DE HAVEN EN HET ROTTERDAMS HOGER ONDERWIJS

WERKEN AAN DE TOEKOMST

DE HAVEN EN HET ROTTERDAMS HOGER ONDERWIJS

WERKEN AAN DE TOEKOMST

Inleiding ...................................................................................................................................6

Een blik op de arbeidsmarkt ..............................................................................8

Strategieontwikkeling vanuit onzekerheid .................................... 14

- Scenario 1: de extreme specialist ............................................................. 20

- Scenario 2: de handige netwerker ...........................................................28

- Scenario 3: de snelle gamer ...........................................................................36

- Scenario 4: de slimme ZZP-er ..................................................................... 44

De Rotterdamse haven in het Hoger Onderwijs ...................... 50

Wat leert de toekomst ons? .............................................................................56

Wat doe jij in 2030? ................................................................................................. 60

Dankwoord ........................................................................................................................62

Disclaimer ...........................................................................................................................66

Colofon ...................................................................................................................................67

INHOUD

Wordt het de wereld van de extreme specialist, de handige netwerker,

de snelle gamer of de slimme zzp-er?

Deze verkenning is gemaakt aan de hand van een viertal scenario’s.

Wij nemen u mee in deze vier mogelijke werelden. Werelden die

gebaseerd zijn op de vele interviews met Rotterdamse bedrijven in

het haven en industrieel cluster en maritieme sector, ondersteund

met belangrijke ontwikkelingen in het Rotterdams hoger onderwijs.

Deze verkenning is geschreven in het kader van het programma hbo

in de haven. Hbo in de haven is een samenwerkingsprogramma van

Hogeschool Rotterdam, Hogeschool Inholland, de STC-Group, het

Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs en de Jong Havenvereniging en

wordt ondersteund door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland,

de Gemeente Rotterdam en Provincie Zuid-Holland. Het programma

is bij het grote publiek bekend van projecten als: Pressure Cooker,

ver kiezing van het Beste Havenidee, de Mainport Meewerkdagen,

verkiezing tot Jong Haventalent, het Mainport Talentendiner

(i.s.m. Watertalent), de thematische Masterclasses en het LAW-event.

We hopen u met deze verkenning te prikkelen en te stimuleren om

samen met ons de toekomst van de Rotterdamse haven (en die van

de havenwerkers) te blijven verkennen.

Let’s go back to the future!

INLEIDING“THE BEST WAY TO PREDICT THE FUTURE IS TO CREATE IT” - ABRAHAM LINCOLN

DE ROTTERDAMSE HAVEN, DE MOTOR VAN DE NEDERLANDSE ECONOMIE, STAAT VOOR MISSCHIEN WEL DE GROOTSTE UITDAGING OOIT. DE VERGRIJZING, DE OPKOMST VAN NIEUWE TECHNOLOGIEËN, DE WERKZAAMHEDEN OP MAASVLAKTE 2 EN DE SNELLE ONTWIKKELINGEN VAN HAVENBUREN ANTWERPEN EN HAMBURG, HOUDEN IEDEREEN BEZIG. WAT HEEFT DE TOEKOMST VOOR DE ROTTERDAMSE HAVEN IN PETTO? WAT BETEKENT DIT VOOR DE ARBEIDSMARKT IN 2030? WELKE TALENTEN HEEFT DE HAVEN VAN DE TOEKOMST NODIG? EN HOE BEREIDT HET HOGER ONDERWIJS EN HET HAVENBEDRIJFSLEVEN ZICH HIER OP VOOR?

7

ROTTERDAM IS MET EEN OVERSLAG VAN JAARLIJKS ONGEVEER 450 MILJOEN TON GOEDEREN IN 2013 VERREWEG DE GROOTSTE ZEEHAVEN VAN EUROPA. ALS LOGISTIEK EN INDUSTRIEEL KNOOPPUNT IS DE HAVEN VAN ROTTERDAM DE TOEGANGSPOORT TOT DE EUROPESE MARKT VAN MEER DAN 350 MILJOEN CONSUMENTEN MET MEER DAN 90.000 DIRECTE EN 300.000 INDIRECTE ARBEIDSPLAATSEN.

EEN BLIK OP DE ARBEIDSMARKT

DE ROTTERDAMSE HAVEN

9

is bekend dat er op jaarbasis een arbeidsmobiliteit van circa 2.200

vacatures zijn, waarvan 70% op MBO- en 30% op HBO-niveau.

De cijfers die de Havenmonitor in opdracht van het Ministerie van

Infrastructuur en Milieubeleid jaarlijks ophaalt, kijken vooral terug.

De meest actuele monitor is recentelijk opgeleverd en betreft het kalen-

derjaar 2012. Daardoor is bekend dat de werkgelegenheid redelijk stabiel

is: al jaren zijn er tussen de 85.000 en 90.000 direct haven gebonden

arbeids plaatsen. Verwachting is echter wel dat de verdergaande auto-

matisering een neerwaarts effect op deze aantallen zal hebben hoewel

de uitbreiding van Maasvlakte 2 dit weer deels zal compenseren.

Haven industriële sector

In de laatste Haven in cijfers 2010-2011-2012 van het Havenbedrijf

Rotterdam N.V. wordt uitgegaan van ongeveer 19.000 personen die

werkzaam zijn in de industrie in de Mainport Rotterdam. Tot de sector

industrie behoren onder meer de Voedingsmiddelenindustrie, Aardolie

industrie, Chemische industrie, Metaalproductenindustrie, Transport-

middelenindustrie en Elektriciteitsproductie.

Een belangrijke functie binnen de procesindustrie is de operator, deze

functie is te vinden bij veel in de regio aanwezige energiecentrales,

afvalverwerkingsbedrijven en waterzuiveringsinstallaties. Een tweede

belangrijke functie binnen het industriële cluster is de onderhouds-

(of maintenance) technicus en/of monteur.

Rotterdam dankt haar positie aan de uitstekende bereikbaarheid via

zee, de achterlandverbindingen en de vele verschillende bedrijven en

organisaties, die in en voor het haven- en industriegebied actief zijn.

Het haven- en industriegebied strekt zich uit over een lengte van circa

50 kilometer en meet circa 12.500 ha (inclusief Maasvlakte 2).

De Mainport Rotterdam wordt veelal aangeduid als het Haven en

Industriële complex (HIC), als de unieke regionale combinatie van

enerzijds de logistieke activiteiten rond de Rotterdamse haven als

Europees knooppunt van mondiale en intra-Europese goederen-

stromen en anderzijds het industrieel cluster van (petro)chemische

en energiebedrijven, die in de regio gevestigd zijn. Bovendien heeft

de regio een bloeiend scheepsbouwcluster met een grote hoeveel-

heid toeleveranciers.

Rotterdam dankt zijn positie aan de uitstekende bereikbaarheid via zee, de achterlandverbindingen en de vele verschillende bedrijven en organisaties

De beschikbare arbeidsmarktdata zijn een samenvoeging van de

verschillende werkgelegenheidsenqûetes onder havenbedrijven in

Rotterdam, zoals de Arbeidsmarktverkenning Mainport Rotterdam van

Kennisinfrastructuur Mainport Rotterdam (KMR) 2012-2014. Doordat

deze verkenningen al jaren plaatsvinden onder dezelfde bedrijven,

DE HAVEN IN CIJFERS

1110

Haven logistieke sector

Uit dezelfde Haven in cijfers blijkt dat er wordt uitgegaan van ongeveer

57.000 personen die werkzaam zijn in de vervoer, dienstverlening t.b.v.

vervoer en overslag/opslag in de Mainport Rotterdam.

In deze publicatie wordt onder overslag en opslag alle bedrijvigheid

ten behoeve van het laden, lossen (incl. sjoractiviteiten) van schepen,

bij bedrijven in de container op- en overslag, droge bulk, break bulk

en RoRo-activiteiten verstaan. Het betreft hier een kleine 9.000 mede-

werkers van de bovengenoemde 57.000. De grootste werkgelegenheid

ligt in het wegvervoer met meer dan 25.000 werknemers en de dienst-

verlening t.b.v. vervoer met meer dan 13.000 werknemers. Hierbij kan

worden gedacht aan expediteurs en dienstverlenende bedrijven als

het Loodswezen. Het speelveld wordt bepaald door een aantal grote

(multinationale) spelers. In het verlengde van deze (logistieke) keten

is een aantal bedrijven actief in de verdere verwerking naar (kleinere)

Europese havens en het achterland (via binnenvaart, spoor of weg-

vervoer). Daarnaast zijn bedrijven actief in de RoRo (incl. ferries) en

Break Bulk. De bedrijfsresultaten (en daarmee de werkgelegenheid)

hebben in de afgelopen periode een beperkte krimp gekend, maar

deze zijn over het algemeen vrij stabiel.

Door de toepassing van verdergaande technologie in bedrijfsprocessen bestaat een grotere vraag naar specialistische arbeid

De inschatting is dat bij een gelijkblijvende hoeveelheid aanbod van

containers, een krimp van de werkgelegenheid zal plaatsvinden

door verdergaande automatisering. Door de toepassing van nieuwe

technolo gieën in bedrijfsprocessen bestaat een grotere vraag naar

specialis tische arbeid.

Groothandel & Zakelijke dienstverlening

Naast de industriële en logistieke invulling van de haven vinden er

dienstverlenende activiteiten plaats zoals baggeren, off-shore diensten

en opslagwerkzaamheden. Deze sector biedt ruim 4.000 arbeids-

plaatsen. De vertegenwoordiging van aan de haven gerelateerde

groothandel biedt arbeidsplaatsen aan 7.000 mensen.

Industrie8.500 maintenance sector14.300 overige industrie (Energie Utility, Natte Bulk, Raffinage en Chemie)

Maritiem7.000 binnenvaart 1.500 zeevaart

Transport

Logistiek 9.000 op- en overslag14.000 dienstverlening t.b.v. vervoer (expediteurs, dienstverlenende bedrijven zoals scheepsafhandeling en Loodswezen)

GroothandelZakelijke en niet-zakelijke

dienstverlening

23.000

22.800

7.000

8.500

5.000

29.000

±95.300WERKNEMERSIN DE HAVEN

IN 2012

Bron: ‘Haven in Cijfers’ van Port of Rotterdam (Erasmus Universiteit Rotterdam) en Deltalinqs

1312

DE TOEKOMST IS NIET BEKEND EN IS OOK NIET TE VOORSPELLEN. MAAR DE UITDAGING OM ER OP TE REAGEREN IS ER WEL DEGELIJK. DIT GELDT ZEKER VOOR HET ARBEIDSMARKTVRAAGSTUK WAT DE HAVEN VAN ROTTERDAM BEZIGHOUDT. VOOR WELKE BEROEPEN MOET JE STUDENTEN OPLEIDEN OF WELKE VAARDIGHEDEN EN COMPETENTIES MOETEN TOEKOMSTIGE WERKNEMERS HEBBEN? VRAGEN WAAR ELKE HOGESCHOOL OF ONDERNEMING MEE WORSTELT.

STRATEGIE-ONTWIKKELING VANUIT ONZEKERHEID

WERKEN MET SCENARIO’S

15

Juist in deze tijd waarin economische voorspellingen maar zeer

kort valide blijken te zijn en technologische vooruitgang van van-

daag door nieuwe vindingen van morgen al weer worden voorbij-

gestreefd. Om hier toch iets meer grip op te kunnen krijgen is het

gebruiken van scenario’s een interessant hulpmiddel. Dat is voor

deze publicatie ook gedaan.

Omdat scenario’s geen voorspellingen van de toekomst en ook geen blauwdrukken zijn, kunnen ze helpen bij het omgaan met onzekerheden

Scenario’s zijn denkbare en consistente toekomstbeelden die het

gevolg kunnen zijn van zo realistisch ingeschatte mogelijke ontwikke-

lingen. Het gaat om ontwikkelingen die zich abrupt en soms geleidelijk

voordoen. Ontwikkelingen waarop geen grip mogelijk is, maar waar-

van de consequenties wel van belang zijn en geaccepteerd moeten

worden als ze plaatsvinden. Ongeacht of deze consequenties nu kans-

rijk of juist lastig zijn voor de haven, het onderwijs of het bedrijfsleven.

Omdat scenario’s geen voorspellingen van de toekomst en ook geen

blauwdrukken zijn, kunnen ze helpen bij het omgaan met onzeker-

heden. Ze verkleinen niet de onzekerheid maar maken die zichtbaar

en - niet onbelangrijk - ook bespreekbaar. Dit komt omdat er niet voor

één bepaald scenario c.q. toekomst(beeld) wordt gekozen, maar meer-

dere toekomsten worden verkend en op mogelijke gevolgen voor de

huidige gang van zaken worden geanalyseerd.

Een gangbaar hulpmiddel om tot onderscheidende scenario’s te komen

is het benoemen van twee assen. Op deze assen staan zogeheten

drijvende krachten die een grote impact hebben hoe het voorliggende

vraagstuk zich ontwikkelt en een grote onzekerheid kennen in welke

richting ze zich ontwikkelen. Hierdoor ontstaan vier kwadranten. De

assen die zijn gebruikt voor het opstellen van de vier scenario’s die op

de volgende pagina’s worden beschreven gaan uit van 1) een econo-

mie die zich verder globaliseert of een economie die meer lokaal is

georiënteerd en 2) de wijze waarop waarde wordt gecreëerd: op

persoonlijk niveau als specialist of door meer grootschalige verbanden.

Dit heeft in vier scenario’s geresulteerd.

Bij het uitwerken van de verschillende scenario’s is een drietal stellingen

mede van belang geweest. Deze stellingen zijn naar voren gekomen

naar aanleiding van gesprekken die in het kader van het programma

hbo in de haven met ondernemers en instellingen zijn gevoerd.

GLOBALISERING

DE EXTREMESPECIALIST

DE SNELLEGAMER

DE SLIMMEZZP-ER

DE HANDIGENETWERKER

LOCALISERING

SPECIALISTISCH GROOTSCHALIG

17

Het betreft de volgende stellingen:

STELLING 1: In de haven van de toekomst zijn functies hyper

specialistisch, onderwijs kan hier nooit op inspelen!

STELLING 2: In de toekomst maakt nieuwe technologie menskracht

in de haven overbodig!

STELLING 3: Om jonge talenten aan een havenbedrijf te binden

zullen havenbedrijven een strategisch Human Resource Beleid moeten

hanteren waarin een vroegtijdige inhoudelijke betrokkenheid bij het

onderwijs noodzaak is.

De stellingen stonden ook centraal in het debat dat op 11 juni

2014 tijdens het afsluitende Topevent hbo in de haven tussen

vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en onderwijs is gevoerd.

Een fotoimpressie en enkele uitspraken naar aanleiding van deze

stellingen zijn verwerkt in de pagina’s tussen de vier scenario’s.

Een discussie op gang brengen hoe eventueel al nu te anticiperen op die mogelijke veranderingen

De scenario’s zijn geschreven vanuit verschillende gezichtspunten.

Het scenario 1) De extreme specialist vanuit het standpunt van een

student waarbij vergaande specialisatie de ultieme competentie is, 2)

De handige netwerker vanuit het oogpunt van een jonge professional

die alleen kan functioneren als lid van een collectief, 3) De snelle gamer

gebaseerd op multi-inzetbare computervaardigheden bezien vanuit

de ervaringen van een geslaagd ondernemer en 4) De slimme zzp-er

vanuit een docent die aangeeft dat werk samenhangt met vergaande

flexibiliteit en adaptiviteit. In elk scenario wordt ook ingegaan hoe het

onderwijssysteem vorm is gegeven en functioneert in die verschillende

toekomstige werelden.

De beelden die deze scenario’s oproepen zijn nadrukkelijk bedoeld

om mogelijke veranderingen te benoemen en op basis daarvan een

discussie op gang te brengen hoe eventueel al nu te anticiperen op die

mogelijke veranderingen. Het gaat dus nadrukkelijk niet om het kiezen

van een bepaald scenario. Vragen die daarbij gesteld kunnen worden

zijn A) Is het nu al onderzoeken van een ander onderwijsssteem mis-

schien toch niet onverstandig, al is het maar om het huidige onderwijs-

systeem op haar adaptiviteit en veranderbaarheid te testen? B) Kunnen

andersoortige beroepen nu al in de kiem worden ontdekt als rekening

wordt gehouden met deze verschillende toekomsten? C) Hoe kunnen

ondernemers hun bestaand HRM meer rekening laten houden met dit

soort mogelijke ontwikkelingen? D) Welke rol moet de haven specifiek

innemen in het onderwijs of breder gesteld het (permanent) ontwikke-

len van vaardigheden toepasbaar in de haven?

Misschien leren de scenario’s nog wel het meest dat, parallel aan het

flexibeler maken van de arbeidsmarkt waardoor sneller op verande-

ringen ingespeeld kan worden, ook in het onderwijs een parallelle

slag naar flexibilisering gemaakt moet gaan worden. Of dat we, nog

algemener, te weinig met de toekomst bezig zijn en te veel met het nu,

hoe begrijpelijk ook. Oordeel zelf.

18

TOEN IK ÉÉN VAN DE EERSTE LEERLINGEN WAS OP DE STEVE JOBS SCHOOL WAS DAT EEN HELE OMMEZWAAI IN HET BASISONDERWIJS BEGIN DEZE EEUW. DEZE PRIMARY SCHOOL ZONDER LESLOKALEN, NIET MET LEERKRACHTEN MAAR MET LEERONDERSTEUNERS, GAF DE KINDEREN DE MOGELIJKHEID DOOR MIDDEL VAN APPS OP HUN IPAD ZICHZELF COMPLEET TE ONTWIKKELEN.

DE EXTREME SPECIALIST

SCENARIO 1

21

De 4me software in mijn Ipad registreerde en analyseerde mijn

internet gedrag en app-gebruik en gaf met deze gegevens mijn

ontwikkeling en vooruitgang weer. Dit is de grondslag van mijn Global

Personal Identity Profile, PIP genaamd. Dit is een veel verder gere-

gistreerde code dan het vroegere Burger Service Nummer dat enkel

op overheidsniveau werd gebruikt in Nederland. Ik haalde mijn levels

binnen mijn apps en andere programma’s om uiteindelijk door te

kunnen stromen naar de Secondary School.

Specialistische doeners en denkers

In dit leerhuis van younger students heb ik mijn eigen vakken gese-

lecteerd die aansloten bij mijn PIP. Ik heb niet altijd docenten gehad

die fysiek aanwezig waren. Ik heb veel lessen en workshops virtueel

gevolgd die vanuit andere landen werden georganiseerd. Waar mijn

ouders enkel Nederlands op school spraken doe ik dat alleen nu nog

maar bij hen thuis. Daarbuiten spreek ik alleen eigenlijk maar Engels. Na

deze vijfjarige Secondary School ben ik naar de Third School gegaan.

Door virtuele verbintenissen is er een grote opkomende stimulerende wereldeconomie waarbij de politiek een minder belangrijke rol inneemt

Hier draait het volledig om specialisatie en diepere ontwikkeling van je

eigen kennisveld (PIP). Waar men vroeger nog generiek werd opgeleid

op Mbo-, Hbo- en Wo-niveau is dat nu totaal niet meer. Als je geen

specialist wil worden val je echt buiten de boot. Door de vergaande

ontwikkelingen op technologisch gebied en grootschalige automa-

tisering is er begin deze eeuw veel werkloosheid ontstaan. Mensen

werden door robotica vervangen en kwamen thuis te zitten. Om nog

op de arbeidsmarkt toe te treden moest men erg specialistisch zijn

met een groot onderscheidend vermogen. Hierdoor is er een grote

vraag naar specialistische doeners en denkers ontstaan. Het hbo van

begin deze eeuw is eigenlijk helemaal verdwenen. De vroegere mbo

is nu een mbo+ opleiding waar meer aandacht wordt besteed aan het

denken en het vroegere wo is nu een wo-opleiding met meer aan-

dacht op het doen. Zo ontwikkelen wij ons tegenwoordig binnen onze

eigen specialisatie niet meer enkel pragmatisch. Binnen deze scholen

lopen praktijk gericht en theoriegericht onderwijs kriskras door elkaar

heen en ontwikkel ik mijn denker- en doenerkant. Ook stel ik zelf op

deze school mijn curriculum samen met begeleiding van een men-

tor. Deze mentor is zelf werkzaam in het beroepenveld waarin ik mijn

specialisatie heb gevormd. Ik ben hard bezig op dit moment om een

internationaal netwerk om mij heen te bouwen met jonge specialisten

waar ik later binnen kenniskringen mee zal samenwerken.

Binnen de kennisdeling economie van nu is geen ruimte voor louter

egoïsme. Delen van kennis en kunde zorgt voor synergie binnen

een wereldwijd platform. Door virtuele verbintenissen is er een grote

op komende stimulerende wereldeconomie waarbij de politiek een

minder belangrijke rol inneemt.

De Nederlandse overheid is begin jaren 2020 vervallen waarvoor in

de plaats een nieuwe vorm van het Worldparlement is ontstaan. Dit

parlement regeert over de aangesloten leden en stelt zich faciliterend

en uitvoerend op. De lokale parlementen zijn er nog wel om de onder-

grens te bewaken van de samenleving, in het bijzonder de sociale

waarborging ervan. Dit Worldparlement heeft onder andere besloten

dat er globaal wordt ingezet op de uitvoering en waarborging van de

CO2-footprint. Zo wordt er aan de hand van het United Ticket Delivery

System en Certificeringen bekeken waar de juiste plek is om een

project te produceren/leiden.

Een ander besluit is het nieuwe energyhub.com. De wereldenergie-

markt is aan elkaar gekoppeld door een globaal internetsysteem.

Waar begin deze eeuw het gas werd vervoerd waar de winning daar

was, wordt nu van het gas direct lokaal energie gemaakt en direct in

energy-hubs gestopt. Grootschalige windmolenparken bepalen nu niet

alleen het beeld van de polder maar ook op zee. De Solar See Parcs

zorgen voor toerisme en energie. Het Simple Shore Platform op Maas-

vlakte 2 is hier een goed voorbeeld van. Dit duurzame, afbreek baar

drijvend platform dat op maat is gemaakt voor opslag en huisvesting van

de windmolens is tegelijkertijd geschikt voor toerisme.

Drone wereld

Ik kan mij nog steeds niet voorstellen dat Maasvlakte 2 was aangelegd

met oog op de groei van de overslag binnen de Rotterdamse haven.

Door de gedwongen specialisatie op wereldniveau en de verschuiving

naar duurzaamheid door de invoering van de CO2-footprint heeft de

2322

Rotterdamse haven zich gespecialiseerd in het ontmantelen van boor-

platforms en slopen van schepen. De grote vraag naar maintenance

binnen de haven was ook een aanleiding daarvoor. Vele shore based

specialisten werken hier aan ontmanteling en sloopwerkzaamheden.

Waar men vroeger als maintenance werknemer onderin de werkketen

zat, staat men nu vooraan, deze verschuiving van onderhouds monteur

naar ontwerper komt door hun eigen specialisatie. Echte fysieke haven -

werknemers zijn er nog maar in kleine hoeveelheden.

De volledig geautomatiseerde terminals worden op afstand bestuurd.

De grote stroom van triple A vrachtschepen, waar het besturingsdeel

en laadruimte los gekoppeld kan worden, zorgt voor minder verkeer

in de haven maar grotere bulk per vracht. Deze onbemande ‘drone’

schepen varen van loods naar loods.

Door deze ‘drone’ wereld, niet alleen op zee maar ook op land, is er

een hele verschuiving binnen de advocatuur ontstaan. Mijn vader

werkt in deze sector en heeft zich gespecialiseerd in aansprakelijkheid

voor onbemande schepen. Waar het Nederlandse rechtssysteem nog

goed was onderverdeeld in de jaren 2000 is er in de loop der jaren

een hele nieuwe sector ontstaan. Tegenwoordig zijn er vele tientallen

vertakkingen ontstaan binnen onze internationale advocatuur door

middel van specialisatie. Juristen van nu zijn gespecialiseerd in nieuwe

!GO!

GLOBAL PERSONAL

IDENTITY PROFILE

PIP

CO2- FOOTPRINT

IPADV12

verantwoordelijkheden omdat niemand meer weet wie er verant-

woordelijk en wie er aansprakelijk is. Zo is er in de loop der jaren een

hele grote dienstverlenende sector gericht op de haven bijgekomen.

De procesmanagers in het havengebied, die het werk aannemen en

ver delen onder de specialisten, verleggen hun verantwoordelijkheden

naar elkaar. Deze keten vol specialisten die werken aan één opdracht

zorgt voor veel werk voor de contractmakelaars. Die zich op hun beurt

ook hierin weer hebben gespecialiseerd.

Zo normaal is het nu dat je dit leest op je IpadV12 tussen je Internet meetings binnen je eigen virtual international crowd

Waar men vroeger nog normaal vond dat je schreef met een pen waar

inkt uit kwam, je ’s morgens haastte om op tijd op je werk of school

te zijn en daardoor ook in de file stond. Zo normaal is het nu dat je

dit leest op je IpadV12 tussen je Internetmeetings door, zittend aan je

eigen eetkamertafel werkend binnen je eigen VIN (virtual international

network), je direct inzicht hebt in je eigen prestaties op school en ziet

waar je partner op dat moment vliegt voor zijn eerste fysieke afspraak

met een jeugdvriend.

2524

Het bedrijfsleven wacht niet op het Onderwijs maar bereikt cohesie door samen te werken.

Dit is nooit een vraag alleen aan het Onderwijs, het is een samenspel.

Met hyper specialistische functies komt er meer werk voor goed opgeleide ZZP-ers die in groepen elkaars specialisme gaan aanvullen.

STELLING

“In de haven van de toekomst zijn functies hyper specialistisch, Onderwijs kan hier nooit op inspelen.”

26

DE HANDIGE NETWERKER“MET VEEL PLEZIER OVERHANDIG IK JE DE PRIJS VOOR DE SNELSTE HAVENGAMER 2033”. NA DEZE WOORDEN OVERHANDIGDE IK DE STRALENDE SAFIRA EEN BEELD EN EEN ENVELOPPE MET INHOUD. MET OVERTUIGENDE VOORSPRONG HAD ZIJ HAAR COMPONENTEN VERSLAGEN BIJ DE JAARLIJKSE WEDSTRIJD IN ZOWEL SNELHEID ALS IN COMPLEXITEIT VAN HANDELINGEN DIE FOUTLOOS MOESTEN WORDEN UITGEVOERD. EEN WEDSTRIJD WAAR DE BESTE STUURDERS VAN DE HAVEN OM DE EER STRIJDEN.

SCENARIO 2

29

Toen ik ruim dertig jaar geleden afstudeerde was dit een nog niet

bestaand beroep in de haven. Kraanmachinisten of mensen in con-

trolekamers kwamen nog het meest in de richting van deze moderne

havengamers. Tegenwoordig zijn joysticks vervangen door virtual

reality-handschoenen en vanuit comfortabele fauteuils worden kranen

op afstand bediend of schepen de haven ingeloodst, zover dit overigens

niet geautomatiseerd gaat. De kracht van goede stuurders zit in het snel

reageren op zeer onverwachte situaties die zelfs door de supersnelle

computers van tegenwoordig niet adequaat verwerkt kunnen worden.

Eigenlijk zijn ze een soort super troubleshooters die indien het zich

voordoet veel onheil kunnen voorkomen. Want als het fout gaat dan

gaat het helaas ook meteen op grote schaal verkeerd. Dat is wel een

nadeel van de steeds complexer geworden processen en verplaatsingen

in de haven die zeer vergaand met elkaar in transport- en productie-

ketens verweven zijn. Gelijktijdig heeft de realisatie van aanzienlijke op-

timalisaties in de totale waardeketen, en niet op onderdelen, de haven

de sterke positie van tegenwoordig bezorgd. Was het vroeger nog voor-

al de ligging en de gestroomlijnde transportactiviteiten die de haven

zo’n sterke positie gaven. Nu, dertig jaar later was het dat, maar vooral

ook de koppeling van wereldwijde informatienetwerken, de permanen-

te planning van optimale routes, wereldwijde aansturing van productie-

capaciteit, inzet van personeel en de levering aan afnemers die mede

door de haven van Rotterdam bepaald worden. Niet dat de haven, of

specifieker mijn bedrijf, op de plek van mijn klanten is gaan zitten, maar

wel hebben wij steeds meer verantwoordelijkheid naar ons toegescho-

ven gekregen waardoor wij een overtuigende ketenregie hebben weten

te realiseren. Zodanig zelfs dat nieuwe maakmethodieken als 4d-printers

lucratiever door onze (informatie)systemen benut worden dan door de

eigenaren zelf, of het nu privépersonen betreft dan wel fabrikanten.

Tegenwoordig zijn joysticks vervangen door virtual reality-handschoenen en vanuit comfortabele fauteuils worden kranen op afstand bediend of schepen de haven ingeloodst

Stuurders

Mijn Stuurders komen eigenlijk zelden feitelijk in de haven. Vanuit mijn

luxe ingerichte kantoor in het Merwe Vierhavengebied doen zij hun

werk. Toen ik twintig jaar geleden deze ontwikkeling zag ontstaan heb

ik daar mijn eerste vierkante meters gehuurd. Nu bezit ik een van de

grotere VR-towers in het gebied dat bijna als het nieuwe centrum van

Rotterdam wordt beschouwd. De oude havensfeer van weleer is er niet

meer. Alleen de nostalgie ervan. Het is er meer een komen en gaan van

ondernemers, bewoners en studenten. Ook van mijn oude school. Ze

zijn wel helemaal veranderd in opleiding en aanpak en nog veel groter

geworden. Na de samenwerking met andere lokale opleidingen, is de

4DPRINTER

STUURDERSSNELSTE

HAVENGAMER

2033VIRTUAL REALITY

3130

school in de loop der jaren ook veel meer internationaal geworden.

Rotterdam in de naam staat ook niet meer voor de geografische loca-

tie, maar voor de kwaliteit en de waarde die aan de opleiding gegeven

wordt. De opleiding bestaat ook niet meer uit inhoudelijk gedreven

opleidingen zoals zorg, techniek, handel of educatie, maar is vooral

gericht op het doorgronden van complexe systemen en het vakkundig

kunnen omgaan daarmee. Een basiskenmerk van deze complexe sys-

temen is namelijk dat ze grensoverschrijdend zijn en niet meer binnen

de kaders van die vroegere sectoren begrepen en opgepakt kunnen

worden. Een ‘verpleegkundige van weleer’ moet nu even gemakkelijk

robots kunnen aansturen met behulp van virtual reality-handschoenen

als mijn Stuurders. Met jaloezie kijk ik naar de mogelijkheden van de

huidige studenten. Zij kunnen veel meer winkelen, ook dus internati-

onaal, tussen modules waarbij een mix tussen doen/praktijk en door-

gronden en begrijpen van complexiteit van de systemen en operaties

de kracht van de Hogeschool vormt: niet gekoppeld aan een sector

maar aan kennis èn vaardigheid. De toenmalige 21ste Century Skills

waren interessant, maar konden niet verdoezelen dat er meer kennis

noodzakelijk was. Kennis die juist gericht is op het doorgronden van die

complexiteit en het leren omgaan met onzekerheden die daarmee ook

gepaard gaan omdat niemand het totale overzicht meer heeft over die

complexe systemen. Een aspect dat in mijn tijd juist werd overgela-

ten aan de universiteit, maar waar iedereen, ook afkomstig van lagere

opleidingsniveaus tegenwoordig mee te maken heeft.

Rotterdam in de naam staat ook niet meer voor de geografische locatie, maar voor de kwaliteit en de waarde die aan de opleiding gegeven wordt

Ik geniet nog dagelijks van mijn eigenwijze keuzes zo’n twintig jaar geleden

Nieuwe elitelaag

Het is overigens maar goed dat de Hogescholen internationaal geo-

riënteerd zijn. Want hoewel de haven en ook Rotterdam economisch

gezien best een bloeiende periode doormaakt, is baanzekerheid niet

aanwezig. Mijn Stuurders vormen, samen met anderen die vanwege

hun specifieke kennis en vaardigheden wel een vaste baan hebben, de

nieuwe elitelaag van de stad. De rest van de inwoners moet het doen

met tijdelijke klussen en onzekerheid over inkomen. Omdat Rotterdam

zo’n sterke positie heeft weten te behouden, is het goed uit te houden,

maar soms merk je toch wel spanningen in de stad. Het voordeel van

deze situatie is voor mij dat er altijd voldoende mensen zijn die even

iets voor me willen doen, maken of regelen. Geen onprettige situatie

dus als je aan de goede kant van de inkomenslijn zit. Ik geniet nog

dagelijks van mijn eigenwijze keuzes zo’n twintig jaar geleden. Ieder-

een lachte me uit dat ik juist de opkomst van nieuw technologieën

en andere daarmee gepaard gaande werkwijzen heb opgepakt terwijl

menig gevestigd bedrijf toentertijd zich op één aspect of type activiteit

toelegde en daarmee uiteindelijk een speelbal van mensen zoals ik

werden. Misschien ben ik dan toch wel een nieuwe havenbaron, terwijl

ik nauwelijks nog in de haven kom.

3332

Menskracht wordt slimme kracht en een slimmere haven betekent nieuwe banen.

Invoering 3D printer creëert ook nieuwe banen.

Ook buiten de haven is voldoende havenwerk.

STELLING

“In de toekomst maakt nieuwe technologie, menskracht in de haven overbodig.”

34

GELUKT! IK ZIE ZOJUIST OP MIJN PROFILE-NET DAT DE VEREISTE 30% VAN MIJN PROFESSIONELE NETWERK HEEFT AANGEGEVEN DAT IK MIJN BIJSCHOLING ALS PROGRAMMEUR VAN SLIMME MATERIALEN HEB GEHAALD. DAT BLIJFT ALTIJD SPANNEND.

DE SNELLE GAMER

SCENARIO 3

37

Tegenwoordig zijn de lessen en opgaven die je krijgt gebaseerd op je eigen niveau en stellen je echt op de proef

Vroeger was het veel eenvoudiger om een vak of training met goed

succes af te ronden. Je volgde klassikaal college, legde een toets af

die redelijk algemeen was, een docent keek het na, eventueel ook

nog door een co-referent en je kreeg een cijfer. Tegenwoordig zijn de

lessen en opgaven die je krijgt gebaseerd op je eigen niveau en stellen

je echt op de proef. Daarnaast kijkt niet een docent het meer na, maar

wordt de uitslag beoordeeld door een random gekozen aantal contac-

ten uit je eigen netwerk. Zij beoordelen mijn antwoorden, op de altijd

complexe vraagstukken, op juistheid, originaliteit en toepasbaarheid

in de praktijk. Toen deze beoordelingswijze zo’n 15 jaar geleden werd

geïntroduceerd, werd er in het begin nog wel misbruik van gemaakt.

Door een stelletje vrienden te vragen je positief te beoordelen werden

vakken en trainingen gemakkelijk gehaald. Maar uiteindelijk leverde het

ook die vrienden nadeel op. Omdat jij als onderdeel van hun netwerk

ook projectopdrachten kreeg maar die toch niet op het juiste niveau

kon uitoefenen werden ook zij, inclusief het bijbehorende netwerk,

minder geloofwaardig en kregen ze ook minder gemakkelijk werk.

De Rotterdamse Hogeschool waarop mijn vader afstudeerde, bestaat

in afgeslankte vorm nog wel, maar is minder een onderwijsfabriek

geworden, maar veel meer een leverancier van vooral didactisch

hoogwaardig vormgegeven kennismodules, die je naar gelang je

eigen behoefte volgt. Het netwerk waar je onderdeel van bent bepaalt

in essentie welke inhoud je nodig hebt: jij draagt eigenlijk bij aan de

gemeenschappelijk expertise van jouw netwerk. Het is ook een soort

paradox: je kansen worden bepaald door de kwaliteit (omvang en

kunde) van je netwerk, waardoor je er ook op kan teren, maar als je

persoonlijk niets toevoegt dan zal je er ook niet lang meer onderdeel

van uitmaken. Kortom: netwerk- en individuele kwaliteiten hangen

samen en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Altruïstisch egoïsme

De netwerken zijn zo belangrijk geworden in ons leven omdat de crisis

in het begin van deze eeuw veel langer duurde dan aanvankelijk werd

gedacht en omdat ze ook uiteindelijk gepaard is gegaan met een zeer

vergaande vorm van automatisering en technologisering in alle econo-

mische branches: van industrie, tot vervoer, van administratie tot zorg.

Zelfs in het onderwijs. Grote groepen mensen kwamen daardoor aan

de zijlijn te staan. Er zat niets anders op dan op eigen houtje het beste

van je leven te maken. De sociale vangnetten waren er nog wel, maar

door de grote aantallen gebruikers was dit geen vetpot. Mensen zoch-

ten elkaar meer en meer op: een samenleving gebaseerd op zelforga-

nisaties pus sang ontstond. Een samenleving waar je als individu alleen

ASSEMBLERS RUIL-HANDEL

ZELF-ORGANISERENDE

NETWERKENC2C

NETWERK-PROFIEL

3938

maar moeizaam overeind kon blijven, maar als onderdeel van een

grotere groep, jouw netwerk, je veel betere ‘overlevingskansen’ had.

Je geeft en neemt dus gelijktijdig, een vorm van altruïstisch egoïsme

als het ware.

Je geeft en neemt dus gelijktijdig, een vorm van altruïstisch egoïsme als het ware

Paradox

De vergaande technologisering, die overigens knap rond 2005 was

voorspeld door de mensen achter de Singularity University, had ook

een soort paradox in zich. Enerzijds dus een enorme uitstoot aan

arbeidskrachten, maar anderzijds heeft het ook de mogelijkheden

geschapen om als consument je eigen producten te gaan maken.

Vooral de 3d-printer, en later de daaruit voortgekomen Assemblers,

hebben dat mogelijk gemaakt. Ik heb er thuis een staan waarmee ik

gemakkelijk mijn eigen kleding kan maken, maar in mijn netwerk kan

ik ook gebruik maken van apparatuur om elektronica te printen of

meubels. Ik ben zelf thuis bezig met een experiment om met program-

meerbaar materiaal als grafeen een antibacteriële laag op kleiding aan

te brengen waardoor infecties beter voorkomen kunnen worden. Dit

was ook de reden om de aanvullende leermodule te volgen.

Lokale productie

Mijn netwerk is wat betreft mijn kennisontsluiting wereldomvattend.

Hiervoor gebruik ik uiteraard mijn profiel-net, een soort Facebook +

Google van weleer, maar dan gebaseerd op mijn persoonlijke profiel

en het profiel van mijn netwerk. Mijn dagelijks leven kent een veel

meer geografisch afgebakend gebied: de regio Rotterdam. Er is ook

geen reden om dit veel groter te laten zijn. Ik kan hier alles vinden dat

ik nodig heb: contacten, werk, vertier en voorzieningen. Het is welis-

waar niet meer zo lux en uitbundig als voorheen, maar gelukkig ook

geen armoede. Er zijn wel mensen vertrokken naar gebieden waar

meer ruimte was en hebben daar geschikte netwerken gezocht om

aan te sluiten.

De lokale productie die door 3d-printen is ontstaan maakt dat regio-

nale afbakening ook goed mogelijk is geworden. Wereldwijd is er nog

wel het nodige transport van grondstoffen. Echter, door de vergaande

stroomlijning van recycling en ontwerpen via cradle-2-cradle principes

wordt dit ook minder. En het benutten van slimme materialen redu-

ceert deze internationale transportstromen ook in toenemende mate.

De haven van Rotterdam, is flink in omvang afgenomen. De automati-

sering en technologisering, gekoppeld aan investeringsafschrijvingen

hebben veroorzaakt dat het chemisch cluster zo goed als geheel uit

de haven is verdwenen. Ook de containerterminals zijn kleiner gewor-

den. Daar tegenover zijn wel nieuwe activiteiten ontstaan; zoals grote

Makerspaces waar omvangrijke 3d-printers staan, maar ook gespeci-

aliseerde netwerkorganisaties die zich hebben toegelegd op nieuwe

technologieën, in het bijzonder het ontwikkelen van nieuwe slimme

materialen. Dit gebeurd vooral via lab-achtige werkwijzen. Het zal niet

verbazingwekkend zijn dat mijn netwerk daar ook is gekoppeld.

Een ander deel van de haven heeft in feite de functie van de detail-

handel in de binnenstad overgenomen. Daar zijn steeds meer winkels

verdwenen, deels door de crisis, deels door verkoop via internet, deels

door eigen productie van stedelingen. Een levendige ruilhandel is er

wel voor in de plaats gekomen. De leegstaande winkels waren daar

niet geschikt voor. De grotere fabriekshallen en vlaktes in de haven

wel. Het havengebied is er hierdoor wel veel leuker op geworden. Was

het vroeger een behoorlijk monofunctioneel gebied, nu ga je er zelfs

voor je plezier naar toe! Maar de havenarbeider van weleer, die bestaat

eigenlijk niet meer.

4140

STELLING

“Om jonge talenten aan een (haven)bedrijf te binden zullen haven-bedrijven een strategisch HRM beleid moeten hanteren waarin een vroegtijdige inhoudelijke betrokkenheid bij het Onderwijs een must is!”

Ook docenten moeten op havenstage.

Je moet kinderen al spelenderwijs laten kennismaken met de haven.

Bedrijven werven niet meer op functies maar op competenties en persoonlijke kenmerken.

42

HET WAS VANDAAG WEER FLINK DENKEN EN BIJTANKEN. DE STUDENTEN DIE ME VOOR VANDAAG ALS DAGDOCENT HADDEN ‘INGEHUURD’ HADDEN DUIDELIJKE VRAGEN BETREFFENDE MIJN CLUSTERDOMEIN BIO-ENGINEERING. MET DIT DOMEIN BESTRIJK IK HET VELD VAN BIOBASED TECHNICS, NANOTECHNOLOGIE GEKOPPELD AAN AGRICULTURAL FEEDSTOCK. EEN NIEUW VAKGEBIED DAT DE LAATSTE JAREN STERK IS OPGEKOMEN EN WAARMEE WORDT INGESPEELD OP DE BEHOEFTE EN NOODZAAK OM VANUIT GESLOTEN KRINGLOPEN VOLDOENDE VOEDSEL IN DE REGIO ROTTERDAM TE REALISEREN.

DE SLIMME ZZP-ER

SCENARIO 4

45

Je marktwaarde wordt vooral bepaald hoe je als persoon enerzijds vanuit een totaalconcept kan denken en handelen, en anderzijds toch voldoende kennis van die verschillende disciplines hebt om ze op hun bruikbaarheid te kunnen beoordelen

Juist de combinatie van nanotechnologie en het gebruik van natuurlijke

biobased elementen heeft een enorme stimulans aan de regionale

voedselproduktie gegeven. De studenten van vandaag hadden al twee

jaar geleden hun basisjaar aan de Hogeschool afgerond, waarbij ze

al intensief met mijn domein hadden kennis gemaakt, maar ook met

andere domeinen als megatronica, waar inzichten vanuit elektrotech-

niek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechiek en besturingstechniek

aan elkaar worden gekoppeld en gedoseerd. Nu tankten ze kennis bij.

Een activiteit, of beter gezegd proces, dat elk jaar wel één keer ge-

beurd. Student is eigenlijk ook niet meer het goede woord. Je schoolt

je in principe je hele werkzame leven continue bij en de hogescholen

faciliteren deze behoefte op een adequate wijze.

Met deze discipline-overschrijdende kennisdomeinen en inzichten

zijn ze, zoals het merendeel van de werkende bevolking, als zzp-er

aan de slag gegaan. En afhankelijk van hun opdrachten en projecten

maken ze gebruik van wat na het basisjaar door de Hogeschool wordt

aangeboden. De Hogeschool is een soort Speakers Academy gewor-

den waar je als individu, wel duur dan, of als groep (is beter betaal-

baar) voor één of meerdere dagen een docent inhuurt die zijn of haar

domeinmodules aanbiedt.

Of je als zzp-er aantrekkelijk bent om ingehuurd te worden is in ieder

geval niet meer gebonden aan een einddiploma zoals 20 jaar geleden

het geval was. Je marktwaarde wordt op ons denkniveau vooral

bepaald hoe je als persoon enerzijds vanuit een totaalconcept kan

denken en handelen, en dus over vakgrenzen heen kan kijken, en

anderzijds toch voldoende kennis van die verschillende disciplines

hebt om ze op hun bruikbaarheid te kunnen beoordelen. Ik heb me die

vaardigheid de afgelopen jaren goed eigen gemaakt. Daarom ben ik

als ster-docent aan de Hogeschool in trek, maar ook als zzp-er word ik

regelmatig ingehuurd. Met een aantal van ‘mijn’ studenten van vandaag

heb ik zelfs al samengewerkt gedurende een halfjaardurend project in

het Deltagebied waar menig voedselproductieactiviteit is gesitueerd.

Deltagebied Rotterdam

Voor veel van ‘mijn’ studenten is het Deltagebied overigens een dank-

bare plek om opdrachten te krijgen. Het is er een waar productie-

paradijs geworden vergeleken met zo’n 20 jaar geleden. Toen over-

DOMEIN-MODULES

MARKT-WAARDEROTTERDAM

MAINTENANCE & MAKER

COMMUNITY ZZP-ER

4746

heerste in wat ‘de haven’ werd genoemd de transportsector, samen

met het chemisch complex. Deze laatste is nog in behoorlijke omvang

aanwezig, maar wel geheel van karakter veranderd: de circulaire

benadering is er volkomen leidend, gekoppeld aan biobased- en

recycling technologieën. Omdat er op wereldschaal een enorme nood-

zaak ontstond om energie(mis)gebruik en grondstofverkwisting in te

dammen om onze aarde enigszins leefbaar te houden, is er een meer

op lokale behoefte afgestemde economie ontstaan. Het onderscheid

tussen stad en haven kwam daarmee ook te vervallen. Vandaar de

huidige benaming van Deltagebied Rotterdam

De circulaire benadering is er volkomen leidend, gekoppeld aan biobased- en recyclingtechnologieën

Ik moet zeggen dat de ontwikkeling van de zogeheten assemblage-

printers aan de omslag naar ‘aarde-verantwoord leven‘ hebben bijge-

dragen. Deze printers zijn niet meer te vergelijken met hun voorlopers

zoals mijn allereerste 3d-printer. Daar kon je met pijn en moeite een

aardig voorwerp uit te voorschijn toveren gemaakt van één soort

materiaal. Nu kunnen de meest complexe producten worden gepro-

duceerd, ook nog eens bestaand uit verschillendsoortige materialen op

een energievriendelijke wijze en met materialen die herbruikbaar zijn.

Mede door deze ontwikkeling is trouwens ook het denken en werken

in domeinen essentieel geworden: omdat in één keer een heel product

wordt geprint moet je bij het ontwerp, materiaalkeuze, software- vertaling

en dergelijke wel vanuit een compleet beeld redeneren. Je komt er niet

meer mee weg op slechts een aspect kennis mee te brengen.

Rotterdam Maintenance & Maker Community

Het Deltagebied staat nu vol met dit soort assemblage-printers. De

hiervoor benodigde grondstoffen komen voor een deel nog wel van

elders van de wereld, maar hergebruik van afgedankte producten

afkomstig uit de regio vormen voor zeker 80% weer de basis voor

nieuwe producten. De benodigde energie wordt gelukkig ook lokaal

opgewekt. Zowel in de stad als in het havengebied zijn allerlei vormen

van energieopwekking te vinden, variërend van thermo-dynamische

zonne-energie (ook ’s nachts dus) tot waterstofenergie. De grote

LNG-terminals vormen daar eigenlijk nog een vreemde eend in de

bijt, hoewel ze als back up-faciliteit soms nog een cruciale rol blijven

spelen. Rotterdam heeft wereldwijd overigens goed gescoord met de

ontwikkeling van een Deltabreed Smart Energy-Grid. Deze specialisti-

sche kennis is slim geïncorporeerd met onze kennis van watermanage-

ment en heeft tot het nieuwe domein Floodenergy. Om eerlijk te zijn

ben ik aan het aftasten of ik mijn eigen domein van bio-engineering

eigenlijk niet kan samenvoegen met dit domein. Ik zou het persoonlijk

niet onaantrekkelijk vinden om een soort megadomein te ontwikkelen

waarmee ik voedselproductie, duurzame energieopwekking, klimaat-

beheersing en technologieontwikkeling aan elkaar kan koppelen. Zou

me als éénpitter niet slecht uitkomen. Ook kan ik dan een dominante

rol spelen in de samenwerking die meer en meer tussen lokale als

internationale kennisinstellingen aan het ontstaan zijn, zoals de laatste

jaren furore makende Rotterdam Maintenance & Maker Community

waar makers, nieuwe grondstofontwikkelaars en juristen hun kennis

vandaan halen. Of de Rotterdam Innovation Alliances, waarbij ook

international instituten als Pratt en Cambridge, zijn aangehaakt.

Rotterdam heeft wereldwijd overigens goed gescoord met de ontwikkeling van een Deltabreed Smart Energy-Grid

4948

DE ROTTERDAMSE HAVEN VORMT EEN BELANGRIJKE LEVERANCIER VAN CASUÏSTIEK VOOR STUDENTEN EN IS VOOR VELEN EEN MOGELIJK TOEKOMSTIGE WERKGEVER. DE ROTTERDAMSE HAVEN EN AL HAAR TYPE FUNCTIES GEVEN VEEL VERSCHILLENDE OPLEIDINGEN DE KANS ZICH TE BINDEN AAN DE HAVEN.

DE ROTTERDAMSE HAVEN IN HET HOGER ONDERWIJS

OPBRENGST AANDACHT VOOR HAVEN

51

Voor sommige opleidingen is de haven een onderdeel van het

curriculum en bij andere opleidingen is de haven het curriculum. De

afgelopen jaren is er flink geïnvesteerd om de Rotterdamse haven een

prominente plek te geven op de onderwijsagenda van de Rotterdamse

Hogescholen. Die investering is terug te zien in programma’s, minoren

kenniscentra, Centres of expertise en eigen havenminoren en haven-

opleidingen. De belangrijkste ontwikkelingen op een rij:

RDM Campus, gestart in 2009

De directie van Hogeschool Rotterdam was op zoek naar een grote

ruimte voor technische opleidingen. Het Albeda College had in 2002

de oude bedrijfsschool van de RDM overgenomen en was al gevestigd

op de zolder van de machinehal. Ook het Havenbedrijf zag goede

mogelijkheden, waarna het eerste plan voor RDM Campus werd

opgesteld: een plek waar onderwijs en bedrijvigheid bij elkaar komen.

In de haven is een groeiende behoefte aan geschoold technisch

personeel. De historie van het RDM-terrein maakt het de uitgelezen

plek voor dat soort opleidingen. Op RDM Campus werken techniek-

onderwijs, kenniscentra en bedrijven samen aan duurzame innovaties

die nodig zijn voor de (Rotterdamse) economie. In innovatieteams en

communities of practice pakken studenten, docenten, lectoren en

ondernemers gezamenlijk concrete praktijkvragen aan op het gebied

van maritiem, procestechnologie, energie, logistiek, mobiliteit, bouw en

productie. De beroepsbeoefenaren en ondernemers van de toekomst

worden zo midden in de praktijk opgeleid. De ambitie is om van RDM

Campus hét innovatiecentrum voor de maakindustrie van Rotterdam

te maken.

Programma hbo in de haven 2010-2014

Het samenwerkingsprogramma ‘hbo in de haven’ had als doel studenten

en docenten van de Rotterdamse hogescholen te boeien en te binden

aan de haven en de haven te binden aan het Rotterdams Hoger

Onderwijs. Dit om aan de behoefte van het bedrijfsleven, om meer

hogeropgeleiden voor het haven en industrieel cluster en maritieme

sector te enthousiasmeren, te voldoen. Om zo uiteindelijk meer

studenten warm te maken voor projecten en stages in de haven en

maritieme sector en daarmee dus ook meer bedrijven aan te haken

voor een actieve samenwerking met de HBO kennisinstellingen.

Het programma was een initiatief van Hogeschool Inholland,

Hogeschool Rotterdam, STC-Group, Havenbedrijf Rotterdam,

Deltalinqs en de Jong Havenvereniging. Het resultaat is een duurzame

samenwerking tussen de Hogescholen onderling en met het haven-

en maritieme bedrijfsleven met een stevig programma van activiteiten.

Een programma wat niet meer weg te denken is in zowel het Hoger

Onderwijs als in het havenbedrijfsleven. Ook na juni 2014 zal dit

programma een belangrijke rol blijven spelen in het Onderwijs.

Het resultaat is een duurzame samenwerking tussen de Hogescholen onderling en met het haven- en maritieme bedrijfsleven met een stevig programma van activiteiten

Minoren Inholland

Dat de Rotterdamse haven ook bij Inholland Rotterdam niet weg te

denken is blijkt wel uit de oprichting van de minor Sea Port Manage-

ment en de afstudeerrichtingen Port and Port Area Management.

De afgelopen jaren hebben veel studenten van de opleidingen integrale

veiligheid en de onlangs samengevoegde business studies gekozen

voor een havengerelateerde afstudeerrichting. In de toekomst zal

Inholland Rotterdam zich met haar business studies ook richten op

de haven. Daarnaast neemt Inholland actief deel aan de programma

activiteiten die voortvloeien uit hbo in de haven en organiseert zij

onder groeiende belangstelling Mainport Lectures.

Rotterdam Mainport University, gestart in 2013

Om in Rotterdam de beste hbo-opleidingen voor scheepsbouw,

scheepvaart, havens, logistiek en procesindustrie aan te kunnen

bieden, hebben de STC-Group en Hogeschool Rotterdam in 2013 de

handen ineen geslagen onder de naam Rotterdam Mainport University

of applied sciences (RMU). De Rotterdam Mainport University kent de

opleidingen Maritiem Officier, Logistiek en Technische Vervoerskunde,

Chemische Technologie en Scheepsbouwkunde. Een intensieve samen-

werking om nog meer haven talenten van de toekomst op te leiden.

5352

Het RDM Centre of Expertise (RDM CoE), gestart in 2013

Het RDM CoE is een samenwerkingsverband waarin onderwijs-

instituten, kenniscentra en het bedrijfsleven werken aan beter (tech-

niek-)onderwijs, nieuwe kennis en duurzame oplossingen voor de stad

en haven Rotterdam. Dit is een initiatief van Hogeschool Rotterdam,

dat in samenwerking met het Havenbedrijf Rotterdam en partners uit

het bedrijfsleven vormgegeven wordt op RDM Campus, midden in de

Rotterdamse haven. Studenten werken samen met R&D-professionals

van bedrijven, docenten en onderzoekers aan concrete innovatie-

vraagstukken van het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven maakt op deze

manier kennis met de (technische) talenten van morgen. Docenten en

studenten worden uitgedaagd om innovatievraagstukken op een

ondernemende en bedrijfsmatige manier aan te pakken.

Hier wordt gewerkt aan innovatieve concepten en bruikbare oplossingen voor de haven

Kenniscentrum RDM Hogeschool Rotterdam gestart in 2013

Binnen het Kenniscentrum wordt onderzocht hoe de Rotterdamse haven

zich verder kan ontwikkelen tot de meest efficiënte, veilige en duurzame

haven van de wereld. Op basis van vragen uit het Rotterdamse Haven en

Industrie Complex en de ambities uit de Havenvisie 2030 wordt er door

lectoren, onderzoeksdocenten en studenten gewerkt aan innovatieve

concepten en bruikbare oplossingen voor de haven.

5 nieuwe havengerichte keuzevakken opgezet bij Hogeschool Rotterdam en Rotterdam Mainport University, te weten Augmented Reality, Operational Excellence, Offshore & Constructions, Duurzame Scheepvaart & Offshore en Service Logistiek

Bijna 50% meer inschrijvingen voor de opleiding Logistiek en Technische Vervoerskunde van de Rotterdam Mainport University in 2013 in vergelijking met het jaar er voor.

In 2014 5,5% meer havenminoren bij Hogeschool Rotterdam en Rotterdam Mainport University. Waaronder 2 nieuwe minoren: Service Logistics en Haven en Logistiek

Bijna 40% van de alumni waarvan

persoonsgegevens bekend zijn, die actief zijn op Linkedin en die tijdens

hun studie hebben deelgenomen aan het programma hbo in de

haven werkt in of voor de Rotterdamse haven.

Bijna 700 studenten van de Rotterdam Mainport University hebben voor havengerichte keuzevakken gekozen.

375 studenten kiezen voor STC-Rotterdam Mainport University opleidingen in 2013, dat is 21,4% meer dan in 2010

+5,5%

692

375

+22%

40%+50%

5

ENKELE CIJFERS OVER DE RELATIE TUSSEN DE ROTTERDAMSE HAVEN EN HET ROTTERDAMS HOGER ONDERWIJS*

22% meer afstudeeropdrachten in de haven bij Inholland Rotterdam in 2013-2014 t.o.v. 2011-2013 * zie pagina 66

54 55

HET KOMEN EN GAAN VAN BEROEPEN IS VAN ALLE TIJD. EEN APP-ONTWIKKELAAR BESTOND TIEN JAAR GELEDEN NIET, ZOALS DE VEERMAN NAUWELIJKS MEER BESTAANSRECHT HEEFT IN DEZE TIJD. BIJ ELK VAN DE SCENARIO’S, AANNEMEND DAT DIE WERELD OOK DAADWERKELIJK ONTSTAAT, KAN WORDEN TERUGGEREDENEERD WAT VOOR ACTIES, PROJECTEN OF ONDERWIJSAANPASSINGEN VANDAAG OPGEPAKT KUNNEN WORDEN OM VOOR TE SORTEREN OP DIE KOMENDE TOEKOMST.

WAT LEERT DE TOEKOMST ONS?

ONDERWIJS IN DE 21E EEUW | 21ST CENTURY SKILLS

57

Die acties of projecten die in meerdere toekomsten relevant zijn, hebben

een minder groot afbreuk risico dan een activiteit die waarschijnlijk maar

in één toekomst er toe doet. Het terugredeneren vanuit de hiervoor

beschreven scenario’s naar wat vandaag op te pakken, is in het kader van

dit boekje niet gedaan. Deze exercitie is juist een volgende stap, mede

ook met input van het havendebat dat op 11 juni tijdens het afsluitende

Topevent hbo in de haven heeft plaatsgevonden en de eerder uitgevoerde

interviews. De scenario’s dagen echter wel uit om over deze acties na te

denken. Het meest spannend is uiteraard om dan met ideeën te komen

over beroepen die in de (nabije) toekomst zullen opkomen en waarvoor

nu al een opleidingstraject kan worden vormgegeven. Misschien is het

ontwikkelen van een gamer-opleiding gericht op het op afstand sturen

van complexe handelingen wel zo’n voorbeeld. Of het aanbieden van zeer

gespecialiseerde opleidingen gericht op toepassen van slimme materialen

als grafeen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het specifiek inzetten op

een specifiek opleiding ook risicovol is. Als het inderdaad gaat ontstaan

dan scoor je als opleidingsinstituut goed. Als het toch niet het beroep van

de toekomst blijkt te zijn geworden dan gaat er mogelijk veel geld en inzet

verloren. Toch moeten opleidingsinstituten zich met de opkomst van

mogelijke nieuwe beroepen bezighouden om zich op de vraag naar daar-

in afgestudeerden voor te bereiden. Het is ook niet voor niets dat hierom

in de huidige praktijk de 21st Century Skills veelvuldig aangehaald worden

als het gaat om vaardigheden die toekomstige afgestudeerden moeten

hebben. Wat echter bij enkele van de voorgaande scenario’s kan worden

afgevraagd of in die wereld deze skills wel voldoende zullen zijn en dat er

meer vaardigheden nodig zijn zoals vergaande materiedeskundigheid of

met behulp van inhoudelijke kennis domeinoverstijgende verbindingen

leggen. Of dat er specifieke domeinen in diepte ontwikkeld moeten wor-

den, waarbij kan worden gedacht aan ontwikkelingen rondom Internet of

Things, Rapid Personal Transit Systems, drone-technologie inclusief com-

merciële toepassingen, bio based of circulaire economie, toepassingsmo-

gelijkheden van sensoren in productie, inclusief toepassing van zelflerende

systemen of het kunnen ‘denken’ in 3d-beelden ten behoeve van ontwerp

voor digital manufacturing. De kans dat een afgestudeerde alleen op basis

van de 21st Century Skills volledig tot zijn recht zal komen in elk van die

vier mogelijke werelden lijkt klein. Er zullen dus ook aanvullende acties

nodig zijn. Al eerder is bij de uitleg wat scenario’s zijn opgemerkt dat niet

alleen de arbeidsmarkt een flexibiliseringslag aan het maken is, maar dat

ook het onderwijs daar niet aan kan ontkomen. En flexibilisering van het

onderwijs heeft zeer zeker ook betrekking op de snelheid waarmee cur-

ricula kunnen worden aangescherpt. Misschien is het nog wel essentiëler

dat zowel onderwijs als bedrijfsleven veel meer dan tot op heden gebeurt

permanent gezamenlijk toekomstverkenningen uitvoert en doordenkt op

mogelijke consequenties van het huidige aanbod (vooral onderwijs) of

functioneren van de arbeidsmarkt (ook door het bedrijfsleven). Een vervolg

van hbo in de haven zou op deze wijze vorm gegeven kunnen worden,

waarbij ook samenwerking met HRM-afdelingen van bedrijven als van

onderwijs managers van de betrokken (hoge)scholen van belang is. Laten

we ook deze vorm van samenwerken gaan uitproberen.

Bron: kennisnet.nl

L

EV

EN B

ETROKKEN WERKEN ONDERNEMEND LEREN NIEUW

SGIE

RIG

KERNVAKKEN

Sociale en culturele

vaardigheden

Samenwerken

Probleem-oplossend vermogen

ICT-geletterdheid

CreativiteitKritisch denken

Communiceren

TAAL EN REKENEN

Flexibilisering van het onderwijs heeft zeer zeker ook betrekking op de snelheid waarmee curricula kunnen worden aangescherpt

5958

ART VAN HOUWELINGENIn 2030 zie ik mezelf werken in een omgeving die zich wil blijven ontwikkelen op het gebied van processen en technieken. Daarnaast wil ik doorgroeimogelijkheden hebben waarin ik en mijn omgeving het beste uit zichzelf kunnen halen. Ik zie mezelf in een leidinggevende functie waarbij het team op één lijn zit. Een veranderende omgeving heeft mijn voorkeur, waardoor je iedere keer op de veranderingen moet kunnen inspelen. Dit zorgt er voor dat er altijd een uitdaging zit in je dagelijkse werkzaamheden.

WE VROEGEN HET 5 STUDENTENWAT DOE JIJ IN 2030? EMILE RUIG Ik studeer Logistiek en

Economie aan de Hogeschool Rotterdam, daarnaast ben ik werkzaam voor het RDM Centre of Expertise als student-assistent. Tijdens mijn studententijd in Rotterdam ben ik, mede door het Centre of Expertise, veelvuldig in aanraking gekomen met de haven als werkplek. De hoge mate van dynamiek en innovatie en het zeer internationale karakter zijn voor mij zeer interessante en belangrijke aspecten van mijn ideale werkplek. Ik zie mijzelf in de toekomst dan ook zeker actief zijn in en rondom de haven. In eerste instantie om veel te leren en werkervaring op te doen bij een groot bedrijf, maar uiteindelijk lijkt het mij het mooist om een innovatief eigen bedrijf te beginnen.

MIKAEL STEENKEN Na mijn opleiding Business IT & Management te hebben afgerond hoop ik in 2030 voor een grote multinational te werken. Bij voorkeur als expat. Bedrijven als Capgemini, Microsoft of Shell spreken me zeer aan, mede door de vele uitdagingen die zij mij kunnen bieden en de doorgroeimogelijkheden. Ik sta uiteraard open voor een toekomst in de haven, afhankelijk van de mate dat mijn opleiding en mijn interessegebieden aansluiten op het aanbod. Zo hoop ik tegen die tijd functies als consultant, projectmanager of applicatie-ontwerper te bekleden.

LAURA SMITS Student Leisure Management - Ik denk dat we over 30 jaar in een niche wereld leven waar je gedwongen wordt om je zelf te specialiseren. Voor mij als tweedejaars student houdt dit in dat ik me nu al moet gaan focussen op een specialisatie. Ook zal ik me de komende jaren moeten blijven specialiseren om er voor te zorgen dat ik me onderscheidt van andere. Daarom denk ik dat er in de toekomst veel gaat veranderen in het onderwijs. Zo denk ik dat over een aantal jaar studenten zelf hun studie kunnen samen-stellen waardoor je als student vanaf jaar één je al kan gaan specialiseren. Er zal de komende jaren dus veel veranderen en ik ben zeer benieuwd wat de toekomst ons zal brengen.

GERARD BOOT In 2030 zie ik mijzelf werken als een professional ICT-consultant of ICT-projectleider, als zelfstandig ondernemer of werkend voor een groot bedrijf. Het sluit goed aan bij de opleiding die ik nu volg, Business IT & Management. Ik werk mogelijk dan in de Rotterdamse haven, dat sluit ik zeker niet uit. Het lijkt mij een hele leuke werkomgeving waar een hoop te beleven valt. Ik kan mij voorstellen dat ik uitbesteedt word naar de haven gedurende mijn tijd als werknemer. Ik hoop er in ieder geval nog een paar keer als werkende langs te komen.

6160

Onze visie op een arbeidsmarktverkenning is misschien anders, maar

hopelijk ook prikkelend en stimulerend. Tijdens het ontwikkelen van

deze verkenning hebben wij vele meningen, ideeën en suggesties ge-

hoord. Het gevolg waren interessante discussies en nieuwe inzichten.

Alle mensen die hieronder genoemd worden, hebben een belangrijke

rol gespeeld in het tot stand komen van deze verkenning. Sommige

hebben hierin een bijzondere rol gespeeld. Voor deze laatste groep,

hierbij nogmaals mijn bijzonder dank.

Dank aan het programmateam:

• Kees Machielse (lector transitiemanagement Kenniscentrum RDM,

Hogeschool Rotterdam)

• Frits Luijten (bedrijvenmakelaar, Manfri Management & Advies)

• Jolanda Sleegers (eventmanager, BuroSleegers)

• Kim van ’t Sant (programmamedewerker hbo in de haven en

manager Learners Community Port, RDM Centre of Expertise,

Hogeschool Rotterdam)

Kernteam hbo in de haven:

• Huub Kleinrouweler (adviseur Ruwe Laar B.V.)

• Monique van der Drift (Management en Bedrijfsvoering Rotterdam

Mainport University / STC-Group)

• Maurice Jansen (Senior Innovation, Research and Development

Manager in Shipping and Transport bij STC-Group)

• Sjoerd de Jager (business manager Ship-to-Ship Operations,

Havenbedrijf Rotterdam)

• Jan Pieters (manager externe betrekkingen, Inholland Rotterdam)

• Wietske Willemse (projectleider hbo in de haven Hogeschool

Rotterdam)

DANKWOORDHET SCHRIJVEN VAN DEZE ARBEIDSMARKT-VERKENNING KAN GEZIEN WORDEN ALS EEN BIJZONDERE BLIK IN DE TOEKOMST. EEN VERKENNING DAT ZONDER ONDERSTEUNING VAN DE PARTNERS, HAVENBEDRIJVEN EN STUDENTEN NIET TOT DIT RESULTAAT GEKOMEN ZOU ZIJN. ALLEN HEBBEN BIJGEDRAGEN AAN DIT BIJZONDERE RESULTAAT. SOMMIGEN ZIJN ZICH MISSCHIEN NIET VAN HUN INVLOED BEWUST, ANDEREN HEBBEN ER VEEL TIJD IN GESTOKEN.

63

Dit programma wordt ondersteund door:

Partners hbo in de haven:Bijzonder veel dank aan de deelnemende bedrijven uit de interviews

in vier jaar hbo in de haven, de deelnemers aan het debat en de

betrokken studenten:

• Kees Machielse (lector transitiemanagement Kenniscentrum RDM,

Hogeschool Rotterdam)

• Warner Rosenboom (regiomanager bij Goflex Young Professionals B.V.)

• Paul den Uijl (senior rayonmanager Randstad)

• Willy van Herk de Jong (HR manager, China Shipping)

• Henk de Bruijn (directeur corporate strategy, Havenbedrijf Rotterdam)

• Matty van den Berg (Partner, Watertalent)

• Marlous van der Mee (HR manager, Broekman Group)

• Jan Willem Goedknegt (HR manager, Verwater)

• Arjan Uytendaal (directeur Nederland Maritiem Land)

• Cees Jan Asselbergs (directeur, Deltalinqs)

• Bart Kuipers (senior research manager port economics, Smartport,

Erasmus Universiteit)

• Ron Kooren (lid van het College van Bestuur STC-Group)

• Bert Hooijer (directeur RDM Centre of Expertise)

• Ad de Kok (lector groene grondstoffen, Hogeschool Rotterdam)

• Isabelle Vries (lector Port Development, Hogeschool Rotterdam)

• Alco Weeke (onderwijsmanager Maritiem Officier, Rotterdam

Mainport University)

• Wietske Willemse (projectmanager hbo in de haven, Hogeschool

Rotterdam)

• Gerard Boot (student Business IT & Management)

• Rob van der Kroef (student Business IT & Management)

• Mikael Steenken (student Business IT & Management)

• Suzanne van Poelgeest (student Business IT & Management)

• Maarten Geul (student Business IT & Management)

• Laura Smits (student Leisure Management)

• Art van Houwelingen (student Facility Management)

• Emile Ruig (student Logistiek & Economie)

Kees Joosten - Programmamanager hbo in de haven

Directeur Kenniscentrum RDM, Hogeschool Rotterdam

6564

*Disclaimer

Ontbrekende gegevens:• De Rotterdam Mainport University (STC-RMU) is pas sinds schooljaar 2013-2014 actief.

Er wordt dus nu gewerkt aan het verwerken van gegevens van stage/afstudeer-geschiedenis in een database te verwerken.

• Hogeschool Rotterdam: Beperkte ‘haven’ gegevens zijn voorhanden; de definitie ‘havenstage’ is niet altijd even helder en de gegevens zijn niet altijd volledig bijgehouden.

• Met uitzondering van bepaalde opleidingen wordt het onderwerp van de afstudeer/stage opdracht niet volledig ingevuld. Hierdoor is het niet altijd mogelijk om na te gaan of het een havenstage of afstudeeropdracht betreft.

• Hogeschool Inholland Rotterdam: In deze verkenning zijn het aantal havenstages van Hogeschool Inholland Rotterdam niet meegenomen.

Copyright © 2014 hbo in de haven

Teksten Kees Machielse, Jolanda Sleegers, Frits Luijten en Kim van ’t Sant

Grafisch ontwerp estherwerkt, Rotterdam Fotografie Roy Borghouts, Daarzijn,

VOOG, Imagebank en Shutterstock Drukwerk IVA groep Oplage 500

COLOFON

6766

AANTEKENINGEN

www.hboindehaven.nl

6968

7170

AANTEKENINGEN

www.hboindehaven.nl

7372

AANTEKENINGEN

www.hboindehaven.nl