DE FYSIEKE BELASTING BIJ HANDMATIG STRATEN

Amsterdam, september 1997

La Guardiaweg 4, 1043 DG Amsterdam

Postbus 81 14, 1005 AC Amsterdam

Telefoon (020) 580 55 80, fax (020) 580 55 55

Internet: www.arbouw.nl, E-mail: arbouwQarbouw.nl

Arbouw Infolijn: (020) 580 55 99

Postbank 288.5208 ABN-Amro 46.82.72.275

KvK Amsterdam 41 205506

INHOUD

pagina SAMENVATTING

1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.1 Achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.2 Doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.3 Bereik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.4 Indeling van het rapport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2 METHODE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.1 Algemene methode van beoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.2 Methode van dataverzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2.3 Bepaling van de belastingsfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

3 BESCHRIJVING VAN MATERIALEN EN WERKWIJZEN . . . . . . . . . . . . . . . 6 3.1 Traditionele werkwijzen bij het straten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3.2 Straten bij opperen met de opkar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3.3 Materialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

4 RESULTATEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 4.1 Geknield hamerstraten met de stenen gestrooid in het zandbed . . . . . . . . . . . 8 4.2 Geknield hamerstraten met de stenen voorop gestapeld (zonder opkar) . . . . . . 11 4.3 Straten met de stenen voorop gestapeld met de opkar . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 4.4 Geknield vlijen (zonder opkar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 4.5 Staand vlijen (zonder opkar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4.6 Nadere analyse van het verschil in werkhouding op de belasting . . . . . . . . . . 15

5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

LITERATUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

BIJLAGE 1 Biomechanische analyse van de mg- en schouderbelasting bij het pakken van de stenen in het zandbed en de voorop gestapelde stenen . . . . . . . . . . . . . 19

SAMENVATTING

Het werk van de straatmaker en opperman van straatstenen is fysiek zwaar. In het A-blad Bestra-

tingsmaterialen (Arbouw 1994) worden enkele oplossingen genoemd om deze belasting te vermin-

deren. Waar mechanisch straten niet haalbaar is, zijn te behalen verbeteringen echter beperkt.

Daarom worden momenteel proeven gedaan naar de technische haalbaarheid om de zogenaamde

opkar in te zetten bij het opperen van straatbakstenen. De opkar is oorspronkelijk ontwikkeld voor

het opperen van metselstenen. In dit rapport wordt beschreven welk effect het gebruik van de

opkar heeft op de Qsieke belasting van de straatmaker. Daartoe is onderzocht in hoeverre de

Arbouw-richtlijnen voor lichamelijke belasting in de bouw worden overschreden bij de verschil-

lende manieren van traditioneel straatmaken en bij het gebruik van de opkar. Zowel hamerstraten

als vlijen van straatbakstenen zijn bestudeerd.

Om de gegevens uit dit onderzoek direct bruikbaar te maken voor het aangeven van grenswaarden

in een eventuele update van het A-blad straatmaken is voor de verschillende werkwijzen tevens

aangegeven welke grenswaarden zouden moeten worden gehanteerd om tot een acceptabele belas-

ting te komen. Het gaat hierbij om grenswaarden van gewichten, krachten, handelingsfrequenties

enlof -tijdsduren.

De in het rapport genoemde grenswaarden zijn gebaseerd op de 'Arbouw-richtlijnen voor fysieke

belasting in de bouwnijverheid' (Arbouw, 1996). Gegevens over de fysieke belasting zijn verkre-

gen uit beschrijvingen en onderzoeksgegevens in de literatuur, video-opnamen van straatmaken uit

eerder onderzoek en observaties, metingen en gesprekken tijdens bezoeken aan verschillende

werklocaties van straatmakers.

Uit het onderzoek blijkt dat de verschillende werkwijzen bij het straten (traditioneel of bij gebruik

van een opkar) tot een zelfde beoordeling van de fysieke belasting leiden, namelijk:

1. vanwege de statische belasting van romp en nek, gedurende 6 uur per dag, is de situatie bij

alle werkwijzen rood (sterk verhoogd risico op gezondheidsschade). De grenswaarde (MAL)

is een taakduur van 4 uur. Door bijvoorbeeld taakroulatie kan de beoordeling van de statische

belasting geel worden (verhoogd risico op gezondheidsschade), mits de lichamelijke belasting

van de overige taken klein is;

2. het repeterend kracht uitoefenen bij het pakken van de stenen leidt tot een rode situatie voor

het keiformaat stenen, uitgaande van een taakduur van 6 uur, en een gele situatie voor het

waalformaat, dikformaat en platkeiformaat stenen. Ook hiervoor geldt dat bij een taakduurver-

korting, bijvoorbeeld door taakroulatie, de situatie geel kan worden.

3. de kniebelasting bij alle werkwijzen waarbij men geknield werkt, is groen (geen verhoogd ri-

sico op gezondheidsschade) . Ook op grond van een biomechanische analyse van de houding bij het pakken van de stenen uit

het zandbed (traditioneel) en voorop (met de opkar) kon geen voorkeur worden uitgesproken voor

één van de werkwijzen.

Aanbevolen wordt om na te gaan welke maatregelen mogelijk zijn om bovenstaande belasting te

verminderen. Gestart zou kunnen worden met het onderzoeken van het effect van taakverbreding

of taakroulatie door het straten af te wisselen met andere taken. Randvoorwaarde is dat de nieuwe

taken matig lichamelijk belastend zijn. Het gebruik van de opkar kan daar mogelijk aan bijdragen.

1 INLEIDING

1.1 Achtergrond

Het werk van de straatmaker en opperman is lichamelijk zwaar. Traditioneel worden de straatste-

nen vaak direct vanuit de vrachtwagen of met een kruiwagen achter de straatmaker in het zandbed

gestort. Om een steen te pakken moet de straatmaker zich enigszins draaien en de steen over een

relatief groot traject tillen naar de plaats van verwerking. Deze werkmethode veroorzaakt een ho-

ge schouder- en rugbelasting, hetgeen gezondheidsrisico's met zich mee brengt.

Voor het opperen van metselstenen is een hulpmiddel, de zogenaamde opkar ontwikkeld. Momen-

teel worden door TNO Bouw proeven gedaan naar de technische haalbaarheid van toepassing van

de opkar bij het opperen van straatbakstenen. Voor de opperman lijkt de vermindering van de

fysieke belasting door gebruik van de opkar evident. Voor de straatmaker betekent gebruik van de

opkar dat de stenen niet meer achter in het zandbed maar opgestapeld vóór de straatmaker worden

aangeleverd. Verwacht wordt dat daarbij de draaiing van de rug wordt verminderd en het tiltraject

verkort.

Voordat fabrikanten en bestratingsbedrijven gaan investeren in de nieuwe methode, is het zinvol

vast te stellen of en in welke mate de fysieke belasting van de straatmaker vermindert. Daartoe

heeft Stichting Arbouw aan NIA TNO gevraagd om na te gaan welk effect het gebruik van de op-

kar op de lichamelijke belasting van de straatmaker heeft.

1.2 Doel

Het doel van dit onderzoek is te beoordelen wat het effect is van het opperen van nieuwe straat-

bakstenen met de opkar op de lichamelijke belasting van de straatmaker. Dit houdt in een vergelij-

king van enerzijds het straten van straatbakstenen op de traditionele manier en anderzijds het ha-

merstraten met de stenen opgestapeld voor de straatmaker aangeleverd door de opkar. Bij de tradi-

tionele werkwijzen gaat het om de meest voorkomende, namelijk geknield hamerstraten met de

stenen in het zandbed gestrooid, geknield hamerstraten met de stenen voor de straatmaker opgesta-

peld, staand vlijen en zittend vlijen.

Daarnaast levert het onderzoek relevante informatie voor een eventuele toekomstige update van het

A-blad straatmaken.

1.3 Bereik

Dit onderzoek omvat alleen het werk van de straatmaker voor zover dit beïnvloed wordt door de

wijze van opperen van straatbakstenen. Andere taken en materialen (bijvoorbeeld het opperen,

trottoirbanden stellen, betonklinkers leggen) blijven buiten beschouwing. Ook wordt alleen het

vernieuwen van het wegdek beoordeeld, omdat alleen dan de opkar inzetbaar is.

1.4 Indeling van het rapport

In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke methoden zijn gehanteerd om de fysieke belasting te be-

oordelen. Hoofdstuk 3 geeft een beschrijving van de werkzaamheden en de materialen en gereed-

schappen die door de straatmaker worden gebruikt. De grenswaarden van houdingen, bewegingen

en krachtuitoefeningen behorende bij de verschillende werkwijzen staan in hoofdstuk 4. Tenslotte

wo