De Gebiedende Wijk?

Een zoektocht naar haar governmentality

10 november 2010

Dr . Jan-Kees Helderman, opleiding bestuurskunde

Inhoud van mijn bijdrage

• De woningcorporatie institutioneel geduid

• Vier ondermijnende krachten

• Resumé

• Van sociale bescherming naar sociale investering?

• Een open vraag

Governmentality als analytisch concept.

• Government als “code of conduct’

- Gecalculeerd sturing geven aan ……..

• Governmentality: sturing als collectieve mentaliteit

- Een verzameling regimes en praktijken;- De kennis die wij vanuit al die betrokken regimes verzamelen;- De programma’s en strategieën die wij daaruit constitueren.

- Waarop - of wat - willen wij sturen?- Hoe willen wij hierop sturen?- Wie zijn wij wanneer wij (ons laten) sturen?- Waarom sturen wij of laten wij ons besturen?

• In historisch specieke verschijningsvormen

- De ‘governmentalization’ van de verzorgingsstaat

Governmentality en de verzorgingsstaat

• Verzorgingsstaat:– Complex van institutionele regimes, arrangementen en praktijken

die ons tegen uiteenlopende sociale risico’s beschermen.

– Werk, wonen, zorg, onderwijs, pensioen, etc.

• Individuele risico’s worden sociale risico’s:– Omdat wij ze moreel onacceptabel vinden– Omdat ze negatieve externe effecten veroorzaken– Omdat ze buiten de controle sfeer van het individu liggen.

• Instituties en collectieve actie– Om ons tegen deze risico’s te beschermen zijn er instituties

nodig die onze individuele keuzen reguleren en structureren.

– Maar die instituties zijn zelf ook dilemma’s van collectieve actie.

Woningcorporaties: van beweging tot bestel

• Eerste coöperatieve bouwvereniging in 1852- Doel: aantonen dat bouwen van goede en betaalbare woningen op basis van gezonde

economische exploitatie wel degelijk mogelijk is.

• Woningwet van 1901:- Pragmatische keuze van rechtspersonen: naamloze vennootschap; stichting;

vereniging; coöperatieve vereniging.- Principiële aanvullende voorwaarde: toegelaten instelling uitsluitend in het belang van

volkshuisvesting

• Centraal ontwerpdilemma:- Hoe kunnen belanghebbenden en kapitaalverschaffers aan de corporatie worden

gebonden, zonder dat een te grote directe invloed op bestuur en beleid kunnen claimen.

• Dit dilemma is nog altijd actueel.- Privaat eigendom over maatschappelijk bestemd vermogen- Te grote afstand tussen corporatie en bewoners?- Geen onuitputtelijke bron- Legitimiteit staat ter discussie

Vier besturingsarrangementen

Staat / Etatistisch

Command & Control

Markt / pluralisme

Competitie / Contract

Gemeenschap / communitarian

Solidariteit / zelf-coördinatie

Betr

okke

nhei

d en

/of

vera

ntw

oord

elijk

heid

van

de o

verh

eid+

-

-

+

Collectieve handelingscapaciteiten maatschappelijke actoren

Maatschappelijk middenveld

Onderhandelde overeenstemming

Publieke statustoedeling

Vier ondermijnende krachten

Collectieve handelingscapaciteitenvan maatschappelijke actoren

Gemeenschap

maatschappelijk middenveldStaat

Markt

Maatschappelijkeondernemingen

verstatelijking

vermarkting vervreemding

Betr

okke

nhei

d en

/of

vera

ntw

oord

elijk

heid

van

de

over

heid

-

- +

+ ?

Gemeenschap

StaatMarktkapitaal wetgeving

waarden

Sociaal-politieke actoren

Sociale groepen

Sociale bewegingVrijwillige verbanden

Verm

aatsc

happ

elijki

ng

civil society:

Woningcorporaties

EU / Staat

Verstatelijking

Globaliserende marktenLevel playing fields

Vermarkting

Vervreemding

Erosie

Gemeenschap

Woonautoriteit

Resumé

• De woningcorporatie (en het bestel van woningcorporaties) was / is* een institutionele oplossing voor sociale risico’s die samenhangen met het wonen.

• Sociale risico’s veranderen in de tijd- Omdat wij ze wensen te privatiseren- Omdat ze niet meer relevant zijn- Nieuwe risico’s nemen de plaats in van oude risico’s

• Sociale problemen (cumulatie van risico’s) zijn onbegrensd- houden zich niet aan sectorale afbakeningen en regelgeving- Verzekeren en investeren zijn twee zijden van de zelfde medaille.

* Doorhalen wat niet van toepassing is.

Van een sociale beschermingsstaat ….

- Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin sociaal-economische uitval overwegend ex-post financieel wordt gecompenseerd door inkomensoverdrachten.

- Uitkeringsvisie & sociale verzekeringen

- Passief en curatief

- Beperkte inkomenssolidariteit en beperkte risicosolidariteit

- Boedelscheiding tussen beleid en uitvoering (WRR, 2004)

- Institutionele fragmentatie & sectorale verkokering

Naar een sociale investeringsstaat

- Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin een grotere nadruk ligt op maatschappelijke dienstverlening ter preventie van sociaal-economische uitval.

- Activering & preventie

- Maatschappelijke dienstverlening

- Focus op de leefomgeving van mensen (buurt, school, werk);

- Stimuleren van transsectorale samenwerking;

- Herijken van taken en verantwoordelijkheden van overheden en maatschappelijke dienstverleners

- Vertrouwen in de buurt!

Van sectorale verkokering naar een integrale wijkaanpak.

• Onduidelijke verwachtingen- Sectorale kokers en keurslijfen- Wie draagt wat bij aan de wijkaanpak?- Gebrek aan duidelijke en duurzame probleemeigenaren

• Te weinig draagvlak binnen organisaties- Gebrek aan mandaat en doorzettingsmacht- Verschillende schaalniveaus

• Onvoldoende herkenbaarheid: identificatie- Kennen plannenmakers de wijk wel echt goed?- Wie vertegenwoordigen de bewoners?

• Gebrek aan continuïteit- De projecten carrousel- Tijdelijkheid in financiering en commitment

Governmentality en de wijkaanpak

• Het identificeren van haar problematiek- Ondeelbare problematiek in een verkokerd bestel

• Het prioriteren van de ‘hoe’ vraag- In plaats van een a-priori voorgestructureerde verdeling van macht- Hoe wij sturen typeert het regime ……..en de arena

• De wijkaanpak als verzameling regimes en praktijken- Onderzoeken van haar verschijningsvormen- Het onderzoeken van toegepaste technieken en instrumenten- Het onderzoeken van haar programmatische schema- Het onderzoeken van haar identiteiten en haar identificerend effect

• Het achterhalen van haar utopisch element- Sociale stijging / krachtwijk / prachtwijk

• Het onderzoeken van daarachter schuilende waarden

• Het vermijden van een radicale positie

Een open vraag ….

Kan een verlichte samenleving

een ondermijnend moreel scepticisme vermijden,

zonder daarmee terug te vallen in een autoritair

stelsel?