KULeuvenFaculteitLetterenBlijdeInkomststraat21bus33013000LEUVEN,BELGIË

De flamingantische invloed van het Algemeen Nederlands Zangverbond op de kleinkunstsector in Vlaanderen in de jaren zeventig. Een analyse van festivals Kazuno (1969-1970) en Nekka (1971-1978).

NielsBoutsen

Masterproefaangebodenbinnendeopleidingmasterindegeschiedenis

Promotorprof.dr.JohanTollebeek

Academiejaar2015-2016

167.135tekens

2

VoorZjef.

3

DANKWOORDIkbennognooitzonukkiggeweestalstoenikdezethesisinelkaarbokste.Bijdezewil

ikmedanookoprechtexcuserenbij iedereendie ikde laatste jarenmetditwerkstuk

heb lastiggevallen. In het bijzonder gaat mijn dank uit naar mijn promotor Johan

Tollebeek,diememijnslakkengangetjenietkwalijknamenbleefgelovendatmijnthesis

afzouraken.OokdankikKoenHuygebaertenGondaJacobsvanhetboekhoudkantoor

HVCO in Antwerpen ommij altijd opnieuw binnen te laten: het archief van het ANZ

bevindt zich op hun eerste verdieping. Bedankt ook Herwig van Horenbeeck omme

wegwijstemakeninhetarchiefvanhetANZ.Specialedankgaatuitnaarallemensenuit

desectormetwieikdelaatstejareninformelegesprekkenvoerdeendierichtinggaven

aandezestudie.IkbedankookgraagCis,omallesmeteenhistorischoognatelezenen

Annelies,dieeraltijdvoormewas.Ikhoopdatikietsmooishebkunnenschrijvendat

bijdraagtaanhetbegripvandewereldvandeNederlandstaligemuziekinVlaanderen.

Zonderjulliewasdatnietgelukt.Bedankt.

4

INHOUDSTAFEL

DANKWOORD 3

INHOUDSTAFEL 4

INLEIDING 6

HOOFDSTUK1:TAAL 16

HoedeNederlandsetaaloppolitiekencultureelvlakindejarenzestigenzeventiguitde

schaduwtrad:eenanalysevanNekka1972en1975.

DedroomvanExpo1958omdeoorlogdefinitiefdoortespoelen,deeenheidswetalsbittere

herinneringaandesocio-economischerealiteit.

HetVlaamsNationaalZangfeestalselectoraleruggengraatvandeVolksunieenLeuven1966als

eerstestrijdtoneelvankleinkunstenflamingantischepolitiek.

HetAlgemeenNederlandsZangverbondbestendigtderelatietussenmuziekenpolitiekmethet

uitbouwenvanNekka.

Tussentijdsbesluit.

HOOFDSTUK2:PIONIERS 35

HoeinBelgiëeenculturelesectorontstaat,meteenaansluitbijeeninternationaalcircuiten

kleinkunstgrotendeelslinkslaatliggen:eenanalysevanNekka1973en1976.

Demuziekuitgeverijalsmotorvandenieuwemuziekindustrie.

Deconcertzaalalstopjevandemuzikaleijsbergwaardegrotenderaardekunnentonenwatze

waardzijn.

5

Deonderbewusteflamingantebandvandekleinkunstpioniers.

Nekka:eenfeestjewaarartistiekweinigmeetewinnenvaltineconomischdonkeretijden.

Tussentijdsbesluit.

HOOFDSTUK3:PARTICULIEREN 55

HoeNekkamarktleideropeenzamehoogtewerdinhetkleinkunstlandschapensoortgelijke

initiatievenverachterzichliet:eenanalysevanKazuno1969en1970enNekka1978.

Studenten,jeugdbewegingen,cultuurfondsenenvooraleenoverdosisenthousiasmebouweneen

eersteinfrastructureelkleinkunstcircuitinVlaanderen.

Kazunoalskleinkunsthoogtepuntvandejarenzestig.

RockWerchteralsvoorbeeldvaninternationalegroei.

Volksmuziekbreektuitdekleinkunststal.

Tussentijdsbesluit.

HOOFDSTUK4:MAINSTREAM 75

Hoekleinkunstmetbehulpvanradioentveenvastewaardewerdvoorhetbreedpublieken

zichloskoppeldevandeniche:eenanalysevanNekka1971,1974en1977.

Nederlandstaligemuziekrekentafmethaarminderwaardigheidscomplex.

Radio,tv,vaktijdschriftenenmanagementbureausverheffenkleinkunsttotdeculturele

leefwereldvanhetbreedpubliek.

DeaffaireRaspoet:schipperentussennicheenmainstream.

Tussentijdsbesluit.

6

BESLUIT 92

BRONNEN 99

Persopdatum

ProgrammaboekjesVlaams-NationaalZangfeestenNekka

VerslagenraadvanbestuurANZ

Kleinkunstpockets

Informelegesprekken

BIBLIOGRAFIE 115

FILMOGRAFIE 120

7

INLEIDING

Toen Nina Simone achttien werd, deed ze auditie bij de Curtis School of Music in

PhiladelphiaomdatzedeeerstezwarteklassiekgeschooldepianistevanAmerikawilde

worden.Deauditieverliepvlekkeloos,maarSimonekreegtehorendatzenietaanvaard

werd.Laterzouzeviaeenkennisvernemendathaarhuidskleurderedenwaswaarom

zenietaanhetconservatoriumkonbeginnen.1Ondanksdeteleurstellingzettezedoor

omdelegendarischeartiestetewordendiezewerd.Indejarenzestigzouzehaarsteun

verlenenaandezwarteburgerrechtenbeweging.HoewelzehetwerkvanMartinLuther

King respecteerde, verleende ze resoluut haar steun aan deBlack Panthers, omdat ze

ervanovertuigdwasdatgeweldloosheidvoorhetafdwingenvanmensenrechtentelicht

doorwoog.ZenamTobeyoung,giftedandblackopenhaaroptredenskregensteevast

een activistische invulling. Wat een internationale carrière had moeten worden,

kelderdeomdateengrootdeelvandewereldwijdejazzinfrastructuurbeslootomNina

Simonenietteprogrammeren.Hetisduidelijkdathaarzwartehuidskleur,incombinatie

metsteunvooreenmilitanteorganisatiediegeweldalsaanvaardbarewegbeschouwde,

vooreenonoverbrugbareklooftussenartiestenprogrammatiezorgde.2

In de jaren zestig verzilverde de Vlaamse Beweging zich op politiek vlak met de

ontwikkeling ende opkomst vandeVolksunie.3Tegelijkertijd ontstond er eennieuwe

Nederlandstaligemuziekstijl, die zichnaar analogiemethet Franse enAngelsaksische

chanson, richtte op tekstuele inhoud: kleinkunst.4 Wat de maatschappelijke en de

muzikale evolutie bond, was de gemeenschappelijke taal, voor beide partijen een

essentiële bouwsteen in hun apart discours. Taal is echter niet zo tastbaar als

huidskleur, enhetverhaalvanNinaSimonezorgdedanookvooreenheleboelvragen

omtrentde ideologischeevolutievandeVlaamse culturele infrastructuur.Deze studie

draaithetverhaalvanSimoneom:watwasdeinvloedvandepolitiekeideologieachter

de culturele infrastructuuropdeartiestendie slechtsartiestkondenzijnomwillevan

diezelfdeinfrastructuur?Geenkunstzonderpubliek,ofdatistochdeinterpretatiewaar

1L.GARBUS,Whathappened,missSimone?,dvd,Netflix,2015.2S.CLEARY,Iputaspellonyou:theautobiographyofNinaSimonewithStephenCleary,1991,NewYork,1991,36.3J.BOUVEROUXenL.HUYSE,Hetonvoltooideland,Leuven,2009,56.4M.ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998,23.

8

deze studie vanuit gaat.5Het flamingantischeAlgemeenNederlandsZangverbondnam

in1970hetonafhankelijkemuziekfestivalKazunooverdatin1969en1970debakens

had uitgezet als jaarlijks hoogtepunt van de Vlaamse kleinkunst. Tot en met 1978

organiseerde het ANZ jaarlijks in het Antwerps Sportpaleis een Vlaams Nationaal

Zangfeest,datpleittevooreenonafhankelijkVlaanderenenduseenpolitiekevenement

was,enNekka,datdeculturele,apolitieketegenhangervanhetzangfeestmoestzijn.Een

analyse van Kazuno en Nekka biedt deze studie de kans om in te gaan op de

flamingantische invloed die het ANZ in de jaren zeventig uitoefende op het Vlaamse

kleinkunstlandschap.

Noch de Vlaamse Beweging, noch kleinkunst zijn fenomenen die plots in de jaren

zeventigophet toneelverschenen.Beidewortelen ineenbredetraditie.Toch isdede

chronologische afbakening tussen 1969 en 1978 relevant omdat beide bewegingen in

die periode een figurantenrol inruilden voor die van hoofdpersonage. De Vlaamse

Bewegingendekleinkunstemancipeerdenzichenstaptenuitdeschaduwvanhungrote

broersdietotdiepindejarenzestighetmooieweermaakten:enerzijdsdetraditionele

partijen die België na de Tweede Wereldoorlog op de rails poogden te krijgen,

anderzijdshetFransechansonenhetAngelsaksischeentertainmentdieuitinggavenaan

de vrije tijd van het nieuwe maatschappijmodel dat de ontluikende welvaartstaat

installeerde.6HetscharniermomentvoordeVlaamseBewegingwashetverwervenvan

eenonbetwistbareoppositierolinhetBelgischeparlement,voordekleinkunstwasdat

het ontstaan van een eigen cultureel circuit en een vaste stek in de mainstream

waardoormensenvanhoogLimburgtotdiepWest-Vlaanderendemogelijkheidkregen

omregelmatiglivenaarkleinkunsttegaankijkenenluisteren.7

Omdatde stimuli om zich tot autonome spelers te ontwikkelenwerden gegevendoor

een nieuwmaatschappijmodel dat het zonlicht zag na de TweedeWereldoorlog, start

deze thesis met een schets van het Belgisch socio-economisch kader na 1945. De

economischebloeienhetVlaamseoverwichtinhetbrutobinnenlandsproductwerden

belichaamddoorExpo1958:demaatschappelijkeverankeringvanvrijetijddieruimte

5T.DEBAETS,G.KESTENSenS.VERVLIETred.,'Trusttheprocess?!Perspectivesontheprocessinartisticanddesignresearch,Leuven,2015,2-6.6M.REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,Tielt,2009,253.7ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,45.

9

schiepvooreenbredewaaieraancultuur.8Beideemancipatorischebewegingenwisten

paralleltegroeienenbereikteneennieuwankerpuntopheteindevandejarenzestig.

Met Kazuno 1969 werd er voor het eerst een Nederlandstalig festival georganiseerd

waarmeerdanveertienduizendbezoekersopafkwamen.Hetisdeofficiëledoorbraak

vandekleinkunstinhetlevenvanJanPubliek.9Destaatshervormingvan1970,diehet

padeffendevooreenfederaalBelgië,wasvoordeVlaamseBeweginghetstartschotvoor

deverankeringindeBelgischepolitiek.10

Kazuno kende twee edities en werd vervolgens overgenomen door het Algemeen

NederlandsZangverbonddiehetomdooptetotNekka.HetANZorganiseerdesindshet

interbellumjaarlijkseenVlaamsNationaalZangfeest,datsamenmetdeIJzerbedevaart

ende11juli-vieringenderuggengraatvormdevandeVlaamseBeweging.1970isopdie

maniernietalleenhet jaarvandeeerstestaatshervorming,maarookhetmomentdat

kleinkunstenpolitiekondanksdejarenlangeparallelleevolutieengemeenschappelijke,

emancipatorische taalstrijd, een gemeenschappelijke basis krijgen.11Kazuno had zich

immers opgeworpen als de jaarlijkse hoogmis van de kleinkunst enwerd de leidraad

voor de Nederlandstalige programmatie van jeugdbewegingen, kleinkunstkroegen en

cultuurfondsen, die samen het grootste deel van het kleinkunstnetwerk voor hun

rekeningnamen.HetaldannietverschijnenophetKazunopodiumhaddaaromeenniet

teontkenneninvloedopdeagendaendusookdecarrièrevandekleinkunstenaars.12

DitonderzoekwerddaaromopgebouwdrondeenanalysevanKazunoenNekka:tussen

1969en1978dejaarlijksebijeenkomstvandekleinkunstinhetAntwerpsSportpaleis.

Nooit stonden het Vlaams politiek gedachtengoed en de Nederlandstalige muziek zo

sterk in hun schoenen en zo dicht bij elkaar. Kazuno en vooral Nekka vormen zo de

ideale contextomde invloedvandepolitieke, culturele infrastuurophetartistieke te

onderzoeken.Hetsocio-economischekaderwordtdaaromvanafheteindevandejaren

zestigaangevuldmeteenanalytischebliktussen1969en1978opdeofficieuzehoogdag

8E.WITTEenA.MEYNENred.,DegeschiedenisvanBelgiëna1945,Antwerpen,2006,193.9P.VANMOSSEVELDE,HetchansoninVlaanderen,Leuven,1976,85-100.10L.WILS,VandeBelgischenaardeVlaamsenatie:eengeschiedenisvandeVlaamseBeweging,Leuven,2009,34-56.11P.CORDY,WijzingenVlaanderenvrij:hetverhaalachter75jaarVlaamsNationaalZangfeest,Leuven,2012,134-167.12J.BOGAERT,DagmeneerdeWilde:levenenwerkvanJandeWilde,Tielt,2015,34-40.

10

van de Vlaamse kleinkunst. De vzw Aktie-Aktie achter Kazuno werd samen met het

festival stopgezet en het archief werd niet bewaard. Het bronnenmateriaal voor de

eerstetweeeditiesvanhetfestivalbestaatdaaromuiteenuitgebreidepersstudieeneen

aantalinformelegesprekkenmetenerzijdsdeorganisatorGuidoLauwaertenanderzijds

eenaantalkaderledenvanNekka,dieertoenalspubliekbijwaren.13

Wat Nekka betreft is het bronnenmateriaal meer uitgebreid. Het archief van de

organisatie bevat alle oorspronkelijke programmaboekjes, alle verschenen

persberichten, alle jaargangen van de vaktijdschriften die in de jaren zeventig over

Nederlandstaligemuziekschrevenendekleinkunstpockets,eensoortstatusquaestionis

van de kleinkunstwereld dat jaarlijks naar aanleiding van Nekka verscheen. Om een

accuraat beeld te krijgen van de acht edities van het festival, werden deze vier

verschillende brontypes gecombineerd. De studie keek verslagen van de raden van

bestuur van het ANZ in,maar omdatNekka voornamelijk het persoonlijk projectwas

vanANZondervoorzitterRichardCelis, isdeaanwezigheidvanNekkaindieverslagen

beperkttoteen jaarlijksegoedkeuringvanhetbudgetendeaffiche.14In1978vondde

laatste Nekka plaats, omdat in de tweede helft van de jaren zeventig dewereldwijde

muzikalesectoropenbrakenermeer internationale,geglobaliseerdeculturelecircuits

ontstonden.15Ten dele kon kleinkunst meestappen in deze nieuwe beweging en de

leemte die overbleef,werd eind jaren zeventig en begin jaren tachtig infrastructureel

opgevulddoordenieuwe culturele centra, die conformde eerste staatshervorming in

1970werdengebouwd.16Nekkabeslootdeboekenneerte leggenmaarherleefdetoen

eenonafhankelijkevzwin1993hetconceptnieuwleven inbliesmetdeNekkanacht.17

Ook voor de Vlaamse Beweging is 1978 een ankerpunt omwille van het, in eerste

instantienietuitgevoerde,Egmontpact.18Tochzouhetpactdeblauwdrukleverenvoor

hetverderepadnaarhetfederalismetotopdedagvanvandaag.1978isindatopzicht

eensoortvalseindpunt,eenwendingdieindezestudieheteindpuntbelichaamt.

13HUYGHEBAERT,K.,informeelgesprek,20november2013.LAUWAERT,G.,informeelgesprek,9januari2016.PEETERS,E.,informeelgesprek,27november2013.14ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1971-1978.15J.RAL,AncienneBelgique:eenmuzikalegeschiedenis,Antwerpen,2014,101-132.16M.HEYLEN,RaymondvanhetGroenewoud:inmijnhoofd,Antwerpen,2011,45.17HUYGHEBAERT,K.,informeelgesprek,20november2013.18J.ANTHIERENS,Deijzertoren:onzetrotsenonzeschande,Leuven,1997,68.

11

Overdebandentussencultuurenpolitiek isde laatstedecenniaveel inktgevloeid.De

Angelsaksische literatuur spantdekrooneneeneerstehoogtepunt situeert zich inde

eerstehelft vande jaren zeventig.Woodstockhadbewezendat eenmuziekfestival de

organisatievaneennatiestaatkonondermijnen.HetdorpjeBethelindestaatNewYork

groeideinaugustusuittoteenenclavewaarWashingtonD.C.afwezigerwasdanooit.19

Met zijn vierhonderdduizend bezoekerswasWoodstock niet alleen een unicum in de

geschiedenisvanhet festivalwezen,hetwerdookhethoogtepuntvande tegencultuur

van de Amerikaanse jeugdwiens ontevredenheidwerd gekristalliseerd in het protest

tegendeoorloginVietnam.Inhetkadervanditonderzoekessentieel:Woodstockwas

het eerste, op grote schaal geglobaliseerdemuziekfestival, omdat een gedeelte vande

line-upvoorheteerstduidelijkniet-Amerikaanskleurde.20IndiezinwerdinBethelhet

opzichzelfstaande,internationaalcultureelcircuitvandejarenzeventigaangekondigd.

Woodstockwerdindeliteratuureenvandebelangrijksteculturelekeerpuntenvande

twintigsteeeuw.

ThesoundofourtimevanDaveLaing,ThesoundofthecityvanCharlieGilletenRevolt

intostylevanGeorgeMellyzijndrie fundamentelesociologischeoverzichtswerkendie

zichvoornamelijkrichttenopdewitte,Angelsaksischeeneerdernieuwerockandroll-

golf.21Over jazz en soul, muziekstijlen die het entertainment in het begin van de

Amerikaanse, twintigste eeuwbepaalden en hun zwarte protagonisten,wordt in deze

werkenweinigverteld.Omdatdepolitiekgeëngageerderockandrollindetweedehelft

vande twintigsteeeuwuitAmerikaenEngelandkwam,ontstondde foute ideedatzo

hetvolledigespectrumaanpolitiekgeïnspireerdemuziekbesprokenwas.In1970reeds

ontkrachtte journalist Paul Hempfill dit latere denkbeeld door te publiceren over

country inNashville enhoeeenandere context in tijden ruimte, eenanderepolitiek-

muzikaleuitwerkinghad.22HetenigewatNashvilleenBethel indeogenvanHempfill

bond, was het aan de basis liggende entertainment, maar die visie werd niet

overgenomen in de sociologische overzichtswerken. De contextgebonden en

individualistischeopvattingwerdnietmeteenwetenschappelijk tegengesproken,maar19M.LANGenH.WARREN,TheroadtoWoodstockfromthemanbehindthelegendaryfestival,NewYork,2010,50-76.20M.WADLEIGH,Woodstock.3daysofpeace&music:thedirector’scut,dvd,Afilm,2007.21D.LAING,Thesoundofourtime,Chicago,1970.C.GILLET,Thesoundofthecity:theriseofrockandroll,NewYork,1973.G.MELLY,Revoltintostyle:thepoparts,Londen,1974.22P.HEMPHILL,TheNashvillesound:brightlightsandcountrymusic,NewYork,1970.

12

lijkteenstilzwijgendegoedkeuringtekrijgenvanhetbiografische, literairegenre,al is

hetprobleemrondbiografieënenautobiografieëndatzepas lateruitkomenendetijd

descherperandjesvandegeschiedenisverzacht.

De moeilijkheid omtrent het veralgemenen van de band tussen muziek en politiek,

leiddeindejaren2000toteennieuwwetenschappelijkhoogtepunt.Indejarentachtig

ennegentigwerdgeensignificantonderzoekgevoerdwaardoordeoverzichtswerkenuit

dejarenzeventigtotbegineenentwintigsteeeuwdeleidraadbleven.HistoriciIanBiddle

enVanessaKnightsbeschrevenhetproblematischekaraktervandebotsingtussenhet

politieke en het culturele.23Zij zetten in een bundel beide elementennaast elkaar, als

waren het tektonische platen die de hele tijd met elkaar in aanraking komen en op

sommige plaatsen aardbevingen en aardverschuivingen veroorzaken met grote

gevolgen,maarsomsookbevenzondermeer.Depreciezegevolgenvandeuitwerking

wordt bepaald door de aard van het bovenliggende gebied. De bundel effende op die

manierdewegvoorverschillendeconcretestudiesdiesinds2007verzameldwordenin

het wetenschappelijke tijdschrift Music & Politics, dat tweemaal per jaar online

verschijnt.24Het werd de ideale kweekvijver voor studies die soms doorgroeiden tot

autonome onderzoeken zoals de werken van Perez en Vignol die respectievelijk in

SpanjeenFrankrijkopzoekgingennaardeartistiekeinvloedophetrechtstepolitieke

spectrum. 25 In deze traditie van zowel chronologisch, als geografisch beperkte

onderzoeken past ook deze studie omtrent Nekka. Waarin dit werk verschilt, is de

autonomievande tektonischeplaten. Inhet geval vandevisievanBiddle enKnights,

gaat het steeds over een botsing van twee op zichzelf staande tradities die in een

bepaaldecontext,tijdofplaats,verstrengeldraken.InhetgevalvanVlaanderen,gaathet

over het samen opgroeien van twee tradities die niet zozeer botsten, maar elkaar in

standhielden,voorbeidenkondenopgaanineengeglobaliseerdecontext.

Depostmoderneopvattingvanhetgeheelvanafzonderlijke,contextgebondenverhalen

die moeilijk een geheel vormen, werd de laatste vijf jaar doorbroken op twee23I.BIDDLEenV.KNIGHTS,Music,nationalidentity,andthepoliticsoflocation:betweentheglobalandthelocal,Ashgate,2007.24Hetvolledigetijdschriftisraadpleegbaarophttp://quod.lib.umich.edu/m/mp/.25E.PEREZ-VILLALBA,Howpoliticalsingersfacilitatedthespanishtransitiontodemocracy,1960-1982:theculturalconstructionofanewidentity,NewYork,2007.B.VIGNOL,CettechansonquiemmerdeleFrontNational,Parijs,2007.

13

verschillende manieren. 26 Enerzijds ging muziekjournalist Simon Reynolds, die

postmodernestudiesschreefoverdeBritsehiphopenpost-punk inde jarenzeventig,

het muzikale en het politieke volledig loskoppelen en inmenging in de politiek

beschouwenalseenstruggleforlifeomdepopcultuurinstandtehouden.27Retromania:

pop culture’s addiction to its own past werd gelauwerd in wetenschappelijke en

publieke kringen. Het boek verdedigt de these dat popcultuur los van elk ander

fenomeen steeds tendens heeft gehad om terug te grijpen naar zijn eigen wortels.28

Politiek engagement, net als anderemaatschappelijke inmenging, is volgens Reynolds

eerdereenkwestievannevenschade.AnderzijdstroksocioloogJohnStreetin2012met

Music and Politics weg van de postmodernistische opvatting om in navolging van de

sociologische standaardwerken uit de jaren zeventig opnieuw een overzichtswerk te

schrijven.29Dat streven hield een tegenovergestelde visie van Reynolds in, die hij als

volgtverwoordde:‘Musicdoesnotjustprovideavehicleofpoliticalexpression,itisthat

expression’.30ReynoldsenStreetvormentheseenantithesediehetonderzoeksveldde

komende jaren zullen bepalen. Door chronologische en geografische beperking en de

contextgevoeligheid van de kleinkunst in het Vlaanderen van de jaren zeventig, past

deze studie in traditie van Biddle en Knights. Toch worden de resultaten van dit

onderzoekdoorheendezethesisgetoetstaandeinzichtenvanReynoldsenStreetomdat

hunalgemeneanalysesvandemuziekindustrieendekleinkunst inVlaanderen totop

zekerhoogtegelijkenissenvertonen.

OmdatVlaanderenindejarenzestigenzeventignognietovereengeïnstitutionaliseerd

cultureelcircuitbeschikte,datlaterontstondmetdeculturelecentraconformdeeerste

staatshervorming,isditonderzoekrelevantomdathetnagaatinhoeverredeculturele,

artistiekekleinkunststemvandejarenzeventigpolitiekwerdgekleurd.Ookvandaagis

de vraag in hoeverre muziek politiek wordt beïnvloed in Vlaanderen nog steeds

relevant.ToenHennyVrientenenTyphoonin2015hetnummerHierishetgoedoverde

vluchtelingencrisisuitbrachten,werdvanuitdedeontologische commissievandeVRT

26BIDDLEenKNIGHTS,Music,nationalidentity,andthepoliticsoflocation.27S.REYNOLDS,Ripitupandstartagain:PostPunk1978-1984,Londen,2005.S.REYNOLDS,Bringthenoise:20yearsofwritingabouthiprockandhiphop,Londen,2007.28S.REYNOLDS,Retromania:popculture'saddictiontoitsownpast,Londen,2011.29J.STREET,Musicandpolitics,Cambridge,2012.30Ibidem,2.

14

het advies gegeven om het nummer niet op de openbare omroep te spelen.31Het

negatiefadvieszorgdevooreenprotestgolfdieRadio1aanmoedigdeomhetnummer

toch te draaien. Hetzelfde verhaal geldt voor het Ringlandlied, dat mensen poogt te

mobilisereninhetvoordeelvaneenoverkappingvandeAntwerpsering.Debeslissing

van de VRT om het lied niet te draaien werd verdedigd door het argument van de

neutraliteit.32Ookop internationaalvlakblijftdebotsing tussenmuziekenpolitiekde

gemoederenbedaren.ZowerddeAmerikaansezangeresBeyoncehetlaatstedecennium

een van de moderne symbolen van het feminisme. In tegenstelling tot Simone, is

Beyonceeringeslaagdomeenpolitiekeaspectinhaarperformanceintebouwen,nadat

zewereldwijdzalenuitverkochtenhaarmaatschappelijkestandpuntendiemarktpositie

niet in gevaar brachten.33Het afgelopen decenniumwerd onderzoek gedaan naar het

verband tussen cultuur en politiek in verschillende kaders vanuit verschillende

invalshoeken. Toch is Vlaanderen op dat vlak uniek, omdat de evolutietijdlijn van

muziekenpolitiekgelijklooptenbeidebewegingenomwillevandegemeenschappelijke

taalenhetstrevennaaremancipatieopelkaarwarenaangewezen.Datscheptdaarom

naast Nekka en Kazuno nieuwe onderzoeksopportuniteiten inzake jeugdbewegingen,

kleinkunstkroegen en cultuurfondsen, de andere infrastructurele spelers in de jaren

zeventig.

HetonderzoekbeperktzichinVlaanderentussen1969en1978,maaromeenbegripte

krijgen van de situatie waarin de culturele sector zich in de jaren zeventig bevond,

wordt het socio-culturele, Belgische kader in de jaren vijftig en zestig geschetst met

Expo1958alsabsolutehoogtepunt.Dezestudiewerdonderverdeeldinvierthematische

hoofdstukken.HeteerstehoofdstukschetstdeopgangvandeVlaamseBewegingende

kleinkunst in België na de Tweede Wereldoorlog en beschrijft de unieke positie die

beide bewegingen in het chronologische kader bekleedden. Dat verklaart waarom de

greepvanhetANZophetkleinkunstlandschapindejarenzeventigzogrootkonworden.

In het tweede hoofdstuk wordt ingezoomd op de pioniers van de Belgische

muziekindustrie en een antwoord gegeven op de vraagwaarom kleinkunst er niet in

31HierishetgoedschoptehetzelfstotuitgelichtenieuwkomeropRadio1.(http://www.radio1.be/programmas/vox/nouvox-henny-vrienten-hier-het-goed)32‘VRT:'Ringlandliediseenactiemiddelvooreenactiegroep'’,DeStandaard(25juni2015),5-6.33D.CHATMAN,‘Pregnancy,thenit's“backtobusiness”:Beyoncé,blackfemininity,andthepoliticsofapost-feministgenderregime’,FeministMediaStudies,15(2015),926-941.

15

slaagdeommeetestappeninhetontluikend,internationaalcultureelcircuit,waardoor

desectoropzichzelfaangewezenwas.Daardoorwaskleinkunstmeervatbaarvoorde

invloed van een externe organisatie zoals het ANZ. In het derde hoofdstuk worden

daarom de instanties besproken die de basis vormden van het Vlaamse culturele

kleinkunstcircuitenhoehetANZonbetwistmarktleiderwerd. Inde loopvande jaren

zestiggingkleinkunstdeeluitmakenvandemainstreamenkreegheteenvastestekin

denationalemedia.Daardoorbrakhetuitdenichediede sector zelfhadopgebouwd

wegensgebrekaanaanknopingspuntenbijhetinternationaalcircuit.Daaromlegtdeze

studietenslotteinhoofdstuk4uithoehetschipperentussennicheenmainstreameen

opstapvormdevoordekleinkunstomindetweedehelftvandejarenzeventig,wanneer

het eigen Vlaamse circuit aan belang inboette, toch in te haken op een breder

internationaal circuit, een aansluiting die ze in de jaren zestigmistte. Demainstream

boodopdiemaniereenperspectiefomteontsnappenaandedominantievanhetANZ.

Elkhoofdstukbiedtdoorhetbehandeldethemaeenkapstokomeenaantaleditiesvan

Nekka en Kazuno te analyseren. Het eerste hoofdstuk kadert de these in een grote

Belgischegeschiedenisenhaaktopdiemanier inopzoweldestudievanReynoldsals

vanStreet.Deoverigedriehoofdstukkenzijnconcreterenbeantwoordeneerderaande

traditie van Biddle en Knights. Aan de hand van de vier hoofdstukken, bijhorende

thema’seneenanalysevantienjaarNekkaenKazuno,alsgrootstekleinkunstfestivals,

poogt deze studie in het besluit een antwoord te geven op de vraag in hoeverre de

politiek geïnspireerde culturele infrastructuur onder leiding van het ANZ in de jaren

zeventiginVlaandereneenflamingantischeinvloedhadopdekleinkunst.

16

HOOFDSTUK1:TAAL

Hoe de Nederlandse taal op politiek en cultureel vlak in de jaren zestig en

zeventiguitdeschaduwtrad:eenanalysevanNekka1972en1975.

In dit eerste hoofdstukwordt de Belgische socio-economische situatie na de Tweede

Wereldoorloggeschetst en ingegaanopdekrachtlijnendiedeBelgischepolitiek inde

tweedehelftvandetwintigsteeeuwzoudenbepalen.HetgaatoverExpo1958enhoe

diedecultureleentechnologischerevolutievoluitintroduceerdeinBelgië,maarhoehet

land tegelijkertijd verzeilde in een donkere economische crisis. Dat die diepe

economischecrisis inde loopvande jarenzestigcommunautairzoukleuren, luidthet

tijdperkindatdeNederlandsetaaleenhoofdrolspeeltindeBelgischepolitiek.Hetisin

die context dat deze studie de invloed van politiek geïnspireerde culturele

infrastructuurophetartistiekebestudeert.DeopgangvandeVolksuniekomtaanbod

met de nadruk op het Vlaams-Nationaal Zangfeest en hoe dat in combinatie met de

IJzerbedevaartende11 juli-vieringendeelectorale ruggengraatwerdvaneenrelatief

jonge politieke partij die, ondanks zijn leeftijd, snel een stempel kon drukken op de

Belgische politiek. Het is wanneer de organisatie achter het zangfeest het grootste

festivalvoorNederlandstaligemuziekvanuitprivé-initiatief,Kazuno,overneemt,datde

ideale omstandigheden ontstaan om te onderzoeken in hoeverre het flamingantische

politiekegedachtegoedeenstempeldrukteopdekleinkunstwereld.DekwestieLeuven

1966 is het eerste echte strijdtoneel tussen kleinkunst en politiek met het door de

studentenvereniging Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond georganiseerde

Kleinkunsteiland als ankerpunt. Vanuit dat standpunt worden Nekka 1972 en 1975

onder de loep genomen omdat het artiestenbestand van het Kleinkunsteiland en die

tweeeditiesvanNekkaoverlapte.Aandehandvanhetbreedsocio-economischekader

verklaartdit eerstehoofdstukhoehetANZeen fikse controlerendegreepkrijgtopde

pas ontluikende kleinkunstwereld en hoe het met de formule van Nekka

kleinkunstartiestenflamingantischkleurt.IntegenstellingtotNekka1972,toontNekka

1975 hoe een veranderende formule de ideologische greep verkleint met zware

financiëlegevolgenomwillevaneendalendtoeschouwersaantal.

DedroomvanExpo1958omdeoorlogdefinitiefdoortespoelen,deeenheidswetalsbittere

herinneringaandesocio-economischerealiteit.

17

Daagsnadeovergavevan Japanop2 september1945zouEuropawakkerworden in

eennieuwewereld.Voordetweedekeer inminderdandriedecenniahadeenglobaal

conflictdewereldlamgelegd.Hetvoeldealsofdekaartenopnieuwwerdengedeelden

België zou zijn plaats trachten te vinden in een geglobaliseerd Europa waar de

economischewilvandetwintigsteeeuwwetwerd.Belgiëmisteechterenigszinsdestart

en zag hoe de economische ontwikkeling in de jaren vijftig sterk achterliep op de

naoorlogse ontwikkelingen in de rest van Europa. Historica ElsWitte spreekt van de

immobielejarenvijftigensteldevastdatdeBelgischeverzorgingsstaatpasindejaren

zestig uit de startblokken schoot. Op dat moment zou het Keynesiaanse

maatschappijmodel inonzebuurlandendaarentegenal sleutelenaaneenvoortgezette

institutionelezorgvoorhet leven.34DediepemalaisewaarinBelgiënademijnrampin

Marcinelle in 1956 verkeerde, die aantoonde dat het paradepaardje van de Belgische

economieachterophinkelde,bleefnietlangopdemaagliggen.Expo1958moestenzou

het feest worden van zij die België uit het slop hadden gehaald na de Tweede

Wereldoorlog.35De trage economische evolutie in het begin van de jaren vijftig werd

verzwegenenhetwasalsofMarcinellenogsteedshetzelfdevredigemijndorpjewasten

zuidenvanCharleroi.Daarenbovenwasernauwelijksietstemerkenvaninternationale

problemenalsdeKoudeOorlog.Deeconomietroktegenheteindvandejarenvijftigaan

met5%perjaarendeexpobliesdeideelevenindatniemandooitnogarmzouzijn.36

In1953maaktede televisie zijn intrede indeWestersemaatschappij.Net alsdeauto

aanhetbeginvandetwintigsteeeuwzoudezetechnologieeenstevigestempeldrukken

ophetdagdagelijkse levenvanhetbreedpubliek.DaarenbovenzorgdeExpo1958als

technologische katalysator voor de verspreiding van de beeldbuis. Beetje bij beetje

veranderde het straatbeeld door de satellietschotels die hier en daar op de balkons

verschenen. 37 Niet alleen de auto en de televisie werden evidenties; ook

koffiezetapparaten en transistorradio’s droegen bij tot een verhoogd comfort. Tussen

1951 en 1975 vervijfvoudigde de lonen terwijl de prijzen slechts verdubbelden. De

verhoogdekoopkrachtzorgdeervoordateenkleinerpercentagevanhetgezinsinkomen

34E.WITTEenA.MEYNENred.,DegeschiedenisvanBelgiëna1945,Antwerpen,2006,83.35C.DEGLAS,RampeninBelgië,Tielt,2005,57-63.36M.REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,Tielt,2009,226-233.37G.PLUVINAGEred.,Expo58:tussendroomenwerkelijkheid,Tielt,2005,30-40.

18

werd besteed aan alimentatie en tegelijkertijd zorgde het nieuwemaatschappijmodel

voor een grondige verandering: een overschot aan tijd. Tijd voor andere dingen dan

louter overleven. 38 De televisie werd een derde oog op de wereld en de eerste

huiskamersmet beeldbuizenwerden ontmoetingsplaatsen om ideeën uit te wisselen.

Hetgezinbleefindeeersteplaatsdekern,maardankzijdetransistorradioopbatterijen

werd het mogelijk om te ontsnappen aan de sociale controle van dat kerngezin.39

Cultureelgezienwasdateenbelangrijkemijlpaalomdatjongerenopdiemaniertoegang

kregentotmuziekdiedeouderlijkesocialecontrolenietzouoverleven.Rock,swing,pop

en jazz slopen op kousenvoeten de slaapkamers van de nieuwe generatie binnen.

Volgens folkicoonWoody Guthrie was dat een niet te onderschatten kentering in de

manierwaaropjongerennaardewereldkeken.Hijzettemuziekophetzelfdeniveauals

radioentelevisieindezindatsongsooknieuwemanierenwarenomdemensenmede

te delen wat er gaande was. De wereld werd meer dan de kerktoren alleen en

ontsnappenaanhetoogvanmamaenpapacreëerdeeeneerstenotievanprivacy.40

DeintroductievandetechnologischerevolutieinBelgiëhadeenstimulanskunnenzijn

voor een nieuwe generatie om compromisloos te brekenmet de normen enwaarden

van hun ouders.De roeswaarinBelgië belanddenaar aanleiding vanExpo 1958 ging

echtersnelliggenenderegeringbeseftedathetfeestvandetechnologischeenculturele

revolutie snel plaats ruimde voor een donkere economischemalaise die de komende

decennia communautair zou kleuren. De uitdagingen waren niet min: Marcinelle had

pijnlijk duidelijk gemaakt dat het verval van de Waalse mijnindustrie was ingezet.

Midden jarenvijftig gingmijnnamijndicht.Dat leverdeeenverhoogdewerkloosheid

op,destaatsschuldsteegendegemoederenwerdenverhitdoorhetpasonafhankelijke

CongoenhetinadequateantwoordvandeBelgischeregering.Onderleidingvaneerste

ministerGastonEyskenswerdeneenaantalmaatregelenaangekondigdonderdevorm

vandeeenheidswet:133artikelendietezameneensoortvijfjarenplanvoordeBelgische

economie uitzetten. 41 Er werd bespaard op defensie en onderwijs en de

werkloosheidsuitkeringen en het pensioenstelsel werden strenger gecontroleerd.42In

38WITTEenMEYNEN,DegeschiedenisvanBelgië,46-48.39Ibidem,99.40REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,243.41J.SMITSred.,GastonEyskens:dememoires,Tielt,1994,68-76.42J.SMITS,‘GastonEyskens’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,1101-1103.

19

ruildaarvoorverhoogdedefiscaledrukmetzevenmiljardBelgischefrank.Snoeieninde

overheidsuitgavenwasvoordeliberaleregeringspartnereenabsolutevoorwaardevoor

hetverhogenvandefiscaledruk.Depacificatiepolitiekstondinzijnkinderschoenenen

kondigdederodedraadvandeBelgischepolitiekvandekomendedecenniaaan.43

Het protest op de aangekondigde eenheidswet was enorm en veroorzaakte een

communautairenasleep.VooraldeWaalsevakbonden trokkenvoluitdekaartvanhet

verzet.OnderleidingvanAndréRenardwerdergeijverdvooreenvormvanfederalisme

omdatdeeenheidswetdeconcurrentiepositievandeWaalsemijnentotaalonderuitzou

halen. Renard was er van overtuigd dat de Waalse strijd ondergeschikt was aan de

syndicale actie omdat het nationalistische streven in een economisch geglobaliseerd

Europaaanbelangzouverliezen.44Een rechtstreeksgevolgvande stakingen tegende

eenheidswetwasdeoprichtingvanhetMouvementPopulairWallondiedeeisenvande

vakbonden politiek zou vertalen. In 1968 zou de MPW een van de pijlers van het

RassemblementWallonworden.45De stakingen konden nooit een vuistmaken, onder

meer omdat de Algemeen Christelijke Vakbond in Vlaanderen de acties niet

ondersteunde.DeregeringEyskenswaservanovertuigddatdestraatnooitkonwinnen

vandestaatenbeginjanuari1961werddeeenheidswetindekameraangenomen.Het

protestebdewegmaar lietdiepewondenna.De regeringverzwakteenvielnoggeen

maandlater.Inmaart1961volgdennieuweverkiezingen.46

DestuiptrekkendeWaalsemijnbouwkreeghetnogharderteverdurentoenin1962in

deGentsehavenhetmijnbedrijfSidmarwerdgeopend.DepartijvanRenardsprakover

de Waalse guillotine omdat de Belgische regering investeerde in een in Vlaanderen

gevestigdmijnbouwbedrijfdatdeWaalse takenovernam.Europastuurde immersaan

op de aanwezigheid van havens bijmijnsites.47Op datmomentwas Vlaanderen bezig

aan economischeopmars.De lonen lagen er lager en erheerste een arbeidsoverschot

waardoorVlaanderensowiesodeaantrekkelijkerekeuzewas.Eentertiairesectorzette

43WITTEenMEYNEN,DegeschiedenisvanBelgië,98.44M.DEWEERDT,‘Taalgrens’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,2949-2963.45P.TILLY,AndreRenard:biographie,Brussel,2005,257-300.C.KESTELOOT,‘RassemblementWallon’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,2548-2549.46A.GERARDenK.VANNIEUWENHUYSE,ScriptaPolitica:politiekegeschiedenisvanBelgiëindocumenten(1918-2008),Leuven,2010,45-47.47TILLY,AndreRenard,260-270.

20

zich in de startblokken en het landbouwpercentage daalde. De economie trok aan, al

bleef de groei onder het Europese gemiddelde. In 1966 klom het Vlaamse BNP

uiteindelijk boven het Waalse. Dat ook de Union Minière een groot aandelenpakket

beheerdevanSidmar,creëerdeeengrootWaalspolitiekongenoegen.48Indejarenzestig

werd België met vertraging opgenomen in een eerste vorm van een geglobaliseerd

Europawaarinnatiestatengeenfundamenteleinvloedhebbenopdeinvesteringen.Het

dubbeleprofielvandeBelgischeeconomiezouechterzwarepolitiekegevolgenhebben

op de verdere evolutie van het land. Het doorvoeren van de eenheidswet had ertoe

bijgedragen dat de vakbonden hun drukkingsmethodes moesten aanpassen en het

sociale harmoniemodel kreeg een nieuwe stimulans omdat de sociale verhoudingen

veranderden.Voortaanwerdendienietmeerbeslechtdooractiesopstraatmaardoor

overleg binnen de instellingen. Op die manier werd het communautair getouwtrek

institutioneelbestendigdeningebouwd.49

De jaren vijftig werden politiek gedomineerd door de traditionele partijen: negentig

procent van het electoraat stemde voor de socialisten, de liberalen of de

christendemocraten. Aan het begin van de jaren zestig veranderde dat omdat er een

aantal nieuwepartijenontstondendiehunplaats vonden inhet nieuwe, economische

welvarendeVlaanderen.HetbelangrijkstevoorbeeldwasdeVolksunie,diein1954het

levenslichtzagennetalsdeMPWpleittevooreenfederaleBelgischestructuurwaarin

Vlaandereneenzekerezelfstandigheidkonontwikkelen.DeVolksuniekendeeentrage

groei enhaaltpas zevenprocentvande stemmen in1965.50Eenmogelijkeverklaring

daarvoorisdeeisvanamnestiediediepverwevenzatinhetpartijprogrammawaardoor

de Volksunie steevast in verband werd gebracht met de collaboratie. Veel kiezers

werden echter aangetrokken uit de Vlaamse intellectuelemiddengroepen die door de

economische groei fors aan belang wonnen maar zich op politiek vlak

ondervertegenwoordigdvoelden.51

In 1962 werd de taalgrens definitief vastgelegd. Sinds de jaren twintig werden er

tienjaarlijksetalentellingengehouden.Opbasisvandietalentellingenkondengemeente

48REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,235.49WITTEenMEYNEN,DegeschiedenisvanBelgië,82.50BOUVEROUXenHUYSE,Hetonvoltooideland,20.51REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,253.

21

wisselen van statuut en beslissen of ze behoorden tot de Vlaamse of de Waalse

structuur. Daarenboven konden minderheidsgroepen eerst vanaf 20% en later vanaf

30%beroep doen op faciliteitenwaardoormensen in hun eigen taal op de gemeente

geholpen werden. 52 Het vastleggen van de taalgrens was de voorloper van de

staatshervormingen die vanaf 1970 de Belgische grondwet zouden wijzigen om van

Belgiëeenfederalestaattemaken.53Elkestaatshervormingdroegdeambitieinzichom

de tot dan toe gestelde communautaire problemen op te lossen. Ondanks de ambitie

moetvastgesteldwordendatelkestaatshervormingtweegezichtenhadenvoornamelijk

nieuweproblemencreëerde.54

De Vlaamse Beweging was net als de MPW op zoek naar een federale structuur die

zowelVlaanderenalsWalloniëalszelfstandigerechtspersonenzoubeschouwenmeteen

eigen parlement en wetgeving. Een van de voorwaarden daarvoor, was een

onbetwistbaargebied.Totdanwaserdoorde talentellingen immersgeen sprakevan

een vast territorium. Met honderdduizend participanten marcheerde de Vlaamse

Bewegingin1961opBrusselomdieeiskrachtbijtezetten.55DeregeringLefèvre-Spaak

hoopte daarna dan ook om voor eens en voor altijd de gemoederen tussen de twee

taalgemeenschappentebedarenmeteen linguïstischegrens.56Brusselbleefeenheikel

punt en de Franstaligen hamerden op het behoud van faciliteiten voor een aantal

randgemeenten.DeVlaamsedelegatiegingdaarmeeakkoordindeveronderstellingdat

het over een overgangsmaatregel ging. De Franstaligen zagen het als een definitief

akkoordenzowerdeenkruitvatconflictenindegrondwetgeschreven.57

Het VlaamsNationaal Zangfeest als electorale ruggengraat van de Volksunie en Leuven

1966alseerstestrijdtoneelvankleinkunstenflamingantischepolitiekinVlaanderen.

DatdeVolksuniealsrelatiefjongepartijoverhetnetwerkbeschikteomdetouwtjesin

handen te nemen over demarsen op Brussel, wordt verklaard door de steun en het

52M.DEWEERDT,‘Taalgrens’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,2949-2963.53GERARDenVANNIEUWENHUYSE,ScriptaPolitica,277-278.54Hetonvoltooideland,Canvas,26april2009(http://cobra.canvas.be/cm/1.682793?view=popupPlayer).Geraadpleegdop15maart2016.55M.DEMETSENAERE,‘Brussel’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,642-656.56GERARDenVANNIEUWENHUYSE,ScriptaPolitica,275-276.57BOUVEROUXenHUYSE,Hetonvoltooideland,56-59.

22

netwerk dat ze kreeg van het Vlaams Nationaal Zangfeest en het achterliggende

Algemeen Nederlands Zangverbond.58Die zangstonde werd sinds het begin van de

twintigste eeuw georganiseerd en kende volgens historicus Paul Cordy vlak voor de

Tweede Wereldoorlog een inhoudelijke kentering: het werd een grootse, culturele

manifestatie,gedragendoordebredeVlaamsBeweging, toonaangevendindeVlaamse

culturele ontvoogdingsstrijd en de Vlaamse Liedbeweging, zonder dat het geheel

gerecupereerdkonwordendooromhetevenwelkepolitiekepartij.59

TijdensdeDuitsebezettinggingendezangfeestendoor.BinnendeVlaamseBeweging

ontstond er onenigheid over de aan te nemen houding ten opzichte van de Duitse

bezetter. Een groot deel zag in de donkere oorlog een opportuniteit om de Groot-

Nederlandse idee inwerking te stellen.60Anderenzoudenkiezenvoorde collaboratie.

Het Vlaams Nationaal Zangverbond, dat de samenwerking tussen Vlaanderen en

Nederland stimuleerdehaddeFlamenpolitiek indeEersteWereldoorlogondersteund

omdat de heropening van de Gentse universiteit op dat moment hoog op de agenda

stond.Wegens aarzelingen van het verbond om de Flamenpolitiek te blijven steunen,

ontstondderadicaalDietsebonddieophaarbeurtopenlijkdevernietigingvanBelgië

nastreefde.61HetwasdusnietdeeerstekeerdatdebredeVlaamseBewegingtekampen

had met ideologische kloven.62In de Tweede Wereldoorlog zou het VNV samen met

Vlaams-nationalistischesplintergroependepolitiekefunctievanderadicaalDietsebond

overnemen. Omwille van hun anti-Belgisch karakter werden zij gesteund door

Duitsland, omdat die houding onrechtstreeks bijdroeg aan de Duitse geopolitiek. Het

Verdinaso, de aan het fascisme verwante politieke beweging met onder andere het

Groot-Nederlandse ideaal kreeg steun van Nederlandse katholieken en Franstalige

Belgen maar werd niet erkend door Duitsland. De politieke breuklijnen binnen het

Vlaams/Groot-Nederlands nationalistisch bestel waren niet zo duidelijk binnen de

culturele leefwereld van de aanhangers van de brede Vlaamse Beweging. Dat zorgde

ervoordat niet de zwarte segmenten,maar het hele amalgaamwerdbeschuldigd van

58M.DEMETSENAERE,‘Taalgrens’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,2949-2956.59P.CORDY,WijzingenVlaanderenvrijhetverhaalachter75jaarVlaamsNationaalZangfeest,Leuven,2012,47-52.60REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,260-280.61P.VANHEES,‘DeDietschebond’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,949.62BOUVEROUXenHUYSE,Hetonvoltooideland,Leuven,2009,45.

23

collaboratie.63 Het zou tot de jaren zestig duren voor de Vlaamse Beweging zich

hersteldevandiekaakslag.64

Het zangfeest balanceerde in het interbellum volgens Cordy tussen enerzijds een

traditioneel volksnationalisme en een flamingante, Groot-Nederlandse gedachte en

anderzijds de neiging om de collaboratie van een deel van de Vlaamse Beweging

cultureel te ondersteunen. Na de oorlog zou het publiek een binaire opvatting

ontwikkelentenopzichtevanmensendiemeegewerkthaddenmetdeDuitsers. Jezat

bij het winnende of het verliezende kamp.65In 2009 stelde Lukas de Vos een bundel

samen over verbrande schrijvers en de culturele collaboratie in België. Daarin

onderscheiddehijverschillendenuancestussencollaboratieenverzet,dieindenasleep

vandeoorlognooitwerdentoegepastmaarvervangendoorhetefficiëntereenbinaire

juist of fout. Het zijn echter die verschillende nuances waarin de toon van elk

oorlogszangfeestveranderde.66Bepaaldejaargangenwerderresoluutgezwegenoverde

Duitsekwestieenanderejarenwaserweleenpositievenoottebespeurenomtrentde

Duitse aanwezigheid.67De repressie zorgdeer evenwel voordathetVlaamsNationaal

zangfeest na de oorlog volledig werd stilgelegd. Om opnieuwop te starten werd het

Vlaams Nationaal Zangverbond omgedoopt tot het Algemeen Nederlands

Zangverbond.68

Het ANZ besefte in de jaren vijftig dat het nooit een bloeiende positie kon heroveren

zonder de steun van de katholieke zuil en beetje bij beetje werd het vertrouwen

hersteld.Hetzangfeestwerdeensamenkomstvan indeeersteplaatsVlaamsgezinden

enopdetweedeplaatsjeugdbewegingenmeteenkatholiekeinslag.DescoutsendeKSA

zoudenzorgenvoorsignificantdeelvandeticketverkoop.69Tochzouhetnietlangduren

voorerbinnenhetZangfeest inhoudelijk tegenstrijdigevisiesbotsten.HetACWende

katholieke jeugdbewegingen zouden zich in de jaren vijftig terug trekken uit het ANZ

63CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,48-52.64WITTEenMEYNEN,DegeschiedenisvanBelgiëna1945,98.65CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,48-54.66L.DEVOSred.,Verbrandeschrijvers:culturele“collaboratie”inVlaanderen(1933-1953),Gent,2009,34.67F.VANBERNE,‘AlgemeenNederlandsVerbond’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,249-251.68CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,52-62.69Ibidem,74.

24

omdatdeBelgischevlagnietgeduldwerdophetzangfeest.Dechristelijkezuilbouwde

eenzangfeestuitvoorVlamingenvaneennietVlaams-nationalistischestrekking:dedag

vanhetVlaamselied.70HetANZzelfverwachttemetditparallelinitiatiefdedoodsteek,

maarvreemdgenoegtaandedepopulariteitvandedagvanVlaamseliedsnel.71Datwas

opmerkelijk omdat de nieuwe strekking beschikte over de steun van de kerkelijke

structurenendeCVP,diedeliedbeweginguitdeflamingantischehoekwildentrekken.72

In1954opendeANZ-voorzitterHugoPortierdefestiviteitenmeteentoespraakwaarin

hij het Vlaams Nationaal Zangfeest als enige echte dag van het Nederlandstalige lied

uitriep.73

Het zevende zangfeest in 1939 had volgens Cordy zijn doel bereikt omdat het de

Vlaamse gedachte over partijgrenzen tilde. Dat was gezien het Belgische politieke

landschapopdatmomenthethoogsthaalbare.74DeintroductievandeVolksuniezorgde

ervoordathetzangfeesteenpartijpolitiekeinvullingkreegenzowerdhetsamenmetde

IJzerbedevaartende11 juli-vieringendeelectoraleruggengraatvandeVolksunie.Het

streven van het zangfeest kon voor het eerst sinds zijn ontstaan politiek vertaald

worden.Decommunautairemisverstandenwarenimmersdewereldnognietuitnahet

vastleggenvandetaalgrens.DekomendejarenzoudenFranstaligeenNederlandstalige

eisen geregeldmet elkaar botsen. Soms werd alles binnenskamers gehouden, andere

keren zorgde het conflict ervoor dat de hele samenleving kookte. De splitsing van de

Leuvense universiteit in 1966-1968 is zo een voorbeeld. Ze werd de eerste botsing

tussendeflamingantischepolitiekenhetnieuweNederlandstaligelieddatontstondin

demaatschappelijkekringenwaardewelvaartstaateensurplusaantijdhadgecreëerd

omtespenderenaanondermeercultuur.75

70Alswijmarcheren…’,Tliedboek(juni1971),6-9.71J.DEWILDE,‘DagvanhetVlaamselied’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,857-858.72M.DEMOOR,‘AlgemeenNederlandsZangverbond’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,252-254.73CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,73-83.74Ibidem,84-96.75L.VOS,‘KatholiekeVlaamseStudentenbeweging’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,1669-1679.

25

Studerenwerdindeloopvandejarenzestigvoormannelijkejongereneenevidentie.Ze

kregen kansen die hun ouders zelden gekregen hadden.76Op diemanier creëerde het

studentenleven een buffer tussen grootworden en groot zijn. De privacy diemet de

transistorradioopbatterijendeslaapkamerbinnensloop,breiddehierdoorgestaaguit.

Studentenkwamen instudentenverenigingensamenomhet tehebbenoverhet leven.

Ze hadden per definitie tijd en zo ontstonden er een aantal sociale bewegingen: een

vrouwenbeweging, een derdewereldbeweging, een milieubeweging, een nieuwe

vredesbeweging, een beweging tegen de oorlog in Vietnam en het imperialisme en

allerleicultuurbewegingen.77Zesponnenzichuitbovendestudentenclubs,waardoorze

aan slagkracht wonnen. De tot dan toe voornamelijk socialistisch geachte

cultuurbewegingen bundelden hun krachten. Een voorbeeld hiervan in Leuven is het

pleiten voor een kunstencentrum dat later het STUK zou worden. In 1966 werd het

KatholiekVlaamsHoogstudentenVerbondofKVHVdedrijvendekrachtachterdeeerste

Leuvense cultuurraad die zichzelf op de kaart zou zetten met het jaarlijkse

Kleinkunsteiland.78Met de combinatie van tijd en ruimte en een nieuwe kijk op de

wereld,hoefthetnietteverbazendatdetaalstrijdinLeuvenin1966ophetscherpstvan

de sneewerd gevoerd.79Het Kleinkunsteilandwerd eenmuzikale uitlaatklep voor de

ontevredenheidtenopzichtevanhetstatuutvandeNederlandsetaal.

Bij het vastleggen van de taalgrens in 1963 waren de faciliteiten voor Brusselse

randgemeenten niet de enige uitzonderingen. Er werd ook beslist dat beide

taalafdelingen van de Leuvense universiteit konden blijven bestaan. Na de Tweede

Wereldoorlog was een duale universiteit gestart: een Nederlandstalige en een

Franstalige structuur onder hetzelfde dak. De tweetaligheid in Leuven werd in

Vlaanderenopgemoronthaald.Volgensdeunievandestudentenbewegingenmoestde

universiteit een band scheppen met de bevolking en dat was zonder eentaligheid

onmogelijk.80Deontvoogdingvandejongerenendedemocratiseringvanhetonderwijs

zorgdenervoordatLeuvenalsstaddetoeloopvanstudentennietzouhouden.Wetten

76REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,220.77WITTEenMEYNEN,DegeschiedenisvanBelgië,89.78M.ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998,83.79M.BROCK,STUK:eengeschiedenis1977-2015,Veurne,2015,17-23.80LeuvenVlaams1968,video,22oktober2013(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/rubriek/film-videozone/1.1760133).Geraadpleegdop20maart2016.

26

werdengestemddiehetdeuniversiteitmogelijkmaaktenomcampussenop te zetten

buitendeLeuvenseagglomeratie.DeFranstaligemedische faculteitstichtteafdelingen

inWaverenSint-LambrechtsWoluweomLeuventeontlasten.81Zobrakdepraktische

tweetaligheid uit de voegen van de stad en installeerde zich in de driehoek Brussel-

Leuven-Waver.Derustdiehetvastleggenvandetaalgrensbrachtinzakehettegengaan

vandeverfransingvandeVlaamserandwaszoek.Hethekwashelemaalvandedam

toendealgemenebeheerdervandeFranstaligepootvandeuniversiteitverklaardedat

hijdesituatievanVlaams-Brabantzagevolueren inderichtingvaneenGroot-Brussel.

Mondjesmaat werd de universiteitskwestie een communautair twistpunt van

staatsbelang.82Toen het hoogste gezag van de katholieke universiteit van Leuven, de

bisschoppen,deVlaamseeisverwierpenomdeFranstaligevleugelovertehevelennaar

Wallonië, braken er rellen uit met ‘Leuven Vlaams’ en ‘Walen Buiten’ als bekendste

slogans.83

De rellenwarenzohevigdatdeexamenswerdenopgeschort.DekwestieLeuvenwas

een struikelblok voor de regering Vanden Boeynants, die in 1968 viel.84Stilaanwerd

duidelijkdathetbehoudvandetweetaligheidvandeLeuvenseuniversiteitonrealistisch

was. De bisschoppen zagen dat ook in en lieten hun eisen varen. De nieuwe regering

nam een splitsing op in het regeerakkoord en in Ottignies werd een nieuwe stad

gebouwdomonderdaktebiedenaandenieuweFranstaligeuniversiteit.Devrijzinnige

universiteitvanBrusselmaaktvandehetzegebruikomooktweeapartetaalafdelingen

te creëren.85De nieuwe regering onder leiding van Gaston Eyskens besefte dat de

spanningentussendetweetaalgemeenschappentehoogopliepenomnogoptelossen

binnendecontextvaneenunitairestaat.86DeCVPsplitstealseerstepartijdeVlaamse

en de Waalse afdeling en de regering baande de weg voor verschillende

staatshervormingenomBelgiëomtevormentoteenfederalestaat.87Deachteruitgang

81Hetonvoltooideland,Canvas.82W.WEETS,‘Onderwijs’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,2290-2302.83BOUVEROUXenHUYSE,Hetonvoltooideland,60-70.84SMITS,GastonEyskens,155-159.85BOUVEROUXenHUYSE,Hetonvoltooideland,83-86.86E.GERARD,‘ChristelijkeArbeidersbeweging’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,713-725.87LeuvenVlaams1968,video,22oktober2013(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/rubriek/film-videozone/1.1760133).Geraadpleegdop20maart2016.

27

van de Waalse economie en de bijhorende frustraties ten opzichte van een zich

economischemanciperendVlaanderen,warennietsterkgenoegomconcretestappente

zetteninderichtingvanhetfederalisme.DecultureleVlaamseeiswasdatwel.88

NietalleeninLeuvenwerdmetmuziekgereageerdopdemaatschappelijkesituatie.De

zangersdievaneenKleinkunsteilandeenpolitiekgeëngageerdfestivalmaakten,werden

ook gevraagdopde zangfeesten.Toende tweestrijdmetdedag vanhetVlaamse lied

luwde, begon het Vlaams Nationaal Zangfeest aan een reeks bijzonder succesvolle

edities. Het toenemende flamingantische bewustzijn dat via de Volksunie politiek

vertaaldwerd,was een versterkende factor.89DeLeuvense kwestie zorgdeniet alleen

voor een ongelooflijke populariteit van het uitverkochte zangfeest, maar ook van de

IJzerbedevaartende11juli-vieringen.1966isookhetjaarwaaropervoorheteersteen

kleinkunstenaar op de bühne van het zangfeest stond.90Het zangfeest is wederom

getuige van een ontmoeting tussen het politieke en het culturele en het bewijst hoe

ontvlambaar die aanraking kan zijn.91Een kleinkunstenaar moest immers maar de

woorden Leuven en/of bisschoppen door zijn tanden fezelen, of een gedeelte van het

publiek zou uitzinnig applaudisseren.92Miel Cools werd uitgeroepen tot held van het

zangfeest 1966 omdat hij het Geuzenlied bracht, dat de Leuvense bisschoppen op de

korrelnam.93

HetAlgemeenNederlandsZangverbondbestendigtderelatietussenmuziekenpolitiekmet

hetuitbouwenvanNekka.

Het grote probleemwas niet de persoonlijke flamingantische keuze van de artiesten,

maar het nieuws dat de organisatie achter het zangfeest Kazuno vanaf 1971 zou

overnemen.Dat festivalhadzich in1969en1970ontpopt totdekleinkunststaalkaart

die bepaalde wat het particulier circuit, de cultuurfondsen en de jeugdbewegingen

zoudenopnemeninhunartistiekeprogrammatie.Opdiedriepijlerswordtinhetderde

hoofdstukdieperingegaan,maarinhetkortbetekendeeenafwezigheidopKazunovoor88B.DEWEVER,‘Cultuurraden’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,825-829.89Ibidem.90J.GHYSEN,‘KleinkunstinVlaanderen’,Troubadour(januari1968),25-30en36-37.91CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,73-83.92J.THIELEMANS,‘Zeepbellenofvuistslagen’,Tliedboek(juli1968),5-8.93N.MERTENSenH.DACQUIN,Kleinkunstvandalen,Brugge,1971,25-33.

28

deartiesteenabsoluutrampjaar.DatKazunonuinhandenkwamvanhetzangfeestdat

openlijk de Volksunie steunde, zorgde in de culturele sector voor gemor. Los van het

culturele aspect blijft de politieke boodschap van het zangfeest tot op de dag van

vandaagongewijzigd: ‘HetzangfeestiseenoproepaanalleVlaamsepolitici,academici,

ondernemers,kunstenaars,studenten,arbeiders,kortom,aanalleVlaamseburgersom

metzijnallendeschouderstezettenondereenvrijenonafhankelijkVlaanderen’.94Voor

het tijdperkvandeVolksunie,wasdebewegingvooraleenamalgaamvanmensendie

los van partijpolitiek een standpunt voor een autonomer Vlaanderen innamen.95De

liedbewegingzorgdeeropdiemaniermeevoordatdeVlaamseBewegingnietlangerde

bezigheid van een intellectuele elite was, maar dat ze kon uitgroeien tot een

massabeweging.96DeVolksuniezorgdevooreenpolitiekepootvandiemassabeweging,

hetzangfeestvoordeculturele.KazunowerdomgedoopttotNekka.

Het ANZwas aanvankelijk zelf geen vragende partij. De overnamewerd bekokstoofd

doorondervoorzitterRichardCelis,dieereenpersoonlijkprojectvanmaakte.Volgens

historicus Cordy werd het groen licht voornamelijk gegeven omdat Nekka voor een

broodnodige financiële injectie van het ANZ kon zorgen. Nekka zou volgens Cordy

uiteindelijk in 1978 stoppen omdat er een gebrek was aan voldoende ANZ artiesten,

waardoorhetpodiumgevuldwerdmetartiestendie indeverstevertenietstemaken

haddenmethetideologischekadervanhetANZ.DatisopmerkelijkomdatRichardCelis

in het voorwoord van elk programmaboekje van Nekka met het hand op het hard

beloofdedatNekkaideologischlosstondvanhetANZendathetvoornamelijkoverde

promotie van hetNederlandstalige lied ging.97Voorts is dat een discussie die elk jaar

opnieuwgevoerdwerdopderaadvanbestuurvanhetANZomhetbudgetvanNekka

goedtekeuren.OmwillevandepersoonlijkeinsteekvanRichardCeliszijndiediscussies

tussen 1970 en 1978 slecht geboekstaafd met louter droge goedkeuringen in de

verslagenvanderadenvanbestuur.98

94Hetzangfeest(http://zangfeest.org/geschiedenis/),2013.Geraadpleegdop9april2016.95J.ANTHIERENS,Deijzertoren:onzetrotsenonzeschande,Leuven,1997,20-25.96CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,85.97Ibidem,23en99.98ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1971-1978.

29

WerdendeartiestenopNekkaweldegelijkbeïnvloeddoordepolitiekevisieachterhet

ANZ? Dat is de meest essentiële vraag van deze studie. Miel Cools weigerde een

optredenopKazuno1970omdathijvonddathetSportpaleisnietcompatibelwasmet

kleinkunst. Hij tekende datzelfde jaar wel present op het zangfeest in datzelfde

Sportpaleis. Cools stond daarenboven op de tweede editie vanNekka in 1972. Nekka

doorstonddevuurproefin1971enkondankzijdehogeopkomstmeteenbeginnenaan

deprogrammatievandevolgendeeditie.DatNekkawinstgevendwas,veegdedelaatste

twijfelsvandeANZ-topvantafelomdatdewinstookniet-Nekkaenwel-ANZrichtingen

uitzouvloeien.99Eenvoordeelvaneensuccesvolleeditiewasookdemogelijkheidom

natedenkenovereventueleverbeteringen.100HetnieuweNekkaduurdevoortaanniet

dehelenamiddagenwerdherleidtoteenmaximumvan210minuten.Elkeartiestkreeg

6minutenenwasvrijinzijnliedjeskeuzezolangdetijdslimietnietwerdoverschreden.

Om nog meer jeugdbewegingen naar het Sportpaleis te lokken werd de laagste prijs

verlaagd van tachtig naar vijftig frank per ticket voor groepsaankopen.101Een derde

grote verandering was de structurele investering in de kleinkunstpocket: een soort

jaarlijkse, culturele status quaestionis van de kleinkunst annex uitgebreid

programmaboekje. Omdat de pocket zou worden uitgegeven via het ANZ, kwam de

pocketparadoxaalgenoeg,integenstellingtothetfestivalzelf,weloptweeverschillende

radenvanbestuurvanhetANZtersprake.HetsuccesvanNekka1971endegeplande

inkomstendiedepocket,losvanhetfestivalzelfzougenereren,zorgdenervoordatde

pocketunaniemwerdgoedgekeurd.102

Als Nekka zou inzetten om de jaarlijkse hoogmis van de Nederlandstalige muziek te

blijven, kon een dergelijke publicatie niet uitblijven. In 1971 werd de taak van de

kleinkunstpocketopgenomendoorNicoMertensvanboekingskantoorMerlijn,maarin

1972 nam het ANZ het heft in eigen handen en vroeg Diane Freys om de pocket te

coördineren.103Omdat de pocket onlosmakelijk verbondenwasmetNekka, kwamhet

programmauitgebreidaanbodinhetboekjevanFreys.104OmdatCeliselkeartieststrikt

beperkte tot zes minuten, was het doorgeven van de nummers verplicht. Daardoor99ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1971.100D.FREYS,Kleinkunstpocket72:who'swhoindekleinkunstwereld,Antwerpen,1972,3-4.101Ibidem,5-8.102ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1971-1972.103MERTENSenDACQUIN,Kleinkunstvandalen.104D.FREYS,Kleinkunstpocket71,Antwerpen,1971.

30

behoortNekka1972 tot demeest gedocumenteerde edities vanhet tien jaardurende

festival.Detekstenvandegebrachtenummerswerdenafgedruktindepocket.Naasthet

uitgebreide programma werd de pocket vervolledigd door een who’s who van de

kleinkunstwereld.Depublicatiewerdverspreidoptwintigduizendexemplaren.105

WatinhetoogspringtisdebijdragevanJulesdeCorte.HijspeeldealsNederlanderIn

BelgiëenKoningonbenul.Het uitgangspunt van zijnBelgisch liedwasdat hij niet zou

kunnenlevenineenlandwaaralleswatbeslistwordt,langseenstadalsBrusselmoet.

HetismakkelijkomzijnkoninklijkliedjeteinterpreterenalseenaanvalophetBelgisch

koningshuis en dus als een manifest voor een onafhankelijk Vlaanderen en dus de

politieke ideologie achter het ANZ. Toch is dat te kort door te bocht omdat de Corte

bekendstondalssatiricusdiegraagtegenschenenschopteenbovendiengeenaltegrote

fanwasvandeNederlandsemonarchie.106DemuzikalebijdragevanDeCorteherleiden

tot iets louterpolitiek, isniet logischgeziende restvanhetprogramma.EdKooyman

vertaaldeenzongdeAmerikaanseprotestzangerTomPaxtonenWalterdeBuckvielde

corrupte katholieke kerk aanmet KarelsWaeri’s Pater klokkenluider, die luidde voor

diegene die het meeste gaf. John Lundström viel met Twaalf zakken miljonairs de

onverschilligheidaanbijmensenwiedewereldnietskanschelenzolangzeelkemaand

wordenuitbetaald.DatzelfdenummerwerdgerecupereerddoorTouristLeMCophetin

2015 uitgekomen succesalbum En route om dezelfde problematiek aan de kaak te

stellen.107DaarnaastzongLundströmmetCensuuroverdevraagofwealsmaatschappij

na1968klaarzijnomtelevenineenwereldzondercensuur.108

WillFerdyzongeenvertalingvanGuyBéartsLavériteoverhoemensendiedewaarheid

spreken, geëxecuteerd worden.109Het was de eerste keer dat Ferdy geen Vlaamse

dichtersbracht,opKazuno1970zonghijElschot.Dietaakwerdovergenomendoorde

VagantenendeElegastendierespectievelijkAntonvanWilderodeenPaulvanOstaijen

vanmuziek voorzagen. Daarnaast zongen de ElegastenWat heb je vandaag op school

geleerd, een nummer uit 1969 dat de situatie in Leuven tussen 1966 en 1968 op de

105FREYS,Kleinkunstpocket72.106J.DECORTE,Ikzouweleenswillenweten,Amsterdam,2005,45.107TOURISTLEMC,EnRoute,cd,Universal,2015.108FREYS,Kleinkunstpocket72,6-34.109‘Nekka72’,DeBond(13oktober1972).

31

korrel nam. Zoals te verwachten, werd het nummer enthousiast onthaald door het

publiek.110Uit de poëtische interludia spreekt dan weer een fierheid op het Vlaamse

culturelepatrimoniumendiezelfdefierheidblijktookuitdeperformancesvangroepen

als ’t Kliekske en Rum, die volksmuziek brachten.111Zjef Vanuytsel wees er in een

interview op Nekka op dat er een nuance zit tussen maatschappijkritiek, satire,

sarcasme en cynisme en politiek geïnspireerde cultuur. Hij relativeerde door toe te

voegendatnegentigprocent vande liedjes tochover liefde gaan.Hij speeldeDezotte

morgenenDenacht:eenperfecteillustratievanzijnstatement.112

De pers was niet unaniem positief over Nekka 1972 omdat het voorbij ging aan zijn

opdrachtomhetpubliekeenstaalkaartaan tebiedenvooralleswaarkleinkunstvoor

stond,zoalsKazuno.113Watwerkelijkevernieuwingbetreft,noemtdecultuurbijlagevan

hetVolkSpectatorVerminnen,VuileMongenzijnviezegasten,Louisette,LukTegenbos

enLamp,LazarusenKris.Zijbezorgdendekleinkunsteennieuweglansmeteensound

die evolueerdenaar een soortVlaamse rock.Daarnaast laatSpectator ookVerminnen

aanhetwoord.HijzougeweigerdhebbenomopNekkatestaanomnietmeetedraaien

indeideologischepromotiecampagnevanhetANZ.Hijzetdiebeslissingkrachtbijdoor

tewijzenopzijnslechteagendaendemogelijkheidvanNekkaomdienieuwleveninte

blazen.114NekkawerdimmersdeleidraadvoordeprogrammatievanhetDavidsfonds,

dekleinkunstkroegenendejeugdbewegingen,alhadhetANZmetdieorganisatiesgeen

rechtstreekse banden.115De visie van Verminnen werd bijgetreden door een aantal

andere kranten en tijdschriften, die een jaar eerder Nekka nog het voordeel van de

twijfelgaven:hetANZhoortzichniettemengeninhetkerngebiedvandekleinkunst.116

Desceptischekrantenkregenongelijkvanhetpubliek:hetSportpaleisverkochtin1972

voor het eerst een Nederlandstalige avond uit. Willem Vermandere verklaarde dat

Nekka ondanks alle inhoudelijke en ideologische bezwaren, die hij zelf onderschreef,

110J.D’HAESE,‘HetdaverendeNekka’,Spectator(14oktober1972).111FREYS,Kleinkunstpocket72,20-40.112ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,56.113J.D’HAESE,‘HetdaverendeNekka’,Spectator(14oktober1972).114Ibidem.115M.-F.DAENEN,‘”DatoninteressanteDavidsfonds…”gesprekmetJanDas’,Troubadour(juni1971),35.116‘Dagboek’,Tliedboek(maart1972),2-3.

32

tochvooraleenevenementwaswaaropdeNederlandstaligemuziekbovenzichzelfuit

konstijgen.117

Net op het moment dat iedereen dacht dat Nekka tot het einde der tijden dezelfde

formule zou handhaven, verraste Richard Celis vriend en vijand met een totaal

vernieuwdeNekkain1975.118VoorhetvijfjarigjubileumwildeCelisietsandersdoenen

voorheteerstindegeschiedeniswasVlaanderenondervertegenwoordigd.Urbanusvan

Anus, Miel Cools en Johan Verminnen hielden de Vlaamse eer hoog en enkele

wereldsterren vonden hun weg naar het Sportpaleis: de Bretoense Alan Stivell, de

Duitser Richard Mey, het Baskische Baski, het Ierse Dubliners en de Nederlandse

progressieve rockhoop Fungus. 119 Opvallend was de rode draad die doorheen de

internationale affiche liep: drie namen vertegenwoordigden een nationalistische

bevolkingsgroepbinnenEuropa:deBasken,deBretoeneneninminderematedeIeren.

OokophetvlakvanNederlandstaligeprogrammatieondergingNekkaeenopmerkelijke

evolutie. Johan Verminnen zou toch op het podium staan enmet Urbanus koos Celis

voor iemand waar humor op de eerste plaats stond.120Urbanus won in 1974 het

humorfestivalvanHeisten tradvoordeeerstekeeraan inhetSportpaleis.MielCools

fungeerde opnieuwals eeuwige rots in de branding. Evenwerd gespeculeerddat ook

BoudewijndeGrootdeel zouuitmakenvande afficheomdathij in eenpoll opNekka

1973werd verkozen totmeest populair chansonnier. Celis kreeg die deal echter niet

rond.121

1975waseenkantelpuntenNekkabekleeddevolgensdeperseenzinvollepositie.Het

afzweren van de vaste formule leverde vreemd genoeg een publieksdaling op naar

vijftienduizend man, maar artistiek steeg Nekka op de ladder. Voor het eerst in de

geschiedenisvanNekkazaktehet toeschouwersaantalonderdatvanhetzangfeest.De

pershadvooraanvangvragenbijdenationalistischeprogrammatie,vooral toenbleek

datdeBaskennietaanwezigwarenopdeaankondigendepersconferentieomdatze in

117ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1972.118‘Nekka75:internationaalmetgrotenamen’,GazetvanAntwerpen(26september1975).119‘Voorpagina’,Kick(mei1975).120J.GEERTS,Kleinkunstpocket75,Antwerpen,1975,3-6.121J.PUTMAN,‘Programmavannekkaaangevuld’,Spectator(29november1975).

33

Spanje een gevangenisstraf uitzaten omwille van separatistische activiteiten.122Toch

draaide de pers bij en de krant de Bond stelde dat het internationale aspect van de

affiche ook aansloeg zonder dat het nationalisme als alibi voor verruiming werd

gehanteerd.123Spectator merkte een verjonging in het publiek op en vroeg zich af of

Nekka nietmoest herbronnen om in 1976 dezelfdeweg op te gaan. Voorts kwam de

naamNekka omwille van de internationale insteek onder vuur te liggen. Alan Stivell,

Miel Cools en vooral Urbanus waren de revelaties van het festival. Er was even wat

rumoertoenUrbanusnazijnperformancezohardwerdteruggeroependathetintussen

gestarteBaskinietbovenhettumultuitsteeg.UiteindelijkkeerdeUrbanusterugomte

vragenomteluisterennaardeBasken.124Deperswasvooreerstsindslanglovenden

het Volk kopte dat Nekka weer boeiend werd.125 Zelfs de kleinkunstpocket werd

hervormden indeplaats vande jaarlijksewho’swhokwamer eenplatengidsdiede

voorbije twintig jaar kleinkunst samenvatte, ook met artiesten die niet op Nekka

stonden.126

Nekka1975waseentekenaandewandvanartistiekevernieuwingenverbreding.De

reacties waren zo positief dat binnen het ANZ een strekking ontstond die pleitte om

dezelfdevernieuwingdoortevoerenvoorhetzangfeest.Sinds1973haddezangstonde

vandeVlaamseBewegingtekampenmeteendalendaantaltoeschouwers,grotendeels

door het afhaken van de jeugdbewegingen.127Reden hiervoorwas de niet afnemende

steunvoordeZuid-Afrikaansezangfederatiedieonverbloemddeapartheidsteundeen

regelmatig een delegatie naar het zangfeest stuurde. Dat was ook het onderliggende

argumentvoorMiekenRoelomeencharteroptestellenwaarmeezeNekkalinkslieten

liggen.128Verderwasdatookdeoorzaakdathet ambitieuzeNekkaZaïre in1975niet

doorging.Deorganisatiehadal150duizendBelgischefranksubsidiebinnengehaalden

eenafficheopgesteld,maardeCongoleseautoriteitenvondenhetgeengoedideeomhet

122‘Nekka75:internationaalmetgrotenamen’,GazetvanAntwerpen(26september1975).123J.DREESEN,‘Nekka75’,DeBond(5december1975).124J.PUTMAN,‘Nekka–opzoeknaarnieuweformule’,Spectator(13december1975).125‘Nekkawordtboeiend’,HetVolk(22en23november1975).126GEERTS,Kleinkunstpocket75.127CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,100.128ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,114.

34

evenement plaats te laten vinden, gezien de politieke bandenmet de Zuid-Afrikaanse

liedbeweging.129

Tussentijdsbesluit.

Zowel Nekka 1972 als Nekka 1975 werden gedragen door Miel Cools als

publiekslieveling,diedetoonzetteophetKleinkunsteilandinLeuvenin1966.Eenblik

opdeprogramma’smeteenANZ-brilbrengteenaantalelementenaanhet lichtdie in

eerste instantie kunnen wijzen op het ideologische karakter van Nekka. Wat niet

vergetenmagworden isdediversiteitendepersoonlijke instellingenvandeartiesten

zelf.CoolsendeElegastenbrachtendanwelcommunautairgeïnspireerdenummers,het

was de perceptie van het publiek die deze muzikale bijdragen naar een hoogtepunt

stuwde.WelstaatvastdatNekkazelfsin1975nietkonloskomenvandeconnotatiedie

het achterliggende zangfeest met zich meebracht. Het zangfeest en Nekka kenden

immers dezelfde regisseur. Het overgehevelde en voor een groot deel gelijke publiek

benadrukt deze tendens. De optredens van van de Velde, Vermandere, de Buck,

VanuytselenRaspoetzorgdenvooreenzekerebalans.Hunmaatschappij-enzelfkritiek

maaktenhetonmogelijkomookophetzangfeesttestaan.VandeVeldezouhetin1972

letterlijkzeggenophetpodium:‘Ikvindhetvreemdomophetzelfdepodiumtestaanals

dat van het zangfeest, maar goed, laten we wat liedjes zingen’. 130 Vanuytsel en

Vermanderebenadruktendanweerdathetopheteindevanderitsteedsovermuziek

gaat. De pers daarentegen heeft Nekka nooit los van het ANZ gezien en steeds elke

impliciet Vlaamse muzikale bijdrage eruit gelicht. Toch is de aanwezigheid van

Verminnen in 1975 een teken van verbreding, al was diens weigering tot dan toe

voornamelijkeenpersoonlijkekeuze.Denationalistische, internationaleprogrammatie

is danweermeer dan een knipoog naar het flamingantische ANZ, die separatistische

bewegingen in het buitenland impliciet steunde door op het zangfeest buitenlandse,

nationalistische delegaties te programmeren.Wat op Nekka 1975 nieuw leekmet de

internationaleprogrammatie,wasvoorhetzangfeestscheringeninslag.

129‘Zaïrenektnekka-Zaïre’,DeStandaard(11juni1975).130D.PEREMANS,Wannes,Antwerpen,2016,96.

35

HOOFDSTUK2:PIONIERS

HoeinBelgiëeenculturelesectorontstaat,meteenaansluitbijhetinternationaal

circuitenkleinkunstgrotendeelslinkslaatliggen:eenanalysevanNekka1973en

1976.

Dithoofdstuk focust zichopdepioniersvandeBelgische culturele sector. Inde jaren

zestigwas er geen sprake van culturele subsidieswaardoorde kunstenonderworpen

werdenaandeeconomischewetmatighedenvanhetKeynesiaansemodeldathetwelen

weeinEuropanadeTweedeWereldoorlogbepaalden.Alscultuurnietzelfbedruipend

was,werdhet tendodeopgeschreven. Indithoofdstukwordt ingegaanopde families

Kluger en Mathonet die een iconische positie veroverden in de wereld van de

muziekuitgeverijen en de concertzalen. Het feit dat zij meteen inhaakten op een

internationaal netwerk, zorgde ervoor dat ze met de nodige afstand naar kleinkunst

keken.JohanVerminneniseenvandeartiestendieonderdehoedevanKlugerviahet

Frans Chansonmeteenmeewou surfen op die internationale golf. Toen die pogingen

faalden,werdhij,hoewelhijeerderedeelnamessteedsweigerde, alsnogdeheadliner

op Nekka 1976. Daarom wordt die editie in dit hoofdstuk geanalyseerd. Daarnaast

wordt ingegaanopdemuzikalepioniersdiehetkleinkunstlandschapopbouwden:Will

FerdyenKoRvanderGoten.MuzikantenalsJacquesBrelenRoccoGranatazoudennet

alsKlugerenMathonetmeteenhalfoognaardeontluikendekleinkunstkijkenentotop

zekere hoogte een bijdrage leveren, goed wetende dat in hun internationale carrière

Vlaanderen slechts een zijsprong zou zijn. Ze droegen de kleinkunstsector een warm

harttoe,maarwarenervoorhunbroodwinningnietopaangewezen.Daaromkomenzij

ook aan bod in dit hoofdstuk. Will Ferdy wordt opgevoerd als de pionier van de

kleinkunstindezindathetopmuziekzettenvanhetgedichtHetSchrijverkevanGuido

Gezelle de heilige graal van het Nederlandstalige lied met inhoud werd. Het Vlaams-

Nationalistischebeeldvanen rondGezelle isopdatvlakeenmanieromaan te tonen

hoe kleinkunst nooit zelfstandig groot is geworden maar steeds in meer of mindere

mate, bewust en onbewust werd verbonden met flamingantische ideeën die ook

politiekepartijenalsdeVolksuniezoudensturen.DatisdeinvalshoekomNekka1973

te bestuderen. Het is het laatste jaar dat Nekka onbetwist marktleider was in

kleinkunstlandmetWillFerdyalsabsoluteheadliner.Hetzoutot1990durenvoordie

implicietebandmethetflamingantismedoorbrokenwerdtoenNoordkaapHumo’sRock

36

RallywonenvoorhendeNederlandstaligetaalnietmeerprioritairwas.Driejaarlater

zouNekka,nadestopin1978,heropgestartwordendooreenautonomevzw.Ietswaar

al sinds 1973 op aangestuurd werd. In de nasleep van Nekka 1978 besliste het ANZ

immersomhetfestivalvoorbekekentehoudenomdathetnietwinstgevendgenoegwas

en verviel tot een festival van dertien in een dozijn. De flamingantische politieke

emancipatie viel samen met de ontwikkeling van de kleinkunst, zoals in het vorige

hoofdstuk beschreven. Een aanknopingspunt zoeken bij de internationale culturele

sector lukte niet. Kleinkunst in Vlaanderen was op zichzelf aangewezen. Dat het

uiteindelijk twintig jaar duurde voor Nederlandstalige muziek zich volledig los kon

koppelenvandeflamingantischepolitiek,wordtbewezenindithoofdstuk.

Demuziekuitgeverijalsmotorvandenieuwemuziekindustrie.

Nederlandstalige muziek zou in de naoorlogse periode sterk beïnvloed worden door

zakenman Jacques Kluger. Hij kocht na de Tweede Wereldoorlog in New York City

uitgeversrechtenopen stichtte zijneigen label, eenbedrijfsstructuurdathetmogelijk

maakte om wereldwijd muziek uit te geven.131Kluger keerde terug naar België en

specialiseerdezichinhetuitbouwenvaneennetwerkomcommerciëlemuziekkanten

klaaraantebieden. Ineerste instantieginghetvoornamelijkoverFranstaligemuziek,

maarKlugerbeseftedat ookdeNederlandsemarkt eenaantalperspectievenbood. In

1948 tekende hij Bobbejaan Schoepen als eerste Nederlandstalige artiest. Schoepen

hoorde op dat moment thuis binnen het segment van de bonte avonden en bracht

grotendeels levensliederen diewe vandaag zouden onderbrengen bij de schlager. Die

levensliederenmaaktenvanBobbejaandekoningvandejukebox.132Derechtenvandie

liederen zaten inde catalogusvanKluger en zodrahijmerktedatbepaalde songshet

goed deden op de radio, liet hij nieuwe versies produceren in andere talen voor

buitenlandsemarkten.Telkenswanneerdieversiesaansloegen, leverdedat inkomsten

voor Kluger op. Op die manier verbreedde hij zijn netwerk en belandde Bobbejaan

Schoeppenin1953indeEdSullivanShowinNewYork. Eencombinatievaneenneus

voor nieuw artistiek talent en een netwerk om alles uit die nieuwe talenten te halen,

131G.DEMEYERenA.TRAPPENIERS,Lexiconvandemuziekindustrie,Leuven,2010,58.132B.VANDENDRIESSCHEenT.SCHOEPEN,Bobbejaan,dvd,BobbejaanRecords,2016.

37

maaktevanKlugerdegrotemanindenieuwesectorvanmuziekuitgeverijen.133In1957

tekendeWillTuraenin1958volgdeLaEsterella.In1962vervoegdeookLouisNeefshet

collectief, die voornamelijk furore zou maken op de Duitse markt. Wanneer Jacques

Klugerhetlaatsteloodjelegt,nemenzijnzonenJeanenRolandhetfamiliebedrijfover.

Rolandzouzichspecialiserenindebuitenlandsejazzensoul,Jeanconcentreerdezichop

deFranstaligeenNederlandstaligemarkt.134

Debroersspecialiseerdenzichinhetexporterenvannummersnaarelktaalgebieddat

zichervoorinteresseerde,waardoorelkorigineelliedtientallenspin-offskreeg.135Zozit

het officiële lied van het wereldkampioenschap voetbal in 2014 in Brazilië in de

catalogus van uitgeverij van Kluger, naast Draai dan 797204 van Will Tura. Het

Nederlandstalige segment van de uitgeverij zou miniem zijn, maar Kluger bleef erin

investeren. Het economische aspect en het principe u vraagt, wij draaien namen

intussendeoverhand.In1960haaldehijeeneerstegoudenrockandrollplaatbinnen

metTheCousinsenzowatallemuziekdietehorenisinderesortsvanClubMeddraagt

deKlugerstempel.DeuitgeverijgroeideenJeanKlugerverhuisdein1968naarParijsom

grotenamenalsClaudeFrançoisenNanaMouskouritetekenen.OphetNederlandstalig

gebiedzettenTuraenSchoependebakensuitwaardoordebanvanhetlevensliednooit

echt gebroken werd.136In 1972 belandde Rita de Neve bij Kluger en nam (Dit is de)

allereerstekeerop.ProducervandienstwasNicoGomez,devadervanRaymondvanhet

Groenewoud die op dat moment piano speelde bij Johan Verminnen en bijkluste als

arrangeurvanzijnvader.137Verminnenzelf tekende in1970,maarmoestwachten tot

Laatmenutochnietalleenin1973voordedoorbraak.DeNevezettededeuropenvoor

artiesten als Marva en John Terra, terwijl Verminnen en van het Groenewoud het

Nederlandstaligeliedmetinhoudzoudenvertegenwoordigen.138

Verminnen wilde artistiek meereizen op de internationale trein van Kluger. Als

Brusselaar hadVerminnen lak aande politieke visie die achter de zangfeesten en het

133M.ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998,89.134‘DefamilieKluger’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=ZJcH6SUM70A).Geraadpleegdop4februari2016.135DEMEYERenTRAPPENIERS,Lexicon,68.136S.BLANCKAERT,WillTura,Leuven,2009,297-310.137J.DELVAUX,Belpop:deeerstevijftigjaar,Gent,2011,100.138ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,39.

38

ANZ schuilden. Hij tekende present op Kazuno 1970 maar weigerde resoluut elke

participatieaanNekka. In1973hadhijmetKlugerdemonsterhitLaatmenutochniet

alleengescoorden in1975schreefhijhetconcoursvoorFranschanson inSpaopzijn

naam. Via dat concours hoopte hij aansluiting te vinden bij een meer internationaal,

Frans cultureel circuit. Dat Verminnen niet enkel afhankelijk zou zijn van het door

Nekkaaanvoerdecircuit,maakteeendeelnamebespreekbaar.139Toendeinternationale

doorbraak, waar een Franse plaat na Spa voor had moeten zorgen, uitbleef, ging

VerminnenalsnoginopCelis’uitnodigingvoorNekka1976.

DevernieuwingvanNekka1975werdechternietdoorgezet.Erwerdteruggekeerdnaar

de combinatie Nederland/Vlaanderen en kleinkunst. Toots Thielemans zou

instrumentale intermezzi brengen. In het voorwoord verdedigde Celis die keuze.140

Enerzijds stelde hij datNekka het kind is van de goden van sport en spel enmuziek,

anderzijds dat Nekka temidden van de Vlaamse jeugd is opgegroeid en het ANZ zijn

pleegvader is.GezienbeideargumentenkonNekkavolgensCelisgeenandere richting

uitgroeiendanhetdevoorbijejarengedaanhad.141Deverhardetoonwerdookgebruikt

in de aankondiging van het 40e zangfeest: ‘Wij zijn en blijven een radicale,

compromisloze protestmanifestatie tegen het Belgische establishment’. 142 De

vernieuwdeVlaamsenadruk leidde toteengrootsebotsingmetdeNederlandsegroep

Botsdie in een vanhunnummersde socialistische Internationale verwerkten.Net als

VerminnenwasBotsverwardomdatNekka1975hetpadhadgeëffendvooreenmeer

apolitiek en open festival. Het provocerende Bots doorbrak de traditie van apolitieke

Nederlandse zangers die zoals Herman van Veen steeds een performance neerzetten

zonder iemandtegendeschenenteschoppen.143DatdeBRTna twee jaarafwezigheid

alleen maar de socialistische uiting van Bots filmde, deed de gemoederen hoog

oplaaien.144Verschillende lezersbrieven in ‘tPallieterke schreeuwdenmoord enbrand

eneistenhetontslagvanRichardCelisomwillevandezehistorischeinschattingsfout.145

AlsreactieophetvoorvalbegonnendemilitantenvandeVlaamseBewegingdeVlaamse

139J.VERMINNEN,informeelgesprek,9januari2016.140C.BOUCHARD,Kleinkunstpocket76,Antwerpen,1976,3-4.141ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,114.142ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1976.143P.VANMOSSEVELDE,‘Reuzenbouwen‘nekka‘76’’,DeStandaard(29september1976).144J.D’HAESE,‘Bots,…eennieuwebotsvoorhetANZ’,’tPallieterke(5oktober1976).145‘Lezersbrieven’,’tPallieterke(14oktober1976).

39

leeuw te zingen.146De tekst van het bewuste nummer vanBots stond afgedrukt in de

pocket.CelisbleefvasthoudenaanzijnmuzikaaleerderdanpolitiekeNekka,maarwerd

afgestraftdoorhetpubliek.

Ondertussen ontstond via Nekka een natraject. Nekka zorgde voor een circuit langs

Hasselt, Eindhoven, Rotterdam en Amsterdam. In 1976 werden Loeki Knol, Erik van

NeygenenLievenopgenomen indeprogrammatieomdatNekkabelangbleefhechten

aan nieuwe instroom. 147 Het werd duidelijk dat Nekka om het even wie kon

programmerenentochhetSportpaleisuitverkocht.Hetwaskorenopdemolenvande

persdieNekkableef aanvallenomwille van zijn ambiguepositie.Ondanks een zekere

politieke achtergrond, heeft Richard Celis steeds getracht om pluralistisch te

programmeren.148Het boekenvanBotswas indat opzicht eenmoedige en volwassen

keuze. 149 Het versplinterde publiek was het daar niet altijd mee eens, maar het

weekbladVandaagvroegzichafinhoeverreeenpubliekeenstempelophetevenement

drukt en verantwoordelijk is voor de ideologische onderbouw van de organisator.

Betekentbijvoorbeeldhet feitdatVolksunie-voorzitterHugoSchiltz vanaf editie1971

elk jaar aanwezig was, dat Nekka per definitie een nationalistisch streven voor ogen

hield?DieambiguïteitzouvolgensVandaagdewerelduitgeholpenworden,alsNekka

eenautonomekoerskonvaren.150

Dat Nekka ondanks veel discussie nog steeds een hoogdagwas in het kleinkunstjaar,

beweesWim Kan door op Nekka 1976 de LouisDavidsring aan Herman van Veen te

schenken.151DieNederlandseonderscheidingvoordekleinkunstwerduitgereiktsinds

1948aanmensendieeenbijzonderewaardetoevoegenaanhetgenre.Het iseenprijs

van onbepaalde duur tot het moment dat de drager in samenspraak met het comité

beslistomhemdoortegeven.HermanvanVeenschonkderingin2015aanClaudiaDe

146F.JANSSENS,‘AntwerpsSportpaleiswas’nwareNekka-heksenketel’,GazetvanAntwerpen(4oktober1976).147G.LAMBRECHTS,‘HetchansoninVlaanderen’,Kick(december1976),10.148BOUCHARD,Kleinkunstpocket76,Antwerpen,1976,3.149M.VERHELST,‘Nekka’76hadklasse’,Vandaag,(november1976).150J.DREESEN,‘Nekka76:alsliefdezoveeljaarkanduren…’,DeBond(8oktober1976).151‘ArtiestenpleiadeopNekka’76:veelvolkenconsternatieomsocialistischstrijdlied’,Volksgazet(4oktober1976).

40

Breij en zij is sinds 1948 de vierde laureaat. 152 De verharde politieke sfeer die

daarentegenrondNekka1976hing,kandeelsverklaardwordendoordeaanloopnaar

het communautaire Egmontpact of gemeenschapspact in 1977.153De opvolger van de

staatshervorming uit 1970 moest de verdere federalisering van België

bewerkstelligen.154OmdathetpactmeteenopgrootVlaamsprotestkonrekenen,werd

hetnooituitgevoerd.VerschillendeelementenuithetEgmontpactvormdenlaterwelde

basis vanverdere staatshervormingen.Eendirect gevolg vanhetEgmontpactwashet

afscheurenvanhet radicale segmentvandeVolksunie.155Voorheteerstkwamereen

diepebarst indepartijpolitieke invullingvandebredeVlaamseBeweging.Datdieop

haargrondvestendaverde,zorgdeervoordathetzangfeestvoorheteerstsindslangnog

eenshetSportpaleisuitverkocht.156

Deconcertzaalalstopjevandemuzikaleijsbergwaardegrotenderaardekunnentonen

watzewaardzijn.

NaastuitgeverijenzoalsdievanKlugergingenookdeconcertzaleneengroterolspelen

indeontwikkelingvanhetcultureleleveninBelgië.DeAncienneBelgiquevervuldeeen

pioniersrolopdatvlak.Langvoordemuziektempelvereenzelvigdzouwordenmethet

podium in Brussel, was de Ancienne Belgique een soort circuit met vestigingen in

Brussel,AntwerpenenGentenstructurelesamenwerkingsverbandenmetdeOlympiain

ParijsenhetKursaalinOostende.ZoalsdegebroedersKlugerhetmooieweermaakten

in het land van de uitgeverijen,werdMathonet de godfather van de eerste Belgische

culturele infrastructuur.157In1935komtdeBrusselseAb inhandenvande familie, in

1937volgtAntwerpenentweejaarlaterookGent.OfficieelhetendezalenindeVlaamse

stedenOudBelgië,maariedereenverkiestdeFranstaligevariant.InGentsluitdezaalin

1966dedeurenenAntwerpenhoudthetvoltot1978.Omwillevanhetfaillissementvan

deMathonets gaat ook deBrusselseAb in 1971na vijfendertigmooiemuzikale jaren

onherroepelijkdicht.VaderGeorgesMathonethielddeAbtijdensdeoorlogopenomde

152ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,89.153A.VANDECASTEELE,‘Gemeenschapspact’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,1246-1251.154M.REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,Tielt,2009,243.155J.BOUVEROUXenL.HUYSE,Hetonvoltooideland,Antwerpen,2009,20.156P.CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,Leuven,2012,106.157J.RAL,AncienneBelgique:eenmuzikalegeschiedenis,Antwerpen,2014,25-29.

41

Belgischetroepenvanamusementtevoorzien.Hijwerdtottweekeertoegearresteerd

maarkoneendeportatietelkensvermijden.158Wanneerderustnadeoorlogterugkeert,

organiseert de Ab voornamelijk variété, een verzamelnaam voor bonte avonden met

eten en drinken, dans, zang, sketches en circusactiviteiten: voor ieder wat wils. Het

overwicht van het variété blijft behouden tot het midden van de jaren vijftig. Bruno

Coquatrixwordtdan artistiek leider vandeOlympia inParijs,waarhet variétéplaats

ruimtvooravondvullendchanson.DesamenwerkingtussenCoquatrixenMathonetlag

in het aanbieden van een tournee met try-outs in Antwerpen, Oostende en Gent en

showsinBrusselenParijs.159

De invloed van deOlympia is zo groot dat ook het aanbod van de Ab fors verandert.

VooralBrusselgaateenvastewaardewordeninhetprogrammavandeFransesterren

dieinhetbeginvandejarenzestigeenFranstaligeantwoordformuleerdenopderock

and roll die overgevlogen kwam uit Amerika en Groot-Brittannië: de yéyé. Charles

TrenetiskindaanhuisinBrusselenAntwerpenenEdithPiafbrengtopheteindevande

jarenvijftigCharlesAznavourmeenaarBrussel.160KlugersteltGeorgesMathonetvoor

omWillTurateprogrammeren,maarMathonetgaatdaarnietopinomwillevandetaal.

Een Vlaams avondvullend programma was op dat moment uit den boze, het Franse

chanson heerste.161Verminnen zag George Brassens optreden in 1967, die ook sinds

1953 jaarlijks op bezoek kwam. Toen nog beginnend, maar in 1967 incontournable,

getuigedeGrandPrixdePoésie vandeAcadémieFrançaise.HetwasookBrassensdie

sinds zijn eerste stapjes op het podium riep dat hij begrepen wilde worden en niet

slechtshofnarwildezijn.162

JariDemeulemeesterleiddedeAbtussen1988en2011,toenhetleegstaandepandvan

MathonetwerdopgekochtdoordeVlaamseregeringentengevolgevanhetEgmontpact

werd toegewezen aan de Vlaamse Gemeenschap om in Brussel aan cultuur te doen.

Demeulemeesterwerkteereerstalsartistiek,lateralsalgemeendirecteur.Hijsteldedat

jealscultuurhuis tendodebentopgeschrevenals je jeprogrammatienietomdetwee158DegeschiedenisvandeAb,Canvas,13augustus2013(https://www.youtube.com/watch?v=BPSceP6ejEU).Geraadpleegdop10februari2016.159ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,247-151.160RAL,AncienneBelgique,43.161BLANCKAERT,WillTura,134.162R.FALLET,GeorgesBrassens,Parijs,2001,57-76.

42

jaar vernieuwt.163De Ab van Mathonet was dan wel legendarisch op het vlak van

Franstaligemuziek,derockandrollgolfmisteze.Datdeyéyédezinnenverbijsterdeen

dienstdeedalsTrojaanspaard,kannietontkendworden.Mathonettrachttehetgebrek

aan Engelstalige rock op te vangen door yéyé als Johnny Hallyday, Jacques Dutronc,

MichelPolnareffenClaudeFrançoisteprogrammeren,maartoenBillHaleyin1955zijn

monsterhitRockaroundtheclockuitbracht,hoordeMathonethet inKeulendonderen.

Haley was de gedroomde afsluiter van Expo 1958 en het optreden werd live

uitgezonden op de televisie. Daarna ging hij op tournee langs de Ab in Gent en

Antwerpen. Brussel kreeg een herkansing bij Haleys comebacktour in 1974.164Dat de

BrusselseAncienneBelgiqueeenbastionvanFranstaligemuziekwerd,verklaartdeels

datdemarsenopBrusselin1961en1962endeLeuvensekwestiein1966-1968geen

invloedhaddenopdeprogrammatie.165Netalsdemuziekuitgeverij vanKluger, stapte

de familie Mathonet meteen mee in een internationaal netwerk: een kans die de

kleinkunst niet kreeg. Natuurlijk snijdt het mes aan beide kanten, getuige het niet

opnemen van Tura in de programmatie van de Ab. Volgens Mathonet was

Nederlandstalige muziek in het begin van de jaren zestig al te zeer aangetast door

flamingante banden om zomaar mee te springen op de kar van de ontluikende,

internationalesector.166

KindaanhuisindeBrusselseAbwasookJacquesBrel.Hetlijktsimpelomhemmeein

decategorieFransesterrenondertebrengen,maardatzoutekortdoordebochtzijn.

Brel werd geboren in Vlaanderen als telg uit een kroostrijk gezin van Franstalige

Vlamingendieeenkartonfabriekuitbaatten.De jonge Jacquesdeedzijndeel inkarton

maar besefte snel dat het fabrieksbestaan niet voor hem was weggelegd.167Hij had

steedseengitaaromdehalsenwaserrotsvastvanovertuigddatmuziekzijntoekomst

zou zijn. Zoals alle ambitieuzemuzikanten klopte hij aan bij Jacques Kluger, die hem

doorverweesnaarParijs omdathij een andereomkaderingnodighaddanKlugerkon

163DegeschiedenisvandeAb,Canvas.164K.VLERICKenK.VANKEYMEULEN,‘VetkuivenenAfghaansejassen’,B.DEVLIEGHERred.,9000toeren:vijftigjaarmuziekinGent,Gent,2015,22.165IndeliteratuuroverdeBrusselsecultureleinfrastructuurindetweedehelftvandetwintigsteeeuw,zijndetaalkwestiesnietaanwezig.166RAL,AncienneBelgique,47.167‘JacquesBrel’,Belpop,Canvas,18december2008(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/film/cobra-kijkt-tv/1.1465480).Geraadpleegdop9februari2016.

43

bieden. Hopend op een doorbraak in Parijs, bracht Brel in 1954 een eerste lp uit die

volledig flopte.168Zijn grote idool Brassens degradeerde hem tot Abbé Brel, omdat

Jacquesenerzijdstekatholiekenanderzijdsmetteweinigdurfvoordedagkwam.169De

doorbraakkwamer twee jaar latermetde lpQuandonaquel’amourmetdaarophet

onsterfelijkeNemequittepas.EenanderelementdatbijdroegtotBrelsdoorbraakwas

hetfeitdatJulietteGrécoeennummervanhemcoverdeenzozijnnaamaankondigdebij

haaropdatmomentveelbrederpubliek.170

Hoewel Brel het liefste in de categorie van het Frans chanson belandde, had zijn

moederlandeengroteaantrekkingskracht.171Sinds1957passeerdehijelkjaareenweek

oftweeindeAb.Optredenaanheteindevandejarenvijftigmagnietverwardworden

met de manier waarop vandaag mensen naar muziek gaan kijken. Het is eerder

uitzonderlijkdatperformersmeerderedagenblijvenhangenenalsdatgebeurt, isdat

omwille van uitverkochte zalen. In de jaren vijftig en zestig werden artiesten per

definitie voor een aantal weken geboekt en zouden ze vervolgens elke avond

aantreden.172Vandaag bepaalt het programma wie komt kijken. Toen schotelde de

programmatorartiestenvooraaneenvastpubliekdatelkeweekzouafzakkennaarde

bühne.BrelsbandmetBelgiëbeperktezichnietenkel totdeAb.BrelvoeldezichBelg

eerderdanFransman,WaalofVlaming.IneeninterviewvoordeBRTin1961sprakhij

dewiluitomdedienstplichttehervormen:stuurdejongenszesmaandennaarhetleger

endandeVlamingenzesmaandennaarWalloniëenandersom.VolgensBrelwasBelgië

meer waard dan een taalstrijd omdat iedereen tandpijn heeft op dezelfde manier.

Iedereenkijktnaarzijnvrouwopdezelfdemaniereniedereenhoudtopdezelfdemanier

welofnietvanspinazie.173

De toenadering van Brel tot België en zijn standpunten ten opzichte van de

binnenlandsepolitiekdrevenhem,in1961en1962,naaraanleidingvandemarsenop

168‘DefamilieKluger’,Belpop,Canvas.169C.TINKER,GeorgesBrassensandJacquesBrel.Personalandsocialnarrativesinpost-warchanson,Liverpool,2005,25-32.170M.ELFERS,JacquesBrel,Amsterdam,2003,57-63.171J.ANTHIERENS,‘Brel,Jacques’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,949.172RAL,AncienneBelgique,198-199.173JacquesBrelparledesonplatpays,video,9oktober2013(https://www.youtube.com/watch?v=yosog5dKhAc).Geraadpleegdop25maart2016.

44

Brussel,tothetuitbrengenvantweeNederlandstaligenummers:MariekeenMijnvlakke

land. Op die manier belichaamde Brel het litteken tussen twee culturen. 174 De

toenaderinggebeurdenietzonderslagofstoot,wantin1959kwamhijnaarbuitenmet

LesFlamandeswaarinhijVlaamsevrouwensarcastischbezong.Hetliedzorgdevooreen

vloedgolf aan protest.175 Brel verdedigde zich door te stellen dat hij trachtte een

humoristische karikatuur op te hangen die niemand kwaad wilde doen.Wanneer hij

beginjarenzestigwerduitgenodigdomoptetredeninLeuven,werdhemcontractueel

verbodenomLesFlamandestenberde tebrengen.NatuurlijkopendeBrelzijnsetmet

hetomstredennummerenkreeghijvanallesnaarzijnhoofdgeslingerd.Wanneerhet

liedjegedaanwas,draaidehijzichomnaarzijnmuzikantenenriephij:‘Onlarefait!’.176

DeideevanBreldatmuziekgeenpolitiekmagzijn,sprakhijuitvanuiteencomfortabele

positie.NetalsKlugerenMathonetwasNederlandstaligemuziekvoorhemslechtseen

uitstapje,eenuitzonderingtenopzichtevandehoofdzaak.MetNederlandstaligemuziek

moesthijzijnlevennietonderhouden.EenandervoorbeeldwasRoccoGranata,dieeen

belangrijkerol speelde inhetontluikendekleinkunstlandschap,maarernooitvolledig

deelvanuitmaakte,enhetdusooknooitnodigachtteompresenttetekenenopNekka,

ondanksdeherhaaldevraagvanCelis.177

Voordemijnramp inMarcinellehaddeBelgische regeringeen contractmet Italiëdat

ervoor zou zorgen dat Italiaanse gastarbeiders de Belgische mijnen bevolkten. In de

eersteplaatsginghetoverdeWaalsemijnen,waarookeengrootpercentageVlaamse

pendelaars de rotsen te lijf gingen omwille van de benarde Vlaamse economische

situatie.178EuropaevolueerdeonderimpulsvandeEuropeseGemeenschapvoorKolen

en Staal naar een samensmelting van waterwegen en mijnsites voor een efficiënter

transport.ErontstondeenoverhevelingvandeWaalsenaardeVlaamsemijnindustrie.

OndertussendraaidendeLimburgsemijnenopvolletoeren.VaderGranatawaseenvan

deItaliaansegastarbeidersdiezijnwegnaardemijnvanWaterscheivond.Eenjaarlater

werd ook zijn familie overgebracht naar België. 179 Rocco Granata sprak sneller

Nederlands dan zijn ouders en speelde accordeon na school. Zijn vader wilde echter174ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,90.175ELFERS,JacquesBrel,130-132.176‘JacquesBrel’,Belpop,Canvas.177R.GRANATA,Mijnleven,Tielt,2013,74.178REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,210.179R.GRANATA,Rocco.Deautobiografie,Antwerpen,2009,15-23.

45

nietswetenvaneenmuzikantenlevenenduwdezijnzoon inderichtingvaneenstiel.

RoccogingmeteenwerkcontractaandeslagineenVespagaragenietverbuitenGenk.

HetmuzikalebloedkroopwaarhetnietgaankoneninhetgeniepnamRoccodeelaan

een aantal Italiaanse muziekwedstrijden die aan het eind van de jaren vijftig als

paddenstoelenuitdegrondschotendoordeItaliaanseimmigratie.180In1958wonhijde

wedstrijd inSeraingwaardooreenheelaantalmuziekmaatschappijencontractennaar

zijnhoofdgooiden.Tegenbeterweteninweeshijdiecontractenafenkroondehijzich

totpioniervanheteigenbeheerinVlaanderen.Kortdaaropbrachthijeeneerstesingle

uitmetMarinaalsB-kant.Hetsuccesisbuitenaards.181

Marina wordt honderden keren opnieuw opgenomen en zou het later tot enige

Belgischeevergreenschoppen.RoccostichttedemuziekuitgeverijGranataMusicenkort

daarophetlabelCardinalRecords.HijsloegdezelfdeweginalsKlugerindezindathij

trachtteomzoveelmogelijk fasesvanhetmuzikale creatieproces te integreren in een

eigenstructuur.NetalsKlugerzaghijbroodinNederlandstaligemuziekenin1964nam

hijzelfeeneerste liedjeop inhetNederlands:Noordzeestrand.182Tot iedersverbazing

slaat het aan in Nederland, volgens velen omdat je niet kan horen dat het door een

Vlamingingezongenwerd.OmdatRoccoGranataindeeersteplaatszelfmuzikantwas

en geen uitgever, groeit zijn stal met artiesten uit hetzelfde muzikale segment. Zo

tekenenMielCools,MarinoFalcoenWillFerdybijCardinal.Coolszou laterzijneigen

weg gaan en met Kalliope een bijzonder succesvol Nederlandstalig platenlabel

uitbouwen. In 1965 worden Granata en Neefs partners in een nieuw

managementbureauomalleartiestenuitdestalookeffectiefophetpodiumteplaatsen.

Omwillevaneenontbrekendewerkvergunningwordthetbureaugesloten.NetalsBrel,

Kluger en Mathonet, bouwde Granata een carrière uit in de muzieksector waar de

Vlaamse kleinkunst slecht een klein deeltje van vertegenwoordigde. Daardoorwas de

invloed van het ANZ op deze spelers relatief klein tot onbestaand, een voordeel dat

muzikantendieopgroeideninhetVlaamsekleinkunstlandschapniethadden.183

180R.GRANATA,Mijnleven,Tielt,2013,56-68.181‘RoccoGranata’,Belpop,Canvas,11oktober2013(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/muziek/1.1752331).Geraadpleegdop7februari2016.182GRANATA,Rocco,56-74.183‘RoccoGranata’,Belpop,Canvas.

46

Deonbewusteflamingantebandvandekleinkunstpioniers.

InVlaanderenwarenWillFerdyenKoRvanderGotendepioniersdierichtinggavenaan

eennieuwNederlandstaliggenredatafstandnamvandeschlagersendebonteavonden

diede jarenvijftighaddengedomineerd.GeïnspireerddoorCharlesTrenet,gingFerdy

opzoeknaartekstdieinhoudbovenrijmelarijzette.Indatopzichtkreeghijgezelschap

van KoR van der Goten, die zich baseerde op Brassens.184Eind jaren vijftig en begin

jaren zestig was er dan ook een duidelijke invloed van het Frans chanson op het

Nederlandstalige lied.Will Ferdydebuteerde in1951metZiedegijmijgere: eenbraaf

liedjeuitdecategorieënschlagerenlevenslied.KoRbewandeldevanmeetafaandeweg

vandemeesteweerstandenschoptewaarhijkonopiedersschenen.Deverdienstevan

vanderGotenisdathijhetmogelijkmaakteomoverdingentepratendievoordienhet

liefst verborgen bleven.185Zo is bijvoorbeeld seks voor het huwelijk is een thema dat

vaak terugkwam in zijn werk. Een eerste mijlpaal in die nieuwe inhoudelijke

Nederlandstalige muziek is het op muziek zetten van het gedichtHet schrijverkevan

GuidoGezelleuit1858doorWillFerdy. EenweloverwogenkeuzevanFerdywashet

niet.HetleekFerdyinzijnzoektochtnaartekstueleinhoudgeenslechtideeomaante

kloppenbijdegrotedichtersvanhetvaderland.186LaterbevestigdeFerdydathijniet

stilstond bij de connotatie die Gezelle opriep bij de Vlaamse Beweging.187Niet alleen

miste kleinkunst de aansluiting bij het internationaal circuit dat in België werd

vertegenwoordigddoorMathonetenKluger,eeneigenonafhankelijkcircuituitbouwen

luktenietomdatdebandmetdeVlaamseBewegingvaninhetbeginwerdbestendigd.

NietalleenbrachthetgebruikvandeNederlandsetaalendeemancipatorischegedachte

eenonbewustelinkmetdeflamingantischeontvoogdingspolitiekmetzichmee,ookde

pioniers van het genre reikten de hand naar een oudere culturele traditie die op zijn

minst onderhuidse banden hadmetwat later uit zou groeien tot een flamingantische

politiek.

184L.VANDEKERCKHOVE,KleinkunstinVlaanderen:eenvertoognaarhetwaarom,Onuitgegevenmasterproef,KatholiekeUniversiteitLeuven,subfaculteitgeschiedenis,1998,24-35.185ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,79.186P.COUTTENIER,‘Gezelle,Guido’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,1308-1313.187W.FERDY,Moeilijkejaren,1992,Boortmeerbeek,20-56.

47

Volgens historicus Lode Wils was Gezelle duidelijk een product van een voorgezette

Belgischenatievorming en kreeghij daardoor eenplaats in deVlaamsenatievorming.

HetwerkvanGezelledraaideomeenzekerevrijheiddienodigwasomdekatholieke

Vlaamse traditie uit bouwen. Belangrijk voor Gezellewas de onafhankelijkheid in dat

streven tenopzichtevandeprotestantse invloeduithetnoordenenhetvrijdenkende

Frankrijkuithetzuiden.188DathetVlaamsestrevenwerdondersteunddoorderooms-

katholiekekerkisvolgenshistoricusEricHobsbawmgeentoeval:deverdedigingvande

oudetaaldraagtimplicietdeverdedigingvanoudetraditiesmetzichmee,waardoorhet

voor oude religies logisch was ommee te stappen in een nationalistisch streven. De

volkstaal werd in de loop van de negentiende eeuw steeds meer een politiek en

levensbeschouwelijk ankerpunt in het hedendaagse leven. 189 Gezelle heeft ervoor

gezorgd dat het streven naar die eigen volkstaal geïntegreerd werd in de religieuze

traditie die op dat moment een sterke greep had op de Vlaamse samenleving. In de

negentiende eeuw botsten het Vlaamse en het Belgische bewustzijn nauwelijks. De

EersteWereldoorlogzettezeonverzoenlijktegenoverelkaardoordeDuitseinmenging.

In1930manifesteerdende flaminganten tegende ideedatBelgiëenVlaanderen twee

identieke vaderlanden waren. Volgens Wils heeft Gezelle die beweging ongewild

gestart. 190 Het op muziek zetten van Gezelle ter stichting van een nieuwe,

Nederlandstaligestijlstondbolvansymboliek.191Bewustreikennaarhetinternationaal

cultureel circuit, werd geblokkeerd, onbewust reiken naar de eigen traditie en diens

flamingantebandenwerdonbewustbeantwoord.

DejarenzestigbodendeperfecteonderbouwvoorFerdyenvanderGotenomeenweg

te banen voor een eerste generatie kleinkunstenaars.192Kleinkunst als verzamelnaam

voordienieuwemuzikantenstootteverschillendeartiestentegendeborst.VolgensJan

deWildehaat iedereenhetwoord,maar blijft iedereenhet gebruiken.193Vooral in de

jaren zeventig wordt vanuit de muzikanten fel gereageerd tegen de naam door

muzikantenalsKrisdeBruyneenJohanVerminnendiekleinkunsteennieuwerichting

gaven en zichzelf eerder in de zelfverzonnen categorie polderpop plaatsten. De188L.WILS,VandeBelgischenaardeVlaamsenatie,Leuven,2009,95-107.189E.HOBSBAWM,NationsandNationalismSince1780,Cambridge,1990.190B.DEWEVER,‘Wils,Lode’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,3758-3759.191WILS,VandeBelgischenaardeVlaamsenatie,95-107.192ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,46.193‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas.

48

semantischediscussies overdenaam laaienhoogop tot opdedag vanvandaag. Stijn

Meuris, die in het begin van de jaren negentig een nieuwe elan bezorgde aan het

Nederlandstalige lieddoormetNoordkaapHumo’sRockRally tewinnen, ismisschien

demeestberuchtetegenstandervanhetmuzikalehokjesdenken.Zijnwerkbelandtinde

Fnacsteevast inderekkenvandeNederlandstaligemuziekendatmaakthemzoboos

dathijooithethelelandrondreedomnietalleenzijneigenmuziekteverplaatsen,maar

ookdeDuitsersvanRammsteinonderDuitstaligtecategoriseren.194Hetontstaanvande

kleinkunstwaseenbewustebewegingindezindatartiestenzichkondenuitdrukkenin

huneigen taal engezegdkregenwat zewildenzeggen.195KrisdeBruyneverwoordde

hetstreven:‘WewordengeboreninhetNederlands,wemakenruzieinhetNederlands,

wehebbennachtmerriesinhetNederlands,weneukeninhetNederlandsenweroepen

oponsmoederinhetNederlands.Waaromzoudenweonsdanuitdrukkenineenandere

taal?’196Depolitiekeconnotatiedieermeegepaardgingwaseenongewildgevolgeneen

kwestievannevenschade.

Desemantischediscussieoverhethoeenwatvandekleinkunstzalnooitstoppenomdat

de ambigue link tussen het Nederlandstalige chanson en de flamingantische politiek

intrinsiekaanwezigwastoendetraditieontstond.Datmaaktdediscussieabsurd,indie

zindateronbewuststeedswordtteruggegrepennaareentraditiewaarmeninhoudelijk

geendeelvanuitmaakt,maarvormelijkwel.DaarwaarWoodstockdeannaleningingals

een pure ontketening van de tegencultuur van de Amerikaanse jongeren, staat het

equivalent voor de kleinkunst in de geschiedenis geschreven als een symbiose tussen

een variant van de culturele vernieuwing in de jaren zestig en een politiek

nationalistisch streven. De artiesten die het hevigst tekeer gingen tegen alles wat

kleinkunstalsstromingbelichaamt,warenonderandereJandeWilde,KrisdeBruyne,

WannesvandeVeldeenIvanHeylen.Hetgroteprobleemwasdatzij inhunartistieke

groeinietanderskondendandeelnemenaanhetkleinkunstsysteemdatzelaterzouden

bekritiserenomdatzeermetbeidevoeten instonden.Zijhaddende luxevanGranata,

NeefsenBrelniet,dieeldersleefdenvanhunmuziek.Ofbreder:MathonetenKluger,die

hun ambacht hadden verheven tot hun beroep. De tegendraadse kleinkunstenaars

194DELVAUX,Belpop,136.195REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,222.196‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas.

49

tekendenallemaalpresentopNekka1973,voornamelijkomdatzenietanderskonden.

Demarktwaszoklein,datdepromotionelenadelenvaneenniet-deelnamegigantisch

waren.Tochwerdin1973opNekkaalduidelijkdatdiesymbiosesnelhaargrenzenzou

bereiken.Naareendergelijk,hetzijinternationaal,fenomeenverwijstSimonReynoldsin

zijnalgemenestudieoverhetontstaanvanmuzikalegenres.Hetopzichzelfstaaniseen

absoluteconditiosinequanonomhetgenretebestedingen.197Belangrijkindetheorie

vanReynoldsisdathetontstaanvanhetgenreeenloutermuzikaalgebeurenis.Hetfeit

dat de kleinkunst in Vlaanderen door de verbintenismet de traditie van de Vlaamse

Beweging,ookeenpolitiekeinvullingkreeg,maakthetVlaamsekleinkunstlandschapzo

uniek.198

Nekka:eenfeestjewaarartistiekweinigmeetewinnenvaltineconomischdonkeretijden.

Vanaf1973vergroottedegreepvanhetANZopdekleinkunstwereld.RichardCelishad

in 1972 al een beknopte versie van Nekka georganiseerd in Eindhoven, daags na het

Sportpaleis,enwasvastbeslotenommetNekkateevoluerenvaneenfestivalnaareen

circuit.HetSportpaleisinAntwerpenzouhetspeerpuntblijven,maarCeliswildeinde

nasleep soortgelijke evenementen organiseren met dezelfde artiesten. Er ontstonden

dochterfestivals in Eindhoven, Rotterdam en Heist. 199 De Vlaamse kleinkunst had

volgensCelisbewezendatzeopgelijkevoetstondmetdeNederlandsevariantendatde

tijd was aangebroken om te bouwen aan een eenvormige Vlaams-Nederlandse

cultuur.200CeliswaszoenthousiastdathijoverNekkaFrans-VlaanderenenNekkaZaïre

sprakvoor1974,welkeuiteindelijkallebeinietdoorgingen.DegreepvanhetANZopde

kleinkunstsectorvergroottenietenkelmetdeuitbouwvanNekka toteencircuit.201In

1973kwamhet vakbladKick, dat voorheenMuzekeus heette en onder leiding van Jos

Geertsstond,inhandenvanhetANZ.202

197S.REYNOLDS,Retromania:popculture'saddictiontoitsownpast,Londen,2011,45-57.198J.DEWILDE,‘Muziek’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,2131-2134.199‘BrusselenEindhoven’,DeBond(8september1973).200J.DREESEN,Kleinkunstpocket73,Antwerpen,1973,3-4.201‘Zaïrenektnekka-Zaïre’,DeStandaard(11juni1975).202DREESEN,Kleinkunstpocket,4-5.

50

DatNekka incontournablewerd,merktenookdegroependie inde jarenzeventigzelf

stapjes zetten in de Nederlandstalige muzieksector. De Snaar, de groep van de

gebroedersDeSmet,zou in1970ontstaanenviaallerlei regionalemuziekconcours in

hetkleinkunstcircuitbelanden.Indememoiresvandegroep,geschrevendoorKrisDe

Smet,wordtindebeginjarenvooralnotagemaaktvankleine,rokerigekroegenwaarin

dekelderonaangekondigdeoptredenswerdengeorganiseerdomnietindeproblemen

te komen als zou blijken dat de drankvergunning niet in orde was.203Voorbeelden

warenhetTrefpuntvanWalterDeBuck inGentendeMallemolenvanLeonLamal in

Hoeilaart.ElkjaartekendeDeSnaaralspubliekpresentopNekkaindehoopdatzeer

ooitzelfzoudenstaan.1972werdhetjaarvanhunofficieuzedoorbraak:zetekendenbij

managementbureauMerlijnengingenvoorheteerstop tournee.Hungeloof inNekka

kreeg een jaar later een fikse knauwomdat zij niet geprogrammeerdwerden en Ivan

Heylenwel.ZijngrootstewapenfeitwashetwinnenvandetalentenjachtvanHoeilaart,

dieDeSnaaraltweejaareerderopzijnnaamzette.In1973gingenzeoptourneemet

WillemVermandereenneigdenzeeerdernaarvolksmuziekdannaarkleinkunst.204Ze

merktenonderandereinHoeilaartdatzehetlangnietslechtdedenvooreentweetalig

publiek,waardoorzeNekkameerenmeerzoudenrelativeren.DeSnaarzouNekkalater

voluit bekritiseren,maar voorhungroeiwashetbelangrijkompresent te tekenen, al

luktedatindejarenzeventigniet.Deeerstekritiekkwameindjarenzeventigmeteen

uithaalnaarhetANZ in een interviewenwasvoornamelijk ingegevendoorwoedeen

jaloezie.HetkostteKrisdeSmetjarenomdatintezien,schrijfthijindebiografie.205In

het interview stond te lezen: ‘Het Algemeen Nederlands Zangverbond is een recht

georiënteerdeclubdiebovendienzeernationalistischis.Zeonderhoudennauwebanden

met allerlei politieke groeperingen zoals de Volksunie. Wij hebben geen politieke

bindingen en zeker niet met dat Groot Nederlands idee. Nationalistische bewegingen

terenopeenandersoortvolksmuziekdandesoortdiewijbrengen.’206

VandejaloezievandeSnaarhadRichardCelisweiniglast.Nadeuitverkochteeditievan

1972,hooptehijopeenknallendvervolg.Erwerdweinigveranderdaandeformuleen

203K.DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,Antwerpen,2011,50-55.204DREESEN,Kleinkunstpocket,10-15.205DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,57-72.206Ibidem,111-112.

51

metachttienduizendtoeschouwerswasookNekka1973eensucces.207Hetgebrekaan

vernieuwingleverdeechteropnieuwkritiekop.DegroteafwezigenblevenMiekenRoel.

Toen zij hoorden dat het ANZ Kazuno zou overnemen, schreven ze eind 1970 al een

charter waarin ze zich engageerden om niet op Nekka te spelen. Volgens hen waren

bijzonderveelartiestenhetmetheneens,maarwarenzijdeenigendiezichereffectief

aanhielden.208DatVuileMongenzijnViezeGastenhetvoorbeeldvanMiekenRoelen

VerminnenvolgdenenookconsequentweigerdenomopNekkatespelen,kelderdehet

beeldvanNekka.209RolandvanCampenhout,diebijMiekenRoelspeeldeophuneerste

plaat,verlietdegroepal in1968omdathijzichnietgeroepenvoeldeomopte treden

voorVlaamseverenigenzoalshetDavidsfonds.210

DezangfeestenenIJzerbedevaartenwarenvooralsuccesvolindejarendatdeVlaamse

Beweging zijn kracht politiek kon verzilveren. Vanaf 1973 werd de binnenlandse

politieknietmeerbeheerstdoorhetcommunautairdebatzoals indetweedehelftvan

de jaren zestig. Vanaf 1973 steeg dewerkloosheid door dewereldwijde oliecrisis, die

veroorzaakt werd door de Jom Kippoeroorlog in het Midden-Oosten. De

maximumsnelheid op autosnelwegen werd herleid tot honderd en op zondag mocht

niemanddebaanopmetdeauto:hetdagelijkselevenwerdgetroffen.211Indeloopvan

dejarenzestighaddendemiddenveldorganisatieseenzekerepositieverworvenbinnen

hetbestuurendecrisiszoudaarnietsaanveranderen.Belgiësleeptezichvanpolitieke

impassenaarpolitiekeimpasseentotindejarentachtigzoueenBelgischeregeringeen

gemiddelde levensduur van zes maanden hebben. Ondertussen ontstond de punk en

brakhetwereldwijde culturele forumopen. In de eerste jarennade crisis zoudende

toeschouwersaantallen van de IJzerbedevaart en het zangfeest terugvallen. Vreemd

genoeg bleven de toeschouwersaantallen van Nekka stabiel. Dat bewijst dat het

apolitieke streven van Celis tot op een bepaalde hoogte een invloed had op de

samenstellingvanhetpubliek.212

207‘Nekka:matenvriendelijk’,DeBond(12oktober1973).208ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,65.209‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=hT77oSUe-B0).Geraadpleegdop3februari2016.210W.DECOENE,‘Nekka73:eenkeukenzonderkok’,Jee(september1973).211REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,263-270.212CORDY,WijzingenVlaanderenvrij,41.

52

Nekka1973wasergbraafenuitgeblust.RegisseurRemyVanDuin,dieookhetzangfeest

regisseerde,hieldvastaanzesminutenperartiestendatincombinatiemethetgebrek

aan nieuw bloed, zorgde ervoor dat er in die zes minuten nauwelijks iets nieuws

gebeurde.213 Armand, Ivan Heylen en Wim de Craene schopten tegen schenen en

ijverdenvoorhetstatuutvandekleineman,diemoetopboksentegendegrotewereld.

WimdeCraeneraaktehetcommunautaireevenaanmetBrussel,maarmemorabelvond

het publiek het niet. Zelfs Wannes van de Velde zweeg op de planken van het

Sportpaleis.214Heel even laaidende gemoederenop toenArmandde tweede vers van

VrijheidinhetFranszong.Eenaantalkrantenriepenhetakkefietjeuit tothoogtepunt

vande avond.VolgensdeBond evolueerdeNekkanaar een evenementwaar artistiek

weinig tewinnenviel: eenvriendelijk enmat feestje.Nekkawas in kleinkunstlandde

inhuldiging van de winterstop geworden, het hoogte- en eindpunt van het

kleinkunstjaar,maaraanhettempovan1973zouhetvolgensdeBondvoorgoedwinter

blijven. 215 Dat het de Nederlander Armand was die de draak stak met het

communautaire,wassymptomatisch.DatzelfsvandeVeldezweegwasopmerkelijk.Is

hetmogelijkdatartiestenhunauthentiekezelvereguleerdeninfunctievanNekka?Inde

biografievanWannesstaathoeirritanthijhetvondomaantetredeninhetSportpaleis

in het najaar.216Het is dan ook niet toevallig dat, wanneer hetmonopolie van Nekka

verviel en Nederlandstalige muziek kon meereizen met de trein van een ander

infrastructureel circuit, vandeVelde nietmeer op hetNekkapodiumverscheen. 1973

waszijnlaatstedoortocht.

Hetzouuiteindelijknogeenkleinetwintigjaardurenvoorerpaalenperkwerdgesteld

aan de ambigue relatie tussen kleinkunst en flamingantische politiek. Het was een

uitzondering als de finale van Vlaanderens belangrijkste rockconcours Humo’s Rock

Rally,diehet levenslichtzag in1978,geenNederlandstaligegroepenbevatte.Welwas

het eenuitzondering als die groepenookdaadwerkelijk het podiumhaalden. In 1990

werddeuitzonderingderegel.Noordkaapwon,Gorkywerdderde.FrankVanderlinden

zat als toenmaligHumo-journalist inde jury en zoukort nade finalebeslissenomde

Mens op te richten. Ook RafWalschaerts van het latere Kommil Foo zat in de finale,

213‘Met20.000inAntwerpsSportpaleis’,GazetvanAntwerpen(8oktober1973).214‘nekkatralala!’Vandaag(december1973).215‘Nekka:matenvriendelijk’,DeBond.216D.PEREMANS,Wannes,Antwerpen,2016,265-270.

53

weliswaarmet eenEngelstaligproject.De finale vanHumo’sRockRally in1990 staat

bekendalshetpuntwaaropNederlandstaligemuziekzijnerfzondeverloorenvolledig

bevrijdwerdvandetaalgeschiedenis.In1990maaktedeNederlandstaligemuziekeen

nieuwestartenbegonvanallekantentebloeien.217WillemVermandere,WalterdeBuck

enWannesvandeVeldehaddenindejarenzestigenzeventiggestredenomtekunnen

zingen in hun dialect en ook die stroming herleefde in 1991, toen Flip Kowlier zijn

debuutplaatOcharme ik opnam. VolgensBelpopkenner JanDelvauxwas het Izegemse

dialect even verstaanbaar als een Ethiopische jazzplaat, maar als statement kon het

tellen.218OpmerkelijkisdatindejarentachtigennegentigdeNederlandstaligemuziek

geruislooswordtlosgekoppeldvanhetpolitieke,omdatdeculturelecentradeapolitieke

speeltuin werden voor artiesten. De staatshervormingen van 1980, 1988 en 1993

zorgdenvoorpolemieken indespeeltuinvandeBelgischepolitiek,maarhetculturele

communicerendevatwas losgekoppeld.Getuigehiervanisdeallergiediedezenieuwe

generatiemuzikantenheeftopgebouwdjegenshetwoordkleinkunst,zobewijstdestunt

vanStijnMeurisdiecd’sindeFnacpersoonlijkvancategorieverandert.219

Tussentijdsbesluit.

TwintigjaarnahetbesluitvanvandeVeldeomnietmeerteverschijnenophetpodium

omwillevandepolitiekeconnotatie,herleefdeNekkain1993nadestiltesinds1978en

koppeldezichlosdooreenzelfstandigevzwopterichten.Intheoriewerddeorganisatie

volledig losgekoppeldvanhetANZ,maardeartistiekdirecteurvandevzwwastevens

de voorzitter het ANZ in de jaren negentig en beide organisaties deelden hetzelfde

bureau. De Nekka vzw had het gevoel dat ze opnieuw vanwaarde kon zijn voor het

NederlandstaligegenreenzoontstonddeNekkanacht.IndegeestvanNekkazoudenze

deeerstejareneendiversprogrammauitbouwenenvanaf1996steldenzetelkenseen

centralegastaan,diedeavondzouvullenmetzijnvriendenenhelden.220Eengrootdeel

vandeartiestendie inde jarenzeventigpresent tekenden,kregende laatste jarende

kans om op het podium van het Sportpaleis langer aan te treden dan zes minuten,

217J.DUVILLIER,Belgacult:25momentendieBelgiëcultureelveranderdhebben,Tielt,2015,114-124.218DELVAUX,Belpop,130.219REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,239.220ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,256.

54

zonderzichietstemoetenaantrekkenvanhetANZ.221Naastdejaarlijksenachtbegonde

vzwookmethetorganiserenvaneenmuziekwedstrijdomnieuwNederlandstaligtalent

terekruteren. In2001wonYevgueni,dieerinslaagdeeensynthesetemakenvanhet

tekstuelevandejarenzestigenhetmuzikalevandejarennegentig.Yevgueninamzulk

een hoge vlucht dat ze amper acht jaar later samenmet Zjef Vanuytsel centrale gast

werden.222Nekkanacht verwierf tot op de dag vandaag een unieke positie binnen het

geglobaliseerde muzieklandschap. Nergens kan je horen en zien hoe een gevestigde

Nederlandstalige waarde uit zijn comfortzone duikt en interessante samenwerkingen

aangaat.IndiezinisdeNekkanachtvooruitstrevenderenuniekerdanhetNekkauitde

jarenzeventigooitwas.223TochblijftdeconnotatiemethetNekkavandejarenzeventig,

het zangfeest en het ANZ bij een deel van het publiek bestaan. En ook de artiesten

hebbenerlastvan.Hetiszodathedendaagsemuzikantendieeenverhaalbrengeninhet

Nederlands,haastbijelkinterviewdevraagkrijgenofhetzingeninhetNederlandseen

bepaaldepolitiekeideologieondersteunt.224Netalshetkleinkunstlandschapindejaren

zeventig niet kon loskomen van de flamingantische stempel omdat die aanwezigwas

tijdenshetontstaanvanhetgenre,raaktdetheoretischonafhankelijkevzwNekkaniet

meer af vande connotatie vanhetNekkauit de jaren zeventig.Dat de jarennegentig

Nederlandstaligegroepenvoortbrachtdiedebreukwelbewerkstelligden,ligtinhetfeit

datzemeteeninhaaktenopeenalgemeencultureelcircuit,zonderberoeptedoenopde

kleinkunstniche.Indiezinwijktdekleinkunstafvanhetpatroonzoalsdatbeschreven

werd door Reynolds in de zin dat pure onafhankelijkheid nooit bereikt werd en de

politieke connotatie ook de latere vertakkingen van het genre als een spook bleef

achtervolgen.225

221ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1993-1996.222DELVAUX,Belpop,130.223ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1997-2016.224P.VERMEIRE,informeelgesprek,3april2015.J.JACOBS,informeelgesprek,3februari2016.S.GUNS,informeelgesprek,21november2015.225REYNOLDS,Retromania,78-102.

55

HOOFDSTUK3:PARTICULIEREN

HoeNekkamarktleideropeenzamehoogtewerd inhetkleinkunstlandschapen

soortgelijke initiatieven ver achter zich liet: een analyse van Kazuno 1969 en

1970enNekka1978.

Inhetderdehoofdstukwordt ingegaanopdeparticuliereorganisatiesdie inde jaren

zestig en zeventig het grootste gedeelte van het culturele infrastructurele

kleinkunstcircuitvoorhunrekeningnamen.HetANZspeeldeindatcircuitimmerseen

prominente rol en zou daardoor een flamingantische invloed uitoefenen op het

kleinkunstlandschap.Depioniersinhoofdstuktweebewezendatzeaansluitingzochten

bij de brede Vlaamse Beweging, dit hoofdstuk bewijst hoe ook particuliere

organisatoren diezelfde aansluiting opzoeken. De idee van Street dat een genre op

zichzelfmoetkunnenstaanomteevolueren,ginginVlaanderenverlorentoenartiesten

enorganisatoraansluitingzochtenbijdeVlaamseBeweging.226Devraagdiedaarbijrijst

in hoeverre je als publiek aansprakelijk bent voor de ideologische keuzes van de

organisatie.HetKleinkunsteilandwasdevoorbodevooreenlangeverbintenistussende

kleinkunst en studentenverenigingen. Zij waren de eerste infrastructurele pijler. De

welvaartsstaat had er immers voor gezorgd dat een groot deel van de tijd niet enkel

gespendeerdmoestaanoverleven,waardoorstuderenineersteinstantievoorjongens

een evidentie werd. Een tweede infrastructurele, particuliere speler bestond uit de

cultuurfondsen zoals het Davidsfonds, het Willemsfonds en het Vermeylenfonds die

cultureleactiviteitenorganiseerdenterbevorderingvandeNederlandsetaal.Eenderde

categoriewarenlosseinitiatievendiegedrevenwerdendooreencombinatievanliefde

voormuziek ende economischewetenschapdat kleinkunst in de jaren zeventig volle

zalen lokte. Jeugdbewegingen, kroegen en dagfestivals waren de grootste

vertegenwoordigersbinnendezecategorie.Hetmeestinhetoogspringendefestivalwas

Kazunoenomwillevandiensgrootschaligheidgroeidehetinzijntweejarigbestaanuit

tot de programmatorische leidraad voor de andere infrastructurele pijlers. Na de

overnamevanKazunodoorhetAlgemeenNederlandsZangverbond,werdhetheleveld

door deze organisatie beïnvloed. Vanaf 1973 groeide de greep, zoals in het vorige

hoofdstukvermeld,metdeovernamevanMuzekeuseneigenoptredensinverschillende

steden. Er wordt in dit hoofdstuk dieper ingegaan op Kazuno 1969 en 1970 als

226J.STREET,MusicandPolitics,Cambridge,2012,12-17.

56

infrastructurele hoogvlieger en voorloper van Nekka. In een poging om te groeien

stranddeKazuno echter. Een ander festival datwel bleef groeien, niet strandde en in

tegenstellingtotNekkawelinhaakteophetinternationaalcircuitisRockWerchter.Een

analysevandebeginjarenhelpt teverklarenhoehetkomtdatmuziek, zoalsbewezen

doorReynolds,opzichzelfmoetkunnenstaanomtegroeien.Werchter1978isdevijfde

editievanhetfestivalendegroeicurvewordtvergelekenmetdezwanenzangvanNekka

in1978.RaymondvanhetGroenewoudstondtoenopbeideaffiches.Nietalleennaarde

buitenwereldtoebotsteNekkaopzijneigengrenzen.Ookbinnendekleinkunstwereld

vertoonde het landschap scheurtjes met de opkomst van instrumentale en vocale

volksmuziek die omwille van de Vlaamse wortels in eerste instantie bij het

kleinkunstamalgaamaansluitingzocht.Datdezetakvandekleinkunstzichalseerst in

zijn geheel afwendde van het ANZ, toont hoe Nekka van binnenuit werd

voorbijgestreefd.227

Studenten, jeugdbewegingen, cultuurfondsen en vooral een overdosis enthousiasme

bouweneeneersteinfrastructureelkleinkunstcircuitinVlaanderen.

Pasvanafdejarenzeventigisersprakevaneengeïnstitutionaliseerdeculturelesector

metdestructurelesubsidieenbouwvancultureleenkunstencentraoveraltelandeten

gevolgevandeeerstestaatshervormingin1970.228Indejarenvijftigenzestiggaathet

vooralomeencultureelnomadenbestaanwaarindevraagoferietsgeorganiseerdwerd

inhetkampvanparticuliereorganisatieslag.Hetontstaanvaneenvastelocatieomeen

brede waaier aan culturele activiteiten te organiseren zorgde voor een culturele

depolitisering waardoor de botsingen met andere maatschappelijke domeinen

verminderden. Historica Marleen Brock, die de ontstaansgeschiedenis van het

kunstencentrumSTUKinLeuvenonderzocht,spreektindatkadervanheteindevande

strijdcultuur. Voor de opening van het STUK lag de culturele bal in het kamp van

zelfstandige,particuliereorganisaties.229

Een eerste categorie waren de studentenverenigingen. Het Katholieke Vlaams

HoogstudentenVerbondzoudedrijvendekrachtwordenachterdeoprichtingvaneen227S.REYNOLDS,Retromania:popculture’saddictiontoitsownpast,Londen,2011,124-130.228J.JANSSENS,Theinsandouts.AfieldanalysisoftheperformingartsinFlanders,Brussel,2011,75-103.229M.BROCK,STUK:eengeschiedenis,Veurne,2015,27.

57

Leuvense Cultuurraad en organiseerde vanaf 1962 het Kleinkunsteiland, een jaarlijks

festivalvooropkomendekleinkunstenaarsen in1966dearenavoordeeerstebotsing

tussen muziek en politiek. Het is niet verbazend dat het studentenmilieu de ideale

compost leverde voor het groeiproces van de kleinkunst. Zo ontstond in 1958 in

Nederland de Studenten Grammofoonplaten Industrie. Deze keer ontsproot een label

niet vanuit eenzakenman, zoalsKluger, of eenartiest, zoalsGranata,maarvanuit een

coöperatievestudentenbewegingdiehetbelangrijkvonddathetnieuweerfgoedwerd

bewaard en verdeeld.230 Antoon Decandt was de enige Belg die op het Nederlandse

label terecht kon. Hij was met Hugo Raspoet een van de beloften van het

Kleinkunsteiland.Decandtstierfin1966endekleinkunstverloordaarmeeeenvanzijn

beloftes. In 1960 stichtte muzikant Jo van Eetvelde in navolging van de Studenten

Grammofoonplaten Industrie de Nederlandse Pocketplaat.231Dit persoonlijke initiatief

wastekenendvoordekleinschaligheidwaaropdeeerstekleinkunstenaarshunmuziek

verspreidden.InschrilcontraststondplatenreusPhilipsdieinhetmiddenvandejaren

zestig live-opnames zou uitbrengen van het Kleinkunsteiland omdat het daarmee

inspeeldeopdegroeiendemarkt.232

HetKVHVheeftnooitonderstoelenofbankengestokendathetgeaffilieerdwasmetde

Vlaams-nationalistischepartijenenopeenvolgendvoor federalisme,confederalismeen

zelfs Vlaams separatisme pleitte. BobWezenbeek, inrichter van het Kleinkunsteiland,

wilde zijn publiek in zekere zin opvoeden en op de hoogte brengen van het

nationalistische streven van zijn organisatie.233Niet alle artiesten zaten politiek op

dezelfdelijnmethet KVHV,maarhetwasweldieorganisatiedieerinslaagdeomeen

aandachtigluisterendpubliekoptebouweneneenzekerstatuuttebereikenbinnende

nieuwekleinkunstwereld.WieophetKleinkunsteilandstond,belanddeopderadarvan

andere evenementen en werd uitgegeven door Phillips. In dat opzicht vervulde het

KleinkunsteilandderoldielaterovergenomenzouwordendoorKazunoenNekka.Hugo

RaspoethadveeltedankenaanWezenbeek,maarwashetallesbehalveeensmetdeidee

dat cultuur mensen zou moeten opvoeden. De status van het Kleinkunsteiland in de

230K.DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,Antwerpen,2011,36-40.231P.VANMOSSEVELDE,HetchansoninVlaanderen,Leuven,1976,24-30.232M.ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998,118.233B.WEZENBEEK,informeelgesprek,4december2013.

58

sectorzorgdeerechtervoordatRaspoetvooreenlangetijdgeassocieerdwerdmetde

flamingantischeideeënvanhetKVHV.234

Niet alleen studentenverenigingen waren een belangrijke speler om optredens te

organiseren. Ook de verschillende cultuurfondsen droegen hun steentje bij: het

katholieke Davidsfonds, het socialistische Vermeylenfonds en het liberale

Willemsfonds.235ZijzoudenindejarenzestigNederlandstaligemuzikanteneenpodium

bieden. HetWillemsfondswas de grondlegger en ontstond in de tweede helft van de

negentiende eeuw om de Nederlandse taal te verdedigen.236 Uit het Willemsfonds

distilleerde zich het Davidsfonds met een meer katholieke signatuur.237De splitsing

werdindehandgewerktdoordeideologischeversplinteringvanhetBelgischpolitieke

landschap.238Het socialistische Vermeylenfonds ontstond als klein broertje net na de

Tweede Wereldoorlog. In de tweede helft van de twintigste eeuw groeide het

Davidsfonds uit tot de belangrijkste Vlaamse culturele organisatie en liet zijn

spitsbroeders achter zich.Het fonds zou de culturemotorworden achter de Vlaamse

Beweging.Nederlandstaligemuziekpasteperfectinhetprofielvandeculturelefondsen

en ze begonnen begin jaren zestig met kleinkunstavonden in de honderden

parochiezalen die verspreid lagen over heel Vlaanderen.239Vooral het Davidsfonds

specialiseerde zich in het oprichten van lokale afdelingen die zich doorgaans

bezighieldenmetcultuurrondenonderdekerktoren.Deavondenwerdengeopendmet

een toespraakvande lokalevoorzitterdiehetstrevenvanhetcultuurfonds indeverf

zette en daarnamocht de kleinkunstenaar alles uit de kast halen. De cultuurfondsen

bouwden op die manier een breed publiek op, dat de Nederlandse taal voorop

plaatste.240

Naastdefondsenendestudentenwasernogeenderdeinfrastructurelepijlerinhetniet

geïnstitutionaliseerde culturele landschap: particuliere organisaties die niet gedreven

234L.VANDEKERCKHOVE,KleinkunstinVlaanderen:eenvertoognaarhetwaarom,Onuitgegevenmasterproef,KatholiekeUniversiteitLeuven,subfaculteitGeschiedenis,1998,17.235E.PEETERS,informeelgesprek,27november2013.236M.BOTSenG.DECLERCQ,‘Willemsfonds’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,3753-3758.237L.WILS,‘Davidsfonds’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,I,Tielt,1998,863-865.238L.WILS,WaaromVlaanderenNederlandsspreekt,Leuven,1994,56-63.239R.LARIDON,Geschiedenis,rolenbetekenisvanhetVermeylenfonds1945-1995,Oostende,1996,13-24.240WILS,WaaromVlaanderenNederlandsspreekt,35.

59

werden door een onderliggend politiek streven, maar door een combinatie van

commercieel en cultureel inzicht. In de loop van de jaren zestig betekende een

kleinkunstavonddatdekeetvolzat,waardoorverschillendecafészichomvormdentot

kleinkunstkroegen. Los van de intenties van de organisatiewas het publiek bijzonder

heterogeen.241Ze schuilden onder hetzelfde Nederlandstalige dak, maar net als de

kleinkunstzelf,konookhetpubliekingedeeldwordeninverschillendekamers.Losvan

dekroegenenkleinemuziekclubs,ontstondenerjaarlijksemanifestatiesuitpureliefde

voor muziek.242Het ZAVO in Meise in zo een voorbeeld. Omdat dergelijke festivals

voornamelijk ontsproten uit een amateuristisch enthousiasme, hielden ze niet lang

stand.ZogafhetZAVOnatweejaardegeest.243

Dathetorganiserenvanhetautonoomfestivalvoorendoor liefhebbersgeensinecure

bleek, stimuleerde een aantal jongeren om een kleinkunstcomponent te breien aan

bestaande festivalformules. Sinds 1962 werd er jaarlijks een humorfestival

georganiseerd in Heist met een cartoonexpositie van de beste cartoons van het jaar.

Vanaf1965werder eenhumor/kleinkunstwedstrijd aangekoppeld,waarbeginnende

kleinkunstenaars hun kans waagden. 244 Net als het Kleinkunsteiland werd het

humorfestival vanHeist een vastewaarde in het Nederlandstalige landschap in jaren

zestig. Wie de wedstrijd won of zonder kleerscheuren doorstond, kon rekenen op

interesse bij de studentenverenigingen, de cultuurfondsen en de kleinkunstkroegen.

Wanneer in 1970 de gemeente Heist fusioneerde met Knokke, fusioneerde ook het

humorfestival met het in Knokke gebaseerde Canzonissima, de officieuze BRT-

preselecties om te bepalen wie België zou vertegenwoordigen op het

Eurovisiesongfestival.245Daardoor zou ook de BRT het hele humortraject capteren en

zou het festival deel uitmaken van een groeiende culturele institutionalisering vande

kleinkunstwereld.EenandervoorbeeldvaneenkleinkunstbijbouwishetSkifflefestival

vanHove.Dankzijnieuwemediaalstelevisieenradioendedemocratiseringervan,kon

deNewOrleanseskifflestijlaanmereninBelgië.246Sindshetmiddenvandejarenzestig

241DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,78-83.242L.VANCLOOSTER,’20jaarkleinkunstinVlaanderen:deelII’,Kick(september1978),4-9.243ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,35.244DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,56-67.245‘‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=hT77oSUe-B0).Geraadpleegdop3februari2016.246N.MERTENSenH.DACQUIN,Kleinkunstvandalen,Brugge,1971,35-41.

60

werdernetalsinHeisteenkleinkunstwedstrijdaanverbonden.KrisdeBruynebeleefde

er in 1968 zijn officieuze doorbraak door de tweede plaats te veroveren met zijn

bluesversievanhetkinderliedjeKleinkleinkleutertje.247

Kazunoalskleinkunsthoogtepuntvandejarenzestig.

Het grootste particuliere festival voor Nederlandstalige muziek, dat het

KleinkunsteilandenhetHumorfestivalquareikwijdteverachterzich liet,wasKazuno.

Door de stijgende gages en professionalisering van de artiesten was het niet meer

mogelijkomkleinkunstkleppersinkleinerezalenteprogrammeren.Kleinkunstkroegen

gingen zich toeleggen op optredens met beginnende artiesten omdat die wel nog

betaalbaar waren. Guido Lauwaert en Chris Bouchard wilden een festival voor

Nederlandstalige muziek organiseren dat een soort staalkaart werd van alles wat in

BelgiëenNederlandophetvlakvandekleinkunstgebeurde.Omalleartiestensamenop

éénpodiumtekrijgen,warenenormebudgettennodigenLauwaertenBouchardzagen

hetniet zittenomeenkleinkunstsegmentaaneenbestaande festivalformule tebreien

zoalshetgevalwasinHeisteninHove.Deorganisatiebeseftedatzehoogzoumoeten

mikken en huurde voor het evenement het Antwerps Sportpaleis. Ze doopten het

evenement Kazuno: Kleinkunst in Antwerpen uit Zuid en Noord en programmeerden

kleinkunstuitVlaanderenenNederland.248

HetSportpaleiswasdeenigeplekwaargenoegkaartjesverkochtkondenwordenomde

financiële last van de crème de la crème van de Nederlandstalige muziek te dragen.

BouchardenLauwaertvormdenmetRobMuyldermanseentriumviraatenstichttende

vzwAktie-AktieomorganisatorischvormtegevenaanKazuno.Omerzekervantezijn

dat Kazuno 1969 zou uitverkopen, boekte Aktie-Aktie voor Kazuno 1969 de Schotse

singer-songwriter Donovan die met Universal Soldier samen met Bob Dylan het

uithangbord was geworden van de culturele component van de anti-imperialistische

jongerenbeweging.249Op dat moment was Donovan een moeilijk te strikken artiest,

maar Lauwaert wist dat hij nauwe vriendschapsbanden onderhield met de naar

247ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,43-46.248Ibidem,25.249D.LUYTEN,‘KazunometDonovan’,DePost(2mei1969).

61

Antwerpenuitgeweken SchotsebanjoheldDerollAdams.250Lauwaert enAdams reden

samennaarhetlandgoedvanDonovanmetdevraagofhijzouwillenverschijneninhet

Antwerps Sportpaleis.251Donovan ging akkoord en de commissie van Adams bestond

erindatookhijopKazunozouspelen.Deoverigeprogrammatiezouervoorzorgendat

Kazunohetkleinkunsthoogtepuntvan1969werd.252

DertienVlaamseen tienNederlandse formatieswerden toegevoegdaande affiche:de

eersteofficiëlekleinkunstmarathonwasgeboren.De showzouvan start gaanomhalf

drieenelkeartiestmochttweeliedjesbrengen.Donovanzouafsluitenmeteensetvan

drie kwartier.253Omwille van hun buitenlandse succes mochten Ramses Shaffy en

LiesbethListalsenigenelkdrienummers tenberdebrengen.De ideeomvanKazuno

een kleinkunsthoogdag te maken werd kracht bijgezet door een aantal prijzen uit te

reiken.254Deprijsvoordepopulairste chansonnierwerd toegekendaanMielCoolsen

ZjefVanuytselkreegdeErasmusprijsdiewerduitgereiktaanhetliedjeSociaalzijndat

het establishment het best in zijn hemd zette. De pers was massaal aanwezig en

unaniempositief.EenanderevaststellingwasdathetSportpaleisallesbehalvegeschikt

wasvoorkleinkunstendatookDonovansperformanceaankrachtinboetteomwillevan

de locatie.255Alle kranten waren het er bovendien over eens dat Donovan en Adams

overbodigwarenenstuurdenKazunoaanopeenvolgendeeditiezonderinternationale

trekpleisters.256DekrantHetParool spreektvande typischeVlaamsebescheidenheid:

vijftienduizend toeschouwers verwachten en er nog steeds vanuit gaan dat iedereen

voorDonovankomt,terwijlhetvandeeerstenootduidelijkisdatdezangersvaneigen

bodemhetmeestsuccesoogsten.257

Aktie-Aktiekonterugkijkenopeengeslaagdeeditieenlegdedeingrediëntensamendie

hetkomendedecenniumeenmaalperjaarhetAntwerpsSportpaleiszoudenomvormen

totdehoogmisvandeNederlandstaligemuziek: coryfeeënengevestigdeartiestendie

250‘Niet-gedroomdepromotiekleinkunstuitZuidenNoord’,HetVolk(13september1969).251‘Dekleinkunstmarathon’,GazetvanAntwerpen(8september1969).252LUYTEN,‘KazunometDonovan’.253‘KazunoI’,BelangvanLimburg(7september1969).254‘Kleinkunstingrootpaleis’,DeBond(12september1969).255‘Niet-gedroomdepromotiekleinkunstuitZuidenNoord’,HetVolk.256D.LUYTEN,‘…entoenkwamDonovantoch…’,HetVolk(14september1969).257‘Kazuno:grootsuccesvooreigenmensen’,HetParool(8september1969).

62

werdenafgewisseldmetopkomendenamen,dieallemaalpurevrijheidhaddenoverde

invulling van hun performance. Kazuno 1969 was op dat vlak een sociaal bewogen

editie.MiekenRoeltradenaanmethunGroterevolutie.258WannesvandeVeldeleidde

zijnZwijgmevandeVlaamsekwestie inmetdeoproephempolitiekmet rust te laten

omdat hij nog te jong was om dreigbrieven te ontvangen en Vanuytsel bracht zijn

winnende lied Sociaal zijn en het daarop aansluitende High Society. De Vaganten

brachten met Utopie een liedje op maat van de vredesbeweging. 259 Zij werden

binnengeloodst op Kazuno via Miel Cools die hen getekend had bij zijn platenlabel

Kalliope.Lauwaert,BouchardenMuyldermanssprakenvaneengeslaagdexperimenten

steldenKazuno1970meteeninhetvooruitzicht.260

Kazuno 1970 zou voortbouwen op het succes van 1969, maar Aktie-Aktie wilde

kleinkunst op zijn eigen benen zetten: voor 1970 werd niet uitgekeken naar een

internationaleafsluiter.261IndeaanloopnaardenieuweeditieverklaardeLauwaertin

het Belang van Limburg dat hij met zijn vzw het Nederlandstalige lied uit het

amateurismeendeparochiezalenwildetrekken.262Dathadvolgenshemnietstemaken

met extremisme en nationalisme, maar was louter een zuivere erkenning van het

volksliedenhetluisterliedinVlaanderen.Opdevraagofhijzichbewustisdathijtoch

eenflamingantischpubliekaantrekt,repliceerdeLauwaertinHumodathijmensenmet

eenbepaaldeideologienietkonverhinderenhetzelfdefijntevindenalshij.263Laterzou

hij herhalen datmuziek de enige drijfveerwas. Ondanks de hoge verwachtingen, zou

Kazuno 1970 uitdraaien op een flop. 264 Er werden een fractie minder namen

uitgenodigd: elf Vlaamse en tien Nederlandse artiesten. Het concept bleef hetzelfde:

coryfeeën, nieuwe en gevestigde namen wisselden elkaar af en zongen telkens twee

liedjes.Omdrieuurzoudemarathonbeginnenenhetdalenvan25artiestennaar21

zorgdevooreen ietsmindergespannenprogramma.265Toch lokteAktie-Aktie in1970

slechts zevenduizend mensen naar het Sportpaleis. De reden waarom de mensen

258C.BOUCHARD,Kleinkunstnu,Antwerpen,1969,45-53.259L.MARYNISSEN,‘VerdeeldsuccesvoorDonovanop“Kazuno69”’,HetVolk(8september1969).260‘Dekleinkunstmarathon’,GazetvanAntwerpen.261G.LAUWAERT,informeelgesprek,9januari2016.262‘KazunoII’,HetBelangvanLimburg(7september1970).263P.PIRYNS,‘Kazuno’70:mijnkampvuur’,Humo(oktober1970).264‘Kazuno’70:jaarmarktvoorkleinkunstenaars’,Humo(juni1970).265‘KazunoII’,HetBelangvanLimburg(7september1970).

63

afhaakten had vooral te maken met een dispuut tussen de organisatie en het

managementbureau Merlijn.266Zij verwachtten op voorhand een voorschot voor de

optredensvandedoorhenvertegenwoordigdeartiesten.Aktie-Aktiebleefeendeelvan

desomschuldigenviahetpersagentschapBelgalietMerlijndaaropwetendateengroot

deel van de artiesten niet zou aantreden, wat een faliekante invloed had op de

ticketverkoop.267

De ticketschadewas onomkeerbaar.Merlijn zou uiteindelijkwel al zijn artiesten naar

hetSportpaleissturenondervoorwaardedatzebetaaldwerdenvoorzeophetpodium

stapten.Vermandereverklaardedathijsowiesozouspelenomdathethemnietomhet

geldgingenookJandeWildegafgeenverstekomdatzijnoptredengefinancierdwerd

doordeplatenmaatschappij terpromotievanzijnnieuwealbum.LauwaertenMerlijn

vondenkortvooraanvangtocheencompromisenuiteindelijktradiedereenop.Mieken

RoelzoudenspeciaalvoorKazunoeenAngelsaksischebackingbandovervliegen,dieze

last-minutewel afzegden.268Het programma veranderde dus bijna niet. Lauwaert zou

wel blijven spreken van een chantage vanMerlijn. De pers liet het niet aan zijn hart

komenensmuldevannieuwenamenalsWimdeCraeneen JohanVerminnendieeen

frisse wind deden waaien door het Vlaamse kleinkunstlandschap. Stiekem werd

gefluisterdenaangestuurdopKazuno1971metBobDylanalsafsluiter.269

VoorLauwaertwashet laatstewoordnognietgezegden innovemberschreefhij een

open brief over de geldproblematiek, die volledig gepubliceerd werd in Humo. Hij

hekeldeMerlijnomdatdevoorschottenwarenvastgelegdop36.000Belgischefranken

Lauwaert slechts 30.000 kon betalen. Lauwaert vond het ongehoord dat via

persagentschapBelgahetgeruchtwerdverspreiddatAktie-Aktiehelemaalgeengeldop

tafel had gelegd. Hij verweet Merlijn ook dat het boekingskantoor een persoonlijke

toenaderingtussenorganisatorenartiestindewegstondendathetkantoornietmeer

in staat was om de geruchtenmolen, die het zelf via de pers in gang had gezet, te

stoppen. Lauwaert sprak van Merlijn als de kleinkunstmaffia die de creatieve sector

kelderde.TochwijstLauwaertinzijnopenbrieferopdathijzijnverantwoordelijkheden

266‘Goedekleinkunstmaarpijnlijkegeldkwesties’,Ione(7oktober1970).267‘Kazuno:wiewelenwieniet?’,HetBelangvanLimburg(1oktober1970).268‘Kazunoten’,HetBelangvanLimburg(11oktober1970).269M.APPELMANS,‘Nonaucarcan’,Tliedboek(december1970),9-12.

64

nietwilontlopenenbeseftdathijzelfalsorganisatoreenaantalfoutenheeftgemaakt.

Metdeopenbriefbeschouwthijdepolemiekalsgeslotenenzouhijzichrichtenopde

organisatie van Kazuno 1971.270In de zomer werd echter een persbericht de wereld

ingestuurd dat Kazuno 1970 Aktie-Aktie financieel op de knieën had gekregen,

waardoor het onmogelijk geacht werd om de nodige investeringen te doen om een

nieuwe editie te organiseren.271Een volgend persbericht meldde dat het Algemeen

Nederlands Zangverbond Kazuno onder de naam Nekka zou verderzetten. 272 Die

overname is het sleutelmoment voor de problematische relatie tussen kleinkunst en

Vlaamsepolitiek.HetANZwerddebrugtussenkleinkunstenflamingantischepolitiek.

Kazuno speelde een belangrijke rol in de uitbouw van een onafhankelijke culturele

stroming zoals Reynolds dat noemt. Het feit dat het concept en het doel werden

overgenomendooreenorganisatiewiensachterliggendegedachtengoednietcompatibel

wasmeteenevenementdatmuziekhethoogstinhetvaandeldroegenwiensachterban

de electorale ruggengraat vormde van de Volksunie, bepaalde de scheefgroei van het

Vlaamse kleinkunstlandschap. Naast de studentenverenigingen en de cultuurfondsen,

kwamnuookhetparadepaardjevanhetpolitiekonafhankelijkecircuit inhandenvan

eenpolitiekegeïnspireerdeorganisatie.

RockWerchteralsvoorbeeldvaninternationalegroei.

Eenvoorbeeldvaneensteedsautonoomgeblevenfestivaldatmiddenjarenzeventiguit

degrondwerdgestamptisRockWerchter.HetfestivaldatonderdehoedevanHerman

SchueremansenHedwigdeMeyerzouuitgroeien tothetbeste festivalvandewereld,

starttein1974ronddeChirolokalenvanWerchter.Schueremanswildeeensietsanders

dan Willem Vermandere op een omgekeerde bak bier. Chiroleider en organisator DJ

Hedwig deMeyer sloot het feestje af en eerder op de avond stond Raymond van het

Groenewoud op de planken.273Tot 1973 was Nekka de graadmeter voor culturele

organisaties en jeugdbewegingen om te tonen wat ze konden programmeren, maar

midden jaren zeventig werd de voorbeeldrol van Nekka doorbroken. Van het

270‘Kazuno:repliekvanGuidoLauwaert’,Humo(13november1970).271‘Protestgedevalueerdkonsumptieproduct’,Troubadour(mei1971),47.272ANZpromoveertkleinkunstmetNekka‘71’,HetNieuwsblad(22juni1971).273’30jaarWerchter’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=0YHGOz48tNY).Geraadpleegdop2februari2016.

65

GroenewoudwaseengraaggezienegastopWerchterenkeerdenog terug in1978en

1979,waar hij vergezeldwerd van kleppers alsDr. Feelgood, RoryGallagher, Talking

HeadsenDireStraits.274Indieperiodewashetinteressantomalsorganisatortweedata

aantebiedenomwillevande infrastructureleschaarste. In1976werddaaromdedag

voorWerchterhetzelfdefestivalgeorganiseerdinTorhout.In1981zoudendeKreuners

openen en dat rekende op gemor omdat niet iedereen blij was met De Kreuners als

Belgischevertegenwoordiging.AlscompromiszouTCMaticin1981openeninTorhout.

Vanaf het midden van de jaren 90 was er een overaanbod aan festivals, waardoor

WerchterTorhoutin1999lietgaan.275

Een organisatie moet meegroeien met de sector, zei artistiek directeur Jari

DemeulemeestervandeAncienneBelgique.GeenbetervoorbeelddanRockWerchter.

Omdat het festival elk jaar groter en groterwerd, raakte het in de problemen omdat

geen enkel podium groot genoegwas om te voldoen aan de eisen van het festival.276

Toen The Beatles in 1965 naar Amerika vlogen en een concert speelde in het Shea

Stadium in New York, beseften ze dat hun versterkers niet luid genoeg gingen om

voldoendehoorbaar te zijnvoorhetpubliek.HetmerkVoxontwikkeldespeciaalvoor

The Beatles krachtigere versterkers.277 Hedwig de Meyer deed hetzelfde voor het

podiumprobleem in Werchter: hij stichtte Stageco, dat zich zou specialiseren in het

bouwenvanpodia.Sommigeartiestenwarenzodanigonderdeindrukdatzevroegenof

depodiameeoptourneekonden.StagecogroeidenetalsWerchteruittoteenspelerop

dewereldmarktenHedwigdeMeyerverliethetfestivalomzichvolledigtoete leggen

ophetbedrijf.278NietenkelinfrastructureelmaakteRockWerchtereenaantalgewaagde

keuzes. Ook artistiek heeft Schueremans steeds getracht om conform de tijdsgeest te

programmeren.Toenhij in1985DepecheModeboekte, leverdedatbakkenkritiekop

omdathetnogsteedsRockWerchterwasenelektronicanietthuishoordeopdewei.De

tijdgafSchueremansgelijkendepolemiekherhaaldezichtoenMilkInczijnopwachting

maaktein2009.279Zijslotenhetfestivalafindekleinetent,terwijlMetallicadatdeedop

274M.HEYLEN,Inmijnhoofd,Antwerpen,2011,45.275’30jaarWerchter’,Belpop,Canvas.276G.VANDENBON,30jaarStageco:fromWerchtertotheworld,Balegem,2015,35-40.277B.SPITZ,TheBeatles:debiografie,Amsterdam,2006,56.278VANDENBON,30jaarStageco,68-82.279J.DUVILLIERred.,Belgacult:25momentendieBelgiëcultureelveranderdhebben,Tielt,2015,248-250.

66

hethoofdpodium.Overmetalwerdnietgemorden toenStromae in2014afsloot,was

datvolgensdehelewereldnietmeerdannormaal.280

ToenTorhoutWerchterverliet,wasdatvolgensSchueremanseenpuurzakelijkekeuze,

netalstoenhijbeslisteomdeorganisatieachterRockWerchterteverkopenaanClear

Channel, een Amerikaanse beursgenoteerde multimediaconcern. Binnen de Belgische

muzieksector zorgde dat voor wrevel. In de eerste plaats was Hedwig de Meyer

teleurgesteld dat het Chirofestival, dat Schueremans en hij eigenhandig uit de grond

hadden gestampt, in buitenlandse handen terecht kwam.281Maar net als hij op een

gegevenmomentvoorStagecokoos,snaptehijrationeeldateeninternationaleverkoop

deslagkrachtvanhet festival tengoedezoukomen.Hetgrootsteprotestkwamuitde

hoekvandeartiestenonder leidingvanMarcelVanthilt, toenbleekdatClearChannel

een van de grote sponsors achter de verkiezingscampagnes vanGeorgeW.Bushwas.

WildatzeggendatiedereendienaarRockWerchtergaat,onrechtstreeksbijdraagtaan

de campagne van Bush? Het protest ging liggen en gezien de topprogrammatie die

Werchterelkjaaroptafellegt,werdernooitmeerietsovergezegd.282Hetzelfdeconflict

rijst bij Nekka: in hoeverre ben je als toeschouwer ideologisch aansprakelijk voor de

organisatieachterhetevenement?Somsdraaithetommuziek,netalstoenWoodstock

in 1969 een enclave vormde in Bethel, waar alles mocht en kon. Is het mogelijk dat

muziekzokrachtigisdatheteenenclavekanvormen,dielosstaatvanalleswaterachter

zit?283HetiseendiscussiedieinhetgevalvanWerchterondergesneeuwdraakte,inde

eerste plaats omdat de organisatie muziek steeds voorop plaatste, iets wat Nekka in

theorieookdeed,maarwaarallepartijensteedsaangetwijfeldhebben.Doordeimpact

van Nekka op de andere infrastructurele spelers in het begin van de jaren zeventig,

leiddedattoteenstockholmsyndroomtussenartiestenorganisatie:hetflamingantische

ANZgijzeldeopideologischewijzedekleinkunstkunstartiesten,dieNekkaomdiereden

verachtten,maarhetfestivaltochnodighaddenomeldersaandebaktekunnen.

RaymondvanhetGroenewoudendeevolutievanWerchtertonenaandatNekkatotaal

nietmee-evolueerdemethetinternationaalcultureelcircuit.VanhetGroenwoudstond

280Ibidem,256-260.281’30jaarWerchter’,Belpop,Canvas.282VANDENBON,30jaarStageco,3.283‘30jaarWerchter’,Belpop,Canvas.

67

in1974ophetWerchtersepodiumdattoenalietsanderswoudankleinkunstenaarsin

parochiezalen.VanhetGroenewoud is iets jongerdandekleinkunstenaarsdie indeze

studievoornamelijkaanbodkwamenenkendezijnopgang inde tweedehelft vande

jarenzeventig.Nekka1978isdeenigeeditiewaaropvanhetGroenewoudfigureert.Het

zoudelaatsteNekkawordeneneenjaarlaterkonvanhetGroenewoudmeteigenogen

zien hoe het Werchterse Chirofestival op amper vijf jaar geëvolueerd was naar een

internationaletopaffichemetkleppersalsDireStraitsenTalkingHeads.Ophetmoment

datHedwigdeMeyereenbedrijfstartteomgroterepodiatemakenomtevoldoenaan

deeisenvanartiestenpubliek,wasdegrootsteevolutiebinnenNekkain1977datRemy

vanDuinstoptealsregisseur.EenjaarlaterdeedookgrotemanRichardCeliseenstap

achteruit. Onder de nieuwe vlag van Jan Verachtert werd nog eenmaal getracht een

succesvolleNekkateorganiseren.Toendieinhoudelijkzwakenfinancieelverlieslatend

bleek,gingendeboekendefinitieftoe.

Verachtert deed zijn plannen met Nekka nochtans duidelijk uit de doeken op de

persconferentiewaaropCelisafscheidnam.NekkasteundevolgensVerachtertopdrie

pijlers:nieuweartiesten,gevestigdewaardeneneeninternationaalgedeelte.Inhetkort:

een breed volksfeest. Het geheel zou aan elkaar gepraat worden door een bekwame

presentator en de intermezzi zouden worden opgevangen door instrumentale

muzikanten.284In tegenstelling totVerachtert, reikteCelisnaardesterrenenwildehij

metNekkahethoogtepuntvandeNederlandstaligemuziekwereldzijn.Doordeevolutie

binnen de muzieksector was dat niet mogelijk omdat verschillende genres werden

aangeboden, enerzijdsdoorhet clubcircuitwaardeprogrammatiebepaaldwerddoor

economischewetten,anderzijdsdoordeoverheid,diecultuurstimuleerdemetdebouw

vandeculturelecentra.IndenasleepvanhetEgmontpactwerddeAncienneBelgiquein

Brussel toegewezen aan de Vlaamse gemeenschap, die zou uitgroeien tot een

muziektempelvanwereldformaat.285HetstrevenvanVerachtertmaaktevanNekkaeen

festivalvandertienineendozijn.DepositievanNekkaalshoogmisvaneenamalgaam

van verschillende muziekgenres die na twintig jaar niets meer met elkaar te maken

hadden, was niet houdbaar. Verachtert besloot dan ook internationale namen aan de

284ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,beleidsnotaJanVerachtert,1978.285J.RAL,AncienneBelgique:eenmuzikalegeschiedenis,Antwerpen,2014,130-135.

68

affiche toe te voegen ompubliek te trekken.Opdiemanier ging de laatsteNekka erg

lijkenopdeeersteKazuno.

ZjefVanuytsel,JandeWildeenWillemVermanderestondenalledrieopKazuno1969en

vertegenwoordigdendaarmeemeerdaneenvierdevanhetartiestenbestandopNekka

1978. Het was alsof de tijd was blijven stilstaan. Raymond van het Groenewoud zou

uitgroeientotdekoningvanhetVlaamseliedentoondehoeverhijvaneenartiestals

Cools stond.Na tien jaar festival is de enige conclusiedatNekkanietmee-evolueerde

met de andere culturele infrastructuur. De artiesten zelf deden dat wel: iemand als

Vanuytsel zou in 1978 niet meer zo Leuvengericht zingen als in 1966. 286 Jari

DemeulemeestervandeAbkrijgtopdatvlakgelijkwanneerhijsteltdatjetendodebent

opgeschreven als je je programmatie en concept niet om de twee jaar aanpast.287

Natuurlijk konden Nederlandstalige artiesten niet meteen volledig in nieuwe circuits

terecht,maarfestivalsalsSfinks,GentseFeesten,PaulusfeestenenDranoutercreëerden

eencircuitzoalsNekkaereentjewoubouwen.OmdathetmonopolievanNekkasinds

1973/1974 verzwakte, begonnen meer en meer artiesten officieel te bedanken voor

Nekka. In 1978 was dat Rum, dat het Sportpaleis toch beter geschikt vond voor een

wielerzesdaagsedanvooreenkleinkunstfestival.288DatverklaartdeleegloopvanNekka

sinds het midden van jaren zeventig en het feit dat het naar het einde toe een

inhoudelijk lege happening was. 289 Omdat Nekka de monopoliepositie door een

globaliserende muziekindustrie kwijt raakte, Nederlandstalige muziek aan belang

inboette omwille van het wereldwijde muziekaanbod en omdat festivals organiseren

niet tot de kerntaken van het ANZ behoorde, werd beslist om in 1979 geen nieuwe

Nekkateorganiseren.290InzekerezinwerdendegebedenvanmagazineSpectator en

weekblad ’t Pallieterkeverhoord, die Nekka opriepen om te stoppen na de roemloze

editie van 1978.291Zij vonden de avond oor- en geestverdovend en zagen van het

GroenewoudenVanuytselalsenigelichtpuntjesvanhetNekkamonster.Hetvasthouden

vanhetANZaanhetconceptNekkazoalszedatin1971vanAktie-AktiemetKazunohad

286‘GeenNekka’,DeBond(12oktober1979).287DegeschiedenisvandeAb,Canvas,13augustus2013(https://www.youtube.com/watch?v=BPSceP6ejEU).Geraadpleegdop10februari2016.288P.CNOP,‘Nekka’78:hetistelaatentever’,Knack(11oktober1978).289REYNOLDS,Retromania,267-274.290ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1979.291Nek,nek,nek…Nekka!’,Spectator(28oktober1978).

69

overgenomen,zorgdevooreenartistieke leegloopdieeensoortnevenschademetzich

meebrachtvoordekleinkunstansich. InitiatievenzoalsRockWerchterendeuitbouw

vandeAncienneBelgique inBrusselwijzenophet gelijk vanReynolds,die een totale

artistiekeontketeningvanbestaandestructurenalsabsolutevoorwaardehanteertvoor

culturelegroei.WaardetheorievanStreetdanweergelijkkrijgt,ishetfeitdatdiepure

onafhankelijkheidindewestersemaatschappijvandetwintigsteeeuwnietkanbestaan

omdatpolitiekhetmaatschappelijkewel enweebepaalt.292Indatopzichtkweekt een

muzikaal genre in de beginjaren een soort beschermingsmechanisme waarop

inhoudelijke inmengingafketst.Doordatbeschermingsmechanismebehoudthetgenre

tenalletijdeneensoortzelfbeslissingsrechtenkanhetbeslissenomzichaldanniette

verbindenmeteenbepaaldepolitiekestroming.293Inhetgevalvandekleinkunstheeft

dat beschermmechanisme zich nooit kunnen ontwikkelen, omdat er van in het begin

sprake was van een invloed van de Vlaamse Beweging via de cultuurfondsen en de

studentenbewegingen,tweederdevandeinfrastructurelespelers.ToenmetKazunoeen

deel van de derde apolitieke speler in handen kwam van een flamingantische

organisatie,zettedekleinkunstzichonbewustvastineenpolitiekveld.294

Volksmuziekbreektuitdekleinkunststal.

Onder impulsvandedriegrotecultuurfondsenwerdhetmogelijkegedaanomookde

Vlaamsevolksmuziek,diedewortelsvandeVlaamse identiteit indekleivastzette, zo

goed mogelijk te promoten. Binnen de Vlaamse culturele beweging leverde dat een

tweestrijdopomdatdevolksmuziekperdefinitieleundeophetdialect.HetDavidsfonds

wasdemeningtoegedaandathetbelangrijkwasomhetABNvooroptestellen.295Hetin

GentontstaneWillemsfondshadhetdaarmoeilijkmeeomwillevandiensGentseroots.

Ondanks de afkeuring van het Davidsfonds ontstond er een stroming dialectische

muziekdievertegenwoordigdwerddoorWannesvandeVeldevoorAntwerpen,Walter

deBuckvoorGentenWillemVermanderevoorWest-Vlaandereninhetalgemeenende

westhoek in het bijzonder. Via de verschillende infrastructuurkanalen beperkten de

292STREET,Musicandpolitics,140-150.293REYNOLDS,Retromania,35-37.294L.WILS,HonderdjaarVlaamsebeweging3:GeschiedenisvanhetDavidsfondsinenrondWereldoorlogII,Leuven,1989,170-218.295WILS,WaaromweinVlaanderenNederlandsspreken,84-88.

70

optredens van de drie W’s zich niet tot eigen streek.296Willem Vermandere is het

prototypevandeartiestdieelkeVlaamseparochiezaalbetredenheeft.Vermandere,De

BuckenvandeVeldehaddenelkeenanderepassie.Wanneswasschilder,Walterwas

beeldhouwer en voor ookWillem ten prooi viel aan de sculpturen, had hij een diep

gewortelde passie voor de heer. Het scheelde geen haar of hij was pater geworden.

KleinkunstkennerAdriaensfluistertdatheteenvandebestedingenisdathetVlaamse

muzieklandschapkonoverkomen,omdatjegeenbeterepredikantkanvinden.297

Wannes van de Velde groeide op in het Antwerpse schipperskwartier zonder

platenspeler. Er zat niets anders op dan het entertainment op te zoeken in de

havenkroegen waar het de gewoonte was om tot diep in de nacht volksliedjes te

zingen.298DaardeedWanneszijnliefdevoorhetvolksliedop.Belangrijkisdathetinzijn

gevalnietomeentaalgebondenpassieging.Hijwaseenartiestvanenvoorhetvolken

heeft zichnooitwillen identificerenmeteigentijdsepolitieke strekkingen.Hij zonguit

liefdevoorzijnvolkstaalenvertiktehetmeetedraaieninhetverhaaldatvooropgesteld

werd door de politiek geëngageerde infrastructuur.299Wannes van de Velde was de

eerstediecontractueellietvastleggendatorganisatorenhemnietkondenopdragende

VlaamseLeeuwtezingen.In1966zouzijneersteplaatuitkomen.Dezorgvoorzijneigen

taalendeuiteenlopendereactiesdaaropvattehijsamenin1968inmethetnummer’tIs

Vlaams,’ttrektopgeenkloten.300Datstandpuntzouhijblijvenverdedigenenopde0110

concertenin2006voorverdraagzaamheidinAntwerpenzouhijverklaren:‘Verslijtme

niet voor een flamingant, Vlaming zijn is al moeilijk genoeg’. Daarop zou hij het

FranstaligeDeflamingantnemetraîtezinzetten.301

IshettoevaldathetverschiltussenVlamingenflaminganttochvoornamelijkterugkeert

in dat segment van deNederlandstaligemuziek dat omwille van de taal zelf en diens

dialect buiten categorie dreigde te vallen? OokWillem Vermandere ijverde voor een

duidelijkverschiltussenfierzijnopVlaanderenendepolitiekeinvullingdiedefierheid

296J.DELVAUX,Belpop:deeerstevijftigjaar,Leuven,2011,130.297ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,88.298D.PEREMANS,Wannes,Antwerpen,2016,46-48.299J.ERBUER,WannesvandeVelde,video,16mei2015(https://www.youtube.com/watch?v=FOmgyedx5DI).Geraadpleegdop12februari2016.300R.DEVROEDE,WannesvandeVelde,(UNESCOcentrumVlaanderen:cahier8),Antwerpen,2005,34-56.301DELVAUX,Belpop,134.

71

met zich meebracht.302In het begin van de jaren negentig schreef Vermandere als

reactie op de overwinningsgolf van het Vlaams Blok in 1991 Bange blanke man ter

verdediging van de multiculturaliteit. 303 Vermandere kreeg tientallen dreigbrieven

waarin hem als Vlaamse zanger werd verweten de deur open te zetten voor de

immigratie.HetstopteechternietbijdedreigbrievenentoenVermanderehetnummer

liveopdeBrusselseGroteMarktbrachtnaaraanleidingvandeVlaamsefeestdagop11

juli 1992, werd hij met tomaten bekogeld door aanhangers van het Vlaams Blok.304

Vermanderebeslootdaaropomnooitmeeraantetredenopdemuzikalevieringvande

Vlaamse feestdag.305Welginghijzijnverhaaldoenopdeopenbareomroepomzoveel

mogelijkmensenopdehoogtetestellenvanwaterpreciesgebeurdwas.OokWannes

vandeVeldetradmeeindatmuzikalemanifesttegenxenofobie,maarweigerdeinhet

programmaZiggurateenliedjetezingenomdathijervanovertuigdwasdathetopdat

momentoveranderedingenging:‘Eenliedisemotioneel,sentimenteelentotopzeker

hoogtevrijblijvend,waardoorzingen te lichtdoorweegtomdevingeropdewonde te

leggen.’ 306 Het is opmerkelijk dat het kiezen voor Nederlandstalige muziek een

inherente keuze voor een bepaald politiek standpunt inhoudt. Dat het pas tot uiting

komt wanneer de artiest zich tegen dat denkbeeld verzet, wijst nogmaals op de

diepgeworteldeverbondenheidtussenflamingantischepolitiekenkleinkunst.

Eentweedeexponentvandevolksmuziekisdeinstrumentalefolk.Hetisparadoxaaldat

ookinstrumentalemuziekbijdekleinkunstwerdgerekend.Defolkrevivalwoumensen

opnieuwlerendansenzoalsovergeleverddoorVlaamsetraditie.Hetgaatomhetzelfde

strevenalsdegezongenvolksmuziekdiehet culturelepatrimoniumvaneenbepaalde

streeknietverlorenwil latengaan.307Devolksmuzieksprakeenpubliekaandatofwel

luidkeelszong,ofwelenthousiastdanste.Datprofielwijktafvanhetdoorsneepubliek

op de kleinkunstavonden, dat vooral verondersteldwerd te luisteren en bezig te zijn

302ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1972.303H.DEFOORT,‘Vermandere,Willem’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,3258-3259.304F.SEBERECHTS,‘VlaamsBlok’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,3310-3314.305ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,86.30660Ziggurat,BRT1,22juli1992(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/dagopdag2015/maart%2B2015/1.2191174).Geraadpleegdop23maart2016.307H.BOONE,informeelgesprek,19februari2016.

72

met tekstuele inhoud. De drie W’s hadden er geen probleem mee om de volkse

component te integreren in het nieuwe kleinkunstlandschap en ook een aantal

instrumentalegroepenzagengeengrateninhetvermengdepubliek.Folkgroepenals ’t

Kliekske en de Kadullen waren graag geziene gasten op kleinkunstavonden en de

organisatoren waren blij met instrumentale traditie op de affiche. Meestal wisselden

beidepolenelkaaraf.Zozoudekleinkunstenaarhetdeelvoordepauzeentertainenen

slotendeinstrumentalegroependeavondafmeteendansendbal.308

Tochwas erbinnenhet segment vande instrumentale volksmuziek een strekkingdie

het oneens was met een gezamenlijk infrastructureel circuit. Hubert Boone was de

voortrekker van het protest en stichtte in 1968 de volkskunstgroep De Vlier in

Nederokkerzeel.TienjaarlaterzouhetBrabantsvolksorkestvolgen,datinheelEuropa

furoremaakte. Boone zou later verder zijn stempel drukken op de folk als auteur en

onderzoeker. Hij werd wetenschappelijk medewerker aan het

muziekinstrumentenmuseuminBrusselengingalsetnoloogvolksmuziekverzamelenin

Brabant.309Het leverdehemdenaamvanVlaamseAlanLomaxop. Lomax reisdeheel

Amerikarondomvolksmuziekoptetekenenenvandevergetelheidteredden.310Boone

vond dat kleinkunst een typisch verschijnsel was van de individualistische

consumptiecultuur. Hij stelde dat hijmet volkskunstgroepDe Vlier fundamenteel een

andererichtingopgingendathetonrechtvaardigwashenzomaarondertebrengenbij

dekleinkunst.Omzijnargumentatiekrachtbij tezettenweesBooneophetfeitdatde

Vlierzijnwinstenvoor90%investeerdeindevolksmuziekomeencultureleinvullingte

gevenaanhetwetenschappelijkonderzoek.Debrede, lokale volksmuziekviel volgens

hem op geen enkel manier te verzoenen met het intellectuele, commerciële

kleinkunstpubliek. Traditionele cultuur moest steunen op een actief participerend

publiek.311

Tussentijdsbesluit

308DEVROEDE,WannesvandeVelde,76.309H.BOONE,HubertBoone:vijftigjaaractiefindetraditionelemuziek,Leuven,2015,35.310VoormeerinformatieoverAlanLomax:J.SZWED,AlanLomax:themanwhorecordedtheworld,NewYork,2010.311K.DEVIJVER,‘NietnaarNekka’,Spectator(30september1971),6-15.

73

Het is geen verassing dat een evenement als Nekka uitliep op een sisser. Het

artiestenpakket dat iedereen bundelde onder de noemer Nederlandstalige muziek,

maaktevankleinkunst inde jarenzeventigeenveelkoppigedraakvol tegenstellingen.

DebravehuisvaderCoolsversusderebelHeylen.HetdialectvandeBuck,Vermandere

envandeVeldeversushetalgemeenNederlandsvanvanderGoten.Hetprotestliedvan

Miek en Roel versus de liefdeslyriek van Vanuytsel. De folk versus de kleinkunst.

KleinkunstwerdeenvatvoltegenstrijdighedenenhetANZbleefijverenomdatvatmet

Nekka omwille van de gemeenschappelijke taal samen te houden, waardoor het

evenement vanaf 1973/1974 slagkracht verloor. John Street beweert dat muziek en

politiekaltijdmetelkaarverbondenzijn,omdatcultuurdemaatschappijventileertende

maatschappij inde tweedehelft vande twintigsteeeuweenafspiegelingwerdvande

gevoerde politiek. Op het eerste zicht past Nekka in deze visie, al is er toch een

essentieel verschil. Street gaat er in zijn theorie vanuit dat cultuur en politiek

onlosmakelijk verbonden zijn maar dat de culturele wereld een zekere

bewegingsvrijheid heeft. Die vrijheid wordt bepaald door een brede waaier aan

infrastructurelemogelijkheden.Belangrijkisdatmuzikalestromingenaltijdzelfkiezen

welke infrastructuur hen gaat ondersteunen. Daarbovenop gaat het in Streets visie

steeds over politiek belangeloze, commercieel ingestelde infrastructuur. Daar ligt het

fundamenteleverschilmetdekleinkunst inVlaanderen.Hetcircuitkoosdemuzieken

bestondnietenkelinfunctievanhetartistieke.312

BruceSpringsteenverleendezijnsteunaandecampagnevanObamatoendiepresident

vandeVerenigdeStatenwildeworden.Explicieteverbintenissen tussenhet artistieke

enhetpolitiekezijngeenuitzonderingen,maarwatdezeverbintenissendelen,isdathet

gaatomeenbanddiebeperktwordtinruimteentijdendathetartistiekvaakomeen

zijspronggaat.313NetalsBrelkonijverenvooreenapolitiekeNederlandstaligemuziek,

net omdat hij nietmet beide voeten in dat kleinkunstlandschap stond. Zoals Granata

leefdevanzijnevergreenMarina.NetalsdedrieW’selkeenhoofdberoephadden.Dat

het ANZ de voltallige, groeiende heterogene traditie poogde te recuperen, maakt dit

verhaalzouniek.DecombinatievanderecuperatievanKazunoende infrastructurele

schaarstevooreennieuwmuzikaalgenredatdewegnogmoestzoekennaareenbreder

312J.STREET,Musicandpolitics,Cambridge,2012,45-73en158-163.313Ibidem,54-73.

74

publiekennietmeteeninhaakteopeeninternationaalcircuit,zorgdeervoordatNekka

een prominente positie kon claimen in het kleinkunstlandschap. Het is dan ook niet

verwonderlijkdatVlaamseartiestendiede jarenzeventigoverleefden,metgemengde

gevoelens terugkijken op die periode van het culturele stockholmsyndroom. De

algemenetendensbijdekomstvandeculturelecentrawaseengevoelvanopluchting.

De centra op zich waren het resultaat van politieke actie en zeker ook politiek

gefinancieerd,maardecultureleonafhankelijkheidophetpodiumwerdgevrijwaarden

artiestenkondenbelangeloosmuziekmaken,devoorwaardevandetheorievanStreet.314

314J.GEERTS,‘WensenenverzuchtingenvanVlaamseartiesten’,Kick(januari1977),30-34.

75

HOOFDSTUK4:MAINSTREAM

Hoekleinkunstmetbehulpvanradioentveenvastewaardewerdvoorhetbreed

publiekenzichloskoppeldevandeniche:eenanalysevanNekka1971,1974en

1977.

ReynoldsenStreettoondenophuneigenmanieraaninhoeverrepopmuziekeeneigen

universummoet creëren om zichzelf in stand te houden. Dat betekent dat een genre

vroeg of laat toetreedt tot demainstream en zichzelf institutionaliseert. Dat het later

weeruitdemainstreamvalt, isgeenprobleem.Hetzogenaamdemeespelen isvolgens

Streeteenessentiële stap inhetvoortbestaanvanhetgenre.315Omdie redengaathet

vierde hoofdstuk in op de manier waarop kleinkunst deel ging uitmaken van het

establishment. Er wordt ingegaan op de rol die de nationale media speelden door

kleinkunsteenvastsegmentindeprogrammatietoetekennen,erwordtingezoomdop

devaktijdschriftendieopheteindevandejarenzestigdevingeraandepolshieldenvan

de kleinkunstcommunity en hoe de overname van Kazuno door Nekka vanuit dat

standpuntbekekenwerd.Uitbrekenuiteenbestaandesubcultuurendeoverstapmaken

naardemainstreamgaatniet zonder slagof stoot. Speciale interesse gaatuit naarde

eerstezwarebotsingtussenkleinkunstendeBRT,degate-keepervandemainstreambij

uitstek, tentijdevandezogenaamdeRaspoethetze.Erwordteenvergelijkinggemaakt

tussenNekka1974en1977omtekijkennaardeinvloeddiedemainstreamhadopde

evolutie van het festival. In 1974 stond hetANZnog sterk, in 1977nietmeer. Voorts

wordt ingezoomd op de ontwikkeling van Nederlandstalige groepen die zich na het

Nekkatijdperk ontpopten tot kleppers in alternatieve muziekcircuits. De vier

hoofdstukkenmonden in het besluit uit in een genuanceerd antwoord op de vraag in

hoeverredepolitiekevisiehetANZeeninvloedhadopdekleinkunstendiensartiesten

in de jaren zeventig. Als je vijftig jaar later terug kijkt op het ontstaan van de

kleinkunsttraditie, ontwaar je tussen artiest en organisatoren een diepgeworteld

stockholmsyndroom.316

Nederlandstaligemuziekrekentafmetzijnminderwaardigheidscomplex.

315J.STREET,MusicandPolitics,Cambridge,2014,134-153.316Ibidem.

76

KreunerWalter Grootaerts vond Raymond van het Groenewoud en Johan Verminnen

ouderwetsekleinkunstenaars.DatvanhetGroenewoudvanVerminnengeleerdhaddat

chansonniers niet altijd zielige gitaristen zijn met melancholische teksten, kon

Grootaertsnietsschelen.317GrootaertswildemetdeKreunersNederlandstaligemuziek

maken die mijlenver stond van de traditie die hem had grootgebracht. In 1978

organiseerdeHumo voorhet eerstHumo’sRockRally: een tweejaarlijks rockconcours

dat tot op de dag van vandaag een stempel drukt op de Vlaamsemuzieksector en in

1990deapolitiekeontketeningvanhetNederlandstaligeliedzouinluiden.DeKreuners

haalden de finale, niet het podium. Toch zorgde de rockrally ervoor dat ze meteen

geïntroduceerd werden in het alternatieve circuit van de Belgische muziek. In een

interviewdatGrootaertsgafnaaraanleidingvande finale liethij zichontvallendat te

veel engagement onnodig resulteerde in gezeur. 318 Tekst was voor hem minder

belangrijkdandeklankvandewoordenendiestellingwerdkrachtbijgezettoengitarist

JanvanEycklatergetuigdedatGrootaertszijntekstensteevastafmaakteopdewcinde

studio. De muzieksector brak open en de Kreuners waren een voorbeeld van een

Nederlandstalig experiment dat niets temakenwilde hebbenmetWill Ferdy enMiel

Cools, maar de mosterd haalde bij The Roling Stones en The Kinks. 319 Latere

hoogtepunten van Nederlandstaligemuziek in de jaren tachtig waren de Brassers en

ArbeidAdelt,deenegeïnspireerdopdepunkvanTheClash,deandereopdeearlynew

WavevanonderandereKraftwerk.OpvallendwasderoldiederockrallyvanHumozou

vervullen.DeBrassershaaldendefinalein1980entweejaarlaterwashetaandebeurt

aanAromadiAmore.MuziekmetNederlandse tekstenmoest zichmetenmetmuziek

zonderNederlandseteksten.Taalverloor,indemuziekdan,zijnprioritairstatuut.320

InhetmiddenvandejarenzeventigkroopdeVlaamsekleinkunstvoorheteerstuitzijn

minderwaardigheidscomplexenleefdedeideedatookdekleinkunstkonmeegolvenop

een breed en geglobaliseerd cultureel circuit. Jan de Wilde en Zjef Vanuytsel

vertegenwoordigdeneennieuwegeneratieNederlandstaligemuziekdieniet alleende

perfect synthese was van voorlopers Ferdy en Cools, maar ook van de buitenlandse317L.GAETHOFS,DitisBelgisch:RaymondvanhetGroenewoud,dvd,CapitolRecords,2004.318‘DeKreuners’,Belpop,Canvas,8februari2016(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/archief/muziek/1.1219382).Geraadpleegdop8februari2016.319J.DELVAUX,Belpop:deeerstevijftigjaar,Gent,2011,130.320J.DUVILLIERred.,Belgacult:25momentendieBelgiëcultureelveranderdhebben,Tielt,2015,115.

77

invloeden.JandeWildelietzichinspirerendoorJaapFischerenGeorgesBrassens,maar

integreerde ook de sound van Bob Dylan. Dankzij KoR van der Goten werden alle

tekstuele barrières weggeveegd omdat hij ervoor zorgde dat elk onderwerp geschikt

was omover te zingen.321Dat resulteerde in het geval vandeWilde in het liedje Joke

waarmeehijdoorhetDavidsfondswerdafgeschilderdalspornozanger,albetekendedat

nietdathetfondshemminderzouprogrammeren.322SamenmetKrisdeBruynewerd

JandeWildedevoorlopervandeelektrischekleinkunstenookdebasisvanhetlatere

succesvanUrbanuswerdgelegd.323HijzouJandeWildevragenomachterdeknoppen

van zijn platen te zitten en kopieerde diens stunteligheid op het podium vanuit een

louter humoristisch standpunt. Een aantal elementen vielen op de juiste plaats

waardooreenbrederewegwerdgebaandbinnendekleinkunstwaarartiestenalsIvan

Heylenen laterRaymondvanhetGroenewoudgebruikvanzoudenmaken.Tochmoet

opgemerktwordendatzelfsdevoortrekkersvandezenieuwekleinkunstgolf,stukvoor

stukervaringopdedeninhetdoorhetANZaangestuurdecircuit.Datereendiscrepantie

ontstond tussen het circuitwaarin deze nieuwe golf kleinkunstenaars zat enwaar ze

naartoewilden,werdduidelijkopNekka1974.324

Kazuno 1970 strandde vier jaar eerder door financiëlemoeilijkheden. Tochwaren de

sector,publiekenperslaaiendenthousiastalshetoverdepioniersrolgingdieKazunoin

de kleinkunstwereld speelde.325Alle partijen hoopten dat de vzw rond Lauwaert een

manierzouvindenomdefinancieelbenardesituatierechttetrekkenenverdertegaan

methetfestival.Tussen1973en1974zatNekkamethetomgekeerdeprobleem.Elkjaar

zathetSportpaleisvol:meteengemiddeldeopkomsttussenvijftien-enachttienduizend

toeschouwers,hieldNekkazichzelfinstandenzorgdezovoorhetleeuwendeelvanhet

budgetvanhetANZ.326TochverloorNekkabijdesectorendepershetprestigevanhet

project dat het met Kazuno wilde overnemen. In de kleinkunstpocket van 1974

herhaalde Celis dat Nekka tot doel had zichzelf te tonen en zichzelf te zijn, los van

filosofischeofpartijpolitiekegebondenheid.Hijgingerookpratopdateengrootdeel

vandewinstenuitNekkaopnieuwgeïnvesteerdwerden in het kleinkunstmilieudoor321DELVAUX,Belpop,121.322J.BOGAERT,DagmeneerdeWilde:levenenwerkvanJandeWilde,Tielt,2015,47.323‘PratenmetFransIeven:popinherfsttijderpopjaren’,Tliedboek(november1971),17-19.324M.ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998,20-27.325G.LAUWAERT,informeelgesprek,9januari2016.326V.DEKENS,‘Nekkaendekleinkunst’,Kick(augustus1973),4-6.

78

enerzijds het concept Nekka te verplaatsen naar andere steden en anderzijds door

artiestendienietopNekkastondeneenorganisatorischduwtjeinderugtegeven.327

Over het algemeen trok Celis de lijn van 1973, ondanks de kritieken en het

veranderende culturele landschap, door. Wel werd het strakke concept met de

tijdslimiet verder losgelaten. In 1974 zouden negen Vlaamse en drie Nederlandse

artiestenhetpodiumbezetten.328OpdekritiekdatNekkanietmeerallesomvattewat

de sector te bieden had, reageerde Celis door Rob de Nijs te programmeren.329Die

trachtteinhetbeginvandejarenzeventigdeoverstaptemakenvanhetschlagernaar

dekleinkunst.MettekstenmuziekvanBoudewijndeGrootenLennaertNijghzoudatin

de ogen van hetmanagement achter Rob de Nijswel lukken.330Het leverde hem een

plekjeopNekkaop.VoordevernieuwingkoosCelisvoordeStrangersenMagenta:een

maatschappijkritisch collectief gericht op tekst en een puberende Nederlandstalige

popgroep.MetWillem Vermandere, de Elegasten en ’t Kliekskewerd de volksmuziek

vertegenwoordigdenZjefVanuytselenJandeWildevertegenwoordigdendegevestigde

waarden.331Het hele collectief reisde na Nekka door naar Hasselt en Eindhoven en

evolueerdedaarnaareenmeerdaagsevenement.332

WimdeCraenewasookweervandepartij enbegonmeer enmeer zijn sarcastische,

maatschappijkritische stem te vinden.333De Craene werd ontdekt door Miel Cools en

meegenomen als voorprogramma in 1965.334In 1970 verhuisde hij voor onbepaalde

duurnaarAmsterdamomindeleertegaanbijzijngroteheldRamsesShaffyenin1973

keerdehijterugmeteenplaatdielakhadaanallevormvanautoriteit.Nieuwkomerin

hetFranschansonMarinoFalconoemdehemdeCheGuevaravanhetNederlandstalige

lied.DeCraenezouopNekkametKleinemanenStraatkoning probleemloos inde lijn

liggenvande Strangersdie eenbewerking vanHeylensWerkmens enDegastarbeider

zongen.Dathetgrassteedsgroenerisaandeoverkant,waseenterugtevindenthemain327C.BOUCHARD,Kleinkunstpocket74,Antwerpen,1974,3-4.328Ibidem,5-6.329ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1974.330ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,245.331‘BrusselenEindhoven’,DeBond(8september1973).332BOUCHARD,Kleinkunstpocket74,4-6.333‘Nekkabeperktzicheenbeetje’,DeStandaard(6juni1974).334’WimdeCraene’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=E-SDqDU3gfo).Geraadpleegdop6februari2016.

79

de ballade Zuster Ursula van Rob de Nijs, waarin de Amerikaanse migratie aan bod

kwam.335De Strangers, voorts met een liedje over ellebogenwerk bij de vakbond,

spanden samen met Wim de Craene en Jan de Wilde de kroon van het

maatschappijkritische lied. Opmerkelijk is de afwezigheid van elke communautaire

oproer.1974wasdanookopvlakvantaalpolitiekeenrustigjaar.Degemoederenliepen

evenoptoenFDFburgemeesterRogerNolsvanSchaarbeekinhetgemeentehuisaparte

loketten inrichtte voor Nederlandstalige, Franstalige en anderstalige inwoners om de

faciliteiteneis kracht bij te zetten.336De kwestie escaleerde en de regering Tindemans

stuurde een afgevaardigde om te bemiddelen. De Schaarbeekse lokettenkwestie had

niet de impact van een Leuven of een taalgrens, wat deels de communautaire stilte

verklaart.337

Het gebrek aan communautaire verontwaardiging creëerde een leemte die ingevuld

moestworden.EerdereeditiesmaaktenartiestenalsWannesvandeVeldeenArmand

ersteedseenpuntvanomzichdoorsarcastischeopmerkingendewoedevanhetdeel

vanhetpubliekdatbehoordetotdemilitanteVlaamseBewegingopdehalstehalen.Die

leemtewerdingevulddoordeNederlanders.Volgenshetpubliekwashetongehoorddat

AstridNijgheenliedjezongovereenvrouwdiealsminnaresdemangeenvragenstelt

over het hoe en het waarom hij niet bij zijn vrouw zit.338Rob de Nijs versterkte het

morelegevoelvanhetVlaamsepubliekdoorhetuitgejouwdeMalleBabbetezingen,een

liedoverprostitutieendiensmaatschappelijkbreedklantenbestand.339Vreemdgenoeg

kregen die nummers af te rekenenmet het publiek, terwijl Jan deWilde liedjes zong

overeenonterechthardpolitieoptredenenWillemVermandereoverGoddienederdaalt

en tekeer gaat omdat de kerk hem in affronten brengt.340De communautaire woede

werdvervangendooreenmoralistisch,paternalistischstrevenvanhuiselijkVlaanderen.

1974wasookheteerste jaardatdeticketprijzenergdehoogte inschoten.Kickvroeg

zich af of dat niet wees op een evolutie naar eenmeer intellectueel publiek dat kon

335BOUCHARD,Kleinkunstpocket74,7-19.336H.DEFOORT,‘Lokettenkwestie’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,1958.337E.WITTEenA.MEYNEN,DegeschiedenisvanBelgiëna1945,Antwerpen,2006,103.338‘Nekka’74:grenzenvervagen’,HetNieuwsblad(15oktober1974).339J.DREESEN,‘Naaraanleidingvannekka’,DeBond(18oktober1974).340J.DEMEULEMEESTER,‘Opdebarrikades.Protest1945/1968’,Tliedboek(juli1968),9-14.

80

genietenvandevrolijke,maarselectieve inventarisvandekleinkunst.341Nekkakende

volgensJeugdbladJeegrenzenaandegroei.342

Radio, tv, vaktijdschriften en managementbureaus verheffen kleinkunst tot de culturele

leefwereldvanhetbreedpubliek.

Dekleinkunstwasopwegnaar eenkeerpunt.Artistiekgingendeproductiesmeer en

meer aanleunen bij de Angelsaksische sound, alsof de nieuwe golf kleinkunstenaars

schreeuwdeomuithetvastgeroesteNekkatebreken.Dieuitbraakzouvereenvoudigd

wordendooreenaansluitingbijeenbrederpubliek.Reynoldsschetshoeeenbepaalde

muzikale stroming steeds een aantal jaren de kans krijgt om zich in verschillende

richtingen te ontwikkelen voor de stroming deel begint uit te maken van het

establishment.343Paradoxaal genoeg liggendewortels vannieuwemuzikale genres in

eenafkeertenopzichtevandatzelfdeestablishment.Uiteindelijkisernietsnieuwsaan

mannenmetgitarendiezingenwatzedenkenomhethenvoorgeschoteldepubliek te

vermaken.Reynoldsmaaktdevergelijkingmetdemiddeleeuwsehofnarren,dieslechts

doen wat de baas (of organisator) hen opdraagt. 344 De kleinkunst doorliep een

soortgelijktrajectenneigdeindejarenzeventignaareendeelnameaandemainstream.

EenrechtstreeksgevolgvandecultureleVlaamseautonomie,dieonderhandeldwerdin

deeerstestaatshervorming,leiddetotdebouwvanculturelecentrainheelVlaanderen.

Diecentrawerdenviadestaatengemeentengesubsidieerdenzoudentegenheteinde

vandejarenzeventigdeinfrastructurelethuisbasiswordenvandeVlaamsecultuur.345

Televisieenradiohieldenindejarenzestigalmeerdaneenoogopenvoordeevoluties

inhetkleinkunstlandschap.InhetBRTprogrammaTienerklankenpasseerdenuendan

een Vlaamse chansonnier naast de nieuwe Angelsaksische sound. Een ankerpunt

verwierf het Nederlandse chansonmet het radioprogramma Charme van het chanson

vanaf1962onderleidingvanJohanAnthierensenJanSchoukens,diedieperingingenop

hetnieuwechansonuitFrankrijk,NederlandenVlaanderen.In1966namSchoukenshet

341‘Nekka74!Jeugd(beweging)“mettoetersenbellen”’,Kick(november1974),40-41.342W.DECOENE,‘Nekka74:zingenvoordekinderen’,Jee(september1974).343S.REYNOLDS,Retromania:popculture'saddictiontoitsownpast,Londen,2011,53-74.344Ibidem,102-107.345R.PINXTENenK.DEMUNTER,Decultureleeeuw,Antwerpen,2006,79-91.

81

tijdsslot over en ging zich meer toeleggen op Angelsaksische muziek die ook in

Tienerklankenaanbodkwam.346

Volgens Street duurt het een decennium voor een nieuw cultureel genre zijn

aanwezigheid in de media bestendigt en op die manier kan aansluiten bij de

mainstream.347Tienerklanken en Charme van het Chanson werden de toegang van de

kleinkunsttotdenationalemedia,maarookdegeschrevenpersmaakteaanstaltenom

kleinkunst teverheffentotdemainstream.Vanaf1968ontstondenergespecialiseerde

tijdschriften die ingingen op het Nederlandstalige genre. In Gent ontstond Tliedboek

onder leiding van Miel Appelmans. Elke drie maanden trachtte een team van

enthousiastevrijwilligerseennieuwenummerklaartestomen.Appelmanswasdevaste

tekstschrijvervanMiekenRoelenhetGentsestudentenmilieuzetteeenlinksestempel

ophettijdschrift.TroubadourwerduitgegevendoordekliekrondMielCools.Hijzouin

1969 zijn platenlabelKalliopeoprichten en vanaf 1970met hetDavidsfondsdeKK70

tournee in elkaar boksen die onder zijn leiding een jaarlijks overzicht gaf van de

Vlaamse kleinkunst in de Davidsfondsafdelingen.348Een maandelijks aandeel in de

gespecialiseerdemediamoesthelpenomdewaaiervanactiviteitenvandemuzikalestal

van Cools te promoten. Een derde belangrijk blad heette Muzekeus en werd

gecoördineerddoorJosGeerts,diegeendirecteartistiekerelatieshad.349JosGeertszou

het kleinkunstarchief stichtten dat laterwerd gerecupereerd door het archief van het

ANZ. Het onafhankelijkeMuzekeus zou omgedoopt worden totKick en vanaf 1973 in

handenkomenvandeuitgeverijvanhetANZ.350Troubadourbrachtzijnlaatstenummer

uitin1971engingvervolgensopinhetBelangvanLimburg.InGentbleekhetookniet

mogelijk om een driemaandelijkse uitgave te coördineren met slechts een team van

vrijwilligersenin1972roldedelaatsteeditievanTliedboekvandepersen.Kickzouhet

toonaangevendbladworden.351

Eenderdeaspect,naastmediaenvakliteratuur,waarindesectorinstitutionaliseerde,is

346DELVAUX,Belpop,126.347STREET,Musicandpolitics,124-156.348ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,46.349L.VANDEKERCKHOVE,KleinkunstinVlaanderen:eenvertoognaarhetwaarom,Onuitgegevenmasterproef,KatholiekeUniversiteitLeuven,subfaculteitGeschiedenis,1998,71.350K.DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,Antwerpen,2011,153.351DetijdschriftenzijnintegraalbewaardinhetarchiefvanhetANZ.

82

ophetvlakvandetheaterbureaus. Inhetbeginvande jarenzestigcontacteerde jeals

organisatorrechtstreeksdeartiestalsjehemvooreenavondjewildeboeken.Doorheen

de jaren groeide de kalender van de artiesten, waardoor ze geen tijd hadden om de

contacten met de organisatoren zelf te onderhouden. Een eerste optie was het

aanwerven van een manager die alle niet-muzikale taken op zich zou nemen.352Het

grotenadeelvaneenmanagementwasdatdiegebruikelijkeenfikspercentagevande

totaleinkomstenvoorzichnam.Eentweedeoptiewaseenboekerofeentheaterbureau:

iemanddiezichstriktzoubezighoudenmetdecontactentussenartiestenorganisator.

Van die boekers werd verwacht dat ze de sector goed genoeg kenden om voor elke

artiestdejuisteagendateconstrueren.Hetprobleemvandekleinkunstwasdatbureaus

met die kennis niet bestonden,maar tegen het einde van de jaren zestig zouden een

aantalzakenliedenzichopditgat inde marktstorten,netalsKlugerenMathonetdat

hadden gedaan,maardanopVlaamsniveau. Er ontstondendrie grote spelersdie het

grootste gedeelte van de artiesten zouden vertegenwoordigen: Merlijn, Pimpernel en

Spiraal. 353 De bureaus werkten, net als de managers, op percentuele commissie

waardoorzijervoorzorgdendatdeprijzenzohoogmogelijk lagen.Datzorgdeervoor

datheelwatkleinekroegenuitdebootvieleneneenvzwalsAktie-Aktieverplichtwerd

omvoorKazunoaantekloppenbijeengigantischezaalzoalshetSportpaleis.Daarnaast

verliepenoptredensviaeencontractwaardoordeorganisatorenookwettelijk inorde

moesten zijn om optredens te kunnen organiseren. In de eerste plaats ging dat

voornamelijk om een drankvergunning. Geld en vergunningen kelderden het

cafécircuit.354

Het inschakelen van tussenpersonen zorgde ervoordatde gages systematisch zouden

stijgen. Boekers sloten managers immers niet uit. Een aantal artiesten zouden zich

persoonlijklatenbegeleidendooreenmanagementdatopzijnbeurtdetussenpersoon

werdtussenhetboekingskantoorendeartiest.Hetmanagementzoudegrotelijnenvan

het artistieke plan mee helpen uitzetten inzake platencontracten, tourneeplanning,

radio-entelevisieoptredens,promotieenzovoort.355Dehogeregagesmaaktenookeen

aantal investeringen mogelijk die eerder uit den boze waren. Zo had niet elke

352D.BYRNE,Howmusicworks,Edinburgh,2013,140-156.353N.MERTENSenH.DACQUIN,Kleinkunstvandalen,Brugge,1971,57-60.354ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,111.355BYRNE,Howmusicworks,156-162.

83

organisatiedie inde jaren zestigmuziekoptredensorganiseerde een geluidsinstallatie

enalseralietsvantechnischeondersteuningvoorzienwerd,wasdatvaaknietsomover

naar huis te schrijven. Om te vermijden dat de artiest ter plekke voor ongure

verassingen stond, besloten een aantal groepen om zelf te investeren in een

geluidsinstallatieeneentechnicusomdietebedienen.Laterzoudaareenlichtinstallatie

endito technicusbijkomen.356Beetje bij beetjewerdde crewende entourage vande

muzikanten groter, waardoor kleinere organisatoren het zich financieel niet konden

veroorlovenombekendekleinkunstenaarsinhuistehalen.LeonLamalvanfolkclubde

Mallemolen in Hoeilaart verklaarde dat hij op het einde van de jaren zestig alleen al

achterover viel van de voorschotten die bepaalde artiesten via hun boekings- en

managementkantorenvroegen.357

In 1977peildeKick naar de verzuchtingen van een aantal Vlaamse artiesten.De rode

draad in hun antwoordenwezen op de verdere uitbouw van het circuit van culturele

centra.OnderandereVanuytselendeWildewezenopdemogelijkheidomindetheaters

in technischperfecteomstandighedeneerlijkhunverhaal tevertellen.KrisdeBruyne,

JohanVerminnenendeCraenelanceerdendanweereenoproepomhettheaterdecreet

opnieuwtebekijken.358De institutionaliseringnadestaatshervorming in1970metde

beslissing van de bouw van de culturele centra was een goede zaak, maar sinds het

einde van de jaren zeventig ging de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening de

frontmannenbeschouwenalswerkgeverswaardoorzeenormesociale lastenmoesten

betalenvoordemuzikanten.WimdeCraenevoorspeldeeenverdelgingvanhetaantal

artiesten.Definanciëleregelingdroegbijtoteenbijzonderkaalkleinkunstlandschapin

dejarentachtig.359OpNekka1977wasdaarnognietalteveelvantemerkeneninKick

sprak men zelfs voor het eerst in de geschiedenis van een geslaagde Nekka.360De

kleinkunst zelf had Kick al in 1976 dood verklaard en een jaar later smeekte ze de

producers om de lieven van de kleinkunstenaars af te pakken in de hoop dat zowat

kwaliteitzouontstaan.HetleverdeKrisdeBruyneinspiratieendebestesongvan1977

356DESMET,HetverhaalvandeNieuweSnaar,89-91.357L.LAMAL,informeelgesprek,4februari2016.358J.GEERTS,‘WensenenverzuchtingenvanVlaamseartiesten’,Kick(januari1977),30-34.359‘WimdeCraene’,Belpop,Canvas.360G.LAMBRECHTS,‘Nekkazitoprozen’,Kick(november1977),26.

84

op.361KickriepoptoteennieuweHugoRaspoetofeennieuweKoRvanderGoten,want

dekwaliteitvanheteindevandejarenzestigwaszoek.

Onder impulsvande institutionaliseringendeaansluitingvanveleartiestenbijbrede

culturele circuits, liep het artiestenbestand van Nekka leeg. Meer en meer artiesten

vermedenNekkaomdatereldersgenoegwerkwasomhetANZteontlopen.Nekka1977

zoureagerenopdieevolutie.De Nederlandstaligeenvocale folk slootzichaanbijde

internationalesceneendreefwegvandekleinkunstdiezealtijddichtbijgehoudenhad.

HetVlaamseWasoenDirkLambrechtsvertegenwoordigdenopNekka1977deVlaamse

folk en kregen daarbij hulp van de Ier Ralph McTell en de Britten van Fairport

Convention. Volksmuziek uit Bolivia stond ook op de affiche met los Rupos. 362

NederlandstaligemuziekstondindeschaduwendeGazetvanAntwerpenopperdeom

denaam teveranderen inEurekka.363HetpaddatNekka1977bewandeldewerdveel

logischerbevondenomwillevanzijnopenkarakter.Deenigeechtetegenkantingkwam

van‘tPallieterke,dathetnietkunnenvonddatNederlandstaligemuziekindeschaduw

bleefstaanopeenavondzoalsNekka.364Hetisniettoevalligdatdezerechtsekranteen

jaareerderdoorhetlintgingtoenergesprokenwerdoverdeperformancevanBots.365

IndepocketwerdenWimdeCraeneenBertdeConinckzelfsnietmeerbeschrevenals

kleinkunst maar als polderpop. 366 Zoals verwacht kwamen minder toeschouwers

opdagenomdatdeaansluitingmethetpubliekvanhetzangfeestzoekwas.Omwillevan

het internationaal karakter lag het kostenplaatje hoger. Voor het eerst sinds het

ontstaan van Nekka, werd het zangfeest de financiële ader van het ANZ. Binnen de

organisatie werd er dan ook gepleit om na te denken over de gevolgen en de

toekomst.367

Cultureeldeeluitmakenvanhetestablishmentisnietzomaarietsdatvandeeneopde

anderedagbeslistwordt,hoewelhetnalezenvandebesluitenvandestaatshervorming

361M.LEMAY,‘Kleinkunst’77:Ohproducerspakhunliefaf!’,Kick(januari1978),3-6.362‘Nekkabrengtbontartistiekpalet’,GazetvanAntwerpen(5september1977).363‘Nekka77:eenrijkmuzikaalmenu’,GazetvanAntwerpen(10oktober1977).364B.DEWEVER,‘Pallieterke’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,II,Tielt,1998,2388-2391.365J.D’HAESE,‘Nekka77’,’tPallieterke(13oktober1977).366J.GEERTS,Kleinkunstpocket77,Antwerpen,1977,5-10.367ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1978-1979.

85

tercreatievandeculturelecentrain1970andersdoenvermoeden.368Tochgaathetom

een trage bewegingwaar geen enkele partij volledig vat op heeft. Inmuziekmagazine

Kickverscheeninjanuari1974eenverslagoverheteerstekleinkunstcolloquium.Inhet

PaleisvoorSchoneKunstenwerdhalfdecember1973eenvergaderingbelegdmetalle

representatieve partijen: pers, critici, organisatoren en artiesten. Ze zouden een hele

namiddag debatteren over de toekomst van het Nederlandstalige genre. De conclusie

luiddedatmenniettoteenconsensuskonkomen.369Vaststondweldatkleinkunsteen

steedsgrotererolgingspelenindenationalepers.Hetfeitdathetgenrezijndemonen

hadoverwonnenenzijneigenmannetjestondtussenmuzikaalgrotebroersFrankrijk,

NederlandenGroot-Brittannië zorgde ervoordathet culturele enhetpolitieke steeds

meerbotstenendatgoldnietalleenvoordeNederlandstaligemuziek.370

Zo kwam in 1968 met Black Venus het eerste luik van de cyclus Gangreen van Jef

Geeraertsuit.In1969kreeghijdaarvoordestaatsprijsliteratuur,maarindatzelfdejaar

kreegdeBOBvanhetMinisterievanCultuurdeopdrachtomGangreenIuitderekkente

halen.EenboekovereenblankeordehandhaverinCongodiezoveelmogelijkseksheeft

met zwarte vrouwen was dan wel baanbrekend genoeg om de staatsprijs binnen te

halen,omeffectiefgelezentewordenwaskatholiekenzelfsvrijzinnigVlaanderenniet

klaar.371GerardRevezeiooitdatdeauteuroprozenzitwanneerdecriticielkaarinde

harenvliegen.VolgensRevedoenkunstenaarswat zewillenenheeftdat indeverste

vertenietstemakenmetpolitiek.HetisgrensverleggendwerkalsdatvanGeeraertsdat

dewegzouplaveienvoorLanoyeenBrusselmansomindejarentachtigtabularasate

maken en de vaderlandse literatuur letter per letter te herschrijven. Tumult of niet:

GangreenbezorgdeeenaantalgeneratiesVlaamsejongerenseksuelevoorlichting.Maar

zulk grensverleggend gedrag botst op een bepaald moment onvermijdelijk met het

gezag.Inhetgevalvandekleinkunstdieopzoekwasnaarcontactmetdemainstream

wasdatzondertwijfelEvivvailpapavanHugoRaspoet.372

368R.SENELLEenE.VANDEVELDE,‘Staatshervorming’,NieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,III,Tielt,1998,2826-2829.369‘EensyndikaatvoorVlaamseartiesten?’,Kick(januari1974).370BYRNE,Howmusicworks,175-203.371D.LEYMAN,‘GangreenI’,J.DUVILLIERred.,Belgacult:25momentendieBelgiëcultureelveranderdhebben,Tielt,2015,8-18.372ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,159.

86

DeaffaireRaspoet:schipperentussennicheenmainstream

Dat kleinkunst uit de niche kon breken van het ANZ en aansluiting vond bij de

mainstream,betekendenietdatzecompromislooshaarzinkondoen.Op25 juli1968

vaardigdepausPaulusVIdeencycliekHumanaeVitaeuit,waarinhijzichuitsprakover

hethuwelijkendegeboorteregeling.Seksualiteitenprocreatieblevenindeogenvande

paus onlosmakelijk met elkaar verbonden en daarom werd anticonceptie vanuit het

Vaticaanstriktverboden.Deencycliekverdieptedanookdeklooftussenconservatieven

enprogressievenbinnenderooms-katholiekekerk.373Debroeierigejeugdcultuurkwam

in opstand tegen het kerkelijke gezag en Hugo Raspoet zou de paus persoonlijk

toespreken. Op 17 januari 1969 zou de BRT het satirisch programma Stellig stelling

nemenuitzenden.Zoalsdetiteldoetvermoedenwerdenvijfartiestengevraagdomeen

standpuntintenemenomtrenteenmaatschappelijkonderwerp.WannesvandeVelde,

Zjef Vanuytsel, Hugo Raspoet, Miel Cools en KoR van der Goten werden uitgenodigd.

Vanuytsel zongoverdeencycliekenRaspoetoverde schrijverervan.DeBRTbesliste

echteromhetprogrammanietuit te zendenomdathetnummervanRaspoetvolgens

hennietdoordebeugelkon.374EenweekeerderspeeldeHugoRaspoet inBorgerhout

een optreden voor het Davidsfonds. Bij het inzetten van Evivva il papa ontstond er

gemor in de zaal. Uiteindelijk werd de onrust zo groot dat het Davidsfonds zich

genoodzaakt achtte de Rijkswacht erbij te halen. De zaal werd ontruimd en

DavidsfondsvoorzitterClemdeRidder stuurdedaagsnadieneenbriefnaar alle lokale

afdelingenmetdedwingendevraagomRaspoetnietmeerteprogrammeren.375

De BRT communiceerde dat Stellig stelling nemen weg was gevallen omwille van

onvoorziene omstandigheden. De verantwoordelijke programmator bleek op

ziekteverlof van onbepaalde duur. Het nummer werd bovendien gebannen van alle

BRT-kanalen.Wanneer JohanAnthierensbeslisteomop29 januari inzijnprogramma

Raspoetaanhetwoordtelatenendetekstvoortelezen,werdookdatprogrammaniet

uitgezonden en gaf de BRT een soortgelijke verklaring door voor een ongelukkige

samenloop van omstandigheden te pleiten. Stellig stelling nemen zou voorgoed van

373M.REYNEBEAU,EengeschiedenisvanBelgië,Tielt,2009,214.374K.VANDERGOTEN,‘Stelligstellingnemen:kleinkunstenvrijemeningsuiting’,Troubadour(januari1969),4-6.375ADRIAENS,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,23.

87

antenne verdwijnen, Anthierens zou zijn programma de week erop onder supervisie

mogen hervatten.376Toen Raspoet te horen kreeg dat de uitzending geschrapt werd,

stuurde hij een open brief naar de BRT en de redactionele vergaderingen van de

geschrevenpers.RaspoetsteldeindeeersteplaatsdatdeBRThemenandereartiesten

explicietvroegomstellingtenementenopzichtevaneenactueelprobleem.Tentweede

weesRaspoet eropdatdeBRTgeachtwerdneutraal te zijn.Tenderde steldehij zich

vragen bij het feit dat de programmadirecteur blijkbaar geen verantwoording

verschuldigdwasaanhetpubliek.Raspoetvondhetvreemddatdeverantwoordelijke

zomaarop ziekteverlofwerdgestuurden tenslottevroeghij zichafwaarde culturele

autonomiezichschuilhield.Hijlietzijnviercollega’skleinkunstenaarsuitStelligstelling

nemendebriefondertekenenenvoegdedetekstvanEvivailpapatoe.377

De brief werd door verschillende media opgepikt, waardoor er een maatschappelijk

debat ontstond rond het voorval. Tliedboek gaf een nummer uit dat volledig rond

censuur in Vlaanderen draaide.378Het onderzocht de zaak en kwam erachter dat op

diezelfdeavondvandebewusteuitzending inAartselaardeprijzenvoorde tv-kritiek

werdenuitgereikt.IndecategoriekleinkunstgingdeonbekendeRikGylesmetdeprijs

aan de haal. Tijdens zijn toespraak zou directeur-generaal van de BRT Paul van den

Bussche verklaard hebben dat hij Stellig stelling nemen van antenne zou houden tot

Evivva il papa eruit verdween. Dat de BRT selectief discrimineerde werd volgens

Tliedboekmetdezeuitspraakbewezen.Het trokde integriteitvande staatsomroep in

twijfel.379NietallevakperskoosresoluutvoorRaspoet.Troubadourzoudekantvande

vrijemeningsuitingkiezen,maarookvraagtekensplaatsenbijRaspoet.Hetbladsnapte

nietdatRaspoetzoeendestructiefliedkonbrengenzonderschakeringen.Hijspeeldede

manéndebal.DaarenbovenweesTroubadourophetfeitdatookVanuytselkritiekuitte

opdeencycliekvandePaus,maardaarnietvoortotdeordewerdgeroepen.380InHumo

verklaardeWillyCoutreuxinDwarskijkerdatermaartweeconsequentehoudingenzijn

376‘CensuurindeB.R.T’,Tliedboek(mei1969),1-9.377VANDERGOTEN,‘Stelligstellingnemen’.378‘Folksong’69:overderelevantievanhetvolksliedinhetkadervandehuidigeartistiekeproblematiek’,Tliedboek(februari1969),11-17.379‘CensuurindeB.R.T’,Tliedboek.380‘Stelligstellingnemen’,Troubadour(maart1969),34.

88

tenopzichtevansatire:ofwelschaftdeoverheidallesatireaf,ofwellaatjehettoe.Een

middenwegisonmogelijk.381

Datdepersdekantvandevrijemeningsuitingkoos,waseenoverwinningvoorhetvrije

woord.IndeeersteeditievanTroubadourvan1969kwamKoRvanderGotenterugop

dehelehetze.VanderGotenmaaktezichboosdatdekleinkunstenaarnogsteedsalte

vaak werd gelijkgesteld met de grappenmaker die tegen een bepaald honorarium

amusementmoetverkopendatsteedsbalanceertopdeguldenmiddenweg.Hijpleitte

voor het op zichzelf kunnen staan van muziek in het algemeen en kleinkunst in het

bijzonder, net als Brassens schreeuwde dat hij gehoord wilde worden.382Daarnaast

stelde hij dat de hetze rond Evivva il papa slechts het topje van de ijsberg was. Hij

verteldeoverzijnlaatsteradiocontractwaarindedeontologischecommissievandeBRT

hemmet lichte dwang vroeg om de thema’s Vlaanderen en politiek te vermijden. In

hoeverreditstructureelvoorkwam,isnietduidelijk.Dehelehetzegingvolgensvander

Gotenoverhet vrijwarenvanvrijemeningsuitingomdathet bevreemdendwasom in

eendemocratietelevenwaarRaspoetnietmochtzingenwathijvindtoverdepaus.De

inhoud isopdatmoment irrelevantomdathetnietmeergaatoverdeencycliekmaar

overdevrijemeningsuiting.Devraagofdekleinkunstenaargeëngageerdmagzijnwordt

nietmeergesteld,welwanneerhetmag, inhoeverreenoverwelkeonderwerpen.Als

dat de bestemming van de kleinkunst is, zette KoR grote vraagtekens bij de

institutionalisering van de muziekcultuur. 383 In die periode werd er immers een

kleinkunstopleiding georganiseerd aan de toneelschool studio Herman Teirlinck die

voorhetgrootdeelwerdgesubsidieerddoorhetMinisterievanCultuur.Hoereageert

dieopleidingopeenvoorvalzoalsdatvanRaspoet?VanderGotenbleefhetantwoord

schuldig.384

Alle deelnemers aan Stellig stelling nemen tekenden present op Kazuno 1969. Dat de

ErasmusprijsvoorhetbesteprotestliednaarVanuytselgingennietnaarRaspoet, leek

achteraf volgens de pers een gemiste kans, maar de groeipijnen van het genre in

381W.COUTREUX,‘Dwarskijker’,Humo(mei1969),35.382VANDERGOTEN,‘Stelligstellingnemen’,4-6.383‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas,5november2015(https://www.youtube.com/watch?v=hT77oSUe-B0).Geraadpleegdop3februari2016.384VANDERGOTEN,‘Stelligstellingnemen’.

89

combinatie met de explosie rond Raspoet zetten de sfeer waarin Nekka Kazuno iets

meerdaneenjaarlaterzouovernemen.NaaraanloopvanNekka1971werdnagedacht

over de richting die de inhoudelijke amusementsmuziek moest inslaan.385Tliedboek

stelde in juli 1971 vragen bij de beginnende institutionalisering van de sector en in

hoeverre daarmee de wortels van het genre werden aangetast. De groeiende afstand

tussenklassiekemuziek en amusementsmuziek zorgde voor eendemocratiseringsgolf

indepopmuziek.Hetiseenvergissingomtedenkendatnieuwekunstvormen,dienade

democratisering tot stand kwamen, automatisch tot een sociale en maatschappelijke

revolte bijdroegen.386Ze werden immers geïntegreerd in het soepele en burgerlijke

gedachtenpatroonwaardoorzevolstrektongevaarlijkwerden.387Kleinkunstevolueerde

indejarenzeventignaareenmarktproductdatonderworpenwasaanderegelsvanhet

economische bestel. Vast stond dat het genre doorheen de jaren een verzamelnaam

gewordenwasvooreenbontallegaartjestijlendieoverkoepeldwerdendoordezelfde

taaleneenminimumaaninhoud,tweebijzonderbredeparameters.388Tliedboekriepde

kleinkunstkoksopommetdeaantrekkelijkeingrediëntennuookeenseenlekkermenu

samentestellen.389Dathethuisvandekleinkunstopzijnfundamententrilde,werdook

onderschreven doorTroubadour. Zij stelden vast dat het Nederlandstalige protestlied

eengedevalueerdconsumptieproductgewordenwas.390

Het zou in 1971 niet zo simpel zijn om een hoogdag te organiseren van het

Nederlandstaligeliedwaaropelkeafdelingvoldoendevertegenwoordigdwerd.Dehele

sector keek benieuwd naar de manier waarop het ANZ Nekka zou organiseren.391

Uiteindelijkwerderondanksde totaalandereorganisatie,bitterweinigveranderdaan

de formule van Kazuno. Er werd opnieuw resoluut gekozen voor een louter

Nederlandstalige affiche en elke artiest kreeg tien minuten. Op het vlak van de

programmatiewasdenieuweorganisatienietteonderscheiden.392Welheelinteressant:

hetANZboekteHugoRaspoet,diezichdewoedevandeflamingantenin1970opdehals

385‘GesprekmetGuidoCassimanoverkleinkunstenaanverwanten’,Troubadour(juni1971),6-8.386PINXTENenDEMUNTER,Decultureleeeuw,103-111.387E.VERHOEYEN,‘Kleinkunst’nfopspeen’,Tliedboek(juli1970),10-15.388G-W.RAES,‘Overfesti-vallen’,VrijNederland(september1971),39-46.389E.VERHOEYEN,‘Kleinkunst’nfopspeen’,Tliedboek(juli1970),10-15.390Protestgedevalueerdkonsumptieproduct’,Troubadour(mei1971),47.391‘Nekka:proberenhetbetertedoendanKazuno’,HetBelangvanLimburg.392D.FREYS,Kleinkunstpocket71,Antwerpen,1971.

90

haalde met het kritisch lied Hoe durven ze en daarmee de connotatie van het

Kleinkunsteilanddefinitiefhaddoorgespoeld.Tochwasdit incombinatiemetdehetze

ronddepausvoorNekkageenredenomhemnietteprogrammeren.Ditelementiseen

bewijsvandeapolitiekeprogrammatievanCelis.Opvallendwasookdeaanwezigheid

vanMielCools.DiehadKazuno1970geweigerdomdathijzichnietthuisvoeldeinhet

Sportpaleis. Toch betrad hij datzelfde jaar het podium van het zangfeest in datzelfde

Sportpaleis.393DepersmerktegeenverschiltussenNekkaenKazuno,albleekdeBRTde

groteafwezige.394Hetgroteverschillagindesamenstellingvanhetpubliek.Wannesvan

de Velde werd uitgefloten toen hij zijn twijfels uitsprak over het zangfeest en de

Volksunie.395Verder werd er geen gewag gemaakt van artiesten als Jan de Wilde en

WalterdeBuck,diemeteengeëngageerdoeuvrehetpodiumopstapten.396Ondanksde

scherpe toon van het publiek overtrof Nekka het slapbakkende Kazuno qua publiek.

Elfduizendtoeschouwersmaaktenhunopwachting.397

Tussentijdsbesluit.

Eenovergangvannichenaarmainstreamisgeen beweging inéénrichtingdievande

ene op de andere dag plaatsvindt. De botsing van Raspoet met de BRT was voor de

kleinkunstenaarseenverwarrendfenomeendataantoondedaternietzoietsbestondals

pureartistiekevrijheid.DiebotsinginhetachterhoofdrelativeerdedegreepdiehetANZ

metNekkaindeloopvandejarenzeventigzouuitoefenenophetkleinkunstlandschap.

Er was met het ANZ een onbetwistbare band met de flamingantische politiek, maar

Nekka zou geen nummers censureren en de avond stilleggen, zoals de BRT dat had

gedaan. De Raspoethetze maakte het mogelijk voor het ANZ om de greep op het

kleinkunstlandschap in de eerste helft van de jaren zeventig te vergroten. Door de

voorbeeldrol van Kazuno over te nemen, door sinds 1973 een eigen circuit van

speelplekkenuittebouwen,doorhetvakbladKickovertenemenenuittegeven,door

het kleinkunstarchief te beheren en vooral, door zich van voor af aan geen zorgen te

moeten maken over de financiële drempel die het groeien van de sector met zich

393MERTENSenDACQUIN,Kleinkunstvandalen,25-33.394K.DEVIJVER,‘NietnaarNekka’,Spectator(30september1971),6-15.395Nekka’71:kleinkunstinhetlangenhetbreed’,HetBelangvanLimburg(19september1971).396D.FREYS,Kleinkunstpocket71,Antwerpen,1971.397‘Nekka71’,DeBond(15september1971).

91

meebracht.Kazunoenverschillendekleinkunstkroegenstaaktenhunwerkingomdatze

kleinkunstenaars en hun entourage niet meer konden betalen. Het ANZ, hoewel met

Nekkaals financiëleslagader,konzichwelveroorlovenomdenodige investeringente

doen, die op hun beurt dan weer winstgevend bleken. In de analyse van de

muziekindustrievanReynoldsvolgennicheenmainstreamelkaarop,vaakmetophet

einde een terugkeer naar de niche, zoals bijvoorbeeld punk in de jaren zeventig en

tachtig.Dat is inhetgevalvanVlaanderenniet zo.Verschillendehierbovengenoemde

elementenzorgdenervoordatkleinkunsttegelijkinnicheenmainstreambestond.Dat

beelddraagtbijtothetambiguekarakterdatindetweedehelftvandetwintigsteeeuw

bij kleinkunst is gaan horen. Het blijven hangen in de overgang tussen niche en

mainstream,iseenfenomeendatnietwordtbesprokenindetheorieënvanReynolds .

Volgenshemisdieovergangsteedseenkorte,omkeerbareperiode.Ophetmomentdat

het genre uit de mainstream valt, keert het terug naar de initiële niche. Dat is een

argumentomopnieuwtestellendatditonderzoekeerderkadert ineenpostmoderne

stromingoverdeconnectie tussenmuziekenpolitiekendatdecontext tevormend is

omglobaleconclusiestetrekken,waardoordezestudieperfectindetraditievanBiddle

en Knights past. Langs de andere kant kan dit fenomeen het begrip van de globale

evolutievandemuziekindustrie,zoalsbeschrevendoorReynoldsenStreet,uitdiepen.In

het geval van de kleinkunst zorgde het uit de niche treden voor een uiteindelijke

aansluitingbij het een internationaal circuit datniet politiek geïnspireerdwas.Wel is

bewezendoordeNederlandstaligemuziekuitdejarentachtigennegentig,dathoewel

nooitteruggekeerdwerdnaardeinitiëlenichevanhetANZ,deconnotatiebleef.Omdat

de flamingantische invloed van het ANZ op de kleinkunstwereld van voor af aan

aanwezigwas,iszemoeilijkwegtedenken.Zelfsvijftigjaarnadatum.

92

BESLUIT

Injanuari1968schreefradiocoryfeeJosGhyseninTroubadourdatdeVlamingeindelijk

inhetbeschaafdNederlandskonvrijen.TienjaareerderluiddeExpo1958heteindein

vaneenmaatschappijdiecirkelderonddekerktorenengehoorzaamdeaandewilvan

de pater familias. Een nieuw wereldbeeld werd gepland. In België emancipeerde

Vlaanderen zich op politiek vlak met de uitbouw van de Volksunie, die de weg zou

effenenvoorde staatshervormingenendedaaruitvolgende federale structuur. Ineen

wereldinverandering,ontstondnaarhetevenbeeldvanhetFranseenhetNederlandse

chanson,kleinkunstvaneigenbodem:muziekdiezichafzette tegenhetvariétéenhet

publiek aan het denken wilde zetten met inhoudelijke teksten. Net als de politieke

VlaamseBeweging, zouookkleinkunst inde jaren zeventiguit de schaduw treden en

een eigen koers varen. Hoewel kleinkunst als nieuw genre wilde inhaken op een

globaliserend internationaal circuit zoals de Belgische muziekuitgeverijen en

concertzalen, lukte dat in eerste instantie niet. De muziekuitgeverij rond de familie

KlugerinvesteerdeinNederlandstaligemuziek,maarzodradatgingrenderen,werdhet

succesproductvertaaldengeëxporteerdnaaranderetaalgebieden,waardoorkleinkunst

voornamelijk op zichzelf aangewezen was. Hetzelfde stramien herhaalde zich bij de

toonaangevendeconcertzalen.GeorgeMathonetvandeAncienneBelgiquekoosresoluut

voor Frans chanson en weigerde Will Tura te programmeren omdat die in het

Nederlandszong.

Indiejarenzestigwasernoggeensprakevaneengeïnstitutionaliseerdcircuitwaarde

culturelecentraindeloopvandejarenzeventiguitingaanzoudengeven.Deinstanties

die kleinkunst programmeerden, kwamen uit particuliere hoek. Een eerste belangrijk

circuitwarendestudentenverenigingen.Inafwachtingvandebouwvankunstencentra

waar alle kunstvormen zich met staatssteun konden ontwikkelen, werden de

studentenvereniging de brug tussen kleinkunstartiest en publiek.Hier valt op dat het

voornamelijkdestudentenbewegingenwarendiewortelden indeVlaamseBeging,die

op regelmatigebasiskleinkunst een forumgaven.HetKleinkunsteilandvanhetKVHV

werdsinds1962inLeuveningerichtenzouvierjaarlaterdeVlaamsekaarttrekkenin

de Leuvense kwestie,waardoor kleinkunst voorhet eerst in hetmidden vande strijd

tussen cultuur en politiek belandde. Een tweede belangrijke infrastructurele speler

93

warendecultuurfondsen,dieijverdenvoordeNederlandsetaalendiedeculturelebasis

vormdenvandeVlaamseBeweging.VoornamelijkhetDavidsfondszouzichopwerpen

alspeetvadervandekleinkunst.Opdiemanierwerdendefondsenhetraakvlaktussen

de artiesten en de politieke invulling van de zich emanciperende flamingantische

beweging.HetwashetDavidsfondsdatdeVlaamseBewegingaanstuurdeomteijveren

voorhetstatuutvandeNederlandsetaalenpolitiekoptekomenvoorVlaanderen.De

derdeinfrastructurelepijlerwasnietgeworteldindebredeVlaamseBewegingzoalsde

studenten en de fondsen. Er ontstond een circuit van kleinkunstkroegen omdat een

Nederlandstalige muziekavond synoniem stond voor een volle zaal. Het was

voornamelijkde economische insteekdiedeze clubsdeeddraaien. Indat opzichtwas

ook de culturelewereld onderworpen aan de onderstroomdie Europa na de Tweede

Wereldoorlogindebanhield:deeconomie.FamilieszoalsMathonetenKlugerzouden

met concertzalen en muziekuitgeverijen winstgevende bedrijven uitbouwen die de

muziekwereldvooruitstuwde.Degrootsteexponentvandederdeinfrastructurelepijler

wasKazuno.Inhetbeginvandejarenzeventigontpoptedatfestivalzichtotdeleidraad

voor de programmatie van de andere infrastructurele spelers. Niet op Kazuno staan,

betekende voor de artiest een rampjaar. Toen in 1971 het Algemeen Nederlands

Zangverbond Kazuno overnam, wortelde alle infrastructurele spelers in de Vlaamse

Beweging.MetKazunowerdhetonafhankelijkecircuitonthoofdendoordegroeivande

sector, gingen kleinkunstkroegen failliet omdat ze de stijgende gages vande artiesten

nietkondenverwerken.DeovernamedoorhetANZvanKazunozorgdeervoordehele

kleinkunstsectoronderflamingantischeinvloedkwamtestaan.

Zoals elke nieuwe kunstvorm die erin slaagt via het live circuit een publiek op te

bouwen,sprongkleinkunst inhetgezichtsveldvandemassamedia,wiensgreepopde

samenleving structureel vergrootte sinds Expo 1958. Daardoor startte een toetreding

totdemainstream.Hetamalgaamvandedriecircuitsendeartistiekeentouragegroeide

enerontstondengespecialiseerdemaandbladendiedeevolutiebinnendekleinkunstop

devoetvolgden.Dezegroeizorgdeerdusvoordatdezuiverapolitiekeorganisatorenuit

demarktwerdgespeeld.Artiestennamenmanagementenboekingskantorenonderde

armdietelkenshunpercentagenamenopdetotaleomzet,waardoordeprijzenstegen.

In die zin maakte de Vlaamse culturele sector dezelfde evolutie door als het

internationaal circuit waar ze geen deel van uitmaakten, maar dan met tien jaar

94

vertraging.Weliswaarmet het verschil dat inVlaanderen het flamingantischeANZde

touwtjes in handen hield en op het internationaal niveau de economische

beweegredenenhetveldbepaalden.Alserpubliekkwamkijkenendezaaluitverkocht,

werdjegeprogrammeerd:hetuvraagt,wijdraaienprincipe.

Kazuno kon niet mee met de groei van de sector en na twee edities gooide de

achterliggendevzwAktie-Aktiedehanddoekindering.Kazunohaddetoongezetvoor

wat de hoogdag kon worden van de inhoudelijke Nederlandstalige muziek. Het

AlgemeenNederlandsZangverbondwildehetkindnietmethetbadwaterweggooienen

namKazunoover.HetANZwasdeorganisatieachterhetVlaamsNationaalZangfeest,

dat samen met de IJzerbedevaart en de 11-julivieringen, de electorale ruggengraat

vormdevandeVlaamseBeweging.Voorhet eerst zoueenpolitiekactieveorganisatie

hethartvandeculturelesectorbetredenenkleinkunstenpolitiekduidelijkverbinden.

VoorMiek en Roelwas de overname van Kazuno een brug te ver en zij beslisten als

enigetoonaangevendekleinkunstgroepomnietaantetredenopNekka.ZjefVanuytsel

en Jan deWilde twijfelden, maar zouden toch op het podium verschijnen omdat het

megalomane Kazuno de krijtlijnen uitzette voor de programmatie van het drieledige

circuit.Zijredeneerdendateenniet-deelnamegroteregevolgenhaddaneendeelname.

Nekkazelfheeftaltijdbeweerdapolitiektezijnennietteagerenopdeideologievanhet

achterliggende flamingantische ANZ. Een blik op de programmatie lijkt dat te

bevestigen. De niet-deelname van Miek en Roel was te wijten aan de consequente

weigeringvandeartiesten,nietaandevraagvanorganisatorCelis.HugoRaspoethad

zichdewoedevankatholiekVlaanderenopdehalsgehaaldmetEvivvailpapaenHoe

durvenze,maarwerdwelgeprogrammeerdopNekka1971.Ondanksdelangeweigering

vanVerminnen,hieldCeliszijnbeenstijfwaardoordekoningvandepolderpoptochop

het podium verscheen in 1975. Maatschappijkritische zangers als Walter de Buck,

Wannes van de Velde, Jan deWilde en Zjef Vanuytsel spannen de kroon als het over

aantal deelnames gaat en hebben zich nooit achter de Vlaamse Beweging geschaard.

Zelfs de groep Bots, die de Volksunie op het podium openlijk aanviel, werd

geprogrammeerd. Nekka bleef op Nekka 1978 na, een persoonlijk project van ANZ-

ondervoorzitterRichardCelis,dienaasthetjaarlijksezangfeestookeenminderpolitiek

geladenfestivalwouneerzetten.Dat ideewerddoorderaadvanbestuurvanhetANZ

95

niettegengehoudenomdatNekkahetANZjaarlijkseensignificantefinanciëleinspuiting

opleverde.

Toch isNekkasteeds inverbandgebrachtmethetANZendeachterliggendepolitieke

ideologie. Zelfs toen in 1993 Nekka met de Nekkanacht onder een aparte vzw

heropstartte,werdendeavondennogsteedsgelinktaandeVlaamseBeweging.Datheeft

temakenmethetpubliek,datvoornamelijkvanhetzangfeestkwam.Hetpubliekwerd

aangevuld door het publiek van de andere infrastructurele pijlers en een deel

muziekliefhebbers zonder meer. Dat verklaart waarom Nekka een stabielere

publiekopkomst kende dan het zangfeest. De intentie was misschien apolitiek, de

perceptiewasdatniet.Toenindejarenzeventighetculturelewereldforumopenbraken

de culturele centra mondjesmaat opengingen, waren artiesten blij omdat ze

compromisloos hun verhaal konden doen. Naast het geïnstitutionaliseerde circuit,

herleefde het clubcircuit, dat nieuwe middelen vond omdat ze wereldwijde muziek

kondenprogrammeren.Nederlandstaligeartiestengolfdenmeeopdieevolutie,diede

invloedNekkakelderde.MeerenmeerartiestendurfdenNekkaweigeren.

Enzokomenwetotdekernvandezestudie.IntheoriestaatvastdatNekkaenhetANZ

geenflamingantischeinvloedhaddenopdeartiestendiezeophetpodiumzetten,maar

inpraktijkisersprakevaneensoortstockholmsyndroomtussenartiestenorganisator.

NadeovernamevanKazunowasNekkavoordeartiestenincontournable.Hetbepaalde

de agenda van de studentenverenigingen en de cultuurfondsen,waarvan het grootste

gedeeltenetzoalshetANZworteldeindeVlaamseBeweging.Wiehetwoumakeninde

kleinkunstwereld,konnietomNekkaheen.Vooralnietindeeerstehelftjarenzeventig,

toen het circuit van de kleinkunstkroegen opdroogde en de greep van het ANZ

vergrootte toen ze naastNekkanog anderepodia gingenprogrammeren, een officieel

kleinkunstarchiefuitbaattenenhetenigovergeblevenvaktijdschriftuitgaven.Nekkaen

dekleinkunstnichewerdenéén.DehetzesmetdeBRTenhetDavidsfonds rondHugo

Raspoet versterkten de greep van het ANZ. Die hadden duidelijk gemaakt dat elk

cultureel circuit bepaalde normen en waarden oplegt, waar je artistiek, los van vrije

meningsuiting,nietomheenkon.

96

Het feitdathetmeest toonaangevende festival in1971 inhandenkwamvanhetANZ,

dat flamingantismeenkleinkunstvoorde restvande jarenzeventig rechtstreeksmet

elkaar in contact bracht en marktleider bleef, zorgde ervoor dat het tot begin jaren

negentigzoudurenvoorNederlandstaligemuziekinVlaanderenvollediglosgekoppeld

werd van het flamingantisme. Zelfs toen met Kris de Bruyne, Jan de Wilde en Zjef

VanuytseleengeneratieopstonddiehetliefstuithetANZ-kaderwildebreken,luktedat

nietomdatze,omartiesttezijn,schatplichtigwarenaandestructuurvanhetANZ.De

artiestendiehetmeestkritiek leverdenopde filosofierondNekkaenhetANZ,waren

artiesten die voor hun broodwinning niet enkel op de kleinkunstsector waren

aangewezen.Miek enRoelwerktenvoordeBRT,WannesvandeVeldewasbeeldend

kunstenaar en Johan Verminnen hoopte via Kluger op een Franstalige doorbraak en

verdiende zijn brood met het arrangeren van zijn eigen nummers voor andere

taalgebieden. Het is ook vanuit die positie dat artiesten als Brel en Granata afstand

kondennemen vande kleinkunstwereld. Artiesten die ermet beide voeten instonden

kondenzichdieafstandnietveroorloven, tothetmomentdatdepositievanNekka in

1973en1974verzwaktedooreeninternationaalcircuit,gebaseerdopdeeconomische

ideeu vraagtwij draaien.Als ermensenkwamenkijkenenhet geldopbracht, koner

gespeeldworden.

Het paradoxale voor de artiesten lag erin dat zingen in het Nederlands impliciet

flamingantischebagagemetzichmeebracht.WannesvandeVelderiepalophetpodium

vanKazuno1970omhemnietteverslijtenvooreenflamingant.In2006herhaaldehij

die oproep door eraan toe te voegen dat Vlaming zijn al moeilijk genoeg is.

Kleinkunstartiestenzongen inhetNederlandsomwillevaneenzekere fierheidophun

taal, maar die fierheid was al geclaimd door de Vlaamse Beweging die net op het

momentvandeopgangvandekleinkunstzichpolitiekmanifesteerdemetdeVolksunie.

Het duurde tot in 1990 voor die flamingantische link verdween. Noordkaap won als

eerste Nederlandstalige muziekgroep ooit Humo’s Rock Rally. Dat ze furore maakten

zonder het circuit van Nekka in te schakelen, bezorgde hen als het ware politieke

vrijheid.DedagvanvandaagstaanNederlandstaligegroepenalsBazartenTouristLeMc

hoogindehitlijstenzonderdatzijooitmeedraaideninhetkleinkunstcircuit.Zewerden

meteengeïntroduceerdineenbreedgeglobaliseerdnetwerk.Opdiemanierkondenzij

97

een ideologische gijzeling van de sector vermijden en kwamen ze niet terecht in het

stockholmsyndroomvandejarenzeventig.

Vanafhet eindevande jaren zeventig creëerdedeglobaliseringeenbewegingdiehet

muzikanten mogelijk maakte om een eigen circuit samen te stellen, zonder dat het

artistiekezichmoestbuigennaarde infrastructuur.DeNederlandstaligepunkennew

waveeffendenhetpadvoordenieuwegeneratiedieopstondaanhetbeginvandejaren

negentig. De vraag die zich in nasleep van dit onderzoek opwerpt, is in hoeverre een

artiest enhetpubliekverantwoordelijk zijnvoor ideologischekeuzesvande culturele

infrastructuur.Datisgeenexclusiefkleinkunstfenomeen,wantookdeorganisatieachter

bijvoorbeeld Rock Werchter maakt duidelijk politieke keuzes. Dat winsten van het

festivaldoorvloeiennaarrepublikeinsepresidentscampagnesinAmerika,betekentniet

dat de dansende menigte volledig republikeins denkt. In een geglobaliseerde wereld

waarin elke kunstvorm voor zichzelf een wereldwijd traject kan uitstippelen,

verduidelijkendegrenzenendedoelen:kunstenwinstbejag.Diegrenzenwareninde

jaren zeventig in Vlaanderen lang niet zo duidelijk omdat de artiest het circuit niet

kiezen kon. De artiesten hadden Nekka nodig en werden gegijzeld door de politieke

stempelvanhetANZ.

Street en Reynolds schreven studies over de manier waarop de muziekindustrie

evolueert.Deeneervanuitgaanddatmuziekvolledig losstaatvanelkmaatschappelijk

domeineninmengingopdiemaniersteedscategoriseertalsnevenschade,deanderedat

muziek en politiek niet van elkaar gescheiden kunnen worden omdat cultuur in het

algemeen en muziek in het bijzonder altijd reflecteert over de maatschappij en die

maatschappijvolledigbepaaldwordtdoorpolitiek,vooralinhetwestennadeTweede

Wereldoorlog. Hoewel beide theorieën these en antithese zijn omwille van hun

uitgangspunt, vertoont de opbouw van hun theorie een aantal gelijkenissen. Dat de

kleinkunst in het Vlaanderen van de jaren zeventig afwijkt van de algemene tendens

zoals die bij Reynolds en Street beschreven werd, plaats het onderzoek in de

postmodernestromingvanBiddleenKnights,niettegenstaandedatbepaaldegroeifasen

van de kleinkunstsector gelijkenissen vertonen met de algemene theorieën. Het is

voornamelijk het ontstaan van de Vlaamse kleinkunstsector dat afwijkt van de norm

zoalsgeponeerddoorReynoldsenStreet.HetfeitdatdenichevanhetANZ,zelfsbijde

98

kleinkunstovergangnaar demainstream, invloed bleef uitoefenen,maakt het Vlaamse

verhaal zo uniek. De combinatie van de vier brontypes, persberichten, vakbladen,

kleinkunstpocketsenverslagenvanradenvanbestuurwierpeneenduidelijkbeeldop

Kazuno,NekkaendeflamingantischeinvloedvanhetANZopdesector.Ditonderzoek

baant de weg voor verdere analyse van de politieke invloed die de andere twee

infrastructurele spelers, de studentenbewegingen en de cultuurfondsen, op de

kleinkunstuitoefenden.

Vooral in de eerste helft van de jaren zeventig drukte het ANZ een stempel op het

Vlaamse kleinkunstlandschap in de zin dat ze de inhoud en de vorm bepaalde. Vele

muzikanten op Nekka onderschreven de ideeën van het ANZ niet,maar speelden ten

dansomhunmuzikalejaartevrijwaren.DatmaakteNekkaambigu.Voordemuzikanten

washetvaakeenkwestievannevenschadeomtekunnendoenwatzededen.Datisook

watoverblijft,alsjedertigjaarlaterteradegaatbijdeartiestenvantoen.Raymondvan

hetGroenewoudspreektoverdepassieendegoestingomophetpodiumtestaan.Waar

ze juist speelden, voorwelke organisaties,maakt niet uit. Dat neemt nietweg dat de

vreugde bij de komst van de gesubsidieerde, doch artistiek neutrale culturele centra

enorm was. Toch heeft Nekka een verdienste in de ontwikkeling van de kleinkunst.

Zonder de organisatiewas het landschap zonder twijfel anders geëvolueerd,maar op

het einde van de rit, draait het ommuziek. Jacques Brel zei: ‘La Belgique vautmieux

qu’unequerellelinguistique’.HetisdanooknietverwonderlijkdatNinaSimoneophet

eindevanhaarleveneeneredoctoraatkreegvandeCurtisSchoolofMusic,dathaarals

achttienjarigeweigerde.

99

BRONNEN

PERSOPDATUM

1968

GHYSEN,J.,‘KleinkunstinVlaanderen’,Troubadour(januari1968),25-30en36-37.

‘KleinkunstkroegeninVlaanderen’,Tliedboek(januari1968),39-40.

‘Redactioneel’,Troubadour(februari1968),2.

DREESEN,J.,‘Ophetzangfeest’,Troubadour(mei1968),11.

‘Censuur+repressieinhetluisterlied’,Tliedboek(juli1968),7-22.

DEMEULEMEESTER,J.enVERHOEYEN,E.,‘Opdebarrikades.Protest1945/1968’,

Tliedboek(juli1968),9-14.

‘Editoriaal’,Tliedboek(juli1968),1-2.

‘Luisteraars,verenigtuinluisterklubs’,Tliedboek(juli1968),3-4.

THIELEMANS,J.,‘Zeepbellenofvuistslagen’,Tliedboek(juli1968),5-8.

1969

VANDERGOTEN,K.,‘Stelligstellingnemen:kleinkunstenvrijemeningsuiting’,

Troubadour(januari1969),4-6.

‘Folksong’69:overderelevantievanhetvolksliedinhetkadervandehuidigeartistieke

problematiek’,Tliedboek(februari1969),11-17.

100

‘Stelligstellingnemen’,Troubadour(maart1969),34.

VANDERGOTEN,K.,‘Wijzijnnognietrijpvoor…dialekt’,Troubadour(april1969),12-

15.

‘CensuurindeB.R.T’,Tliedboek(mei1969),1-9.

COUTREUX,W.,‘Dwarskijker’,Humo(mei69),35.

VANDERGOTEN,K.,‘Het‘Vlaamselied’isgeenvolkslied,Troubadour(mei1969),6-9.

LUYTEN,D.,‘KazunometDonovan’,DePost(2mei1969).

POELMANS,P.‘Kazuno‘69’,Jee(juni1969).

‘Kazuno:kruimvankleinkunst’,DePost(22juni1969).

‘Kazuno4-10-70:dezondagvandezangorkaan’,Humo(september1970).

‘DonovankomtzekernaarAntwerpen’,HetLaatsteNieuws(3september1969).

‘KazunoI’,BelangvanLimburg(7september1969).

‘Kazuno:grootsuccesvooreigenmensen’,HetParool(8september1969).

‘Dekleinkunstmarathon’,GazetvanAntwerpen(8september1969).

MARYNISSEN,L.,‘VerdeeldsuccesvoorDonovanop“Kazuno69”’,HetVolk(8september

1969).

‘Kleinkunstingrootpaleis’,DeBond(12september1969).

‘Niet-gedroomdepromotiekleinkunstuitZuidenNoord’,HetVolk(13september1969).

101

LUYTEN,D.‘…entoenkwamDonovantoch…’,HetVolk(14september1969).

1970

VANDERGOTEN,K.,‘Muziekopvoedingminacht,onderschat…innaamvanhetvolk’,

Troubadour(april1970),7-8.

VANDERGOTEN,K.,‘BrassenslijktweleenVlaams‘sjansonjee’’,Troubadour(mei

1970),9-10.

‘Kazuno’70:jaarmarktvoorkleinkunstenaars’,Humo(juni1970).

VERHOEYEN,E.,‘Kleinkunst’nfopspeen’,Tliedboek(juli1970),10-15.

‘KazunoII’,HetBelangvanLimburg(7september1970).

PIRYNS,P.,‘Kazuno’70:mijnkampvuur’,Humo(oktober1970).

‘Kazuno:wiewelenwieniet?’,HetBelangvanLimburg(1oktober1970).

‘GeldherrieomKazunozetorganisatiebijvoorbaatoplossenschroeven’,HetNieuwsblad

(3en4oktober1970).

‘Goedekleinkunstmaarpijnlijkegeldkwesties’,Ione(7oktober1970).

‘Kazunoten’,HetBelangvanLimburg(11oktober1970).

‘Kazuno:repliekvanGuidoLauwaert’,Humo(13november1970).

APPELMANS,M.,‘Nonaucarcan’,Tliedboek(december1970),9-12.

1971

102

‘Protestgedevalueerdkonsumptieproduct’,Troubadour(mei1971),47.

‘Alswijmarcheren…’,Tliedboek(juni1971),6-9.

DAENEN,M.-F.,‘”DatoninteressanteDavidsfonds…”gesprekmetJanDas’,Troubadour

(juni1971),35-36.

‘GesprekmetGuidoCassimanoverkleinkunstenaanverwanten’,Troubadour(juni

1971),6-8.

‘Nekka:proberenhetbetertedoendanKazuno’,HetBelangvanLimburg(20juni1971).

‘ANZpromoveertkleinkunstmetNekka‘71’’,HetNieuwsblad(22juni1971).

RAES,G.-W.,‘Overfesti-vallen’,VrijNederland(september1971),39-46.

D’HAESE,J.,‘Nekka71’,Spectator(2september1971).

‘Nekka71’,DeBond(15september1971).

‘Nekka’71:kleinkunstinhetlangenhetbreed’,HetBelangvanLimburg(19september

1971).

DEVIJVER,K.,‘NietnaarNekka’,Spectator(30september1971),6-15.

‘PratenmetFransIeven:popinherfsttijderpopjaren’,Tliedboek(november1971),17-

19.

DECOENE,W.,‘Nekka‘71’,Jee(november1971).

1972

103

‘Dagboek’,Tliedboek(maart1972),2-3.

‘Nekka72’,DeBond(13oktober1972).

D’HAESE,J.‘HetdaverendeNekka’,Spectator(14oktober1972).

‘Nekka72’,Jee(november1972).

1973

DEHAES,L.,‘Denachtvandepoëzie’,Kick(maart1973),4-7.

DEKENS,V.,‘Nekkaendekleinkunst’,Kick(augustus1973),4-6.

DECOENE,W.,‘Nekka73:eenkeukenzonderkok’,Jee(september1973).

‘BrusselenEindhoven’,DeBond(8september1973).

JANSSENS,F.,‘Nekka1973incircussfeer’,GazetvanAntwerpen(21september1973).

DERENTMEESTER,R.,‘Nekkawordteencircus’,Spectator(29september1973).

‘Met20.000inAntwerpsSportpaleis’,GazetvanAntwerpen(8oktober1973).

‘Nekka:matenvriendelijk’,DeBond(12oktober1973).

PUTMAN,J.,‘AndredeBruyn:“Vlaamschekleinkunstiskitsch”’,Kick(november1973),

40-43.

‘MielCoolsenBoudewijndeGrootmeestgevraagdeartiestenvoorNekka74’,HetVrije

Waasland(23november1973).

‘Nekkatralala!’Vandaag(december1973).

104

1974

‘EensyndikaatvoorVlaamseartiesten?’,Kick(januari1974),37.

‘Nekkabeperktzicheenbeetje’,DeStandaard(6juni1974).

DECOENE,W.‘Nekka74:zingenvoordekinderen’,Jee(september1974).

VANMOSSEVELDE,P.,‘Nekka:beperkenenuitzwermen’,DeStandaard(13september

1974).

‘Nekka’74:grenzenvervagen’,HetNieuwsblad(15oktober1974).

DREESEN,J.‘NaaraanleidingvanNekka’,DeBond(18oktober1974).

‘Nekka74!Jeugd(beweging)“mettoetersenbellen”’,Kick(november1974),40-41.

1975

‘Zaïrenektnekka-Zaïre’,DeStandaard(11juni1975).

‘Vlaamsekleinkunstopdieptepunt?Balansvaneenwindstilseizoen74-75’,Kick

(september1975),12.

‘InternationaleNekkanietboeiendvoortv’,DeStandaard(26september1975).

‘Nekka75:internationaalmetgrotenamen’,GazetvanAntwerpen(26september1975).

‘Nekka’75brengtstaaltjeinternationalekleinkunst’,DeStandaard(27september

1975).

‘Nekkawordtboeiend’,HetVolk(22en23november1975).

105

PUTMAN,J.,‘ProgrammavanNekkaaangevuld’,Spectator(29november1975).

‘“Allee,laatzeookeenszingen,dieBasken”’,HetVolk(1december1975).

‘Nekkagingopdeinternationaletoer’,GazetvanAntwerpen(1december1975).

DREESEN,J.,‘Nekka75’,DeBond(5december1975).

DAENS,W.,‘Vanuithemelzevennaardebeganegrond’,Spectator(13december1975).

PUTMAN,J.,‘Nekka–opzoeknaareennieuweformule’,Spectator(13december1975).

1976

‘WalterSamoy:dekleinkunstisnietdood’,Kick(maart1976),17-18.

VANMOSSEVELDE,P.,‘WillTuraopNekka?’,DeStandaard(23maart1976).

‘Nekka’76wordteengrotemuzikalehappening’,GazetvanAntwerpen(4en5

september1976).

‘NekkaeenMekka’,HetVrijeWaasland(24september1976).

VANMOSSEVELDE,P.,‘Reuzenbouwen‘Nekka‘76’’,DeStandaard(29september1976).

GEERTS,J.,‘Nekka’76:watnu?’,Kick(oktober1976),24.

‘Vlottende,zwevendeenmallemunt.’,Kick(oktober1976),25.

‘Nekkawerdfeestelijkfestival’,HetVolk(4oktober1976).

‘Nekkadegrotekleinkunstkermis’,DeStandaard(4oktober1976).’

106

‘ArtiestenpleiadeopNekka’76:veelvolkenconsternatieomsocialistischstrijdlied’,

Volksgazet(4oktober1976).

‘Nekka’76:18.000aanwezigenvoorkleinkunstspektakelinAntwerpen’,HetBelangvan

Limburg(4oktober1976).

JANSSENS,F.‘AntwerpsSportpaleiswas’nwareNekka-heksenketel’,Gazetvan

Antwerpen(4oktober1976).

‘Woelig,maargrootsNekka’,DeNieuweGazet(4oktober1976).

D’HAESE,J.,‘Bots,…eennieuwebotsvoorhetANZ’,’tPallieterke(5oktober1976).

DREESEN,J.,‘Nekka76:alsliefdezoveeljaarkanduren…’,DeBond(8oktober1976).

‘Grandioos‘Nekka’voortjokvolsportpaleis’,GrootEindhoven(9oktober1976).

‘Lezersbrieven’,’tPallieterke(14oktober1976).

D’HAESEJ.,‘Ruimdenkendheid…ofplatbroekerij’,’tPallieterke(14oktober1976).

VERHELST,M.,‘Nekka’76hadklasse’,Vandaag,(november1976).

LAMBRECHTS,G.,‘HetchansoninVlaanderen’,Kick(december1976),10.

1977

GEERTS,J.,‘WensenenverzuchtingenvanVlaamseartiesten’,Kick(januari1977),30-

34.

VANCLOOSTER,L.,‘Kleinkunstisnietbelangrijk’,Kick(januari1977),7-8.

107

VANMOSSELVELDE,P.,‘Hetkleinkunstjaar’76isdood’,Kick(januari1977),3-5.

VANLOOY,P.,‘IndemargevanhetchansoninVlaanderen…’,Kick(april1977),12-13.

‘Nekka‘77brengtreeks‘pure’artiesten,TurnhoutExpress(september1977).

‘IngesprekmetErikdeHornoisvanNekka’,Humo,(september1977).

COLLIER,R.,‘MielCools:“InVlaanderenbenikrechts,inNederlandbeniklinks..”’,Kick

(september1977),5-6.

‘Nekkabrengtbontartistiekpalet’,GazetvanAntwerpen(5september1977).

‘Nekka’77:nieuws’,Wij(22september1977).

‘Nekka‘77:authentiekeeninternationalevolksmuziek’,HetVrijeWaasland(30

september1977).

‘Nekkahappeningvanlangeduur’,GazetvanAntwerpen(30september1977).

VANHULLE,P.,‘Nekkainternationalerdanooit’,Spectator(1oktober1977).

‘Nekka77:eenrijkmuzikaalmenu’,GazetvanAntwerpen(10oktober1977).

D’HAESE,J.,‘Nekka77’,’tPallieterke(13oktober1977).

VANMOSSELVELDE,P.,‘Met13.000opliedjeskermis’,HetNieuwsblad(13oktober

1977).

‘Nekka’77:washetnogeenVlaamseaangelegenheid?’,Wij(13oktober1977).

VANHULLE,P.,‘EenanderNekka’,Spectator(22oktober1977).

108

LAMBRECHTS,G.,‘Nekkazitoprozen’,Kick(november1977),26.

1978

LEMAY,M.,‘Kleinkunst’77:Ohproducerspakhunliefaf!’,Kick(januari1978),3-6.

VANMOSSEVELDE,P.,‘20jaarkleinkunstinVlaanderen’,Kick(maart1978),10-11.

LAMBRECHTS,G.,‘WannesvandeVelde“20jaarmuzikant”’,Kick(mei1978),3-5.

VANMOSSEVELDE,P.,‘20jaarkleinkunstinVlaanderen:deelI’,Kick(juni1978),6-8.

VANHULLE,P.,‘ZetrekkaweernaarNekka’,Spectator(26augustus1978),19-21.

VANCLOOSTER,L.,‘20jaarkleinkunstinVlaanderen:deelII’,Kick(september1978),4-

9.

‘MikisTheodorakiswordtaffichekopopNekka78’,DeKoerier(7september1978).

‘Nekka’78weinigopwindend’,HetVolk(15september1978).

LEITHUYSER,F.,‘Nekka‘78’’,Kick(oktober1978),36.

VANMOSSEVELDE,P.,‘20jaarkleinkunstinVlaanderen:deelIII-IV’,Kick(maart1978),

12-15.

‘Nekka‘78’’,Wij(9oktober1978).

CNOP,P.‘Nekka’78:hetistelaatentever’,Knack(11oktober1978).

JANSSENS,F.,‘NekkawordtsteedsmeerdoorEngelsemuziekgedomineerd’,Gazetvan

Antwerpen(16oktober1978).

109

D’HAESE,J.,‘Nekka,oor-engeestverdovend’,’tPallieterke(16oktober1978).

‘Nek,nek,nek…Nekka!’,Spectator(28oktober1978).

‘Nekka‘78’’,J-Krant(november1978).

VANMOSSEVELDE,P.,‘20jaarkleinkunstinVlaanderen:deelV-VI’,Kick(december

1978),4-7.

VERHELST,M.,‘Nekka,houermeeop’,Vandaag(december1978).

1979

GEERTS,J.,‘WatmetNekka?’,Spectator(11augustus1979).

‘GeenNekka’,DeBond(12oktober1979).

PROGRAMMABOEKJESNEKKAENVLAAMS-NATIONAALZANGFEEST

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1971.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1972.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1973.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1974.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1975.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1976.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1977.

110

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1978.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1993.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1994.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1995.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1996.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1997.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1998.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,1999.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2000.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2001.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2002.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2003.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2004.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2005.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2006.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2007.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2008.

111

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2009.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2010.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2011.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2012.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2013.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2014.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2015.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,programmaboekje,2016.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1971.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1972.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1973.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1974.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1975.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1976.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1977.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeest,programmaboekje,1978.

112

VERSLAGENRAADVANBESTUURANZ

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Nekka,beleidsnotaJanVerachtert,1978.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1971.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1972.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1973.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1974.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1975.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1976.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1977.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1978.

ANTWERPEN,ArchiefANZ,Zangfeesten,verslagenraadvanbestuur,1979.

KLEINKUNSTPOCKETS

BOUCHARD,C.,Kleinkunstnu,Antwerpen,1969.

BOUCHARD,C.,Kleinkunstpocket74,Antwerpen,1974.

BOUCHARD,C.,Kleinkunstpocket76,Antwerpen,1976.

DREESEN,J.,Kleinkunstpocket73,Antwerpen,1973.

FREYS,D.,Kleinkunstpocket71,Antwerpen,1971.

113

FREYS,D.,Kleinkunstpocket72:who'swhoindekleinkunstwereld,Antwerpen,1972.

GEERTS,J.,Kleinkunstpocket75,Antwerpen,1975.

GEERTS,J.,Kleinkunstpocket77,Antwerpen,1977.

GEERTS,J.,Kleinkunstpocket78,Antwerpen,1978.

MERTENS,N.enDACQUIN,H.,Kleinkunstvandalen,Brugge,1971.

INFORMELEGESPREKKEN

BOGAERT,J.,informeelgesprek,9januari2016.

BOONE,H.,informeelgesprek,19februari2016.

BLANCHART,D.,informeelgesprek,4februari2016.

DECALONNE,I.,informeelgesprek,15januari2016.

DEWILDE,J.,informeelgesprek,4februari2016.

GUNS,S.,informeelgesprek,21november2015.

HUYGHEBAERT,K.,informeelgesprek,20november2013.

JACOBS,J.,informeelgesprek,3februari2016.

LAMAL,L.,informeelgesprek,4februari2016.

LAUWAERT,G.,informeelgesprek,9januari2016.

114

PEETERS,E.,informeelgesprek,27november2013.

VANDENBON,G.,informeelgesprek,23juni2016.

VANUYTSEL,Z.,informeelgesprek,21juli2014.

VERMEIRE,P.,informeelgesprek,3april2015.

VERMINNEN,J.,informeelgesprek,9januari2016.

WEZENBEEK,B.,informeelgesprek,4december2013.

115

BIBLIOGRAFIE

ADRIAENS,M.,Dekompletekleinkunstgeschiedenis,Gent,1998.

ANTHIERENS,J.,Deijzertoren:onzetrotsenonzeschande,Leuven,1997.

BIDDLE,I.enKNIGHTSV.,Music,nationalidentity,andthepoliticsoflocation:between

theglobalandthelocal,Ashgate,2007.

BLANCKAERT,S.,WillTura,Leuven,2009.

BOGAERT,J.,DagmeneerdeWilde:levenenwerkvanJandeWilde,Tielt,2015.

BONTE,L.,‘VRT-radiobaasFransIevengeeftdescepterdooraanMarkCoenen’,De

Standaard,28januari2006.

BOONE,H.,HubertBoone:vijftigjaaractiefindetraditionelemuziek,Leuven,2015.

BOUVEROUX,J.enHUYSE,L.,Hetonvoltooideland,Leuven,2009.

BROCK,M.,STUK:eengeschiedenis1977-2015,Veurne,2015.

BYRNE,D.,Howmusicworks,Edinburgh,2013.

CAPITEYN,A.red.,40jaarGentsefeesten.Trefpunt,Gent,2010.

CHATMAN,D.,‘Pregnancy,thenit's“backtobusiness”:beyoncé,blackfemininity,and

thepoliticsofapost-feministgenderregime’,FeministMediaStudies,15(2015),926-

941.

CORDY,P.,WijzingenVlaanderenvrij:hetverhaalachter75jaarVlaamsNationaal

Zangfeest,Leuven,2012.

116

CLEARY,S.,Iputaspellonyou:theautobiographyofNinaSimonewithStephenCleary,

NewYork,1991.

DEBAETS,T.,KESTENS,G.enVERVLIET,S.red.,'Trusttheprocess?!Perspectivesonthe

ProcessinArtisticandDesignResearch,Leuven,2015.

DECORTE,J.,Ikzouweleenswillenweten,Amsterdam,2005.

DEGLAS,C.,RampeninBelgië,Tielt,2005,57-63.

DEMEYER,G.enTRAPPENIERS,A.,Lexiconvandemuziekindustrie,Leuven,2010.

DELVAUX,J.,Belpop:deeerstevijftigjaar,Gent,2011.

DenieuweencyclopedievandeVlaamseBeweging,3dln.,Tielt,1998.

DESMET,K.,HetverhaalvandeNieuweSnaar,Antwerpen,2011.

DEVLIEGHER,B.red.,9000toeren:vijftigjaarmuziekinGent,Gent,2015.

DEVOS,L.red.,Verbrandeschrijvers:“culturele”collaboratieinVlaanderen(1933-1953),

Gent,2009.

DEVROEDE,R.,WannesvandeVelde,(UNESCOcentrumVlaanderen:cahier8),

Antwerpen,2005.

DEWEERDT,H.red.,PartituurvaneenGentschrebel:liedjesrepertoirevanWalterDe

Buck,Gent,2004.

DUVILLIER,J.red.,Belgacult:25momentendieBelgiëcultureelveranderdhebben,Tielt,

2015.

ELFERS,M.,JacquesBrel,Amsterdam,2003.

117

FALLET,R.,GeorgesBrassens,Parijs,2001.

FERDY,W.,Moeilijkejaren,Boortmeerbeek,1992.

GILLET,C.,Thesoundofthecity:theriseofrockandroll,NewYork,1973.

GERARD,A.enVANNIEUWENHUYSE,K.,ScriptaPolitica:politiekegeschiedenisvan

Belgiëindocumenten(1918-2008),Leuven2010.

GRANATA,R.,Rocco.Deautobiografie,Antwerpen,2009.

GRANATA,R.,Mijnleven,Tielt,2013.

HEMPHILL,P.,TheNashvillesound:brightlightsandcountrymusic,NewYork,1970.

HEYLEN,I.,Debergzegt,Leuven,2014.

HEYLEN,M.,RaymondvanhetGroenewoud:inmijnhoofd,Antwerpen,2011.

HOBSBAWM,E.,Nationsandnationalismsince1780,Cambridge,1990.

JANSSENS,J.red.,Theinsandouts.AfieldanalysisoftheperformingartsinFlanders,

Brussel,2011.

LAING,D.,Thesoundofourtime,Chicago,1970.

LANG,M.enWARREN,H.,TheroadtoWoodstockfromthemanbehindthelegendary

festival,NewYork,2010.

LARIDON,R.,Geschiedenis,rolenbetekenisvanhetVermeylenfonds1945-1995,Oostende,

1996.

118

MELLY,G.,Revoltintostyle:thepoparts,Londen,1974.

PEREMANS,D.,Wannes,Antwerpen,2016.

PEREZ-VILLALBAE.,Howpoliticalsingersfacilitatedthespanishtransitiontodemocracy,

1960-1982:theculturalconstructionofanewidentity,NewYork,2007.

PINXTEN,R.enDEMUNTER,K.,Decultureleeeuw,Antwerpen,2006.

PLUVINAGE,G.red.,Expo58:tussendroomenwerkelijkheid,Tielt,2008.

RAL,J.,AncienneBelgique:eenmuzikalegeschiedenis,Antwerpen,2014.

REYNEBEAU,M.,EengeschiedenisvanBelgië,Tielt,2009.

REYNOLDS,S.,Ripitupandstartagain:postpunk1978-1984,Londen,2005.

REYNOLDS,S.,Bringthenoise:20yearsofwritingabouthiprockandhiphop,Londen,

2007.

REYNOLDS,S.,Retromania:popculture'saddictiontoitsownpast,Londen,2011.

SMITS,J.red.,GastonEyskens:dememoires,Tielt,1994.

SPITZ,B.,TheBeatles:debiografie,Amsterdam,2006.

STREET,J.,Musicandpolitics,Cambridge,2012.

SZWED,J.,AlanLomax:themanwhorecordedtheworld,NewYork,2010.

TILLY,P.,AndreRenard:biographie,Brussel,2005.

119

TINKER,C.,GeorgesBrassensandJacquesBrel.Personalandsocialnarrativesinpost-war

chanson,Liverpool,2005.

VANDEKERCKHOVE,L.,KleinkunstinVlaanderen:eenvertoognaarhetwaarom,

Onuitgegevenmasterproef,KatholiekeUniversiteitLeuven,subfaculteit

Geschiedenis,1998.

VANDENBON,G.,30jaarStageco:fromWerchtertotheworld,Balegem,2015.

VANMOSSEVELDE,P.,HetchansoninVlaanderen,Leuven,1976.

WILS,L.,HonderdjaarVlaamsebeweging3:GeschiedenisvanhetDavidsfondsinenrond

WereldoorlogII,Leuven,1989.

WILS,L.,WaaromVlaanderenNederlandsspreekt,Leuven,1994.

WILS,L.,VandeBelgischenaardeVlaamsenatie:eengeschiedenisvandeVlaamse

Beweging,Leuven,2009.

WITTE,E.enMEYNEN,A.red.,DegeschiedenisvanBelgiëna1945,Antwerpen,2006.

120

FILMOGRAFIE

’30jaarWerchter’,Belpop,Canvas,5november2015

(https://www.youtube.com/watch?v=0YHGOz48tNY).Geraadpleegdop2februari

2016.

‘BoudewijndeGroot–Komnader’,Hetuurvandewolf,NPO1,25december2015

(http://www.ntr.nl/NTR-Documentaires/137/detail/Het-Uur-van-de-Wolf-Boudewijn-

de-Groot---Kom-Nader/VPWON_1227513).Geraadpleegdop13februari.

CONINX,S.,Marina,dvd,Eyeworks,2013.

‘DefamilieKluger’,Belpop,Canvas,5november2015

(https://www.youtube.com/watch?v=ZJcH6SUM70A).Geraadpleegdop4februari

2016.

DegeschiedenisvandeAb,Canvas,13augustus2013

(https://www.youtube.com/watch?v=BPSceP6ejEU).Geraadpleegdop10februari

2016.

‘DeKreuners’,Belpop,Canvas,8februari2016

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/archief/muziek/1.1219382).

Geraadpleegdop8februari2016.

ERBUER,J.,WannesvandeVelde,video,16mei2015

(https://www.youtube.com/watch?v=FOmgyedx5DI).Geraadpleegdop12februari

2016.

GAETHOFS,L.,DitisBelgisch:RaymondvanhetGroenewoud,dvd,CapitolRecords,2004.

GARBUS,L.,Whathappened,missSimone?,dvd,Netflix,2015.

121

Hetonvoltooideland,Canvas,26april2009

(http://cobra.canvas.be/cm/1.682793?view=popupPlayer).Geraadpleegdop15maart

2016.

‘JacquesBrel’,Belpop,Canvas,18december2008

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/film/cobra-kijkt-tv/1.1465480).Geraadpleegdop9

februari2016.

JacquesBrelparledesachanson‘LesFlamandes’,video,24december2013

(https://www.youtube.com/watch?v=-iWvfuQaqyA).Geraadpleegdop25maart2016.

JacquesBrelparledesonplatpays,video,9oktober2013

(https://www.youtube.com/watch?v=yosog5dKhAc).Geraadpleegdop25maart2016.

‘JeanBlaute’,Belpop,Canvas,5november2015

(https://www.youtube.com/watch?v=udeFHFdm5W8).Geraadpleegdop5februari

2016.

‘Kleinkunst’,Belpop,Canvas,5november2015

(https://www.youtube.com/watch?v=hT77oSUe-B0).Geraadpleegdop3februari2016.

Kwarteeuwkleinkunst.Aflevering4:‘frustratie’,BRT1,4februari1986.

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/rubriek/muziek-videozone/1.2191745).

Geraadpleegdop27juni2016.

LeuvenVlaams1968,video,22oktober2013

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/rubriek/film-videozone/1.1760133).

Geraadpleegdop20maart2016.

‘RoccoGranata’,Belpop,Canvas,11oktober2013

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/muziek/1.1752331).Geraadpleegdop7februari

2016.

122

VANDENDRIESSCHE,B.enSCHOEPEN,T.,Bobbejaan,dvd,BobbejaanRecords,2016.

WADLEIGH,M.,Woodstock.3daysofpeace&music:thedirector’scut,dvd,Afilm,2007.

’WimdeCraene’,Belpop,Canvas,5november2015

(https://www.youtube.com/watch?v=E-SDqDU3gfo).Geraadpleegdop6februari2016.

Ziggurat,BRT1,22juli1992

(http://cobra.canvas.be/cm/cobra/videozone/dagopdag2015/maart%2B2015/1.2191

174).Geraadpleegdop23maart2016.