DE HERDER - Molenwereld · 2017-02-09 · De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolen De Herder...

Nr. 118, september 2008

Maandblad over molens en hun opvolgers 11e jaargang, nr. 9

De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolen

DE HERDER

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer.

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanZwanebloem 51, 2954 NH AlblasserdamTel.: 06-53286276E-mail adres: [email protected]

Redactie:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]

dhr. B.H.J. MolsProvincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk,Tel.: 06-50283248E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW).

Overige landen Europa (f 65,-)Andere landen prijs op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig.

Prijs losse nummers: in Nederland f6,-; overig Europa f7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50. Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing.

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle.

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn.

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2008 Stichting Molenwereld Moerkapelle.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Afsluitdatum van de kopij voor

het oktobernummer van Molenwereld:

7 september 2008

I N H O U D p a g i n a

R e d a c t i o n e e l

Als het goed is dan is deze Molenwereld bij u in de brievenbus geval-len op vrijdag 5 september. Het is dan die dag precies 125 jaar ge-

leden dat in Leiden de zaagmolen De Herder is afgebrand. Daarna vondherbouw plaats door verplaatsing van een Amsterdamse zaagmolen diezodoende de Kostverlorenvaart verwisselde voor de Haarlemmertrek-vaart. De heer Van den Hoek Ostende doet in dit nummer het Amster-damse verleden van deze Leidse zaagmolen uit de doeken. De verdeling van de rijkssubsidie voor de restauratie van achterstands -situaties bij molens heeft in molenkringen veel stof doen opwaaien; in ditnummer staat hierover een artikel waarin nader wordt ingegaan op ditinmiddels veel besproken onderwerp. De in dit nummer opgenomen editie van ‘Molens Rijnland’ van de Rijn-landse Molenstichting is wel heel bijzonder. Op donderdag 19 juni ont-ving de voorzitter van de stichting, Loek Dijkman, uit handen van konin-gin Beatrix de Zilveren Anjer, de onderscheiding van het Prins BernhardCultuurfonds. Een bijkomend feit is dat precies veertig jaar eerder zijnvoorganger en oprichter van de Rijnlandse Molenstichting diezelfde on-derscheiding kreeg uitgereikt door Prins Bernhard. Toen de heer Dijkmanvoorzitter werd van de stichting was het met veel Rijnlandse molens zeerdroevig gesteld. De keer ten goede is voor een groot deel op het contovan de voorzitter te schrijven, reden genoeg om in dit nummer anderenover Loek Dijkman aan het woord te laten. Een uitvoerig interview metLoek Dijkman verscheen eerder in dit blad; 1999 - 3 - pag. 64 e.v. En Balie Kluiver heeft de verkeerde loten in handen. JSB

Molensactueel 319

Uit ‘t kijkgat 332

Papiermolen 333

Molenromp Slochteren gesloopt 335

NVVM-molenmakers ACTIEF 336

Molenmaker Henk Vaags met pensioen 339

Restauratie van De Eendracht in Gieterveen voltooid 340Jannes Tigelaar

Restauratie Kilsdonkse molen vordert 344

Molens Rijnland 345

De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolen De Herder 354J.H. van den Hoek Ostende

Papiermolen 363

Restauratie Blauwe Wip in Hazerswoude begint 364

Zoeker 367

Miljoenen voor molens! 368J.S. Bakker

‘t Betere Werk 375

Hertogmolentje gered 376J.S. Bakker

Bij de omslag voorzijde: Op 5 september 1883 brandde zaagmolen De Herder geheel af. Herbouw volgde door de Amsterdamse zaagmolenDe Kat naar Leiden te verplaatsen. Na een ingrijpende restauratie draaiten zaagt de molen weer. (foto H. Noot, 16 september 2007).

11e jaargang 2008 nr. 9 319

Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld,p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 E-mail: bart68@planet .n l

Betere toekomst voor De Rietvink te Nijetrijne

De nieuwe eigenaars van De Rietvink teNijetrijne hebben toestemming gekre-gen om met de restauratie van de inslechte staat verkerende molen tebeginnen (Molenwereld 2005-7-241). Op16 juni stemde de gemeenteraad in meteen wijziging in het bestemmingsplanwaardoor aan de molen een recre-atieve functie kan en mag wordengegeven. Tevens is het toegestaan datde eigenaars hun boot voor perma-nente bewoning bij de molen af mogenmeren en dat bij de molen een klein-schalige theetuin mag worden gereali-seerd. Aan de molen is sinds 1964 geenonderhoud meer gepleegd en het echt-paar Van der Mark wil de molen restau-reren en nadien openstellen voorbezichtiging. Om de molen in 2010 weerin oude luister te hebben hersteld, is omin aanmerking te komen voor subsidiesStichting De Rietvink opgericht.

Houtzagerij Molen van Oude Hengel ontmanteld

In augustus is de verhuizing van houtza-gerij Oude Hengel te Ootmarsum naarde nieuwe locatie in Gildehaus (D)gestart. Op het vrijgekomen perceelnabij de Molen van Oude Hengel zullenwoningen en landhuizen wordengebouwd (Molenwereld 2007-6-211).Het terrein, inclusief molen, is eigendomgeworden van Projectontwikkelaars DeBrug uit Ommen en AVG Projecten uitBorne. Zij hebben het herontwikkelings-plan van het gebied opgesteld; in hetplan blijft de molen (uiteraard) gehand-haafd en wordt gerestaureerd. Om demolen heen zijn meerdere kleinerewoningen c.q. wooneenheden gedacht.Mogelijk dat die een toeristisch-recre-atieve functie krijgen. Met de verkoopkomt een einde aan de periode waarinvier generaties Oude Hengel eigenaarvan de molen waren sinds 1911.

Gemeentelijke en provincialesubsidie Maasbommel

Het College van B en W van West Maasen Waal is gevraagd een subsidie van37.500 euro toe te kennen voor de res-tauratie van de korenmolen te Maas-bommel (Molenwereld 2008-1-7). In deopgestelde perspectiefnota heeft hetCollege van B en W echter enkele pos-ten moeten schrappen om de financiënsluitend te krijgen. De bijdrage voor demolen was er daar een van. Op 25 juniheeft de gemeenteraad echter beslo-ten de bijdrage alsnog toe te kennen.Ondernemer Van Ooijen heeft voor derestauratie van de in zijn bezit zijndemolen 650.000 euro nodig. Het rijk kende150.000 euro toe en om aanspraak te

De volslagen ingegroeide Rietvink in Nijetrijne, alias molen No. 1 van de Grote Veenpolder in Weststellingwerf. Deze polder werd bemalen door zesmolens, waarvan naast deze molen ook No. 5 bewaard is gebleven, De Reiger(foto E.G.M. Esselink, 23 oktober 2006).

De onttakelde molen van Maas -bommel. In 1873 kreeg de molen een ijzeren Merckx-askop, De as iswaarschijnlijk in 1902 vervangen door een andere. Tot dat jaar had de molen ook een pelsteen (foto H. van Steenbergen).

320 11e jaargang 2008 nr. 9

M O L E N S A C T U E E L

maken op een Europese subsidie van225.000 euro, zouden provincie en degemeente beiden 37.500 euro bij moe-ten dragen. De in 2006 aangekochtemolen zal worden gebruikt voor recre-atieve doeleinden. De molen moet vrijtoegankelijk blijven en mag dekomende tien jaar niet worden ver-kocht, zo luiden de randvoorwaarden.Met de toegekende subsidies en eeneigen bijdrage van 200.000 euro kanVan Ooijen nu de vergunningsprocedu-res starten voor de restauratie.

Oostermolen Nijkerk definitiefgeveld

De Arnhemse rechtbank heeft op 11 julihet bezwaar van de Stichting Oostermo-len tegen de sloop van de gelijknamige

molen te Nijkerk (Molenwereld 2008-7/8-269/270) niet ontvankelijk verklaard,aangezien de stichting als geen belang-hebbende partij aangemerkt is. Directdaarna zijn slopers op 17 juli begonnenmet de afbraak van de Oostermolen.Niet zonder problemen overigens, aan-gezien verzuimd was eerst de energie-voorzieningen af te sluiten. Dit leidde toteen stroomstoring. Met de sloop komteen einde aan een jarenlange discussie.Al in de jaren zeventig van de vorigeeeuw werd gepraat over restauratie,maar tot daden is het niet gekomen. Deplannen bleven ‘rondzingen’ en werdenpas concreet toen het lot van de molenaan het zijden draadje hing dat nu isgebroken. Het is in Nijkerk gegaan als inmeer van dit soort gevallen. Er komt pasactie op het moment wanneer het infeite al te laat is. De Stichting Ooster -

molen geeft het nog niet helemaal open beraadt zich nu over welke stappenzij nu zal zetten.

Start inrichting terrein Maallustte Amerongen

In Amerongen staat de enige molen vande gemeente Utrechtse Heuvelrug, deMaallust. Al jaren werden pogingengedaan om het terrein te ontwikkelenen de molen (die een rijksmonument is)te restaureren. Om uiteenlopende rede-nen kwamen deze plannen nooit van degrond. Woningbouwvereniging Ameron-gen, Van Wijnen Projectontwikkeling enGriffioen Architecten hebben in 2005een plan ontwikkeld voor dit terrein. Erzouden 35 woningen worden gereali-seerd plus een parkeergarage, maarook zou de molen in oude glorie wordenhersteld. De toenmalige gemeenteAmerongen stond heel positief tegen-over de plannen en stelde voor de uit-voering van de plannen subsidiebeschikbaar. De Stichting UtrechtseMolens was bereid de eigendom van demolen over te nemen. Het college van de gemeente UtrechtseHeuvelrug is in 2006 met het totaalplanvoor het terrein akkoord gegaan. In 2007zijn de nodige bouwvergunningen ver-leend die nu in 2008 onherroepelijk zijngeworden. Inmiddels is gestart met debouw van de 31 appartementen en 4penthouses. Van de 31 appartementenzijn er 8 in de sociale huursector, 8 in desociale koopsector en 15 in de vrije sec-tor. De 4 penthouses zijn allemaal vrijesectorwoningen. Alle appartementenhebben minimaal één inpandige par-keerplaats. De Amerongse architect JanGriffioen tekende het project, Pratten-bergh genaamd. De Maallust, waarvande stomp vorig jaar is verplaatst, wordtsamen met zijn maalderij één van deblikvangers van het complex. De restau-ratie van de verplaatste molen isonlangs ook gestart.

De op 7 oktober 1920 afgebrande Oostermolen in Nijkerk was schitterendvan model, een der mooiste molens van Gelderland. Na de brand werd de nugesloopte molenonderbouw verhoogd en ingericht tot motormaalderij meteen maalstoel waarop drie koppel stenen lagen.



Utrechtse molens in het nieuws

Hoewel het in dit blad enige tijd betrek-kelijk stil is geweest rondom Het UtrechtsLandschap/Stichting De UtrechtseMolens wil dat niet zeggen dat mendaar stil gezeten heeft. Een update:- Op 14 juni is de Oostzijdse molen offi-cieel weer in gebruik gesteld. Voor deMiddelste Molen in Cabauw zal dat op14 september plaatsvinden. De Gar-stenmolen volgt later.

- Na de bouwvakantie is molenmakerijVerbij gestart met de eerste fase vanhet herstel van de Broekzijdse Molen inAbcoude. Dit betreft voornamelijk her-stel van kap en staart. De onderdelendaarvoor liggen al geruime tijd in dewerkplaats klaar.

- Het herstel van De Valk in Montfoort totmaalvaardige molen vordert goed.Door het verwijderen van een grootaantal ramen oogt De Valk nu weer alskorenmolen in plaats van woonmolen.

- In april heeft molenmakerij De Jonghuit Veldhoven opdracht gekregen voorhet molenbouwkundige deel van derestauratie van de Maallust in Ameron-gen. In de werkplaats wordt er drukaan gewerkt. Herstel van metselwerkvan romp en inrijpoorten zullen dooreen aannemer uitgevoerd worden. Detotale kosten zijn begroot op 650.000euro. Eind 2009 moet de molen gereedzijn.

- Er is beweging rondom de door deStichting Het Utrechts Landschapgewenste verplaatsing van de Kort-rijkse Molen in Breukelen. De directeaanleiding is tweevoudig. De ge -meente Breukelen heeft voor hetgebied tussen Rijksweg en station eenstedenbouwkundig plan ontwikkelddat voorziet in de bouw van kantorenwaardoor de molen nog verder in deverdrukking zal komen. Verder zal Rijks-waterstaat na de vernieuwing en ver-breding van de A2 tussen de rijbaneneen driedubbele rij eiken planten tenkoste van de nog bestaande wind-

vang uit die richting. Inmiddels lijkt ookde gemeente Breukelen tot de conclu-sie gekomen te zijn dat handhaving opde huidige plaats niet zinvol is. Debeoogde nieuwe locatie ligt aan deHeicop, ten westen van Rijksweg engemaal, waar de molen als voorheenweer een bemalingsfunctie kan krijgenvoor de Kortrijkse polder. De oudestandplaats zou als historische locatieop één of andere manier in het ste-denbouwkundige plan opgenomenkunnen worden. Aan diezelfde Kort-rijkse Molen is intussen de kap hersteld,een werk dat niet kon wachten tot deverplaatsing.

- Op 30 juni is bij de toekenning vanRRWR-subsidies voor molenherstel doorde RACM Het Utrechts Landschap metde Westveense Molen in de prijzengevallen. De aanvragen voor herstelvan de Spengense en KockengenseMolen werden op grond van kleine

onvolkomenheden echter niet geho-noreerd. Gezien de aard daarvan ismen zeer teleurgesteld en verbaasd. Eris dan ook bezwaar aangetekend metde hoop op herziening van het besluit.

Dick Kenbeek.

Subsidie molen K bij Rustenburgop bizarre gronden afgewezen

De drie strijkmolens bij Rustenburg vande voormalige Raaksmaatsboezem,eigendom van de Stichting SchermerMolens, zijn op een wel heel bizarremanier in de verdrukking geraakt. DeMinister heeft op wel heel formele gron-den de subsidieaanvraag voor de res-tauratie van strijkmolen K afgewezen.Bovendien heeft hij aangegeven, datook de onderhoudssubsidie voor dezestrijkmolens vanaf 2012 verminderd zalworden tot 5000 euro per jaar in plaatsvan de 15.000 euro per jaar nu. De Stich-ting wil nu de restauratie van de 11Schermer molens en korenmolen DeOtter is afgerond zich helemaal gaaninzetten op de restauratie van het strijk-molencomplex bij Rustenburg; nietalleen op de restauratie van de molenzelf maar ook die van de molenbiotoop.Eind november 2007 werd een aan-vraag ingediend voor de restauratie vanstrijkmolen K die van de drie strijkmolensde grootste onderhoudsachterstandheeft. De subsidiabele restauratiekostenbij deze molen worden geschat op300.000 euro. Op 30 juni ontving hetbestuur het bericht dat de subsidieaan-vraag was afgewezen en wel om tweeredenen.Reden 1: Onze drie strijkmolens staanonder één monumentnummer in hetrijksmonumentenregister ingeschrevenen worden daarom als één monumentbeschouwd!!?? Zelfs de wereldbe-roemde molens van Kinderdijk hebben

Nieuwbouwmolens zijn een bekend zij het in molenkringen omstreden verschijnsel; inmiddelszijn er ook nieuwbouw rompen(Schalkhaar) en zelfs stompenbekend (Muiden). Zowel in Schalkhaar als in Muiden staan die op de plaats van verdwenenmolens. Nu is er even ten noordenvan Harmelen een ‘molenstompzonder geschiedenis’ gebouwd aan de Wildveldseweg, zij het nietver van de plaats waar toto 1904 de molen van de polder Breudijkheeft gestaan. Zullen ‘molinettes’naast ‘boerderettes’ een nieuwetrend worden? (foto Willem Jans, 14 augustus 2008).

De strop rond de Kortrijkse molen wordt nu zo aangehaald dat verplaatsingwaarover al tientallen jaren wordt gepraat weer in beeld komt. Bij het gemaalaan de Heicop, ongeveer een kilometer ten zuidwesten van de plaats waar demolen nu staat komt hij landschappelijk weer tot zijn recht en kan hij ookfunctioneren, zelfs voor de polder die hij altijd heeft bemalen.



alle een afzonderlijk monumentnummeren worden dus niet als één groot monu-ment beschouwd. Dat geldt ook voorde vijf strijkmolens (de andere strijkmo-lens van de Raaksmaatsboezem) bijOudorp. Van alle circa 1100 molens inNederland staan alleen de drie molensbij Rustenburg onder één nummer inge-schreven; uniek, maar wel met ernstigegevolgen. Reden 2: Omdat op drie molens geza-menlijk één monument vormen, moethet hele monument in één keer wordengerestaureerd. Dus alle drie de molensgelijktijdig. Niet één voor één. Een andere gevolg is, dat de stichtingvoor nog maar voor één molen restau-ratiesubsidie kunnen krijgen. De restau-ratie van de andere twee molens moetde Schermer Molens volledig uit eigenportemonnee betalen. En dat kan destichting niet. Het is voor iedereen helder, dat het hierom een foutje uit het verleden gaat.Maar dat foutje herstellen is niet zo een-voudig. Maar één ding is zeker: de stich-ting gaat tot het uiterste om hetvoortbestaan van onze strijkmolens veiligte stellen! Stichting Schermer Molens.

Molen De Hoop Bunschotenkrijgt zichtbaar gestalte

Eind april 2008 werden de betonelemen-ten geplaatst van de onderbouw. Kortdaarna is men begonnen met het aan-brengen van de stelling (Molenwereld2008-7/8-270). Begin juli zijn de losseonderdelen voor het achtkant afgele-verd. Het achtkant is in de werkplaats teVoorst al pasgemaakt en half juli kon hetachtkant al overeind gezet worden.Alvorens het achtkant te plaatsen,wordt het voorzien van een rietdek.Gelijktijdig werd gewerkt aan deopbouw van het aangebouwd panddat een restaurant zal worden; dit pand

kon half juli van pannen worden voor-zien. Het zodoende voorspoedig met deherbouw van Korenmolen de Hoop.Uiteraard is het mogelijk een kijkjenemen bij de bouwplaats om zo zelf delaatste vorderingen te zien. Ook is destichting er weer in geslaagd een aantalbedrijven aan onze sponsorlijst toe tevoegen. De nieuwe sponsors wilde stich-ting graag in het zonnetje zetten en datgebeurt op maandag 15 september2008 vanaf 20.00 uur in de Rode Loodsop de Botterwerf.

Tentoonstelling 375 jaar Schermer 375 jaar molens

In 1633 werd begonnen met het aanleg-gen van de 32 kilometer lange ringdijkrond het Schermeer. Op 20 juni 1634begonnen 36 molens met het droogma-len van het Schermeer. In de loop van1635 vielen de eerste delen van hetmeer droog. De tentoonstelling ‘375 jaarSchermer - 375 jaar Molens’ in de Muse -um molen te Schermerhorn geeft debezoeker inzicht in hoe het polderbe-stuur bij de drooglegging van het Scher-meer te werk is gegaan. Waar werdendeze 36 molens gebouwd. Bleven deze36 molens ook op die eerst gekozenplaatsen staan? Welke problemenmoesten er overwonnen worden? Hanvan Zwet heeft met een grote mate vannauwkeurigheid de archieven van hetpolderbestuur onderzocht. Hij slaagdeerin zich een beeld te vormen over debenodigde investeringen om land tewinnen door het droogmalen van hetSchermeer. Een grote investering betrofuiteraard de bouw van de vereistemolens. Hij publiceerde zijn bevindingenonder de titel ‘Ontwikkeling van hetmolenbestand’ in de Alkmaarse Histori-sche Reeks XII Uitgegeven door Uitge-verij Verloren te Hilversum ISBN90-6550-805-8.En over dit deel van zijnonderzoek gaat de tentoonstelling. In1634 kostte het bouwen van een molen6.000 gulden. Een molen verplaatsenkostte toen 900 gulden. In die eerstejaren werden er maar liefst 32 molensverplaatst! Molenaar/bewoner van deOndermolen K -Arjen Steigstra- heeft

Oneerlijk moeten we alles delen... De drie molens van de Raaksmaatboezem bijRustenburg nog in vol bedrijf. De onttakelde romp is molen ‘H’ die nu geheel isverdwenen. Molen ‘K’ is de middelste van de drie overblijvenden.



deze 32 molen- verplaatsingen in eenfraaie animatie in beeld gebracht.Daarnaast heeft hij inzichtelijk gemaaktwat er na die beginperiode tot op dedag van vandaag met de molens isgebeurd. Natuurlijk besteedt de ten-toonstelling ook aandacht aan de res-tauratie van de 11 Schermermolens.Molenaar Fred Oudejans heeft het res-tauratieproject met zijn fototoestel opde voet gevolgd. Uit de vele foto’s heefthij van iedere molen een aantal foto’s

ge se lecteerd van de uitgevoerde res-tauratiewerkzaamheden. Bovendien wor-den historische foto’s op groot formaatvan de molens getoond. Deze foto’s zijnafkomstig uit het molenfoto-archief vanJan C. Lunenburg. Dit omvangrijke foto-archief wordt beheerd door de StichtingMolenverzameling Jan C. Lunenburg. Inde Museummolen is informatie over ditomvangrijke molenfoto-archief te krij-

gen. De tentoonstelling in de Museum-molen loopt van 25 augustus tot 31 okto-ber 2008. De Museummolen is dagelijksgeopend van 10.00 tot 17.00 uur. Voormeer informatie zie ook www.museum-molen.nl Stichting Schermer Molens.

Dodelijk ongeluk op de Molenvan Sloten

Op 4 juli is een 75-jarige medewerkervan de Molen van Sloten te Amsterdamop deze molen dodelijk verongelukt. Opde molen vond met enige regelmaathet zogenaamde ‘wiekdraaien’ plaats.Bij het wiekdraaien wordt een persoon(tegen betaling) aan een wiek vastge-bonden en rondgedraaid. De medewer-ker van de molen werd geraakt door hetgevlucht en viel over het stellingheknaar beneden. Zwaargewond werd hijnaar een ziekenhuis gebracht waar hij

Molen De Hoop in Bunschoten inopbouw. De voorganger werd inmaart 1932 onttakeld, waarna in 1968sloop van de romp volgde. De nieuwemolen is helaas geen natuurgetrouwereconstructie van zijn voorganger. Deoorspronkelijke molen lijkt breder enhad twee in plaats van drie bindlagenin het achtkant (foto GerardBarendse, 17 juli 2008).

De korenmolen De Hoop in Wieringerwaard heeft zijn gevlucht weer terug na de asbreuk in januari 2007. De fokken hebben het veld definitief moetenruimen voor oud tuig (foto Willem Bakker, 18 augustus 2008).

De molen van Sloten.



later overleed. Er zou te weinig wind zijngeweest om het met één persoon ‘bela-den’ wiekenkruis rond te laten komenmet als gevolg dat het wanwichtigekruis terugkwam en de medewerker vande stelling sloeg met een fataal gevolg.Het wiekdraaien is met onmiddellijkeingang voorgoed gestaakt.

Ter nagedachtenis aan AadWassenburg

Op 11 juli 2008 is, na een moedig gedra-gen lijden, molenmaker Aad Wassen-burg in de leeftijd van 61 jaar overleden.Aad Wassenburg was tot vorig jaar, toenhij gebruik maakte van de vutregeling,als molenmaker in dienst bij Verbij teHoogmade. Aad begon zijn loopbaanbij Verbij in 1963 als timmerman, en hadeigenlijk niets met molens. Begin jaren‘60 waren de jaren dat de molens alswerktuig hadden afgedaan, en in het‘vangnet’ van monumentenzorg kwa-men. Zo was Aad zijn eerste molenklusde restauratie van de Doeshofmolen teLeiderdorp, die inmiddels tot een bouw-val was verworden. Toen Aad samenmet zijn toenmalige patroon DirkStraathof aan deze klus begon, had Aadtegen zijn patroon gezegd; ‘Wat?, moetdat weer een molen worden?, dat kannooit!’ Maar na enige maanden ploete-ren stond er toch weer een juweel vaneen molen, en dat heeft Aad zo gegre-pen dat hij zich al snel ontpopte als vakbekwaam molenmaker. Bij zijn veer-tigjarig dienstverband kreeg Aad danook zeer terecht het certificaat van ver-dienste van de Vereniging De Hol-landchse Molen uitgereikt. Grote

pro jecten, welke door Aad Wassenburgwerden uitgevoerd waren de bouw vande Distilleerketel in Rotterdam-Delfsha-ven, en diverse grote restauraties vanonder meer De Windhond in Woerden,De Valk in Montfoort, De Roos in Delft, dekorenmolen van s’Gravenzande, DeWindlust in Nootdorp, en wat verderweg; De Twee Gebroeders te Roosen-daal, De Windlust te Hoek, de Buiten Ver-wachting te Nieuw en St. Joosland, enz.Het specialisme van Aad was onderandere het beschieten (‘betimmeren)van kappen van bovenkruiers met mes-sing en groef deeltjes, en het maalvaar-dig opstellen van koppels maalstenen.Naast zijn vakmanschap beschikte Aadook over zéér goede contactueleeigenschappen. Aad kon eigenlijk metiedereen overweg, en dat is een gavedie je dan bezit. Een bepaalde uitspraakvan Aad was de volgende; een mole-naar is altijd zo blij als de molenmakerkomt, maar is vaak nog veel blijer als-ieweer klaar is! Ondanks dat het Aad nietaltijd voor de wind is gegaan, ook niet inzijn privé leven, maar Aad bleef altijdopgewekt en positief denkend. Met hetheengaan van Aad Wassenburg is eenvakbekwaam molenmaker, en eenuniek persoon ons ontvallen. Moge Aadde rust vinden die hij verdiende, en zijnnabestaanden de kracht om dit groteverlies te dragen. Willem Waltman.

In memoriam Jan van de Pouw Kraan

“De wind is uit de zeilen genomen,bij-kruien hoeft niet meer,de vang gaaterop, het werk is gedaan,een markantemolenaar is heen gegaan.”

Op 6 juli 2008 is op 88 jarige leeftijd mole-naar Jan van der Pouw Kraan overle-

den. Jan van de Pouw Kraan heeft hetmolenaarsvak van zijn vader geleerd opde Hoogmadese molen te Hoogmade.Op 1 oktober 1947 werd Jan van derPouw Kraan door het polderbestuur vande Stadspolder aangesteld als mole-naar van de Stadsmolen te Leiden.Menig molenaar en bezoeker van hetmolenmuseum te Leiden heeft Jangekend in zijn typerende blauwe overallals molenaar van molen De Valk. Hierheeft Jan van 1966 tot 1981 dagelijksvanaf klokslag 13:00 uur de molen latendraaien en vele bezoekers rond geleid.Kinderen werden verrast door hem metraadseltjes. Hij liet menig bezoeker ver-steld staan met een zwaar gewicht van25 kg. Hij liet kinderen proberen het opte tillen, wat natuurlijk niet lukte. Hij slootde rondleiding af met “het is toch nietmoeilijk” en tilde het gewicht op met zijnpink! Met zijn eigen Stadsmolen - waarhij naast woonde - bemaalde hij de pol-der van 1947 tot 1963 geheel op wind-kracht. Dat betekende dus soms dag ennacht met de molen in de weer zijn.Vanaf 1963 kreeg hij een elektrischgemaal naast de molen, waardoor hetook mogelijk was de polder op peil tehouden zonder wind, aangezien de pol-der steeds meer bebouwd werd.Door de komst van het gemaal werd demolenaarswoning aangesloten op elek-triciteit en water. De molen verkeerde in1963 al in een slechte staat en in 1967moest Jan noodgedwongen om deStadsmolen stil laten staan. Het duurdetot 1981 voor de molen weer was geres-taureerd in zijn typerende flesvorm, enJan de vang van ‘zijn’ Stadsmolen weerkon lichten. In die tussentijd was deomgeving al drastisch veranderd doorde bouw van de Merenwijk. De toenbouwvallige molen trok de aandachtvan de jonge kinderen uit de nieuwewoonwijk. De kinderen maakte kennis

Aad Wassenburg (1947-2008) in Woerden aan het werk (foto D. Kenbeek, 14 december 2004).

Jan van der Pouw Kraan aan het werk op De Valk te Leiden(foto Collectie Erfgoedhuis Provincie Zuid-Holland).



met de molenaar en leerde van henhartenjagen, klaverjassen, tennissen enging met ze brommer rijden of uit eten.Jan was bij iedereen wel bekend als Jande molenaar. Soms kwam het voor dathet kleine huiskamertje, van 3x4 meter,25 kinderen telde. Het was altijd gezelligbij Jan. Drie generaties kinderen zijn bijhem over de vloer geweest en kwameneen kaartje leggen. Naast het draaienvan molen De Valk en zijn eigen Stads-molen had hij het beheer over de Kik-kermolen, Maredijkmolen en deRo den burgermolen, die hij op vrijdag-ochtend altijd even liet draaien. Ookging Jan graag met zijn broers Wim enPiet op molenpad. Ze hielden zich danwat dom en oppervlakkig, waar laterhartelijk om gelachen werd want ze wis-ten wel beter! Iedereen heeft Jan opeen andere manier meegemaakt enkan een eigen verhaal over hem vertel-len, zo ook ondergetekende. Omdatmijn ouders toen beheerder waren vanhet molenmuseum en wij in molen DeValk woonden, was ik al op driejarigeleeftijd boven bij Jan te vinden. Janheeft mij de passie voor molens en alleswat daarbij komt kijken bijgebracht. Methet overlijden van Jan van der PouwKraan is een molenaar in hart en nierenheen gegaan. Ik kijk met heel veel ple-zier terug op de tijd die wij samen heb-ben gehad, met de mooie verhalen ende belevenissen. Ik zal ze nooit verge-ten. Philip Pijnnaken.

Molencomplex Goidschalxoordslechts deels monument

Het molencomplex te Goidschalxoord isslechts voor een deel officieel rijksmonu-ment. Aldus blijkt uit een onderzoek vanhet bedrijf dat de restauratie voorbe-

reidt. De molen staat geregistreerd,maar het motorhuis en de tunnel staanniet (meer) in het bestemmingsplan. Ditbetekent dan ook dat niet zonder meerkan worden gestart met de renovatievan het motorhuis. De fout in hetbestemmingsplan is ontstaan door eenfout bij de gemeente Binnenmaas. Metde sloop van het molenaarshuis verdwe-nen abusievelijk ook het motorhuis en detunnel uit het bestemmingsplan. Juist hetmotorhuis met tunnel zijn een zeldzaamonderdeel van het gehele molencom-plex. De Stichting Molencomplex Goid-schalxoort stelt alles in het werk op kortetermijn een bestemmingsplanwijzigingvoor elkaar te krijgen, zodat de uiteinde-lijke oplevering in 2009 niet in gevaar zalkomen.

Onthulling informatiepaneel bijgemaal Krimpenerwaard

Op de grens van Bergambacht en Lek-kerkerk stonden molens, die het wateruit de polder Bergambacht uitsloegenop de Lek. Ook vandaag de dag wordtop deze plek polderwater op de riviergeloosd; de vier molens hebben inmid-dels plaatsgemaakt voor een gemaal.Om de geschiedenis levend te houdenis bij het nieuwe gemaal Krimpener-waard een informatiepaneel geplaatstdat op maandag 21 juli officieel is ont-huld. De eerste molen werd gebouwdomstreeks 1470. In de zeventiende eeuwstonden er drie wipmolens achter dedijk, twee ondermolens en een boven-molen, gezamenlijk bekend als deHoekse Molens. In 1871 kwam daar nogeen stenen baliemolen met schepradbij, waardoor meen drie-hoog konmalen. Deze vier molens werden in 1926vervangen door een motorgemaal op

de fundering van de stenen molen. Ditgemaal is in 2004 vervangen door het nubestaande gemaal Krimpenerwaard;een van de grootste gemalen in deKrimpenerwaard. In september 2007besloot het algemeen bestuur, het col-lege van dijkgraaf en hoogheemradeneen informatiepaneel over de HoekseSluis en de historie van de omgevingsamen te stellen.

Vergunning huizen Rijnenburgermolen omstreden

De gemeente Rijnwoude heeft zich nietgehouden aan de regels bij het verstrek-ken van een bouwvergunning voor vier huizen bij de Rijnenburgermolen te Hazerswoude-Rijndijk (Molenwereld2008-2-54). Dit heeft Gedeputeerde Sta-ten beantwoord op vragen van de SP-statenfractie. Volgens de gemeenteRijnwoude wordt door het bouwplan hetzicht op de molen en de molenbiotoopniet onevenredig verder verslechterd. Zeberoept zich daarbij op de uitkomstenvan een onderzoek door het bureauPeutz. Uit een door Gedeputeerde Sta-ten uitgevoerde inhoudelijke toets wordtgeconcludeerd dat er wel sprake is vanverslechtering van de biotoop tengevolge van het bouwplan binnen eenstraal van honderd meter vanuit demolen. Bovendien had de gemeenteeen verklaring van geen bezwaar aanmoeten vragen bij de provincie.

Elfde Rijnlandse Molendag op26 oktober 2008

Voor de elfde keer organiseren de mole-naars van de Rijnlandse Molenstichtingop zondag 26 oktober 2008 de Rijn-

De drie Hoekse wipmolens omstreeks 1905 in vol bedrijf; de stenen molen is niet zichtbaar (foto ir. P.L. Fauël).



landse Molendag. Het is de bedoelingdat er op deze dag een groot aantalvan de 43 molens van de stichting bijvoldoende wind zullen draaien en opengesteld zijn voor belangstellende mole-naars van 10.00 uur tot 17.00 uur. Ondervoorbehoud stelt molenmaker Verbij -net als vorig jaar - zijn terrein en werk-plaats open voor een bezoek, waaronder andere de Kalkmolen en deMeerburgmolen zijn te bezichtigen ende gigantische kap van de Murphymo-len met windroos die naar San Franciscogaat. (Informeer even van te voren bijmij als je hem wil bezoeken of het door-gaat (071-5012567). Tevens is er ook demogelijkheid om de Lakermolen en DeKokmolen te bezoeken die op eeneiland in de Kagerplassen staan. Voorvervoer contact opnemen met Kees deHaas (0653903846). Dit is een extra draaidag, speciaal voormolenaars, want de molens draaien bijvoldoende wind al iedere eerste zater-dag van de maand.Molens die dit jaar meedoen zijn: allemolens in Alkemade-Jacobswoude-War-mond; verder doen de volgende molensmee: - Noordwijk, de Hoogewegse molen; - Voorhout, Hoop doet leven; - Leiderdorp, Achthovense molen en deDoeshofmolen;- Koudekerk a/d Rijn, de Hondsdijkse ende Lagewaardse molen; - Hazerswoude/Rijndijk, de Groenen- dijksemolen;- Oegstgeest, ‘t Poeltje;- Lisse, Lisserpoelmolen;- Leiden, Stevenshofjesmolen; - Wassenaar, Zuidwijksemolen.Aad Toet.

Rijk geeft geld voor restauratieOostmolen

Op 30 juni 2008 heeft de directie van deRijksdienst voor Archeologie Cultuur-landschap en Monumenten (RACM)namens minister Plasterk (OCW) voor 11miljoen euro aan beschikkingen uitge-reikt aan ruim 80 eigenaren of verte-genwoordigers van Rijksmonumentalemolens die kampen met een bovenge-middelde restauratieachterstand. Eenvan de molens waarvoor een Rijkssubsi-die werd toegekend is de Oostmolenaan de Provinciale weg in Mijnsheeren-land. De subsidiabele kosten zijn vastge-steld op 250.000 euro (Molenwereld2008-1-9). Aangezien de Rijksdienstdaarvan 70% voor haar rekening komtde bijdrage van het Rijk neer op 175.000euro. Voor het ontbrekende bedrag isde Molenstichting aangewezen op deprovincie Zuid-Holland en deGemeente Binnenmaas. Door de vast-stelling van de subsidiabele kosten ende Rijksbijdrage kan de restauratie vande Oostmolen de komende maandenworden voorbereid om in 2009 daad-werkelijk van start te gaan. De vermoe-delijk uit 1731 daterendewaterwipmolen is dringend aan restau-ratie toe. In de jaren 1969 en 1970 isdeze poldermolen voor het laatst geres-taureerd. Desondanks draait en maaltde molen met veel kunst- en vliegwerknog regelmatig. Een bouwtechnischerestauratie van de (verzakkende) fun-dering en de waterloop is hard nodig,terwijl ook het gaandewerk dringendaan revisie toe is. De Oostmolen is éénvan de twee in de Hoeksche Waardovergebleven watermolens. Een reeksvan deze molens heeft dit gebied eeu-wenlang droog gehouden. De andere isde molen bij Sint Anthoniepolder van degelijknamige polder, die begin april vandit jaar na een ingrijpende restauratieopnieuw in gebruik werd genomen. DeOostmolen functioneert nog altijd alswatermolen. Naast deze molen staat devooroorlogse molenaarswoning (geeneigendom van de stichting) en in demolen is nog de authentieke en over-

eenkomstig ingerichte molenaarswo-ning compleet met bedsteden aanwe-zig. Stichting Molens Binnenmaas.

Er komt schot in het Streefkerksmolencomplex

De SIMAV heeft op 26 juni 2008 bekendgemaakt dat er schot komt in gedeelte-lijke restauratie van het Streefkerksemolencomplex (Molenwereld 2002-5-140). De molenstichting is druk bezig omde molenresten van de Hoge Tiendweg-molen, die na de brand van 1962 de sta-tus van rijksmonument is kwijtgeraakt,die status weer te geven. Dit is noodza-kelijk omdat daardoor de locatie danweer de bestemming heeft voor eenmolen. Het streven is om de bestaandeondertoren van de wipmolen van depolder Quakernaak aan de Kanaaldijkte Meerkerk te verplaatsen naar deTiendweg. Deze onderbouw heeft destatus van monument en kan dan wor-den voorzien van een nieuw bovenhuis.De SIMAV is hierover in overleg met degemeenten Zederik en Liesveld, de pro-vincie en de eigenaar van de onderto-ren. Daarnaast is een bouwwegaangelegd naar het fundament van deSluismolen, de tweede molen die her-bouwd zou moeten worden om het oor-spronkelijk vijf molens tellende complexcompleet te maken. Ook heeft hetwaterschap al verschillende bomengekapt om de windvang veilig te stellen.De gemeente Liesveld heeft aangege-ven geen medewerking te verlenenwanneer de huidige biotoop moet wij-ken voor de nieuwe molen, aangeziende in het gebied wonende bewonersook hun rechten hebben.

Heringebruikname molen Zoutelande na restauratie

Op 21 juni hebben gedeputeerde drs. H.van Waveren en wethouder J. Melse devang gelicht en daarmee de molen vanZoutelande opnieuw in gebruik gesteld.De restauratiewerkzaamheden aan de



molen zijn in oktober 2007 gestart en uit-gevoerd door molenmakersbedrijf Verbijte Hoogmade (Molenwereld 2008-3-115/116). Zij hebben gezorgd voornieuwe dakbedekking, nieuwe wieken,

het vervangen van de lange en kortespruit, de teerluiken en verbe te -ringen/herstel van het gaande werk. Hetherstel van de romp (metselen voeg-werk, herstel scheurwerk) is uitgevoerddoor Rdrie BV Restauratietechnieken teBergambacht. Het restauratieprojectkostte 225.000 euro exclusief BTW. Subsi-die is verleend door de RACM (53.295euro) en door de provincie Zeeland(15.295 euro). De gedeputeerde preesde gemeente Veere, die niet alleen veelgeld heeft gestoken in de restauratievan de molen te Zoutelande, maar ookin het onderhoud van de andere zesmolens in de gemeente. Volgens VanWaveren kunnen andere gemeentendan ook een voorbeeld nemen aanVeere.

Stagnatie restauratie De Korenbloem Kortgene

Stichting Molen de Korenbloem in Kort-gene heeft dringend hulp nodig om derestauratieplannen voor deze molengoed op de rails te krijgen. Enkele jarengeleden gingen de nieuwe particuliereeigenaren van start met de restauratievan de molen te Kortgene (Molenwereld2004-10-230). De eigenaren willen wel,doch de stichting moet eerst het finan-ciële plan rond zien te krijgen. En dat isjuist het knelpunt: de molen maakt voor-lopig geen aanspraak op rijkssubsidie.De kosten bedragen namelijk veel meerdan het plafond dat in de RRWWR-subsi-dieprocedures is vastgesteld. Tevens isde molen geen eigendom van de stich-ting, maar particulier bezit. De stichtingheeft daarom besloten geen restaura-tiesubsidieverzoek in te dienen en tewachten tot er weer meer financiëlemiddelen van overheidswege beschik-baar zijn. Dit betekent wel dat de res-tauratiekosten met het verstrijken van detijd steeds hoger zullen worden. De stich-ting wil nu de gemeente Noord-Beve-land vragen om te helpen met het ineigendom verkrijgen van de molen.

Koninklijke onderscheiding voorPiet Meulendijks

Het was zeker niet de eerste keer datPiet Meulendijks gevraagd werd om alsgastmolenaar op te treden op de Oost-brabantse standerdmolen te Asten. Piet,al bijna 75 jaar, inwoner van Asten enzelf al jaren actief als vrijwillig molenaarin Liessel, gemeente Deurne, trad alregelmatig op als molenaar op de stan-derdmolen van de familie van Stekelen-burg, voornamelijk op doordeweeksedagen omdat de eigenaar-molenaarGeert van Stekelenburg in het onderwijswerkt en het voor hem moeilijk is vrij tekrijgen.Geen bijzonderheid dus voor Piet. Hijbeoefent graag zijn hobby, want sindshij geen betaald werk meer heeft, is hijnaast de twee dagen per week die hij

De molens van de polder Streefkerklangs de Tiendweg; vooraan links deSluismolen en rechts de Hoge Tiend-wegmolen. Beide, nu verdwenen,voormolens hadden een vlucht van 28 m, waarmee ze tot de grootstewipmolens van Nederland behoorden.Ze zullen ongetwijfeld eens ‘gerezen’,opgevijzeld, zijn, hetgeen ook aan deonderbouw is te zien. Ze waren tot1951 in bedrijf.

De molen van Zoutelande nog in de steigers. Bijna twee eeuwen hebben elkaaropvolgende generaties Adriaanse de molen bemalen. De laatste twee waren de broers Johannes en Jacobus, onder Zeeuwse molenaars dan ook bekend als ‘de twee apostelen’ (foto Verbij Hoogmade).



op De Volksvriend in Liessel draait ookregelmatig op de Laurentia te Milheeze(familie Verheijen), draait hij mee metde maalploeg van Holtensmolen teDeurne, is hij één van de molenaars dieDen Evert in Someren draaiende houdtna het wegvallen van de eigen mole-naar aldaar en draait hij dus ook op zijntijd in Asten.Op het verzoek om op vrijdag 25 april opde Astense standerdmolen een groepmet een ‘officieel’ tintje te ontvangen,ging hij als vanzelf in. Dit ‘officiële tintje’was ook de verklaring voor het feit dater een tent bij de molen gezet zou wor-den; want met een groep mensen innette kleren kun je het niet riskeren dathet gaat regenen.... En Piet is er dan éénvan een generatie die dan ondanks zijnmuldersoverall toch ook een stropdasomdoet. Piet bracht die vrijdagmorgenzelf, nietsvermoedend, zijn vrouw nognaar de kapster, voordat hij naar demolen ging om deze klaar te maken. Pastoen de burgemeester van Asten - metambtsketting om - aanschoof bij degroep (die uit opvallend veel bekendenbestond) en deze met een officiële toe-spraak begon, drong het langzaam bijPiet door dat het om hem ging! Toen hetAhare majesteit behaagde... enz.” vielhet kwartje; Piet was geridderd tot Lid inOrde van Oranje Nassau! Op de foto’svalt de trots van Piet’s gezicht af telezen. Iedereen die Piet kent gunt hethem van harte. Zijn activiteiten als vrijwil-lig molenaar zijn hierboven al toegelicht.Piet’s interesse voor molens dateert ove-rigens al uit de tijd - jaren ‘60 - dat hij bij

de firma Koudijs in Someren werkte; toende standermolen nog bij Sluis XI stond.Koudijs was toen eigenaar van dezemolen.Ook is Piet al bijna twintig jaar bestuurs-lid van de Peellandse Molenstichting enis hij als zodanig degene waarop altijdkan worden teruggevallen. Of het nougaat om het organiseren van excursies,of het verzendklaar maken van Peel-lands Molennieuws, Piet is altijd bereidzijn steentje bij te dragen. En dan is zijnmolenperiode in feite zijn tweede levenals vrijwilliger. In een eerdere periodewas Piet al actief als vrijwilliger van o.a.de buurtvereniging, Jong Nederland enhet oranjecomité. Het is terecht dat Pieteens alle aandacht op zich gerichtkreeg. Terecht trots poseert Piet op defoto, samen met zijn vrouw met wie hijafgelopen juni ook vierde dat ze 50 jaargeleden in het huwelijksbootje stapten.Piet, geniet er nog lang van! GerardSturkenboom.

Voorzichtige start herstel Eerdsemolen

Op 19 juni is een begin gemaakt met desloop van de schuren bij de St. Antoniuste Eerde. Sloopbedrijf Van Kessel ruimdeeen deel van de aangebouwde berg-

Piet Meulendijks ontvangt de Koninklijke onderscheiding (foto Hans Tielemans, 25 april 2008).



ruimtes achter de molen. De Stichtingde Eerdse Molen wil nieuwe aanbouwentegen de molenromp optrekken en dezevervolgens bedelven onder een laagzand. Na de zomervakantie wordt eenstart gemaakt met het opmetselen vande stenen romp tot de oorspronkelijkehoogte.

Zeldenrust te Geffen geopendna herbouw

Standerdmolen Zeldenrust te Geffenheeft op 9 augustus zijn eerste, vanhopelijk vele, omwentelingen gemaakt.De officiële handeling werd verrichtdoor burgemeester Boelens en vrijwilligmolenaar Van der Doelen. De op 18januari 2007 verwoeste standerdmolendie in ‘oude staat’ werd hersteld staat erweer als nieuw bij. De restauratie heeftzo’n 350.000 euro gekost en is uitge-voerd door Beijk uit Afferden. Tijdens defeestelijke heropening werd vrijwilligmolenaar Rien van Wanrooij (61)benoemd tot Lid in de Orde van OranjeNassau. Onder andere voor het werkdat hij sinds 1984 verricht voor de Zel-denrust alsook voor andere inspannin-gen ten behoeve van de Geffensegemeenschap. Na het officiëlegedeelte was er gelegenheid om de

nieuwe Zeldenrust van binnen te bekij-ken. Daarna vond er een openluchtmisplaats, werd er rogge gemaaid voor‘Effe noar Geffe’ en verleenden diverseGeffenaren en plaatselijke verenigingenhun medewerking aan een molenspel.

Hercules Metallicus nagenoeggereed voor transport naarGenderen

In de zomermaanden is in de werkplaatsvan het molenbouwbedrijf van BertusDijkstra te Sloten gewerkt aan de Ameri-kaanse windmotor die in het najaarweer te Genderen zal verrijzen. De wind-motor is zo’n 11 meter hoog en weegtruim 9 ton. Dijkstra is een van de weinigemolenmakers met expertise op hetgebied van windmotoren, vandaar degewezen persoon om het werk uit tevoeren voor de Hercules Metallicus teGenderen. Voor de vijzel en de toren isgrotendeels nieuw materiaal gebruikt,aangezien de originele onderdelen tever versleten waren om te hergebruiken.De toren is van verzinkt profielstaal enhet gietstaal krijgt een coating. De ver-bindingen zijn zonder te lassen aanelkaar gezet, en verbuigingen in de oor-spronkelijke toren zijn ook nu nog zicht-baar aanwezig, teneinde het origineelzo getrouw mogelijk te kopiëren. Dewindmotor zal in de oorspronkelijkzwarte kleur terug worden gebracht.

Gaat De Pelikaan in het Maas-kantje onttakeling tegemoet?

Volgend op het niet toekennen van eenrijkssubsidie voor De Pelikaan in hetMaaskantje heeft eigenaar J. Toelen bijde gemeente een sloopvergunningaangevraagd voor verwijdering van hetgevlucht en de staart. De al decenniamet problemen kampende molen zouzo ten dode opgeschreven zijn (Molen-wereld 2005-9-272). Problemen diegeenszins te wijten zijn aan de inzet enbetrokkenheid van de eigenaar zelf! Naalle energie die gestoken is in het tot (totafronding van) restauratie geraken vande molen is Toelen er klaar mee en gooitde handdoek in de ring. De molen heeftal sinds 1984 een zeil aan de regenkant,dat moet voorkomen dat water degescheurde romp binnendringt. Demuren waren destijds opnieuw ge -voegd, maar daarmee waren de pro-blemen niet effectief bestreden. Derestauratie is nadien niet meer afgerond.

Ondanks verwoede pogingen om totherstel te komen zijn de financiën tel-kens het struikelblok. Toelen kan op bijvalrekenen van veel van de inwoners vanMaaskantje/Den Dungen. Zo heeft devoorzitter van de Heemkundekringgeopperd een vriendenstichting op terichten. Burgemeester Pommer (vice-voorzitter van de Molenstichting Noord-Brabant) van de gemeente Sint- Michielsgestel gaat zich inzetten voorhet behoud van de molen. Of dit ookbetekent dat de gemeente financieelbij zal springen of dat het (weer) bijeventuele welwillendheid blijft, dat zalde nabije toekomst uit moeten wijzen.

Peellandse Molenstichtingorganiseert de PeellandseMolendag

Op zondag 5 oktober zullen ter gelegen-heid van de 11de Peellandse Molendagde volgende molens draaien en open-gesteld zijn: - Asten, de Oostenwind- Bakel, St. Willebrordus- Deurne, Holtens Molen- Gemert, De Bijenkorf- Lieshout, De Leest- Liessel, Volksvriend- Mierlo, standerdmolen- Milheeze, Laurentia- Someren, De Victor- Vlierden, Johanna Elisabeth

Links: Kees Straver inspecteert de vijzel voor de Genderense windmotor(foto Aartjos Hak, 22 juli 2008).

De ondertoren van de HerculesMetallicus is weer om aan te zien(foto Aartjos Hak, 22 juli 2008).

Een van de deelnemende molens aan de Peellandse Molendag is De Bijenkorf te Gemert (foto G. Sturkenboom, 19 augustus 2006).



- Geldrop, ‘t Nupke- Heeze, St. Victor- Nuenen, De Roosdonck. De openstelling is vanaf 11.00 tot 16.30uur. Uiteraard wordt gehoopt op vol-doende wind om de molens op zijn minstte laten draaien en - als het even kan -ook daadwerkelijk te laten malen.Nadere informatie: J. Tielemans: 040-2863567 of G. Sturkenboom: 040-2262602.

Molendag Raamsdonksveer

Zaterdag 11 oktober wordt voor detweede maal een molendag georgani-seerd op de molen De Onvermoeide teRaamsdonksveer. Afhankelijk van de

wind draait of maalt de molen. Ook wor-den er rondleidingen gegeven. Er wordtmeel verkocht en er staan grote enkleine modelmolens. De koffie staatklaar en er zijn pannenkoeken verkrijg-baar. Ook is er meelverkoop. Voornadere informatie: H. van Steenbergen,tel. 0162-516602.

Gemeente Weert laat viermolens restaureren

Op 22 augustus is bij molen Sint Jan teStramproy het officiële startsein gege-ven voor de restauratie van vier Weertermolens. Naast de Sint Jan betreft dit DeNijverheid in Stramproy, de Sint Anna in

Tungelroy en de Sint Anna te Keent. Erwordt al sinds 2002 gewerkt aan devoorbereiding van deze restauraties enin de raadsvergadering van 16 juni heeftde gemeente Weert 400.000 euro subsi-die beschikbaar gesteld. Daarnaast isvoor drie van de molens rijkssubsidie toe-gezegd en zal de provincie een bedragdoteren. De gemeenteraad heeft debescherming en instandhouding van dein totaal negen Weerter molens tot prio-riteit gemaakt.

Nieuwe molenkaarten VanSteenbergen

De heer H. van Steenbergen uit Raams-donksveer heeft weer twee molenkaar-ten uitgegeven. Deze keer kaarten van: - de Kallenbroeker standerdmolen bijTerschuur;- de molen van Coppens in Zeeland(NB). De kaarten kosten 0,50 euro per stuk, tevermeerderen met portokosten (0,44euro bij maximaal vijf stuks). Ze zijn tebestellen door het bedrag over temaken op Postbankrekening 747404 vanH. van Steenbergen, Kardeel 133, 4741LR Raamsdonksveer onder vermeldingvan het gewenste (en bij overschrijvingvia een bankrekening het adres vermel-den). Voor nadere informatie: tel. 0162-516602.

De standerdmolen van Bergeijk bij de officiële ingebruikstelling op 7 juni(foto G. Sturkenboom).

De molen van Best voor de onttake-ling. De molen had een merkwaardigebliksemafleider met een leiding op de romp boven de ramen. In 1977 was deze rondgaande leiding noggedeeltelijk aanwezig. In Brabantkwam dit systeem wel meer voor,maar het is overal verdwenen. Het ware daarom te wensen dat het hier weer gereconstrueerd werd(foto coll. Gerard Barendse).



In ‘t kort

- Molen De Hoop te Culemborg bezitsinds 14 juni voor het eerst een gevel-steen. - De restauratie van de keermuur van devoormalige Rotterdamse Kopermolen inWenum is voltooid (Molenwereld 2008-7/8-269).- De gerepareerde krukas van Het JongeSchaap te Zaandam is op 7 juli weer inde molen geplaatst. De oorzaak van debreuk is (nog) niet met zekerheid vastge-steld en is waarschijnlijk een combinatievan verschillende factoren (Molenwe-reld 2008-7/8-272). - Half september wordt de molen Kloe-tinge door de gemeente Goes overge-dragen aan een beheersstichting.- Het College van B en W van Terneuzenheeft vooralsnog geen middelen overvoor restauratie voor de molenromp inSas van Gent.- De romp van molen De Verwachting teTholen is hersteld.- Medewerkers van de gemeente Aal-burg hebben in de uiterwaarden vanGenderen, ter hoogte van de Doever-ensestraat, de restanten van een verlo-ren gewaande watergoot blootgelegd.Nadat de Amerikaanse windmotor weerteruggeplaatst is kan de oude gootweer dienst gaan doen.- Op 7 juni is de gerestaureerde stan-derdmolen van Bergeijk officieel inbedrijf gesteld.- De werkzaamheden aan de molen vanBest zijn gegund aan MolenbouwbedrijfDe Jongh te Veldhoven. - De dakconstructie van het pakhuis vanmolen Jan van Cuijk te Cuijk is aange-tast door betonrot. Ook zijn toegangs-deur en raamstijlen aangevreten en aanvervanging toe. Wanneer de werkzaam-heden worden uitgevoerd is nog onbe-kend. Wel staat een schilderbeurt op hetprogramma.

- Op vrijdag 19 september wordt denieuwe zagerij van Holtens molen inDeurne officieel geopend.- De Molenstichting Land van Heusdenen Altena gaat bezwaar maken tegende afwijzing van de subsidieverzoekenvoor de restauratie van de ZandwijkseMolen in Uppel en van de UitwijkseMolen in Sleeuwijk.- Na een grondige restauratie (Molen-wereld 2008-5-187) is op 27 juni 2008molen Windlust te Vorstenboschopnieuw in gebruik genomen.

De nieuwe uitbreiding van Holtens Molen, de zagerij, wordt19 september geopend (foto G.Sturkenboom, 10 augustus 2008).

Wethouder Daandels van de gemeenteBernheze en molenaar Smolenaershalen de vang op van de molen vanVorstenbosch (foto J. Vendrig).


G R RW RGruwelijk, ik heb er geen woorden voor.Met de grootst mogelijke spanning hebik uitgekeken naar de verdeling van derestauratieachterstandsgelden. Ik meen -de een goede kans te maken. Oppapier was volgens mij alles in orde. Des-kundigen verzekerden mij dat het nietbeter kon en de noodzaak was zo klaarals een klontje. Angstvallig had ik deregels in acht genomen, regels waar ikop getuurd had tot mijn ogen er werke-lijk zeer van deden. Dromen kon ik ze. Ikheb mij in duizend bochten gewrongenom ‘er in te passen’. In mijn beleving koner niets mis gaan. Ik was zelfs bereid omhet tafelzilver naar de lommerd te bren-gen om aan mijn verplichtingen te kun-nen voldoen. Helaas, helaas, ik viel nietin de prijzen. Het zal de lezer wel duide-lijk zijn dat mijn molen niet in Zuid-Hol-land staat.Diep geïllusioneerd ben ik; niet tebeschrijven. In plaats van de molenma-

ker kan ik beter de sloper bellen. Danben ik van de ellende af. Nu er zoveelrompen worden gerestaureerd kaniemand beste een kap met as en roe-den gebruiken; of het binnenwerk, alheb ik helaas maar één koppel stenenbeschikbaar.Werkelijk, ik was één hoop ellende. Totovermaat van ramp wreef ook mijnbeminde wederhelft nog zout in mijnzeer diepe en zeer open wonden:- ‘Ik heb het je toch al voorspeld!’- ‘Hu?’ zei ik- ‘Toen minister Van der Hoeven beginvorig jaar met de toezegging van vijftienmiljoen kwam, heb ik je al uitgelegd datdit voor veel molenaars weinig soelaaszou geven, omdat de rest van het geldvoor de meesten niet op te brengen is.Je zei toen zelf al dat de minister net zogoed 150 of 1500 miljoen had kunnentoezeggen; ook zei je dat de duvel altijdop ene hoop schijt. Je weet nu waar jein Nederland die hoop moet zoeken...’Natuurlijk had mijn vrouw gelijk. Maarwat schieten we er mee op? Uiteraard

heb ik een vlammend bezwaarschriftrichting Zeist gestuurd, maar ik ben bangdat het ‘de Moriaan geschuurd is’ omhet met een oude, nu racistisch overko-mende, uitdrukking te zeggen (die uiter-aard natuurlijk niet zo is bedoeld). Maar daar wil ik het eigenlijk niet bijlaten. Men zal het weten ook. Ik zit tedubben over vier protestzeilen. Ik wildan de molen zo kruien dat één wiekrichting Zuid-Holland wijst. Op het zeilkomt dan - voor passerende molens enmolenliefhebbers - te staan ‘Zuid-Hol-land nog xxx km’ en een grote pijl. Ophet tegenoverliggende zeil laat ik zetten‘Hier ging de zilvervloot aan voorbij’. Ophet derde zeil wil ik dan zetten, speciaalvoor onze locale en provinciale over-heid: ‘Dit rijksmonument staat HIER’; met‘hier’ uiteraard in koeien van letters. Opde vierde wiek: ‘Deze molen is echt omte stelen’. Of ik het doe weet ik nog niet, wat haalthet allemaal uit?Wonder boven wonder hebben we - allefrustratie ten spijt - dankzij een erfenisnog een heel bijzondere vakantiegehad met wind en water. Ik heb wer-kelijk alle muizenissen laten uitwaaien. Ikweet geeneens meer waar de lettersGRRWR voor staan. Of heette het zoniet?

Balie Kluiver


Molenkalender 2008

13 en 14 september 2008:Open Monumentendag.

13 september 2008:Friese Molendag.

13 september 2008:Overijsselse Molendag.

27 september 2008:Zaanse Molendag.

4 oktober 2008:Molenruilbeurs Kyck over den Dyck te Dordrecht.

5 oktober 2008:Limburgse Molendag.

5 oktober 2008:Peellandse Molendag.

26 oktober 2008:Rijnlandse Molendag.

Molenkalender buitenland 2008

11 en 12 oktober 2008:Vlaams Molenweekend (B).

De gerestaureerde molen van Vorstenbosch bij de ingebruikstellingop 27 juni (foto J. Vendrig).


Over korenmolens is veel bekend,over het molenaarsbedrijf veel min-

der. In de eerste helft van de twintigsteeeuw ging het hard tegen hard tussenparticuliere molenaars en coöperaties.Aanvankelijk werden ze opgericht alsaan- en verkoopverenigingen die allerleizaken voor de plaatselijke boeren geza-menlijk inkochten, waaronder veevoe-ders. Later stichtten deze coöperatieszelf maalderijen en in een enkel gevaleen windmolen. Ook namen ze wel eenplaatselijk molenaarsbedrijf over. Publi-caties over deze veevoederbedrijven,afgezien van enkele grote fabrieken zijnbeperkt. In 2006 verscheen Eendrachtdoor hoop op samenwerking - Geschie-denis van de veevoedercoöperaties inde gemeente Staphorst.

Staphorst telde een groot aantal wind-korenmolens waarvan de historie in 1985te boek werd gesteld door J.A. Rossing:Molens in de gemeente Staphorst, eenuitgave van de Historische VerenigingStaphorst die nu ook het boekje over decoöperaties uitgaf. Het stichten van een coöperatie in eenhechte agrarische gemeenschap alsStaphorst of Rouveen kon haast niet uit-blijven. In 1903 werd in Rouveen deCoöp. Landbouwvereeniging Samen-werking opgericht. Dit was, de alge-mene trend volgend, een aan- enverkoopvereniging. In 1918 besloot menzelf te gaan malen. Dat ging volgens hetveel voorkomende recept: probeerzaken te doen met de plaatselijke mole-naar, hetgeen vaak neer kwam op: zethem het mes op de keel. De molenaarwerd dan voor de keus gesteld zijnbedrijf te verkopen. Als hij niet bereidwas mee te werken dan stichtte de coö-peratie een eigen maalderij. Het effectvan dit dreigement laat zich radenomdat de molenaar besefte wat er metzijn klandizie zou gebeuren zodat er heelwat eieren voor hun geld kochten. Alstroostprijs kreeg de oud-eigenaar danveelal een baan als zaakvoerder ofmolenaar bij de coöperatie. Of het inRouveen ook zo hard gespeeld is blijktniet, maar met ingang van 1 januari1919 wordt CLV Samenwerking eigenaar

van de molen van Van deVegt aan De Lichtmis. In 1921wordt bij de molen eenmaalderij gesticht, waarnade molen wordt gesloopt.Op de plaats van de molenstaat nu een silo.Op 31 oktober 1907 werdin Staphorst de CLV DeHoop opgericht, even-eens als handelsvereni-ging. Aanvamkelijk laatmen veelal malen bij decoöperatie aan DeLichtmis, maar in 1924sticht men in Staphorsteen eigen maalderijmet twee koppel ste-nen.Beide bedrijven gaanmet hun tijd mee; destenen worden ver-vangen door hamermolens;persen doen hun intrede. Ook deopslagcapaciteit wordt danig vergroot.In 1989 fuseren beide coöperaties en zoontstaat de Coöp De Eendracht u.a.Aanvankelijk blijven beide productiel-ocaties gehandhaafd, maar efficiency-overwegingen leiden ertoe dat deproductie van veevoeders wordtgeconcentreerd aan De Lichtmis, terwijlin 1995 op de plaats van De Hoop eenWelkoopwinkel wordt gesticht. In 1998 komt de productie van De Een-dracht voor het eerst boven de10.000ton per jaar. Dat geeft aan dat de coö-peratie voor een mengvoederfabriekeen kleine speler op de markt is. Hetdoet in deze tijd welhaast weldadig aandat een dergelijk kleinschalig bedrijftoch nog kan bestaan. Het heeft wel-licht te maken met het saamhorigheids-gevoel in de gemeenschap. Bij mijnbeste weten zijn alle particuliere mole-naarsbedrijven in de gemeente al terziele zodat De Eendracht als enigemengvoederproducent is overgeble-ven.Het boekje beschrijft summier degeschiedenis van de coöperaties, waar-bij de nadruk vooral licht op het doenen laten van mensen. Er zijn veel afbeel-dingen in opgenomen. Helaas komt de

technische en bedrijfsmatige ontwikke-ling van het bedrijf er magertjes af. Des-alniettemin geeft het toch een goedbeeld van het ontstaan en de ontwikke-ling van een coöperatief bedrijf, datbedrijfseconomisch en technisch tochwel parallel loopt aan het particulierebedrijf omdanks dat beide takken tot inhet recente verleden zo ongeveerelkaars doodsvijanden waren, zeker inbepaalde streken. Daardoor is het tocheen interessant boekje voor iemand dieeens verder wil kijken dan de molenneuslang is, te meer daar er op dit terreinweinig literatuur voorhanden is. jsb.

H. Dunnink, K. Brakke: Eendracht doorhoop op samenwerking - Geschiedenisvan de veevoedercoöperaties in degemeente Staphorst, een uitgave vande Historische Vereniging Staphorst,2006, 80 blz, gebrocheerd, geïllustreerd.Het is te bestellen door het overmakenvan i 10, - op bankrekeningnr. 3608.34.027t.n.v. Historische Vereniging Staphorst teStaphorst onder vermelding van hetgewenste en de adresgegevens.

Veevoedercoöperaties

I N S TA PHOR S T


Demolenromp aan de Korenmolenweg in Slochteren is op 12 augustus gesloopt. De historische verenigingen in Slochteren enScharmer-Harkstede zetten zich sinds 2004 in voor behoud van de molenromp (Molenwereld 2005-1-5). Zij stelden hiertoe een

plan op, om de romp te restaureren en in te richten als bezoekers- en expositieruimte, met een kleinschalige horecavoorziening envergaderruimte voor verenigingen. Het mocht echter niet baten; het College van B en W van Slochteren heeft het reddingsplanvan tafel geveegd en besloten tot sloop van de romp. De molen is immers geen rijksmonument en is historisch gezien niet uniek. Hijbehoort wel tot het historisch erfgoed van Slochteren, maar het oorspronkelijk karakter van het gebouw is verdwenen. De SlochterMolenstichting onderschrijft volgens het college de conclusies en wordt daardoor medeondertekenaar van het vonnis. Het red-dingsplan wordt volgens B en W niet haalbaar geacht. Zo zou men in het plan rekenen op dertigduizend (!) bezoekers per jaar, eenaantal dat (niet alleen)volgens een onafhankelijk bureau als verre van reëel wordt geacht. Op de valreep ondernam de plaatse-lijke Groen Links/D66 fractie nog een poging om de molen te redden. De eigenaren van het molenhuis zouden bereid zijn om demolen over te nemen en zo de oude eenheid te herstellen. Wethouder Huizing vond dit een gepasseerd station omdat de gemeen-teraad al een besluit over de sloop had genomen. Een eerder burgerinitiatief om de molen te behouden werd in 2005 wel door degehele gemeenteraad ondersteund de gemeenteraad, maar het mocht geen geld kosten. Doordat nu de plannen van de histo-rische verenigingen als illusoir werden bestempeld was het lot van de molen bezegeld. De naam Korenmolenweg heeft nu wel eendubbele bodem gekregen. Bart Mols/jsb.

(Alle foto’s tenzij anders vermeld zijn afkomstig van Harmannus Noot.)

1. De in 1860 na brand herbouwdekoren- en pelmolen in Slochteren,die in 1922 weer uitbrandde wat het einde betekende voor een schitterend mooi ensemble vanmolen en huis. De molen was alsstenen molen voor de noordelijkeprovincies van een zeer schaarstype.

2. De molenstomp met het molenhuis, 22 april 2006.

3. 14 augustus 2008: opgeruimd staat netjes...

4. Moleninterieur, april 2004.5. Slopen gaat snel. (foto H. Helmantel).

6. Bijna voltooid verleden tijd!7. De molen is nu werkelijk met wortel en tak uitgeroeid.

8. Korenmolenweg - Korenmolen weg!

1.

4.

8.


Molenromp Slochteren geslooptMolenromp Slochteren gesloopt

3.

5.

6.

7.


2.


N V V M - m o l e n m a k e r s

A C T I E F

17 juli 2008.Op deze dag werd in Ermelo het achtkant van molen De Koe samen met de stelling op de onder-bouw gezet. Een heugelijke dag voor Ermelo zo bleek, want we schatten dat er ruim duizend kijkersop af kwamen. Zoveel enthousiasme slaat natuurlijk ook over op de molenmakers. En ook voor ons was het een unieke dag, wanthijsen van een achtkant en een stelling tegelijk is geen dagelijkse kost. Er was genoeg over nagedacht en gerekend, maar eenbeetje spanning blijft er altijd. Een ander probleem was de geringe omgevingsruimte, waardoor de kraan het achtkant over deonderbouw heen oppakken moest. 20 jaar geleden nog had dat niet eens zo eenvoudig gekund, maar met de capaciteit van dehuidige telekranen kunnen dergelijke oplossingen tegenwoordig bedacht en uitgevoerd worden. De voorbereidingen gingen zovoorspoedig dat om 9.30 uur het spannendste ogenblik eigenlijk al achter de rug was. Zonder dat de vele, toen al aanwezige, toe-schouwers het merkten was het achtkant al enkele centimeters gelicht. De klus was echter aangekondigd te beginnen om 11.00uur, dus onder het genot van koffie hebben we rustig het toestromende publiek en media afgewacht. Klokslag 11.00 uur ging dereis omhoog verder en een klein half uur later kon de vlag uit ten teken dat alles op zijn plek en uitgelijnd stond. Naar goed gebruikwerden alle medewerkers daarna in het zonnetje gezet door de opdrachtgever. Het “pannenbier” bestond uit een envelop metinhoud en een lekkere fles molenwijn voor ieder. De kurk bleef natuurlijk nog even op de fles, want ‘s middags was er nog het nodigete doen om de bouwplaats op te ruimen voor de vakantie die daarna begon.

(alle foto’s: Vaags molenwerken.)

De spelers....


Uitverkocht stadion...

De start...

De volle breedte van het veld...

Scherp blijven...

Boven het doel...

Goal!


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

*Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

Molema V.O.F.Heiligerlee 0597-591660

*De GelderSliedrecht 0184-425040

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

*Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-421568

*Herrewijnen VOF Spijkenisse0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & KorverMiddenbeemster 0299-683743

J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Anbo B.V. Alkmaar 072-5110025

J.T.H. Poland en Zonen Oterleek 072-5717632

Bertus Dijkstra Sloten 0514-531230

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

*Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

ADVER T EN T I E

*Gecertificeerde Molenmakersbedrijven

N



Na bijna een halve eeuwwerkzaam te zijn geweest alsmolenmaker is Henk Vaagsuit Aalten onlangs terugge-treden uit zijn molen -makersbedrijf VAAGS uitAalten. Op 20 juni 2008werden bij de notaris dehandtekeningen gezet,waarna de drie zonen vanHenk het bedrijf zullenvoortzetten met dezelfdenaam en dezelfde visie.

Henk Vaags is als molenmaker begon-nen in 1960 bij molenmaker Jan ten

Have in Aalten. In 1974 nam hij hetbedrijf over en werd VAAGS molenwer-ken opgericht. Samen met zijn vrouwWillemien bouwde hij een goede repu-tatie op in het molenwereldje. Zijn spe-cialiteit is het maken van tandwielen enhij wordt dan ook geregeld de ‘horloge-maker’ van de molenbouw genoemd.Begin jaren negentig kwamen zijn zonenWalter, Gerben en Martijn van school engingen in het bedrijf van vader werken.Ook het personeelsbestand breidde zichlangzaamaan uit. In 1999 werd houtza-gerij AGNETA in Ruurlo overgenomen,waardoor de bijbehorende windmolenook in bezit kwam. Een jaar later werdhet metaalconstructiebedrijf VAAGSmolentechniek opgericht waarin o.a. deroedenproductie verder uitgebreidwerd. Inmiddels werken er bij deze driebedrijven in totaal zestien mensen.

Molenmaker Henk Vaags met pensioen

In de winter van 2006/2007 kwam Henkin het ziekenhuis terecht met gezond-heidsproblemen. Deze werden daar ineerste instantie snel opgelost. Helaaskwam daarna in een verder onderzoekaan het licht dat bij Henk een vorm vandementie in ontwikkeling is. Dit maaktde toekomst voor Henk helaas erg onze-ker en Henk en Willemien beslotendaarom vervroegd uit de bedrijven tetreden. Hierdoor kunnen ze zich nu volle-dig richten op hun welverdiende vrijetijd. Die tijd wordt natuurlijk besteed aano.a. vakanties en kleinkinderen, maarHenk en Willemien zijn ook nog bijnadagelijks in het bedrijf te vinden. Somsalleen voor de koffie, maar vaak ookmet raad en daad.

Horlogemakerswerk.

Een handtekening bij de notaris.

Samen met de medewerkers zullen Mar-tijn, Gerben en Walter Vaags de bedrij-ven als vanouds voortzetten. Wij wensenHenk en Willemien veel plezier met hunvrije tijd en danken hun voor hun groteinzet die tot het succes van de bedrijvenheeft geleid.

(alle foto’s: familie Vaags.)

Samen genieten van vakantie.

Molenmaker en vakantieganger.

O


Restauratie van D e E e n d r a c h t in Gieterveen voltooid

Jannes Tigelaar

Op 29 augustus 2008 is De Eendracht in Gieterveen na een grondige restauratie officieel ingebruik gesteld en zijn in de door vrijwilligers bij de molen nieuw gebouwde leemoveneen

een oud Gieterveense lekkernij gebakken: Gieterveense hanepoten.

De molen van Gieterveen omstreeks 1940 (foto coll. jsb).

De molen De Eendracht is opgeleverdna een inspectie door Tigelaar, de

voorzitter van de bouwcommissie, endoor de aannemer, molenmaker Dun-ning, alsmede de heer Koning van StijkelBouw en de heer Blauw, een afgevaar-digde van de beheersgroep van demolen en de heer Rietmulder van deMolenstichting Drenthe.De week daarvoor waren er nog watkleinigheden ontdekt. Ook moest deronde romp van de molen moest nogvoor meer dan de helft zwart gemaaktworden. In die week is er heel watgedaan waardoor de restauratie vande molen na anderhalf jaar kan wordenafgesloten, en ook weer draaiende tezien is geweest.De situatie in 2007 vergeleken met nu injuli 2008 is het verschil tussen een krot eneen kasteel.

Nieuwe onderbouw

Zoals bekend is De Eendracht eenaparte stenen molen; onder de stellingachtkantig en boven de stelling rond.De gemetselde achtkante onderbouwuit 1877 was in een heel slechte staat enmoest geheel vernieuwd worden. Deenige steen die nog gebruikt kon wor-den was de sluitsteen boven de deur. Deoverige steen was alleen nog geschiktvoor de puinbreker.Het was een probleem op zich om deonderbouw te vernieuwen zonder datde ronde stenen romp naar benedenstort. Door de onderaannemer Stijkel

De Eendracht tijdens de NationaleMolendag in 2006.


Bouw uit Scheemda is een stellagebedacht die op zich al een kunstwerkwas. Deze constructie moest de rompzonder kap dragen. Verder was bepaalddat men niet meer dan twee velden perkeer mocht slopen om daarna directweer op te metselen.Een en ander werd voortreffelijk gedaandoor de slopers maar vooral ook doorde metselaars, al waren er veel meerstenen nodig dan verwacht en bere-kend.In tussentijd was de molenbouwer bezigmet het vervangen van de korte spruit,waarbij ook de koppen van de voeg-houten aan de achterkant aangegotenmoesten worden en tevens wordenvoorzien van zwaluwen want die warener afgehaald toen er vroeger een ijzerenspruit is geplaatst.

2007: het storten van de nieuwe vloer; links molenmaker Dunning, rechts de heerKoning van Stijkel Bouw.

Links het eerste deel van het nieuwe metselwerk, rechts uiteraard het oude.



Zelfzwichting

Verder moest er een nieuw achterkeuve-lens gemaakt worden en ook voorzienin-gen voor het bedienen van dezelfzwichting. De roeden moesten door-boord worden voor de zwichtstang, ennieuwe kleppen voor de binnenroe metalles wat er bij komt. Enkele delen van dezelfzwichting lagen nog in de molen of deschuur en deze zijn weer gebruikt, zoalsde spin, de bezaanstok en het schuifme-chanisme.Deze delen waren er er afgehaald bij derestauratie in 1976 maar tot groot verdrietvan eigenaar - molenaar Johannes Mul-der mocht de zelfzwichting van de Rijks-dienst voor de Monumentenzorg nietweer aan de molen. Het moest oud-Hol-lands worden zoals overal, ondanks datalle kleppen, de treklatten en ook deandere delen aanwezig waren. De mole-naar berustte zich er maar in. Gelukkighebben wij kunnen bereiken dat nu weerop de binnenroe zelfzwichting aange-bracht is met houten kleppen.Tijdens de sloopwerkzaamheden en met-selwerk is in de werkplaats te Adorp een

nieuwe stelling gemaakt, deze is ver-zwaard en tevens ook iets bredergemaakt.Ook de kleppen, de looplatten en detreklatten zijn daar nieuw gemaakt engeschilderd, de heklatten zijn de heklat-ten van de binnenroe die nog goedwaren.

Rompherstel

Bijna alle balken van de voorraadzoldermoesten van nieuwe koppen wordenvoorzien. Dit was niet zo moeilijk omdathet muurwerk werd toch weggebroken.De drie zolders werden vernieuwd. Deze

De romp met de draagconstructie.

De inwendige stelling op de beganegrond.

waren in erbarmelijke staat. Bij de steen-zolder kwam een grote tegenslag, erbleken zes koppen van de balken vande zolder heel slecht te zijn. Deze zijnvakkundig door de firma Protekta her-steld; heel knap gedaan.Daarna kon het muurwerk binnen aan-gepakt worden, dit was nog een helestrijd hoe het moest worden. Het is heelfraai geworden: het oogt oud en ismooi. Toen kwam de buitenkant in

De profielstalen maken deeluit van de staande constructie in

de molen die de horizontale stalenliggers dragen waarop het

ronde deel van de molen rust.



beeld. Het ronde muurwerk was vroegerzwart gemaakt door de eigenaar omdatde stenen zo groen werden, en later ooknog van een witte band van ander-halve meter hoog voorzien: ‘hij was danvan heinde en verre te zien’. Dit werdnog een probleem: want wat moest erop? Het heeft nogal lang geduurd voor-dat men hier uit was.Nadat het voegwerk van dat deel wasaangepakt en wat stenen zijn vervan-

gen heeft men ook dit in de laatsteweken in orde gebracht.De molen staat er nu weer prachtig bijen valt van verre duidelijk op, maarhelaas heeft molenaar en eigenaar Mul-der dit niet meer mogen meemaken.Maar de molen zal de nagedachtenisaan hem levendig houden, mede dooreen beheerscommissie en door de vrij-willig molenaars uit Gieterveen die inmei zijn geslaagd.De molen heeft aan deze restauratieeen tweede sluitsteen overgehouden,stond op de eerste en weer ingemet-selde steen het bouwjaar 1877. Van datjaar is verder niets meer over. De tweedesteen heeft als tekst:

‘IN HET JAAR 2007 IS DEZEMOLEN GERESTAUREERD EN HET

ACHTKANT HERBOUWD’.

Er is met echt vakmanschap gewerktdoor diverse mensen, ook door degroep Gieterveners die het terrein heb-ben verfraaid. Het is enorm jammer isdat de Molenstichting Drenthe degeërfde molen weer van de hand moetdoen. De provincie Drenthe stelt name-lijk dat wij geen molens in bezit mogenhebben.

Het proefdraaien tijdens de oplevering.

De molen vanaf het stroompje. Het verschil in beplanting met een halve eeuweerder is aanzienlijk.

De uitwendige draagconstructie navoltooiing van het metselwerk.



Restauratie KILSDONKSE MOLEN vordertDe restauratie, eerder reconstructie van de Kilsdonkse molen bij Dinther Beugt vordert gestaag. Het is een unieke molen met ener-

zijds een water gedreven oliemolen en anderzijds een korenmolen die zowel door wind- als waterkracht kan worden aange-dreven. Alsof dat niet genoeg is wordt de molen nu gereconstrueerd als kettingkruier, een in Nederland ‘uitgestorven’ molensoort.In omringende landen bestaan ze ook nog wel, maar niet veel. Op 21 juni werd een belangrijke mijlpaal bereikt: de gerestaureerde en deels gereconstrueerde molenromp kreeg zijn kap weerterug. Bijgaande foto’s van Joop Vendrig laten de vorderingen op die dag zien. jsb.

11e jaargang 2008 nr. 9 345R I J N LANDS E MOLENS T I CH T I NG

Zilveren Anjer voor

LOEKDIJKMAN

Zilveren Anjer voor

LOEKDIJKMAN

Loek Dijkman met de Zilveren Anjer en het glas.

C O L O F O NR i j n l a n d s eM o l e n s t i c h t i n gT o r e n l a a n 1 02 2 1 5 R W V o o r h o u t

Tel. 0252-245353Fax 0252-245385Bankrekening no. 5665.47.163K van K Leiden S 165575

De Rijnlandse Molenstichting is opgericht op 11 maart 1959

Waar draait het bij de Rijnlandse Molenstichting om:

- Om de molens

Wij herstellen en onderhouden molens in Rijnland. Al onze molens worden door vrijwil-lige molenaars bemalen, waarbij wij ernaarstreven om deze molens zo mogelijk en zonodig in te kunnen zetten voor de bemaling.

- Om het landschap

Wij bewaren het karakteristieke Hollandselandschap voor nu en later. Bij dat landschaphoren de molen en hun omgeving.

“Molens Rijnland” is een uitgave van de Rijn-landse Molenstichting en verschijnt eens perkwartaal in het maandblad “Molenwereld”.

D



De Rijnlandse Molenstichting zet zichal bijna een halve eeuw in voor het

behoud van molens. Dat behoud is nietvanzelfsprekend; het is mensenwerk;teamwerk waarin de inzet van iederespeler onmisbaar is. De spelers van hetspel doen dat met liefde en enthou-siasme voor de molens. Het is welhaasteen sport. Bij sport hoort een coach dieenthousiasmeert en enthousiasme ingoede banen leidt. De RijnlandseMolenstichting heeft in de persoon vanvoorzitter Loek Dijkman zo’n coachgevonden te hebben die bij wijze vanspreken de stichting voor degradatieheeft behoed en haar een topplaats inde eredivisie heeft gegeven. Dat is eenenorme krachttoer geweest. Dijkman is

Nadat hij de prijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft ontvan-gen, geeft de Dijkman de Koningineen amicaal tikje op haar schouder (foto: Anko Stoffels).

Namens de vrijwillige molenaars en het bestuur van de stichting overhandigt Aad Toet het gedenkglasaan Dijkman.

De schouders eronder werd het beginvan een wonder: ‘t Poeltje draait weer.Deze restauratie was niet alleen eenenorme klus op zich, maar ook organisatorisch slopend. Toch luktehet (foto J. Bouma).


op veel meer terreinen actief. Het heefter toe geleid dat het Prins Bernhard Cul-tuurfonds dit jaar de Zilveren Anjer aanhem heeft toegekend. Deze bijzondereculturele onderscheiding is hem 19 junidoor Koningin Beatrix in het Paleis Noor-deinde uitgereikt. Daarna vond nog eenfeestelijk samenzijn plaats in Diligentia inDen Haag. Reden genoeg om dezeaflevering van Molens Rijnland als hom-mage geheel en al te wijden aan dezegebeurtenis en aan de persoon vanLoek Dijkman, vooral door een aantalmensen die nauw met hem samenwer-ken over hem aan het woord te laten.

Het Prins Bernhard Cultuurfonds is op 10augustus 1940 in Londen opgericht omgeld in te zamelen voor de aankoopvan oorlogsmaterieel. De TweedeWereldoorlog was toen bijna een jaaraan de gang. Prins Bernhard was vanafde oprichting regent. Na de oorlogkreeg het fonds een andere doelstel-ling: cultuurbehoud. In 1950 steldenregent en bestuur een bijzondereonderscheiding in voor personen diezich belangeloos hebben ingezet voor

de Nederlandse cultuur of die van deNex der landse Antillen: de Zilveren Anjer.

Aad Toet :de geschiedenis herhaalt zich

Het Prins Bernhard Cultuurfondsonderscheidt jaarlijks maximaal vijf

personen met de Zilveren Anjer. Dezeonderscheiding wordt uitgereikt aan per-sonen die buiten hun beroep onbetaaldvrijwilligerswerk doen ten bate van hetculturele leven. Dit werkterrein is veel om -vattend; podiumkunsten, beeldendekunst,monumentenzorg (ook wel cul-tuurbehoud genoemd), geschiedenis ennatuurbehoud.Eerder, in 1968, negen jaar nadat deRijnlandse Molenstichting was opgericht,kreeg de oprichter en toenmalige voor-zitter de Heer A. Bicker Caarten de ‘Zil-veren Anjer’ opgespeld door Prins

Het bruidspaar Dijkman, het molenaarsechtpaar Van den Berg en de Zwanburgermolen in de vreugd (foto Els Hansen).

Op 8 juli 1995 werd het startsein gegeven voor de restauratie van de in feiteopgegeven Waterloosmolen bij Rijpwetering (foto J.L.J. Tersteeg).

Op 21 juni 1997 onthult Loek Dijkman bij de ingebruikstelling vande Waterloosmolen een plaquette terherinnering aan Bicker Caarten, destuwende kracht achter de oprichtingvan de Rijnlandse Molenstichting.Dijkman kon toen niet bevroeden dathij precies veertig jaar na zijn voor-ganger de Zilveren Anjer zou krijgen.Ondanks verschillende achtergrondenhebben beide gemeen dat zij voor deRijnlandse molens een titanenklusondernamen (foto jsb).


Bernhard, nu, veertig jaar later was hetweer zover. Loek Dijkman de huidigevoorzitter van de Rijnlandse Molenstich-ting kreeg op 19 juni 2008 de ZilverenAnjer door Koningin Beatrix in het PaleisNoordeinde in Den Haag uitgereikt. Hetbijzondere is dat Dijkman zich niet opéén, maar op al de genoemde werkge-bieden van het fonds zich verdienstelijkmaakt. Hij kreeg deze prijs niet alleenvoor zijn inzet en behoud van de 43molens in Rijnland maar ook voor zijn bij-drage aan het depot in Wageningenwaar kunstenaars en beeldhouwers eenexpositieruimte kregen om hun werk tentoon te stellen.Ook maakte hij het mogelijk om inAmsterdam in een gerestaureerde kerkeen orgelcentrum, het Orgelpark, in terichten waar inmiddels zes gerestau-reerde orgels staan en waar regelmatigorgelconcerten worden gegeven. Eenheel ander project is de restauratie vaneen weeshuis in Leiden.Na de officiële uitreiking van de ZilverenAnjers was er in het paleis een receptiewaar de koningin ook aanwezig was.Rondlopend vroeg ze aan de onder-scheiden personen: stel je familie aanmij voor en de genodigden die de aan-bevelingsbrieven hebben geschreven.Daarna maakte ze nog een praatje met

verschillende personen in de zaal waareen heel ontspannen sfeer heerste.Na afloop van de plechtigheid was er inDen Haag een door Loek georgani-seerde receptie met een hapje voorvrienden en genodigden die Loek metluid applaus ontvingen en die door veelmolenaars, kunstenaars en vriendenwerd bezocht.Onder de vele kado’s die werden aan-geboden kreeg Loek van zijn molenaarsen het bestuur van de stichting eengrote kristallen kelk die was gegraveerdmet een afbeelding van de Zwanburg-molen en een afbeelding van de baardvan die molen waarop een zwaan staat.Tevens staat in de kelk een spreukgegraveerd:

Soo het wel met de polder sal staan,

Soo moeten de moolens dickwils om gaan

(Dit soort glazen werd vroeger door dedijkgraaf en het polderbestuur gebruiktom bij plechtige gebeurtenissen in depolder een vaderlandse dronk uit tebrengen.)

Ook hebben de meeste molenaars vande stichting die dag hun molen als eer-betoon aan hun voorzitter in de vreugdgezet. Zo kreeg zelfs heel Rijnland eenfeestelijk aanzien. In 1991 kwam Loek bij de RijnlandseMolenstichting door de Zwanburgermo-len die toen in zeer slechte staat was. In1992 werd hij voorzitter van de toen arm-lastige stichting. Hij zag kans om het ver-val van de molens te keren met eengoed draaiende organisatie en zoveelmolens als mogelijk maalvaardig te krij-gen. Een aantal van hen is zeer grondiggerestaureerd.De stichting heeft nu 43 molens in eigen-dom die alle in goede staat verkerenwaarvan velen als trouwe wachtersklaar staan om bij te springen als hetnodig is en de polders als vanouds hel-pen te bemalen.Ook is er onder zijn leiding een inspec-tieteam aangesteld dat regelmatig demolens inspecteert om gebreken tijdigte signaleren en de staat van het onder-houd te controleren en er een onder-houdsschema van bij te houden.Gelijktijdig heeft hij een molenaarscom-missie opgericht welke de taak heeft ervoor te zorgen dat er bekwame mole-naars aanwezig zijn met voldoende ken-nis om al die gerestaureerde molens te

Hare Majesteit de Koningin en de laureaten van 2008; derde van links naast Koningin Beatrix: Loek Dijkman.


laten draaien en nieuwe molenaars opte leiden.Zo staat de Rijnlandse Molenstichtingdankzij Loek Dijkman garant voor hetbewaren van het karakteristieke Hol-landse landschap voor nu en later.

Aad Toet is vrijwillig molenaar op deMoppemolen bij Roelofarendsveen envoorzitter van de molenaarscommissie.

Andr ies Veloo:Hoe het begon

Toen Loek Dijkman in Warmond nog opHuize Leerust woonde, opperde hij hetidee om park Leerust, dat achter zijn huislag en openbaar was, op zijn initiatief enzijn kosten op te laten knappen. Een irri-tant figuur uit Warmond liet in de krantschrijven, dat dat eigen belang zou zijn.Nou, dat viel niet zo lekker. Spoedigdaarna meldde hij zich bij Leen van deBerg op de Zwanburgermolen. Dat wasin 1990. De Zwanburgermolen stond ertoen slecht bij en natuurlijk bracht dat

Loek op ideeën. Na een leuk gesprekgaf Leen van de Berg het telefoonnum-mer van de heer Thomassen, toen voor-zitter van de Rijnlandse Molenstichting.Er werd gelijk een afspraak gemaakt enbij de eerste de beste bestuursvergade-ring was Loek Dijkman al present. Innovember 1990 werd hij op de mole-naarsavond al voorgesteld als voorzittervan onze stichting. Loek stelde zich aande molenaars voor met de boodschapdat hij wilde proberen onze noodlij-dende stichting weer wat op poten tezetten en als hem dat zou lukken, wildehij ons weer verlaten. Als iets goed looptis dit niet meer spannend en zou hij weermet iets anders gaan beginnen. Aange-zien wij heel ‘sympathieke’ molenaarszijn bij de stichting, wil hij ons niet meerkwijt en ‘moet’ hij wel blijven. Het con-tact met de familie Van de Berg isgebleven en de Zwanburger molen blijftin de bijzondere belangstelling staanvan Loek. Leen van de Berg heeft Loeken Sylvia in 1995 naar de molen geroeiddie daar hun trouwfoto’s lieten maken.

Andries Veloo is vrijwillig molenaar op de Lagenwaardse molen bij Koudekerk a/d Rijn.

Leen Vel lekoop:De Rijnlandse Molenstichting,Dijkman, de molens

Velen zullen zich afvragen hoe dhr.Dijkman bij de Rijnlandse Molenstich-

ting terecht kwam. Het bestuur van destichting was omstreeks 1990 wegensfinanciële nood zo ongemotiveerdgeworden, dat bestuurlijke versterkingdringend noodzakelijk was en graagmet een daadkrachtig figuur. De toen-malige voorzitter, de heer Thomassen,had de heer Dijkman gepolst of hij ietsvoor de stichting zou kunnen beteke-nen. Namens de provincie Zuid-Hollandzat ik reeds ambtshalve als adviseur inde stichting. Mijn eerste kennismakingmet Dijkman was toen hij met Thomas-sen een bezoek bracht aan het provin-ciehuis, om even te proeven hoesnel/langzaam de ambtelijke molenswel draaiden. Hier vernam hij dat ik opkorte termijn de provinciale organisatiezou verlaten en verzocht mij ter plaatseom op persoonlijke titel bestuurslid teworden van de stichting. Na enigedagen bedenktijd heb ik voor dezestichting een uitzondering gemaakt enben bestuurslid technische zakengeworden, wel onder de voorwaardendat er ook daadwerkelijk iets aan de

(foto Prins Bernhard Cultuurfonds, Anke Teunissen).

Het gedenkglas met de baard van deZwanburger molen en de molen zelf.

R I J N LANDS E MOLENS T I CH T I NG


molens ging gebeuren. De heer Dijkmanzei mij dit toe wat ook later zou blijken.Dijkman werd zo in 1991 voorzitter vande stichting en stelde in de eerstebestuurs- en algemene bestuursverga-dering dat alle zittende bestuursledeniets voor de stichting moesten beteke-nen ofwel moesten gaan betekenen. Zij die meenden hieraan niet te kunnenvoldoen werden verzocht de eerstvol-gende vergadering (veertien dagenlater) niet meer te verschijnen. Twee-derde keerde niet meer terug, met dezewetenschap kon het algemeen bestuuropgeheven worden en kon het dagelijksbestuur van start gaan, onder het mottoweinig vergaderen, korte lijnen en veeldoen.Het verkrijgen van gelden was een eer-ste vereiste en een uitdaging voor Dijk-man. Toch ging dit niet altijd vanzelf,want om molens te restaureren is veelgeld van de overheden nodig. Dijkman,direct als hij was, werd nog al eensteruggefloten door het ambtelijk appa-raat wat nogal eens irritaties gaf. MaarDijkman zou Dijkman niet zijn als hij,mede door zijn vasthoudendheid, tochde juiste ambtenaren wist te overtuigenvan de bittere noodzaak. Dit resulteerdedat toch de benodigde gelden of toe-zeggingen werden verkregen, waarnaterstond opdracht verleend kon wordentot uitvoering van het herstel aan de inslechte staat verkerende molens. Dit gafaan dat na het herstel van enige molensde bijna failliete stichting weer tot levenkwam en dat achtereenvolgens eengroot aantal stilstaande molens weer tot

draaiende molens hersteld konden wor-den. Toen deze klus geklaard was wer-den de krachten gebundeld om eenaantal molens zo te restaureren datdeze weer inzetbaar waren voor polder-bemaling. Dankzij de gedrevenheid van dhr. Dijk-man gingen steeds weer allerlei geldkra-nen open, niet alleen van overheden,maar ook van diverse culturele stichtin-gen. Met enig feestvertoon hebben we in hetbijzijn van geldgevers en andere hoog-waardigheidsbekleders vele molens perboot of te voet mogen openen metmeestal ter afsluiting de bruinebonen-maaltijd met speklappen. Dit was voorde voorzitter een goed moment om deheren te bedanken, maar tevens te ver-melden dat nog vele molenshersteld/gerestaureerd moesten wordenen dat hij ervan uit ging dat er nogmaalseen financieel beroep op hun gedaankon worden. Het was Thomassen dieDijkman heeft binnengehaald en ikmoet zeggen een betere keus had hijniet kunnen maken. In de vijftien jaar datDijkman voorzitter is, ging en gaat hetmet de stichting de goede kant op enzijn de molens weer een sierraad voorhet landschap. Voor het gebiedenwaarin onze molens zijn gelegen, hethoogheemraadschap van Rijnland ende diverse gemeenten moet het eeneer zijn om deze mooie molens binnenhun grenzen te hebben. Bestuur en molenaars kunnen weer trotszijn op de Rijnlandse Molenstichting,mede dankzij de heer Dijkman diewegen wist te vinden om dit alles te

realiseren. Hoe zou het de stichting ende molens vergaan zijn als ze hem niet inhet vizier hadden gekregen?Daarom kunnen wij stellen dat de uitrei-king van de Zilveren Anjer door HareMajesteit de Koningin aan de juiste per-soon, de heer Dijkman, is uitgereikt.

Leen Vellekoop is bestuurslid van deRijnlandse Molenstichting.

Jan Hofs t ra: Dat kunnen alleen de hele groten

Toen ik bij de Provincie Zuid-Hollandkwam werken was Loek Dijkman netaangetreden als nieuwe voorzitter vande Rijnlandse Molenstichting. Hij trof eenstichting aan die zo goed als failliet wasen op het provinciehuis werd aange-duid als de ‘wrakkenstichting’. Van debijna veertig molens waren nog maareen paar maalvaardig en zelfs diemolens hadden veel gebreken. Mole-naars die een molen in eigendom vaneen gemeente bemaalden, prezen zichgelukkig, want daar gebeurde tenmin-ste nog eens wat aan. Als molenaar bijde Rijnlandse Molenstichting was je opdat moment een beklagenswaardigefiguur in Zuid-Holland. Inmiddels is het net andersom en daaruitblijkt dat er een grote prestatie is gele-verd die zeker voor een groot deel ophet conto van Loek Dijkman valt teschrijven. Ook op heel andere terreinenblijkt hij een mannetjesputter te zijn,maar om het evenwicht tussen

Gerrit Keunen (l.) en Jan Hofstrahalen samen de vang op van de Hofmolen bij de ingebruikstelling op 23 juni 2001 (foto jsb).

Deze ruïne was ook Dijkman bijna te gortig: de molen van de Klaas Hennepoelpolder. Toch gingen de schouders eronder (foto Verbij Hoogmade).



hosanna’ en ‘kruisigt hem’ niet al te veelte verstoren wil ik hier eens wat eenandere kant belichten.Mijn eerste contacten met Loek Dijkmanwaren niet erg gelukkig. Loek ging ergvoortvarend van start, in mijn ogen weleens wat al te voortvarend. Ik had deeuvele moed om bij een restauratie-plan, wat uitging van nieuwbouw terwijlin mijn ogen er nog best wat authentiekmateriaal behouden zou kunnen wor-den, vraagtekens te plaatsen. Dit werdgezien als tegenwerking en al snel stondik te boek als ‘de nieuwe Keunen’.Gerrit Keunen was de man van de rijks-dienst voor de monumentenzorg diealtijd zijn eigen plan trok en zich nooit

veel aantrok van allerlei kritiek. Hoewelik het niet altijd met hem eens was, hadik wel bewondering voor zijn gedreven-heid en over de dingen die hij tot standwist te brengen. Ik heb mijn nieuwe bij-naam dan ook maar als Geuzennaamopgevat.Ook Gerrit Keunen wist overigens detoorn van Loek op te wekken. Bij de res-tauratie van de Lisserpoelmolen warener een paar tegenvallers. De stichtingredeneerde dat ze de beschikte rijkssub-sidie vrij konden besteden. Enkele din-gen vielen mee en werden niet gedaanen met dat geld werden dingen aange-pakt die ernstiger waren. Op dezemanier bleef men binnen de begroting.

Over deze handelswijze werd geenoverleg gevoerd met de subsidiegevers,zodat Keunen bij de afrekening het geldschrapte van de werkzaamheden dieniet waren uitgevoerd. Het meerwerk,wat niet was aangevraagd, werd doorhem niet subsidiabel verklaard. Op zichvolkomen correct, maar op dat momentniet in de ogen van de molenstichting.Loek wist echter mijn hart te stelen in zijnopstelling jegens de gemeente Alke -made. Hij wist bij het gemeentebestuurgeld los te krijgen voor de vele molens indie gemeente. Dit tegen de zin vanenkele bestuurders die ook functies had-den vervuld in de polderbesturen. In diehoedanigheid hadden ze diversemolens overgedragen aan de molen-stichting en dachten toen dat ze er ein-delijk van verlost zouden zijn en numoest er weer gedokt worden. Als voor-waarde voor het geld werd gesteld datde stichting de Waterloosmolen danmaar moest vergeten. Deze molenstond toch zo achteraf dat niemandhem kon zien. De stichting moest hemmaar verkopen of afbreken. De reactievan Loek was dat dit de eerste molenmoest worden die zou worden opge-knapt. Dat is nog eens praat! Overigensis deze molen vanaf de Kagerplassenprominent in beeld en dan helemaalniet zo achteraf.Tijdens een vaartocht, waarbij diversemolens werden geopend, verklaardeLoek dat er nog een paar molens moes-ten worden gedaan en dat dan allesklaar zou zijn. Ik was dat niet met hemeens want ik kon zo een hele reeksmolens op noemen die niet meer kon-den malen. ‘Dat vind ik niet zo belang-rijk’, zei Loek, ‘als ze van buiten er maarmooi uit zien en kunnen draaien’. Op een dag dat er buitengewoon veelregen viel en de gemalen het niet meeraankonden bood Loek het waterschapaan om met de molens mee te helpen.Dat aanbod werd in dankbaarheid aan-vaard en die dag maalden zo’n 19molens mee. In de avond ging bij mij detelefoon, Loek aan de lijn. ‘Ik wil je watvertellen’, zei hij, ‘ik heb vandaag dedag van leven gehad. Hiervoor zijn demolens bedoeld. Ik ben helemaal om,we gaan alle molens maalvaardigmaken.’ Hiermee klaarde de lucht tus-sen ons erg op en ook met Gerrit Keunenis het helemaal goed gekomen. DoorLoek werden we zelfs gevraagd of wij deopeningshandeling van de maalvaar-dige Nieuwe Hofmolen wilden verrich-ten. Dat laatste is weer typisch Loek; als hijop een gegeven moment tot andereinzichten komt, dan heeft hij er geenenkele moeite mee om dat te erkennen.Om met cabaretier Jeroen van Merwijkte spreken: Dat kunnen alleen de helegroten.

Jan Hofstra is molenconsulent bij deprovincie Zuid-Holland.

Het ‘in leven houden’ van de Moppemolen die door de HSL dreigde afgesneden teworden van de polder is een huzarenstukje geweest waarvoor Dijkman op een bijzondere manier de neuzen in de zelfde richting kreeg. Dat stonden ze aanvan-kelijk beslist niet. Daardoor kan eenvan de mooiste Nederlandse watermolens wel zijn functie blijven vervullen (foto Bart Dooren, 11 augustus 2005).


352 11e jaargang 2008 nr. 9 R I J N LANDS E MOLENS T I CH T I NG

Leo Endedi jk :De grootste vrijwilliger

Loek Dijkman heeft op geheel eigenen unieke wijze het werk voor degrootste moleneigenaar in ons landvoortgezet. Bij zijn aantreden trof hij eenmolenstichting in desolate toestandaan. De meeste molens van de stichtingverkeerden in zeer slechte staat en doorhet niet beschikbaar komen van mon-deling toegezegde subsidies was hetvermogen zwaar negatief. Dijkman zagkans het tij te keren en een faillissementaf te wenden. Maar dat was eerder eenbegin dan het slotakkoord; metgezwinde spoed werd de restauratievan vrijwel alle Rijnlandse molens terhand genomen.

Dijkman ging eerst op bezoek bij allemolenaars en bewoners en wist hierdooreen basis te leggen voor een sterkdraagvlak van louter vrijwilligers. Daarnawas het de beurt aan de rijksoverheid,de provinciale overheid en de velegemeentebesturen in het Rijnland. Opzijn eigen wijze - waarbij hij een confron-tatie niet schuwde en regelmatigdreigde de molen(s) terug te geven aande overheid - wist Dijkman de handenop elkaar te krijgen voor een allesom-vattend restauratieplan. Dit plan werdook ondersteund door een groot aantalsponsors en fondsen, niet in de laatsteplaats het Prins Bernhard Cultuurfonds.Binnen zeven jaar werden 30 molens vande Rijnlandse Molenstichting gerestau-reerd voor een totaal van vele miljoe-

nen guldens. Daarna volgden nogenkele grote restauraties en werden ver-schillende molens als gevolg van bv. deHSL in Zuid-Holland verplaatst naarnieuwe, qua windvang en belevingbetere locaties. Want naast het behoudvan de molens in Rijnland staat Dijkmanmet zijn Rijnlandse Molenstichting ookaltijd voor het behoud van het karakte-ristieke Hollandse landschap.Alle molens van de Rijnlandse Molen-stichting worden door vrijwilligers in wer-king gesteld. Dijkman - als onbezoldigdvoorzitter eigenlijk de grootste vrijwilliger- stond en staat voor zijn vrijwilligers, het-geen leidde tot de oprichting van eenmolenaarscommissie, die als doel kreegde sociale contacten tussen de mole-naars te verbeteren en de stap van demolenaars naar het bestuur aanzienlijkte verkleinen waardoor beter inge-speeld kan worden op de problemen inen rond de molens.

A.H. Meerburg:Impulsgever

Loek Dijkman heeft op geheel eigenwijze grote impulsen heeft gegevenaan de cultuur en het culturele leven inons land. Zo heeft hij de RijnlandseMolensstichting (met 43 molens in eigen-dom) niet alleen van de onderganggered, maar er een bloeiende organisa-tie van gemaakt: de molens staan er inons mooie landschap gerestaureerd engoed onderhouden bij, en de mole-naars zijn er weer trots op in dienst vande stichting te zijn en weten met Loekwaar zij aan toe zijn. Duidelijkheid isimmers ‘zijn handelsmerk’.Sterk punt van Loek is de verwerving vanfondsen om de molens in stand te honden.Hij weet niet alleen de subsidies van deRijksdienst te verwerven, maar maakt deprovincie Zuid-Holland en de gemeen-ten ‘medeplichtig’. Overheden sprekenvaak mooie woorden over de molens inhun gebied. Dat mag van Loek, mits erbetaald wordt.Voor speciale projecten klampt hij ookandere betrokkenen aan. Zo is de Mop-molen, die door de aanleg van de HSLvan toevoerwater dreigde te wordenafgesneden, toch in functie gebleven,omdat Loek ‘een onderdoorgang’aftroggelde: Rijkswaterstaat, het water-schap, provincie, gemeente en aanne-mer droegen bij, nadat de RMS eerst zelfeen bedrag inzette. Loek geeft zelf hetgoede voorbeeld.Hoewel Loek een en ander maal ver-kondigde dat de RMS ‘geen verhuisbe-drijf is’, zijn er toch een aantal molensverplaatst. Als molens worden ingekap-seld door oprukkende bebouwing is eennieuwe locatie in het polderlandschapte prefereren. Loek wil dat graag organi-seren, maar de veroorzaker betaalt,althans het grootste deel. Voor de laat-ste ontbrekende euro’s vindt hij altijd weleen oplossing.Loek heeft oog voor mooie dingen. Hij

Samenwerking is het sleutelwoord voor Loek Dijkman. Van afschuiven of op zijnbeloop laten is niets goeds te verwachten. Tijdens de inbedrijfsstelling van deHoogmadese molen werd de samenwerking tussen de provincie Zuid-Holland en de Rijnlandse Molenstichting gesymboliseerd door een gezamelijke act vanCommissaris van de Koningin Patijn en Dijkman; letterlijk samen in touw (foto jsb, 23 oktober 1993).


BONHelp ons de molen en daarmee ons landschap te bewaren. Wij hebben uw hulp hard nodig. Het gaat ons daarbij niet alleen om geld, maar ook om uw steun als sympathisant. Donateur worden mag natuurlijk ook! Uw gift wordt uitsluitend aan de molens besteed, onze stichting werkt geheel pro deo.

o Ik geef mij daarom op als donateur van de Rijnlandse Molenstichting. Mijn jaarlijkse bijdrage bedraagt:

o e 20,- (minimum bijdrage)

o e ............ (door uzelf vast te stellen)

p.s. giften en donaties aan de Rijnlandse Molenstichting zijn aftrekbaar van uw inkomstenbelasting.

Naam: .......................................................................................................................................................

Adres: ........................................................................................................................................................

Postcode: .................................. Woonplaats: ...................................................................................

Datum: ..................................... Handtekening:

S.v.p. deze bon uitknippen of kopiëren,

invullen en in envelop versturen naar de:

R I J N L A N D S E M O L E N S T I C H T I N GTorenlaan 10 2215 RW Voorhout

Laat de

molens

draaien

weet dat geld niet de essentie van hetleven is, maar wel een belangrijke rand-voorwaarde om mooie en goede din-gen te kunnen doen. En hij doet datook. Hij blijft niet ‘op zijn geld zitten’,maar is een moderne Mecenas. Daarprofiteren wij allen van.Loek houdt niet van geneuzel, omwe-gen, voor je uitschuiven. Hij is direct inzijn benadering. Sommigen, ambtena-ren en bestuurders, schrikken daar weleens van. Maar als men eenmaal doorheeft welke blanke pit in deze (ogen-schijnlijk) wat ruwe bolster verscholengaat, is men voor hem gewonnen en

kan hij een potje breken.Dat is zijn kracht: direct op het doel af,bezwaren zoveel mogelijk afserveren, envervolgens enigszins invoelend terugko-men. Altijd wijzend op de (mede)verant-woordelijkheid van de gesprekspartners.Als we iets met elkaar willen, belangrijkvinden, dan moet ook ieder zijn aandeelleveren. En niet afwachten of de anderwat doet, zodat jij er op een koopjevanaf komt. Hij kan snel zaken doen,besluit zelf. Dat bestuurlijk Nederlandmeer tijd nodig heeft dan hij, accep-teert hij intussen wel, maar niet vanharte. Het kan immers zoveel efficiënter.

Dijkman en zijn molenaars: een hecht team met wederzijds zeer groot respect.

Maar hij beseft wel degelijk dat demo-cratie wat mag kosten.Loek heeft door zijn manier van doenook bij overheden veel bereikt, zelfs datsommige processen minder bureaucra-tisch geworden zijn.Loek Dijkman is een gedreven persoon,een persoonlijkheid waarin een ‘harde’,zakelijke, en een ‘zachte’ (niet softe)inborst samenwonen. Dat maakt hemtot een uniek mens, een goed mens.

De heer Meerburg is burgemeester van de gemeente Alkemade en vice-voorzitter Rijnlandse Molenstichting.

H


De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolenDE HERDER J.H. van den Hoek Ostende

Het is zeker buiten molenkringen nauwelijks bekend datAmsterdam na de Zaanstreek het grootste zaagmolencentrumvan Nederland was. Aan het eind van de zeventiende eeuw,in 1695, stonden er 85 zaagmolens. Ruim een eeuw blijft hetaantal nagenoeg ongewijzigd: in 1816 waren het er 82. Nog lang blijft het nagenoeg constant: in 1843 staan er 79 zaagmolens. Dan zet de daling door: in 1862 zijn het ernog 70. In augustus 1929 komt de laatste, De Eenhoorn, bui-ten bedrijf om vervolgens in september gesloopt te worden. De Otter, in 1926 onttakeld werd in 1996 gerestaureerd alslaatste tastbare herinnering aan het eens zo indrukwekkendeAmsterdamse zaagmolenimperium, dat in 1843 55 paltrokkenen 24 bovenkruiers telde. Van deze bovenkruiers bestaat ernog één, maar niet meer in Amsterdam. Het is De Herder in

Leiden, die zijn bestaan in 1758 begon als De Kat.

Houtzaagmolen De Kat gezien van de brug die het Steurpad verbindt met deBuitensingel. De molen heeft nog een houten as. De brug op de foto leidt vandeze singel naar de Beltweg die uitkomt bij de asbelt aan de Kostverlorenvaart.Het huisje voor de molen is de opzichterswoning. Links korenmolen De Kat ophet bolwerk Karthuizers tegenover de Lindengracht (foto van Jacob Olie 1861,Stadsarchief Amsterdam).

De Herder in Leiden, zoals die nuweer draait en zaagt (foto H. Noot, 16 september 2007).

InAmsterdam stand deze molen aande Buitensingel op de zuidelijke hoek

van de Kattensloot. Tegenwoordig is datde hoek van de Nassaukade en de

Jacob Catskade tegenover de Rotter-dammerbrug. Aanvankelijk was De Kateen paltrok, maar in of omstreeks 1755werd hij vervangen door een bovenkruier.

De stichters van de op stadsgrondstaande molen waren Simon Jansz. ende zaagmolenaar Thijs Jansz. Duijff. Op11 februari 1654 droeg Simon zijn helft


P O R T R E T

aan Thijs over voor ƒ 1.000,-1. Deze bleefmaar kort enig eigenaar, want op 21november 1656 transporteerde hij eenhelft voor ƒ 1600,- aan de chirurgijnmeester Daniël Florianus2. De anderehelft droeg Thijs Jansz. Duijff op 21 janu-ari 1657 voor ƒ 1890,- over aan de zaag-molenaar Willem Meuwese Hage3.Deze Willem Meuwese heet bij zijn ver-trek naar Oost-Indië in 1659 Kat als hijThijs Jansz. Duijff op 28 november mach-tigt om voor hem de helft van molen DeKat voor ƒ 1800,- te verkopen aan LijsbetClaase, weduwe van de lichtermanAldert Thijse4. Haar zoon Thijs Aldertsewerd op 16 juni 1668 poorter5 en huurdeop 19 juni 1675 met de andere hout-zaagmolenaars de visserij in de Kostver-lorenwetering. Hij behoorde op 21fe bru ari 1686 tot de ondertekenaars vaneen overeenkomst met de stad overdeze zaak6. Op 23 februari 1695 werd hijvoor De Kat in het toen opgerichte hout-zaagmolenaarsgilde opgenomen en op Zo tekende P. van Stam de voorgevel van het molenaarshuis van De Kat.


A C T I V I T E I T E N

De Kat aan de Kattensloot met op de achtergrond, waar de Kattenslootuitkomt in de Kostverlorenwetering,gebouwen en schoorsteen van deNederlandsche Palmitinefabriek, waarop 1 mei 1875 het AmsterdamschWestelijk Entrepot gevestigd werd.Meer naar rechts de asloods aan heteinde van de Beltweg (stereofoto van omstreeks 1866, Stads-archief Amsterdam).

29 april 1696 is Thijs Aldertse op het Kart-huizer kerkhof begraven7. Zijn helft vande molen kwam aan Claas Jacobsz.,zoon van zijn broer Jacob Aldertse.Op 10 september 1715 verwierf ClaasJacobsz., samen met zijn broers Alderten Gerrit de andere helft van De Katvoor ƒ 2200,- van de erfgenamen vanDaniël Florianus8. De broers en hun naza-ten gingen zich nu Kat noemen. ClaasJacobsz. werkte als zaagmolenaar opDe Star, in welks woonhuis hij op 6 augus-tus 1748 overleed en vanwaar hij op 10augustus in de Westerkerk werd begra-ven9. Hij was ongehuwd en had op 24mei 1737 bij notaris Hendrik van Akeneen testament gemaakt waarin hij zijn in

De bokaal uit 1773 met de vijf over-gebleven glazen. Diameter voet bokaal10 cm, kelk 10,5 cm, hoogte 24 cm.Diameter voet glas 7 cm, kelk 6,5 cmen hoogte 18 cm. (foto J. Kat).

1683 geboren neef Jacob Kat tot erfge-naam benoemde10. Op 28 september1748 had voor dezelfde notaris de boe-delbeschrijving plaats11. Jacob Kat,korenfactor, stoffen-winkelier en leraar(dominee) der Doopsgezinden, had demolen maar kort in bezit, want hij werduit zijn huis op de Nieuwendijk bij deHaarlemmersluis op 14 november 1748 inde Noorderkerk begraven12.Zijn op 25 juni 1708 geboren zoon Jan,die op 25 december 1729 ten stadhuizegetrouwd was met Elisabeth Kalf13,erfde nu De Kat. Hij was bij zijn huwelijkreeds op de molen werkzaam. In 1736bouwde hij er een timmerloods, 70 voetlang, 30 voet breed en 14 a 15 voethoog14. In 1742 had hij als zaagmole-naar aan De Kat een inkomen van ƒ 1.000,- en werd zijn huurwaardegeschat op ƒ 155,-15.Molen De Kat was langzamerhand eeneeuw oud en de paltrok raakte aan ver-nieuwing toe. Jan Kat vroeg daarom in1749 op de plaats van de molen, diezeer bouwvallig was en niet met succesgerepareerd kon worden, een nieuwepaltrok van de grootste soort te mogentimmeren. Ook wilde hij het molenaars-huis, dat te klein was voor zijn gezin, uit-breiden met een vertrek van 25 voetlengte, 17 voet breedte en 24 voethoogte. Nadat de rooimeesters op 18


P O R T R E T

Molen De Kat naar de weergave opde bokaal getekend door P. van Stam.Deze liet zijn tekening vergezeld gaanvan enige opmerkingen waaraan hetvolgende is ontleend. Op de baard vande molen en op de windvaan op eender schoorstenen van het huis staateen kat. Het jaartal 1758 is gedekt inhet riet van het achtkant. In een loodswaar links de zagen geslepen werdenligt rechts hout te drogen. Voor demolen liggen slechts tien balken, maar geheel links zijn twee grotehoutloodsen getekend (familiearchiefKat (308) omslag Vc, StadsarchiefAmsterdam).

september de situatie in ogenschouwgenomen hadden, verleenden thesau-rieren ordinaris (beheerders van de ste-delijke financiën) op 16 oktober hunfiat16. Ten aanzien van de molen voerde

Zaagmolen De Herder in Leiden omstreeks 1910. Het is nu haast onvoorstelbaardat deze molen, toen in de polder aan de rand van de stad, nu de volledig ingegroeide Herder is. De molen bleef, maar alles is anders (foto coll. jsb).

Kat zijn plannen evenwel niet uit. Immersin 1755 was paltrok De Kat nog zeerslecht en bouwvallig en in zodanigestaat. dat hij niet hersteld kon worden.Kat wilde nu ter plaatse een achtkante


P O R T R E T


Molen De Herder in Leiden in 1959.Vanwege oorlogsomstandighedenkwam de molen in 1941 weer inbedrijf. Met een riemoverbrengingwerd het mogelijk gemaakt om dezaagmachine op windkracht aan tedrijveen. De houten roeden werdenvervangen door ijzeren die half verdekkerd werden. Toen na de oorlog de elektriciteitsvoorzieningweer normaal werd kwam de molendefinitief buiten bedrijf. Op deze fotozijn de schinkels voor de halve verdekkering nog zichtbaar (foto J.H. van den Hoek Ostende).

De firma Kat en later Slagregen had haar drie, later viermolens vlak bij elkaar staan tussen de Kostverlorenvaart, de Kattensloot en de Singelgracht. De paltrok De Wolf verdween als eerste door sloop in 1880, De Kat volgde in 1884 vanwegezijn verplaatsing naar Leiden, terwijl de andere paltrokken, De Star en De Buis in of kort na 1890 werden gesloopt.

De in horizontale zaagmachine in De Herder, fabrikaat G.L.P. FleckSöhne uit Berlijn-Reinickendorf die in1919 het Amsterdamse binnenwerkafloste. Fleck bouwde vanaf 1859zaagmachines (foto jsb, 12 juli 1994).

houtzaagmolen maken, hetgeen hem-op 30 januari werd toegestaan17. Op debaard van de molen staat echter hetjaartal 1753, terwijl op de hierna te noe-men bokaal het jaartal 1758 op demolenromp is aangebracht.Jan Kat werd komende van molen DeKat op 18 mei 1764 in de Noorderkerkbegraven18. Zijn zoons Jan, Hendrik enFloris waren zijn erfgenamen. Op 17december 1771 droegen Jan en Hendrikhun aanspraken op De Kat over aan Flo-ris19. Reeds op 12 december had dezevan thesaurieren ordinaris toestemminggekregen om het woonhuis bij de molente vernieuwen20. De eerste steen vanhet nieuwe huis werd waarschijnlijk in


Molenwerf van De Kat op de hoekvan Nassaukade en Jacob Catskadenadat de molen naar Leiden verplaatstwas. Het molenaarshuis stond er nog,maar het lijkt wel of het slopen isbegonnen (foto uit de collectie vanSimon van Blokland te Zaandam,opgenomen in Amsterdam in foto’suit de 19e eeuw, Amsterdam 1999).

De situatie aan de Nassaukade bij de Jacob Catskade in 2001. Alleen dedrie huizen links komen ook voor op bovenstaande afbeelding (foto F. van den Hoek Ostende Suyver).

maart 1772 gelegd door Floris’ tweejarigzoontje Jan. In mei 1773 werd hetbetrokken. Bij die gelegenheid werd erfeest gevierd, daarvan getuigen een‘Vreugde-Sangh’, een bokaal met eenafbeelding van molen De Kat, hetnieuwe huis en de andere opstallen, entwaalf wijnglazen met afbeeldingen vaneen poes met twaalf jongen, vermoede-lijk door vrienden aan de eigenaar vanhet huis aangeboden21.Floris Kat werd op 13 december 1792 in deNoorderkerk begraven22. Zijn weduweSuzanne ten Kate en zijn kinderen Jan en

Elizabeth droegen De Kat samen met DeBuis en De Star op 19 november 1807 voorƒ 30.000,- en ƒ 7.000,- voor schuiten engereedschappen over aan Jacob Slagre-gen23. Deze was steenkoper en woondeop de Brouwers-gracht bij de Korte Prin-sengracht. Nadat hij in 1811 ook de pal-trok De Wolf verworven had, verkocht hijzijn vier molens op 14 augustus 1815 voorƒ 25. 000,- en ƒ 7000,- voor alle gereed-schappen aan de AmsterdamscheSocieteit van Zaagmolens en Handel inHoutwaren, die vertegenwoordigd werddoor de commissarissen Jan Jacob

Claasen, Gerardus Blancke en JohannesSamuel Wurfbain en de directeur Ise-brandus Joannes Vollenhoven24. Vol-gens de oprichtingsakte van 26 juni 1815participeerde Slagregen in de sociëteitvoor 12/60 part25.Nadat commissarissen van de Societeitop 7 februari 1820 getracht hadden DeKat voor een behoorlijk bedrag te vei-len, hetgeen geen hoger bod ople-vepde dan ƒ 9.050,-26, kocht participanten koopman Claasen op 22 april 1820de molen voor ƒ 13.000,-27. Voor de sta-tistieke tabel der fabrieken van 1827 gaf


P O R T R E T

Claasen op dat meer of minder bloeiafhing van meer of minder invoer vangezaagd buitenlands hout en van debehoefte aan hout in het algemeen. Hijverlangde herstel van de molenpaden,diep maken van de molensloten enhoofdzakelijk het leggen van een zwarebelasting of inkomend recht (invoer-rechten) op alle gezaagde delen ofhoutwaren welke van het buitenlandworden ingevoerd28.Jan Jacob Claasen overleed in 1837. Op20 november werd molen De Kat in hetHeeren-Logement geveild en gekocht

De gewezen Amsterdamse zaagmolenbleef tot 1919 in bedrijf. In dat jaarwerd het windmolenbinnenwerk uit-gesloopt en in plaats daarvan kwameen elektrisch gedreven horizontalesnelzaag. Uiterlijk bleef de molenintact en werd door eigenaar Muldergoed onderhouden. Wel werden dewindborden uitgenomen en de deurenin de kopeinden van de zaagloodsenvervangen door schuifdeuren. Opdeze foto is de oude situatie zoals dieook in Amsterdam was nog zichtbaar(foto ir. W. Voerman).

door Jan Jacobs zoon Pieter Cornelisvoor ƒ 10.900,-29. Deze woonde aan demolen, die in 1843 door twee volwas-snen en een kind gaande gehoudenwerd. Hoeveel zij met drie sleden produ-ceerden kon Claasen niet opgeven30.In 1851 maakte P.C. Claasen een ont-werp voor een vlotbrug over het IJ. Hoe-wel enige Amsterdammers, onder wieW.J.C. van Hasselt, hun adhesie betuig-den, is het plan nimmer uitgevoerd31.Op 3 september 1855 verkocht PieterCornelis Claasen op een veiling De Katvoor ƒ 16.100,- aan Abraham Bartholo-

meus Lijsen, zonder beroep, die woondeop de Spiegelgracht bij de Lange Leids-edwarsstraat. De verkoper behield de inde zijkamer voorhanden vijf vakken doorAndriessen geschilderd behangsel,benevens het door of in de stijl van DeWit geschilderde stuk boven de deur3.Het Algemeen Handelsblad van 6 mei1856 bevatte de volgende advertentie:

De Ondergeteekende, Eigenaar gewor-den zijnde van den Houtzaagmolen DeKat, gelegen tussen de Willems- enZaagmolenspoort, heeft de eer zichbeleefdelijk aan Heeren Scheepsbouw-meesters en Houthandelaren aan tebevelen, tot het Zagen van alle Soortenvan Zware Scheeps- en Houtwaren,waartoe genoemde Molen ten doelma-tigste is ingerigt. Ook heeft hij de eerbelanghebbende te berigten, dat hij zijnaangehuwden Zoon, J.J.D. Goffree, vol-gens onderhandsche Akte, volmagtheeft verleend tot het aannemen vanwerkzaamheden en ontvangen vanGelden, genoemde Zagerij betreffende,waarvan de teekening zal zijn:Per Order A.B. LijsenA.B. Lijsen, 1 Mei 1856. J.J.D. Goffree

Abraham Bartholomeus Lijsen overleed,68 jaar oud, in zijn woonhuis Prinsen-gracht 138 op 15 juni 1884. In hetzelfdejaar werd De Kat afgebroken, waarna hijals De Herder herbouwd werd aan deHaarlemmertrekvaart bij Leiden op deplaats van een in de nacht van 5 sep-tember 1883 na blikseminslag afge-brande houtzaagmolen33.

Noten:1. Kwijtscheldingen (arch.5062) B2 (46) fol.72 verso.

2. Id. D2 (48) fol.65.

3. Id. fol.65 verso.

4. Not.arch. (5075) 2575/412 notaris Cornelis de

Ghrijp.

5. Arch. 5033, nr. 3, blz. 491.

6. Arch. burgemeesters (5028) portefeuille visserij.

7. Archieven van de gilden en van het Brouwerscol-

lege (366) nr. 433 en DTB 1167/160.

8. Kwijtscheldingen (arch.5062) H4 (89) fol.112 verso.

9. DTB 1104/48.

10. Not.arch. (5075) 8135/322.

11. Id.8172/270.

12. DTB 1075/158.

13. DTB 300B/3, 717/161 verso en 954/281.


De brand in de krantUiteraard kreeg het afbranden van De Herder naar de begrippen van die tijd uitvoerige aandacht in de Leidse kranten. DeLeidsche Courant van die zelfde dag, 5 september 1883, meldt:

‘In den afgeloopen nacht, ongeveer 2 uur, woedde een hevig onweder, gevolgd door geweldige plasregens. Een zware blik-semstraal doorkniefde de lucht en sloeg in den houtzaagmolen van den heer Mulder, gelegen aan den Marendijk onder degemeente Oegstgeest. In een oogwenk stond dit perceel in laaie vlam en brandde tot den grond af. De inmiddels aangeruktebrandspuiten moesten zich voornamelijk bepalen tot het blusschen van de nog lang smeulende puinhopen’.

Het Leidsch Dagblad komt een dag later uit met het bericht: ‘Tijdens het verschrikkelijke onweder, dat hedennacht boven onze gemeente en omstreken woedde, ontstond omstreeks kwartover tweeën brand in den windhoutzaagmolen van de gebroeders Mulder aan de Haarlemmmervaart voorbij den spoordijk,gemeente Oegstgeest. De vlammen, welke zelfs te Voorschoten zichtbaar waren, woedden weldra zoo geweldig dat aan blus-schen door de twee spuiten der gemeente zelve en een van Leiderdorp niet te denken viel, waardoor deze zich hoofdzakelijkmoesten bepalen tot het beschermen van de omliggende erven, welke het door de hitte en de in de lucht vliegende stukkenvuur hard te verantwoorden hadden. De molen is tot den grond afgebrand en ook eene aanzienlijke hoeveelheid gezaagd enongezaagd hout werd door het vernielend element verteerd. Alleen de steenen fondamenten zijn nog aanwezig. Naar we ver-nemen waren de eigenarena, doch laag, geassureerd.Gelukkiger kwamen de gebroeders Noordman buiten de voormalige Wittepoort er af. Toen hunne knechts namelijk daar heden-morgen te werk kwamen, vonden zij een der twee houtzaagmolens (De Eendracht of De Heesterboom-jsb) van binnen smeu-lende, zoodat zij nog tijdig het gevaar konden tegengaan. Op het Levendaal alhier werd een boom zoodanig door den bliksemgetroffen, dat hij als het ware bijna geheel is ontdaan van zijn schors, welke hedenmorden aan stukken over de straat lag’.

14. Arch.thes.ord. (5039) 92, blz.266.

15. Kohier van de Personeele Quotisatie te Amster-

dam over het jaar 1742, uitgegeven en van een

inleiding voorzien door mr. W.F.H. Oldewelt, gepu-

bliceerd in twee delen door het genootschap

Amstelodamum. in 1945, buitenwijk 4, nr.6507.

16. Arch.thes.ord. (5039) 93, blz.568-569.

17. Id.94, blz.104.

18. DTB 1075/224 verso en 1085/109 verso.

19. Kwijtscheldingen (arch.5062) Q6 (145) fol.241 verso.

20. Arch.thes.ord. (5039) 94, blz. 388.

21. Deze gegevens werden ontleend aan het familie-

archief Kat (308) omslag V c. De zang, de bokaal

en de glazen berusten bij de Jan Kat Stichting. De

bokaal is later voorzien van een zilveren voet.

Zeven glazen zijn tijdens de Duitse bezetting in

1943-1945 verongelukt in een opslagplaats.

22. DTB 1076/141.

23. Kwijtscheldingen (arch.5062) D8 (181) fol.163 verso.

24. Not.arch. (5075) 17677/407 notaris Pieter Berkman.

25. Id.238. De overige participanten waren Jan Jacob

Claasen voor 5/60, Gerardus Blancke voor 5/60,

Johannes Samuel Wurfbain voor 7/60, Isebrandus

Joannes Vollenhoven voor 13/60, Jacob van

Beeck Vollenhoven voor 10/60, Abraham van Eeg-

hen voor 1/60, Jan van Heukelom Fransz. voor

3/60, Lucretia van Winter voor 1/60, Stephanus d’I-

saij voor 1/60, Walraven van Heukelom voor 1/60

en Jan de Lanoy voor 1/60.

26. Not.arch. (5075) 17632/54, en 56.

27. Id.160.

28. Arch.secr.afd. Algemene Zaken (5181) 3233/59.

29. Not.arch. (5075) 20097/119 en 124 notaris Theod-

ore Marinus de Man. Advertentie in de Amster-

damsche Courant van 20 november.

30. Arch.secr.afd. Algemene Zaken (5181) 315/1637,

staat der fabrijken, trafijken en bedrijven in

Amsterdam per 1 januari 1843.

In 1978 staakte de firma Mulder hetbedrijf. Daarna werd De Herder ver-kocht aan Proper Beheer BV. In 1994volgde een grote restauratie die nietzonder slag of stoot verliep vanwegeeen conflict over de bestemming vande molen (foto jsb 12 juli 1994).

31. Id. 422/10524.

32. Not.arch. (5075) 20516/155 en 159 notaris Pieter

Louwerse. Advertentie in Algemeen Handelsblad

van 9 augustus 1855.

33. Zuid-Hollands Molenboek, Alphen a/d Rijn 1961,

blz. 174; De molens va Zuid-Holland, ‘s-Graven-

hage 1980, blz. 137; Molenrijk Zuid-Holland, Lekker-

kerk 2007, blz. 139.

P O R T R E T


ADVER T EN T I E S

Nieuwe CD’s met molenfoto’s van

Donald VandenbulckeDonald Vandenbulcke uit Staden (West-Vlaanderen) is gepensioneerd zelfstandige ver-zekeraar en bankdirecteur, gebeten door de microbe van de molens. Zijn doel is allemolens van België en Nederland te fotograferen in de beste omstandigheden en dezeper provincie op CD-rom te plaatsen en ter beschikking te stellen voor liefhebbers.De provincies Zeeland, Zuid-Holland, Noord-Holland, Noord-Brabant, Drenthe en Gronin-gen zijn afgewerkt en binnenkort ook en Overijssel. De provincie West-Vlaanderen krijgt in2008 een release met aanvullingen. Oost-Vlaanderen komt einde dit jaar ook klaar. DeCD’s bevatten van ieder molen verschillende foto’s, allemaal alfabetisch geplaatst. Na heel wat veldwerk deze zomer zijn de CD-roms met de molens van Groningen enDrenthe nu klaar. De digitale foto’s geven de toestand van de molens in 2008 weer, metof zonder ondertiteling. Van Drenthe zijn 40 molens in 133 foto’s opgenomen.

Ze worden te koop gesteld door betaling van i 10,- plus verzendkosten per CD. De ver-zendkosten bedragen: bij 1-3 CD’s i 3,-; bij 4-6 CD’s i 4,-. Ze zijn te bestellen door hetovermaken van het bedrag, de vermelding van het gewenste (s.v.p. met of zonderondertiteling vermelden)plus naam en adres op naam van Donald Vandenbulcke, Sint-Jansstraat 34, B-8840 STADEN De bankrekeningnummers zijn:- voor België: 860-0039200-91- voor Nederland: BIC SPAABE22 - IBAN 8600 0392 0091Voor nadere informatie: [email protected](jsb).

Medio oktober verschijnt het nieuwemolenboek van Ron Couwenhoven:Zaanse verhalen. Dit is het boek dat alsopvolger van Het Molenmagazine jaar-lijks zal verschijnen. De boekhandelsprijsis i 17,50; bij voorinschrijving geldt i 2,50korting, zodat dan de prijs i 15,- incl. ver-zendkosten bedraagt. Het boek is tebestellen door het overmaken van hetbedrag op bankreknr. 4114.70.078 t.n.v.Stichting Archief R. Couwenhoven,Zaandam o.v.v. naam en adres. Devoorinschrijvers worden, mits tijdig aan-gemeld, in het boek vermeld.

ZAANSEverhalenZAANSEverhalen


HRESTAURATIE Blauwe Wipin Hazerswoude begint

Hazerswoude is een kleurrijk molen-dorp. Je hebt er niet alleen een

Rooie Wip, maar ook nog een Gele enen een Blauwe. De laatste staat officieelte boek als Geremolen, maar is beterbekend onder zijn kleurnaam. De offi-ciële naam dankt hij aan de polder diehij bemaalde, de Geerpolder en omdatdie door de Oostvaart in tweeën werdgedeeld werd het de polder Oost- enWestgeer. In 1957 kwam de molen bui-ten bedrijf, waarna een elektrischgemaal van 20 pk en een capaciteitvan 22 m3/min. De bemaling geheelvoor zijn rekening nam. In de loop der jaren is het peil van depolder flink verlaagd. In 1871 was het1,59 m - AP, in 1904 al 1,90 - AP. In 1960 ishet winterpeil 2,31 - NAP; in 1986 2,70 m- NAP.De tasting van het scheprad is dussteeds minder geworden, waardoor demolen niet meer kan functioneren.Daarbij komt dat de molen na de bui-tengebruikstelling in verval raakt. In 1969neemt de provincie Zuid-Holland demolen van de polder. De provincie laatdan de molen onttakelen om instortente voorkomen. In 1974 schuift de provin-cie de molen door naar de RijnlandseMolenstichting. In 1976/1977 wordt dande ondertoren gerestaureerd, maar demolen blijft nog onttakeld staan. Plan-nen om de molen te voorzien van eenvijzel in verband met het sterk verlaagdepolderpeil gaan niet door. De RijnlandseMolestichting slaagt er met veel moeitein om de molen in 1988 toch draaivaar-dig te hebben, maar malen is er niet bij.Vanwege de plannen voor het aanbren-gen van een vijzel worden scheprad,wateras en onderwiel verwijderd. Ditlaatste wordt vermaakt en geplaatst inde molen van Kortrijk- en Gieltjesdorp. De Rijnnlandse Molenstichting wil ommeerdere redenen zoveel mogelijkmolens daadwerkelijk laten functione-ren. Zo wordt er nu weer een plan ont-wikkeld om de Geremolen toch weereen scheprad te geven, maar dan vol-ledig toegesneden op de bestaandewaterstaatkundige situatie. De financie-ring veroorzaakt veel hoofdbrekens,maar nu de restauratie dan toch begint.De Blauwe Wip zal niet langer een ‘ver-droogd kreng’ zijn. jsb.

Bijgaande foto’s van Dick Kenbeek geven een beeld van de ontwikkeling die de Blauwe Wip de laatste decenniadoormaakte.

De vervallen Geremolen in juli 1967.

In september1970 is de molener nog beroerderaan toe.


De Blauwe Wip in juli 2008 metrechts het elektrische gemaal.

Een wel heel troosteloos beeld in januari 1976. In augustus 1977 is de ondertoren gerestaureerd,maar er is nog heel wat te doen...

Het schepradheeft voor1977 betere

dagen gekend.



ADVER T EN T I E S


Z O E K E R

Over de ‘Zoeker’ in het vorige nummer ishelaas geen uitsluitsel ontvangen.Ook nu weer weet Erwin Esselink eenoude onbekende en nooit thuisge-brachte molen uit De Molenaar eenplaats te geven en en wel de molen inMolenaar 1986-50-1563; een verwoestemolen, waarvan de molenstomp meteen puntdak is afgedekt. We drukken deafbeelding hierbij nogmaals af. In debeeldbank van de Tweede Wereldoor-log kwam Esselink een andere fototegen van dezelfde verwoeste molen.Deze foto toont meer aanknopingspun-ten en hierin herkent hij de molen vanVink in het Limburgse Well. Deze molenuit 1881 werd op 4 december 1944 door-midden geschoten. Blijkens de foto werdhet restant van de molen na de oorlogverbouwd tot motormaalderij. Noggoed te zien is dat de roeden verbusseldwaren. Ook valt op, dat zowel het hek-werk van de binnenroede als dat van de

buitenroede gewafeld was. De maalde-rij was tot 1972 in bedrijf. De plek waarde molen stond is nog eenvoudig terugte vinden. Er staat nu een grote villa meteen soort inrijpoort, die aan de molenherinnert.

Hierbij een nieuwe ‘Zoeker’; ongetwij-feld ook beneden de grote rivieren, ver-moedelijk Noord-Brabant, mogelijk netover de grens, maar waar precies?Reacties a.u.b. te richten aan deredactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail: [email protected]

ADVER T EN T I E S

De onbekende molen uit De Molenaarvan 10 december 1986.

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

A L M E N U MHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen

MOLENSTEENMAKERIJ

Voor de beste kunstmaalstenen als ook blauwe basaltlavanmaalstenen.Tevens wrijfstenen, kweernen (romeins model)demonstratiestenen (doorsnede: 10, 15 of 20 cm.)

en huishoudmolens.Zeer snel en vakkundig scherpen van uw molenstenen en

maaltechnische adviezen.

Werkplaats: Rijksweg 146 6586 AB Plasmolen, NederlandTelefoon: 024-696 36 54 / Fax: 024-696 36 57

GSM: 0653667686 / E-mail: [email protected]

Uw mooiste molenfoto ook in kleur op deachterpagina van de Molenwereld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooistemolenfoto’s graag met anderen willen delen. Inzending kanzowel per post als per e-mail. In het laatste geval is wel eenvoldoend hoge resolutie vereist: minimaal 300 dpi met een for-maat van 13 x17 cm of groter. Inzending kan geen plaatsinggaranderen. Er zijn per jaar immers maar elf mogelijkheden enbovendien streeft de redactie naar spreiding per regio enmolentype. U kunt uw foto(‘s) insturen of mailen naar deredactie van Molenwereld.

M


MILJOENEN voorMILJOENEN voor

Maandag 30 juni heeft de directie van de Rijksdienst voorArcheologie, Cultuur-landschap en Monumenten (RACM),namens minister Plasterk (OCW), in de Broederkerk in Zeistelf miljoen euro aan beschikkingen uitgereikt aan eigenarenof vertegenwoordigers van 85 molens. Deze molens kampenmet een bovengemiddelde restauratieachterstand van 30%.Door deze financiële injectie daalt die achterstand naar 23%.Het Nederlandse landschap is rijk aan circa 1250 molens, 7% komt daarvan nu in aanmerking voor subsidie.

De minister heeft als doel de huidige 17% (gemiddeld) inachterstanden terug te brengen tot 10% eind 2010.

J.S. Bakker

Deze miljoenensubsidies zijn onder-deel van de Najaarsnota 2006,

waarin 140 miljoen euro beschikbaarwerd gesteld voor het wegwerken vanrestauratieachterstanden. Van dit geldwordt dit jaar 88 miljoen euro verdeeldonder zeven groepen gebouwde monu-menten met restauratieachterstand.Rijksmonumenten moeten namelijk eerstsober en doelmatig gerestaureerd zijnen pas daarna kunnen ze instromen inde reguliere instandhoudings-regeling,het zoge naamde Brim. (zie Molenwereld2008 - 7/8 - pag. 298 e.v.).

Selectie

De RACM in Zeist beoordeelde de afge-lopen maanden 575 subsidieaanvragendie eind 2007 in het kader van dezezogenaamde Rijksregeling rijkssubsidie-ring wegwerken restauratieachterstan-den 2007 (Rrwr 2007) werden ingediend.

Vervolgens zijn beschikkingen uitgereiktop 19 mei voor de groep grootschaligerestauraties in de Timmerfabriek in Vlis -singen en op 13 juni in het Orgelpark inAmsterdam voor orgels en boerderijen.Nu waren de molens aan de beurt. Totslot werden op 1 juli in Artis de beschik-kingen uitgereikt voor de laatste groep,de ‘overige’ monumenten. Daarmee isde Rrwr 2007 afgerond. Voor molenrestauraties met subsidiabelekosten tussen de 100.000 - 250.000 eurowerden eind vorig jaar 79 aanvrageningediend, waarvan er nu 50 zijn geho-noreerd. In diezelfde periode werden 57aanvragen voor restauraties ingediendmet subsidiabele kosten tussen de250.000 - 500.000 euro. Daarvan zijn er 35gehonoreerd.

Het komt er op neer dat 85 van de intotaal 136 aanvragen een positievebeschikking hebben gekregen, ofwelbijna twee-derde. Een tweede conclusieis dat voor meer dan duizend molensgeen aanvraag is ingediend. Heel opti-mistisch is te concluderen dat er dusblijkbaar bij meer dan duizend molensgeen restauratieachterstand is en datde moleneigenaren hun zaakjes primavoor elkaar hebben en probleemloos deoverstap naar het BRIM-regime maken.Dat lijkt te mooi om waar te zijn. Er ont-breekt een aantal algemeen bekendecrepeergevallen als de molens vanEgmond a/d Hoef, Elspeet en Midden-beemster. Dit lijstje is nog wel verder uitte breiden. Door waterkracht aangedre-ven molens ontbreken geheel. Het is ook voorstelbaar dat sommigemolenbeheerders niet helemaal bij deles waren of om andere redenen moes-ten afhaken. Het is duidelijk dat in beidesituaties problemen niet zijn opgelost

Achtergrond

Deze miljoenensubsidies zijn onderdeelvan de Najaarsnota 2006, waarin 140miljoen euro beschikbaar werd gesteldvoor het wegwerken van restauratie-achterstanden. Van dit geld wordt ditjaar 88 miljoen euro verdeeld onderzeven groepen gebouwde monumen-

Financiële injectievoor 85 molens



molens!molens!

Op het oog crepeergevallen komenafgezien van enkele rompen op delijst nauwelijks voor bij de molenswaarvoor subsidie beschikbaar is

gesteld. De Rietvink in Nijetrijne iser wel een voorbeeld van. De bio-toop van deze molen is trouwensniet ideaal (foto E.G.M. Esselink,

23 oktober 2006).

ten met restauratie-achterstand. Tweegroepen betreffen molens: groep C,molens waarvan de subsidiabele kostengelijk aan of hoger zijn dan i 100.000,maar lager zijn dan i 250.000; en groepD, molens waarvan de subsidiabele kosten gelijk aan of hoger zijn dan i 250.000, maar lager zijn dan i 500.000.Voor beide groepen is aanvankelijk 5miljoen euro beschikbaar gesteld, maarvoor de groep D is het subsidieplafonddoor de minister onlangs nog verhoogdvan 5 naar 6 miljoen euro om zo nogmeer molens in deze categorie te hono-reren.

Verdeling

In de bij dit artikel opgenomen tabelstaan de preciese gegevens over detoegekende subsidies, gerangschiktnaar provincie. In totaal is 11.042.855euro aan subsidies voor molensd toege-kend. Opvallend is dat provincie Zuid-Holland daarbij ruim vertegenwoordigdis met in totaal 50 honoreringen van de85. Van het in totaal toegezegdebedrag gaat 6.477.156 euro naar dezeprovincie, bijna zestig procent!Daarbij moet wel worden bedacht datin deze provincie ruim een vijfde van het

totaal aantal Nederlandse molens staat,zodat voor 23% van het aantal molens indeze provincie een toezegging isgedaan. Daarmee is men nog een spek-koper want het landelijke percentagekomt uit op 8%. Dat landelijke percen-tage wordt behalve door Zuid-Hollandslechts geëvenaard of overtroffen doorLimburg (11%), Zeeland (8%) en Friesland(7%). Gelderland, Noord-Brabant enNoord-Holland komen niet ver dan eenschamele 2%. Het lijkt een onrechtvaardige verdeling;waarom krijgt 23% van de Zuid-Hol-landse molens geld en van de Geldersemaar 2%? Het zonder meer beamen vandit ‘onrecht’ is onjuist. Er zit meer achter.Hierboven is er al op gewezen dat erslechts voor goed aan tien procent vande Nederlandse molens aanvragen zijningediend; voor bijna 90% dus niet. Deconclusie kan niet anders zijn dat men inZuid-Holland de zaken uitstekend voorelkaar had. Dat geldt blijkbaar nietalleen het aantal aanvragen maar ookde kwaliteit ervan, want de criteriawaren door de RACM scherp gesteld.Het betrof de kwaliteit van de plannen,de molenbiotoop, de bedrijfsvaardig-heid en het totale dekkingsplan. Vooraldie laatste eis zal heel wat moleneige-naren in verlegenheid hebbengebracht. De Rrwr 2008 stelt als eis: ‘Hetoverleggen van een financieel dek-kingsplan (tweede lid, onderdeel c) isverplicht gesteld, deels gezien de

omvang van de werkzaamheden waarhet hier om gaat en de subsidiebedra-gen die daarmee zijn gemoeid. Hetmoet voldoende vaststaan dat het res-tauratieplan ook daadwerkelijk in zijngeheel kan worden gerealiseerd. Hetfinanciële dekkingsplan heeft dan ookbetrekking op de totale kosten van deingediende begroting. In het plan dientde eigen bijdrage te worden gespecifi-ceerd en te worden aangegeven of ersprake is van medefinanciers, en zo jawelke dit zijn (bijvoorbeeld provincie,gemeente, ander Ministerie, VSB fonds,Prins Bernard Cultuurfonds, particulieren,etc.) en voor welk bedrag of percen-tage een bijdrage wordt toegezegd.’Wanneer een eigenaar hiertoe niet (vol-ledig) in staat is dan heeft hij wel eenprobleem. Het gaat ook niet om zulke geringebedragen, en zeker niet voor een parti-culiere eigenaar. Immers ‘de subsidievoor eigenaren die geen recht hebbenop fiscale aftrek van onderhoudskostenals bedoeld in artikel 1, tweede lid, vanhet besluit bedraagt 70% van de subsi-diabele kosten. De subsidie voor eigena-


PROV. PLAATS FUNCTIE NAAM BEDRAG BEDRAG/PROV. PERCENTAGE AANTAL PERCENTAGEMOLENS MOLENS PROV.

Dr Havelte km 132.197Dr 132.197 1,2 1 3Fr Aldtsjerk pm Oudkerkermolen 96.761Fr Anjum km De Eendragt 96.340Fr Dokkum km Zeldenrust 160.515Fr IJlst zm De Rat 126.514Fr Joure pm Groene Molen 108.014Fr Langweer km+pm 175.000Fr Nijetrijne pm De Rietvink 175.000Fr Warniahuizen pm 175.000Fr Wolvega km Windlust 175.000Fr 1.288.144 11,7 9 7Ge Maasbommel km 150.000Ge Winterswijk km Bataaf 175.000Ge 325.000 2,9 2 2Gr Aduard pm De Eolus 96.250Gr Nieuw-Scheemda pm Zeldenrust 70.067Gr Noordhorn km De Fortuin 127.595Gr Slochteren pm De Ruiten 71.135Gr 365.047 3,3 4 5Lb Roermond-Kapel km 175.000Lb Stramproy km De Nijverheid 96.681Lb Stramproy km Sint-Jan 99.429Lb Tungelroy km Sint-Anna 86.788Lb 457.898 4,1 4 11NB Luyksgestel km De Deen 175.000NB Oosteind km Victoria 175.000NB 350.000 3,2 2 2NH Krommenie pm De Woudaap 175.000NH Zaandam om De Bonte Hen 84.752NH Zijpe-’t Zand pm Zijpe P.V. 96.142NH 355.894 3,2 3 2Ov Welsum km 137.708Ov Zwolle om De Passiebloem 90.192Ov 227.900 2,1 2 4Utr Westbroek km De Kraai 135.393Utr Wijk bij Duurstede km Rijn en Lek 106.158Utr 241.551 2,2 2 6Ze Hoek km Windlust 148.472Ze Oud-Vossemeer km De Jager 175.000Ze Ovezande km 175.000Ze Sint-Annaland km De Vier Winden 175.000Ze Sluis km De Brak 87.998Ze Tholen km De Verwachting 60.598Ze 822.068 7,4 6 8ZH Aarlanderveen pm Aarlanderveen WZ-1 100.304ZH Aarlanderveen pm Aarlanderveen WZ-2 114.259ZH Aarlanderveen pm Aarlanderveen WZ-3 92.773ZH Aarlanderveen pm Aarlanderveen WZ-4 84.883ZH Alblasserdam pm De Blokker 121.990ZH Alblasserdam pm Kortland 175.000ZH Alphen aan den Rijn pm Dikke Molen 150.000ZH Alphen aan den Rijn pm Vrouwgeestmolen 92.558ZH Bleskensgraaf km De Vriendschap 72.516ZH Bleskensgraaf pm Hofweegse Molen 138.600ZH Bleskensgraaf pm Wingerdse Molen 175.000ZH Bodegraven km De Arkduif 175.000ZH Delft km De Roos 102.331ZH Dordrecht km Kijck over den Dijck 84.764ZH Groot-Ammers pm Gelkenes 152.600ZH Groot-Ammers pm Graaflandse Molen 175.000ZH Hardinxveld-Giessendam pm Tiendwegse pm 70.000ZH Hazerswoude-Dorp km Nieuw Leven 86.752ZH Hei- en Boeicop pm Hoekmolen 175.000ZH Hoek van Holland pm Nieuwlandse pm 97.152ZH Hoogmade pm Doesmolen 83.552ZH Hoornaar pm Oudendijkse Molen 70.000ZH Kinderdijk pm Nederwaard-3 175.000ZH Kinderdijk pm Nederwaard-6 175.000ZH Kinderdijk pm Nederwaard-7 175.000ZH Kinderdijk pm Nederwaard-8 175.000ZH Kinderdijk pm Overwaard-2 154.134ZH Kinderdijk pm Overwaard-3 175.000ZH Kinderdijk pm Overwaard-5 175.000ZH Kinderdijk pm Overwaard-6 175.000ZH Kinderdijk pm Overwaard-7 175.000ZH Langerak pm Westermolen 175.000ZH Leiden km De Valk 78.543ZH Lexmond pm Bonkmolen 70.000ZH Maasland pm Dijkmolen 91.582ZH Mijnsheerenland pm Oostmolen 175.000ZH Molenaarsgraaf pm Middelmolen 70.000ZH Nieuw-Lekkerland pm De Hoge Molen 175.000ZH Nieuw-Lekkerland km 175.000ZH Noordeloos pm Stijve Molen 111.790ZH Oud-Alblas pm Peilmolen 175.000ZH Overschie km De Speelman 73.338ZH s-Gravendeel km t Vliegend Hert 70.700ZH Streefkerk pm Broekmolen 175.000ZH Streefkerk km De Liefde 70.000ZH Woerdense Verlaat pm Westveense Molen 175.000ZH Zevenhuizen pm Tweemanspolder-1 175.000ZH Zevenhuizen pm Tweemanspolder-2 91.568ZH Zevenhuizen pm Tweemanspolder-3 88.680ZH Zevenhuizen pm Tweemanspolder-4 116.787 50 23

6.477.156 58,711.042.855 11.042.855 100,0 85 7



Links,tabel: Verdeling RRWR-gelden2007. Toelichting bij de laatste kolom:dit betreft het percentage van hettotale aantal molens per provincie dat subsidie is toegekend.

ren die recht hebben op fiscale aftrekvan onderhoudskosten bedraagt 60%van de subsidiabele kosten.’ De eige-naar moet dus direct of indirect altijdgarant staan voor dit gat. Dat kan dusoplopen tot 40% van maximaal 500.000euro; altijd nog de lieve somma van200.000 euro, om over niet-subsidiabelebijkomende kosten maar niet te praten.Er zijn in dit land provincies en gemeen-ten die zich op het standpunt stellen dat‘het rijk voor zijn eigen monumentenmoet zorgen’ en de restauratie van rijks-monumenten niet subsidiëren. Demolen eigenaar zit dan met de gebak-ken peren. Het is het verhaal over de tonwaarmee onze columnist Balie Kluiverde afgelopen jaren te pas en te onpasmee op de proppen is gekomen (zieo.a. Molenwereld 2007 - 3 - pag. 97, ‘Vijf-tien miljoen’). Hij kan zijn hart weerophalen...Uiteraard heeft RACM het voldoen aande gestelde voorwaarden als criteriumgesteld. Door het niet (kunnen) voldoenaan deze criteria is de in gebreke blij-vende aanvrager haast automatischbuiten de boot gevallen. Daardoorheeft RACM zichzelf veel ellendebespaard in de vorm van bezwaarschrif-ten, moeizame discussies etc. Had ermaar voor gezorgd dat het huiswerk inorde was! Bovendien vergemakkelijktede ‘uitval’ van deze aanvragers de ver-deling, omdat het subsidietotaal overminder aanvragers moest worden ver-deeld. Ongetwijfeld zullen er discuta-bele beslissingen zijn gevallen, maardaar is de bezwaarschriftenprocedurevoor. Als daarbij inderdaad blijkt dat deafgewezen aanvragen niet conform degestelde criteria zijn dan hoeven deindieners zich niet veel illusies te maken.Kortom RACM heeft zich uitstekendingedekt, ook al beseft men dat voor deafgewezen aanvragers de druiven zuurzijn.

Eigenaarsaandeel

De grootste problemen zijn waarschijnlijkontstaan doordat veel moleneigenarenniet in staat zijn geweest om de finan-ciering van het niet door het rijk gesubsi-dieerde deel rond te krijgen in de vormvan harde garanties. Dat de RACM dieeist is welhaast vanzelfsprekend. Watheeft het voor zin om geld toe te zeg-gen als het totale financiële plaatjetoch niet rondkomt en de restauratie ‘insBlaue hinein’ wordt geschoven? In zo’nsoort situatie spreekt de restauratie vande afgebrande molen van Kolhamboekdelen. De RACM wordt dan opge-scheept met niet gebruikt subsidievo-

Bij molen De Hoop in Sint Maartensdijk is overduidelijk sprake van een restau-ratieachterstand. Of voor deze molen een subsidieaanvraag is geweigerd, dan welniet is ingediend maakt in de praktijk weinig uit: de situatie is en blijft beroerd.Het is nauwelijks voorstelbaar dat deze molen tot 1968 in vol bedrijf was bijmolenaar L. Heyboer. Toch was er geld voor drie andere Thoolse molens, die in totaal de helft krijgen van al het geld dat naar Zeeland gaat (foto GerardBarendse, 6 augustus 2008).

lume en dat is alleen maar lastig. Boven-dien tast dit de geloofwaardigheid vande restauratieachterstand aan: er isgeld en het wordt niet gebruikt!Het is uiteraard onjuist om het niet kun-nen garanderen van het niet door hetrijk gesubsidieerde deel van de restaura-

tie aan de RACM te verwijten. Men isdan letterlijk en figuurlijk aan het ver-keerde adres!Overigens heeft ‘Balie Kluiver’ deze buial vroeg zien hangen. Hij schrijft inMolenwereld 2007 - 3 - pag. 97: ‘Maarook andere straatarme moleneigena-



ren, molenstichtingen ‘die helemaal pol-dermeester zijn’ zullen bang zijn dat zehet schip met dubbeltjes meewarig enmet tranen in de ogen moeten nasta-ren. Wat ons betreft had de minister ook150 miljoen of 1500 miljoen kunnen toe-zeggen.’ Hij wilde blijkbaar daarmeezeggen: wat maakt het uit of er kolos-sale of nog kolossalere bedragen wor-den toegezegd als ik niet in staat benom aan mijn verplichtingen te voldoenwaardoor ik altijd buiten de prijzen zalvallen? Wellicht heeft het zelfs molenei-genaren er van weerhouden om opbasis van de RRWR-regeling zelfs maarsubsidie aan te vragen.

Rijksmonument

Hierboven is al genoemd dat ergemeenten en provincies zijn die onderhet mom van ‘de molen is een rijksmo-nument’ niet bereid zijn om restauratievan rijksmonumenten te subsidiëren. (ziehierover Balie Kluiver in Molenwereld2006 - 12 - pag. 413, ‘Rijksmonument’). Inhet verleden bestond er in feite eenautomatische koppeling tussen de subsi-dies van de drie overheden, rijk, provin-cie en gemeente. Dat betekende dathet eigenaarsaandeel in een restauratiebinnen de perken bleef. Dat is hetzelfdesysteem dat nu in Vlaanderen zoveel

vrucht afwerpt, terwijl men in Nederlanddoor het loslaten ervan met de gebak-ken peren zit omdat dit de lagere over-heden de gelegenheid heeft gebodenhelemaal niets te doen; in feite eenbezuiniging waarbij de status rijksmonu-ment een prachtige smoes is om maarniets te hoeven doen. De last wordtdaardoor uiteraard niet afgewenteld ophet rijk, maar op de eigenaar (‘degemeenschap de lusten en ik de las-ten’). Dat wordt gemakshalve vergeten.Maar die ziet zich door deze kruideniers-politiek, anders is het niet, in een onmo-gelijke positie gemanoeuvreerd. Datblijkt ook nu weer.Nu verschilt de situatie van provincie totprovincie en van gemeente totgemeente. Zo zijn er provincies die in ditopzicht een treurige reputatie hebben.Daarentegen mag de provincie Zuid-Holland op molengebied in meer daneen opzicht een lichtend voorbeeld zijn.

Zuid-Holland

Het provinciaal bestuur van deze provin-cie heeft de problemen die zich kunnenvoordoen vroegtijdig onderkend en hetbeleid daarop aangepast en vastge-legd in opeenvolgende cultuurnota’s.Het - zeer gezonde - uitgangsprincipewas dat een moleneigenaar in staatmoet worden gesteld om zijn molennaar behoren te onderhouden zonderdat dit voor hem onoverkomelijke moei-lijkheden heeft; hij moet die last kunnendragen. Wanneer hij afhaakt dan ont-staan vroeg of laat problemen en optermijn komt zelfs de toekomst van demolen in gevaar of komt men voor eenkostbare ‘inhaaloperatie’ te staan die

Gelderland en Noord-Brabant tellen elk meer dan honderd molens. In beide provincies is aan twee molens subsidie toegewezen, waaronder aan de in 1929geheel uitgebrande korenmolen Victoria in Oosteind. Dat ondanks tegengesteldeuitspraken toch subsidie is verstrekt voor de restauratie van molenrompen vloeitvoort uit hun officiële status als ‘incomplete molen’, waardoor hun de subsidieniet kon worden onthouden. (foto H. van Steenbergen, 12 februari 2008).


bij efficiënt beleid wellicht was voorko-men. Het molenbehoud, en in het ver-lengde daarvan het subsidiebeleid,werd op dit ondersteunen van demolenbeheerder ingesteld. Niet dat diewerd ‘gepamperd’, maar hij werd wel instaat gesteld de last van de molen tedragen. Dit is in feite de kern van het zo

succesvolle Zuid-Hollandse molenbe-houd. Als er een moment is waarop dit aanvul-lende en ondersteunende beleid zijnjuistheid heeft bewezen dan is dat welbij de verdeling van de RRWR-geldengeweest. Daardoor was het mogelijk datzoveel Zuid-Hollandse moleneigenaren

maximaal van de regeling konden pro-fiteren: men had de zaakjes voor elkaar.Daar heeft men nu de vruchten vangeplukt. Verwijten richting RACM overeen ‘oneerlijke’ bevoordeling van Zuid-Holland raken kant noch wal. De Zuid-hollandse beleidsmakers (politiek,bestuurders, ambtenaren) waren bij deles en dat heeft ze geen windeierengelegd. In feite past alleen maar lof voorhun klaarblijkelijk effectieve beleid.Het Zuid-Hollandse succes is in feite nietanders dan een terechte afstraffing van

De viergang van de Tweemanspolderin Zevenhuizen ziet er altijd uit omdoor een ringetje te halen; een lustvoor het oog. Een buitenstaander zalhier, in tegenstelling tot de molen van Sint Maartensdijk, geen spoor vaneen restauratieachterstand ontdekken.Toch gaat er bijna een half miljoeneuro naar deze vier molens. Eenscheprad voor de ondermolen, tweeonderwielen; stuk voor stuk buiten -gewoon kostbare klussen, waar menaan de buitenkant niets van ziet. Voor de molens in Kinderdijk geldtiets dergelijks: bijna twee miljoen(foto Jan Bakker, 15 januari 2007).

Opmerkelijk is dat door waterkrachtgedreven molens geheel ontbreken. De Frankenhofmolen in Vaals wachtop restauratie. Zo te zien is er welsprake van een achterstandsituatie(foto H. Noot, 21 juli 2005).



de kruidenierspolitiek in andere provin-cies. Het zou te gek voor woorden zijndat provincies (en gemeenten) waarmen blijkbaar niet bereid is om zelfbehoorlijk in de molens te investeren metmisbruik van de status rijksmonument alseen soort schaamlap nu beloond zou-den zijn voor hun laksheid. Het is alleenfrustrerend voor moleneigenaren, wantzij zijn het die buiten hun schuld de reke-ning gepresenteerd hebben gekregen.

Ik kan mij dan ook heel goed voorstellendat er zijn die de handdoek in de ringwillen gooien. Dat dit ten koste van demolens gaat spreekt voor zichzelf.

Verder

Dat zij die in de prijzen zijn gevallen bin-nenkort toch voor grote inspanningenstaan is duidelijk. De toekenning van de

subsidies is nog maar een startschot voorhet restauratieproces. Verder blijft er een katterig gevoel ach-ter. Hoe zit het met de negentig procentvan de molens waarvoor geen aan-vraag is ingediend. Dat alles daar inorde is belief ik zo een, twee, drie niet tegeloven. Hoe moet het verder met deafgewezen aanvragen? Er zijn schrij-nende gevallen tussen; gevallen, waarmensen en molens beter verdienen.Mensen die soms al jaren met de rugtegen de muur staan en in feite geenkant op kunnen. Sommigen gelovendan heilig in het oprichten van stichtin-gen. Maar hoe zit het dan met de stich-tingen waarvan Balie Kluiver zegt dat ze‘poldermeester’ (platzak) zijn en waardus niet veel meer veranderd is dan hetverhangen van de bordjes. In de Staatscourant van 2 april 2008 is deRRWR 2008 gepubliceerd. Op basisdaarvan kan weer subsidie worden aan-gevraagd voor categorieën rijksmonu-menten. Ook daarin zit weer eencategorie molens; molens waarvan desubsidiabele kosten gelijk aan of hogerzijn dan i 100.000, maar lager zijn dan i 250.000 (art. 3, groep b). Voor dezegroep is er weer een subsidieplafondaangebracht van 5 miljoen euro. Datzou neerkomen op 20 restauraties terhoogte van het maximale subsidiebe-drag. De aanvragen moeten uiterlijk 1 november 2008 zijn ingediend. Men kan dus nog een keer in de ring.Het is alleen te hopen dat de mensen enoverheden die het aangaat de les heb-ben geleerd en komen met vlekkelozeaanvragen en zo mogelijk waterdichtegaranties voor het niet door het rijkgesubsidieerde deel in de subsidiabelekosten. Dat zullen in veel gevallen hardetoezeggingen moeten zijn van delagere overheden, in combinatie metgaranties van particulieren en instellin-gen. Die komen niet uit de lucht vallen. Soms lijkt het als of de bij molens betrok-ken mensen er vooral op uit zijn om ‘hetbrede publiek’ met molens te vermaken.Dat wordt dan verkocht als verbredingvan het draagvlak. Ik zal de laatste zijndie dit als nutteloos acht. Toch mag menzich gerust afvragen wat het structureleeffect hiervan is op het behoud van demolen. Ongetwijfeld vindt het publiekhet ‘leuk’; en verder? Dat dit automa-tisch een structurele bijdrage aan hetbehoud van de molen zou opleverenmag sterk worden betwijfeld; in hetbeste geval hooguit indirect. Voor struc-tureel behoud moet uit een andervaatje getapt worden. Dat laat de uit-komst van de verdeling van de RRWR-gelden wel zien. Er kan in de praktijkmoeizaam buiten lagere overheden omworden gegaan. Daar zal dan ook aangewerkt moeten worden.

Ronduit schrijnend is het afwijzen van de subsidieaanvraag voor de molen vanToelen in Maaskantje. De restauratie is hier in feite één lange lijdensweg, die almeer dan tien jaar duurt. De molenaarsfamilie Toelen is de molen met hart enziel toegedaan en heeft er zeer veel in geïnvesteerd, niet alleen in arbeid of geld,maar ook in energie. Met de afwijzing is de maat vol. Jan Toelen is met demolen aan het eind en vraagt een sloopvergunning aan. Ook Van Korlaar inKerkdriel heeft plannen in die geest (foto H. van Steenbergen, 1 september2004).

Achterstand terug brengen tot 10% eind 2010

M


‘ T B E T E R E W E R K

D e l a d d e rD e l a d d e r

Molenaar Cees Notenboomvan ‘t Lam in Woudsendreageert op de column vanBalie Kluiver over trappenen schrijft:

‘In zijn column schrijft Balie Kluiver overladders op de molen: ‘deze zijn zekerook weggerestaureerd’. In elk geval opéén molen zijn nog laddertjes, en wel bijons op ‘t Lam. Er is een laddertje van desteenzolder naar de takradzolder eneen van daar naar de kapzolder. Hetaardige van een laddertje is dat je hemmakkelijk even aan de kant kan zettenals hij in de weg staat. Op de foto zie jelinks van het laddertje het touw hangennaast de trap naar de steenzolder. Dezetrap is de enige die van een touw voor-zien is, de andere twee trappen op demolen hebben niets (geen touw engeen leuning). De trap van de maalzol-

der naar de steenzolder moet je immersiedere keer weer op om een nieuwe zakin het kaar te legen. Bij ons zit het trap-gat nog midden in de zolder, tussen debeide stenen in, terwijl de beide maal-bakken aan weerszijden van de trap zit-ten. Reuze makkelijk: met een paarstappen ben je van de licht bij de steen,of je nu aan het malen bent met de rog-gesteen of met de tarwesteen. Ik kenenkele molens waar de trap naar de zij-kant van de zolder verplaatst is; om vei-ligheidsredenen? Wat dat betreft kan ikmij heel erg vinden in de laatste alineavan Balie Kluivers stuk, en met name inde zin: ‘alweer een stap verder weg vande echte molen.’ Maar al te gemakkelijkworden dingen veranderd in eenmolen.’

De molen ‘t Lam in Woudsend is werke-lijk een molen voor fijnproevers; nietalleen vanwege het molenaarsbedrijfwat er door Cees Notenboom wordt uit-geoefend, maar ook vanwege een

groot aantal opmerkelijke details die demeesterhand onthullen van vroegeremolenaars die deze molen klaarblijkelijkmet bijzonder groot vakmanschap,praktisch inzicht en liefde voor hun vaken de molen hebben bemalen. Eenbezoek aan deze molen is als een ont-dekkingsreis. Wat mij betreft staat dezemolen hoog n de top tien van de koren-molens die ik ken. De beschreven constructie met het trap-gat midden in de steenzolder, tussen debeide stenen, komt men vrij veel tegenin delen van Gelderland en Overijssel,waar dan bij een baliemolen ook vaakde stenen op de baliezolder liggen. Hetgaat dan vooral om streken waar veelboerenloongemaal was. Dit bestond alsregel uit niet meer dan hooguit enkelezakken per klant, zodat de door Noten-boom beschreven situatie bijzonderpraktisch was. (jsb.)

De ladder op de steenzolder in de korenmolen van Woudsend. Let ook aan de ophanging van het traptouw, ook zo’nbijzonder detail waar deze molen zo rijk aan is (foto C. Notenboom).


H


He r togmo len t j eG E R E D

Het Hertogmolentje - zoals het in Moerkapelle bekendstond - is ternauwernood gered van een roemloze

ondergang. Dat verdiende dit bijzondere molentje aan deJulianastraat niet, want er steekt meer achter dan menigeenzal denken. Het wordt vaak aangezien voor een uit de

kluiten gewassen tuinmolen, die als wipmolen niet helemaalzuiver van model was. Niets is minder waar; achter de molenschuilt een bijzonder goed doordacht concept; reden te overom eens stil te staan bij de achtergrond van de molen die nu

weer terug is op de plaats waar het allemaal begon.

J.S. Bakker

De bouwer, Bas Hertog, werd in 1901geboren in molen No. 6 van de pol-

der De Honderd Morgen of WildeVeeenen in Moerkapelle, waar zijnvader molenaar was. Die was niet deeerste Hertog die zich met molens enpolderbemaling bezig hield en ook nietde laatste. Per 10 september 1773 wordteen Pieter Hartog benoemd tot mole-naar van molen No. 3 van deze molen.Als in 1924 de molens aan de Rottedijkworden stilgezet dan zitten op niet min-der dan vier molens een Hertog alsmolenaar: Jan op No. 2; Arie op No. 3,

Henk op No. 5 en Albert op No. 6! Alleenmolen 1 heeft nooit een Hertog als mole-naar gehad; wel was een molenaars-vrouw een geboren Hertog. Ook No. 7,alias De Platluis, is gedurende enigejaren door Jan Hertog bemalen.De vader van Bas Hertog, Albert Hertog,was gedurende een aantal jaren lid vande gemeenteraad van Moerkapelle.Dat is voor een watermolenaar eigenlijkuniek, want die kwamen als regel niet zohoog op de maatschappelijke ladder.

Polderbemalingen

In 1929 begon Bas Hertog een eigenbedrijf dat zich in eerste instantie toe-legde op het molenmakerswerk, maaraanvankelijk, zoals zoveel molenmakers,ook ander timmerwerk deed. Zo was zijneerste grote karwei de bouw van denog bestaande mooie Hasselthoeve inMoerkapelle. Het windmolentijd perkwas op zijn retour en in plaats vanmolens bouwen draaide het ook wel uitop slopen. Met de bouw van ijzeren wei-demolentjes voor onderbemalingenvond hij een gat in de markt. Ze wordennu in molenkringen algemeen Bosman-molentjes genoemd naar concurrentBosman uit Piershil, maar Hertog heeft erook honderden gebouwd. Aanvankelijkwerd voor de transmissie gebruikgemaakt van het cardan van een T-Ford, later van een Ford Transit. Tot vooreen enige jaren waren deze ijzerenmolens uit voorraad leverbaar. Het ver-schil tussen een Bosman- en een Hertog-weidemolen is snel zichtbaar. Die vanBosman draaien verkeerd-om die vanHertog goed. Hertog had per slot eenmolenverleden, Bosman niet. Of diedraairichting een vast evangelie is weetik niet met zekerheid.

Gezwam.

Daarnaast ging Bas Hertog zich bezighouden met het onderhoud en de bouwvan poldergemalen. Ook die tak vanhet bedrijf ontwikkelt zich voorspoedig.Hertog is nog steeds actief op hetgebied van polderbemalingen. Per 1januari 1973 draagt Bas Hertog hetbedrijf over aan zijn zoon, ook weer eenBas en nu staat inmiddels de derdegeneratie aan het roer ook weer eenBastiaan. Merkwaardig is dat er in Moerkapelletwee constructiebedrijven zijn met eenwatermolenaarsfamilie als achtergronden vanuit de molenmakerij doorontwik-keld zijn; alleen in twee totaal verschil-lende richtingen: Ottevanger naarmengvoederfabrieken en Hertog naarpolderbemalingen.

Eigen molen

Al was het molentijdperk voorbij, deliefde van opa Bas Hertog voor molensbleef. Naast zijn huis aan de Julianas-traat in Moerkapelle (later bewoonddoor zijn zoon en nu door zijn kleinzoon,tevens naamgenoten) kwam een forsetuinmolen met een scheprad te staan.Na een kortstondig verblijf op de VIC-TAM molenbouwtentoonstelling ver-huisde die naar Duitsland in de buurtvan Bremen. Dat was niet omdat menuitgekeken was op deze molen maaromdat er een nieuwe en veel groterestond aan te komen. Deze zou eenplaats meer naar achteren krijgen,tegen de werkplaats aan. Bas sr. heeftmet zijn laatste krachten aan dezemolen gewerkt. In die tijd werkte JanRoos uit Zevenhuizen bij Hertog en diezei al: ‘Als de molen klaar is dan is Basdood’. Dat is ook gebeurd. Bas Hertogheeft de molen nooit voltooid gezien.



Het molentje met het bedrijf vanHertog aan de Julianastraat, gezienvanaf het dak van de nu geslooptemengvoederfabriek vanJac. Bac (foto 22 juni 1991).

Dat kwam ook doordat de gemeenteMoerkapelle moeilijk deed over debouwvergunnning. Toen Bas in 1978overleed lag de molen geheel in onder-delen gereed. Pas na de dood van zijnvader kon Bas jr. de molen op de beton-nen onderbouw neerzetten. De molen is beslist niet bedoeld als sier-molen of als blikvanger bij het bedrijf.

Bas Hertog wilde er elektriciteit meeopwekken voor zijn bedrijf. Daaromkreeg de molen een eigenzinnige maardoelmatige en zeer goed doordachteconstructie. De eigenlijke ondertoren isvergeleken met de klassieke wipmolenklein en het bovenhuis hoog. Door dezeveranderde hoogteverhouding kon deondertoren smal blijven en nam

De binnenroe gaat van de molen.Door de constructie konden de roeden in hun geheel, inclusief hekwerk, worden gestreken.

Linksonder: de complete molen in de takels.

Rechtsonder: op de wagen.


zodoende weinig plaats in beslag. Hijdoet op deze manier denken aan deNoord-Duitse spinnekoppen.Niet alleen de onderbouw werd vanbeton gemaakt, maar ook de balie. Hetbalie hek heeft geen hoekstijlen omdatdie juist het meest gevoelig zijn voor ver-rotting. Het gevlucht is een verhaal apart. Die isniet gering 9,69 m. De stand/vorm vanborden en hek wijkt nogal af van wathier te lande gebruikelijk is door bredewindborden en en vlakke zeeg. Zeilenwaren dan ook niet de bedoeling enhebben er nooit voor gehangen. Hetwas beslist geen onkunde van dezeoud-molenmaker, maar een eigengedachtegang. Het leidde tot ver-woede discussies tussen Bas Hertog enprovinciaal molendeskundige I.J. deKramer die nogal eens bij Hertog kwamvoor molenwerk. Beiden wisten wel waarze over praatten. De Kramer was hetniet met Hertog eens en vertelde mij datBas filosofie eigenlijk die van de Engelsewindmolens was. Nu hebben die per slotook eeuwen lang dienst gedaan eninderdaad: het Hertogmolentje draaitzeer licht, ook zonder zeilen. Kruien gaatook zeer licht, je kunt hem haast meteen vinger omduwen.Door het overlijden van Hertog sr. is ervan elektriciteitsopwekking nooit geko-men. Wel werd het door zoon en klein-zoon prima onderhouden. Toch ging hetfout.

Bijna sloop

Helaas draaide de molen de laatste jarenmaar zelde en stiond eigenlijk altijd metzijn kop op het zuidwesten. Zwammendeden hun intrede en tastten de torenstij-len onder aan de regenkant aan. Ookeen der hoekstijlen van het trapbint bij deverbinding met de achtersomer wasslecht. Zo viel het besluit om deze bijzon-dere molen dan maar te slopen. Op 12 julimaakte molenliefhebber Leen van derMeijden een molentocht en maakte ookfoto’s van de molen aan de Julianastaatin Moerkapelle. De vrouw van BastiaanHertog verteld dat hij net op tijd was endat de molen de week erop zou geslooptworden. Van der Meijden zond het nieuwsvia internet de wereld in, waar het veelopzien baarde. Gerard Ottevanger leestdit en deelt dit mee aan zijn broer JohanOttevanger van de bovenmolen van deTweemanspolder die daarop contactopneemt met Bastiaan Hertog die op zijnbeurt het verhaal van Van der Meijdenbevestigt. Voor de beide broers staat vastdat de molen behouden moet blijven,maar waar? Zij nemen contact op metDerek de Vries en Nathalie Kramer, deeigenaren van molen No.6 aan de Rotte-dijk in Moerkapelle of de molen daargeen plaats zou kunnen krijgen. Zij stem-men daarin toe en maandag 14 juli is dezaak rond, zowel met Bastiaan Hertog alsmet het echtpaar De Vries-Kramer. Zo zalde molen een plaats krijgen bij de molenwaar de bouwer ruim een eeuw eerder isgeboren! Beter kan niet.

Verhuizing

Piet den Toom van het Nieuwerkerkseketeltransportbedrijf is een vriend vanJohan Ottevanger en hij stelt eenvrachtwagen met een grote telekraanbeschikbaar. Ten noorden van molen 6wordt een fundering van Stelconplatengemaakt, waarop een stalen fundatiekomt. Hans Spruit van molen A-2 vanBleiswijk scalpeert de bomen voorbetere windvang.Op maandag 4 augustus laat JohanOttevanger de molen voor het laatstdraaien aan de Julianastraat en begintdan aan de voorbereidingen voor dedemontage die op woensdag 4 augus-tus plaatsvindt. ‘s Morgens om half achtwordt met de eigenlijke demontagebegonnen en om tien uur diezelfde mor-gen rijdt de molen de Julianastraat uit.De route over de openbare weg naarde Rottedijk is haast niet te doen, zodater wordt gekozen voor de weg over hetpad naar de boerderij van Arie Bac, dievoor de huidige eigenaren trouwens ooknog kortstondig eigenaar is geweest vanmolen 6. Dit betekent wel dat de molendwars door de dorpskern van Moerka-pelle heen moet, door de smalle Dorps-straat. Vandaar gaat het naar deRottedijk waar de molen op zijn nieuwefundatie wordt gezet, in afwachting vaneen nieuwe toekomst.

Links: door de Dorpsstraat van Moerkapelle. Op de nieuwe standplaats.


BON

M O L E N W E R E L Dgaat voor u OPEN!!!!

enMOLENAARSVERLEDEN cadeau!!!

ennog korting toe!!!Al tien jaar is Molenwereld het blad bij uitstek op moleng ebied voor honderden molenliefhebbers met veel nieuws, repor tages en allerhande artikelen, rijk geïllustreerd en goed verzorgd.

Meer dan honderd nummers en TIEN JAAR MOLENWERELD dat vieren we!Als u nog nooit abonnee bent geweest en zich nu opgeeft dan krijgt u eenmalig bij uw abonnement het boek Molenaarsver leden ter waarde van i12,50 cadeau! Molenaarsverleden is een bundel van veertig interessante artikelen over molens en telt 96 pagina’s.

Bovendien kost u een abonnement over 2008 geen i 47,50 maar i 38,50 indien u alle elf nummers van die jaargang wenst te ontvangen. Wilt u er minder dan kunt u voor ieder nummer dat u niet wenst i 3,50 aftrekken. Als u bijvoorbeeld alleen de laatste drie nummers wenst, dan is de prijs i 38,50 - 8 x i 3,50 = i 10,50.

MOLENWERELD iedere maand per post thuis kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt op gezegd.

Abonnementsprijs: Nederland: i 47,50 per jaar (incl. 6% BTW). Overig Europa: i 65,- per jaar (incl. 6% BTW). Overige landen op aanvraag. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.Donateurs van de Stichting Molenwereld in Ne derland ontvan gen het blad gratis bij een minimum-donatie van i 62,50.

3. Door een cadeau-abonnement.U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wie u de ‘MOLENWE RELD’ wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van het abonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.

Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden. De prijs voor een heel jaar is i 49,-, voor een half jaar / 24,50. Na afloop van de periode wordt het ca deau-abonnement automa tisch door ons beëindigd.

B O N“JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘MOLENWE RELD’ .“volgens bovenstaande aanbieding van i 38,50 voor al le nummers van 2008 en ontvang het boek Molenaars verleden gratis. “volgens bovenstaande aanbieding en ontvang het boek Molenaarsverleden gratis, maar wens van 2008 alleen de nummers ...................... te ontvangen.

“JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molen wereld tegen een donatie van i ........ Ik maak mijn donatie over op Postbankrek. 4506935of Rabobankrek.no 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

“JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:

Naam: ..................................................................................................................................................................................................................................................

Adres: ...................................................................................................................................................................................................................................................

Postcode: ................................... Plaats: ............................................................................................................................................................................................

met ingang van ........................................................... voor een periode van een half/heel2 jaar

Als / ❑ molenliefhebber / ❑ beroepsmolenaar / ❑ molenmaker / ❑ vrijwillig molenaar3 ben ik speciaal geïnteresseerd in:

...............................................................................................................................................................................................................................................................

Handtekening:Afzender (s.v.p. in drukletters)

Naam: ..................................................................................................................................................................................................................................................

Adres: ...................................................................................................................................................................................................................................................

Postcode: .................................... Plaats: ............................................................................................................................................................................................

Deze bon of een kopie ervan kan, desgewenst, portvrij inge stuurd worden aan:

St icht ing MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE1. s.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. 2, 3. s.v.p. doorhalen wat voor u niet van toepassing is.

❑❑

❑

❑

✂

DE HERDER - Molenwereld · 2017-02-09 · De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolen De Herder...

Documents

Transcript of DE HERDER - Molenwereld · 2017-02-09 · De Amsterdamse jaren van de Leidse zaagmolen De Herder...