegegevens ontbreken.Zijn broers Simon Jakob en Andries Jakob zijn methun gezinnen respectievelijk in 1914 en 1909 uit Cul-emborg vertrokken. Simon Jakob had in 1906 een zaakin hoeden en petten op de Markt geopend, en verkreegin 1907 de vertegenwoordiging van een stoomververijen chemische wasserij. Hij was in 1899 president vanhet muziekcorps Crescendo geworden en maakte hier-voor nogal eens reclame in zijn etalage. Crescendo heetnu Pieter Aafjes. Andries Jakob had in 1900 een zaak inbedden op de Markt.Met de dood van Simon Juda Davids (zoon van Salo-mon en Klaartje Pakkendrager) in 1929 verdween de

en band, sajetten en wollen goederen en manufactu-ren. In 1882 wordt de zaak uitgebreid met herenkos-tuums en kinderpakjes. Tevens adverteert hij met ijze-ren ledikanten en ‘veeren bedden’, te huur of te kooptegen ‘civiele’ prijzen. Salomon verschijnt regelmatigin de krant als de eerste die peren uit zijn tuin ver-koopt. Na zijn dood in 1906 komt deze vermeldingnog enige jaren voor bij zijn weduwe. Hij werd in 1891en 1897 gekozen tot lid van het bestuur van de JoodseGemeente. Zijn grafschrift vermeldt dat hij een vroomman was. Hij en zijn vrouw liggen in de graven 75 en76. In de voorgevel van het pand Sint Janskerkstraat 24bevindt zich nog een gevelsteen, die vermeldt dat in1889 ene M. Davids de eerste steen gelegd heeft. Helaasis het laatste cijfer van het geboortejaar onleesbaar. Hetbetreft een der beide dochters van Salomon Davids,Marianne (geboren in 1873) of Matje (geboren in 1877).Ik houd het op Matje, die dan bij de steenlegging 12jaar was. Een en ander wijst erop dat Salomon Davidsin opdracht het huis heeft laten bouwen. De jongste van de drie broers, Andries, was gehuwdmet Sara Vles en staat in de Burgerlijke Stand te boekals koopman in de Zandstraat. In 1869 adverteert hijmet ‘schoonmaken en zuiveren van bedden’. Nadatzijn vrouw in 1870 was teruggekeerd naar Rotterdam,trok hij in bij zijn broer Salomon in de Zandstraat. Water verder van hem is geworden, is niet bekend. ToenSalomon verhuisde naar de Varkensmarkt, woondeAndries niet langer bij hem in. Hij ligt vermoedelijkniet in Culemborg begraven.

21

Gevelsteen aan de Sint Janskerkstraat 24.


naam Davids uit Culemborg. Hij was invalide en zwak-zinnig en ging bij de boeren langs met garen en band.Hij woonde in het kosthuis van De Beer op de Markt.Simon Juda Davids ligt in graf 121.

C. De familie Van Emden (bijlage 4).

In het begin van de 19de eeuw is er sprake van eenzekere David Izaac van Emden (geboren in 1763 inAmsterdam en in 1829 overleden in Culemborg), eenritueel slachter, voorzanger en godsdienstonderwijzer,die vanuit Culemborg de Betuwe introk als slachter.Doch deze lijkt geen familie te zijn van het gezin VanEmden dat zich tussen september 1827 (geboorte vanHeiltje) en april 1828 (geboorte van Levi Hartog) vanuitAmeide in Culemborg vestigde. Vader Hertog Abra-ham was ‘slagter en vleeschhouwer’, vermoedelijk inde Tollenstraat. Hij is tweemaal getrouwd geweest, detweede keer met Sara Barend de Beer.Van zijn zoons was Abraham Hertog (uit zijn eerstehuwelijk) kruidenier in de Tollenstraat. In 1863 werd hijtot ouderling van de Joodse Gemeente gekozen. In 1865nam hij met onder andere Manus Ruben Vorst deel ineen huidenzouterij. Volgens zijn grafschrift (graf 28) washij een rechtschapen man. Zijn vrouw, Naatje Wijsen-beek, was een godvrezende en zedige vrouw (graf 44).De oudste zoon uit het tweede huwelijk, Mozes Her-tog, was evenals zijn vader ‘vleeschhouwer’ in de Tol-lenstraat. Hij nam in 1877 de zaak van zijn jongere

broer Hyman Hertog over bij diens vertrek naarRavenstein. Wat dit voor een zaak was, kon niet nage-gaan worden. Vermoedelijk bleef zijn huwelijk metPauline Weynberg kinderloos, want bij zijn overlijdenin 1901 (hij was toen al weduwnaar) trad zijn neefAlexander Levi uit Rotterdam op als executeur-testa-mentair. Noch zijn graf (nr. 69), noch dat van zijnvrouw (graf 52) is voorzien van een grafzerk.Zijn jongere broer, Levi Hertog, begon een manufactu-renzaak in de Tollenstraat. (Alle drie broers waren dusgevestigd in de Tollenstraat, doch op verschillendeadressen). Later werd de zaak uitgebreid met mantelsen konden bij feestelijke gelegenheden ook vlaggengehuurd worden. Weer iets later, in 1870, verkoopt hijook gouden zilverwerken, en verricht hij reparatieshieraan. In 1879 blijkt de winkel (‘De Gunst’) gevestigdte zijn op de Markt. In 1891 verplaatste zijn zoon Har-tog Levi de verkoop van gouden en zilveren voorwer-pen naar Rotterdam. In 1891 werd Levi Hertogbestuurslid van de Joodse Gemeente. Na zijn dood in1893 (graf 54) en zijn vrouw Rosetta van den Berg in1894 (graf 55) namen zijn zoons Hijman Levi en Alex-ander Levi de zaak op de Markt over, totdat in 1898 dezaak werd opgeheven wegens beider vertrek naar Rot-terdam. Hierna kwam boekhandel Boldingh in hetpand. Levi Hertog staat op zijn graf omschreven als eenvroom en rechtschapen man, zijn vrouw Rosetta alseen bescheiden en geachte vrouw.Een derde zoon, Louis Levi, was sigarenfabrikant. In1886 was hij penningmeester van de toneelvereniging

22


Wolf, was kleermaker in de Goilberdingerstraat. Laterverkocht hij ook winterjassen. Zijn vrouw, JohannaWolff, een bescheiden en geachte vrouw, ligt in graf 60,hijzelf in graf 61. Volgens het grafschrift was hij eenvroom en rechtschapen man. Van beiden wordt ver-meld dat ze oud en verzadigd van het leven waren.Hun zoon, Benjamin Jacob, zet vanaf 1897 de zaak(onder de naam ‘De Koopman’) voort, eerst in de Goil-berdingerstraat, doch vanaf 1913 op de Oude Vismarkt.In 1925 wordt de zaak opgeheven. Benjamin was jaren-lang bestuurslid van de liberale Vrijheidsbond entevens bestuurslid van de toneelvereniging Thalia envan het Groene Kruis. Zijn vrouw, Johanna Schwarts,een geachte vrouw, was reeds in 1918 overleden en ligtin graf 95a, hijzelf in graf 95b. Volgens zijn grafschriftwas hij een rechtschapen man, die kennelijk veel voorde Joodse Gemeente betekend heeft. Zijn pleegzoon,Karl Seckl, die ook een winkel had op de Oude Vis-markt (nr. 11, waar thans een Sporthuis gevestigd is)overleefde de oorlog doordat hij ondergedoken was opeen boerderij in de omgeving. Zijn moeder kwam in deoorlog om in Sobibor. De broer van Benjamin, MozesWolf, was getrouwd met Flora van Emden. Door haarraakte hij betrokken bij de liquidatie van de huiden-zouterij. Flora stierf in 1926 en ligt in graf 112; ze moeteen krachtige vrouw geweest zijn. Mozes Wolf staat bijde Burgerlijke Stand genoteerd als kantoorbediende.Hij is in 1943 in Kamp Westerbork om het leven geko-men, zijn zuster Rebecca in Sobibor.Op het monument voor de omgekomenen staat nog

Thalia, in 1885 secretaris van de gymnastiekverenigingKracht en Vriendschap, en in 1892 voorzitter van deWielrijderskring. Op zijn initiatief werd in 1888 eenafdeling van de Alliance Israelite Universelle opgericht.Maar in 1894 vertrekt hij naar Schiedam.Van de drie dochters van Abraham Hertog staat de oud-ste, Johanna, te boek als winkelierster in de Tollenstraat(graf 71). Haar zuster Betje is nooit getrouwd geweest;volgens haar grafschrift (graf 110) was ze ‘een zedigemaagd’. De jongste, Flora, trouwde met Mozes Wolfvan Gelderen. Het moet volgens haar grafschrift (graf112) een krachtige vrouw geweest zijn. De drie zustersbezaten na de dood van hun moeder Naatje Wijsenbeekde helft van de huidenzouterij. In 1893 kochten ze ookManus Ruben Vorst uit.

D. De familie Van Gelderen (bijlage 5).

Levi Wolf nam in 1811 de naam Van Gelderen aan. Hijvestigde zich na 1776 (zijn zoon Wolf Levi werd nog inAmsterdam geboren) in Culemborg, in de Tollenstraat.Zijn weduwe, Rachel Jacobs, woonde later in de Kat-tenstraat. Hij was, samen met David Salomon, voogdover Jacob Aron (oud 16 jaar en zoon van wijlen AronJacobs) en nam voor deze de naam Vorst aan in 1811.Zijn zoon, Wolf Levi, was koopman aan de Varkens-markt, maar het is niet bekend waarin. Diens oudstezoon, Levi Wolf, was stoelmakersknecht en ligt begra-ven in graf 81. De tweede zoon van Wolf Levi, Jacob

23


een viertal Van Gelderens vermeld, allen geboren inRotterdam. Over hen kon niets gevonden worden.

E. De families Hijmans (bijlage 6).

De naam Hijmans zijn we al in de 18de eeuw tegenge-komen op de Lijst van Bevolking van 1770: SamuelHeijmans met vrouw en vier kinderen, waarvan inieder geval twee zoons, Aron Salomon en Hijman Salo-mon. Hij bezat twee huizen: in 1771 kocht hij het huisop de hoek van de Nieuwstad en de Sint Janskerkstraaten later het huis ernaast.

1. De slagersfamilie Hijmans. Volgens Brasz zou dezeindirect van de bovenstaande afstammen. Dit lijkt ech-ter weinig aannemelijk daar de slagersfamilie afkom-stig is uit Geldermalsen. (De naam Hijmans is overi-gens niet beperkt tot Culemborg, ook in Tiel kwamenfamilies met die naam voor). Machiel Hijmans, zelfnog geboren in Geldermalsen, was in 1811 wel in Cul-emborg, samen met onder andere zijn zoon Hijman.Hij moet zich voor 1806 hier gevestigd hebben.Machiel was slager in de Tollenstraat. Zijn twee zoons waren eveneens slager, de eerste, Hij-man, op de Oude Vismarkt en later in de Achterstraat,de ander, Salomon, in de Prijssestraat. Na het overlij-den van Salomon (graf 56) verkocht zijn weduwe, So-phie Goldsmit, nog enige jaren eau de cologne, zeep enzijden linten in de Prijssestraat, maar in 1905 vertrok

24


voort, samen met een neef (Jacques Albert Snoek, eenzoon van zijn zuster Rosina Elisa). Toen de ongehuwdgebleven Albert Victor in 1890 samen met zijn even-eens ongehuwde zuster Victorine naar Amsterdam ver-trok, zetten de Snoeks de fabriek voort, totdat MichielVictor Snoek als laatste directeur in 1924 overleed. Eventevoren waren de pakhuizen aan de Kleine Kerkstraatreeds te koop aangeboden.

F. De familie Mertz (bijlage 7).

De beide broers Meijer Alexander en Liebman Alexan-der waren pleegzoons van Jonas van Vriesland,bestuurslid van de Joodse Gemeente. Hij nam voor henin 1811 de naam Me(r)tz aan. Kennelijk was hun vaderAlexander toen reeds overleden. Hoewel hun moederHester Marcus eerst in 1846 in Gorinchem overleed,heeft zij de aangifte in 1811 niet gedaan, noch voorzichzelf. Over Liebman Alexander zijn geen verderegegevens gevonden. Meijer Alexander staat bij de Burgerlijke Stand te boekals ‘vleeschhouwer’ in de Achterstraat. Zijn vrouw,Roosje Wolff, ligt in graf 16. Hun zoon Alexander washandelaar in oud ijzer aan de Lange Achterstraat (thansde Herenstraat). In de genealogie zijn van hem en zijnvrouw Anna van de Beek slechts drie kinderen opgeno-men. Er zijn er veel meer geboren, doch veelal stiervenze binnen enkele maanden:

ze naar Nijmegen. Haar zuster, Jansje Goldsmit, heefttot haar dood in 1891 (graf 49) bij hen ingewoond (zieook onder Diversen).Hijman is niet getrouwd geweest. Voordat hij een sla-gerij op de Oude Vismarkt had, was hij ‘vleeschhou-wer’ in de Binnenpoort. Hier woonden zijn zustersSara en Flora, alsmede Salomon met zijn vrouw bijhem in. Hijman ligt in graf 48. Ook zijn zuster Flora(Flora Hartog-Hijmans) ligt in Culemborg begraven(graf 63). Geen van de graven is voorzien van een graf-zerk.Michiel, de zoon van Salomon, was in 1901 kandidaatvoor de gemeenteraad namens de sdap, maar hij werdniet verkozen. In 1904 vertrok hij naar Amsterdam.

2. Een andere familie Hijmans is vanuit Rhenen naarCulemborg gekomen. Michiel Izn. is vóór 1841(geboorte Albert Victor) hier gevestigd. Begonnen alskruidenier op de Markt, adverteert hij in 1861 met theeen in 1866 blijkt hij hoofdagent te zijn voor zeepfa-briek ‘De Keizerskroon’. In 1873 is voor het eerst sprakevan zijn tabaksfabriek. Deze schijnt het goed te doen,Michiel wordt een der rijkste inwoners van de stad. In 1849 was hij bestuurslid van de Joodse Gemeente. In 1867 werd hij door enige joodse kiezers kandidaatgesteld voor de gemeenteraad. Helaas, van de 174 stem-men waren er slechts twee op hem. Zijn vrouw is enigedagen na de geboorte van zijn jongste dochter overle-den. Hijzelf stierf in 1884 (graf 31).Na zijn dood zette zijn zoon Albert Victor het bedrijf

25Pakhuizen van de ‘Stoomtabaks-fabriek’ van Michiel Hijmans Izn in de Kleine Kerkstraat. De winkelen de tabakskerverij van de firmaHijmans waren gevestigd op de Markt 12.


Naam Geboren * Overleden †

Meijer Alexander 04-07-1849 28-07-1849Leentje 23-06-1851 01-07-1851Roosje 10-05-1852 21-07-1852Sara 24-04-1854 28-07-1854Sibille 28-03-1855 23-06-1855Mozes 08-04-1856 13-08-1856Betje 14-06-1860 15-10-1860Rosetta 09-09-1861 19-09-1861Grietje 18-11-1862 14-07-1863Betje 30-11-1863 10-10-1864

Hoewel kindersterfte in die tijd vrij algemeen was, isdit toch wel een trieste reeks. Alexander en zijn vrouwliggen respectievelijk in graf 24 en graf 50.Van de drie kinderen die in leven bleven, is de oudsteBenjamin Alexander, bijgenaamd ‘de Benz’, als vod-denkoopman een bekende figuur in Culemborggeweest. Hij was verstandelijk zwak begaafd. De jong-ste broer Meijer Alexander was eveneens voddenkoop-man en handelaar in gebruikte spullen. Zowel hij alszijn vrouw Roosje Bacharach zijn in Sobibor omgeko-men. De beide broers woonden in het huisje van hunouders in de Achterstraat. Het graf van BenjaminAlexander (nr. 104) heeft geen zerk.

26 De voddenkoopman BenjaminAlexander Mertz (1853-1922),bijgenaamd ‘de Benz’.


Emden, geen familie van de Culemborgse Van Emdens.Haar moeder Elisabeth van Emden-Groen woonde bijhaar in. Deze ligt in graf 3. Hijman Leman ligt in graf45 en zijn vrouw in graf 67, hoewel het vreemd is dathaar graf, in tegenstelling tot dat van haar man, geensteen heeft.De vierde broer is reeds jong, op 18-jarige leeftijd,overleden. Van de beide zusters is Rijntje in 1894 naarDen Haag vertrokken en trouwde Sientje Leman, dejongste zuster, met Is. van Spier.Wanneer we nu naar de kinderen van deze broers kij-ken, de jongste generatie Parfumeurs, dan blijken debeide kinderen van Mozes Leman, na het overlijdenvan de ouders, samen in de Zandstraat te zijn blijvenwonen. Simon Mozes staat vermeld als sigarenmakeren ligt in graf 51. Na zijn overlijden vertrok zijn zusterJetje (naaister) naar Rotterdam. Van de kinderen vanHartog Leman zijn alleen Jetje en Arend Hartog in Cul-emborg begraven, Jetje in graf 66 en Arend Hartog ingraf 25. De andere kinderen zijn òf vroeg gestorven(Leman Hartog) òf uit Culemborg vertrokken. Jetjeheeft onder andere als dienstbode gewerkt bij LijpmanArend van Rees.Leman Hijman, de enige zoon van Hijman Leman, isdegene die als lid van het bestuur van de JoodseGemeente in 1920 het grafregister opnieuw opzette entrachtte te completeren. Hij had een manufacturen-handel in de Zandstraat op de hoek met de Prijssestraat(mogelijk een voortzetting van de zaak van zijn vader).Met paard en wagen ging hij in de omgeving de boeren

G. De familie Parfumeur (bijlage 8).

Leman Levi Libman Wolf Parfumeur moet tussen 1820en 1823 (Hijman Leman is nog in Geldermalsen gebo-ren, maar Wolf Leman in 1823 in Culemborg) met driekinderen vanuit Geldermalsen gekomen zijn. Hij wasonderwijzer in de Hebreeuwse taal en woonde in deVoorstraat. De oudste zoon, Hartog Leman, had een manufactu-renzaak, eerst in de Zandstraat, later in de Goilberdin-gerstraat, waar hij ook staatsloten verkocht. Bij het 25-jarig bestaan van de synagoge in 1893 werd hij toege-sproken, omdat hij 42 jaar koster was. Hij was dus ookreeds zeventien jaar koster bij de eerste synagoge. Hijen zijn vrouw Rijntje Fontijn liggen in de graven 58 en59. Ze worden beschreven als een vroom en rechtscha-pen man, respectievelijk als een zedige en geachtevrouw, oud en verzadigd van het leven.Zijn broer Mozes Leman was koopman in manufactu-ren in de Zandstraat. Schoonmoeder Duifje Davidswoonde een tijdlang bij hen in. Deze ligt begraven ingraf 2, Mozes Leman in graf 4 en zijn vrouw KaatjeDavids in graf 43. Alle graven zijn zonder grafzerk. Vol-gens de huisnummers van de Burgerlijke Stand woon-den de beide broers en hun schoonzuster KlaartjeDavids-Pakkendrager in drie naast elkaar gelegenwoningen in de Zandstraat.De derde broer Hijman Leman woonde eveneens in deZandstraat als koopman. Hier wordt echter geen huis-nummer vermeld. Hij was getrouwd met Betje van

27


af. ’s-Avonds werd de kar naast het huis gezet en moesthet paard door het huis naar het plaatsje erachter.Brasz vertelt dat zijn vrouw er dan met stoffer en blikachteraan liep om alles op te vegen. Toen hij in 1928met zijn gezin naar Oss vertrok – waar op 29 februarizijn beide dochters trouwden met de gebroeders Hes –verliet de laatste Parfumeur na iets meer dan honderdjaar Culemborg.Van zijn zusters was Rijntje reeds in 1892 overleden(graf 53), terwijl Sientje in 1923 overleed (graf 106).Deze Sientje, die nog dienstbode geweest is bij ManusRuben Vorst en later huishoudster bij de weduwnaarJosef Marcus van Spier, liet per testament een legaat

van ƒ 200 na aan de Joodse Gemeente. Deze gebruiktehet geld om de synagoge van elektrisch licht te voor-zien. Beide zusters zijn ongetrouwd (‘zedige maagden’)gebleven. In beider grafschriften is sprake van eenbroer die achterbleef in het huis van haar vader. Diebroer was Leman Hijman, die dus in het huis van zijnvader zou wonen.

H. De familie Van Polen (bijlage 9).

In 1811 neemt Hanna Stern – de vrouw van Israël Elkan– voor zichzelf en haar zoon Elkan Israël de naam Polakaan, ‘omdat haar man Israël Elkan Polak zedert eenigejaren zich geabsenteerd hebbende zonder zijn verblijfte weten’. Deze Elkan Israël neemt echter bij de Burgerlijke Standniet de naam Polak aan, maar Van Polen. Hij was win-kelier in de Tollenstraat. Zijn weduwe, Rebecca Belletjevan Driel, ligt begraven in graf 6. Volgens haar graf-schrift moet ze veel aan liefdadigheid gedaan hebben.Trouwens, het feit dat zij als eerste van de familie VanPolen een grafzerk heeft, wijst al op een zekere wel-stand.Hun zoon Izaac Elkan was getrouwd met Sara Wijzen-beek. Ook hij woonde in de Tollenstraat, waar hij eenhandel in manufacturen had, die hij lopende bij deboeren in de omgeving verkocht. In 1882 adverteertzijn weduwe (hij stierf in 1877, graf 21) met zomerstof-fen en corsetten. In 1866 nam hij, samen met Manus

De Varkensmarkt omstreeks 1900,gezien in de richting van deZandstraat. Het hoekhuisZandstraat/Prijssestraat (geheel opde achtergrond) behoorde toe aan defamilie Parfumeur.


gedaan hebben. Het gezin kreeg twee kinderen, ArendLijpman en Klaartje.Arend opende in 1864 een zaak in schoenen en laarzenin de Kattenstraat, maar in 1869 vertrok hij naarAmersfoort. In 1888 keerde hij echter terug, vergezeldvan zijn vrouw Naatje de Rooy en zes kinderen; ze

Ruben Vorst en Abraham van Emden deel in een hui-denzouterij. In 1883 wordt de weduwe met haar min-derjarige kinderen voor ƒ 800 door de beide andereeigenaren uitgekocht. Sara overleed in 1907 (graf 82),doch zij moet tevoren met haar kinderen Culemborgverlaten hebben, want in 1890 komt de naam VanPolen bij de Burgerlijke Stand niet meer voor.

I. De familie Van Rees (bijlage 10).

Jacob Arend was de eerste die op de nieuwe joodsebegraafplaats aan de Achterweg ter aarde werd besteld(overleden 01-08-1870, graf 1). Hij had een winkel ingouden en zilveren voorwerpen op de Markt. Tevenswas hij kashouder van de Bank van Lening voor gou-den en zilveren voorwerpen. Onbekend is wanneer hijzich in Culemborg gevestigd heeft, en evenmin isbekend wanneer zijn vrouw Rebecca van der Sluys isoverleden.Zijn broer Lijpman Arend moet zich hier vóór 1849gevestigd hebben, want dan is hij penningmeester inhet bestuur van de Joodse Gemeente. Ook hij had eenzaak in gouden en zilveren voorwerpen, die gevestigdwas in de Tollenstraat. Tevens was hij pachter van deBank van Lening. Lijpman Arend trouwde in 1845 metRoosje van Stralen, maar deze moet al spoedig zijngestorven, want in 1850 hertrouwde hij met Sally Ele-azer Emrik (overleden 30-11-1884, graf 32). Hijzelf ligtin graf 33. Beiden moeten veel aan liefdadigheid

29


woonden daarna in de Janskerkstraat. In 1897 is hetgezin definitief vertrokken.Klaartje trouwde in 1882 met Benjamin Lion, die vanaf1887 de zaak van zijn schoonvader voortzette. DezeKlaartje heeft als dertienjarige, bij de officiële openingvan de synagoge in 1868, tijdens een kort toespraakjede sleutel van de synagoge aan de voorzitter van deJoodse Gemeente overhandigd. De zaak van Lion wasgevestigd in de Tollenstraat, maar zijn gezin woondein de Kattenstraat. Lion was vanaf 1885 gedurende eenaantal jaren bestuurslid van de Joodse Gemeente, in1891 zelfs samen met zijn zwager Arend. Helaas gingzijn zaak in 1896 failliet. Na het faillissement is hetgezin Lion uit Culemborg vertrokken. Ene Rosetta Matje van Rees (geboren te Den Haag in1862) trouwde de al eerder genoemde Simon JacobDavids, maar zij is vermoedelijk geen directe familie.

J. De familie Van Spier (bijlage 11).

Josef Salomon moet zich vóór 1799 (geboorte Judith)met zijn vrouw in Culemborg gevestigd hebben. In 1811zijn er vijf kinderen en neemt hij voor zich en zijn gezinde naam Van Spier aan. Hij woonde in de Achterstraat.In 1840 komt alleen de zoon Salomon nog voor. Marcusis in 1826 getrouwd, maar vóór 1840 overleden (zijnweduwe Vogel van der Sluys staat dan als ‘uitdraagster’te boek in de Korte Achterstraat, later in de Ridderstraat)en van de drie meisjes ontbreekt ieder spoor.

De oudste zoon van Marcus, Josef Marcus, een ‘koop-man’ aan de Lange Meent, later aan de Oosterwal, heeftin de jaren 1855-1857 in de gevangenis van Woerdengezeten. In die periode wordt er althans jaarlijks eenbrief van de Joodse Gemeente in Woerden aan de Jood-se Gemeente in Culemborg gericht met het verzoekom een financiële bijdrage, zodat hij met Pasen zijn‘Paaschbrood’ kan krijgen. Hij en zijn vrouw liggen inde graven 29 en 10 (zonder steen).

30


met zijn neef Abraham een slagerij had in de Zand-straat 35 (bij de pomp). Marcus en zijn vrouw MietjeZwelheim (graven 139 en 140) hebben samen met huntwee kinderen (Eli en Sientje, verhuisd naar Hilver-sum) in Culemborg ondergedoken gezeten en alle vierde oorlog overleefd. De oudste zoon uit het tweede

De tweede zoon Izaac Marcus was uitdrager in de Rid-derstraat en koopman in lompen aan de Westerwal,later in de Binnenmolenstraat. Hij had een vrij grootaantal kinderen, waarvan we er enkele zullen noemen:uit zijn eerste huwelijk (met Sientje Leman Parfumeur,overleden in 1871, graf 7) een zoon Marcus, die samen

31Na de bevrijding, mei 1945. Linksop de voorgrond Eli van Spier, rechts(grotendeels verscholen achter hetmeisje met de Nederlandse vlag)zijn zuster Sientje.


huwelijk van Izaac Marcus (met Belia Schenk, overle-den in 1931, graf 128) was Levi Izaac, een arbeider diewoonde op de Westerwal 33. Ook die had een flinkaantal kinderen. Na zijn dood in 1929 (graf 124) vertrokzijn weduwe Marianne Bacharach met vier kinderennaar Amsterdam (de andere kinderen waren reeds eer-der naar elders vertrokken).Een broer van Levi Izaac was Emmanuel van Spier, eenuitdrager en handelaar in lompen en oud ijzer uit deNieuwstraat 42, hoek Lepelstraat. In april 1935 ging hijfailliet, maar bij de Nieuwjaarsadvertenties in 1936 inde Culemborgsche Courant is hij weer present. Hij,zijn vrouw Henriëtte Beem en hun twee zoons zijn in

Sobibor omgekomen, evenals zijn zuster Saartje.Een andere zuster Sofia Belia trouwde met haar neefJacob, zoon van Marcus van Spier en Saartje Levie. DezeMarcus was ook weer een handelaar in lompen, eerstAchter de Vismarkt, later aan de Westerwal en weerlater in de Binnenmolenstraat. Hij en zijn vrouw lig-gen in de graven 87 en 88. De reeds genoemde Jacob was er een van acht kinderenen de helft van een tweeling; ook hij handelde als uit-drager en wel aan de Zalenstraat 1. In 1925 vertrok hijmet vrouw en zeven kinderen naar Hilversum. (Hetvertrek van al deze kinderrijke Van Spier-families hadwel tot gevolg dat er te weinig kinderen op de joodseschool bleven, waardoor de godsdienstleraar Levie deWolff in 1931 naar elders vertrok).De tweelingbroer van Jacob was Abraham van A. vanSpier en Co, vleeshouwers in de Zandstraat. De Co wasde reeds genoemde neef Marcus, terwijl ook Abrahamszoon Marcus Elias in de zaak werkte. Abraham zelfwerkte oorspronkelijk als knecht bij I.A. Wijzenbeekop de Markt, maar begon in 1897 voor zichzelf. Hijtrouwde in dat jaar met Henriëtte Zwelheim, sinds1894 costuumnaaister in de Tollenstraat. Hij en zijnvrouw kwamen om in Sobibor. Hun zoon MarcusElias, diens vrouw Sara Brommet en hun twee kinde-ren was in Auschwitz eenzelfde lot beschoren.Samenvattend kunnen we zeggen dat de familie VanSpier, afgezien van de slagers in de Zandstraat, gedu-rende ruim honderd jaar werkzaam is geweest in dehandel in lompen en oud ijzer en als uitdrager.

32

Marcus Elias (Mak) van Spier(1898-1943), zijn vrouw SaraBrommet (1901-1942) en hun beidedochters Henriëtte (1922-1942) enAmalia (1926-1942).


K. De familie Vorst (bijlage 12).

We hebben Jacob Ruben reeds ontmoet als een der ini-tiatiefnemers tot een joodse begraafplaats aan de Wes-terwal. In 1762 was hij lid geworden van het Koop-mansgilde als kleermaker (‘winkelnegotie en derselvedoor zijn kinderen op ’t land latende uitventen’) enslachter. Uit de Lijst der Bevolking van 1770 blijkt hijacht kinderen te hebben.Zijn zoon Ruben Jacob nam volgens Becker in 1794 alsgrap de naam Vorst aan en gaf deze naam in 1811 ookop bij de invoering van de Burgerlijke Stand. Zijn broerAron Jacob (‘in manufacturen en derselve ook eldersuitventende’) is in 1811 reeds overleden. Door DavidSalomon Polak en Levi Wolf van Gelderen, die alsvoogd optreden, wordt ervoor gezorgd dat diens zoonJacob Aron eveneens de naam Vorst krijgt. Van deze takvan de familie Vorst kon verder niets gevonden wor-den, evenmin als van de overige zes kinderen van JacobRuben. We zullen ons dus beperken tot Ruben Jacoben diens nakomelingen.Van zijn vijf zoons blijken er in 1840 nog drie (onge-trouwd) bij hun moeder in de Korte Achterstraat tewonen, namelijk Jacob Ruben (koopman), MozesRuben (koopman, overleden 25-10-1846) en BenjaminRuben (vleeshouwer, overleden 27-02-1846). Van debeide andere broers, Samuel Ruben en Isaac Ruben,was Samuel reeds in 1826 op vrij jonge leeftijd overle-den, waarna zijn weduwe Kaatje van Straten een jaarlater hertrouwde met Eleazer Levi Wijsenbeek. Isaac

33

Ruben was bakker in de Voorstraat, later – vanaf 1835 –op de Varkensmarkt (graf 18, zijn vrouw in graf 23).Een van zijn twee dochters, Aaltje Ruben, is latergetrouwd met Gabriël Benjamin Walg (zie aldaar).We komen nu aan de vierde generatie. De zoon vanSamuel Ruben, Manus Ruben Vorst, was een zeer voor-aanstaand lid van het bestuur van de Joodse Gemeente.Hij werd in 1886, samen met S.A. Wijzenbeek, gehul-digd wegens het feit dat beiden dertig jaar onafgebro-ken bestuurslid waren geweest. Hij had een zaak in


manufacturen, kleding en dergelijke op de Markt.Deze zaak doet hij in mei 1900 over aan zijn zoonsSamuel en Benjamin (Bernhard). In 1866 richtte hijsamen met Abraham Hartog van Emden en Isaac Elkanvan Polen een huidenzouterij op. Toch zoutte hij sindsseptember 1867 zijn huiden in een schuur achter zijnhuis. In 1897 verkoopt hij zijn aandeel in de gezamen-lijke zouterij aan de dochters van Van Emden. In 1904is hij overleden (graf 37). We hebben reeds gezien datzijn eerste vrouw, Sophia Berlijn, nog als een der laat-sten, zo niet de laatste, aan de Westerwal begraven is.Zijn tweede vrouw heeft een grafzerk naast hem (graf38), hoewel Parfumeur, die toen het grafregister bij-hield, vermeldt dat zij begraven zou zijn in graf 111(zonder zerk). Als in 1909 de zaak opgeheven wordt wegens vertrekvan Samuel naar Amsterdam (Benjamin was reeds eer-der vertrokken), blijkt hoe groot de omvang van zijnbezit was. Samuel staat bij de Burgerlijke Stand ver-meld als huidenzouter. Hij kocht in 1903 het huis opde Markt waar eerder burgemeester Ziegenhirt vonRosenthal en daarna diens zoon Louis haddengewoond, voor in totaal ƒ 13.150, in die tijd een flinkbedrag. Maar hiervoor kreeg hij dan wel, behalve hethuis met erf en tuin aan de Markt, ook nog de erachtergelegen twee huizen en koepel met erven aan deHerenstraat.Zijn oudere halfbroer Hijman Benjamin opende directna zijn huwelijk in 1889 een zaak in gemaakte jongens-en kinderkleding op de Markt, hoek Grote Kerkstraat

34 Het huis van defamilie Ziegenhirtvon Rosenthal aan deMarkt. Na hetoverlijden van LouisZiegenhirt vonRosenthal in 1903werd het pandverkocht aan SamuelVorst, die in 1907beide trapgevels lietafbreken.


en in 1900 nogmaals. Hij en zijn vrouw Roosje Gold-smidt liggen in de graven 70 en 86. Van zijn kinderen was Isaac Ruben ook bakker. Tot1910 had hij een bakkerij aan het begin van de Ridder-straat. Mozes Ruben woonde, evenals zijn vader, op deVarkensmarkt hoek Buitenmolenstraat en had daar al

(waar thans een speelgoedzaak gevestigd is). De zaakwerd ‘de Concurrent’ genoemd (namelijk de concur-rent van zijn vader). In 1893 woonde zijn zuster Hen-riëtte ook op dit adres, waar ze agente was van ‘Linnen-mij Twenthe’ met uitzetten en luiermanden. HijmanBenjamin bleef tot zijn dood in 1926 zijn waren metpaard en wagen uitventen. Hij was lid van de kerkeraaden had tussen 1892 en 1911 steeds godsdienstleraren inhuis (1892-1903 Van Blijdenstein, 1903-1905 LeviFrank, 1906-1907 Hartog Frank, 1907-1911 Josef Bran-don). Hij is begraven in graf 114. Zijn vrouw Kaatje vanLeeuwen had graf 115 gekocht, doch is in Auschwitzomgekomen. Zijn dochter Eva is nog in 1989 als eender laatsten op het kerkhof ter aarde besteld (graf 144).De andere dochter, Sophia, werd onderwijzeres inAmsterdam. Keren we thans terug naar Isaac Ruben, de bakker vande Varkensmarkt. Van zijn kinderen is van SamuelIsaac (graf 68) slechts bekend dat hij veehandelaar was(een vroom en rechtschapen man). Of hij getrouwd wasen wat zijn adres was, is niet bekend. Broer Ruben Isaacbegon op de Nieuwstad, ook als bakker. Rond SintNicolaas adverteert hij regelmatig dat hij ‘best St.Nicolaasgoed’ heeft à ƒ 0,50 per vijf ons. Na de doodvan zijn vader in 1876 zet hij de bakkerij van deze voortop de Varkensmarkt. Regelmatig verschijnen danadvertenties met ‘Zondags vers brood’. De zaak wasvermoedelijk gevestigd op nr. 6, want achter dit pandstond vroeger een loods waarin matzes gebakken wer-den. Hij werd in 1891 gekozen tot lid van de kerkeraad

35Huizen aan de Markt met toren,Culemborg (ets van H.E. Roodenburg uit 1921). Op de hoek van de Markt en deGrote Kerkstraat het winkelpandvan Hijman Benjamin Vorst.


voor zijn trouwen een zaak in mantels, japonnen, jas-sen, dekens etc. Vanaf 1888 verkocht hij ook Pfaff naai-machines in samenwerking met Andries Levi Wijsen-beek uit Herwijnen. In 1900 werd de zaak met woon-huis en pakhuis verkocht in verband met het vertrekvan het gezin naar Utrecht. In 1902 keerden ze echterweer terug en begon Mozes een zaak in de Binnen-poort. Zijn graf (nr. 94) is de enige van de familie Vorstzonder grafzerk. Of dit om financiële redenen is, konniet worden nagegaan. Zijn weduwe Sara Hes vertrokin 1921 naar Amsterdam. Zijn broer Jacob Ruben staatte boek als sigarenmaker, maar was reeds in 1894 naar

Amsterdam vertrokken. Zijn jongste broer HartogRuben slaagde in 1904 voor het artsexamen en werdofficier van gezondheid bij de marine.Ten slotte zijn zuster Mietje Ruben. Zij trouwde metSalomon Grootkerk. Deze was oorspronkelijk bedien-de in de slagerij van Samuel Hijmans, daarna winkel-bediende bij Iz. Wijzenbeek, tot hij zich zelfstandigvestigde als manufacturier op de Varkensmarkt 6, hetpand waar vroeger de bakkerij van zijn schoonvaderwas. Vanaf 1922 verkocht hij ook corsetten, merk‘Favorite’. Salomon Grootkerk was sinds 1914 lid vanhet bestuur van de Joodse Gemeente. Hij en zijn vrouwliggen in de graven 122 en 123.Zijn zoon Hartog zette de zaak van zijn vader voort alsfa. S. Grootkerk. De zaak was het laatst gevestigd op deMarkt 34, het pand waar later de ING-bank gevestigdwas en thans een schoenenzaak. Hartog was lid van deschaakclub en loste regelmatig schaakproblemen op inde Culemborgsche Courant. Met zijn gezin overleefdehij de oorlog, zelfs een verblijf in Theresienstadt. Bij dekindergraven ligt het graf (met zerk) van zijn broertjeLouis.

L. De familie Walg (bijlage 13).

De nestor van de familie – en ook van de JoodseGemeente, zodat hij in 1867 de eerste steen voor denieuwe synagoge mocht leggen – is Gabriël Benjamin.Bij de inwijding van deze nieuwe synagoge in 1868

Optocht van de Culemborgseschutterij, 31 oktober 1904. Op de achtergrond nogmaals hethoekpand van Hijman BenjaminVorst


kreeg hij de eretitel ‘choweer’. In 1811 had hij de naamWalg aangenomen, mogelijk een verbastering van Wal-ach naar de landstreek Walachije in Roemenië. Begon-nen als ‘slagter te plattelande’ had hij later een‘vleeschhouwerij’ in de Kattenstraat. Dit moet een flin-ke slagerij geweest zijn, want hij had meerdere knechtsin dienst. Het was een grote familie: er waren twaalfkinderen, nog afgezien van een aantal dat reeds opjeugdige leeftijd overleden was. Bij het zestigjarighuwelijksfeest waren er ook al achterkleinkinderen.Van zijn kinderen zijn er vijf getrouwd met een Wij-zenbeek; de families waren dus kennelijk goedbevriend. Zoals de titel ‘choweer’ reeds aangaf, was hijeen zeer godvruchtig man, hetgeen ook in zijn graf-schrift tot uitdrukking komt (graf 8). Zijn vrouw Aaltje(Adeline) Ruben Vorst ligt in graf 26. Zijn oudste zoon, Ruben Gabriël, moet al vrij spoedigna zijn huwelijk in 1846 naar Utrecht vertrokken zijn,waar zijn dochter in 1847 geboren werd. Wat er vanhem geworden is, kon niet worden nagegaan. Zijnvrouw Sara Wijzenbeek keerde in 1861 met de beidekinderen terug en vestigde zich als naaister op deMarkt. Hier had haar dochter Aaltje (Adeline) later eenwinkel in jurken en mantels. In 1887 zijn moeder enkinderen naar Amsterdam vertrokken.Simon Gabriël trouwde op 20 juni 1850 met Roosje(Rika) Wijsenbeek, dezelfde dag waarop zijn zusterBetje ook met een Wijsenbeek (Isaac Abraham) trouw-de. Dat moet een flink feest gegeven hebben. Simonwas oorspronkelijk veekoopman, maar had later een

37Gedenksteen in de voormaligesynagoge – sinds 1949 degereformeerde kerk vrijgemaakt –aan de Jodenkerkstraat.


slagerij in de Kattenstraat (‘de Vleeschhal’). Zijn zusterSientje (Clasina), die eerst bij haar moeder woonde,trok na haar overlijden bij hem in. Na zijn dood in1899 (graf 65) woonde ze een tijd in het kosthuis vanDe Beer op de Markt. Vreemd genoeg komt ze nietvoor op het grafregister. Ook de Burgerlijke Stand

geeft geen datum van overlijden. Drie andere zustersvan Simon trouwden, zoals gezegd, met een Wijzen-beek: Johanna, Hendrina en de reeds genoemde Betje. Van zijn kinderen bleef Aaltje ongetrouwd (graf 109,een zedige en geachte maagd). Zoon Isaac Simontrouwde, u begrijpt het al, een meisje Wijzenbeek

38 De Kattenstraat omstreeks 1915.Achter de vrouw met kinderwagende slagerij van de gebroeders Gabriëlen Ruben Walg.


doch Gabriël werd in 1930 toch weer lid. Vanaf 1927werd er ook niet meer kosjer geslacht; van de weinigejoodse families die toen nog in Culemborg woonden,konden ze niet leven. In 1930 trok Ruben zich uit deslagerij terug. Hij was in 1929 getrouwd met een prote-stants meisje en uit dit huwelijk werd in 1930 een zoongeboren. In 1932 ging hij weer in zaken en nam de sla-gerij van de Duitse zusters Friedel in de Prijssestraat 56over. In de desbetreffende advertentie blijkt het ookeen varkensslagerij te zijn. Trouwens, reeds in 1897leverde hij zeventig varkens aan de fa. Zwanenburg in

(namelijk Aaltje). Hij begon als slager in de Heren-straat, later in de Tollenstraat, waar hij weer later eenzaak in manufacturen had en vertegenwoordiger vande stomerij Palthe was. Vanaf 1913 was hij enige jarenpenningmeester van de Joodse Gemeente. Bij het over-lijden van zijn vrouw in 1920 (graf 97) kocht hij hetgraf 98 naast haar en tevens de graven 101 tot en met103 voor drie van zijn dochters, namelijk Rosetta, Eli-sabeth en Johanna. Het is echter twijfelachtig of vandeze graven gebruik is gemaakt, want er staan geenzerken. Zelf was hij in 1938, samen met Rosetta, naarDoesburg vertrokken, waarheen Johanna reeds in 1924was gegaan. Bij zijn vertrek ging de vertegenwoordi-ging van Palthe over naar Louis de Beer op de Markt.Zijn vierde dochter, Henriëtte, kon blijkbaar goedleren. Zij behaalde in 1905 de acte voor lager onderwijsen in 1906 werd ze benoemd tot tijdelijk onderwijzeresin Leerdam. Eveneens in 1906 slaagde ze voor het exa-men godsdienstlerares bij het Nederlands IsraëlitischKerkgenootschap. De beide broers Gabriël Benjamin en Ruben Samuelwoonden samen met hun zuster Flora in de Katten-straat 17. Deze Flora was geestelijk zwak en werd in1938 opgenomen in een inrichting in Apeldoorn, waarze vrij spoedig overleed. Hierdoor heeft ze gelukkig deontruiming van de inrichting door de Duitsers nietmeer meegemaakt. De beide broers hadden een slagerijin de Kattenstraat, waar thans een cd- en Videozaak is.Gabriël kocht het vee in en Ruben runde de slagerij.Beide broers traden in 1927 uit de Joodse Gemeente,

39

Flora Walg (1865-1938) enRuben Walg (1870-1946).


Oss tegen 18 cent per pond. Over vleesprijzen gespro-ken, Ruben was bij inschrijvingen nogal eens de laag-ste in prijs. Zo mocht hij in 1904 en 1907 het rundvleesleveren aan het Aartsbisschoppelijk Seminarium. Doorzijn huwelijk met de protestantse Antoinette van derVelde bleef hem arrestatie door de Duitsers in de oor-log bespaard. Hij stierf in 1946 (graf 141). Zijn broerGabriël, die ongetrouwd bleef, kwam in 1943 om inSobibor.

M. De familie Wijzenbeek (bijlage 14).

Zowel Abraham Isaac als Levi Isaac namen in 1811 denaam Wijzenbeek aan. Soms wordt de naam ook alsWijsenbeek geschreven, vooral aan de kant van LeviIsaac. Beiden zijn in Zwaben (een streek in Beieren)geboren, Abraham Isaac in Visich (vermoedelijk eenverschrijving voor Tisich, waar zijn broer geborenwerd). Beide broers trouwden een meisje Harpman,Abraham met Johanna en Levi met Naatje, dochtersvan Andries Harpman, een vleeshouwer, die een voor-aanstaande rol speelde in de joodse gemeenschap in diedagen.Laat ons eerst de tak volgen van Abraham Isaac, diesamen met zijn broer Levi Isaac handelde ‘in katoenen,wollen en zijden en daarmee gemêleerde manufactu-ren en linnen en derselve ook elders aanbiedende’.Koopman dus in manufacturen op de Markt, dochAbraham Isaac zette later de slagerij van zijn schoonva-

40


nichtje Roosje (Rika). Isaak had een slagerij op deMarkt (nu nummer 43) en een stal in de Grote Kerk-straat. In 1884 is er sprake van Wijsenbeek en Co, ver-moedelijk met zijn zoon Abraham Isaac. Isaac en zijnvrouw Elisabeth liggen in de graven 34 en 35. Beidenmoeten veel aan liefdadigheid gedaan hebben.Hijman Abraham was eveneens met een meisje Walg

der Andries Harpman voort. Van zijn kinderen zijnAntje Abraham (die trouwde met haar neef Isaac Levi,zie aldaar) en haar broers Isaac Abraham, Hijman Abra-ham en Salomon Abraham voor ons interessant.Isaac Abraham trouwde op 20 juni 1850 met ElisabethWalg en we hebben reeds gezien dat op dezelfde daghaar broer Simon Gabriël Walg trouwde met Isaacs

41

Een blik in de Tollenstraat. Rechtsde Kleine Kapel van Henriëtte (Jetje)Polak-Wijzenbeek.


getrouwd, namelijk Johanna. Volgens Brasz had hij eenkruidenierszaak in de Kattenstraat, maar later woondezijn weduwe op de Markt. Zij moet volgens haar graf-schrift (graf 30) een eerlijke vrouw geweest zijn met eenonberispelijke levenswijze.Salomon Abraham was winkelier op de Markt. In 1886werd hij samen met Manus Ruben Vorst gehuldigd,omdat hij gedurende dertig jaar voorzitter van deJoodse Gemeente was geweest. Hij bleef dit trouwens52 jaar. Zijn vrouw Minette Berlijn was reeds in 1871gestorven (graf 5), een krachtige persoonlijkheid. Zelfligt hij in graf 36, vrijgevig voor armen en behoeftigen. Zijn oudste zoon Abraham Salomon kocht in 1877, op20-jarige leeftijd, de sigarenfabriek van Rademaker inde Tollenstraat. In 1881 wordt het bedrijf (Wijsenbeeken Van Soelen) verplaatst naar de Markt en in 1888 naarde hoek Kerkplein-Kleine Kerkstraat, maar de fabriekgaat in 1892 failliet. Het gezin vertrekt het jaar daaropnaar Groningen. Een dochter van Salomon Abraham,Johanna, trouwde met haar neef Abraham Isaac (zoonvan Isaac Abraham), die de slagerij van zijn vader op deMarkt heeft voortgezet en in 1888 achter het huis zelfseen worstfabriek en vleesrokerij opende. Het bedrijfwas één der drie joodse middenstandsbedrijven die in1915 over een telefoonaansluiting beschikten (tele-foonnummer 29). De overige twee waren de slagerijvan de gebroeders Walg en de zaak van Eleazer LeviWijsenbeek, beide in de Kattenstraat. Hoewel actief inde Joodse Gemeente, plaatste Abraham Isaac in 1892een advertentie dat hij in geen geval bestuurslid wilde

worden. Maar in 1914 werd hij dat wel. In 1931 wordtde zaak gesloten, hij is dan 80 jaar oud. Zijn vrouwJohanna en hij liggen in de graven 119 en 120. Hundrie kinderen hebben alle drie Culemborg verlaten.Van zijn zusters heeft Aaltje ook weer een Walg (IsaacSimon) getrouwd. Drie zusters vonden de dood inSobibor, op dezelfde dag als hun broer Gabriël Isaac.

Volgen we thans de tweede tak van de Wijzenbeeks, detak van Levi Isaac en Naatje Harpman. Nadat deze laat-ste in 1810 was overleden, hertrouwde Levi met RoosjeSalomon Wolf. Ook hij nam in 1811 voor zich en zijnvier kinderen de naam Wijzenbeek aan. In de Burger-lijke Stand wordt hij aangeduid als koopman, zondervermelding van waar en waarin. Zijn oudste zoon Isaac Levi was koopman en woondeop de Markt. Deze was driemaal getrouwd, de laatstekeer met zijn nichtje Antje Abraham (dochter vanAbraham Isaac) en volgens de gegevens van de Burger-lijke Stand slechts tien dagen na het overlijden van zijntweede vrouw. Honi soit qui mal y pense. Na het over-lijden van haar man woonde weduwe Antje in de Tol-lenstraat.De tweede zoon Eleazer Levi had een manufacturen-handel in de Kattenstraat. Hijzelf woonde in het pandop nr. 10, terwijl de winkel op nr. 12 was gevestigd. Hijwas getrouwd met Kaatje van Straten, de weduwe vanSamuel Ruben Vorst. In 1870 werd hij bestuurslid vande juist opgerichte afdeling van het Rode Kruis. Even-eens in 1870 deed hij zijn zaak over aan zijn beide

42


chines in Herwijnen, waarbij hij samenwerkte metMozes Ruben Vorst. Van de andere kinderen ontbre-ken de gegevens.We zijn thans toe aan de tweede generatie. Allereerst dekinderen van Isaac Levi uit zijn eerste huwelijk: MozesIsaac, Roosje Isaac en Naatje Isaac. Mozes Isaac, een

zoons Levi Eleazer en Samuel Eleazer en vertrok in 1874met zijn vrouw naar Nijmegen, waar hij al vrij spoedigoverleed. Bij zijn vertrek bedankte hij per advertentiezijn ‘geachte clientèle’, na 47 jaar zaken te hebbengedaan.De derde zoon Andries Levi had een handel in naaima-

43

In 1911 werd een filiaal van deKleine Kapel gevestigd op de OudeVismarkt, naast de GoedkoopeBazar van de joodse familie Israëls.Deze laatste zaak – die aan-vankelijk was gevestigd in deKattenstraat – werd in 1907geopend en ging in 1922 failliet. De familie Israëls vertrok hiernanaar Tiel.


winkelier in manufacturen op de Markt (waar hij ookjarenlang staatsloten verkocht) was getrouwd metHendrina Walg en speelde een vooraanstaande rol inde Joodse Gemeente. Zo schreef hij een lening uit voorde bouw van de nieuwe synagoge. Samen met die vande voorzitter Samuel Abraham Wijsenbeek en van

Manus Ruben Vorst komt zijn naam voor op degedenksteen in de voorgevel van deze synagoge. Hijvertrok, samen met vrouw en vier kinderen, in 1871naar Utrecht. Hij ligt in graf 27, met een zeer lovendgrafschrift. Zijn ene zuster Naatje Isaac trouwde met de gods-dienstleraar Levison en stierf in 1866 aan cholera. Deandere zuster Roosje Isaac trouwde, zoals we gezienhebben, met Simon Gabriël Walg.Van de kinderen van Isaac Levi uit zijn tweede huwelijkmoet in de eerste plaats Isaac Wijzenbeek Izn. wordengenoemd. Deze was getrouwd met Betsy Berlijn (zustervan Minette, de vrouw van Salomon Abraham) en win-kelier in manufacturen, eerst in de Nieuwstad, vervol-gens op de Varkensmarkt (waar hij ook hoeden en pet-ten verkocht) en ten slotte na 1885 in de Binnenpoort.Met de dameshoeden was hij overigens een felle con-current van zijn familielid Johanna Wijsenbeek; ver-scheen er van haar een advertentie over hoeden, danvolgde er direct een advertentie van hem. In 1866opende hij een atelier in de Zandstraat voor dames-maatkleding bij Jetje Parfumeur. In 1894 werd de zaakomgezet in een vennootschap, samen met zijn zoonsPhilip en Louis Isaac, onder de naam Fa. I.I. Wijzen-beek. Louis vertrok echter al in 1895 met zijn gezinnaar Amsterdam, waarna zijn broer David voor hem inde zaak kwam. Maar ook David vertrok (in 1904) omeen matrassenfabriek in Utrecht te beginnen. Na dedood van Philip in 1910 (graf 83) hertrouwde zijnweduwe Betty Gans in 1912 met Sam Nort, die vanaf

Levi Eleazer (Louis) Wijzenbeek (1828-1912).

44


winkel op de Markt. Hij en zijn gezin vertrokken ech-ter in 1882 naar Amersfoort. Met Levi Eleazer komen we aan een zeer kleurrijkefiguur, die niet alleen binnen de joodse gemeenschapmaar in geheel Culemborg groot aanzien genoot. Erkon nauwelijks een commissie of comité in de stadgevormd worden of Louis (zoals hij zich noemde) waser ten minste lid, en in veel gevallen voorzitter of presi-dent van. Hij was zeer welgesteld en genereus, en zowas men tevens verzekerd van een flinke financiële bij-drage. Hij zette de zaak in manufacturen ‘En Gros enEn Detail’ van zijn vader in de Kattenstraat voort enwas regelmatig in Engeland om laken in te kopen. Nareeds enige malen (in 1871 en 1873) kandidaat te zijngeweest voor de gemeenteraad, overigens zonder vol-doende stemmen te krijgen, werd hij ten slotte in 1887gekozen namens de liberalen. Hij bleef gemeente-raadslid tot zijn dood in 1912 (graf 41, zijn vrouw Wil-helmina Keizer in graf 40 en zijn dochter Cornelia ingraf 39). In 1902 deed hij zijn zaken over aan zijn zonenElias en Samuel Josef, welke hiertoe een vennootschapvormden. Na de dood van Elias (graf 42, zijn vrouw JohannaDavid is in Sobibor omgekomen, een dochtertje There-se Wilhelmina – die slechts een half jaar oud werd – ligtin een kindergraf met zerk) moest Samuel Josef dezaak, die hem maar matig interesseerde, alleen voort-zetten. Na enige tijd deed hij deze dan ook over aan debeide zoons van Elias, Louis Bernhard en BernhardDavid. In 1921 werd Samuel Josef, als opvolger van

dat moment de zaak voortzette (tot 1919, toen die werdopgeheven). De laatste jaren voor zijn dood in 1914woonde Isaac in bij zijn dochter Henriëtte boven haarwinkel aan de Oude Vismarkt. Van 1898 tot 1908 wasIzaac penningmeester van de Joodse Gemeente.Deze dochter Henriëtte (Jetje) begon als tailleuse in deHerenstraat en had daar later een zaak in mantels,glacé handschoenen, damesschoenen en dergelijke.Nadat ze in 1902 was getrouwd met Mozes Polak, werdde zaak, de ‘Kleine Kapel’ genaamd, verplaatst naar deTollenstraat en uitgebreid met onder andere japon-stoffen. Brasz vertelt dat ze in haar winkel een koek-trommeltje had waaruit de klanten werden gepresen-teerd, maar het trommeltje ging daarna meteen weerop slot. In de Tollenstraat werd het assortiment steedsverder uitgebreid en in 1911 tevens een filiaal geopendaan de Oude Vismarkt. Nadat in 1920 de winkel in deTollenstraat was opgeheven, werd in 1929 ook de zaakop de Oude Vismarkt verkocht. Mozes en Jetje vertrok-ken hierop naar Tiel, waar beiden in 1941 zijn overle-den. Ze werden echter in Culemborg begraven (graf137 en 138).Van de kinderen van Eleazer Levi en Kaatje van Stratentrouwde Sara, zoals we reeds zagen, met Isaac vanPolen. Judith huwde in 1866 Abraham Walg, voor deafwisseling een Walg uit Leerdam, en Flora vertrok in1873 met haar ouders naar Nijmegen en trouwde daarmet Levi Wolf. Het grafregister van Parfumeur ver-meldt onder nr. 63 een Flora Wolf-Wijzenbeek, eengraf zonder zerk. Van de zoons had Samuel Eleazer een

45


Dresselhuijs, gemeenteraadslid namens de Vrijheids-bond. Hij is dit gebleven tot december 1940, toen hijzich onder druk van de Duitse bezetting moest terug-trekken. Het voorzitterschap van de Joodse Gemeentebleef hij ook in de oorlog tot het einde toe uitoefenen.Samen met zijn eveneens ongehuwde zuster Florawoonde hij naast de winkel in de Kattenstraat 10.Johanna David, de weduwe van Elias Wijzenbeek,woonde aan de andere kant van de winkel op nummer14 met haar zoons Louis en Bernhard. Samuel Josef enFlora zijn in de oorlog in Sobibor omgekomen, evenalsJohanna David met haar beide zonen.Samuel Josefs broer Siegfried Salomon (‘Siep’) vertrokin 1911 naar Rotterdam als notaris. Zowel hij als zijnvrouw Rosa van den Bergh hebben de oorlog overleefden overleden in 1968 in Bloemendaal. Beiden liggen inCulemborg begraven (boven op de graven 11en 12,hoewel volgens het grafregister uit 1915 de graven 77tot en met 79 waren gekocht door ‘Wijsenbeek uit deKattestraat’).

N. Diversen

1. Abraham Beem, geboren Elburg 09-03-1847,overleden 18-01-1927, getrouwd met Santje Vrom,geboren Lochem 16-03-1848, overleden 25-12-1926.Ouders van Henriëtte Beem, de vrouw van Emmanuelvan Spier. Beem en zijn vrouw liggen in de graven 116en 117.

2. Betje Berlijn-Caffé, geboren Amsterdam 14-12-1803, overleden 10-07-1877 (graf 20), moeder van Betsy Berlijn, vrouw van Is. Wijzenbeek.Minet Berlijn, vrouw van S.A. Wijzenbeek. Sophia Berlijn, eerste vrouw van Manus Ruben Vorst.

3. Bernhard David, geboren Munster 11-05-1849,overleden 26-03-1936, getrouwd met Thérèse Pels,geboren Emden 14-11-1846, overleden 16-11-1930,ouders van Johanna David, de vrouw van Elias Wijsen-beek. David ligt in graf 126 (een rechtschapen man),zijn vrouw in graf 125 (een vriendelijke onderwijzingligt op haar tong).

4. Nathan Frank, geboren Capelle 09-02-1836,overleden 16-09-1916, getrouwd met Antje Manasse,geboren Tiel 23-11-1835, overleden 13-02-1923, oudersvan Jetta Frank, vrouw van Hijman de BeerDavid Frank, man van Daatje Davids. Nathan Frank ligt in graf 80, zijn vrouw in graf 105.

5. Maurits Gans, geboren Zevenaar 26-10-1889,overleden 01-03-1952. Zijn tweede echtgenote was Fre-derika van Gelder, geboren Winterswijk 22-12-1896,overleden 03-02-1962. Maurits was belastingontvangerin Culemborg. Hij woonde eerst in de Tulpstraat, laterop ’t Wezel. Hij zat met zijn vrouw ondergedoken opde Triosingel en beiden hebben, evenals hun dochterHanny, de oorlog overleefd. Zijn beide kinderen uitzijn eerste huwelijk, Salomon en Henri, zijn in 1944 inAuschwitz omgekomen.Maurits Gans ligt in graf 142, Frederika van Gelder ingraf 143.

46


Wijsenbeek, die in 1897 trouwde met Jacob de Vries. Ze woonden van 1897 tot 1901 in Johannesburg (Zuid-Afrika), waar mogelijk Marcus geboren werd. In 1905vertrok het gezin naar Antwerpen. Marcus ligt in graf136.

11. Jacob Woudstra, geboren Weststellingwerf 31-03-1860, overleden 16-01-1935, man van Rachel vanGelderen. Het huwelijk is vermoedelijk niet in Culem-borg gesloten. Wanneer en waar Rachel is overleden, isniet bekend. Jacob ligt in graf 134.

12. Sophie Weijnberg of Wijnberg, overleden1874, zuster van Pauline W(e)ijnberg, de vrouw vanMozes Hertog van Emden. Verdere gegevens zijn nietgevonden. Zij ligt in graf 12.

6. Hester Gast of Garst, geboren Amsterdam 05-09-1808, overleden 26-12-1876. Haar overlijden werdbij de Burgerlijke Stand opgegeven door HijmanLeman Parfumeur. De weduwe Ga(r)st viel in 1840onder de bedeling. Zij woonde later, in 1870, als brei-ster in bij Josef Marcus van Spier op de Oosterwal. Zeligt in graf 19.

7. Jansje Goldsmit, geboren Delfzijl 11-07-1843,overleden 14-03-1891, zuster van Sophie Goldsmit, devrouw van Salomon Hijmans, en van Roosje Goldsmit,de vrouw van Ruben Isaac Vorst. Ze ligt in graf 49.

8. Betje Levi Groen, geboren Amsterdam 01-05-1788, overleden 04-04-1871, was eerst getrouwd meteen Van Emden (geen Culemborger), later met DavidSalomon Polak. Uit haar eerste huwelijk werd haardochter Belletje van Emden geboren, die getrouwd wasmet Hijman Leman Parfumeur. Omstreeks 1850 woon-de ze als weduwe Polak, samen met haar toen nogongehuwde dochter Belletje, als koopvrouw in garenen band in het Vier Heemskinderenstraatje. In 1870woonde ze in bij haar inmiddels getrouwde dochter.Betje ligt in graf 3.

9. Helena van Kleef, geboren Arnhem 31-08-1845, overleden 01-04-1928. Ze vestigde zich in 1918 inCulemborg, en woonde eerst bij Isaac Simon Walg (vanwie ze een nicht zou zijn) in de Tollenstraat. Ze heeftook gewoond in het kosthuis van De Beer op de Markt.Ze stierf als ‘zedige maagd’ (graf 118).

10. Marcus Jacques Johannes de Vries, geboren 23-04-1901, overleden 05-06-1935, zoon van Henriëtte

Maurits Gans (1889-1952), zijntweede echtgenote Frederika vanGelder (1896-1962) en hun dochterHanny.


n o t e n

1 Stedelijke Keure op het begraven der lyken binnen deGemeente Culemborg. Artikel ix luidt: Kinderen beneden detwaalf jaren oud, zullen, wanneer de ouders of overblijvende belangheb-benden zulks verlangen, volgens het sedert onheuchelijke tijden beaamdegebruik, niet op de gewone wijze, maar des avonds bij het luiden derPoortklok worden begraven; en zullen daartoe als dan geene dragers wor-den opgeroepen, maar een of twee personen, daartoe benodigt, door debelanghebbenden en ter hunner keuze worden verzocht en gebruikt.Aldus gearresteerd bij den Raad der Stad Culenborg den 22 Junij 1827.

2 Sommige familienamen zijn patronimia: Davids – zoon vanDavid, Hymans – zoon van Hyman, etc.

3 Veel familienamen zijn gebaseerd op de plaats van her-komst, zoals Van Emden, Van Gelderen, Van Polen (Polak),Van Hees, Van Spier.

4 Veel joodse familienamen zijn afgeleid van beroepen, zoalsGoldsmit, Boekdrukker, Parfumeur, Pakkendrager.

5 Op 4 augustus 1790 kochten Andries Harpman, Samuel deWolff en Aron Salomon Heijmans een gebouw in deNieuwstad, ‘De Abdye’ geheten, dat heel vroeger eigendomgeweest was van de abdij van Mariënwaard. Hierin werd deeerste synagoge gevestigd. Op 9 september 1867 werd deeerste steen gelegd voor de latere synagoge, welke op 31 juli1868 werd ingewijd.

b r o n n e n e n l i t e r a t u u r

Archief van de Israëlitische Gemeente CulemborgBecker, J., Besneden en begraven. Vijf eeuwen Joden in Tiel en het Gelders

Rivierengebied (Tiel 1992).Brasz, I., De Kille van Kuilenburg (Culemborg 1984).Burgerlijke Stand van de gemeente Culemborg. Culemborgse Courant, jaargangen 1860-1943.Frankenhuis-van Scheijen, C. en Können, E.E., De vier Joodse

begraafplaatsen te Zaltbommel (Zaltbommel 1994).Jong, O. de, ‘Een telefoongids uit 1915’, in: Culemborgse Voetnoten

7 (1992), p. 14-23.Lammers, S., ‘Een huidenzouterij in Culemborg’, in: De Drie

Steden (nog te verschijnen).Merkelbach, H.P.J.E., ‘De Israëlitische Paasbrood-fabriek

“Culemborg” van Izak Ruben Vorst’, in: De Drie Steden 21(2000) p. 23-26.

Oud Archief Culemborg (oac), diverse nummers.Vries, S. Ph. de, Joodse riten en symbolen (Amsterdam 1992).Wijsenbeek, L.J.F., ‘S.S. Wijsenbeek. Culemborg, 2 februari 1879

– Bloemendaal (N.H.), 7 juli 1968’, in: Economisch-Historisch Jaarboek, 32(1969), p. 342-344.

48


49plaats grafsteen oude lijst 1915 lijst Parfumeur gecorrigeerde lijst datum overlijden

1 + J.A. van Rees 5630 J.A. van Rees 5630/ 1869 Jacob Arend van Rees 01-08-18702 - onbekend wed. Simon Davidts Duifje Davids-Salomon 12-02-18713 - onbekend wed. Polak-van Emden wed. Polak-Groen 14-04-18714 - onbekend Mozes Leman Parfumeur Mozes Leman Parfumeur 13-04-18715 + Minet Wijsenbeek 5632 Minet Wijzenbeek 5632 Minette Wijzenbeek-Berlijn 13-10-18716 + wed. E.J. van Polen 5632 wed. E.J. van Polen 5632 Rebecca Belletje van Polen-van Driel 19-10-18717 - onbekend Sientje Leman Parfumeur Sientje Leman van Spier-Parfumeur 06-11-18718 - G.B. Walg 6532 G.B. Walg 5632 Gabriel Benjamin Walg 25-11-18719 - onbekend Hes v.d.sjoel onbekend10 - onbekend Roosje Witmond van Spier Roosje van Spier-Witmond 30-12-187411 + onbekend Siemon Mozes Parfumeur Rosa Wijsenbeek-van den Bergh 29-01-196812 + Sophie Wijsenbeek, kosteres Sophia Wijnber 5634 Siegfried Salomon Wijsenbeek 07-07-196813 - onbekend Jozep van Spier onbekend14 - onbekend Rus Mets onbekend15 - onbekend Edeltje Mets onbekend16 - onbekend Sander Mets Roosje Elizabeth Mertz-Wolff 17-11-187617 - onbekend Bet. I. Wijzebeek Betaald I. Wijzenbeek18 + Iz Ruben Vorst 5637 Izak Ruben Vorst 5637 Izac Ruben Vorst 04-12-187619 - onbekend Arie Hartog Parfumeur Hester Gast 26-12-187620 + Betje Berlijn-Caffe Betje Berlijn Caffe Betje Berlijn-Caffé 10-07-187721 + I. van Polen 5637 (1877) Izak van Polen 5637 1877 Izac Elkan van Polen 05-09-187722 - onbekend Naatje Mets van Beek onbekend23 + mej. Grietje Vorst-Hartog 5638 (1878) Grietje Vorst Hartog 5638 1878 Grietje Zoetje Vorst-Hartog 26-09-187824 - onbekend Kaatje Parfumeur Davidts Alexander Meyer Mertz 19-12-187825 - onbekend Jansje Goldsmidt Arend Hartog Parfumeur 24-04-187926 + mej. Adeline Walg 5640 Adeline Walg Vorst 5640 Aaltje Ruben Walg-Vorst 03-12-187927 + Manus Wijzenbeek 5640 Menus Wijzebeek 5640 Mozes Izac Wijzenbeek 26-02-188028 + A. van Emden 5642 (1882) A. van Emden 5642 1882 Abraham Hartog van Emden 18-01-188229 - onbekend Jetje Hartog Parfumeur Josef Marcus van Spier 26-09-1882

Bijlage 1

Grafregisters


plaats grafsteen oude lijst 1915 lijst Parfumeur gecorrigeerde lijst datum overlijden

30 + Wed. H.A. Wijzenbeek Walg 1883 wed. H.A.Wijzenbeek-Walg 5643 1882 Johanna Wijzenbeek-Walg 05-02-188331 + Michiel Hijmans Izaakzoon Michiel Hijmans Izakzoon Michiel Izn. Hijmans 03-03-188432 + Mej. C. van Rees Mej. C. van Rees 5645 Sally Eleazer Emrik van Rees 30-11-188433 + L.A. van Hees 5645 L.A. van Rees 5645 Lijpman Arend van Rees 18-08-189534 + I.A. Wijzenbeek 5645 I.A. Wijzenbeek 5645 Izac Abraham Wijzenbeek 04-12-188435 + E. Wijzenbeek-Walg 5662 E. Wijzenbeek-Walg 5662 Elizabeth Wijzenbeek-Walg 20-06-190236 + Salomon Wijzebeek 5648 Salemon A. Wijzenbeek 5648 Salomon Abraham Wijzenbeek 19-07-188837 + M.R. Vorst 1904 M.R. Vorst 1904 Manus Ruben Vorst 14-10-190438 + gekocht fam. Vorst verkocht M.R. Vorst Rebecca Vorst-Wolff 24-07-192539 + Corn. Wijsenbeek Corn. Wijzenbeek Cornelia Wijzenbeek 07-12-188740 + Wilhelm Wijsenbeek-Keiser 5660 1900 Wilhelmina Wijzenbeek Keizer 5660 1900 Wilhelmina Wijzenbeek-Keizer 08-01-190041 + L.E. Wijsenbeek gestorven 1912 L.E.Wijzenbeek 5672 1912 Levi Eleazer Wijsenbeek 11-01-191242 + E. Wijsenbeek 5674 1914 Elias Wijzenbeek 5674 1914 Elias Wijzenbeek 10-07-191443 - onbekend waarschijnlijk onbezet Samuel de Beer 1915 Kaatje Parfumeur-Davids 17-08-188844 + van Emden-Wijzenbeek 5648 N. van Emden Wijzebeek 5648 Naatje van Emden-Wijsenbeek 01-09-188845 + Heim. Parfumeur 5650 Hijman Leman Parfumeur 5650 Hijman Leman Parfumeur 15-11-188946 + Jacob Davids 5650 Jacob Davidts 5650 Jacob Davids 22-12-188947 + Rachel Davids Klein Rachel Davidts Klein Rachel Davids-Klein 06-11-189948 - onbekend Hijmans Hijmans Hijman Hijmans 18-12-189049 - onbekend Sam Hijmans Jansje Goldsmit 12-03-189150 - onbekend zuster van Pauline van Emden Anna Mertz-van der Beek 09-03-189251 - onbekend Poulina van Emden Simon Mozes Parfumeur 27-03-189252 - onbekend Floor de hartog-Hijmans Pauline van Emden-Weynberg 06-04-189253 + Rijntje Parfumeur 5652 Rijntje Parfumeur 5652 1889 Rijntje Parfumeur 01-09-189254 + L.H. van Emden 5653 L.H. van Emden 5653 Levi Hertog van Emden 26-05-189355 + R. van Emden-vd Berg 1894 Rozet van Emden vd Berg 5656 Rosetta van Emden-van den Berg 15-04-189456 - onbekend Lowie van Gelderen 5670 1907 Salomon Hijmans 17-07-189357 - onbekend Moos van Emden onbekend58 + Reintje Parfumeur van Tijn Rijntje Parfumeur van Tijn 5654 1893 Rijntje Parfumeur-Fontijn 08-02-189459 + H.L. Parfumeur 5654 Hartog Leman Parfumeur 5655 1894 Hartog Leman Parfumeur 15-05-189560 + Joh. van Gelderen Wolff 1894 Joh. van Gelderen Wolf 5660 1899 Johanna van Gelderen-Wolff 14-11-189461 + Jakob van Gelder 5660 Jacob van Gelderen 5660 1899 Jacob van Gelderen 30-06-190062 + mej. M. de Beer 5656 wed. Maryan de Beer 5656 1897 Marianne de Beer-van Buuren 16-06-189663 - onbekend Abran M. Wijzenbeek Flora Hartog-Hijmans 09-08-189664 + Roosje Walg Wijsenbeek 5658 Roosje Walg Wijzenbeek 5658 1898 Rika Walg-Wijsenbeek 09-01-189865 + Simon G. Walg 5660 Simon G. Walg 5660 Simon Gabriel Walg 27-09-189966 - onbekend onbekend Jetje Hartog Parfumeur 08-09-189867 - onbekend onbekend Belletje Parfumeur-van Emden 14-01-1899

50


51


68 + S.I. Vorst 5661 S.I. Vorst 5661 Samuel Izac Vorst 30-10-190069 - onbekend onbekend Mozes Hertog van Emden 15-05-190170 + R.I. Vorst 5661 R.I. Vorst 5661 Ruben Izac Vorst 26-06-190171 - Johan van Emden 5663 Johana van Emden 5663 Johanna van Emden72 - onbekend onbekend onbekend73 - onbezet onbekend onbekend74 - onbezet onbekend onbekend75 + Sal. Davids 5666 Salemon Davidts 5666 Salomon Davids 08-05-191976 + verkocht wed. Davids Clara Davidts pakedrager 5679 1919 Klaartje Davids-Pakkendrager 08-05-191977 - Verkocht Hijm Wijs Kattestraat verkocht Verkocht Wijzenbeek Kattenstraat78 - Verkocht Hijm Wijs Kattestraat verkocht Verkocht Wijzenbeek Kattenstraat79 - Verkocht Hijm Wijs Kattestraat verkocht Verkocht Wijzenbeek Kattenstraat80 + Sam de Beer Nathan Frank 1915 Nathan Frank 16-09-191581 - Belletje Parf v Emden 5659 Betje Parfumeur van Emden 5659 1899 Levi Wolf van Gelderen 27-11-190982 + Wed.I. van Polen -Sara Wijzenbeek 5667 Wed. I. van Polen Wijzenbeek 5667 Sara van Polen-Wijzenbeek 12-07-190783 + Philip Wijsenbeek 5670 Philip Wijzenbeek 5670 1910 Philip Wijzenbeek 23-05-191084 + Betsie Wijzenbeek-Berlijn 5670 Betsie Wijzenbeek-Berlijn 5670 1910 Betsy Wijzenbeek-Berlijn 02-10-191085 + Izak Wijsenbeek 5674 Izak Wijzenbeek 5674 1914 Izac Wijzenbeek 24-06-191486 + Roosje Vorst-Goldsmit Roosje Vorst-Goldsmid 5672 1912 Roosje Vorst-Goldsmit 20-06-191287 - Markus van Spier 5672 1912 Markus van Spier paal 5 5672 1912 Marcus van Spier 24-12-191388 - Sara van Spier geb. Levie 1913 Sara van Spier-Levie paal 9 1913 Saartje van Spier-Levie 27-01-191489 - Isaak van Spier 5674 Izak van Spier 1914 Isaac Marcus van Spier 26-06-191490 + mej. N. Dav. van Gelder 5674 1914 Naatje Davidts van Gelderen 5674 1914 Naatje Davids-van Gelderen 06-09-191491 + verk. graf J Dav Jonas Davidts 12 ader 23 Feb 1923 5683 Jonas Jacob Davids 21-02-192392 - Heintje Zwelheim Krant 1915 Heintje Zwelheim Krants paal n 6 5675 H. Zwelheim-Krantz 191593 N. Frank 1915 Sam de Beer 5675 1915 Samuel de Beer 09-01-1915

Salemon Menko 5678 191794 - Moos Vorst 5678 1918 Mozes Ruben Vorst 05-05-191895a + Hana van Gelderen Schwartz 5678 1918 Johanna van Gelderen-Schwarts 13-05-191895b + B J van Gelderen Benjamin Jacob van Gelderen 25-01-1931

overl. 7 Sjewat 5691 25-1 193196 Swlheim paal no 7 5679 1919 onbekend97 + Lien Walg Wijzebeek Aaltje Walg-Wijzenbeek 15-09-1920

overl 15 sept 1920 5681 3 tisjrie98 - paal 4 verkocht aan I. Walg verkocht99 paal 8 verkocht aan B. van Gelderen van verkocht

paal 6 tot paal 1 geen graven 3 verkocht100



101 t/m 103 - deze drie verkocht aan I.S. Walg verkocht

voor Roos Walg, Lien Walg, Jo Walg104 + Benjamin Metz Benjamin Alexander Mertz 03-12-1922

overl. 9 dec 1922 19 kislevan 5683105 + Antje Menache Frank Antje Frank-Manassen 13-02-1923

overl. 13 Feb 1923 27 sjewat 5683106 + Sientje Parfumeur Sientje Parfumeur 10-08-1923

overleden 10 Aug 1923 5683107 - gekocht door L.H. Parfumeur. Tot paal 10 verkocht108 verkocht109 + Lientje S. Walg Aaltje Walg 28-04-1924

overleden 24 Nissan 5684 28 Maart 1924110 + Bet. van Emden Betje van Emden 20-02-1925

overleden 27 sjewat 5684 21 Feb. 1925111 - Wed. M. Vorst-Wolff M. Vorst-Wolff? Vergl. Graf 38 24-07-1925

overl. 24 juli 5685 3 avan 1925112 + Floortje van Emden-van Gelderen Flora van Gelderen-van Emden 13-02-1926

30 sejvat 5686 13 feb 1926113 - verkocht M. van Gelderen onbezet, M. van Gelderen + Westerbork114 + H. Vorst overl 20 juli 26 5686 8 AB Hyman Benjamin Vorst 19-07-1926115 - graf gekocht wed. H. Vorst onbezet, + Auschwitz116 + Juf Beem Santje Beem-Vromen 25-12-1926

overl 25 december 1926 20 thebet5687117 + A. Beem overl 18 jan 1927 15 sjewat 5687 Abraham Beem 25-12-1926118 + Lena van Kleef 1 Ap 1928 11 Nisan 5688 Helena van Kleef 01-04-1928119 + Johanna Wijsenbek Wijzenbeek Johanna Wijzenbeek-Wijsenbeek 29-01-1929

19 sjewat 5689 29 jan. 1929 (‘sav)120 + verkocht aan A.I. Wijzenbeek Abraham Isac Wijzenbeek 16-01-1933121 + S.J. Davids Simon Juda Davids 17-10-1929

overl. 14 Tisjrie 5690 (s’av) 17 okt. 1929122 + S.S. Grootkerk Salomon Grootkerk 02-11-1929

overl. 29 Tisjrie 5690 2 nov. 1929123 + verkocht aan mevr Grootkerk-Vorst Mietje Ruben Grootkerk-Vorst 18-08-1942124 + Levie van Spier Levi Isaac van Spier 05-11-1929

2 Marchesjwan 5690 5 nov 1929125 + Telsa David-Pels Therese David-Pels 16-11-1930

overl. 25 Marcheswan 5691 16 nov 1930

52


53


126 + verkocht aan den hr. B David Bernard David 26-03-1936127 - onbekend128 - Belia van Spier-Schenk 21-08-1931129 + Hijman de Beer 19-09-1932130 - onbekend131 - onbekend132 - onbekend133 - onbekend134 + Jacob Woudstra 16-01-1935135 - onbekend136 + Marius J.J. de Vries 05-06-1935137 + Mozes Polak 05-01-1941138 + Henriëtte Polak-Wijzenbeek 26-02-1941139 + Mietje van Spier-Zwelheim 11-12-1960140 + Marcus van Spier 28-09-1946141 + Ruben Samuel Walg 14-06-1946142 + Maurits Gans 01-03-1952143 + Frederika Gans-van Gelder 03-02-1962144 + Eva Vorst 12-08-1989145 + Cato Pagraeh-Polak 4-12-20 07-09-1990146 + Sjaak Pagrach 25-4-54 15-10-1978A + Sophia BerlijnB + Elkan van Polen

Kindergraven1 - kind van Jop van Spier 56881 - kind van Wolf1 - Ruben Vorst Mz.1 + (a) Therese E. Wijzebeek Theresa Wilhelmina Wijzenbeek 07-11-19081 + (b) Louis Grootkerk Sz. 19-8 23 Menachem 5679 Louis Grootkerk 19-08-1919

Noot: Oude lijst1915 en Lijst Parfumeur komen uit het archief van de Joodse Gemeente Culemborg


54

Kindergraf Louis GrootkerkKindergraf Therese WilhelminaWijzenbeekGraf A Sophia BerlijnGraf B Elkan van PolenMonumentVeld vol gravenGevelsteen

1 Jacob Arend van Rees5 Minette Wijzenbeek-Berlijn6 Rebecca Belletje van Polen-van Driel8 Gabriel Benjamin Walg11 Rosa Wijsenbeek-van den Bergh12 Siegfried Salomon Wijsenbeek18 Izac Ruben Vorst20 Betje Berlijn-Caffé21 Izac Elkan van Polen23 Grietje Zoetje Vorst-Hartog26 Aaltje Ruben Walg-Vorst27 Mozes Izac Wijzenbeek28 Abraham Hartog van Emden30 Johanna Wijzenbeek-Walg31 Michiel Izn.Hijmans32 Sally Eleazer Emrik van Rees33 Lijpman Arend van Rees.34 Izac Abraham Wijzenbeek35 Elisabeth Wijzenbeek - Walg36 Salomon Abraham Wijzenbeek37 Manus Ruben Vorst38 Rebecca Vorst-Wolff39 Cornelia Wijzenbeek40 Wilhelmina Wijzenbeek-Keizer41 Levi Eleazer Wijzenbeek 42 Elias Wijzenbeek44 Naatjevan Emden-Wijzenbeek45 Hijman Leman Parfumeur46 Jacob Davids47 Rachel Davids-Klein

53 Rijntje Parfumeur54 Levi Hertog van Emden55 Rozetta van Emden-van den Berg58 Rijntje Parfumeur Geb. Fontijn59 Hartog Leman Parfumeur60 Johanna van Gelderen-Wolff61 Jacob van Gelderen62 Mirianne de Beer-van Buuren64 Rika Walg-Wijzenbeek65 Simon Gabriël Walg68 Samuel I. Vorst70 Ruben Izac Vorst71 Johanna van Emden75 Salomon Davids76 Klaartje Davids-Pakkendrager80 Nathan Frank82 Sara van Polen-Wijzenbeek83 Philip Wijzenbeek84 Betsy Wijzenbeek-Berlijn85 Izac Wijzenbeek86 Roosje Vorst-Goldsmit90 Naatje Davids-van Gelderen91 Jonas Jacob Davids95a Johanna van Gelderen-Schwarts95b Benjamin Jacob van Gelderen97 Aaltje Walg-Wijzenbeek

105 Antje Frank-Manassen106 Sientje Parfumeur109 Aaltje Walg110 Betje van Emden112 Flora van Gelderen-van Emden114 Hyman Benjamin Vorst116 Santje Beem-Vromen117 Abraham Beem118 Helena van Kleef119 Johanna Wijzenbeek-Wijsenbeek120 Abraham Isac Wijzenbeek121 Simon Juda Davids

122 Salomon Grootkerk123 Mietje Ruben Grootkerk-Vorst124 Levi Izaac van Spier125 Therese David - Pels126 Bernhard David129 Hijman de Beer134 Jacob Woudstra136 Marius J.J. de Vries137 Mozes Polak138 Henriette Polak-Wijzenbeek139 Mietje van Spier-Zwelheim140 Marcus van Spier141 Ruben Samuel Walg142 Maurits Gans143 Frederika Gans-van Gelder144 Eva Vorst145 Cato Pagrach-Polak146 Sjaak Pagrach


Levi Barends* Leimuiden 17-10-1801

† 16-07-1859

Sara Barends* Ameide 04-09-1797

† 13-05-1864Trouwt met

H.A. van Emden, zie aldaar

Jetta Frank* Lienden 30-05-1863

† 16-04-1943Sobibor

Levina Berendina* 14-12-1859† Onbekend

Levi Nathan (Louis)* 13-08-1899

Haar ouders zijn Nathan Frank en Antje Manasse (zie diversen)

Bijlage 2

Stamboom familie De Beer

graf 93

Samuel* 07-10-1858† 09-01-1915

graf 129

Hijman* 04-10-1854† 19-09-1932

graf 62

Marianne van Buuren* Mons (b) 24-11-1829

† 16-06-1896

Familie De Beer

·

·

55

02 Stambomen 55-74/04 15-11-2003 14:34 Pagina 55

Jacob Davids

Simon Jacob* Wijk bij Duurstede

02-10-1787† 23-05-1857

Kaatje* 21-08-1821Trouwt met

M.L. Parfumeur, zie aldaar

Jetje* 24-11-1822

Rosetta* 03-06-1825

Betje* 26-02-1832

Daatje* Hilversum 18-11-1854

Kaatje* Hilversum 03-03-1859

Mietje* 14-10-1863

Vertrekt 1914 naarDen Haag

Andries Jacob* 11-12-1868

Gezin in 1909 naar Amsterdam

Simon Jacob* Hilversum

Gezin vertrekt 1914naar Den Haag

Jacob* 07-11-1897

Elizabeth* 23-04-1899

Kaatje Salomon

Rosetta Matje van Rees

Den Haag 15-06-1862

Saartje Doppers* Winterswijk

08-09-1869

Bijlage 3

Stamboom familie Davids

20-05-1870

·

13-01-1897

·

Vertrekt in 1874 naar Amsterdam,Trouwt in 1884 met Jonas BoekdrukkerGezin vertrekt 1890 uit Amsterdam

·

graf 47

Rachel Kleyn (Klein)

* Hilversum 08-02-1828

† 06-11-1899

graf 46

Jacob*08-03-1828†22-12-1889

graf 2

Duifje Salomon* 15-03-1789† 13-02-1871

graf 90

Naatje van Gelderen* 21-08-1860† 06-09-1914

graf 91

Jonas Jacob* 08-03-1856† 21-02-1923

·

··

56


Andries* 11-03-1835

Daatje* 27-11-1867

Beiden † in Tiel

Betje* 11-03-1869

Sara* 12-11-1871

Trouwde Avder Stam

Marianne* 26-02-1873

Trouwde E. van Gelder

Cato* 14-05-1874

Trouwde D. Melhado

Matje* 29-01-1877

Trouwde S. Hannover

Sara Vles* Rotterdam 16-12-1836

In 1870 naarRotterdam

David Frank

20-08-1862

· ·

·

graf 75

Salomon* 08-03-1828† 08-03-1906

graf 76

KlaartjePakkendrager* Hilversum 10-04-1835

† 08-05-1919

graf 121

Simon Juda* 31-07-1865† 17-10-1929

Zoon van Nathan Frank en Antje Manasse(zie diversen)Zijn zus Jetta trouwde met Hyman de Beer

57


Abraham van Emden

Hertog Abraham* Amsterdam

02-07-1783† 20-11-1852

Matje* Ameide

21-08-1824

Heiltje* Ameide

xx-09-1827

Judith* 13-09-1832

Hijman Hertog* 19-05-1836Vertrekt 1877

naar Ravestein

Grietje* 17-08-1834Vertrekt 1867

naar Tiel

Betje* 21-04-1838

Sara* 06-02-1859In 1891 naarRotterdam

Hertog Levi* 15-02-1862In 1891 naarRotterdam

Louis Levi* 04-03-1864In 1894 naar

Schiedam

Hijman Levi* 22-11-1865

Met gezin in 1898naar Rotterdam

Alexander Levi* 15-12-1866In 1898 naarRotterdam

Bijlage 4

Stamboom familie van Emden

Betje Hijmans Sara Barends de Beer* Ameide

04-09-1797† 13-05-1864

· ··

27-05-1858

··

12-05-1848

·

graf 28 graf 44

Naatje Wijsenbeek* 17-04-1811† 01-09-1888

Abraham Hertog* Ameide 04-04-1811

† 18-01-1882

graf 52

Pauline Weynberg* Amsterdam

19-09-1826† 01-09-1888

graf 54

Levi Hertog* 25-04-1828† 26-05-1893

graf 55

Rosetta van den Berg* Oud Beyerland

08-11-1830† 15-04-1894

graf 69

Mozes Hertog* Ameide

09-02-1818† 15-05-1901

graf 110

Betje* 31-05-1853† 20-02-1925

graf 112

Flora* 18-11-1856† 13-02-1926

Trouwde Mozesvan Gelderen, zie aldaar

graf 71

Johanna* 16-10-1850† 11-02-1903

58


Wolf Levi Johanna Abraham

Levi Wolf* Amsterdam 1748

† 10-04-1819

Rachel Jacobs* Amsterdam

ca. 1742† 07-10-1826

Wolf Levi* Amsterdam

ca. 1776† 10-09-1850

Johanna Wolf* Bemmel

ca 1787† 28-12-1858

Rachel* 06-01-1827

Sara* 27-09-1830

Benjamin Wolf* 28-08-1823

Leentje* 06-04-1849

Vertrekt 1896 naarDen Haag

Hester* 16-11-1851

Vertrekt 1894 naarTilburg

Rachel* 16-11-1854

Rebecca* 10-03-1858† 14-05-1943

Sobibor

Mozes Wolf* 28-11-1862† 12-05-1943Westerbork

Pleegzoon Karl Seckl

Bijlage 5

Stamboom familie van Gelderen

Neemt op 19-12-1811, oud 63 jaar, de naam

Van Gelderen aan

Trouwt met Jacob Woudstra,* Weststellingwerf 31-03-1860† 16-01-1935zie Diversen

·

·

·

graf 81 graf 61 graf 60

graf 112graf 95b graf 95a

Levi Wolf van Gelderen* 04-08-1820† 27-11-1909

Jacob Wolf* Beesd

23-05-1817† 30-06-1900

Johanna Wolff* Bemmel 30-07-1826

† 14-11-1894

Benjamin Jacob* 05-03-1860† 25-01-1931

Johanna Schwarts* Utrecht

17-11-1860† 13-05-1918

Flora van Emden* 18-11-1856† 13-02-1926

20-05-1897

·

·

02-01-1900

·

59


Machiel Hijmans* Geldermalsen

ca. 1784† 16-04-1842

Isaac GoldschalkHijmans

Sara* 13-06-1817† 08-01-1865

Betje* Rhenen

25-02-1789

Albert Victor* 29-07-1841

Vertrekt in 1890 naar Amsterdam

Rosina Elisa* 25-03-1843

Trouwt in 1867 met L. Snoek

Victorine* 15-02-1848


Michiel Samuel* 14-04-1876

Vertrekt 1904 naarAmsterdam

Bijlage 6

Stamboom familie Hijmans

Belia de Wolf* ca 1780

† 12-05-1859

Wendelien van Leeuwen

Henriette van Lissa* Middelburg† 23-02-1848

Sophie Goldsmit* Delfzijl 18-07-1841

Vertrekt 1905 naarNijmegen

Haar zus isJansje Goldsmit* Delfzijl 11-07-1843† 14-03-1891zie Diversen

Was getrouwdmet Hartog

·

·


Hijman* 25-08-180618-12-1890

Flora* 09-08-1812† 09-08-1896

Salomon* 08-03-1822† 17-07-1893

graf 31

Michiel Izn.* Rhenen 23-12-1793

† 03-03-1884

·

·

60


Alexander Salomons

† voor 19-12-1811

Meyer Alexander* 04-10-1790† 29-04-1862

Liebman Alexander* ca. 1797

Rijntje* 02-12-1858

Vertrekt 1882 en trouwtMozes Tonninge

Meyer Alexander* 23-09-1867† 14-05-1943

Sobibor

Hester Marcus† Gorinchem

25-01-1846

Roosje Bacharach* Arnhem 18-07-1867

† 14-05-1943Sobibor

Bijlage 7

Stamboom familie Mertz

03-07-1821

·

1892

·

17-08-1848

·

graf 16

Roosje ElizabethWolff * Nijmegen

01-04-1794† 17-11-1876

graf 24 graf 50

Anna van de Beek* Nijkerk

24-06-1820† 09-03-1892

Alexander Meijer* 28-02-1822† 19-12-1878

graf 104

Benjamin Alexander* 06-05-1853† 11-12-1922

Beide broers zijn pleegzoon vanJonas Marcus van Vriesland.

Deze neemt in 1811 voor hen denaam Mertz aan

61


Leman Levi LibmanWolf Parfumeur

* Amsterdamca. 1798

† 06-11-1841

Bijlage 8

Stamboom familie Parfumeur

Leman Hartog* 12-04-1845† 01-10-1869

Leentje Hartog* 12-12-1846

Vertrekt in 1902 naarAmsterdam

Betje Hartog* 07-10-1853

Vertrekt in 1901 naar Den Haag

Jetje* 14-02-1863

Naaister, vertrekt in1894 naar Rotterdam

Wolf Leman* 26-04-1823† 03-11-1841

Rijntje Leman* 22-11-1826

Vertrekt in 1894 naar Den Haag

Sientje Leman* 03-12-1833† 06-11 1871

Leman Hijman* 08-06-1860

Jetje Hijman* 30-03-1856

Vertrekt in 1912 naar Rotterdam

Floortje Hijman* 31-03-1858


Grietje Hijman* 23-02-1868


Judig JudithHijmans

* Geldermalsen ca. 1780

† 05-10-1842

Mietje Zwarenstein* Numansdorp

09-05-1869

Gezin vertrekt in 1928 naar Oss, waarbeide dochters trouwen met een Hes

·

· · ·

·

graf 59

Hartog Leman* Geldermalsen

29-11-1815† 15-05-1895

graf 58

Rijntje Fontijn* Hilversum 31-12-1811

† 08-02-1894

graf 4

Mozes Leman* Geldermalsen

12-10-1817† 13-04-1871

graf 43

Kaatje Davids* 21-08-1821† 17-08-1888

graf 66

Jetje Hartog* 31-03-1849† 08-09-1898

graf 25

Arend Hartog* 13-08-1850† 24-04-1879

graf 45

Hijman Leman* Geldermalsen

08-02-1820† 15-11-1889

graf 67

Belletje van Emden* Uithoorn 19-08-1827

† 14-01-1899

graf 106

Sientje* 19-02-1862† 11-08-1923

graf 53

Rijntje* 11-12-1864† 01-09-1892

graf 51

Simon Mozes* 02-05-1864† 27-03-1892

Getrouwd met Iz van Spier,

zie aldaar

62


Israel Elkan Polak

Elkan Israel van Polen* Rijswijk (Gld)

ca. 1795† 03-08-1854

Levi* 31-07-1831

Johanna* 02-02-1825

Reintje* 31-12-1827

Lena* 21 04-1830

Trouwt 1856 metBenjamin de Winter

Sara* 04-01-1837

Eva* 17-05-1826

Trouwt 1853 met Israel de Winter

Elkan Israel* 12-02-1867

Rebecca* 03-06-1861

Henriette* 19-05-1863

Eva* 13-06-1865

Klara* 30-08-1869

Israel* 01-07-1873

Mietje* 03-12-1875

Bijlage 9

Stamboom familie van PolenHanna Stern* Amsterdam

ca. 1764† 28-04-1831

· ··

·

30-04-1858

·

graf 6

Rebecca Belletje van Driel

* Driel 26-09-1790† 19-09-1871

graf 21

Izac Elkan* 14-05-1835† 05-09-1877

graf 82

Sara Wijzenbeek* 30-10-1838† 12-07-1907

Vertrekt in 1867 naar Veghel,trouwt Mozes Oppenheimer

Vertrekt in 1867 naar Veghel,trouwt Philip Oppenheimer

Johanna Wolf* Bemmel

ca 1787† 28-12-1858

63


Arend van Rees

Johanna Arend* Nijkerk 03-02-1813

Trouwt met Machiel Wolf

Roosje van Stralen† onbekend

Bijlage 10

Stamboom familie van Rees

Arend Lijpman* 13-08-1847

Klaartje* 10-10-1855

Trouwt in 1882 met Benjamin Lion.

Roosje* Amersfoort

07-03-1872

Philip Victor* Amersfoort

14-05-1874

Estella Clara* Amersfoort

28-05-1880† Boxmeer 05-05-1895

Julius* Amersfoort

09-09-1882

Benno* Amersfoort

03-12-1885

Lodewijk Arend* Amersfoort

26-05-1881

Klaartje vanAmerongen

Rebekka van der Sluys* Zaltbommel

01-09-1818

Naatje de Rooy* Amersfoort

21-05-1845

20-05-1897

·

Zij vertrekken in 1881 naar Antwerpen.In Zaltbommel woonden twee getrouwde zusters: Betty (*Nijkerk 28-03-1816, † 19-01-1879)Dina (*Nijkerk 10-07-1807, † 15-01-1876)Becker vermeldt ook nog Johanna (*Nijkerk 03-02-1813)

Zijn uit Culemborg vertrokken Zij vertrekken ca 1897 uit Culemborg

·

·

21-07-1845

·

26-06-1850

··

graf 1

Jacob Arend* Nijkerk xx-04-1818

† 01-08-1870

graf 33

Lijpman Arend* Nijkerk 07-04-1820

† 13-08-1895

graf 32

Sally Eleazer Emrik* Amsterdam

xx-02-1817† 30-11-1884

64


Josef Salomon van Spier

* 10-08-1768† 16-10-1846

Judith* 1799

Marcus* 1802

† 23-03-1835

Naatje* 1803

Leentje* 1806

† 03-08-1855

Aaltje Marcus* 19-02-1830

Manus* 24-01-1869

Abraham* 11-10-1870

Vertrekt in 1883naar Utrecht

Isaac Elias* 26-01-1910Vertrekt 1931 naar Emmen

Eleazer Isaac* 19-10-1913

Sientje Hendrika* 08-12-1915

Bijlage 11

Stamboom familie van Spier

Salomon Marcus* 1810

† 05-02-1846

Hester Marcus* Amsterdam 1765

Vogel van der Sluis* Gorinchem 1810

† 05-01-1865

·

31-01-1828

·

01-02-1867

·

23-09-1869

·

20-11-1872

··

·

·

graf 139

Mietje Zwelheim* Arnhem 20-11-1874

† 31-12-1960

graf 140

Marcus* 09-08-1870† 28-09-1946

graf 88

Saartje Levie* Dieren

03-03-1844† 27-01-1914

graf 87

Marcus* 24-11-1835† 24-12-1913

graf 128

Belia Schenk* Schoonhoven

18-02-1845† 21-08-1931

graf 7

Sientje LemanParfumeur* 04-12-1833† 06-11-1871

graf 89

Isaac Marcus* 05-09-1832† 25-06-1914

graf 10

Roosje Witmond* Amsterdam

07-06-1829† 30-12-1874

graf 29

Josef Marcus* Amsterdam

23-11-1827† 26-09-1882

zie pag. 66

zie pag. 67

65


Elias* 19-05-1886

Vertrekt in 1909naar Nijmegen

Saartje* 30-07-1882† 14-05-1943

Sobibor

Sientje* 14-07-1884

Vertrekt in 1906 naar Borger

Geertruida* 25-03-1888

Vertrekt in 1906naar Den Haag

Sophia Belia* 26-06-1875

Mozes* 22-11-1878

Josef* 22-01-1877

Abraham* 01-08-1891

Emmanuel* 15-12-1880† 16-04-1943

Sobibor

Abraham* 27-05-1912† 31-03-1943

Sobibor

Isaac Abraham* 13-10-1910† 09-07-1943

Sobibor

Santje22-03-1914

Belia* Arnhem 15-09-1900

Vertrekt 1916 naar Amsterdam

Grietje* Arnhem 11-10-1901


Sophia* Arnhem 03-05-1903


Levi Abraham* Arnhem 05-10-1904

Vertrekt 1925 naar Hilversum

Isaac* 26-01-1907Vertrekt 1930

naar Amsterdam

David* 24-09-1910Vertrekt 1926

naar Amsterdam

Saartje* 04-08-1912Vertrekt 1930

naar Amsterdam

Benjamin* 25-10-1913Vertrekt 1930

naar Amsterdam

Elias* 02-12-1916Vertrekt 1930

naar Amsterdam

Marianne Bacharach* Arnhem 26-01-1876

Jacob* 13-12-1871

Henriëtte Beem* Elburg 14-08-1881

† 16-04-1943Sobibor

17-01-1902

·

··

Vertrekt in 1930met 4 kinderennaar Amsterdam

Haar ouders zijn Abraham Beemen Santje Vrom, zie onder Diversen

Vertrekt in 1910met gezin naarDen Haag

Vertrekt in 1924met gezin naarNijmegen

graf 124

Levi Isaac* 01-08-1873† 05-11-1929

66

Vervolg van pag. 65


Abraham13-12-1871

† 16-04-1943Sobibor

Aaltje* 07-09-1883

Leentje* 13-04-1876

Vertrektnaar Almelo

Jacob* 23-07-1867

Isaac* 13-08-1868

Sophia* 25-10-1880

Vertrekt in 1906 naar Zutphen

Mietje* 05-08-1887Vertrekt 1911

naar Rotterdam

Marcus Elias03-10-1898

† 31-01-1943Auschwitz

Henriëtte* 22-11-1922† 12-10-1942Auschwitz

Amalia* 24-01-1926† 12-10-1942Auschwitz

Henriëtte Zwelheim* Hilversum 27-05-1872

† 16-04-1943 Sobibor

Sara Brommet* Wildervank

26-03-1901† 12-10-1942Auschwitz

·

08-11-1897

·

67

Vervolg van pag. 65


Jacob Ruben† 02-09-1776

Aaron Jacob* ca. 1795

Ruben Jacob* Jutfaas ca. 1760

† 20-03-1832

Samuel Ruben* ca. 1791

† 01-10-1826

Aaltje Ruben* 31-11-1785† 03-12-1879

Trouwt G.B. WalgZie aldaar

Hanna* ca. 1789

In 1826 getrouwdmet Benj. Sanders

Jacob Ruben* ca. 1790

is in 1840 nogongetrouwd

Mozes Ruben* ca 1793

† 25-10-1846is in 1840 nogongetrouwd

Benjamin Ruben* ca. 1799

† 27-02-1846is in 1840 nog ongetrouwd

Hendrina* 20-03-1824

† Asperen 17-04-1870

Henriëtte* 19-07-1866

Vertrekt in 1895naar Rotterdam

Philip* 19-07-1858

Cato* 01-02-1853

Vertrekt in 1870 naar Steenwijk

Betje* 06-04-1854

Vertrekt in 1884naar Vianen

Sophia* 06-07-1890

Vertrekt in 1908naar Eindhoven

Meyer* 26-09-1891


David Salomon Polaken Levi Wolf van

Gelderen waren in 1811voogd over hem en

namen voor hem denaam Vorst aan.

trouwt in 1854 metMozes Nieuwendijk

Hendrina Hakkert* Zeist ca. 1753

† 20-09-1843

Kaatje van Stra(a)ten* Herwijnen ca 1801als weduwe hertrouwdmet E.L. Wijsenbeek,

zie aldaar

Sophia Berlijn* Utrecht

14-01-1828† 17-04-1870

Kaatje van Leeuwen*Eindhoven 19-10-1865

† 28-01-1944Auschwitz

·

·

·

27-01-1871

··

21-08-1889

·

Bijlage 12

Stamboom familie Vorst

graf 37

Manus Ruben* 08-12-1825† 14-10-1904

graf 114

Hyman Benjamin* 29-03-1860† 19-07-1826

graf 144

Eva* 25-10-1892† 12-08-1989

Trouwt in 1877 met Mozes Wolff

Trouwt met Abr. Bouman

graf 38

Rebecca Wolff* Bemmel 13-11-1838

† 24-07-1925

68

Dochter van Betje Berlijn-Caffé, zie onder diversen

Samuel* 03-03-1872

Floracina* 03-07-1873


Benjamin* 13-10-1874

Vertrekt in 1906naar Amsterdam

Sophia* 03-01-1876


Flora HenriëttaHoornstra* Bolsward 28-01-1882

·

Vertrekken in 1910naar Amsterdam


Hartog* 12-10-1832

Hijman* 22-12-1836

Vertrekt in 1868naar Bunnik

Jacob Ruben* 23-03-1864


Izac Ruben* 20-07-1861

Hester* 06-05-1867

Vertrekt in 1888naar Herwijnen

Michael Jacob* 29-06-1899

Vertrekt in 1921 naar Utrecht

Allegonda Rosetta* 22-07-1900


Hartog* 14-02-1903

† omstreeks 1960

Louis* 02-09-1911† 19-08-1919Kindergraf

Jozef Ruben* 29-03-1875

Trouwt MinetWijzenbeek

Grietje Ruben* 24-01-1873

Vertrrekt in 1897naar Amsterdam

Hartog Ruben* 03-11-1876


Mietje MariaHijmans

* Tiel ca. 1801† 10-06-1838

Sara Hes* Gorredijk 07-03-1860


graf 18

Izac Ruben* 21-05-1798† 04-12-1876

graf 23

Grietje Zoetje Hartog* Oud Beyerland

11-12-1802† 26-09-1878


graf 122graf 123graf 94

Ruben Izac* 24-11-1834† 26-06-1901

Roosje Goldsmit* Sneek 12-02-1836

† 20-06-1912

Samuel Izac* 06-07-1831† 30-10-1900

Salomon Grootkerk* Leeuwarden

24-12-1866† 02-11-1929

Mietje Ruben* 11-10-1868

† Utrecht 18-04-1942

Mozes Ruben* 18-10-1862† 05-05-1918

· ··

03-08-1860

·

· Paulina Gomperts* Amsterdam

02-04-1865

10-08-1896

·

27-12-1901

·

Vertrekken in 1910 naar Utrecht

69


Ruben Walg

Ruben Gabriel * 11-03-1815

Abraham Ruben* Utrecht 01-05-1852

Adeline * Utrecht 1847

Izac Simon* 12-01-1853† 25-02-1942

Doesburg

Rosetta* 16-04-1882

Vertrekt in 1938naar Doesburg

Elisabeth* 28-01-1885

Vertrekt in 1933naar Groningen

Henriëtta Johanna* 13-02-1887

Vertrekt in 1910 naar Leerdam

Johanna* 08-06-1888

Vertrekt in 1924naar Doesburg

Gezin is vrijwel direct na huwelijk naarUtrecht vertrokken. Sara vestigt zich in1861 uit Utrecht weer in Culemborg. Haarman ? Vertrekt in 1887 met beide kinderennaar Amsterdam

Trouwde Mozes Isac Wijzenbeek,zie aldaar

Rachel van Houten

Sara Wijzenbeek* 1808

† 20-12-1892Amsterdam

Bijlage 13.1

Stamboom familie Walg

·

10-04-1811

·

08-05-1846

·

20-06-1850

·

15-06-1881

·

graf 8

Gabriel Benjamin* Houten 20-11-1786

† 25-11-1871

graf 26

Aaltje Ruben Vorst* 23-11-1785† 03-12-1879

graf 65

Simon Gabriel * 24-08-1822† 27-09-1899

graf 64

Rika Wijsenbeek* 31-10-1824† 09-01-1898

graf 109

Aaltje* 27-03-1851† 28-04-1924

graf 97

Aaltje Wijzenbeek* 27-02-1852† 15-09-1920

70Jetje

* 1801Johanna *12-01-1813

Trouwde H.A. Wijsenbeek,

zie aldaar

Stijntje * 07-04-1819Trouwde IzakFovar, in 1880

naar Amsterdam

Rachel* 27-04-1817

Adriana* ca. 1821


Betje * 04-01-1825Trouwde

I.A. Wijsenbeekzie aldaar

Hester* 08-01-1827

Vertrekt en trouwtmet Jacob Kalker

Eva * 07-11-1828Vertrekt naar

Geertruidenberg en trouwt Nathan Kalker

Sientje (Clasina)* 12-01-1831

Benjamin


Rikus* 09-12-1930

Saartje* 12-10-1854

Vertrekt in 1881naar Rotterdam en trouwt J. van Lier

Henriëtte* 29-03-1859† 04-12-1922

Trouwt in 1888Iz Levi Italia


Vertrekt in 1888naar Eindhoven

Flora* 08-12-1865† 15-01-1938in Apeldoorn

AntoinettePetronella

van de Velde* Tiel 04-11-1894

† 05-05-1935

graf 141

Ruben Samuel* 09-05-1870† 14-06-1946

·

71


Andries Abraham* 1806

† 30-06-1822

Naatje Abraham* 1811

Trouwt met A.H. vanEmden, zie aldaar

Isac Abraham

Saartje Abraham* 1808

Antje Abraham* 15-06-1804† 25-02-1863

Abraham Isac* Augsburg ca.1759

† 13-06-1839

Flora Abraham* 1812

Saartje* ca. 1812

Hijman Abraham* 20-07-1813† 03-01-1860

Naatje * ca. 1814

Antje* ca. 1816

Adriana* 03-04-1864† 14-05-1943

Sobibor

Rosetta* 04-06-1862† 14-05-1943

Sobibor

Johanna* 22-09-1862

Trouwt met neef Abra-ham Isac Wijzenbeek

Abraham Salomon* 22-02-1857

Flora* 01-03-1860

Vertrekt in 1889 naarGeertruidenberg

Johanna* 27-10-1857† 14-05-1943

Sobibor

Betje* 28-08-1865


Gabriel Izac* 12-10-1855† 14-05-1943

Sobibor

Andries Izac* 17-12-1853

Philip Salomon* 24-03-1859


Abraham Hijman* 16-01-1850

Ongehuwd, 1895vertrekt hij naar

Den Haag

Adeline* 07-11-1847

Vertrekt 1880 naarAmsterdam en trouwt

E.P. Berlijn

Izac Abraham* 29-10-1890


Salomon Abraham* 16-11-1892


Elizabeth MinetteHenriëtte

* 23-07-1894

Aaltje* 27-02-1852

Trouwt Izac SimonWalg, zie aldaar

Henriëtta* 05-02-1874

Rosetta* 04-11-1851


Izac Hijman* 17-07-1854Is in 1870 nog

ongehuwd en vertrektin 1912 naarAmsterdam

Johanna Harpman* ca. 1779

† 12-12-1849

Flora Hijman

Hendrina van Rhijn

Bijlage 14

Stamboom familie Wijzenbeek

07-11-1844

·

21-08-1889

·

graf 120

Abraham Isac* 10-02-1851† 16-01-1933

20-06-1850

·

Gezin vertrekt in 1893 naar Groningen

graf 30

Johanna Walg* 12-01-1813† 05-02-1883

graf 35graf 34 graf 36 graf 5

Izac Abraham* 24-12-1804† 04-12-1884

Elizabeth Walg* 04-01-1824† 20-06-1902

Salomon Abraham* 29-05-1819† 19-07-1888

Minette Berlijn* Utrecht 09-09-1830

† 12-10-1871

·

·

·


graf 119

nicht JohannaWijzenbeek-Wijsen-

beek * 22-09-1862 † 29-01-1929

Trouwt in 1897 Jacob de Vries en vertrekt in1905 naar Antwerpen. Een van hun zoons isMarcus Jacques Johan (zie diversen)

·

72

Trouwt met neef Izac Levi Wijsenbeek


·

Levi Izac* Tisich 21-07-1763

† 03-03-1820

Flora Levi* 1805

† 03-07-1885

Mozes Levi* 09-12-1817

Hijman Levi* 11-04-1816

Izac Levi* ca 1798

† 19-01-1848

Naatje Izac* 07-07-1824

† 1866, Cholera

Roosje Izac* 30-10-1826Trouwde S.G.

Walg, zie aldaar.

Jetje* 04-12-1830

Betje* 17-11-1831.

Minet* 11-12-1875Trouwt met

Jozef Ruben Vorst

Betje* 03-07-1858† 07-01-1878

Manus19-11-1867

David Isac* 13-03-1873

Vertrekt in 1904 naar Vreeswijk

Mietje* 31-03-1860


Maurits* 29-10-1866


Eleazer* 12-10-1869


Louis Izac* 25-12-1863

Betsy* 03-07-1900

Jacob* 23-05-1899

Vertrekt in 1911naar Gelsenkirchen


Naatje Harpman* onbekend† 25-04-1810

Roosje SalomonWolff

Sara Wolf* Nijmegen

ca. 1796† 03-11-1828

Hanneke Izac Levi* Doetinchem ca.

1805† 24-09-1844

Antje Wijsenbeek* 15-06-1804† 25-02-1865

Hendrina Walg* 08-02-1821

Blume Betty Gans* Frankfurt 13-05-1876

Johanna Cahn* Arloff 08-12-1863

graf 84

Betsy Berlijn* Utrecht

29-03-1836† 02-10-1910

graf 85

Izac* 21-04-1834† 24-06-1914

graf 27

Mozes Izac* 24-01-1823† 26-02-1880

graf 83

graf 137

Trouwt met Mozes Polak. Beidenoverleden in Tiel, maar begravenin Culemborg, graven 137 en 138 Trouwt met M.M. Hes. Gezin in

1930 naar Tiel vertrokken

Getrouwd met L.A. Levison

(godsdienstleraar)

Philip* 28-08-1861† 23-05-1910

· ··

·····

12-06-1821

·

03-08-1860

·

18-06-1856

·

Was getrouwdmet Levi Wolf


73

Gezin vertrekt in 1895Naar Amsterdam

Hertrouwt metSalomon Nort

zie pag. 74


Eleazer Levi* 08-08-1806† Nijmegen 12-07-1874

Andries Levi* ca. 1809

Naatje* 17-11-1832

Sara* 30-10-1837

Trouwde met Iz. vanPolen, zie aldaar

Judith* 04-12-1830

Flora* 08-02-1845

Vertrekt in 1873 metouders naar Nijmegen

Emanuel* 26-08-1842† 31-12-1866

Samuel Eleazer* 24-12-1834

† Amersfoort 09-02-1886

Bernhard David* Munster 11-05-1849

† 26-03-1936

Cato* 23-02-1866


Edilotje* 04-03-1873

Vertrekt in 1895 naar Stavenisse

CharlotteMargaretha

* 15-05-1875

Flora Henriëtte* 21-04-1877† 14-05-1943

Sobibor

Siegfried Salomon* 02-02-1879

Samuel Josef* 04-11-1880† 14-05-1943

Sobibor

Louis Bernard* 14-05-1904† 28-05-1943

Sobibor

Bernard David* 09-07-1905† 28-05-1943

Sobibor

Wilhelmina Therese

* 31-08-1909Vertrekt in 1931naar Rotterdam

TheresaWilhelmina* 14-04-1908† 09-11-1908

Kindergraf

Vertrekken naar Herwijnen

Kaatje van Straaten* Herwijnen ca. 1801

† Nijmegen 15-04-1877

Rebecca van Straaten

Eva van Gelder* Amersfoort

27-05-1834

Therese Pels* Emden

14-11-1846† 16-11-1930

Vertrekt in 1911 naar Rotterdam.Trouwt daar met Rosa van derBergh. Overleden 1961


Vertrekt in 1867 naar Leerdam,Trouwt met Abr. Walg uitLeerdam.

· ·

24-05-1862

·

15-12-1864

·

·

08-07-1903

·

graf 41

Levi Eleazer* 15-12-1828† 11-01-1912

graf 40

Wilhelmina Keizer* Steenwijk 11-07-1843

† 08-01-1900

graf 42

Elias* 22-05-1871† 10-07-1914

graf 39

Cornelia* 13-03-1869† 07-12-1887

74

Vervolg van pag. 73

Johanna David* Leer 03-04-1880

† 14-05-1943Sobibor


38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19

74 73 72 71 7038

69 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 57 56

111 110 109113 112 108 107 106 105 104 103 102 101 100 99 98 97 96 95b 95a 94 93

147 146 145

143 142 140141 139 138 137 136 135 134 133 132

b a

131

18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39

92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75

130 129 128 127 126 125 124 123 122 121 120 119 118 117 116 115 114

A Sophia Berlijn

B Elkan van Polen

Herbegraven stoffelijke restenex. Westerwal

Ingang

Monument

Kindergraven

144

Bijlage 15

Plattegrond begraafplaats

03 Plattegrond 75/04 14-11-2003 10:14 Pagina 75

1 De afkorting staat mogelijk voor: .(1/ $-&1!&%. ‘Menachem’ komt voor als toevoegingbij de maand Av en is hier te lezen als ‘detreurmaand Av’.

2 Het jaartal is niet correct weergegeven. Deeerste letter / (= 40) is waarschijnlijk bedoeldals . (= 600). Als de derde letter geen 9 (= 200)maar een & (= 6) is, dan komen we op hetjaartal (5)676. Het kind zou dan drie jaar oudzijn geworden.

)5

Hierrust onze lieve

ThereseE. Wijzenbeek

Joh. Wijzenbeek-David

Geb. 02*1 "* 12 Nissan (Mei-Juni)Overl. 7 nov. ’08

%"71;

k i n d e r g r a f b Theresa Wilhelmina Wijzenbeek

15

*&-% *9! %$&%* $-*%-93/ /1%

23 Menachem / 19 Aug. 567919-8-1919

Hier ligt geborgen

Moge haar ziel gebonden zijn in de bundel der levenden

Hier rust

Het kind Jehuda Ari HaleviHij werd geboren in (de maand)

Menachem1 (5)6762, naar de kleinetelling

k i n d e r g r a f a Louis Grootkerk

76

04 Grafteksten 76-121/04 14-11-2003 16:18 Pagina 76

77

1 Spreuken 31:30b2 De eerste letter van de eerste zes regels

vormen een acrostichon: Sprintz – de naam van de vrouw. De tekst ispoëtisch en eindigt in het Hebreeuwsop de klank ‘ah’.

3 Spreuken 31:264 Spreuken 31:205 Psalm 45:14. De gemarkeerde letters in

dit citaat geven het jaartal aan: (5)630.

%'% -#% $3& %"7/% %$3

.*/;" +-&% "&:% :*!

.*:3/" -&$# 8$7 -3&5.*%-! !9* 9:*& .;

(.*)93:" 3$&1 "&)% &/:9&'3 05 01(-! %%

(.)**(% 63 ;(; ;:&/ :8,.**( .*8-!" 8"$ &;/:1

)3" 9"81&5 !") *7&/;1:"

85- %19 98"-& *," 0*-*"93"

%"71;

g r a f B Elkan van Polen

--%(; !*% % ;!9* %:!

15

%1&8 0&*79 0( ;-3* 0# ;1:&:%1&:- -3 $2( ;9&; %/,(" %(;5

%*5%*:3/" .# %*9"$" .# &&: 0*78&

:9%1/; -*( *13 %5,& 0&*"!- %(-:

%*$*%,9$% 9&7 ;!9*" %1)" *95& %-

3"- 9&3& 9&1;*1&8- %(&9 ":%& %78 !" $3 -!

*,9$" %(-7

*9&! 9 ;" 61*95: ;9/ %%.(1/ %, /&5 ;:!)29!5 -!&/: 9"(25$ " .&* ;9)51

.%(% ! .&* ;9"81&85- %/*15 +-/ ;" %$&", -, ;1:

%"71;

Deze grafsteen1 getuigt van

een geacht man, onberispelijk in zijnwandel

en doende wat recht is2 – groot in zijn dadenvroom en rechtschapen en godvrezend3

Zijn goede naam was bekend in depoort(en)4

Het is: Elchanan van EzerZoals een strohalm dat leeft bij een levende

boomzo hoort zijn ziel bij de levende GodZijn uitgaan was goed. Hij is begravenin het jaar‘De avond daalt in tranen, met jubel komt de

morgen’.5 Naar de kleine telling.

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundelder levenden.

Een vrouw die de Eeuwige vreest, die is teprijzen1

Hier rust

een lelie in de hof; zij ging op tot de genade enhet welgevallen van haar Schepper2

Met wijsheid opende zij haar mond; vriende-lijke onderwijzing lag op haar tong3

van het begin tot het einde overvloedig, zowelin haar woorden als in haar daden

Haar hand breidde zij uit naar de ellendige4

en haar palm open voor de ellendigeneen lichtkroon en hulp voor haar man en de

vrucht van zijn buik tot de vreze Godsheeft ze haar kinderen gestuurd; ze slaagdein de wegen van God tot haar laatste grensen haar ziel is teruggekeerd tot haarschepper

Deze is mevrouw Sprintz, dochter van dhr Uriechtgenote v/d vertegenwoordiger enleider, de eerw. heer Menachem zoon vanSamuel Vorst

Gestorven op de tweede dag van Pasenen begraven op maandagIn het jaar ‘Louter pracht is de koningsdochter

daarbinnen’5 naar de kleine telling.

Moge haar ziel gebonden zijn in de bundelder levenden.

A Sophie Berlijn

1 De tekst op de steen is poëtisch en eindigtgoeddeels op de klank ‘-im’.

2 Naar Psalm 15:2 – Hij, die onberispelijkwandelt en doet wat recht is.

3 Job 1:1 en 1:8.4 Vgl. Spreuken 31: 23. Bedoeld is: publiek

gekend.5 In dit citaat uit Psalm 30:6, lezen we in de

gemarkeerde letters ook het jaartal: (5)610(1850)


15

.;&! &15: .*;/%-!&&)23&& ;&9"8% ;*"/%9&"8- %1% &!"&% 9:!&0*/*% 68- .-9&#- &$/3*

,/;

Veld vol graven

.-&3 *8*$7 9!: .3 %"&)-&1*$-! .9,'*

Hier liggen begraven:

De doden die men heeft gebrachtvan de begraafplaats westwalEn die hierheen zijn gebracht ter

begravingZij zullen opstaan naar hun soort aan het

eind der tijden

Moge hun rust geëerbiedigd worden

Moge onze God zich hen ten goedeherinneren met alle rechtvaardigen derwereld.

Monument

78


79

1 De letters met een accent in deze zin (::-)vormen het jaartal (5)630.

%-3* %$&%* % 9/!*&

)5

*9&! 0" -!-7"*95 %:3& 8$7 -3&5

2339 0!5 *9&! , 0" %$&%* 9/,%%

!--3# &/! .:&"! &*& $ .&* 9"81& "! % # .&*

9)5185- $2( :*!& :51 -/&# ;1:

%"71;

Hier rust in vredeJ.A. van Rees

overleden 1 augustus 56301-8-1870

g r a f 1 Jacob Arend van Rees

De eerste steengelegd door

G.B. Walg

85- ',9; ;1: -&-! !

1 Elloel in het jaar (5)627 naar de kleine telling

9 sept. 1867 / 5627

En de Eeuwige sprak tot Juda, sta op!

Hier ligt geborgen

Bezalel, zoon van Uri (Arie)Rechtvaardig werkman – en hij droeg

vruchtDe eerw. heer Juda, zoon van Uri (Arie) van

Reesen de naam van zijn moeder: GellaGestorven op dinsdag 5 Av en begraven op

woensdag 6 Av(5)630 – Moge zijn ziel beloond worden als

die van een goed mens1 – naar de kleinetelling.

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundelder levenden

Gevelsteen


1 Spreuken 31:30b2 Spreuken 31:113 /&5 is een afkorting van: #*%1/& 2195

(vertegenwoordiger en leider)4 In het Hebreeuws is de ‘avond van de heilige

sabbat’ (:$8 ;": "93) afgekort tot: 8:3.

1 Spreuken 31:202 In het Hebreeuws is de ‘avond van de heilige

sabbat’ (:$8 ;": "93) afgekort tot: 8:3.

$3 *$3 *;(&1/;

)5

;-,:/& % ;!9* %:!*13- %:95 %5,

0&*"!- %(-: %*$*&%$&%* 9 ;" %" .35 / %%

9'&3 0" 01(-! , ;1/-!0&:(9/ % 8:3 ;9)51;1: .&*" &" ;9"81&

85- "-9;

%"71;

Hier rust in vredeDe wed. E.J. van Polen

geboren van DrielOverl. 20 octb 5632

19-10-1871

g r a f 6 Rebecca Belletje van Polen-van Driel

--%(; !*% % ;!9* %:!

)5

.*8-! ;!9* -*( ;:!%-3" "- %" ()"

%2(/ %;*% %*1"-&*9&! 9 ;" %)!/ / %%

.%9"! , 0" 2(15 , /&5 ;:!*9:; (, 8:3 ;9)51;1: .&*" &" ;9"81&

85- "-9;

%"71;

Hier rust in vredeMinet Wijzenbeek

geboren Berlijnoverl. 13 octr 5632 (1871)

Mijn resten voor eeuwig

Hier ligt geborgen

Vrouw – in de vreze des Heren enonderwezen

Haar hand breidde zij uit naar de ellendige, haar handen strekte zij uit naar de

noodruftige1

Het is mevr. Femke ? dochter van dhrJehuda

weduwe (van) eerw. Elchanan zoon vanEzer

gestorven op de avond van hl. sabbat2 – 5 marchesvan

en begraven dezelfde dag in het jaar(5)632 – naar de kleine telling

Moge haar ziel gebonden zijn in de bundelder levenden


Hier ligt geborgen

Een krachtige vrouw, in de vreze Godsop haar vertrouwt het hart van haar man2

en voor haar zonen was ze een toevluchtDeze: Mevr. Matah, dochter van Uriechtgenote van de vertegenwoordiger en

leider,3 de eerw. Pinechas, zoon van deeerw. Abraham

gestorven op de (voor)avond van de hl.sabbat4

28 Tisri en begraven op dezelfde dagin het jaar (5)632 naar de kleine telling


g r a f 5 Minette Wijzenbeek-Berlijn

80


81

1 Psalm 116:9. 2 Lees: veel voor anderen heeft gedaan.3 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is afgekort

tot: 8:4 De letters die op de steen zijn uitvergroot,

vormen samen: -! 9" :*!

0&9,'-

%:*! ;9)3 %$*2( %:!"83* 9 ;" -(9 ;9/

( ,:; ;")" (, .&*" %;/

%"71;

Rosa Wijsenbeekvan den Bergh

Geb. 26-7-87 te OssOverl. 29-1-68 te Bloemendaal

29-1-1968

g r a f 11 Rosa Wijsenbeek – van den Bergh

.**(% ;&79!" % *15- +-%;!

)5

.(9 0" $2( -/&# :*!*$/&- "%&! .*8-!

9 0" -!*9"# 9 (% %% %9&;8: -*- 9)51 0"&!9

1*! .&*" 9"81& &*-2, "*85- "-9; ;1: &"

%"71;

Hier rust in vredeG.B. Walg

overl. 25 november 563225-11-1871

Ter herinnering

Een liefdevolle vrouw, de kroon van haarman

Mevrouw Rachel, dochter van dhr. JakobZij overleed op dag 28 in (de maand) Tevet,

(5)728


Ik zal wandelen voor het aangezicht van deEeuwige in de landen van de levenden1

Hier ligt geborgen

Man, die gunst bewezen heeft2 enbarmhartig was

God liefhebbend en studerende (in de)Torah, het is deze, de wijze Gabriël, zoon

van dhrRuben – gestorven in de nacht van de hl

sabbat3

12 Kislev en begraven op zondag 13in deze (maand). Jaar (5)632 naar de kleine

telling

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundelder levenden4. (= Man, zoon van God)

g r a f 8 Gabriel Benjamin Walg


1 De betekenis van deze eerste regel is ronduitduister in Joods perspectief.

2 Bedoeld is: goedgevig, royaal. 1 Psalm 132:14a

$3 *$3 *;(&1/ ;!'

15

)29!5 0"&!9 9 0" 8(7* 9$ .&*" 9"81& " .&*" 9)51

85- '-9; &*-2, ,

%"71;

Hier rust in vredeHeer

Izak Ruben VorstOverleden 4 decb. 5637

in den ouderdom van bijna 78 jaren.

4-12-1876

g r a f 18 Izac Ruben Vorst

%/:1% ;$9&* ;&-3- 89

0&9,'-

(&9 98*& "- "*$1 :*!9'3*-! 9 0" %/-: 9

(,:; '&/;" !* .&*" ;/

%"71;

Siegfried SalomonWijsenbeek

Geb.2-2-79 te CulemborgOver.7-7-68 te Bloemendaal

7-7-1968

Dit is mijn rustplaats voor immer1

Hier rust

De heer Izak, zoon van de heer Ruben Vorstgestorven op maandag en begraven op

woensdag20 Kislev – (5)637 naar de kleine telling.


Alleen de ziel gaat op om af te dalen1

Ter herinnering

Een man, mild2 van hart en edel van geestDhr Salomoh, zoon van dhr EliëzerHij overleed op dag 11 in (de maand)

Tamoez (5)728


g r a f 12 Siegfried Salomon Wijsenbeek

82


83

1 Vgl. Spreuken 31:30b - Een vrouw die deHere vreest, die is te prijzen. Waarschijnlijkis het eerste woord op de steen eenverschrijving en moet het niet 9:! (die) zijn,maar: %:! (vrouw).

2 D.w.z. het begin van de maand 1 ‘Nieuwjaar’ (%1:% :!9) is afgekort tot: %9.

$&", &;(&1/ *%;

15

-!*9/, % , 0/!1& 9:* :*!9)51 03-!5 0!5 01(-! 9 , 0"%9 "93 9"81& -&-! (, % .&*

85- '-9; ;1:

%"71;

Hier rust in vredeJ. van Polen

Overl. 6 sept. 5637 / 18775-9-1877

g r a f 21 Izac Elkan van Polen

--%;; !*% ;!9* 9:!

)5

8(7* 9 ;" %-*" / % ;!9* %:!61*95: %/! .:& 0**-93" *9&! $

;:!$ .&* ;9"81; "! ( 93 # .&*

;9)5185- '-9; ;1: &" "

%"71;

Hier rustBetje Berlijn

geboren Caffé10-7-1877

Moge zijn rust geëerbiedigd worden.

Hier rust

Een rechtschapen en betrouwbare man, deeerw. hr Camriel

zoon van de eerw. hr. Elchanan van Polen.Gestorven

woensdag 28 Eloel en begraven op de(voor)avond van nieuwjaar1

in het jaar (5)637 naar de kleine telling.


Die de Eeuwige vreest, die is te prijzen1

Hier ligt geborgen

Een vrouw die de Eeuwige vreest – mevr.Bilah, dochter van dhr Izak

echtgenote van Uri Berlijn – en de naamvan haar moeder: Sprintz

Stervend op dinsdag, de avond van demaand Av2 en begraven op woensdag

De 2e in deze (maand). Jaar (5)637 naar dekleine telling


g r a f 20 Betje Berlijn-Caffé


1 De avond van nieuwjaar (%1:% :!9 "93) isafgekort. tot: %93.

1 Vgl. Spreuken 31:30b2 In de Hebreeuwse tekst is ‘de wijze’ (.,(%)

afgekort tot: (%.3 Ook het woord voor ‘eerwaarde’ is afgekort.

De , staat voor $&",.4 De letters voor het getal 18 zijn, zoals vaker,

omgedraaid om het woord *( (leven) tevormen.

--%;; !*% % ;!9* %:!

15

% ;!9* %:!0"&!9 9 ;" **9! ;9/

+-!&& -!(*9)"# , (% ;:!&*-2, *( $ .&* ;9)51

8- /9; ;1: &; 9(/- ; 9"81&

%"71;

Hier rust in vredeMej. Adeline Walg GB Vorst

overl. 8 december 5640 / 187926-2-1880

g r a f 26 Aaltje Ruben Walg-Vorst

15

%$&2(& %3&17 %:!.%9"! 9 ;" %-)*# ;9/

)29!5 0"&!9 9 0" 8(7* 9;:!

-&-! (, % .&*" ;9)51%93 &;$(/- ;9"81&

85- (-9; ;1:

%"71;

Hier rust in vredeMejufvr. Grietje Vorst

Geboren HartogOverleden 26 sept. 5638 / 1878

26-9-1878


Hier rust

Een vrouw die de Eeuwige vreestMevrouw. Ari, dochter van dhr RubenEchtgenote van de wijze2 en eerw.3 Gabriël

WalgGestorven op woensdag 184 Kisleven begraven de volgende dag in het jaar

(5)640 naar de kleine tellingMoge haar ziel gebonden zijn in de bundel

der levenden

Hier rust

Een vrouw, bescheiden en liefdevolMevrouw Gittelah, dochter van dhr

AbrahamEchtgenote van dhr. Izak, zoon van dhr.

Ruben VorstGestorven op donderdag 28 Elulen begraven de volgende dag op de avond

van nieuwjaar1

in het jaar (5)638 naar de kleine telling.


g r a f 23 Grietje Zoetje Vorst-Hartog

84


85

1 Esther 4:32 Lees: naar de eeuwigheid

15

0/!1& 9:* :*!0" .%9"! %,

03$/3 0!5 :9*% %,;") (, % .&*" 9)51

85- "/9; ;1:

%"71;

A. van EmdenOverleden 19 januari 5642

18-1-1882

g r a f 28 Abraham Hartog van Emden

.*"9- 37* 95!& 8:

15

(&9 98* :*!$2(& %8$7 )5:/ %:3

"!' %:/ %,83"13'TR 8(7* %, 0"

% .&*" &/-&3- +-%.*9&5% .&* !&%

9$! '* ! .&*" 9"81&85- /9; ;1:

%"71;

Hier rust in vredeDe Heer M. Wijzenbeek

overl. 26 febr. 5640in den ouderdom van 57 jaren.

26-2-1880

Hier rust

Een rechtschapen en betrouwbaar mande eerw. hr. Abraham, zoon vande eerw. hr. Hirasj van EmdenGestorven op donderdag 28 Tevetin het jaar (5)642 naar de kleine telling


Voor velen werd zak en as als beduitgespreid1

Hier rust

Man, waardevol van geestHij deed recht, gerechtigheid en

barmhartigheidde eerw. heer Mozes Zevzoon van de eerw. heer Izak WijzenbeekHij ging naar zijn wereld2 op donderdagde dag van Poerimen (hij is) begraven op zondag 17 AdarIn het jaar (5)640 – naar de kleine telling


g r a f 27 Mozes Izac Wijzenbeek


1 Vgl. Spreuken 2:20 en Psalm 101:6.2 In het Hebreeuws is ‘de wijze’ (.,(%)

afgekort tot: (%.3 0&:!9 9$! is letterlijk de eerste Adar. In

schrikkeljaren is er ook een tweede Adar (*1:9$!).

&1*"! ;/:1 9,'-

-!*(* %,8(7* %, 0"

21!/T%;") , $-&185- $18;

9$! & 9)5185- $/9;

%"71;

Ter gedachtenis van onze vaderMichiel Hijmans

IzakszoonGeboren den 23 december 1793

Gestorven den 3 maart 1884Zijne assche ruste in vrede

g r a f 31 Michiel Jzn. Hijmans

..%9:*%& %$*2(% .........

%/*/;& %"&) +9$" %,(-%).....%:!% !*%

+-!&& -!*9"# 9 (% ;" %1%;9(/)

;:!83"13'**&& .**( %,

)": (, " .&* ;9)510&:!9 9$! (9$ ! $ .&*

;9"81&85- #/9;

%"71;

Wed. H.A. Wijzenbeek-Walg,Geb. 12 januari 1813

Overl. 5 februari 1883

Gedenk het leven van onze vaderen

De eerw. heer Jechiëlzoon van de eerw. heer IzakHijmansGeboren 20 Tevet(5)554 naar de kleine tellingGestorven 6 Adar(5)644 naar de kleine telling


..De liefdevolle en rechtschapen (vrouw)Zij ging een goede en onberisbelijke wegZij is de vrouwMw Hanah, dochter van de wijze heer

Gabriël WalgEchtgenote (van)Eerw. hr. Chaijim Wijzenbeek,Gestorven op maandag 28 Sjevaten begraven op woensdag de 1e van de

nieuwe maand Adar(5)643 naar de kleine telling


g r a f 30 Johanna Wijzenbeek-Walg

86


87

1 Vgl. Spreuken 12:4.2 Spreuken 31:20b.3 Citaat uit Job 8:7. De gemarkeerde letters in

dit citaat geven het jaartal aan: (5)645)

1 Naar Psalm 15:2. In het eerste woord (+-%) ontbreekt een &.Moet zijn: (+-&%)

2 ‘Menachem’ komt voor als toevoeging bij demaand Av. Hier te lezen als: ‘de treurmaandAv’.

3 Citaat uit Job 8:7. De gemarkeerde letters indit citaat geven het jaartal aan: (5)645)

)5

.*-$ 9'3 %!9* :&"- :*!&""-" 8$7 -35& .*/; +-%2339 0!5 *9&! 0" 9'3*-!# .&*- 9&! 0$3 0#- %,-%

&;/:195&1 -"&% 9"8-& "! .(1/ #,85- $!/ %1:* +;*9(!& ;1:

&" &, $ .&*

%"71;

13-8-1895

g r a f 33 Lijpman Arend van Rees

)5

.*:1" %9: %"&:( %:!%;:3 %1&8 %-3" ;9)3

;9/ %% 0&*"!- %(-: %*$*9'3*-! 9 ;:! 9'3*-! 9 ;" -

*93:0$3 0#- %,-% %;/:1 2339 0!5

" .&*" %-"&% 9"8-& &-2, "*! .&*"

85- $!/ %1:* +;*9(!& ;1:"&" *$

%"71;

30-11-1884

Hier ligt geborgen

Een man, bekleed met (de) vreze (Gods) –hulp voor de armen

Hij die onberispelijk wandelt en doet watrecht is in zijn hart1

Eliëzer, zoon van Uri van ReesZijn ziel ging naar de tuin van Eden, in het

licht van dinsdag23 Menachem2 Av en hij is naar het graf

gebracht op woensdag 26 in deze(maand) in het jaar ‘Zeer groot zal jouwtoekomst zijn’3 naar de kleine telling


Hier ligt geborgen

Een geachte vrouw – prinses tussen devrouwen

de kroon van haar man1 – zij deed de wilvan haar schepper

haar handen strekte zij uit naar denoodruftigen2 – deze, mevrouw

Sjariel, dochter van dhr. Eliëzer,echtgenote van dhr Eliëzer

van Rees. Haar ziel ging naar de tuin vanEden

op zondag 12 Kislev en zij is naar het grafgebracht op maandag 14 in deze(maand) in het jaar ‘Zeer groot zal jouwtoekomst zijn’3 naar de kleine telling


g r a f 32 Sally Eleazer Emrik van Rees


1 Zie Genesis 49:312 De eerste letters van de laatste vier regels

vormen een acrostichon. Van boven naarbeneden lezen we: 8(7* - Izak.

1 De laatste twee letters in het Hebreeuws (de- en de !) zijn tot één letter samengevoegd.

2 In het Hebreeuws heeft iedere letter eengetalswaarde. Als je de letters/getallen van‘de koningspoort’ optelt, kom je aan hetjaartal.

3 Op de steen vormen de groter weergegevenletters in de laatste drie regels de naam vande overleden vrouw: 0*,235 - Peschien.Hiernaast zijn die letters gecursiveerd.

15

%*1"& %-3" ;9)3 %"&:%&%3&17 %:!

0*,235 / %% .T13& .*1&*"!;13:/

;:! -*93 0/ ;$-&1% -!*9# 9(% ;"

-! %": .!;5 8%3"13'TR8(7* ,

#5- +-/% 93:" 0&*2 &) 8:3.&*" %*"! ;*"

.*/:- +;/:1 %;-3 +8:1 % *5.*1*3 $/(/& .9;, ;T% +*1"

932.*-5, +9,: 0&,1 +,9$ 9&%)&

9:*

%"71;

Hier rust Elisabeth Wijsenbeek – Walg

Overleden 15 Sivan 5662 / 20 juni A.M.

20-6-1902

g r a f 35 Elisabeth Wijzenbeek-Walg

)5

8(7* %% &*,9$ -," 0/!1& %!9* :*!

%,-% &;/:1 8%3"13'**&&.%9"! %, 0"

;! &9"8 %/:& &-2, '*& .&*-9&! %/-&3-

%1: .*1/: 8(7* */* &*%*& &")* ! .&* 8(7*

.*/:- %;-3 +;/:1& +" %3#1% $*

.*-5, +*1"& +;:! &!7/ 0&#*&%97

.*$* ;(*;5" .**13- ;")*%+*,9$" $*2(

.*/ &-'* &1*5353& 3/:1 *%1 -&8

%"71;

Hier rust I.A. Wijsenbeekoverleden 17 Kislev 5645 /

4 december 1884

Hier rust

Vrouw, bescheiden en geacht, de kroon vanhaar man en zonen

Steun voor armen en behoeftigen – degeëerde Mevr. Peschien

dochter van de eerw. heer Gabriël1 –geboren uit Ariël, vrouw van

de eerw. Isak Wijzenbeek – plotseling gingze terug naar het

huis van haar Vader op de dag (de avondvan de hl. sabbat) 15 Sivan

5662 (de koningspoort)2 – naar de grotetelling

De mond van de Eeuwige kuste je – jouwziel ging op naar de hemel3

Bijstand (was ze) voor haar zonen – je washun kroon en de schoonheid van ogen

eerlijk en zuiver (was) jouw weg -jouwloon zal dubbel zijn.


Hier ligt geborgen

Man in de vreze Gods en trouw in al zijnwegen – de geëerde Izak

zoon van de eerwaarde heer AbrahamWijzenbeek – en zijn ziel ging

naar haar wereld in de dageraad van 17Kislev-ëen daar begroeven zij

Izak’1 op zondag 19 in deze maand – en dedagen van Izak waren 80 jaar

De hand van de Eeuwige raakte jou enjouw ziel ging naar de hemel2

Dubbele tegenspoed en droefheid vondenje vrouw en je zonen

Rechtvaardig in al je wegen, deed je goedvoor de armen met open handen

Rouwklacht klonk en onze oogledentraanden


g r a f 34 Izac Abraham Wijzenbeek

88


89

1 De eerste letters van de eerste vier regelsvormen een acrostichon: Pinehas (2(15)

2 .&5 (vertegenwoordiger en leider) is eenafkorting van: #*%1/& 2195

3 Lees: de eeuwigheid4 Menachem Av, te lezen als ‘de treurmaand

Av’. Omdat naast het woord Menachem(.(1/) hier (voor het jaartal) ook het woord.(9; voorkomt (ontferming), kanMenachem hier ook gelezen worden als‘troost’.

1 Vgl. Klaagliederen 1:2.9.17 - Niemand is erdie haar troost

2 Job 1:1 en 1:8.3 Vgl Job 42:17 - Oud en der dagen zat - te

lezen als: meer dagen kon hij niet op.4 88$ is een afkorting van: %:$8 %-%8$ - de

hl. gemeente5 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is in de

Hebreeuwse tekst afgekort tot: 8:

%- .(1/ 0*!

)5

.*/* 3":& 08' 9:*& .; :*!%1: .*3"9! %*% 9:!

#93"13-*&, 88$ #*%1/& 2195)29&5 -!&/: 9" .(1/ &/:&8: "93" )51 !,$!95 &/!

.:&8- %92; &" ' .**" 9"81& 0&:(

%

%"71;

Hier rustManus Ruben Vorst

Geboren 8 december 1825Overleden 14 october 1904

g r a f 37 Manus Ruben Vorst

.*1&/! 9/&: 9:*& .; :*! ",:%5

%1: .*:-:& .*;: 8$7" &;93#%1

.*1&*"!- 0;1 9'5& .*-$ 01(.*1&*-3% 0*" 0,:- 9%/ :*( !"

&5&28%3"1'TR .%9"! , 0" 2(15 ,

/&5 %%

$ .&*" &/-&3- +-% !1% 0/ $-&1%85- .(9; "! .(1/ !*

+/;

H(ier) R(ust)Salomon Abraham Wijzenbeek

overl. in den ouderdom van 69 jaar11 Menachem 5648

13-7-1888

Geen troost (Menachem) voor haar1

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man2 – oud envan het leven verzadigd3

Die was 40 jaarvertegenwoordiger en leider van de hl.

gemeente4 Culemborgen zijn naam: Menachem zoon van Samuel

Vorsten de naam van zijn moeder: Pradcha –

gestorven op de avond van de hl sabbat5

5 chesjvan – en begraven op dag 7 in deze(maand) (5)665 – naar de korte telling


Hier ligt een vroom, rechtschapen entrouwhoudend man1 Pinehas (2(15)

hij leidde zijn gemeenschap inrechtvaardigheid voor 32 jaar

Genadig voor de armen en vrijgevig naarbehoeftigen

Zijn einde kwam onverwacht om te levenonder de hemelingen

Deze: de vertegenwoordiger en leider2, deeerw. Pinechas, zoon van de eerw.Abraham Wijzenbeek

geboren uit Hanna, – hij ging naar zijnwereld3 op woensdag

11 Menachem Av (5)6484 naar de kleinetelling

Moge zijn rust geëerbiedigd worden.

g r a f 36 Salomon Abraham Wijzenbeek


1 In de Hebreeuwse tekst is de ! is eenafkorting van: &1/! (onze moeder) en de /een afkorting van: ;9/ (mevrouw)

2 In de Hebreeuwse tekst is 8 : 3 eenafkorting van: :$8 ;": "93.

)5

-$1*98 %-&;"%

%"71;

Corneliadochter van

L.E. Wijzenbeeken

W.Wijzenbeek-Keijzer1 Nissan 5629

Geb. 13 maart 1869overl. 21 Kislev 5648

7 dec. 1887

g r a f 39 Cornelia Wijzenbeek

)5

%;*" ;9!5; %"&:( %:!45-!&& +&9" 9 , ;" %8"9 / !

)29!5 .(1/ 9 , /-!)/&95 %/! .:&"&) .:" %9)51

85- %59; "! # 8 : 3

%"71;

Hier rustRebekka Vorst geb. Wolff

Overleden 3 ab/24 juli 5685in den ouderdom van 86 jaar

hariv (haar asse ruste in vrede)24-7-1925

Hier ligt geborgen

De maagd Crindel


Hier ligt geborgen

Een geachte vrouw, de glorie van haar huisonze moeder, mevr.1 Rivka – dochter van

de eerw. hr Baruch Wolffweduwe van de eerw. hr Menachem VorstEn de naam van haar moeder: FromtGestorven in goede naamOp de (voor)avond van de hl. sabbat2 3 Av

(5)685 – naar de kleine telling


g r a f 38 Rebecca Vorst-Wolff

90


91

15

-!*9! %*3/:

9'3*-! 0"

Hier rustLevie Eleazar Wijsenbeek

Wed. van Wilhelmina Keijzerte Culemborg

Geb. 22 Kislev560015 dec 1839

...........Overl. 21 ........ 5672

.. Jan 1912zariv

(zijn asse ruste in vrede)

g r a f 41 Levi Eleazer Wijzenbeek

)5

%*1""& %-3" ;9!5; %"&:%&%3&17 %:!

-3/: ;:! 93'**8 %/-: 9 9 &/;" !1**9" /

%;/:1 %;-3 .&9/- 8%3"13'**&&*9!

%5&# -"&% 9"8-& )": ) " -*-"85- 29; &" * $ .&*"

%"71;

Hier rust

Sjemaja Ariël

Zoon van Eliëzer

Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouw, de roemvan haar man in haar zonen

mw. Brijna?, dochter v. onze leraar enrabbi Dhr. Salomo Keijzer, vrouw vanSamuel

Ari Wijzenbeehk. Haar ziel is opgegaannaar boven

in de nacht van maandag 9 sjevet. Haarlichaam is naar het graf gebracht

op woensdag 10 in deze (maand) (5)660,naar de kleine telling.


g r a f 40 Wilhelmina Wijsenbeek - Keizer


1 Lees: de eeuwigheid1 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is in de

Hebreeuwse tekst afgekort tot: 8:.

15

% ;!9*& %3&17 %:!.%9"! 9 ;" !1131 ;9/03$/3 0!5 .%9"! ;:!

-&-! %, 8: .&*" ;9)5185- .(9; ;1:

%"71;

H. van Emden – WijzenbeekOverleden 1 september 5648

1-9-1888

g r a f 44 Naatje van Emden-Wijzenbeek

15

%*3/: 0" 9'3*-!&/-&3- +-% %*9!)* 9"81& '&/; ')

85- $39; &"

%"71;

Hier rust Elias Wijzenbeek

Echtg. van Johanna DavidGeb. Sivan 5661

Mei 187..Overl. 16 Tamuz 5674

10 Jan. 1914

Hier rust

Een bescheiden vrouw, de Eeuwigevrezend,

Mevrouw Nenna, dochter van dhr.Abraham

Echtgenote van Abraham van EmdenGestorven op de dag van de hl. sabbat1 25

Eloelin het jaar (5)648 naar de kleine telling


Hier rust

Eliëzer zoon van SjemajaAriëh. Hij ging naar zijn wereld1

16 Tamoez en is begraven 19in deze (maand) (5)674 volgens de kleine

telling


g r a f 42 Elias Wijzenbeek

92


93

1 In het Hebreeuws is de ‘avond van de heiligesabbat’ (:$8 ;": "93) afgekort tot: 8:3.

15

2$*R!$ 0&3/: 9" "83*!"*&) &/! .:&

!&%: &-2, ), ! .&*" 9)5185- 19; %,&1($ % .&*

%"71;

Hier rustJacob Davids

Geb 8 maart 5588 – 1828Overleden 22 decr. 5650 – 1889

zrza (Zacht ruste zijn asse)

g r a f 46 Jacob Davids

)5

-#2 93&/&59!5 !$&* 9(%".**(

"&) .:" 9)51 ;*$&%* &/! .:&85- 19; 0&:(9/ !, 8:3

%"71;

Hier rustHijman Parfumeur

Geb. 8 febr. 5580 / 1820Overl. 15 nov. 5650 / 1889

zrza (Zacht ruste zijn asse)

Hier rust

Jakob, zoon van Simon Davidsen de naam van zijn moeder: TaubeHij stierf op zondag 29 Kislev, dat isdag 5 van het Chanoeka-feest (5)650 naar de

kleine telling


Hier ligt geborgen

Chaijm Bachar Juda Parfumeur Segalen de naam van zijn moeder: Judith.

Gestorven in goede naamop de (voor)avond van de hl. sabbat1 21

Marchesjvan, (5)650 naar de kleinetelling


g r a f 45 Hijman Leman Parfumeur


)5

%3&17% %-&;"%.T( %, ;" !-,39

%/! .:& 9&3/&59!5%*/* */$" %"'3 %-*"

%*;&*(!& %*(! %/! ;!%*"! ;*" -! %":&

85- "19; -&-! ) $ -*-"

%"71;

Hier rustRijntje Parfumeur

Geb. 11 dec. 1864 / 9 Elloel 56521 september 1892

g r a f 53 Rijntje Parfumeur

15

;:! 0%,% %1&* 9 ;" 3-38*93-93/ %/! .:& 2$*R!$ "83*85- 29; &-2, %" -*-" ;9)51

%"71;

Hier rustRachel Davids – Klein

Geb. 8 maart 5589Overl. 6 november 5660

z.r.h.a. (Zacht ruste haar asse)6-11-1899

Hier ligt geborgen

De bescheiden maagdRechele, dochter van de eerw. hr. ChajimParfumeur. En de naam van haar moeder:Bailah. Zij liet achter in het midden van

haar levenhaar moeder, haar broer en haar zuster om te verblijven in het huis van haar vaderin de nacht van woensdag 9 Eloel (5)652

naar de kleine telling.


Hier rust

Rechele, dochter van dhr. Jonah HaCohen,echtgenote van

Jakob Davids. En de naam van haarmoeder: Merle

Is gestorven in de nacht 7 Kislev (5)660 –naar de kleine telling


graf 47 Rachel Davids-Klein

94


95

1 Naar Job 1:1 en 1:8. 1 Zie Ezechiël 37:3

%-!% ;&/73% %1T(;%

)5

%"&:%& %3&17 %:!%*1"- .!& %-3"- -*( ;:!

%, ;:! !-,39 /03$/3 5 %$&%*

%;/:1 %;-3 .&9/-02*1 ) ! .&*- 9&!

# .&*" %5&# -"&% 9"8-&

%"71;

Hier rustRozetta van Emden

van den BergGeb. 11 november 1831

overl. 15 april 1894

g r a f 55 Rosetta van Emden-van den Berg

%-3* %$&%* % 9/!*&

)5

9:*& .; :*!&*$-*- "!& &;:!- -3"

03$/3 5 *"7 0" %$&%* %,+-% %9: &/! .:&

:$8 ;": .&*- 9&! &;(&1/-85- #19; 0&*2 "*

%"71;

Hier rustLevie Hartog van Emden

Geb. 28 april 5588 / 1828Overl. 26 mei 5653 / 1893

Mogen deze beenderen herleven1

Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouween degelijke vrouw voor haar man en een

moeder voor haar zonenMevr. Rechle, echtgenote van de eerw. hrJehuda v. EmdenHaar ziel ging op haar bovenop de morgen van zondag 9 Nissanen haar lichaam werd naar het graf

gebracht op dinsdag.Moge haar ziel gebonden zijn in de bundel

der levenden.

En de Eeuwige sprak: Juda sta op!

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man1

echtgenoot voor zijn vrouw en vader voorzijn kinderen

de eerw. hr. Jehuda, zoon van Zvi v. Emdenen de naam van zijn moeder: Sarah. Hij

gingnaar zijn rust op de morgen van de hl.

sabbat12 Sivan, (5)653 naar de kleine telling


g r a f 54 Levi Hertog van Emden


1 Genesis 48:72 Letterlijk: Oud en verzadigd van dagen.

Zie: Job 42:173 Achter de maand ‘Adar’ staat de letter 9,

afkorting voor: 0&:!9.Het gaat dan om de eerste Adar. In schrikkeljaren komt er ook een tweedeAdar voor (*1: 9$!).

1 Naar Job 1:1 en 1:8.2 De wijze (/&,(%) is afgekort tot: (%3 Zie: Habakuk 2:4. De gemarkeerde letters

van het citaat geven met hun getalswaardehet jaartal aan: (5)655.

)5

$!/ &#3& 9:*& .; :*!9%3/&59!5 %$&* 9 (% 0" *-

;51.&*" 9"81& 9T! !, $ .&*"

9)5185- %*(* &;1&/!" 8*$7& ;1:

&" &

H(ier) R(ust)Hartog Leman Parfumeur

Overl. 15 Mei 5655 (1895)Geb. 15 November 5576 (1816)

15-5-1895

g r a f 59 Hartog Leman Parfumeur

-(9 *-3 %;/

)5

%18' %"&:(& %3&17 %:!-(9 / .*/* ;3":&

9%3/&59!5 *-;51 , ;:!%;/:1 %;-3 .&9/-

! .&*" %9"81& % -*-"9 9$! %85- $19;

%"71;

H(ier) R(ust)Reintje Parfumeur

Geb. Fontijn........

8-2-1894

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man1, zijnliefde was groot.

Naftali zoon van de wijze2 hr. JudaParfumeur

Gestorven op woensdag 21 Ijar – enbegraven op vrijdag

in deze (maand). De rechtvaardige zal levendoor het geloof 3. Naar de kleine telling.

Rachel is mij door de dood ontvallen1

Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouw, ouden van het leven verzadigd2, mevr. Rachelechtgenote van de eerw. Naftali

Parfumeur,Haar ziel ging op naar bovenin de nacht van donderdag – en zij is

begraven op zondag5 Adar I3

(5)654 naar de kleine telling


g r a f 58 Rijntje Parfumeur-Fontijn

96


97

1 Letterlijk: Oud en verzadigd van dagen. Zie: Job 42:17

2 Letterlijk: in het licht van.

1 Job 1:1 en 1:82 Letterlijk: Oud en verzadigd van dagen.

Zie: Job 42:173 De naam ‘van Gelderen’ is in het Hebreeuws

hier anders gespeld 4 :$8 ;":" is afgekort tot: 8:"

)5

.*/* 3":& 18' 9:*& .; :*!.&9/- 0393$-3# 0!5 "83* %,

9"8-& '&/; # 8:" &;/:1 %;-385- 29; &" % .&*" &5&# -"&%

%"71;

H(ier) R(ust)Jacob van Gelderen

Geb. 23 mei 5587 (1827)Over. 30 juni 5660

30-6-1900

g r a f 61 Jacob van Gelderen

)5

%"&:%& %3&17 %:!%1!% / .*/* ;3":& %18'

09$-3# 5 "83* , ;:!9&! %;/:1 %;-3 /&9/-9"8-& 0&:(9/ &) $ .&*-

85- %19; &" '* .&*" %5&# -"&%

%"71;

H(ier) R(ust)Johanna van Gelderen – Wolff

Geb. 30 juli 1822Over. 14 nov. 1894

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man1, oud envan het leven verzadigd2

de eerw. hr. Jakob van Gelderen3 dan ophet graf van zijn vrouw. Naar boven

ging zijn ziel, op de hl. sabbat4 3 Tamoez –en gebracht

is zijn lichaam naar het graf op de 5e indeze (maand) (5)660 naar de kleinetelling


Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouwoud en van het leven verzadigd1, Mw

Hanah,echtgenote van de eerw. Jakob v. GelderenHaar ziel ging op naar boven, op de

morgen van2

woensdag 15 Marchesjvan – en gebracht ishaar lichaam naar het graf op de 17e in

deze (maand) (5)655 naar de kleinetelling


g r a f 60 Johanna van Gelderen-Wolff


1 Numeri 20:1b

1 Vrij naar Spreuken 17:6.2 Letterlijk: in de nacht, bij het uitgaan van de

sabbat. De / is een afkorting voor: 9!7&/(uitgegaan) – en ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":)is afgekort tot: 8:.

3 Voor het getal 15 zijn de letters )(9) en&(6) gebruikt in plaats van de letters ‘jod’(10) en ‘he’ (5). Dit om te voorkomen datmen met die letters de onuitsprekelijkeNaam van de Eeuwige zou schrijven.

)5

;9!5; %"&:(%& %3&17% %:!%.*1&*"!- ;13:/& %*1"& %-3"

8%3"13'TR 8(7* ;" !,7T9 /-*- ;9)51 +-!R 0&3/: ;:!# .&* ;9"81& ;") &) 8: /

85- (19; &" '*

%"71;

Hier rustRoosje Walg-Wijzenbeek

Geb. 30 oct 5587overl. 9 jan. 5658

9-1-1898

g r a f 64 Rika Walg-Wijzenbeek

.: 9"8;& .*9/ .: ;/;&

)5

;9/ %"&:(%& %3&17% %:!%3$ $&%* ;:! -!&/: ;" .*9/

'&/; % # .&*" ;9)51 933"85- &19; ;1: &" & % .&*"

;9"81&

%"71;

16-6-1896

Hier ligt geborgen

De bescheiden en de geachte vrouw, (de)glorie

van haar man en haar zonen1 – een steunvoor de armen

Mevr. Rijske, dochter van Izak Wijzenbeek,echtgenote van Simon Walg. Gestorven zaterdagavond2 – 153 Tevet. En begraven op

dinsdag(de) 17e in deze (maand) – (5)658 naar de

kleine telling


Mirjam stierf daar en werd daar begraven.1

Hier ligt geborgen

De bescheiden en de geachte vrouw,Mevrouw

Mirjam, dochter van Samuel, echtgenotevan Jehud de

Beer, – gestorven op dinsdag 5 Tamoezen begraven op donderdag 6 in deze

(maand) van het jaar (5)656naar de kleine telling


g r a f 62 Marianne de Beer-van Buuren

98


99

1 Psalm 104:232 Job 1:1 en 1:83 Sabbat (;":) is afgekort tot één letter: :.

1 Job 1:1 en 1:82 Citaat uit Genesis 5:6. Als je de gemarkeerde

letters van dit citaat leest als getallen dan isde som daarvan het jaartal: (5)661.

)5

!)( ;!9*& &13 9:*& .; :*!.:& )29!5 7(7* 0" -!&/: % ,9"81& 0&:( '# .&*" 9)51 3-93/

&/!%8$7 &- %":(*& %" 0/!%& ;1:

&" ) .&*"

%"71;

H(ier) R(ust)Samuel I. Vorst

Geb. 25 Tamm. 5591 Overl. 7 Chesw. 5661

30-10-1900

g r a f 68 Samuel Izac Vorst

"93 *$3 &;$"3-& &-35- .$!!7*

)5

&;:!- -3" 9:*& .; :*!-!*9"# " 0&3/: &*$-*- "!&

%9&; : -*-" 9)51 +-!R85- 29; & .&*" 9"81&

%"71;

Hier rustSimon Gabriël Walg

Geb. 5588. Overl. 566027-9-1899

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man1, dezonde vrezend

de eerw. hr. Samuel, zoon van Izak Vorst –en de naam van

zijn moeder: Merle. Gestorven op dinsdag7 Chesjwan en begraven

op de 9e in deze (maand) in het jaar: Hijgeloofde in de Eeuwige en het werd hem totgerechtigheid gerekend2


De mens gaat uit tot zijn werk en naar zijnarbeid tot de avond toe.1

Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man2 – eenman voor zijn vrouw

en een vader voor zijn kinderen. Simon,zoon van Gabriël

Walg. Hij stierf in de nacht van de sabbat3

Torahen is begraven op vrijdag in het jaar (5)660

naar de kleine telling


g r a f 65 Simon Gabriël Walg


1 Job 1:1 en 1:8 1 Lees: de eeuwigheid

15

%$&/(& %3&17 %-&;"03$/3 5 .%9"! %, ;" %1%

)": $* $ .&*" %/-&3- %,-%85- #29;

%"71;

H(ier) R(ust)Johanna van Emden

Overl. 11 febr. 5663 A.M.11-2-1903

g r a f 71 Johanna van Emden

)5

&;:!- -3" 9:*& .; :*!&/(- !*"* &:51" &*$-*- "!&)29!5 8(7* 0" 0"&!9 % ,9"81& '&/; ) $ .&*" 9)51

85- !29; &" !* .&*"

%"71;

H(ier) R(ust)Ruben Izak Vorst

Geb. 26 Cheswam 5595 Overl. 9 Tammoez 5661

26-6-1901

Hier rust

De bescheiden en liefdevolle maagdHannah, dochter van de eerw. hr. Abraham

v. EmdenZij ging naar haar wereld1 op woensdag

14 Sjevet(5)663 naar de kleine telling


Hier ligt geborgen

Een vroom en rechtschapen man1 –echtgenoot voor zijn vrouw

en vader voor zijn kinderen. Met (heel) zijnziel zal hij zijn brood brengen

de eerw. hr. Ruben, zoon van Izak Vorst,Gestorven op woensdag 9 Tammoez en

begravenop de 11e in deze (maand) (5)661 naar de

kleine telling.


g r a f 70 Ruben Izac Vorst

100


101

1 Zie Psalm 106:30a2 Job 1:1 en 1:8 1 Zie Spreuken 21:4

)5

%"&:(& %98* %:!%;*" ;9!5;& %-3" ;9)3.:& 0&3/: 9 ;" !-!1 /

.&*" %9)51 %9: %/!):" %9"81& 9T! ( %

85- )39; 9T! !* ! .&*"

,/;

Hier rust Klaartje DavidsPakkedrager

Overl. 8 Ijar / 8 Mei 5679 8-5-1919

g r a f 76 Klaartje Davids – Pakkendrager

--5*& 2(1*5 $/3*&

15

2(1*5 %, %% 9:*& .; :*!9)51 2$*&!$ 0&3/: %, 0"

9"81& &29; 9$! !* % .&*"&" $* ! .&*"

%"71;

Hier rustSalomon Davids

over. in den ouderdom van 78 jaren11 Adar / 6 Maart 5666

8-3-1906

Hier ligt geborgen

een waardevolle en geachte vrouwDe kroon van haar man1 en de heerlijkheid

van haar huismevr. Nele, dochter van dhr Simeon. En de

naamvan haar moeder: Sarah. Gestorven opdonderdag 8 Ijar – en begraven in goede

naam, opzondag 11 Ijar (5(679 naar de kleine telling.

Moge haar rust geëerbiedigd worden.

Pinechas trad op en hield gericht1

Hier rust

Een vroom en rechtschapen man2, de eerw.hr. Pinechas

zoon van de eerw. hr. Simeon Davids.Gestorven

op donderdag 11 Adar (5)666 en begravenop zondag 14 in deze (maand)


g r a f 75 Salomon Davids


)5

-!*9'3 ;1/-! %9:03-!5 0!5

%*( %/! .:&

Hier rustSara Wijsenbeek

wed: Izak van PolenOverleden 1 Ab 5667

12 juli 1907in den ouderdom

van 69 jaar.

g r a f 82 Sara van Polen-Wijzenbeek

15

81!95 "83* 0" 0;1!1*: &/! .:&

85- &39; *9:; ( 9)51

%"71;

Nathan FrankOverl. 8 Tisrie / 16 Sept. 5676H.R.I.V. (Hij ruste in vrede)

16-9-1915

Hier ligt geborgen

Sarah, weduwe van Azriëlvan Polenen de naam van haar moeder: Chajah.

Hier rust

Nathan, zoon van Jakob Franken de naam van zijn moeder: SienaGestorven 8 Tishri (5)676 naar de kleine

telling


g r a f 80 Nathan Frank

102


103

1 Vgl. 1 Koningen 18:121 Spreuken 12:4.2 ‘Avond’ ("93) is afgekort tot: 3.

)5

%"&:(& %3&17 %:*!%*1"& %-3" ;9)3

0T-93" *9&! ;" 3-3$139" ;9/8%3"1'T& %*9! 8(7* 9 ;:!

85- 39; -&-! (, .&*" ;9)5185- 39; %1:% :!9 3 ;9"81&

%"71;

Betsie WijzenbeekGeb. Berlijn

2-10-1910

g r a f 84 Betsy Wijzenbeek-Berlijn

15

&*9&31/ % ;! !9* :*!&*:3/" &*% ;/!& .&-:%:3 .*:1!& .*%-! 0&79&1// (8-1 %' .&*" %%!

8%3"1'T& 8(7* 9" *9&! %:/85- 39; 9T! $* .&*" 9)51

%"71;

Philip J. Wijzenbeek23-5-1910

Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouwde kroon van haar man1 en zonenMevr. Brendele, dochter van Arie Berlijnvrouw van dhr. Izak Ariëh WijzenbeekGestorven op dag 28 Eloel (5)670 naar de

kleine tellingen begraven op de (voor)avond2 van

nieuwjaar (5)670 naar de kleine telling.Moge haar ziel gebonden zijn in de bundel

der levenden.

Hier rust

Man, de Eeuwige vrezend vanaf zijn jeugd1

Vrede en waarachtigheid waren in zijndaden

Hij deed de wil van God en mensenWee! Op deze dag is hij van ons

weggenomenMozes Arie zoon van Izak WijzenbeekGestorven op dag 14 Ijar – (5)670 naar de

kleine telling


g r a f 83 Philip Wijzenbeek


1 Genesis 24:63. ‘Vertreden’ wordt ook vertaaldmet bidden of peinzen.

)5

%"&:(%& %3&17 %:!;9/ %*1""& %-3" ;9!5;

;:! %:/ ;" !,7T9&) ;9)51 )29!5 0"&!9

85- "39; &" '* ;9"81& '&/;

%"71;

H(ier) R(ust)Roosje Vorst

GoldsmitGebr. 18 febr. 5595

overl. 30 juni 5672 20-6-1912

g r a f 86 Roosje Vorst-Goldsmit

15

%$:" (&:- 8(7* !7*&8(7* 0" %*9! 8(7*

- .&*" %"&) %"*:" ;/.&*" "&) .:" 9"81& 0&*2

$39; ;1: '&/; "

%"71;

Izak Wijzenbeek24-6-1914

Hier ligt geborgen

Een bescheiden en geachte vrouwde glorie van haar man en haar zonen, –

mevrouwRijske, dochter van Mozes, echtgenote vanRuben Vorst. Gestorven 15Tammoez en begraven 17 in deze (maand)

(5)672 naar de kleine telling


Hier rust

‘En Izak ging uit om zich te vertreden inhet veld’1

Izak Ariëh, zoon van IzakHij ging dood in goede ouderdom op dag

30 (van de maand)Sivan – en is begraven in goede naam op

dag2 (van de maand) Tamoez in het jaar (5)674.


g r a f 85 Izac Wijzenbeek

104


105

1 Spreuken 31:102 Lees: naar de eeuwigheid

1 Hebreeuws voor: Rebekka2 Lees: naar de eeuwigheid.

15

"83* 9" %1&*%8"9 &/! .:&

9$! "* &/-&3- +-%#59;

%"71;

Hier rustmijn beminde manJonas Jacob Davids

Overl. te Hilversum12 Adar / 28 februari 5683

21-2-1923

g r a f 91 Jonas Jacob Davids

)5

!7/* */ -*( ;:!!-$1*% .*9/ ;9/

09%! %:/ ;"-&-! &) %/-&3- %,-%85- $39; &" '* ;9"81&

%"71;

Hier rustNaatje van Gelderen

echtgenoote vanJonas Davids

Geb. 3 Eloel 5620 21 Aug. 1860

Overleden 15 Eloel 56746-9-1914

Hier rust

Jonah zoon van Jakoben de naam van zijn moeder: Rivkah1

Hij ging naar zijn wereld2 12 Adar(5)683


Hier ligt geborgen

‘Een degelijke vrouw, wie zal haarvinden?’1

Mevrouw Mirjam Hindeledochter van Mozes AharonZij ging naar haar wereld2 (op) 15 Eloelen is begraven, de 17e in deze (maand)

(5)674 naar de kleine telling.


g r a f 90 Naatje Davids-van Gelderen


1 Vgl. Spreuken 31:30b

15

&;(5:/- "&) :9$ 9:*% :*!%&9*3 *1"" "&%!& .&-: +$&9

.*$2( ;&-*/# 8($ *!"#%-%8% *#*%1//

*&-% "83* 9 0" +&9" 90393$-3# 0!5!1% &/! .:&

85- !79; )": ' ! .&* 9)51-&$# $&"," &" ) # .&* 9"81&

%"71;

Hier rustBenjamin Jakob v. Gelderen

Overl. 7 Sjewat / 25 Januari 5691 H.I.R.V. (Hij ruste in vrede)

25-1-1931

g r a f 95b Benjamin Jacob van Gelderen

--%;; !*% % ;!9* %:!

)5

;9/ %"&:(% %:!%0393$-3# 0!5

!-,39 %/! .:&%9&%)% %;/:1.&* .&9/- %;-3

85- (39; 0&*2 " "

%"71;

Hier rustMijn lieve vrouw

Hanna van Gelderen – SchwartsOverl. 13 mei 5678

Z.R.I.V. (Zij ruste in vrede)13-5-1918

Hier rust

De man die rechtschapen is, zoekt hetgoede voor zijn familie

zijn heersen was vrede en liefde voor dezonen van zijn stad

de bron van de hl. gemeente – weldadenvoor de vromen

de leider van de gemeentedhr. Baruch, zoon van dhr. Jakob Halevivan Gelderenen de naam van zijn moeder: HannaGestorven op maandag 7 Sjevet (5)691 naar

de kleine tellingen begraven op dinsdag 9 in deze (maand)

met grote eer.



Hier ligt geborgen

De geachte vrouw, mevrouwvan Gelderenen de naam van haar moeder: Rechele.Haar reine zielging op naar boven, opmaandag 2 Sivan (5)678, naar de kleine

telling.


g r a f 95a Johanna van Gelderen-Schwarts

106


107

1 Spreuken 12:42 Lees: de eeuwigheid3 Tussen Nieuwjaar en Grote Verzoendag –

De letters (9:3- !2,) staan met hungetalswaarde voor het jaartal (5)681.

)5

"83* ;" !-$1*%0322!1!/

81!95 0;1 ;1/-!!)* %/! .:&

85- #59; )": ', ;9)51

%"71;

Antje Frank – ManassenOver. 27 Sjewat

13 Febr. 5683Z.R.I.V. (Zij ruste in vrede)

13-2-1923

g r a f 105 Antje Frank-Manassen

)5

%-3" ;9)3 -*( ;:!8(7* , ;" -*93 .*9/ ;9/ %%8(7* , ;:! 0*,235 %/! .:&

$ .&*" %/-&3- %,-% +-!R85- 9:3- !2, 0*" 1

%"71;

Hier rustAaltje Walg-Wijsenbeek

Overl. 3 Tisrie / 14 sept. 5681 A:MZ.R.I.V. (Zij ruste in vrede)

15-9-1920

Hier ligt geborgen

Hindele, dochter van JakobManassenWeduwe van Nathan Franken de naam van haar moeder: JitteGestorven 27 Sjevat (5)683 naar de kleine

telling


Hier ligt geborgen

Een degelijke vrouw is de kroon van haarman1

deze is Mevrouw Mirjam Ariël, dochter vande eerw. Izak.

En de naam van haar moeder: Peschien,echtgenote van Izak

Walg. Zij ging naar haar wereld2 opwoensdag

begraven ‘in de 10 geduchte dagen’3 naarde kleine telling

Moge haar ziel gebonden zijn in de bundeldes levens

g r a f 97 Aaltje Walg-Wijzenbeek


1 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is hier afgekorttot: 8:.

2 Menachem komt voor als toevoeging bij demaand Av. Hier te lezen als ‘de treurmaandAv’. 1 Lees: naar de eeuwigheid

)5

%"&:(%& %3&17% %-&;"%+-!&& 0&3/: ;" -*9!

%/-&3- %,-%85- $59; 02*1 $, " .&*"

%,7**9 %/! .:&

%"71;

Hier rustAaltje Walg

Geb. 27 maart 5611Overl. 24 nisan / 28 april 5684

28-4-1924

g r a f 109 Aaltje Walg

)5

%3&17% %-&;"%*&-% .T( %, ;" %,2*'

%/! .:& 9&3/&59!5%*(! ;! %"'3 %-*"-! %":& %*;&*(!& 8: .&*" %*"! ;*"85- #59; .(1/ ),

%"71;

Hier rustSientje Parfumeur

Geb. 20 Adar 1 20 februari 5622Overl. 29 Menachem /

11 Augustus 568310-8-1923

Hier ligt geborgen

De bescheiden en geachte maagd Ariël, dochter van Simon WalgZij ging naar haar wereld1

op maandag 24 Nissan, (5)684 naar dekleine telling

En de naam van haar moeder: Rijzkah(Roosje)


Hier ligt geborgen

De bescheiden maagdZiskah, dochter van de eerw. hr. Chaim

HaleviParfumeur. En de naam van haar moeder:Bailah. Zij liet achter haar broer en haar zuster om te verblijven in het huis van haar vader op de dag van de

Hl. Sabbat1

29 Menachem2 (5)683 naar de kleine telling.


g r a f 106 Sientje Parfumeur

108


109

1 Lees: naar de eeuwigheid2 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is afgekort

tot: 8:.

1 Vrij naar Spreuken 12:4.2 Lees: naar de eeuwigheid3 ‘Heilige Sabbat’(:$8 ;":) is in de

Hebreeuwse tekst afgekort tot 8:.4 ‘Nieuwe maandsdag’(:$( :!9) is afgekort

tot: (9.

)5

%-3" ;9!5; -*( ;:!.%9"! %, ;" )/&95 /

0" "!' %:/ ;:! 03$/3 0!50393$-3# 0!5 *&-% "83*

!1131 %/! .:&8:/ %/-&3- %,-%

85- &59; 9$! (9 $ !

%"71;

HRFlora van Gelderen – van Emden

Overl. 30 sjewat / 13 febr. 568613-2-1926

g r a f 112 Flora van Gelderen-van Emden

)5

%$&/(%& %3&17% %-&;"%03$/3 5 .%9"! %, ;" !-*"

!1131 %/! .:&8: .&*" %/-&3- %,-%

85- %59; )": ',

%"71;

H.R.Betje van Emden

Overl. 27 Sjewat / 20 Febr. 568520-2-1925

Hier ligt geborgen

Een degelijke vrouw is de roem van haarman1

mw Fromt, dochter van de eerw. hrAbraham

van Emden, echtgenote van Mozes Zev,zoon van

Jakob Halevi van Gelderenen de naam van haar moeder: NennaZij ging naar haar wereld2 op de hl sabbat3

de eerste nieuwe maandsdag4 Adar, (5)686naar de kleine telling


Hier ligt geborgen

De bescheiden en liefdevolle maagdBaile, dochter van de eerw. hr. Abraham v

EmdenEn de naam van haar moeder: NennaZij ging naar haar wereld1 op de dag (van

de) hl. sabbat2

27 Sjevat (5)685 naar de kleine telling


g r a f 110 Betje van Emden


)5

;&9&"#- %,&/2 %18' -*( ;:!;&9:*& ;&"&) ;&$/" %-&-,& %1*&7/

9&57 ;9/-' 03/!95 .%9"! 9 ;"

.3(!- *$*-*/&1&79 %:&3& %-3" ;9)3 %9:, %:!

&$#1, 9'3- %;*%& &"- %" ()"% ;!9*" %*1" +1(-&

.*/&9/- %:51 43;& %;/1/ -,%;*%

;") , :$8 ;": .&* 85- '59; ;") ", %9"81&

Santje Beem – VromenGeboren te Lochem 3 maart 5608

Overleden 20 tebeth / 25 december 568725-12-1926

0*/*% 68- &$/3*& %19" 953 *1:*&7*8*&

%"71;

g r a f 116 Santje Beem-Vromen

15

"&$ .T( ,)29!5 .(1/ , 0"

61*95: &/! .:&"! ( 9)5185- &59;

%"71;

Hier rustHijman Benjamin Vorst

overleden 3 Av / 19 juli 5686in den ouderdom van 66 jaar

Hij ruste in vrede.19-7-1926

Hier ligt geborgen

Een degelijke vrouw, in haar ouderdombijna tachtig

uitmuntend, vol van het goede en wat rechtis Mevrouw Zippor(a)

dochter van dhr. Abraham Vromen -mogehaar herinnering tot zegen zijn

Geboren te Lochemeen zuivere1 vrouw, (de) kroon van haar

man2 en zij deed naar zijn welgevallenop haar vertrouwde zijn hart3 en zij was

hem de hulp die bij hem past4

Zij voedde haar zonen op om de Eeuwige tevrezen

dit alles was zij en haar ziel vloog naar bovenop de dag van sabbat 20 teveten zij is begraven 22 tevet (5)687 naar de

kleine telling.

Wie slapen in het stof zullen opstaan metvreugde; recht staan aan het eind derdagen.


Hier rust

Eerw. Chaim Dovzoon van eerw. Menachem Vorsten de naam van zijn moeder: SprintzGestorven 8 Av(5)686 naar de kleine telling

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundel der levenden.

g r a f 114 Hyman Benjamin Vorst

110


111

1 Lees: naar de eeuwigheid

)5

%3&17% %-&;"%433-8 0!5 0;1 ;" %!-

!1!9 %/! .:&%/-&3- %,-%

85- (59; 02*1 !*

%"71;

Hier rustMej. Helena van Kleef

Overleden 11 niesan 1 april 5688

1-4-1928

g r a f 118 Helena van Kleef

15

;&9&"#- +&/2 08' :*!8$7 -3&5& .*/; +-&% 9:*& .;

;&*9"-& .&8/- $/(1& "&%!.%9"! ,

-' .%33" -!8'%* 0"#9&"-3 $*-*

&*9(! &;*" ;!& &*1" ;! %&7.%9"!&

)5:/& %8$7 ;&:3- % +9$&9/:

-**(" .**(% 63 +9$ -3 !&%$8: 9:!,

)":" 9:3 %:/( # .&* %"&)%"*:" 9)51

85- '59; )": "&) $&","9"81&

Abraham BeemGeboren te Elburg 9 maart 5607Overleden 15 sjevat / 18 januari

568718-1-1927

0*/*% 68- &$/3*& %19" 953*1:* &7*8*&

%"71;

Hier ligt geborgen

de bescheiden maagd Leah, dochter van Nathan van Kleefen de naam van haar moeder: RanaZij ging naar haar wereld1

11 Nissan (5)688 naar de kleine telling


Hier rust

Een man, in zijn ouderdom bijna tachtigVroom en rechtschapen, oprecht in zijn

wegen, en rechtvaardigheid doendeHij was geliefd en beminde God en

mensenEerw. Abrahamzoon van Jehizkiel Beehm, moge zijn

nagedachtenis tot zegen zijnGeboren te ElburgEn Abraham gebood zijn zonen en zijn

huis na hemde weg van de Eeuwige te bewaren door

gerechtigheid en recht te doen1

zo heeft hij zich toegewijd op de weg vande boom des levens. Sterk

stierf hij in goede ouderdom op dinsdag 15Sjevet

En begraven in goede eer sjevet (5)687 naarde kleine telling

Wie slapen in het stof zullen opstaan metvreugde; recht staan aan het eind derdagen.


g r a f 117 Abraham Beem


1 Spreuken 31:282 .&5 is een afkorting van: #*%1/& 2195

3 In het Hebreeuws zijn de 3 letters 85- totéén letter ‘samengesmolten’.

1 .&5 is een afkorting van: #*%1/& 21952 ‘Eerwaarde’ ($&",) is afgekort tot: ,.3 Lees: naar de eeuwigheid

15

.%9"! %:/ , /&58(7* % , 0"

8%3"12TR0*,235 &/! .:&

&/-&3- +-%85- # 79; ;") %*

%"71;

Hier rust Abraham Isak WijsenbeekOverleden 18 Tebeth 5693

16 Januari 1933

g r a f 120 Abraham Isac Wijzenbeek

%--%*& %-3" %&9:!*& %*1" &/8

)5

2(1*5 /&5 ;" !1% ;9/.%9"! %:/ 9 /&5 ;:!

8%3"12TR!)!/ %/! .:&

%,9$- %,-%)": )* $ .&*- 9&!

85- )59; &" , .&* ;9"81&

%"71;

Hier rustJohanna Wijsenbeek

Geb: WijzenbeekOverleden 19 Sjevat 5689

29 Januari 1929

Hier rust

(De) vertegenwoordiger en leider1, deeerw2. Mozes Abraham

zoon van de eerw. heer Izak Wijsenbeeken de naam van zijn moeder: PeschienHij ging tot zijn wereld3

18 Tevet (5)693 naar de kleine telling


Haar zonen staan op en prijzen haargelukkig / haar man roemt haar1

Hier ligt geborgen

Mevr. Hanna, dochter van (de)vertegenwoordiger en leider2 Pinechas

vrouw van (de) vertegenwoordiger enleider dhr Mozes Abraham

Wijsenbeeken de naam van haar moeder: MataZij ging haar wegin het licht van woensdag 19 Sjeveten is begraven op dag 20 in deze (maand)

5689 naar de kleine telling3


g r a f 119 Johanna Wijzenbeek -Wijsenbeek

112


113

1 Lees: de eeuwigheid.2 ‘Heilige Sabbat’ (:$8 ;":) is in de

Hebreeuwse tekst afgekort tot 8:.

15

&;*" ;9!5; "&:% :*!%-%8% *#*%1//

"83* 9 0" .&-: %:/ 98938)!!9# *&-% *"7

;*$&%* &/! .:&8: .&*" &/-&3- +-%

85- 69; *9:; ),

%"71;

Hier rustSalomon Grootkerk

Overl. 29 Tisjrie 2 Nov. 5690

H.R.I.V. (Hij ruste in vrede)2-11-1929

g r a f 122 Salomon Grootkerk

15

%$&%* 0&3/:2$*&&!$ 2(1*5 0"!--3# &/! .:&

*9:; $* 9&! 9)5185- 79;

%"71;

Simon DavidsOverl. 14 Tisrie

17 oct. 5890H.R.I.V.

(Hij ruste in vrede)17-10-1929

Hier rust

Een geachte man, de glorie van zijn huisLeider van zijn gemeentedhr. Mozes Salom(o), zoon van dhr. JakobZvi Halevi Grootkerken de naam van zijn moeder: JudithHij ging naar zijn wereld1 op de hl. sabbat2

29 Tisjri (5)690 naar de kleine telling.


Hier rust

Simon Jehudazoon van Pinechas Davidsen de naam van zijn moeder: Gellagestorven (in het) licht (van) 14 Tishri(5)690 naar de kleine telling


g r a f 121 Simon Juda Davids


15

%$&%*9%*5: 0!5 8(7* 0"

!-*" &/! .:&0&:(9/ " 9)51

85- 79;

%"71;

Hier rustLevie Izak van Spier,

overleden 2 marcheswan5 november 5690

in den ouderdom van 56 jaar

Hij ruste in vrede

g r a f 124 Levi Izaac van Spier

)5

"- ;"&) %:!0"&!9 8(7* 9 ;" !-$1/ ;9/

":; -&-! % %/-&3- %,-%!,2T9 %/! .:&

Hier rustonze lieve moeder

Mietje Ruben VorstWed. van Salomon Grootkerk

Geb. te Culemborg 25 Tisjrie 5629 11 october 1868

Overl. te Utrecht 5 Elloel 5702 18 augustus 1942

%"71;

Z.R.I.V. (Zij ruste in vrede)

Hier rust

Jehudahzoon van Izak van Spiehren de naam van zijn moeder: Bailegestorven 2 marchesvan(5)690 naar de kleine telling


Hier ligt geborgen

Een vrouw, goed van hartMevr. Mendele, dochter van dhr. Izak

RubenZij ging naar haar wereld op 5 Eloel (5)702en de naam van haar moeder: Rijske.

Moge haar ziel gebonden zijn in de bundel der levenden.

g r a f 123 Mietje Ruben Grootkerk-Vorst

114


115

1 Zie Spreuken 31:26b2 Lees: de eeuwigheid

15

.:& 9*!/ 9 0" 2(1*5 9 .;:*!

85- &79; 02*1 # ;/ 9;2!&/!

%"71;

Hier RuhtBernhard David

Geb. in Münster I.W. 19 Ijar / 11 mei5609 (1849)

Gestorven 26 maart / 3 Nisan 5696Ruhe in Frieden

26-3-1936

g r a f 126 Bernhard David

)5

%3&17& %"&:% %:!%1&:- -3 $2( ;9&; 9:!2-35 "83* 9 ;" %79; /

$*5!$ 2(1*5 9 ;:!-313% %/! .:&

%/-&3- %,-%85- !79; 0&:(9/ %,

%"71;

Hier ruhtTherese David – Pels

Geb. in Emden 14 Marchesjwan 14 nov. 5606 (1846)

Gest. 25 Marchesjwan 16 nov.5691

Ruhe in Frieden.16-11-1930

Hier rust

Een rechtschapen man, dhr Pinechas, zoonvan dhr Meïr – en de naam

van zijn moeder: Esther. Hij stierf 3Nissan, (5)696 naar de kleine telling


Hier ligt geborgen

De geachte en bescheiden vrouw‘vriendelijke onderwijzing lag op haar

tong’1

Mw Tirzah, dochter van dhr. Jacob Pelsechtgenote van dhr. Pinechas Daviden de naam van haar moeder: HendelZij ging naar haar wereld2

25 Marchesjvan, (5)691 naar de kleinetelling


g r a f 125 Therese David-Pels


1 Naar Job 1:1 en 1:82 Lees: naar de eeuwigheid

15

"83* 9 .; :*!.:& *&-% $&$ 9 0"

$ .&*" 9)51 ;*$&* &/!85- %79; )": "*

%"71;

Hier rustJacob Woudstra

overleden 12 sjevat16 januari 5695

H.R.I.V. (Hij ruste in vrede)16-5-1935

g r a f 134 Jacob Woudstra

15

9:*& .; :*!.**( ,

933" 3$ %$&%* , 0".*9/ &/! .:&

-&-! (* &/-&3- +-%85- "79;

%"71;

Hier rustHijman de Beer

overl 18 Elloel / 19 sept.5692 A.M.

Oud 77 jaar.19-9-1932

Hier rust

Een vroom man, dhr JakobZoon (van) dhr David Halevi – en de naamvan zijn moeder: Judith. Gestorven (op)

woensdag12 Sjevat (5)695 naar de kleine telling


Hier rust


Eerw.Chaimzoon (van de) eerw. Jehuda de Beeren de naam van zijn moeder: MirjamHij ging naar zijn wereld2 18 Eloel(5)692 naar de kleine telling


g r a f 129 Hijman de Beer

116


117

1 / 1% is een afkorting van: 0/ $-&1%(geboren uit)

1 In de Hebreeuwse tekst is /&5 een afkortingvan: #*%1/& 2195 (vertegenwoordiger enleider)

2 :#*& %:95 is de naam van de lezing van deweek op sabbat: ‘En hij naderde’. Genesis44:18-47:27

3 De derde scheppingsdag is de enige dagwaarop twee keer staat vermeld: ‘en God zagdat het goed was’ (Gen. 1:10.12.)

4 De familie van de vrouw is hier blijkbaarbelangrijk, omdat er gesproken wordt van‘echtgenoot van...’.

.&9/- %-3 %:/

15

.&8*-! 9 0" %:/ 9 .&5$3 **(- +-% %8"9 &/! .:&;") & :#*& 5 8: *!7&/ -*-85- !:; "&) *, &" -5,1:

.&*" 9"81&

%"71;

Hier rustMozes Polak

echtgenoot vanH. Wijzenbeek

Overl.6 tijwijs 5701 /5 januari 1941

g r a f 137 Mozes Polak

15

*,$9/ 9&("%2%*95 3$ "83* 0"

2$% / 1%85- %79; 0&*2 $ 9)51

%"71;

Hier rustonze dierbare

Marius J.J. de VriesOverl. 4 Siewan 5695

5 juni 1935H.R.I.V. (Hij ruste in vrede)

Mozes ging op naar boven

Hier rust

De vertegenwoordiger en leider1 Mozes,zoon van Eliakum

en de naam van zijn moeder: Rivkah – hijging op naar het eeuwig leven op

de avond voor het uitgaan van de hl.sabbat (paraschat wajegasj)2 6 tevet

en is begraven op de dinsdag die goed is,3

(5)701 naar de kleine telling.

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundelder levenden.4

Hier rust

De jongeman Mordechaizoon van Jakob de VriesGeboren uit1 Hadasen begraven op 5 Sivan (5)695 naar de

kleine telling


g r a f 136 Marius J.J. de Vries


1 Vgl. Spreuken 31:30b2 ‘De avond van de Heilige sabbat’ (:$8 ;":

"93) is afgekort tot: 8:33 %/&9; %:95 is de naam van de lezing van de

week op sabbat: t.w. Exodus 25.

)5

%3&17& %"&:( %:!8(7* 9 ;" !-$1*/ /

8(7* 9" *,$9/ 9 /-!+:; ;") ! %9)51

Hier rustonze lieve moeder en oma

Mietje Zwelheimweduwe van

Marcus van SpierOverl. 1 Teweth 5720

31 decemberin den ouderdom van 85 jaar.

11-12-1960

%"71;

g r a f 139 Mietje van Spier-Zwelheim

--%;; !&% % ;!9* %:!

)5

%*51 %:95 *13- %98*& %"&:%%:!

%;(5:/- ;9)3& %-3"- $&",&9$%

%*9! 8(7* 9 ;" *,T( /$3 T%- %,-% !-$139" %/! .:&

9$! :$( :!9 $ ! -*-"85- !:; %/&9; 5 8:3 %9"81&

%"71;

Hier rustHenriette Wijzenbeek,

echtgenoote van M. PolakOverl. 30 Sjewat 5701 / 26 februari 1941

Hier ligt geborgen

Een geachte en bescheiden vrouwMevr. Meindele, dochter van dhr. Izak,weduwe van dhr. Mordechai, zoon van

dhr. IzakGestorven: 1 Tevet (5)720



Hier ligt geborgen

Een geachte vrouw, gewaardeerd door dearme, zij spreidde haar vleugels

een sieraad en een kostbaar bezit voor haarman en een kroon voor haar familie

Mevr. Chijkie, dochter van dhr. Izak Ariehen de naam van haar moeder: Brendele. Zij

ging naar ’t eeuwige levenin de nacht van zondag – het begin van de

maand – AdarZij is begraven op de vooravond van de hl.

sabbat2, (‘paraschat teroemah’3) (5)701naar de kleine telling.


g r a f 138 Henriette Polak-Wijzenbeek

118


119

1 Job 1:1 en 1:82 De laatste dag van het loofhuttenfeest wordt

ook wel ‘Hosanna Rabba’ genoemd. Op dezevende en laatste dag van dit feest wordt inde synagoge zevenmaal rond de torarolgegaan. De gebeden daarbij eindigen alle opéén refrein: ‘Hosanna’. Omdat het ‘Hosanna’deze dag zoveel klinkt is de naam van delaatste dag ‘Hosanna Rabba’ – veel Hosanna.

Hier rust mijn lieve zorgzame vader

Ruben Samuel Walg Geb. 9 mei 1870

Overl. 14 juni 1946

g r a f 141 Ruben Samuel Walg

15

9:*& .; :*!8(7* 9 0" *,$9/ 9

!1T: &/! .:&&:; !"9 !13:&% 9)51

Hier rustonze brave man en vader

Marcus van SpierEchtgenoot van

Mietje ZwelheimOverl. 21 Tisjrie

28 sept. 5706in den ouderdom van 75 jaar.

28-9-1946

%"71;

Hier rust


dhr. Mordechai, zoon van dhr. Izaken de naam van zijn moeder: SienaHij stierf ‘Hosanna Rabba’2 (5)706.

Moge zijn ziel gebonden zijn in de bundel der levenden.

g r a f 140 Marcus van Spier


1 Zie: Spreuken 25:132 Lees: de eeuwigheid

1 Spreuken 31:112 Spreuken 31:173 Lees: de eeuwigheid

)5

"- ;"&) %:!%-3" "- %" ()"%*1;/ '&3" %9#(

*-;51 9 ;" %8"9 ;9/!-(39 %/! .:&

%/-&3- %,-%",:; )": )"

Hier rust onze lieve moederen grootmoeder

Frederika Gans – van GelderGeb. te Winterswijk

4 teweet / 22 december 5656Overl. te Amsterdam

29 sjewat / 3 februari 57223-2-1962

%"71;

g r a f 143 Frederika Gans-van Gelder

15

&;,!-/" 9*%/ :*!&*(-&:- 0/!1 9*7

;&*9"- $"&,/%/-: 9 0" %:/ 9

%1% &/! .:&"*:; 9$! % &/-&3- +-%

Hier rust onze lieve man en vaderMaurits Gans

Geb. te Zevenaar 21 Chesjwan 26 october 5649

Overl. te Culemborg 5 Adar 1 Maart 5712

Deze steen dient tevens terherinnering aan zijn gedeporteerde

zoons Salomon oud 23 jaar

Henri oud 21 jaarOverl. te Auschwitz 31 mei 1944

1-3-1952

%"71;

Hier ligt geborgen

Een vrouw, goed van hartOp haar vertrouwt het hart van haar man1

Zij omgordde haar lendenen met kracht2

Mevrouw Rivkah, dochter van dhr Naftalien de naam van haar moeder: RecheleZij ging naar haar wereld3

29 sjevet (5)722


Hier rust

Een bekwaam man in zijn werkeen betrouwbare bode voor wie hem

zendt1

eerbiedwaardig voor de schepselenDhr. Mozes, zoon van dhr. Salomohen de naam van zijn moeder: Hannah.Hij ging naar zijn wereld2 op 5 Adar (5)712


g r a f 142 Maurits Gans

120


121

g r a f 145 Cato Pagrach-Polak

g r a f 146 Sjaak Pagrach

)5

.**( 9 ;" %&( /!,$!95 %/! .:&

Hier rust Eva VorstGeb. 25 oct. 1892

Overl. 11 Aw 574912 Aug. 1989

%"71;

Hier ligt geborgen

Mw Chawa (Eva), dochter van dhr Chaimen de naam van haar moeder Fredke.


g r a f 144 Eva Vorst


122

Bijlage 17

Lijst van in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Culemborgse Joden

naam geboren op overleden op

Hermann Aussen 06-11-1906 Oberhausen (d) 24-02-1945 BuchenwaldRosa Eliza Aussen-Windmuller 26-10-1909 Zutphen 28-01-1944 AuschwitzBernhard Aussen 15-04-1939 Culemborg 28-01-1944 Auschwitz

Jetta de Beer-Frank 30-05-1863 Lienden 16-04-1943 Sobibor

Henri Gans 28-02-1923 Zevenaar 31-05-1944 AuschwitzSalomon Gans 05-08-1921 Zevenaar 31-05-1944 Auschwitz

Rebecca van Gelderen 10-03-1858 Culemborg 14-05-1943 SobiborMozes Wolf van Gelderen 28-11-1862 Culemborg 12-05-1943 Westerbork

Hijman Mozes van Gelderen 25-01-1908 Rotterdam 31-03-1944 plaats onbekendElisabeth van Gelderen-Fransman 28-09-1911 Rotterdam 02-11-1942 AuschwitzElise van Gelderen 29-12-1932 Rotterdam 02-11-1942 AuschwitzSimon van Gelderen 28-01-1934 Rotterdam 02-11-1942 Auschwitz

Betty Sara Löbschen 14-05-1880 Sonsbeck (d) 16-04-1943 Sobibor

Meijer Alexander Mertz 23-09-1867 Culemborg 14-05-1943 SobiborRoosje Mertz-Bacharach 18-07-1867 Arnhem 14-05-1943 SobiborSara Karoline Seckl-Mautner 06-07-1876 Stresmir (cs) 16-04-1943 Sobibor

05 Lijst 122-124/04 14-11-2003 10:17 Pagina 122

naam geboren op overleden op

123

Emmanuel van Spier 15-12-1880 Culemborg 16-04-1943 SobiborHenriëtte van Spier-Beem 14-08-1881 Elburg 16-04-1943 SobiborIsaac Abraham van Spier 13-10-1910 Culemborg 09-07-1943 SobiborAbraham van Spier 27-05-1912 Culemborg 31-03-1943 Sobibor

Saartje van Spier 30-07-1882 14-05-1943 Sobibor

Abraham van Spier 13-12-1871 Culemborg 16-04-1943 SobiborHenriëtte van Spier-Zwelheim 27-05-1872 Hilversum 16-04-1943 Sobibor

Marcus Elias van Spier 03-10-1898 Culemborg 31-01-1943 AuschwitzSara van Spier-Brommet 26-03-1901 Wildervank 12-10-1942 AuschwitzHenriëtte van Spier 22-11-1922 Culemborg 12-10-1942 AuschwitzAmalia van Spier 24-01-1926 Culemborg 12-10-1942 Auschwitz

Kaatje Vorst-van Leeuwen 19-10-1865 Eindhoven 28-01-1944 Auschwitz

Gabriël Benjamin Walg 26-01-1868 Culemborg 16-04-1943 Sobibor

Gabriël Isaac Wijsenbeek 12-10-1855 Culemborg 14-05-1943 SobiborJohanna Wijsenbeek 27-10-1857 Culemborg 14-05-1943 SobiborRosetta Wijsenbeek 04-06-1862 Culemborg 14-05-1943 SobiborAdriana Wijsenbeek 03-04-1864 Culemborg 14-05-1943 Sobibor

Flora Henriëtte Wijzenbeek 21-04-1877 Culemborg 14-05-1943 SobiborSamuel Josef Wijzenbeek 04-11-1880 Culemborg 14-05-1943 SobiborJohanna Wijzenbeek-David 03-04-1880 Leer (d) 14-05-1943 SobiborLouis Bernard Wijzenbeek 14-05-1904 Culemborg 28-05-1943 SobiborBernhard David Wijzenbeek 09-07-1905 Culemborg 28-05-1943 Sobibor

05 Lijst 122-124/04 14-11-2003 10:17 Pagina 123

05 Lijst 122-124/04 14-11-2003 10:17 Pagina 124

s. lammers


|te Culemborg

Genootschap A.W.K. Voet van Oudheusden

fiDe Joodse graven aan de Achterw

eg

ISBN 90-804998-5-4

,!7IJ0I0-ejjifa!

00 Omslag Joodse begraafplaats 15-11-2003 14:40 Pagina 1

De Joodse graven aan de Achterweg

Documents

Transcript of De Joodse graven aan de Achterweg