De cultuur van het maken · Bibliotheken en cultuurcentra herbergen mas-saal coderdojo’s en...

Koen Vandendriessche,

Hannes Vanhaverbeke,

Lieselot Van Maldeghem en

Flo Vandervelde

WH

ITE

PA

PE

R

De cultuur van het maken

Makerspaces in de cultuursector

3

White paper V3De cultuur van het maken


2

Inleiding 4

1 Wat zijn makers? 6

2 Wat zijn makerspaces? 7 8 1. Het ontstaan van makerspaces

9 2. De diversiteit van de makerspaces

11 Een essentieel glossarium

12 Categorisering

3 Alles draait om keuzes 14 15 Doel

16 Doelgroep

17 Plaats

18 Materiaal

19 Andere overwegingen

4 Is een makerspace iets voor jouw bib of cc? 20 21 1. Beleidsdoelstellingen

24 2. Maatschappelijke debat

5 De 10 geboden van de makersbeweging 26

6 Meer weten? We helpen je verder 28

5



4

Inleiding

Experimenten

Bij onze noorderburen zijn de fablabs binnende muren van bibliotheken niet meer op tweehanden te tellen. STEM-onderwijs is het para-depaardje van steeds meer scholen. Tijdensde Digitale Week zijn er talloze acties rondcoderen, 3D, lasercutting en virtual reality.Bibliotheken en cultuurcentra herbergen mas-saal coderdojo’s en zoeken inhoudelijkesamenwerking. Inspiratie- en studiedagenrond makerspaces bewijzen succes via de tal-rijke komst van collega’s uit de cultuursector.

Dat de makersbeweging ondertussen eenvoet tussen de deur heeft in de Vlaamse cul-tuursector, is hiermee duidelijk. Mensen uitalle sectoren, ook de culturele, zijn op zoeknaar een antwoord op de vraag: wat kan onzeorganisatie betekenen in de makers -beweging? Dit document neemt je mee doorde wereld van de fablabs, medialabs en al hunvarianten. We starten met dé hamvraag: watis een makerspace? Nadien gaan we in op het

belang van makerspaces voor jouw cultuur-huis en geven we tips om draagvlak tecreëren bij het management. Heb je nog nietgenoeg van het onderwerp? Schaaf dan jekennis bij via een opleiding. Meer informatieover deze opleiding vind je op www.cultuurconnect.be/makerspaces

Waarom is een makerspace interessant voorbibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentraen cultuur- en vrijetijdsdiensten? De makers-beweging steunt cultuurparticipatie, educatieen gemeenschapsvorming, factoren die per-fect aansluiten bij hun kernopdracht. Jebrengt je publiek belangrijke 21e-eeuwsevaardigheden bij, verkent nieuwe mogelijkhe-den voor artistieke en culturele praktijken,versterkt samenwerking tussen deelnemersen externe partners en creëert een broeihaardvoor makers met zin om te ondernemen.

Van eind 2016 tot midden 2018 ondersteunde Cultuurconnect experimenten innegen Vlaamse gemeenten. De ideeën en interesses van de lokalecultuurpartners waren afgestemd op hun specifieke lokale context. Dat leverdetelkens andere partnerschappen en dus negen heel uiteenlopende experimentenop. De leerpunten en voorbeelden uit deze projecten verwerkten we in ditkennisdocument.

Je vindt hier geen stapsgewijze handleiding om jeeerste makerspace uit de grond te stampen. Welhelpen we je de basisprincipes te begrijpen en willenwe je inspireren en motiveren om de b(l)oeiendewereld van de makersbeweging te betreden.

7



6

Wie zijn makers?1 2

Wat maakt iemand tot een maker? Een makergelooft dat wat je je kan verbeelden, je ookkan maken. Hij drijft zichzelf om bij te leren enwil anderen verbazen met een digitale doe-het-zelf-werken. Een maker is een ent-housiasteling die samenwerken ziet als eenmeerwaarde. Een maker viert het werk vaneen medemaker en diens passie en kennis.

Als cultuurhuis kan je voor deze makers (let-terlijk en figuurlijk) ruimte voorzien, die je zelfcreëert of enkel faciliteert. Zo geef je cre-atievelingen, kunstenaars, ingenieurs, studen-

ten en doe-het-zelvers de kans om aan deslag te gaan met materiaal dat ze thuis nietbezitten. Je geeft ze de kans om te leren vanelkaar en om hun ambitieuze ideeën in allerust in de praktijk te testen.

Iedereen maker? Lokale cultuurhuizen zijnvaak ook de plekken bij uitstek waar kinderenen jongeren, maar ook volwassenen,uitgedaagd worden om te leren, te verkennenen te fantaseren. Ook voor de makers diezichzelf nog niet hebben ontdekt, gaat er eenwereld open.

Een makerspace is eigenlijk een containerbe-grip waar evengoed hackerspaces, fablabs enhoutbewerkingsateliers kunnen in passen. Het algemeen credo van een makerspace isLEARN, MAKE & SHARE - dat bepaalt globaalde cultuur-mindset van de makers. Essentieelzijn het creatieve proces en de creatie, datkan een digitale component bevatten maar isniet noodzakelijk het geval.

Is het dan wel zo eenduidig? Er zijn namelijktalloze, diverse mogelijkheden om met maker-spaces aan de slag te gaan. Denk maar aanfablabs, medialabs of artistieke varianten. Hoebreed deze wereld ook is, de onderliggendeprincipes zijn overal hetzelfde en vatten weonder de makersgedachte: kennis, processen

en ontwerpen worden gedeeld op online plat-formen, zodat iedereen ze kan gebruiken omobjecten te vervaardigen. Niet de tools of despecifieke plaats definiëren een makerspace(denk maar aan pop-ups of mobiele labs), wélwat die plaats mogelijk maakt: samen leren encreëren. Makerspaces zijn een mindset en eencommunity maar bieden ook tools aan om op(digitale) fabricatie in te zetten.

Voor de volledigheid beginnen we bij hetbegin: het ontstaan van de makersbeweging.Nadien gaan we dieper in op de diverse vor-men van makerspaces, de talrijke keuzes waarje als organisatie voor staat en hoe je debeste beslissingen maakt.

Een eenvoudige vraag met een complex antwoord. Dan is dit alvast een ruwe definitie: “Een makerspace is een digitale, coöperatieve werkplaats waar mensen met behulp van open-source-hardware kunnen experimenteren. Iedereen is uitvinder. Iedereen is ontwikkelaar eniedere droom kan werkelijkheid worden. In de wereld van makerspaces bestaan er geen paten-ten meer. Makers werken samen via het internet en technologie en leren daardoor van elkproject en van elkaar.”

Wat zijn makerspaces?

Imagine that: a nation of innovationhobbyists working to make their livesmore meaningful and the world abetter place. Welcome to the makerrevolution.

Mark Hatch, The Maker Movement Manifesto: Rules for Innovation in the New World of Crafters,

Hackers, and Tinkerers

9



8

Het ontstaan van makerspaces

De wortels van de huidige makersbewegingsitueren zich in de jaren 70 en 80. De eerstemakerspaces waren hobbyruimtes van tech-niek- en computerfanaten. De VS blijft debakermat bij uitstek van de beweging, metronkende namen als Steve Jobs, SteveWozniak en Bill Gates, die midden jaren 70nog als nerds door het leven gingen. Samenzorgden ze – zeker in de westerse wereld –voor een netwerk van pc’s en later laptops.

De democratisering van het internet, die aldeze toestellen en hun gebruikers met elkaarverbond, zorgde voor een tweede boost.Informatie was voor iedereen beschikbaar.Delen en cocreëren werden het nieuwe nor-maal.

Een andere katalysator van de makersbewe-ging zijn de digitale fabricagetools, zoals3D-printers of lasercutters, die ook toegankelijkwerden voor individuen. Met Arduino hebbenindividuele innovatieve makers al prototypesgemaakt die nu als onderdelen van satellietende ruimte worden ingeschoten. Die drivers ofchange – toegankelijke (open) hard- en soft-ware, het wereldwijde web en doe-het-zelf-fabricagesets – versterken elkaar en zorgenvoor een exponentiële groei van de makerscul-tuur.

Parallel met deze ontwikkelingen bedachteneen aantal andere tenoren uit de makersbewe-ging concepten om de innovaties die door detech-pioniers in hun hobbyruimtes werdenontwikkeld, te versnellen. Zo ontstonden erruimtes waar innovatieve ideeën tot bloeikomen. De meest in het oog springende for-mats zijn de medialabs en de fablabs.

Eind jaren 60 al, onderzocht Nicholas Negro-ponte, professor bij Massachusetts Institute ofTechnology (MIT), de interactie tussen mens

en computer. Begin jaren 80 ontwikkelde hijdan het idee voor een medialab. Het MITmedialab is sinds 1985 uitgegroeid tot een plekwaar onderzoekers in verschillende ateliersexperimenteren en waar ze tools en prototy-pes bouwen voor een hoogtechnologischefuturistische wereld. Negroponte was ook eenvan de sprekers op de eerste TED-conferentie.Hij is een groot pleitbezorger voor de versprei-ding van ideeën van de makersbeweging ende verdere democratisering. Nu zet hij zijnschouders onder het one laptop per child-pro-ject in ontwikkelingslanden.

Neil Gershenfeld was dan weer de grondleg-ger van het fablab. Hij hecht veel belang aanhet ter beschikking stellen van de makerstech-nologie aan studenten. In 1998 startteGershenfeld een lessenreeks aan MIT: ‘How to make (almost) anything’. Hij wilde zijningenieursstudenten kennis laten maken meteenvoudige alternatieven voor dure industriëlemachines. Die lessen waren extreem succes-vol, ook bij kunstenaars, architecten, designersen studenten zonder technische achtergrond.Hij puurde het concept uit tot het fablab, eenidee dat wereldwijd navolging kreeg. Hijmaakte de mobiele vertaalslag van het fablab-idee met de lancering van ‘the Great InventionKit’ in 2008. In onze contreien positioneertfablab BeNeLux zich als het aanspreekpuntvoor nieuwe initiatieven.

De concepten medialab en fablab springen hetmeest in het oog. Toch blijven ookverschillende hackerspaces, een term die in dejaren 90 het eerst in Duitsland opdook, onderde radar innoveren en veroveren anderemodellen, zoals STEM, STREAM of STARTS heteducatieve veld. Ook in Europa, met Berlijn opkop, zet deze evolutie zich voort met ondermeer Chaos Computer Club, het grootste col-lectief van hackers in Europa.

2.1


10

De diversiteit van makerspaces

Een tafel met wat stokken, stenen en mod-der? Het kan een makerspace zijn, in zijnmeest elementaire vorm weliswaar. Ook hetandere uiteinde van het spectrum valt onderdezelfde noemer. Denk maar aan hoogtech-nologische ruimtes met bijvoorbeeld gea-vanceerde 3D-printers, lasersnijders ofVR-toepassingen. Om kleine kernen tebereiken buiten het centrum, landelijkegemeentes of de stadsrand, kan een mobiellab zinvol zijn. Op andere plaatsen kan je dan

weer opteren voor vaste ruimtes en ook daarvarieert het van piepklein tot gigantisch,afhankelijk van de noden, de wensen, am-bities en mogelijkheden. Denk na over je doel-groep: focus je op kinderen, studenten,volwassenen of zelfs ouderen?

Alles draait om de juiste keuzes maken.Kopieer niet zomaar een ander, maar zoek uitwelke variatie aan mogelijkheden voor jouwunieke, lokale context geschikt is.

11


Een essentieel glossarium

ARDUINO

Een open-source-elektronicaplat-form gebaseerd op hands-onhard- en software, gericht oplaagdrempelig gebruik voor inter-actieve projecten.

CODERDOJO

Een organisatie die vrijwilligersondersteunt en workshops pro-grammeren en coderen inrichtvoor meisjes en jongens van 7 t.e.m. 18 jaar. Reeds actief inveel Vlaamse bibliotheken en cultuurcentra.

FABLAB

Een fablab (afkorting van hetEngelse Fabrication Laboratory),is een coöperatieve werkplaatswaar uitvinders en ontwikkelaarsgebruik kunnen maken van eencollectieve infrastructuur. Hierstaan onder meer computers, 3D-printers, lasercutters en frezen.Om de naam fablab te mogendragen, moet deze werkplaatsvoldoen aan het fablab Charter.

HACKERSPACE

Een hackerspace of hackspace(afkomstig van hacker en space,ruimte) is een fysieke plaats waarmensen met gemeenschappelijkeinteresse, meestal in wetenschap,technologie, digitale en elektroni-sche kunst elkaar kunnenontmoeten en samenwerken.

MAKERSPACE

Een makerspace is een digitale,coöperatieve werkplaats waarmensen met behulp van open-source-hardware kunnen experi -menteren. Iedereen is uitvinder,iedereen is ontwikkelaar, iederedroom kan werkelijkheid worden.In de wereld van makerspacesbestaan er geen patenten. Ma-kers werken samen via interneten technologie en leren daardoorvan elk project en van elkaar.

MEDIALAB

Net zoals een fablab, is het eencollectieve werkplaats waar je in-frastructuur deelt met anderen.Alleen werk je hier aan media metde focus op op beeld-, geluid- envideobewerking.

STEM

Afkorting voor Science, Techno-logy, Engineering & Mathematics.Het label dient om de verzamelingvan academische gebieden om-trent exacte wetenschap, techno-logie, ontwerp en toegepastewiskunde te omschrijven. Deze be-weging ontstond uit vrees dat dejongeren niet voorbereid zullen zijnop de jobs van morgen. Om jonge-ren te stimuleren om voor STEM-opleidingen en -loopbanen tekiezen, werkte de Vlaamse Rege-ring in 2012 het STEM-actieplan uit.

Onder de STEM-noemer, vallenheel wat afgeleiden. Ook dezeafkortingen zal je wel eens zienpasseren:

x STARTS Afkorting voor Science,Technology & Arts. Het is eeninitiatief van o.a. de EuropeseCommissie om innovatie op hetknooppunt van wetenschap,technologie en kunsten te stimu-leren.

x STEAM Afkorting voor Science,Technology, Engineering,Arts/Aesthetics & Mathematics.De toevoeging van kunst in ditlabel dient om meer innovatie encreativiteit in de branche tebrengen.

x STREAM Afkorting voor Science,Reading, Technology, Enginee-ring, Arts/Aesthetics & Mathe -matics. De toevoeging van lezenin dit label dient om deze essen-tiële vaardigheid voor jongerenniet uit het oog te verliezen.

Makerspace, het is een term die veleladingen dekt. De wereld zit dan ook volspecifiek jargon. De belangrijkste termenzetten we hier even op een rijtje:

het FabLab Charter in een notendop

MISSIE: Een fablab faciliteert uitvindingen en innovatie door computergestuurde gereed-schappen binnen het bereik van individuen te brengen.

TOEGANG: Iedereen mag het fablab gebruiken om (bijna) alles te maken (zolang niemandschade berokkent). Je moet zelf uitvinden hoe je een project aanpakt en je moetde ruimte en tools van het lab delen met anderen.

KENNIS: In het fablab leer je van anderen en door het uitvoeren van projecten. Je wordtgeacht om opgedane kennis weer over te dragen aan anderen en bij te dragenaan de beschikbare documentatie en gebruiksaanwijzingen.

VERANTWOORDELIJKHEID: je bent verantwoordelijk voor:x Veiligheid: veilig werken met de gereedschappen en machines.x Opruimen: het fablab in een schonere staat verlaten dan dat je het aantrof.x Bedrijfsvoering: helpen met voorraadbeheer, onderhouds- en reparatiewerk-

zaamheden, en het melden van incidenten.

GEHEIMHOUDING: Alle ontwerpen en processen die ontwikkeld worden in een fablab komen vrijbeschikbaar voor persoonlijk gebruik, hoewel intellectueel eigendom naar keuzebeschermd kan worden.

COMMERCIE: Commercieel gebruik van het fablab wordt niet uitgesloten, voor zover dat eenvrije toegang tot het lab niet in de weg staat. Commerciële activiteiten die in hetlab ontkiemen worden geacht het fablab op zeker moment te ontgroeien en, een-maal tot wasdom gekomen, ook tot voordeel te strekken van de uitvinders, hetlab en netwerken die tot hun succes leidden.

2.2


12 13


De 9 projecten in samenwerking met

Cultuurconnect illustrerende brede draagwijdte van

de term ‘makerspace’.

LOKALE PARTNERS BRENGEN MIDDELEN SAMEN

x De bibliotheek van Bree probeert makersmateriaal zo goed moge-lijk in te zetten, bijvoorbeeld door robotjes uitleenbaar te makenvoor scholen. De bib onderzoekt of het fablab van een schoolopengesteld kan worden om burgers kennis te laten maken metnieuwe technologieën.

x Lebbeke organiseerde een Minecraft-project waarin de school ende bibliotheek enthousiast samenwerken aan een aanbod voor deSTEM-richtingen. De leerlingen leren onder meer programmeren enontdekken de bibliotheek op een volledig andere manier.

x In Geraardsbergen was er vraag naar verdieping van bepaalde me-diavaardigheden bij kinderen. De bib zette een traject op potenwaarin ze nauw samenwerkte met een privaat fablab in de stad. Zewerkten onder andere rond digitale fotografie, videobewerking enwebdesign. Het begin van een heel vruchtbaar partnerschap!

Er zijn tal van lijstjes die de makerwereldproberen te categoriseren. De eenfocust op de plaats, de ander op detools. De een vindt tien categorieën, de ander slechts drie. Wat telt is dat we ons bewust moetenzijn van de kracht en de rijkemogelijkheden van makerspaces. Oplokaal niveau zijn dit kansen die wekunnen aanreiken aan de zoekendemakers. Bibliotheken en cultuurhuizenkunnen hierin een cruciale rol opnemen.

HET HELE SPECTRUM VAN FABLAB TOT MEDIASPACE

x Kortrijk organiseerde verschillende formats: een Digital Storytel-ling-traject voor lagere schoolkinderen (zie 3), een Krokus STEM-kamp en een fablab met vrije inloopmomenten. In de toekomstverzamelt de bib alles wat met ‘maken’ te maken heeft onder label#biblabo

x Cultuurconnect en de regiobibliotheken van Route 42 (Oosterzele,Sint-Lievens-Houtem, Zottegem, Lierde, Geraardsbergen en Her-zele) hebben onderzocht wat 3D- en VR-toepassingen betekenenvoor de bezoekers van de bibliotheken en voor de eigen dienstver-lening. Deelnemers leerden er zelf 360°-beelden maken en bezoe-kers van de bib konden de mogelijkheden van VR ervaren in eenrondreizende VR-lounge.

x In Londerzeel werd onderzocht hoe het onhaalbare en onbetaal-bare concept van een stads- of universiteits-fablab teruggebrachtkan worden tot de essentie, door zich toe te leggen op het meestgebruikte, meest veelzijdige en laagdrempelige toestel ervan: delasercutter. Met LonderLab wil de bibliotheek van Londerzeel leer-krachten samenbrengen met creatieve kunstenaars, technologi-sche tovenaars en een brede waaier geïnteresseerden volgens hetteach-the-teacher-principe.

SOCIAAL-ARTISTIEKE PROJECTEN

x Het cultuurcentrum en de bibliotheek van Evergem probeerdenmet ‘Evergem verschiet!’ bij te dragen aan levenslang leren en empowerment van de inwoners. Onder leiding van een sociaal-artistieke partner startte een traject met een weloverwogen doel-groep die achtereenvolgens vier digitale ateliers doorliep over hetgeluid, woord, architectuur en de kleding van de toekomst.

x In Gent bestaan er veel organisaties die bezig zijn met makerspa-ces. Via een creatieve, inhoudelijke en vooral zeer buurtgerichtemanier van werken verlaagt De Krook met het mobiele makerslabde drempel voor de makerscultuur in de Gentse wijken. Daarmeewil de bib de motor zijn van sociaal-artistieke en technologischgeïnspireerde buurtprojecten. De wijkbibliotheek stimuleert hierbijmet haar ruimtes en materialen de samenwerking tussen buurtor-ganisaties en een organisatie met expertise op het gebied van makersvaardigheden. De Krook blijft aansluiting zoeken met an-dere culturele thema’s en cultuurprojecten, zoals het Lichtfestival.

x De bib van Puurs organiseert met het fablab binnen haar murenworkshops om bepaalde doelgroepen kennis te laten maken metdigitale en technologische middelen en met de manieren waaropze die kunnen gebruiken bij creaties. Het accent ligt op het creatie-proces en samen ontwikkelen, niet zozeer op het bijbrengen vantechnische vaardigheden.

Categorisering


14

Alles draait om keuzes

Een makerwerking uitbouwen start met hetonder de loep nemen van je gemeente: welkeverenigingen of (in)formele organisaties zijngeprikkeld door het idee van een maker-space? Denk maar aan hobbyclubs, de lokaleacademie, het jeugdhuis of de scholen. Metdie partijen kan je overleggen en de nodenvan je doelpubliek in kaart brengen.

Je begint ook best bescheiden. Kies twee ofdrie geïnteresseerde partners en betrek zeactief. Een aanbod creëer je niet alleen, maarin dialoog en cocreatie met de partners. Hoeje het ook regelt, altijd geldt: duidelijke afspra-ken maken goede vrienden.

Deze ‘omgekeerde’ aanpak heeft als voordeeldat je al zeker bent van een publiek dat jeaanbod zal afnemen. De toekomstige gebrui-kers zijn al aan boord. Het vermindert ook hetrisico op een mismatch, want je vertrekt vanhun bestaande noden. Dat je weet voor wieen waarom je het doet, is iets wat je bestuurgraag zal horen.

Budgetgewijs hou je best wat marge. Je zalachteraf waarschijnlijk nog het een en andermoeten bijsturen of aankopen.

Start met een bescheiden aantal partners omzo aan je werking te sleutelen en een gebrui-kerscommunity te creëren. Op die stevigebasis kan je verder bouwen. Je doet ervaringop om je aanbod op termijn te verbreden naarnieuwe doelgroepen.

Welke makerspace je uiteindelijk ook oppoten zet, alles draait om keuzes maken. Wat zijn de belangrijkste overwegingen?

15


Beslissen ‘dat er een maker-space moet komen’ zonder

plan is onzinnig en wellicht ookeen dure bevlieging. Heel wat

makerspaces organiseren cursussen en workshops om

kennis en vaardigheden bij tebrengen, maar heel vaak

schuilt er ook een maatschap-pelijk doel achter. Grotendeelskunnen we de inhoudelijke fo-

cussen onderscheiden in devolgende categorieën:

ONDERWIJS

VOORBEELD Het zesde leerjaar van basisschool O.L.V. van Vlaan-deren Kortrijk ging aan de slag met vzw De Creatieve Stem en deKortrijkse bib met een klasproject rond ‘Digital storytelling’. Deleerlingen leerden een eigen verhaal bedenken, dialogen maken,scènes en decors maken via STEM-methodieken, werken met sen-soren, onderdelen laten bewegen… Ook 3D-printers, Arduino’s,programmeren en heel wat andere technieken waren gedurendeeen 5-tal maanden vaste onderdelen in hun klas. Het eindresultaatis een spectaculaire reeks interactieve diorama’s.

CREATIEF

VOORBEELD In LonderLab (Londerzeel) komt er geen chique 3D-printer of andere dure apparatuur aan te pas. Het lab beperkt zichtot de lasercutter en enkele ruwe materialen, zoals papier, hout offlessen om ontelbare gravures in te maken. Beperkingen zijn eenbelangrijke stimulans om creativiteit aan te wakkeren.

(SOCIAAL-)ARTISTIEK

VOORBEELD In Gluon (Brussel) is het artistieke nooit ver zoek. Kin-deren krijgen er tijdens vakantiefablabs of een STARTS-academybegeleiding van een artiest, zodat elk project een sociaal-artistiekeinsteek heeft. Denk maar aan een subtiele indicator voor geluids-overlast in de stad. Daarnaast trekt Gluon de artistieke werkingdoor in o.a. de Art&D Labs, waarin digitale kunstprojecten een tij-delijke vestiging vinden.

ONDERNEMERSCHAP

VOORBEELD In Molenbeek treffen we MolenGeek, waarin onderne-mers hun project kunnen uitbouwen en daarbij hun ervaringendelen. Diversiteit in cultuur, leeftijd en competenties beschouwt deorganisatie als een grote troef.

INCLUSIE

VOORBEELD Vzw Link in de Kabel zet zich in om de digitale kloofbij kansarme jongeren te verkleinen. Een van de middelen daar-voor is het medialab, waar jongeren vrij naartoe kunnen komenvoor al hun multimediale vragen en projecten.

Doel

3

17



16

Voor wie is je makerspace bestemd? Er is een enorm palet aanmogelijk heden. Wil je bepaalde maatschappelijke groepen aan-spreken? Ga je voor een werking die mikt op tieners of creëer jeliever een artistieke broedplaats voor kunstenaars? Die keuzemoet je doordacht maken: je kan best vertrekken van wat erleeft in je stad of gemeente, wie je kan bereiken en voor wie jeeen verschil kan maken.

ZERO TO MAKER

dit zijn de mensen die op zoek zijn naar de mogelijkheden naast puur-consumentisme, die zelf willen maken en creëren, maar die noginspiratie zoeken, aansluiting zoeken bij de mogelijkheid om te lerenbinnen de makersbeweging en toegang zoeken tot productiemidde-len.

MAKER TO MAKER

dit zijn de makers, zij zoeken plekken, fysiek en virtueel, om samen tewerken en uit te wisselen, dus ook toegang tot leerprocessen vanandere makers en ze willen toegang tot en bijdragen aan bestaandeplatformen.

MAKER TO MARKET:

dit zijn de makers die binnen hun zoektocht op nieuwe toepassingenzijn gestoten en die innovaties een weg willen laten vinden naar demarkt (van consumenten en/of andere makers).

MAKER ADVOCATE

voor al deze makers zijn er organisaties en individuen die hen onder-steunen, zoals bibliotheken, musea, scholen of gezinsleden. Dithoeven zelfs niet per se makers te zijn, maar het is wel cruciaal dat zezicht hebben op de mogelijkheden.

VOORBEELD

Het Brusselse Fablab’ke richt zijn pijlen op kinde-ren en jongeren tot 18 jaar. Het is een creatievewerkplaats waar ze zo goed als alles kunnenmaken op innovatieve machines, zoals 3D-printersen lasercutters, elektronica en informatica, diethuis niet zomaar voorhanden zijn. Fablab’ke is ervoor scholen en buurtinitiatieven. Ze hebben eenopen atelier op woensdagnamiddag vanaf 12 jaaren ze lanceerden recent een Family Lab, waarbijeen ouder of familielid mee kan komen. In 2017willen ze ook een mobiel fablab uitbouwen.

VS

In de MicroFACTORY slaan inwoners van Ander-lecht de handen in elkaar voor een eigen atelier.Een creatieve hub voor iedereen die profes -sioneel of hobbymatig dingen wil maken. Zokomen er ingenieurs over de vloer, meubel -makers, striptekenaars, designers of zelfsrobotkunstenaars die voor de filmindustrie wer-ken. Iedereen betaalt een lidmaatschapafhankelijk van het gebruik en ze richten deruimte samen in, brengen hun eigen materiaal entoestellen mee, delen met en leren van elkaar.

Hier spelen niet alleen eigen (financiële) capaciteiten een rol,maar ook partnerschappen zijn essentieel. Een makers pacehoeft niet altijd in je eigen organisatie te zijn. Het kan even goedin een gehuurd lokaal in een school, op een tafel in je buurmansgarage, een openluchtterrein of - nog innovatiever - een mobiele opstelling om naar scholen, verenigingen of de kleinere kernente trekken.

DEDICATED MAKERSPACES:

deze makerspaces herbergen alhet materiaal op één enkeleplaats, zoals in een bibliotheek ofeen klaslokaal. Dit kan handig zijnom veiligheid te garanderen,geluid te beperken en het stofvan bepaalde apparatuur ondercontrole te houden.

DISTRIBUTED MAKERSPACES

dit zijn kamers, bedoeld voor cre-atie, die je op verschillendeplaatsen in een organisatie terug-vindt. Denk maar aan een schoolwaarin elke klas een‘knutselhoekje’ heeft ingericht ofwat ambitieuzer: een kindermu-seum met speel-, kunst- entheaterkamers waar ze naar har-tenlust kunnen ontwerpen.

MOBILE MAKERSPACES

dit zijn makerspaces “opwieltjes”. Bekijk het als een soortvoertuig dat zich over de heleregio verplaatst. Het kan voororganisaties een manier zijn omde makerspace buiten de eigenmuren te brengen en te presente-ren aan degenen die er andersniet mee in contact zoudenkomen.

VOORBEELD

Het FabLab Erpe-Mere, een platform en leerom-geving voor jongeren, creatievelingen, eninwoners van Erpe-Mere en omstreken Het huistin de secundaire school van de gemeente dat denodige infrastructuur aanbiedt.

VS

In Gent voorziet De Krook een mobiel lab voortieners in de verschillende wijkfilialenDaar kunnen tieners (10-14 jaar) hun eigen stadbouwen, met behulp van lasersnijders,elektronica, videomapping en streetart.

Belangrijk is vooral dathet een plek is die veilig-

heid kan garanderen. Hoe groter de plaats, hoe

meer toezichthoudendpersoneel er nodig is.

Doelgroep Plaats

‘We zijn allemaal Makers. Wij zijnals Makers geboren en bij velen

van ons groeit de liefde uit toteen hobby of passie’, schrijft

Chris Anderson (The New Indus-trial Revolution, 2012). Toch is er

een groot onderscheid tussen ieders vertrekpunt. Maker Doug-herty deelde vier segmenten in:

Volgens Steve Davee, Lisa Regalla en Stephanie Chang (Makerspaces, highlights of select literature, 2015)kunnen we alle makerspaces zo grofweg indelen in de volgende drie categorieën:

19



18

Als je iets opstart, investeer dan niet al je geld en tijd in een bepaald aanbod, maar hou nog 40% vanje budget over om bijvoorbeeld extra apparatuur te kopen of bestaande materialen te onderhouden.

En dan zijn er nog een aantal breinbrekers:

TIJD

Kies je voor een eenmalig evenement, een perma-nente opstelling of is er elke week wel iets te doen?

PRIJS

Bied je alles gratis aan of ga je voor een verdien -model, of een mix?

AANBOD

Bied je als organisatie zelf alles aan of ga je partner-schappen aan? Ga je voor pop-ups, langere trajectenof een structureel aanbod?

Andere keuzes

En toege geven, het zou de crea-tiviteit belemmeren. Veel fablabswerken met Arduino, lasersnij-ders en 3D-printers. Dat klinktmisschien wat fancy en duur,maar daar hoef je zeker niet meete beginnen. Soms kunnen ruwegoedkope materialen tot meer in-novatieve resultaten leiden dande nieuwste machine.

Laat je partners mee beslissenover het materiaal, maar ook overde locatie, openingstijden en hetconcrete ondersteuningsaanbod.Je kan je partners een specifiekerol geven in je makerspace? Zohebben zij misschien materiaal-materiaal dat of expertise die jezelf niet in huis hebt.

Er is veel materiaal dat of expertisedie je zelf niet in huis hebt. Iets datwerkt op batterijen? Dat vraagt natuurlijk om batterijen én een op-laadmogelijkheid. Andere materia-len maken dan weer zodanig veelstof dat ook een stofzuiger op deaankooplijst zal te recht komen. Bin-nen je budget voldoende materiaalaanschaffen om technisch en crea-tief mee aan de slag te kunnen, datis de uitdaging.

AANBEVELING

Ook met materiaal kan je letterlijk alle kanten uit. Een lijstje met dé beste materialen voor een maker-space bestaat niet. Een lijstje met meest typische toolsvoor fablabs bestaat alleszins wel. >> MIT inventory list <<>> minifablab << en in Vlaanderen >> FabLib <<

Materiaal

http://fab.cba.mit.edu/about/fab/inv.html

https://www.minifablab.nl/

https://www.fablabfactory.com/nl/service/fablib/

Beleidsdoelstellingen

Draagvlak creëren bij je management enbestuur is natuurlijk cruciaal om een werkingrond makerspaces uit te bouwen, om nodigemiddelen te krijgen en je verhaal tot leven tebrengen. Het begint dan ook met stevige argu-menten en een goed verhaal. Een lijstje makenmet redenen waarom jij voor een makerspacezou kiezen is dus geen overbodige luxe.

Investeren in een makerspace dient verschil-lende doelen. Een makerspace heeft om tebeginnen educatieve waarde. Burgers leren erbelangrijke 21ste-eeuwse e-vaardigheden aan.Ze vertrekt vanuit empowerment-gedachte:inwoners hebben online toegang tot expertisevan anderen en delen hun eigen expertise.Wat breng je de deelnemers, naast de techni-sche boost van kennis, bijvoorbeeld nogallemaal bij?

Het potentieel van de makersbeweging alskatalysator om mensen te empoweren is ookeen pleidooi om de toegang tot die makers-plekken te garanderen. Makers krijgen immersenorm veel leerkansen op vlak van informatie -vaardigheden, mediawijsheid, digitalegeletterd heid, computationeel denken,kritisch denken, probleemoplossend vermogen, samenwerken, sociale en culturele vaardigheden, communicatieskills, zelfregulatie en creatief denken.

Verder is een lokale makerspace ook vanuitcultureel oogpunt interessant om nieuwemogelijkheden te verkennen voor deartistieke en culturele praktijk.

Vanuit een economisch standpunt kunnenmakerspaces dan weer ingezet worden ombijvoorbeeld jonge start-ups prototypes telaten uitwerken. Voor deze ondernemers iseen makerspace ideaal om producten meteen bescheiden budget te testen, uit te werken en lokaal feedback te krijgen.

21



20

Is een makerspace iets voor jouw bib of cc?

Moet elke bibliotheek of elk cultuurcentrumdan een makerspace voorzien? Neen, uiter-aard niet. Veel hangt af van je publiek, je tech-nische en financiële mogelijkheden en van jeomgeving.

Voor veel cultuurhuizen houdt de makersge-dachte echter wel een enorm waardevol po-tentieel in. Je kan makerspaces immers opveel verschillende manieren aanpakken endaarmee verschillen ook de rollen die je er alsbib of cc in opneemt. Zo kan je kiezen vooreen heel actieve, organisatorische rol, maarkan je even goed de facilitator zijn, die metpartners een idee uitbouwt.

De makersbeweging steunt op cultuurpartici-patie, educatie en gemeenschapsvorming,

wat perfect aansluit op de kernopdracht vanbibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentraen cultuur- en vrijetijdsdiensten. Zo vervulteen bibliotheek al jarenlang de rol van infor-matieverstrekker. De bib is de ideale plek ominwoners te laten kennismaken met allerleimaatschappelijke vernieuwingen en technolo-gie. Het biedt toegang tot materiaal dat an-ders voor veel mensen onbereikbaar blijft.

Cultuur- en gemeenschapscentra bieden danweer ruimte voor allerlei inwoners die hun cre-ativiteit de vrije loop willen laten. Het verbindtmensen en dat is ook exact wat een maker-space doet. De digitale technologie en nieuwemedia bieden mogelijkheden op artistiek vlaken een cultuurhuis is de ideale plek om dieaan te bieden aan het publiek.

The work of today is the history of tomorrow,

and we are its makers.

Juliette Gordon Low, Founder of the American Girl Scouts

Falen is leren. Fouten zijn geen schande, integendeel, je hebt ze nodigom te groeien.

Zelf ontdekken. Deelnemers volgen niet blinde-lings instructies op, maarcreëren zelf waar zij zin in hebben en er zal altijd iemandklaar staan voor hulp.

Praktijk. Erover lezen kan iedereen. Het ook daadwerkelijk uitprobe-ren, gaat alleen met het nodigemateriaal.

Samenwerken. Leren van elkaar is het mooistewat er is. Samenwerken is opveel plekken noodzakelijk enkan tot meer doordachte resultaten leiden.

44.1

23



22

Bovendien versterkt samenwerking allebetrokkenen. Het kan interessant zijn aanslui-ting te zoeken bij en samen te werken metbepaalde spelers. Een lokaal bestuur kan eenverbindende rol spelen en partnerssamenbrengen. Misschien maak je debestaande context rijker door met jouw cultu-rele bagage, de lokale partners en debeschikbare tools een sociaal-artistiek projectuit te werken

Makerspaces zijn ten slotte ook een belang-rijke drijfveer voor maatschappelijk innovatie.Zo zijn er heel wat relevante nieuwe technolo-gieën die in een makerspace zijn ontstaan. Zowordt Arduino als onderdeel van hightechsatellieten ingezet voor de bestrijding van deopwarming van de aarde.

Gelukkig vind je op het web heel wat om jeverhaal kracht bij te zetten: video’s, foto’s,nota’s en talks. Soms moeten ze zien om tegeloven. Een praktijkbezoek is daarvoor eenheel goed idee. Steden, gemeenten of organisaties die reeds volop inzetten opmaker spaces, zullen je altijd graag ontvangen

en te woord staan. Niemand beter om jemanagement te overtuigen dan gelijkaardigeorganisaties die er enthousiast over zijn.

Het wordt nog overtuigender wanneer je kaninhaken op het Vlaams, Belgisch of federaalbeleid. Wat staat er bijvoorbeeld op debeleidsagenda rond economie, creativiteit,onderwijs en 21e-eeuwse vaardigheden, waareen makerspace zo sterk op inspeelt?

Handige links om je argumentatie bij te spijkeren:

Bibliotheken: Het Bovenlokaal Bibliotheekbeleid ondersteunt de bibliotheken om steeds sterker in tespelen op de veranderende noden van de burgers en zo een relevante en openbare bibliotheek te blij-ven. In de denkdag van mei 2018 ging het bijvoorbeeld over een meer streekgericht beleid. >> Lees meer <<

Cultuurhuizen: in een visienota blikt hallocultuur vooruit op de hybridisering van cultuur- en gemeen-schapscentra. “We zoeken naar nieuwe werkingen en initiatieven waarin de ontmoeting tussenliefhebbers, publiek en professionelen centraal komt te staan. Waarin samenwerking, verbreding enverdieping hand in hand gaan: tussen een cc en zijn lokaal bestuur, tussen cc’s onderling, tussen cc’sen de kunstensector. We geloven dat deze omarmende visie een belangrijke stap is naar de cultuur-centra van de toekomst, naar één groot scenario met vele verhalen waarin iedereen – divers publiek,liefhebbers, professionelen, diverse sectoren - elkaar ontmoet, samen beleeft, denkt en doet.”>> Lees meer <<

https://cjsm.be/cultuur/themas/openbare-bibliotheken/bovenlokaal-bibliotheekbeleid

https://cjsm.be/cultuur/themas/openbare-bibliotheken/bovenlokaal-bibliotheekbeleid

http://hallocultuur.be/wp-content/uploads/2018/01/180109-DigitaleBrochure01-Finaal.pdf

http://hallocultuur.be/wp-content/uploads/2018/01/180109-DigitaleBrochure01-Finaal.pdf

25



24

Maatschappelijk debat

Een makerspace ondersteunt actieve, be-wuste, creatieve en kritische burgers en ge-meenschappen, wat de plek een belangrijkemaatschappelijke rol toedient.

TECHNOLOGISCH VOORUITGANGS-OPTIMISME VS. KRITISCHE BENADERING?

Naast een technologisch vooruitgangsopti-misme pleiten veel meer artistieke of maat-schappelijk geïnspireerde spelers in demakersbeweging voor een kritische benade-ring van de mogelijkheden van o.a. technolo-gische vooruitgang, digitale disruptie en theinternet of things. Ook in Vlaanderen zie je datdeze kritisch-constructieve benadering inge-bakken zit in de cultuursector. Vrije toegangtot informatie, mediawijsheid en kritisch bur-gerschap draagt de sector steeds hoog in hetvaandel.

MARKT VS. MENS?

Voor veel Amerikaanse denkers staat ‘maker’synoniem met ondernemer. Innovatie is vaakheel marktgericht, zelfs in de gerenommeerdeonderzoekscentra zoals MIT, dat nagenoegvolledig vanuit de bedrijfswereld wordt ge-sponsord. De inzet op STEM- onderwijs en21th century skills lijkt ook vaak vooral vanuiteen marktlogica te vertrekken.

INTERNETGIGANTEN VS. INDIE-MAKERS?

DIY (Do it yourself) zit in het DNA van de ma-kersbeweging en van veel artistieke en crea-tieve bewegingen. Echte authentiekecreativiteit lijkt te ontsnappen aan de crea-tieve industrie. Toch is er een ambigue hou-ding tussen de internetgiganten encreatievelingen die vaak als start-up opge-kocht worden door de grote marktspelers.

OPEN VS. GESLOTEN DATA EN SYSTEMEN?

De internetgiganten bereikten een quasi-mono polie met hun gesloten besturings -systemen. De roep voor echte open data enconnectiviteit, ook tussen soft- en hardwareklinkt steeds luider. Niet in het minst vanuit demakersbeweging.

EEN WESTERS VERHAAL?

Ondanks fantastische voorbeelden en de ver-hoogde aandacht van filantropen zoals Ne-groponte en Gates voor ontwikkelingslanden,blijft de hele makersbeweging vooral een ver-haal van de ontwikkelde landen maar er zijnook mooie voorbeelden van fablabs in Zuid-Amerika, Afrika en Azië.

Negroponte: ‘One laptop per child: childrenare your most precious resource, and theycan do a lot of self-learning and peer-to-peerteaching. Bingo. End of story.’

EEN MANNENWERELD?

De hele makersbeweging lijkt wel een man-nenwereld te zijn. De vrouwelijke pioniers,zoals de Brusselse Pattie Maes, een van detech-pioniers binnen MIT MediaLab, krijgenvandaag de dag wel erkenning voor hunbaanbrekend werk. Toch blijft het belangrijkdat ook meisjes en vrouwen de kansen krij-gen. Initiatieven, zoals CoderDiva’s, makenhier werk van.

DE GEVAREN VAN DE BRAVE NEW WORLD?

Vooruitgangsoptimisme en de futuristischeambities bij Elon Musk zijn haast dagelijksvoorpaginanieuws. Al waarschuwt deze laat-ste voor losgeslagen artificiële intelligentie enzijn er andere grote denkers, zoals SteveHawking, en de cyberpioniers zelf, pleitenvoor voorzichtigheid om scenario’s uit de literatuur te vermijden, zoals ‘1984’, ‘BraveNew World’ of ‘onkritisch meegaan met demacht van technologie en media: Dave Eg-gers in ‘The Circle’’.

4.2

http://www.coderdojo4divas.be/

27


1 Makerspaces krijg je in alle maten en gewichten.Die diversiteit is een grote troef. Iedere cultuur -werker en organisatie kan een rol opnemen. Doe vooral je eigen ding, vind je eigen weg

2 Laat je inspireren door anderen. De gedeeldezoektocht maakt deel uit van het DNA van demakersbeweging en de bestaande initiatievenontvangen je met open armen.

3 Denk na over de rol die je in de makersbewegingwil en kan spelen. Er is niet één concept datvoor iedereen werkt. Bekijk ook welke exper-tise je in huis hebt of in huis kan halen.

4 Ga als bib of cultuurhuis actief op zoek naar eenlokale organisatie en (informele) verenigingendie je met je aanbod verder kunnen helpen.

5 De belangrijkste tip wellicht: start ermee, begin,experimenteer. Wacht niet tot je het volledigeplaatje overziet.

6 Door al doende te ontdekken, door te experi-menteren, leren we. Falen is een deel van hetleerproces. Wees niet bang voor een bochtigparcours.

7 De makersgedachte komt van onderuit, ze gaatover samenwerken en cocreatie, zelforganisatieen creativiteit.

8 Het boort de passie aan waarmee kinderen dewereld ontdekken: vol nieuwsgierigheid en onbevangen.

9 Pak niet uit met al je technische apparatuur,maar speel in op de artistieke mogelijkheden.

10 Start klein, maar bekijk zeker hoe je de ideeënvan makerspaces op een structurele en strategische manier kan verankeren in jouw organisatie.


26

De 10 geboden van de makersbeweging

Hoe breed de wereld van de makerspaces ook is,

deze 10 geboden vormen debasis van elk individueel project.

5

29



28

Meer weten? Onze opleiding helpt je verder

Goesting om meteen met makerspaces aan de slag te gaan? Zit je hoofd boordevol frisseideeën? Of wil je deze fascinerende wereld nog beter leren kennen? In onze opleiding ‘Maker-spaces in cultuurhuizen’ bekijken we de mogelijkheden om makersactiviteiten te integrerenbinnen het huidige werking. We reiken je de tools en de kennis aan om een analyse te makenvan de eigen lokale context, een visie en beleidsnota te schrijven en een plan van aanpak opte stellen. Na deze opleiding weet je hoe je in je stad of gemeente een community van makerskan vormen, activeren en beheren.

Voor meer informatie kan je terecht op www.cultuurconnect.be/makerspaces of neem je contact op met Hannes Vanhaverbeke ([email protected]).

6

Cultuurconnect

Priemstraat 51, 1000 Brussel

+32 (0)2 213 10 20

www.cultuurconnect.be

[email protected]

Foto

's -

Cul

tuur

conn

ect

- Si

en V

erst

raet

en -

Cre

ativ

e C

om

mo

ns

De cultuur van het maken · Bibliotheken en cultuurcentra herbergen mas-saal coderdojo’s en...

Documents

Transcript of De cultuur van het maken · Bibliotheken en cultuurcentra herbergen mas-saal coderdojo’s en...