De crowd en de krimp

70
De crowd en de krimp Handboek civic crowdfunding voor leefbaarheid in gebieden met bevolkingsdaling Martijn Arnoldus Aster van Tilburg Lisanne Holwerda

description

Handboek civic crowdfunding voor leefbaarheid in gebieden met bevolkingsdaling

Transcript of De crowd en de krimp

Page 1: De crowd en de krimp

De crowd en de krimpHandboek civic crowdfunding voor leefbaarheidin gebieden met bevolkingsdaling

Martijn ArnoldusAster van TilburgLisanne Holwerda

Page 2: De crowd en de krimp

Een uitgave van

Stichting Voor je Buurt

Keizersgracht 253

1016 EB Amsterdam

[email protected]

www.voorjebuurt.nl

Eerste druk december 2015

ISBN/EAN: 978-90-824712-0-5

Dit handboek kwam tot stand in samenwerking met het ministerie van

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, provincie Groningen, provincie

Limburg en Stadsregio Parkstad Limburg.

© Voor je Buurt, 2015. Sommige rechten voorbehouden. Op deze publicatie

is een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen

licentie van toepassing. Voor alle licentievoorwaarden kijk op http://creative-

commons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Page 3: De crowd en de krimp

5

Inhoudsopgave

1. Waarom dit handboek?Lees hoe dit handboek is ontstaan en waarom we het ge-

schreven hebben.

2. Wat is crowdfunding?Leer de basisbeginselen van crowdfunding en in het bijzon-

der van civic crowdfunding, waarbij het gaat om maat-

schappelijke initiatieven.

3. Hoe werkt een crowdfundingcampagne?Kom via een snel overzicht te weten hoe een initiatiefne-

mer van crowdfunding zijn of haar campagneplan maakt.

4. Is crowdfunding een oplossing voor leefbaarheids-vraagstukken in krimpregio’s?Verken de bijdrage die crowdfunding kan leveren aan uit-

dagingen om de leefbaarheid in krimpregio’s op peil te

houden (of te verbeteren).

5. Welke rol kan de overheid spelen?Bekijk tien verschillende manieren waarop de overheid

in krimpregio’s op een nuttige manier crowdfunding kan

ondersteunen.

7

11

23

41

59

Page 4: De crowd en de krimp

6

Page 5: De crowd en de krimp

7

1Waarom dit handboek?

In gebieden die kampen met structurele bevolkingskrimp kan de leefbaarheid onder druk komen te staan. De Nederlandse overheid heeft daar al jaren aandacht voor en is voortdurend op zoek naar nieuwe instrumenten die kunnen bijdragen aan het in stand houden en verbeteren van leefbaarheid in de krimpregio’s. Crowdfunding is zo’n instrument, en bij uitstek een waarmee bewoners en ondernemers het heft in eigen hand kunnen nemen.

Crowdfunding is een populaire manier om bij een grote groep mensen

geld, hulp en middelen in te zamelen voor een specifi ek initiatief. Het kan gaan om een bedrijf dat een nieuw product wil ontwikkelen, of

dat een lening nodig heeft voor aanschaf van apparaten. Maar steeds

vaker wordt crowdfunding ook ingezet door bewoners en organisaties

die een maatschappelijk initiatief willen realiseren. Iets wat van

meerwaarde is voor de buurt, voor het dorp of voor de stad. Denk

bijvoorbeeld aan een lokaal festival, een make-over voor de speeltuin,

een nieuwe bestemming voor leegstaande panden of een project tegen

eenzaamheid. ‘Civic crowdfunding’ wordt die vorm van crowdfunding

tegenwoordig vaak genoemd.

Het is niet verrassend dat deze vorm van ‘burgerparticipatie’ of de ‘zelfredzame burger in actie’ de aandacht trekt van beleidsmakers,

Page 6: De crowd en de krimp

8

zeker in gebieden waar allerlei publiek gefi nancierde en gerealiseerde voorzieningen onder druk staan. In gebieden die te kampen hebben

met structurele bevolkingsdaling kan de opkomst van crowdfunding

gezien worden als een middel dat op zijn minst iets kan bijdragen aan

de uitdagingen van krimp.

Dit beknopte handboek is bedoeld voor iedereen die vanuit

de (semi-)publieke taak te maken heeft met de aanpak van

leefbaarheidsvraagstukken die het gevolg zijn van bevolkingsdaling,

en die zich afvraagt op welke manier crowdfunding kan bijdragen aan

een oplossing van die vraagstukken. Aan de hand van praktijkervaring

helpen we om een realistische verwachting te krijgen van de potentiële

meerwaarde van crowdfunding bij krimpvraagstukken, en reiken we

handvatten aan voor beleid. Daarbij is het belangrijk om op voorhand

een tweetal tegeltjeswijsheden te delen:

Het gaat niet alleen om geld. Crowdfunding voor maatschappelijke

initiatieven gaat niet alleen over het inzamelen van geld. Een

crowdfundingcampagne is eerst en vooral een instrument om

actieve betrokkenheid rondom een initiatief te vergroten.

Crowdfunding kun je faciliteren, maar niet forceren. Een

crowdfundingcampagne voeren vraagt enthousiasme, inzet, tijd en

zelfvertrouwen van een initiatiefnemer. Initiatiefnemers kunnen wel

worden geholpen om een campagne op poten te krijgen, maar de

start van een campagne is op het moment dat de initiatiefnemer

zich er echt klaar voor voelt.

Het is goed om die twee punten steeds in gedachten te houden bij het lezen van dit handboek, en we zullen er nog meermaals aan refereren.

Page 7: De crowd en de krimp

9

Hoe lees je dit handboek? We hebben het handboek ingedeeld langs vier vragen die samen een

compleet beeld geven van de inzetbaarheid van crowdfunding bij

vraagstukken in krimpgebieden:

Wat is crowdfunding?Hoofdstuk 2 gaat in op de opkomst en kenmerken van crowdfunding als instrument. Dit hoofdstuk helpt om een scherper beeld te krijgen

van welke vormen van crowdfunding er bestaan, wat voor- en nadelen

van die verschillende vormen zijn, en welke ontwikkelingen er op

korte termijn te verwachten zijn.

Hoe werkt een crowdfundingcampagne?In hoofdstuk 3 wisselen we het beschouwende perspectief in voor

een meer hands-on benadering. Vanuit het perspectief van een

initiatiefnemer beschrijven we wat er komt kijken bij het opzetten

en voeren van een crowdfundingcampagne. Ook als je alleen

beleidsmatig met crowdfunding te maken hebt is het zeer waardevol

om te begrijpen hoe crowdfunding in de praktijk werkt. We besteden

in dit hoofdstuk ook aandacht aan de vraag in hoeverre het voor de

opbouw van een campagne uitmaakt of het om een initiatief in een

krimpgebied gaat.

Is crowdfunding een oplossing voor leefbaarheidsvraagstukken in krimpregio’s?Hoofdstuk 4 vormt het hart van het handboek en bekijkt voor de belangrijkste leefbaarheidsvraagstukken van krimpregio’s in hoeverre

crowdfunding kan bijdragen aan de aanpak daarvan. We kijken naar

uitdagingen op het gebied van wonen, werken, voorzieningen en

gemeenschappen. Op elk van die terreinen kan crowdfunding van

meerwaarde zijn, maar de concrete uitwerking daarvan verschilt per

uitdaging.

Page 8: De crowd en de krimp

10

Welke rol kan de overheid spelen? In het slothoofdstuk staan nuttige manieren centraal waarop lokale

overheden in krimpgebieden zich kunnen opstellen ten aanzien van

crowdfunding voor maatschappelijke initiatieven.

Page 9: De crowd en de krimp

11

2Wat is crowdfunding?

Het is een oneliner die op sociale media regelmatig retweets krijgt en die ook te vinden is op een van de populaire posters van Loesje: ‘belasting is dus een soort verplichte crowdfunding’. Een beetje waar is het wel. Zowel bij crowdfunding als bij belasting staan de bijdragen van een grote groep mensen centraal, en steeds vaker gaat het bij crowdfunding ook om de bekostiging van (semi-)publieke goederen en diensten. Maar verder gaat de vergelijking al snel mank. Belasting heeft bijvoorbeeld een verplichtend karakter, terwijl bijdragen aan crowdfunding vrijwillig zijn. De aard en meerwaarde van crowdfunding staan centraal in dit hoofdstuk.

De opkomst van crowdfundingEigenlijk is crowdfunding helemaal niet nieuw. Verenigingen, kerken en tal van sociale organisaties hebben een eeuwenlange traditie van fondsenwerving onder leden en sympathisanten. Die vormen kunnen net zo goed als crowdfunding worden bestempeld. Toch is het niet verkeerd om over crowdfunding te spreken als een nieuw verschijnsel. De ‘moderne’ crowdfunding heeft namelijk een aantal kenmerken die in langer bestaande vormen van fondsenwerving niet of veel minder voorkomen. Dat zijn, kort toegelicht, de volgende kenmerken:

Page 10: De crowd en de krimp

12

Crowdfunding maakt gebruik van digitale kanalen en technologie om een zo groot mogelijke groep potentiële sympathisanten te bereiken. Het is dankzij de opkomst van internet en sociale media dat het bereik voor fondsenwerving enorm toegenomen is. We kunnen echter niet zeggen dat crowdfunding uitsluitend een digitaal instrument is; in hoofdstuk 3 zal blijken dat online en offl ine bij crowdfunding vrijwel altijd op een slimme manier met elkaar verweven worden.

Crowdfunding is een campagne-instrument met een looptijd, doelbedrag en concrete inzet. Het meest essentiële kenmerk van crowdfunding is dat het om campagnes gaat. Initiatiefnemers geven zichzelf een vooraf vastgestelde tijd om een vooraf vastgesteld bedrag voor een vooraf vastgesteld doel in te zamelen. Meestal komt het geld niet vanzelf binnen, maar zal de initiatiefnemer de handen uit de mouwen moeten steken om mensen te enthousiasmeren.

Crowdfunding is persoonlijk. Digitale technologie maakt het niet alleen mogelijk om een veel groter publiek te bereiken, maar maakt dat mogelijk voor in principe iedereen. Crowdfunding is daarmee een heel persoonlijke vorm van fondsenwerving. Hoewel tegenwoor-dig ook veel bedrijven en organisaties aan crowdfunding doen, is kenmerkend voor crowdfunding dat het op grote schaal wordt ingezet door particulieren (‘peers’ in internetjargon) of groepen van particulieren. Vaak wordt in de campagnes nadrukkelijk iets voren gebracht van de persoon of personen achter de campagne. Je weet met wie je te maken hebt.

Crowdfunding is activerend. Crowdfunding gaat als campagne-instru-ment verder dan het inzamelen van geld en relatiebeheer. Met name bij crowdfunding voor maatschappelijke initiatieven zijn campagnes ook een middel om mensen en organisaties actiever te betrekken bij het initiatief. Dat heeft alles te maken met motivaties van mensen om mee te doen, en daar besteden we verderop ruim aandacht aan.

Page 11: De crowd en de krimp

13

Als campagne-instrument maakt crowdfunding een extreem snelle groei door. Wereldwijd is de crowdfundingmarkt goed voor €32 miljard.1 Nederland scoort in totaalbedragen bescheiden (naar verwachting €120-150 miljoen in 2015) maar behoort internationaal tot de meest actieve crowdfundingmarkten en het opgehaalde bedrag verdubbelt ieder jaar.2

De cijfers vertekenen een beetje doordat ze allerlei verschillende typen crowdfunding bij elkaar optellen. Om goed in de vingers te krijgen wat de potentie van crowdfunding is voor gebieden die kampen met krimpproblematiek is het belangrijk om een beetje zicht te hebben op de verschillende varianten van crowdfunding die inmiddels bestaan.

Typen crowdfundingCrowdfunding heeft allerlei verschillende verschijningsvormen, maar er zijn twee hoofdvormen: (1) de donatie en voorverkoopvariant, en (2) de investeringsvariant. De eerste heeft de oudste papieren, de tweede groeit de laatste jaren het hardst.

Donatie en voorverkoopHet Nederlandse platform Sellaband was wereldwijd een van de pioniers op het terrein van crowdfunding. Via Sellaband kon aanstormend muzikaal talent via de crowd geld inzamelen om de professionele opname van een plaat te fi nancieren. Als er $50.000 was opgehaald kon de artiest via Sellaband een contract tekenen met een platenmaatschappij. Het idee was revolutionair en is tekenend voor de eerste vorm van crowdfunding die op grotere schaal ingang vond: de voorverkoop- of presale-variant. Mensen wordt een product of dienst in het vooruitzicht gesteld dat alleen geleverd kan worden bij voldoende inleg om de productie te kunnen bekostigen. Bij hogere bijdragen kunnen supporters vaak rekenen op exclusieve extra’s zoals 1 Massolution (2015) 2015CF. The crowdfunding industry report.

2 Douw & Koren Crowdfunding Consultancy. www.douwenkoren.nl

Page 12: De crowd en de krimp

14

een gesigneerde versie van de gekochte cd of een luxe uitvoering van het product. Het Amerikaanse Kickstarter werd met deze variant in enkele jaren tijd wereldwijd het grootste crowdfundingplatform.

Dat opwaarderen van beloningen bij hogere bijdragen is ook opgepikt in de meer op donaties gerichte hoek van crowdfunding, die eerst met name rond goede doelen en later ook in de sfeer van persoonlijke doelen (‘een nieuwe rolstoel voor…’) opkwam. Deze vorm van crowdfunding, waarbij een supporter een donatie doet, maar daar toch een aardigheidje voor terugkrijgt die vaak een geringe of lastig te bepalen geldelijke waarde heeft , staat bekend als beloningen- of reward-based crowdfunding. De grens tussen pure voorverkoopcrowdfunding en reward-based donatiecrowdfunding is niet altijd even scherp en vooral fi scaal relevant. Wat belangrijk is, is dat het tot enkele jaren geleden de meest voorkomende variant van crowdfunding was, en dat het de vorm is die het meest wordt ingezet voor maatschappelijke initiatieven.

InvesteringenDe laatste jaren zijn voorverkoop en reward-based donatiecrowdfunding links en rechts ingehaald door vormen van crowdfunding die zich op bedrijfsfi nanciering richten. Ook op dat vlak waren Nederlandse spelers wereldwijd de pioniers: CrowdaboutNow (2009) en Symbid (2011). Bij oprichting van die platformen waren er nog nauwelijks andere platformen die via crowdfunding leningen en handel in aandelen mogelijk maakten.

Inmiddels is er sprake van grote groei aan verschillende platformen en constructies om via crowdfunding investeringen op te halen. Leningen, obligaties en aandelen zijn de meest populaire producten om via crowdfunding uit te geven. Anders dan bij voorverkoop en donaties verwacht een supporter fi nancieel rendement over zijn inleg. Leningen moeten worden terugbetaald en de rentepercentages zijn,

Page 13: De crowd en de krimp

15

met gemiddeld 7 procent, niet gering.3 Aandelen komen vaak in de vorm van certifi caten waarbij de supporter recht heeft op een stukje van de winst van de onderneming.

Crowdfunding in de vorm van investeringen is scherper gereguleerd dan crowdfunding via donaties en voorverkoop. Platformen die crowdfunding via investeringen mogelijk maken hebben in de regel een ontheffi ng of vergunning nodig van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) of De Nederlandsche Markt (DNB).

De bedragen die met de verschillende typen crowdfunding worden opgehaald laten behoorlijke verschillen zien. Bij bedrijfsfi nanciering zijn de opgehaalde bedragen over het algemeen (veel) hoger dan bij voorverkoop en donaties/reward-based. Sinds begin 2015 verschijnt in Nederland wekelijks de top 40 van best presterende crowdfundingcampagnes van die week. Vrijwel zonder uitzondering wordt de bovenste helft gevormd door crowdfunding in de vorm van leningen, obligaties en aandelen. Bedragen van een paar ton tot een half miljoen zijn geen uitzondering. Bij donaties en voorverkoop blijven de doelbedragen meestal (ruim) onder een ton. Uiteraard zijn er uitschieters. Een voorverkoopcampagne voor de Pebble Watch, een slim horloge leverde eerder in 2015 meer dan $20 miljoen op. Maar dat is wel echt een grote uitzondering.

Civic crowdfundingEr is nog een derde vorm van crowdfunding die we willen noemen omdat die voor krimpregio’s interessant is: civic crowdfunding. Eigenlijk is dat geen afzonderlijk model van crowdfunding, maar een verzamelnaam voor bepaalde typen crowdfundingprojecten. De Engelse benaming is naar Nederland over komen waaien uit

3 Symbid waarschuwt in de white paper ‘Hogere rentes, hogere risico’s. Crowdfun-ding op een onhoudbare koers’ (oktober 2015) voor steeds verder oplopende rentes

bij crowdfunding.

Page 14: De crowd en de krimp

16

de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, en heeft eigenlijk geen goede Nederlandse equivalent gekregen. Het dichtste in de buurt komt zoiets als ‘maatschappelijke crowdfunding’ of ‘crowdfunding voor (semi-)publieke doelen’. Dat klinkt breed, en dat is het ook. Crowdfunding voor aanleg van een stadstuin kan als civic crowdfunding worden gezien, maar bijvoorbeeld ook het trainingsprogramma van Starters4Communities die net-afgestudeerden wijken in stuurt om samen met bewoners lokale leefb aarheidsvraagstukken aan te pakken.4

Een aantal belangrijke kenmerken van civic crowdfunding zijn:

• Maatschappelijke of sociale meerwaarde staat voorop.• Het zijn vaak projecten met een publiek karakter, die zich veelal

in de publieke ruimte afspelen.• Initiatiefnemers zijn vaak bewoners/vrijwilligers. (De

initiatiefnemers hebben lang niet altijd een rechtspersoon.)• Er is meestal geen streven naar fi nanciële winst.

Juist omdat het streven naar fi nancieel rendement bij civic crowdfunding niet de boventoon voert, wordt bij civic crowdfunding hoofdzakelijk donatie en reward-based crowdfunding ingezet. Doelbedragen liggen over het algemeen niet hoger dan €40.000 tot €50.000 euro, en gemiddeld ligt het doelbedrag onder de €10.000. Ook hier zijn uitzonderingen, zoals een eind 2014 door Antwerpenaren gevoerde campagne voor haalbaarheids- en impactstudies naar een plan om de Antwerpse ring te overkappen. Die actie leverde ruim €100.000 op.

Een kleine minderheid van de civic crowdfundingprojecten zet wel crowdfunding via investeringen in. Meestal gaat het om uitgift e van leningen of obligaties en liggen de beloofde rendementen lager

4 Zie bijvoorbeeld https://www.voorjebuurt.nl/campaigns/s4cachterhoek/

Page 15: De crowd en de krimp

17

dan bij crowdfunding voor bedrijfsfi nanciering (geen rente, of lage rente). Kenmerkend is verder dat het vaak gaat om projecten waarbij vastgoed in het spel is. In het Overijsselse Nieuw Heeten werden bijvoorbeeld renteloze obligaties uitgeschreven voor het realiseren van een nieuw multifunctioneel onderkomen voor sport-, culturele en buurtactiviteiten. Een enkele keer gaat het om hele grote bedragen. In Vlissingen startte in het najaar van 2015 een campagne om €10,6 miljoen op te halen via langlopende leningen voor de verbouwing van het Admiraal de Ruyter Ziekenhuis, een project dat nog net als civic crowdfunding zou kunnen worden aangemerkt.

Waarom crowdfunding wordt ingezetWe grijpen even terug naar een van de tegeltjeswijsheden uit het inleidende hoofdstuk. Juist bij civic crowdfunding met relatief lage doelbedragen wordt duidelijk dat het bij crowdfunding om meer gaat dan alleen fi nanciering. Mensen die aan een crowdfundingcampagne bijdragen doen dat meestal niet omdat ze een fi nancieel rendement verwachten. En initiatiefnemers die een campagne starten doen dat lang niet altijd omdat ze alleen maar geld willen inzamelen. De meerwaarde van crowdfunding voor zowel initiatiefnemers als supporters is veel breder. We onderscheiden drie, elkaar niet uitsluitende hoofdredenen waarom crowdfunding wordt ingezet:

1. Rond krijgen van fi nanciële middelenDe behoeft e aan fi nanciële middelen voor een bepaald doel is voor elke initiatiefnemer wel een van redenen om met crowdfunding aan de slag te gaan. Het kan de initiatiefnemer er daarbij om te doen zijn het volledige benodigde bedrag via crowdfunding op te halen. Maar steeds vaker wordt crowdfunding gebruikt als aanvulling op andere fi nanciering zoals subsidies, fondsen en grote sponsoren. Er is dan bijvoorbeeld nog maar 20% van het totale bedrag nodig, en dat wordt via crowdfunding opgehaald.

Page 16: De crowd en de krimp

18

Interessanter is het als de crowdfunding wordt ingezet om het eerste deel van het benodigde bedrag in te zamelen en andere geldschieters of subsidieverstrekkers ervan te overtuigen om ook bij te dragen. Crowdfunding wordt dan ingezet als een draagvlaktoets, waarmee initiatiefnemers aan banken, fondsen, overheden en andere investeerders kunnen laten zien dat er animo is voor hun project of onderneming. Die volgorde komt steeds vaker voor, al was het alleen al omdat steeds meer subsidie- en geldverstrekkers eisen dat een deel van het benodigde bedrag door derden wordt ingelegd of via eigen inkomsten wordt opgebracht. Crowdfunding wordt daarbij door geldverstrekkers bovendien steeds vaker als serieuze graadmeter gezien voor de slagingskansen van een onderneming of initiatief. Topman Paul Dirken van Rabobank Nederland gaf in een interview met Algemeen Dagblad aan: ‘crowdfunding is toch een soort marktonderzoek naar draagvlak’.5 Daarmee schuurt hij heel dicht aan tegen de twee andere hoofdredenen om crowdfunding in te zetten.

2. Meer mensen betrekkenDe tweede reden waarom crowdfunding wordt ingezet is dat het een instrument is waarmee een actief betrokken community rondom een initiatief kan worden opgebouwd en versterkt. In de hoek van de bedrijfsfi nanciering en voorverkoop wordt crowdfunding regelmatig gebruikt als middel om nieuwe klanten te werven. Grote bedrijven als Sony zetten crowdfunding niet in omdat het voor hen de snelste route is om aan fi nanciering te komen, maar omdat het een mogelijkheid biedt om zichtbaar te maken of er animo is voor bepaalde producten en om mensen te betrekken bij een productieproces, meningen te polsen en uiteraard om klanten te binden.

Juist in de hoek van civic crowdfunding is het betrekken van mensen een kernwaarde van crowdfunding. Vanwege het (semi-)publieke karakter gaat het vaak om projecten en activiteiten die sowieso

5 Algemeen Dagblad 5 juni 2015.

Page 17: De crowd en de krimp

19

afh ankelijk zijn van betrokkenheid van een grote groep mensen. Een festival is niets zonder enthousiaste bezoekers. Een speeltuin waar niet wordt gespeeld kan net zo goed sluiten. Een nieuwe inrichting voor een buurthuis is zinloos als er niemand komt.

Mensen actief betrekken via crowdfunding kan op verschillende manieren. In de eerste plaats kunnen mensen naast een fi nanciële bijdrage soms ook een bijdrage in tijd of natura doen. In dat geval worden via crowdfunding ook vrijwilligers geworven voor concrete, praktische taken bij de uitvoering van het initiatief. De Buurtcamping is een prachtig voorbeeld van een initiatief dat deze meerwaarde van crowdfunding heeft ontdekt. De Buurtcamping doopt stadsparken in verschillende steden voor een aantal dagen om tot echte kampeerterreinen waar buurtbewoners kunnen kamperen, elkaar kunnen ontmoeten en waar een divers programma aan activiteiten plaatsvindt. In de crowdfundingcampagnes van de Buurtcamping nemen vrijwilligerstaken een prominente rol in. Niet alleen voor de hele praktische taken (wc-meneer/mevrouw), maar ook voor de programmering (sportcoach) worden de vrijwilligers deels via de campagnes verzameld.

De betrokkenheid gaat in de regel een slag dieper dan het praktisch handen uit de mouwen steken. Mensen kunnen zich via crowdfunding informeel eigenaar gaan voelen van een initiatief. De vrijwilligers van de Buurtcamping hebben, ongeacht wat ze nu precies hebben gedaan, allemaal het gevoel dat de Buurtcamping ook een beetje van hun is. Er zijn allerlei manieren om dat gevoel van eigenaarschap te vergroten. Bij bedrijfsfi nanciering krijgt het soms een formele uitwerking doordat investeerders aandeelhouder worden en dus mede-eigenaar worden van een onderneming.6 6 Daar moet wel bij worden opgemerkt dat heel vaak gewerkt wordt met certifi ca-ten. De investeerder krijgt wel recht op een stukje van de winst, maar verkrijgt geen

stemrecht in de aandeelhoudersvergadering en kan alsnog weinig invloed uitoefenen

op het beleid van de onderneming.

Page 18: De crowd en de krimp

20

In andere campagnes wordt het eigenaarschap van supporters versterkt door ruimte te geven voor nieuwe ideeën over uitvoering van het initiatief, of door supporters een duurzame relatie met het initiatief aan te bieden. Een voorbeeld van dat laatste komt veel voor bij initiatieven die een fysieke plek hebben. Een imkerij uit de omgeving van Leiden, bijvoorbeeld, startte crowdfunding voor een aantal nieuwe bijenkasten. Bij grotere donaties kreeg je als beloning een eigen bijenvolk dat je kunt komen verzorgen, wat een heel directe vorm van actieve betrokkenheid oplevert.

We weten dat het echt zo werkt met het vergroten van betrokkenheid via crowdfunding. In een eigen onderzoek van Voor je Buurt onder bijna 700 supporters van maatschappelijke initiatieven geeft 8 op de 10 geïnterviewden aan zich door de crowdfundingcampagne meer betrokken te voelen bij het initiatief. 54% Voelt zich zelfs mede-eigenaar van het project, en 66% wil ook na de crowdfunding actief bij het initiatief betrokken blijven. Die percentages geven aan dat identifi catie met het project waarvoor de crowdfunding is gestart voor het merendeel van de supporters zeer belangrijk is. Voeg daarbij dat bijna de helft van de supporters aangeeft via de crowdfundingcampagne voor het eerst van het initiatief te hebben gehoord, en het is duidelijk dat het creëren van actieve betrokkenheid een kernkwaliteit is van civic crowdfunding.

3. Vergroten van legitimiteitDe derde hoofdreden voor het inzetten van crowdfunding draait om het vergroten van legitimiteit van het initiatief. Meer dan als draagvlaktoets of instrument om betrokkenheid te vergroten, is het doel hierbij om te overtuigen en partijen op andere gedachten te brengen. Deze inzet van crowdfunding is hoofdzakelijk in de hoek van civic crowdfunding te vinden.

Page 19: De crowd en de krimp

21

Voorbeeld. In Broek in Waterland was de dorpsraad niet gecharmeerd van het plan van de provincie Noord-Holland om de provinciale weg N247 die het dorp doorkruist, te gaan verbreden. De dorpsraad opteerde voor een variant waarin de weg verdiept en deels overkapt aangelegd zou worden, waarbij het door de weg in tweeën gespleten dorp een verbindend dorpsplein zou krijgen.

Via crowdfunding werd €22.000 ingezameld om het alternatieve plan van de dorpsraad te kunnen opstellen en als volwaardig alternatief in te kunnen brengen in de politiek. Bovendien werd een krachtig signaal afgegeven dat het alternatieve plan in het dorp op grote steun kon rekenen. Natuurlijk was het geld in deze campagne echt nodig omdat het plan anders niet gemaakt kon worden. Maar door het geld op een transparante wijze in het dorp zelf op te halen verdween ook de vrijblijvendheid van bewonerscommitment. Het ging niet enkel om een like op Facebook of een handtekening, maar om een vorm van steunbetuiging waarbij ook in de buidel getast moest worden.

Deze inzet van crowdfunding is in opkomst. Zo startten bewoners in Deventer in 2015 een succesvolle campagne voor behoud van een stukje groen dat al enkele jaren door de bewoners zelf werd beheerd (‘de Molentuin’), maar dat de woningcorporatie wilde verkopen aan een projectontwikkelaar.

Onder de noemer ‘GOUDasfalt’ werd in Gouda in een korte crowdfundingcampagne ruim €100.000 toegezegd om verschillende bewonersorganisaties in het zadel te helpen als herontwikkelaar van het terrein van een voormalige asfaltfabriek. In al dit soort campagnes gaat het zowel om de legitimiteit van een alternatief plan als om de legitimiteit van de initiatiefnemers (vaak bewoners of gelegenheidscollectieven) als gesprekspartner van de politiek of grote stakeholders zoals vastgoed- en gebiedsontwikkelaars.

Page 20: De crowd en de krimp

22

Crowdfunding is een campagne-instrumentHet mag duidelijk zijn dat crowdfunding een heel breed fenomeen geworden is, met allerlei verschillende uitingsvormingen. Het inzamelen van geld, in de vorm van donaties, voorverkoop of investeringen, is altijd wel belangrijk, maar de inzet van crowdfunding is veel breder. Crowdfunding is in de eerste plaats een campagne-instrument dat mensen in beweging zet, actief betrekt en een fi nancieel commitment vraagt. Voor de leefb aarheidsvraagstukken in krimpregio’s is dat belangrijk om in gedachten te houden. Maar voordat we inzoomen op die vraagstukken gaan we eerst in op wat er voor een initiatiefnemer allemaal bij komt kijken om zo’n campagne op poten te krijgen.

Page 21: De crowd en de krimp

23

3Hoe werkt een crowdfunding-

campagne?

Crowdfunding staat of valt met een goede voorbereiding. Het succesvol op gang krijgen van een crowdfundingcampagne vereist een uitgewerkt plan én tijd en energie om campagne te voeren. Maar als je het slim aanpakt dan is de campagne ook direct de start van de uitvoering van je initiatief. We lopen in vogelvlucht de belangrijkste zaken na waarmee bij de voorbereiding en uitvoer van een campagne rekening moet worden gehouden. Tot slot gaan we in op de vraag in hoeverre het voor het ontwerp van een campagne uitmaakt of die gevoerd wordt in een krimpgebied.

Plan de campagneWie met crowdfunding aan de slag wil, moet zich er steeds van bewust zijn dat crowdfunding een campagne-instrument is. Crowdfunding gaat in de regel niet vanzelf, en een online campagnepagina kan maanden live zijn zonder dat er iemand naar (om)kijkt. Voor een goede campagne is voorwerk nodig, een goede presentatie van het doel van de crowdfunding en een slimme campagne. Bij crowdfunding in de vorm van investeringen zijn er vaak allerlei formele vereisten waar aan moet worden voldaan. Geldvragers moeten bijvoorbeeld kunnen aantonen hoe zij het beloofde rendement denken te gaan behalen. Bij

Page 22: De crowd en de krimp

24

donatie en voorverkoop zijn de kaders minder geformaliseerd, maar is een goede voorbereiding niet minder belangrijk.

Aan de hand van acht bouwstenen lopen we de belangrijkste onderdelen voor een ‘plan de campagne’ langs.1 Dat zijn achtereenvolgens:

• Een geschikt initiatief voor crowdfunding• Een realistisch doelbedrag• Een actief betrokken netwerk• Een overtuigend verhaal• Goede campagne-opbouw• Slimme en unieke beloningen (in geval van reward-based

crowdfunding)• Prikkelende media• Originele offl ine en online campagne-acties

Bouwsteen 1. Een geschikt initiatief voor crowdfundingHet eerste dat iedere initiatiefnemer zich moet afvragen is of zijn of haar initiatief zich leent voor crowdfunding. De belangrijkste vraag is of je als initiatiefnemer genoeg mensen kunt enthousiasmeren om bij te dragen. Als dat zo is, dan kan crowdfunding een interessante optie zijn. Er zijn vier voorwaarden waarvan we uit de praktijk weten dat ze de slagingskansen van crowdfunding vergroten:

Je hebt belang bij een groep betrokken supporters De belangrijkste meerwaarde van crowdfunding is dat je niet alleen

geld inzamelt, maar ook een groep betrokken supporters creëert die

zich verbonden voelt met het initiatief. Bij civic crowdfunding is de

groep supporters vaak net zo belangrijk als het geld dat zij bij

1 De gehanteerde indeling is gebaseerd op de online Academie voor initiatiefnemers

die Voor je Buurt heeft ontwikkeld. Meer informatie is te vinden via https://acade-

mie.voorjebuurt.nl.

Page 23: De crowd en de krimp

25

elkaar brengen. Voor een marathon is geld nodig, maar nog veel

belangrijker is dat mensen mee willen doen aan de marathon. Je

hebt niets aan een mooi ingerichte ontmoetingsplek als niemand er

gebruik van maakt. Juist doordat betrokkenheid nodig is voor het

succes van het initiatief, zijn dat soort initiatieven geschikt om via

crowdfunding te realiseren.

Doelgroep voelt zich verbonden met het initiatief Voor een succesvolle crowdfundingcampagne moet je weten wie je donateurs zijn. Vaak zijn dat de mensen die er belang bij hebben dat het gerealiseerd wordt. Het helpt als er al een bestaande groep mensen (community) is die zich al bij de start van de campagne verbonden voelt met een initiatief. Een voorbeeld is een school die geld inzamelt voor schooltuinen: de leerlingen, docenten en ouders hebben direct belang bij dit project, voelen zich betrokken en zijn makkelijk te bereiken. Die eerste groep supporters heb je nodig om mensen en organisaties die verder van je af staan te bereiken en enthousiast te maken. Is er al een betrokken community, dan is crowdfunding een interessante optie.

Initiatief is concreet en urgent Wat ga je als initiatiefnemer precies doen en waarom is het belangrijk dat het project wordt gerealiseerd? Mensen steunen eerder een initiatief als het concreet is en ze ook het gevoel hebben dat hun bijdrage echt nodig is om het voor elkaar te krijgen. Zamel dus geen €2.000 in voor de voetbalvereniging in het algemeen, maar kies een specifi ek doel waarvan iedereen meteen snapt waarom het belangrijk is om daar geld aan te geven. Als de doelpalen echt versleten zijn dan ziet iedereen de urgentie om daar geld voor in te zamelen.

Page 24: De crowd en de krimp

26

Tijd en enthousiasme voor campagne Initiatieven waar een gepassioneerde groep initiatiefnemers achter zit krijgen gemakkelijker een succesvolle campagne van de grond. Crowdfunding is meer dan een online campagnepagina of het ophangen van een poster. Je moet mensen enthousiast maken, overtuigen en meekrijgen zodat ook zij zich willen inzetten om van het initiatief een succes te maken. Samen campagne voeren is leuker en makkelijker dan alleen en bovendien zijn er dan meer mensen die anderen vertellen over het initiatief. Vorm een groep initiatiefnemers waarmee je samen de kar trekt.

Bouwsteen 2. Een realistisch doelbedragEen realistisch doelbedrag zorgt ervoor dat de kans op een succesvolle crowdfundingcampagne zo groot mogelijk is. Te hoog inzetten kan ertoe leiden dat een campagne nooit goed op gang komt en de hele onderneming al snel uitzichtloos wordt. Een te laag bedrag kan ook tegen je werken. Als je te veel beloofd voor overduidelijk te weinig geld, dan zullen mensen er al snel geen vertrouwen in hebben dat het initiatief succesvol kan worden uitgevoerd. Uiteindelijk hangt veel af van de achterban van de initiatiefnemer, en de te verwachten groep nieuwe supporters. We geven vier tips voor het bepalen van een haalbaar doelbedrag.

Durf te vragen. Vooraf! Vraag voordat je als initiatiefnemer een campagne start aan mensen die al betrokken zijn, en die je goed kent, wat ze over hebben voor je initiatief. Zo doe je een klein marktonderzoek om er achter te komen hoeveel geld je via crowdfunding op kunt halen.

Page 25: De crowd en de krimp

27

Meeste donaties ¤10, ¤25 of ¤50 Bij civic crowdfunding doet bijna 80% van de mensen een donatie tussen de €5 en de €50.2 Als je minder dan €3.000 euro op wilt halen dan kun je dat redden met donaties tot en met €50. Wil je meer ophalen dan heb je hogere donaties van bedrijven, organisaties, fondsen en overheden nodig of moet je acties organiseren zoals een sponsorloop of een veiling waarmee je een aanzienlijk deel van je doelbedrag kunt dekken.

1 op de 20 bezoekers doet een donatie Bij de succesvolle campagnes doet gemiddeld 1 op de 20 mensen een donatie.3 Om 50 donateurs te trekken moet je met je campagne ongeveer 1.000 mensen bereiken die een kijkje nemen op de pagina op Voor je Buurt. Bij initiatieven met een al bestaande, sterke achterban ligt de donatiebereidheid hoger. Bij een campagne van bewonerscommunity Gouda Bruist voor inrichting van een fysieke ontmoetingsplek (‘de Bruisplaats’) deed bijvoorbeeld ongeveer 1 op de 10 leden een donatie.

Slimme mix. Kijk breder. In het vorige hoofdstuk merkten we al op dat crowdfunding steeds vaker wordt ingezet om een deel van het benodigde bedrag op te halen. De rest is dan of al toegezegd door bijvoorbeeld fondsen of banken. Of er wordt juist een startbedrag via crowdfunding ingezameld om eenvoudiger bij andere fi nanciers aan te kunnen kloppen. Zeker bij grotere bedragen is het voor initiatiefnemers daarom altijd van belang om te kijken wat de meest kansrijke constructie is: alles via crowdfunding, of een deel.

2 Cijfers op basis van onderzoek onder de supporters van crowdfundingcampagnes

op Voor je Buurt. Uit internationaal onderzoek weten we dat gedoneerde bedragen

bij civic crowdfunding internationaal vergelijkbaar zijn (Davies, Rodrigo (2014)

Civic Crowdfunding: Participatory Communities, Entrepreneurs and the Political

Economy of Place. MIT Masters Thesis. Cambridge, MA).

3 Onderzoek onder supporters van crowdfundingcampagnes op Voor je Buurt.

Page 26: De crowd en de krimp

28

Bouwsteen 3. Een actief betrokken netwerkBedenk eens wanneer je zelf geld zou doneren voor een initiatief in je eigen omgeving. Waarschijnlijk niet als je toevallig een poster ziet waarop mensen om geld vragen. Maar misschien wel als je bij het initiatief betrokken wordt, mag meedenken over de uitvoering of al veel enthousiaste verhalen over het idee hebt gehoord. Je voelt je dan een beetje mede-eigenaar van het project en je wilt dat het er komt. Campagne voeren gaat over het betrekken van zoveel mogelijk mensen. Als mensen zich onderdeel van een project voelen nemen ze eerder de stap om geld te doneren en worden zij ambassadeurs die anderen overtuigen dat het project belangrijk en leuk is. Vijf tips voor initiatiefnemers:

Vorm een groep van minimaal drie initiatiefnemers waarmee je de kar trekt om het initiatief idee te realiseren en je netwerk te betrekken en te enthousiasmeren.

Maak zoveel mogelijk mensen enthousiast over je idee en laat ze meedenken en meehelpen. Organiseer bijvoorbeeld een brainstormavond en vraag hoe ‘wij’ (in plaats van ‘ik) het idee kunnen uitwerken, campagne kunnen voeren voor fi nanciering en meer mensen direct kunnen betrekken.

Zoek ambassadeurs die mensen kunnen overtuigen van jullie initiatief doordat ze veel mensen kennen en er naar hen geluisterd wordt. Denk goed na wie voor jouw project de ‘key infl uencers’ zijn en zorg dat je hen meekrijgt.

Test je pitch, fi lmpje en tegenprestaties bij je achterban. Laat zien dat je 100% achter je project staat en dat je je enthousiasme wilt overbrengen. Wat vinden je potentiële supporters ervan? Willen ze geld doneren op basis van wat je te bieden hebt? En zo ja, hoeveel hebben ze er voor over? Zo kun je beter inschatten of je doelbedrag

Page 27: De crowd en de krimp

29

haalbaar is en je verhaal aanscherpen. En misschien heeft je buurvrouw wel een goed idee voor je campagne.

Zoek ondernemers of organisaties die crowdfundingacties willen organiseren. Misschien wil de bakker voor elk verkochte brood wel 10 cent doneren in ruil voor een eervolle vermelding? Wellicht wil een lokale vereniging helpen om een sponsorloop organiseren? Bedrijven en organisaties kunnen hiermee laten zien dat ze om hun buurt geven (goodwill) en je bereikt nog meer mensen.

Bouwsteen 4. Een overtuigend verhaalMensen ervan overtuigen dat een initiatief gerealiseerd moet worden is essentieel bij crowdfunding. Dit doe je met een goede pitch: een korte tekst waarmee je iemand snel kunt vertellen wat je van plan bent en wat je daarvoor nodig hebt. Een pitch moet kort, krachtig en duidelijk zijn. De volgende tips helpen daarbij:

Een goed begin De eerste zin, anekdote of het openingscitaat moet gelijk de aandacht van je publiek trekken en vasthouden. Om te zorgen dat je publiek geboeid is kun je het beste een originele, creatieve of grappige invalshoek kiezen. Door gebruik te maken van foto’s, illustraties of een kort fi lmpje kun op een andere manier de interesse van je publiek wekken.

Zorg voor persoonlijke passie Vertel tijdens een pitch niet alleen maar praktische informatie over het hoe en wat, maar breng ook een gevoel over op je publiek. Zorg ervoor dat je met passie je verhaal vertelt en de originaliteit van je project benadrukt. Een belangrijk doel van je pitch is dat jouw interesse en passie voor het project overslaat op je publiek. Zorg daarom dat je verhaal persoonlijk is.

Page 28: De crowd en de krimp

30

Wees expliciet Mensen willen niet alleen maar meegenomen worden in een bepaald verhaal en gevoel, maar willen ook graag duidelijkheid. Dit betekent kort en krachtig uitleggen waar en wanneer je project zal plaatsvinden en hoe je je campagne gaat vormgeven. Als er concrete acties zoals een sponsorloop of veiling gaan plaatsvinden is het leuk en handig om mensen hiervan op de hoogte te brengen.

Activeer mensen Vraag expliciet om hulp! Zorg ervoor dat mensen de urgentie voelen wanneer ze naar je pitch luisteren. Niet morgen, maar vandaag moet er wat gebeuren! Betrek je publiek door in begrijpbare taal te communiceren (vermijd jargon) en ze direct op te roepen tot actie. Oproepen tot actie doe je omdat je wilt dat mensen doneren en/of helpen om je verhaal te verspreiden.

Van pitch naar elevator pitch Leer een verkorte versie van je pitch uit je hoofd zodat je anderen in 15 seconden kunt uitleggen wat je project inhoudt. Dit wordt ook wel je elevator pitch genoemd. Oefen de pitch voor de spiegel en tegenover familieleden, vrienden en bekenden. Verfi jn je elevator pitch elke keer nadat je hem gebruikt hebt, op basis van de feedback die je krijgt.

Bouwsteen 5. Goede campagne-opbouwMensen investeren pas in een crowdfundingproject als ze geloven dat het een succes wordt. Elke crowdfundingcampagne start met de bijdragen van een kleine groep mensen die al betrokken zijn bij je initiatief. Om je campagne echt succesvol te maken moet je in de tweede fase een groter netwerk van collega’s, leden van je sportvereniging en Facebookvrienden enthousiast maken om mee te doen. In de laatste fase van je campagne kun je, door lokale media in te zetten, mensen bereiken die je nog helemaal niet kent.

Page 29: De crowd en de krimp

31

Fase 1: Intimi Vraag mensen die vanaf het begin bij het project betrokken zijn en je vrienden en familie om je idee te steunen. De mensen die hebben meegeholpen en zich al betrokken voelen, zijn ook de mensen die helpen om er een succes van te maken. Want als je hen al niet kunt overtuigen, waarom zouden mensen die op grotere afstand staan dan wel bijdragen aan je initiatief?

Fase 2: Groter netwerk Als je je boodschap hebt aangescherpt en al een deel van het doelbedrag hebt opgehaald bij je directe netwerk kun je de focus verleggen naar een groter netwerk. Denk aan collega’s, je sportvereniging of Facebook-contacten. Je kunt je bereik vergroten door vrienden en familie te vragen je bericht te delen, bijvoorbeeld via e-mail, Twitter of Facebook. Aangezien je zoveel mogelijk mensen wilt bereiken zijn deze ‘vrienden van vrienden’ erg belangrijk. In fase 2 ben je al een poosje bezig met je campagne en is het belangrijk om je netwerk op een andere manier te gaan aanspreken. Zorg ervoor dat je je succeservaringen deelt met je netwerk waardoor zij onderdeel willen worden van jouw succesvolle project. ‘We hebben al 50 donateurs, steun jij ons ook?’

Fase 3: Volslagen onbekenden en de media Heb je je netwerk vergroot? Richt je dan op de lokale media. Die zijn meestal pas geïnteresseerd als blijkt dat er support voor je campagne bestaat. Uitzonderingen zijn er uiteraard altijd. Sommige campagnes vallen door hun inhoud zo op dat de media al bij voorbaat op de stoep staan. De campagne voor het eerste kattencafé van Nederland stond direct in de schijnwerpers van landelijke media. Dat gold bijvoorbeeld ook voor de kerstactie van de 8-jarige Kasper uit Rucphen die campagne voerde om kinderboeken uit te kunnen delen aan kinderen uit gezinnen die bij de voedselbank moeten aankloppen.

Page 30: De crowd en de krimp

32

Voor de meeste initiatieven geldt niet dat de mediawaarde direct duidelijk is. Naarmate meer mensen actief betrokken zijn bij het initiatief en een campagne goed loopt, wordt de kans groter dat er (lokale) media-aandacht komt.

Stel een lijst op van lokale krantjes, radio- en televisiestations en zoek contactgegevens van deze lokale media op. Schrijf een leuk, kort bericht over je project en zorg dat je de lezer gelijk prikkelt in de eerste zin. Stuur deze op naar lokale media. Leg duidelijk uit in je bericht wat het doel is van je project, waarom je dit wil doen, en waar en wanneer het zal plaatsvinden.

Bouwsteen 6. Slimme en unieke beloningenBij reward-based crowdfunding zijn goede beloningen (‘rewards’) een belangrijk onderdeel van je campagne. Het is leuker om geld te doneren en supporters voelen zich meer betrokken bij het initiatief. Wees creatief en verplaats je in je publiek. Er zijn vier typen tegenprestaties te onderscheiden:

Het product of de dienstGeef een tegenprestatie die een onderdeel is van je initiatief. Bij de ilovenoordpicknick in Amsterdam-Noord kreeg je als tegenprestatie een ilovenoord picknickkleed, op te halen tijdens de picknick zelf. En als dank voor een donatie aan de klussendienst Tuk Tuk in Eenrum (Groningen) werd er een klusje voor je gedaan. Zo haal je niet alleen geld op, maar zorg je er ook voor dat mensen meedoen aan een initiatief.

Een bedankje of aandenken Als donateur krijg je een toepasselijk aandenken dat een bewijs vormt van betrokkenheid en waardering. Veel voorkomende beloningen zijn: een kaartje of een ingelijste foto.

Page 31: De crowd en de krimp

33

Creatieve ervaringMaak donateurs onderdeel van het initiatief. Eerder noemden we al de imkers in Leiden die bij een bepaald donatiebedrag aanboden dat je je eigen bijenvolk kon komen verzorgen. Een ander voorbeeld is een muziekproject in Amsterdam-Oost (Klassiek rondom de Klas) waarbij supporters een repetitie van het kinderorkest mochten bijwonen.

Iets exclusiefsMaak beloningen speciaal en uniek. Bij een campagne voor aanplant van olifantengras in Heerlen kreeg je bijvoorbeeld bij hogere donaties een exclusief kunstwerk van graffi tikunstenaar James Jetlag. De organisatoren van het Collins Festival in de kop van Drenthe hadden in beperkte oplage een exclusief festivalshirt ter beschikking.

Bouwsteen 7. Prikkelende mediaEen sterke foto vertelt je verhaal vaak beter dan een lap tekst. En met een fi lmpje kun je op een persoonlijke manier je enthousiasme over je initiatief laten zien. Goed beeldmateriaal is één van de belangrijkste onderdelen van een crowdfundingcampagne. Mensen lezen online slecht en de kans dat je hun interesse wekt is daarom groter als er aansprekend beeldmateriaal is.

Bij civic crowdfunding helpt het in de regel enorm als er op dat beeldmateriaal meerdere mensen zichtbaar zijn. Een leeg landschap of een leeg gebouw kan prachtig zijn, maar communiceert meestal niet wat je wilt bereiken, namelijk dat mensen zich met elkaar betrokken gaan voelen.

Bouwsteen 8. Originele offl ine en online campagne-actiesMet creatieve, leuke en inspirerende crowdfundingacties krijg je aandacht voor je initiatief en maak je het leuk om daar een bijdrage

Page 32: De crowd en de krimp

34

aan te leveren. Om mensen te prikkelen en te betrekken bij je project moeten je acties goed verspreid zijn over de campagneduur en aansluiten bij je project en doelgroep. We geven een paar tips.

Zorg dat je acties aansluiten bij je project en doelgroep Tijdens je campagne is het handig om een combinatie van offl ine en online campagne-acties te gebruiken. Bedenk daarbij goed wat voor soort acties jouw publiek het meest zullen aanspreken en hoe je hen het beste bereikt. Esther van Duin, bijvoorbeeld, ging crowdfunden voor een schooltuin en bedacht allerlei acties in en om de school: ‘Op school werden zichtbare acties georganiseerd: de gang was een chaos door de 600 statiegeldfl essen, er werden knutsels verkocht. De dagen van de campagne werden afgeteld. Ook hebben de kleuters een ochtend op de markt gezongen en daarmee geld opgehaald.’Organiseer evenementen Offl ine acties spreken vaak tot de verbeelding van mensen omdat ze de crowdfundingcampagne heel zichtbaar maken.

Ludieke actiesMet een spontane, gekke actie die past bij je project of doelgroep krijg je op een positieve manier aandacht. Het is belangrijk dat je acties aansluiten op het thema van je project, zoals imkers Marcel en Peter bijvoorbeeld hebben gedaan. ‘We zijn in imkerpakken naar de nieuwjaarsborrel van de gemeente gegaan, helemaal in het wit met zo’n kap. Dan val je op en spreek je wethouders en de burgemeester, andere mensen zien dat en zijn toch benieuwd wie je bent.’

Vier mijlpalenDeel mijlpalen in je campagne via Facebook, Twitter en e-mail met je supporters. Laat weten dat je de eerste €1.000 hebt opgehaald of dat je al 25 donateurs hebt. Zo straal je succes uit, en mensen willen graag horen bij een succesverhaal.

Page 33: De crowd en de krimp

35

Vernieuw je boodschap Blijf je volgers prikkelen door steeds op een nieuwe manier aandacht te vragen voor je initiatief. Gebruik je Facebookpagina als blog. Houd mensen op de hoogte van activiteiten en evenementen zodat ze zien hoeveel tijd en energie je in je campagne stopt.

Creëer momenten met urgentieIs het de laatste dag van je campagne, de allerlaatste unieke beloning of mag je als je nu doneert gratis naar een feest? Gebruik deze momenten om urgentie te creëren om nu bij te dragen aan je initiatief. Doe dit niet alleen via social media, maar stuur ook een persoonlijke oproep via e-mail.

Is er iets uniek aan crowdfunding in krimpregio’s? De genoemde bouwstenen zijn belangrijk voor iedere civic crowdfundingcampagne, ongeacht waar die zich afspeelt. In het licht van dit handboek is het relevant om de vraag te stellen of er bij crowdfunding in krimpregio’s nu dingen wezenlijk anders zijn dan in de groeiende stedelijke gebieden, waar crowdfunding relatief vaker wordt ingezet.4 We volgen daarbij de defi nitie die in Nederlands beleid dominant is: een krimpregio is een gebied dat te maken heeft met structurele bevolkingsdaling. Het zijn, met andere woorden, gebieden die door de jaren heen steeds leger worden doordat er minder mensen bij komen dan er overlijden of vertrekken.

4 Er is overigens nog nauwelijks onderzoek gedaan naar de spreiding van crowdfun-

ding over verschillende typen gebieden. Op de kaart van Voor je Buurt is de Rand-

stad duidelijk oververtegenwoordigd. Ook bij andere platforms lijkt in de steden in

het westen meer gebruik te worden gemaakt van crowdfunding. Een Amerikaans

onderzoek geeft aanwijzingen dat in de Verenigde Staten civic crowdfunding en

voorverkoopcampagnes zich concentreren in de economisch sterkere metropoolre-

gio’s. (Davies, Rodrigo (2014) ‘Civic Crowdfunding as a Marketplace for Participati-

on in Urban Development’, IPP2014: Crowdsourcing for Politics and Policy, Oxford

Internet Institute, UK, 25-26).

Page 34: De crowd en de krimp

36

Die langjarige trend heeft op zichzelf niet direct invloed op de succeskansen van een crowdfundingcampagne. Zo’n campagneheeft immers een looptijd van een paar maanden. Toch zijn er voor initiatiefnemers in Nederlandse krimpregio’s twee zaken die mogelijk wat extra aandacht ten opzichte van crowdfunding elders:

Hoe sterk is je lokale basis?Ten eerste zijn veel krimpregio’s nu al behoorlijk leeg en liggen ze perifeer ten opzichte van het economisch hart van Nederland.5 In de meeste krimpregio’s is al sprake van een lage bevolkingsdichtheid, hoewel Parkstad Limburg (255.000 inwoners) en de Westelijke Mijnstreek (118.000 inwoners) behoorlijk verstedelijkt zijn en universiteitsstad Maastricht (122.000 inwoners) als middelgrote stad ook in een krimpregio ligt.

Bij crowdfunding voor lokale initiatieven kan een lage bevolkingsdichtheid een nadeel zijn. Het kan. Maar het is geen stelregel. Bij crowdfunding ben je gebaat bij veel potentiële supporters, maar die potentie zit hem niet alleen in aantallen. In de praktijk weten campagnes die in dorpen of plattelandsgemeenten worden gevoerd vaak snel een eerste kring van supporters aan te trekken. Loes Schrijver, initiatiefnemer van Bakkerij de Eenvoud Hongerige Wolf en deelneemster aan een van onze workshops, die op het moment van schrijven in Oost-Groningen een crowdfundingcampagne voorbereidt, ziet de sterke sociale betrokkenheid in dorpen als voordeel ten opzichte van crowdfunding in de stad: ‘In een stad zeg je eerder ‘nee’ dan in een dorp, je kent elkaar en wilt de ander niet teleurstellen. ‘

5 Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hanteert de vol-gende indeling van krimpregio’s (stand: november 2015): Eemsdelta, Oost-Gronin-

gen, De Marne, Parkstad Limburg, Maastricht-Mergelland, Westelijke Mijnstreek,

Zeeuws-Vlaanderen, Achterhoek en Noord-Oost Fryslân.

Page 35: De crowd en de krimp

37

Toch kan zo’n sterke lokale basis met name voor grotere initiatieven die hoge doelbedragen hebben onvoldoende zijn om een campagne succesvol te maken. Die moeten het hebben van een overtuigend bovenlokaal verhaal (Bouwsteen 4). Daarmee bedoelen we dat ze het initiatief zo wordt gepresenteerd dat het ook voor mensen van buiten de lokale gemeenschap interessant wordt. Of dat lukt hangt sterk af van het initiatief, maar niet zelden zijn er wel aanknopingspunten om het initiatief net iets anders te kunnen positioneren, ook al is het uiteindelijk vooral voor de lokale gemeenschap bedoeld.

Rob Rosendahl uit Oost-Groningen, bijvoorbeeld, werkt aan een campagne rond Boer & Beat, een ludieke dakzitactie in Oude Pekela van jongeren (‘the Beat’) uit de jaren zeventig van de vorige eeuw om aandacht te vragen voor jeugdproblematiek. Zij wonnen de sympathie van de naburige boer Geert Begeman, die later samen met de jongeren de jeugdsociëteit Boer & Beat oprichtte. De actie kreeg landelijke bekendheid. Iedere crowdfundingactie rondom het verhaal van Boer & Beat heeft daarom in potentie al een groter bereik dan de eigen regio. Ook al richt Rosendahl zich er in de eerste plaats op om het verhaal voor de huidige dorpsbewoners toegankelijker te maken, hij heeft voor zijn crowdfunding al voldoende aanknopingspunten om mensen in heel Nederland te bereiken.

In een ander voorbeeld willen twee initiatiefnemers crowdfunding inzetten voor een nieuw leven voor het in 2014 gesloten Royal Th eater in Heerlen appelleren bijvoorbeeld aan de Rijksmonumentenstatus van het pand, die de interesse heeft van veel meer mensen dan alleen de Heerlenaar. Zo zijn aan het verhaal van een initiatief in veel gevallen bepaalde kanten te accentueren die de aandacht trekken van mensen buiten de eigen regio.

Page 36: De crowd en de krimp

38

De juiste tone of voiceHet tweede punt dat mogelijk aandacht vraagt van initiatiefnemers van crowdfunding in krimpregio’s heeft alles te maken met ‘tone of voice’. Ook hierbij gaat het om het vertellen van een overtuigend verhaal (Bouwsteen 4). Lucas Meijs, hoogleraar Volunteering, Civil Society and Businesses, en Irene van Staveren, hoogleraar Pluralist Development Economics, spreken over de ‘vrolijke energie van crowdfunding voor maatschappelijke initiatieven’.6 Zij doelen daarmee op de realisatiedrift die van crowdfunding uitgaat. Het gaat initiatiefnemers én supporters erom dat een initiatief gerealiseerd kan worden.

Een positief verhaal (‘dit willen we, dit kunnen we’) doet het bij crowdfunding logischerwijs beter dan een negatief verhaal. Campagnes om projecten, bedrijven of organisaties te redden van sluiting of faillissement komen regelmatig voor (met wisselende uitkomst) maar laten zich niet succesvol herhalen als er een jaar later weer problemen zijn. Meer algemeen gezegd, gaten in de exploitatiebegroting zijn heel lastig te dichten via crowdfunding, en het maakt een ‘reddingcampagne’ altijd sterker als er uitzicht is op betere tijden.

Vurig enthousiasme om te voorkomen dat een voorziening verdwijnt, gesloten wordt of dat een onderneming op de fl es gaat kan een campagne naar succes helpen, maar zal in alle gevallen gepaard gaan met de boodschap dat het hard nodig is én dat het kan. Als het verhaal van de campagne alleen is dat het allemaal zo erg is, maar er is geen blijk van inspiratie en creativiteit om de zaken anders aan te gaan pakken, dan is de kans op succes gering.

Met name voor betrokkenen bij initiatieven in krimpregio’s die gericht zijn op het in stand houden van bedreigde voorzieningen is het belangrijk om een positieve tone of voice te zoeken.

6 http://www.socialevraagstukken.nl/site/2015/09/24/crowdfunding-kan-burgers-

binden-mits-de-overheid-ruimte-laat/

Page 37: De crowd en de krimp

39

Overigens zijn we geneigd om te zeggen dat deze opmerking eigenlijk meer gericht is aan het adres van beleidsmakers die in crowdfunding een instrument zien om problemen aan te pakken, dan aan de initiatiefnemers zelf. Onze indruk is namelijk dat initiatiefnemers van crowdfunding in krimpregio’s veelal juist starten vanuit kansen en nieuwe initiatieven, en niet vanuit problemen.7 Daar gaan we in het volgende hoofdstuk verder op in.

7 We hebben onvoldoende kwantitatieve data om daar harde uitspraken over te

doen. Een indicatie is wel dat van de 54 concrete initiatieven die we in 2015 in

workshops in Oost-Groningen en Parkstad Limburg hebben geholpen met de eerste

stappen richting een crowdfundingcampagne er slechts 3 waren die voor behoud

(in bestaande vorm) van een bedreigde voorziening wilden gaan crowdfunden. Alle

anderen hadden ofwel een nieuw initiatief ofwel wilden een nieuwe invulling geven

aan een wegvallende voorziening of leegkomend pand of terrein.

Page 38: De crowd en de krimp

40

Page 39: De crowd en de krimp

41

4Is crowdfunding een oplossing

voor leefbaarheidsvraagstukken in krimpregio’s?

Terwijl in grote delen van Nederland de bevolking in de komende 25 jaar met ruim 10% groeit, zijn er een aantal regio’s die juist meer dan 15% aan inwoners zullen verliezen. De bevolkingsdaling in die gebieden is zo ingrijpend dat de leefbaarheid erdoor onder druk komt te staan. Al enkele jaren ontwikkelen Rijk en lagere overheden daarom beleid om de leefbaarheid op peil te kunnen houden. Net als op veel andere beleidsterreinen klinkt daarbij steeds luider de boodschap dat bewoners en ondernemers ook zelf hun steentje bij moeten dragen, en wordt gezocht naar instrumenten die dat mogelijk maken. Crowdfunding is er een van, en de vraag die we in dit hoofdstuk stellen is op welke manier crowdfunding aan de verbetering van leefbaarheid in krimpregio’s kan bijdragen.

Page 40: De crowd en de krimp

42

De leefbaarheidsvraagstukken van krimpgebiedenEen hoofddoel van het beleid ten aanzien van krimpregio’s is om de leefb aarheid op peil te houden in gebieden die te maken hebben met structurele bevolkingsdaling. Vanuit het Rijk, de provincies en de gemeenten is in de afgelopen jaren een zeer uitgebreid aantal beleids-programma’s en beleidsacties uitgedacht, voorbereid en/of uitgevoerd. Er zijn drie pijlers geformuleerd waarop het beleid zich richt en die met leefb aarheid in verband worden gebracht: voorzieningen, wonen en ruimte, en economie (met in het bijzonder behoud van werkgelegen-heid).1 In dit handboek volgen we die driedeling in een iets verfi jnde variant, en daarbij is het nodig om kort stil te staan bij leefb aarheid als begrip.

Leefb aarheid is in de context van krimpregio’s al begin deze eeuw breed gedefi nieerd als ‘de mate waarin de leefomgeving aansluit bij de voorwaarden en behoeft en die er door de mens aan worden gesteld. Het gaat over de voorwaarden waaronder mensen in een bepaalde omgeving kunnen en willen samenleven.’2 Leefb aarheid heeft niet alleen betrekking op bewoners, maar ook op forenzen en bezoekers (recreanten, toeristen), en heeft sterk te maken met individuele behoef-ten en met de waardering die mensen aan hun leefomgeving geven. Zo kan sluiting van scholen in een gebied voor de een geen enkele invloed hebben op perceptie van leefb aarheid, terwijl het voor jonge gezinnen negatief uitwerkt in hun beleving van leefb aarheid.

In de beleidspraktijk wordt leefb aarheid vaak uitgewerkt in termen van voorzieningenniveau, woongenot, beschikbaarheid van werk en kwaliteit van de openbare ruimte. In gebieden waar de omvang van de

1 Voor uitgebreide informatie, zie: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/be-

volkingskrimp en http://www.vanmeernaarbeter.nl/

2 Leidelmeijer, K. en I. van Kamp (2003), Kwaliteit van de leefomgeving en leef-

baarheid; naar een begrippenkader en

conceptuele inkadering, RIGO en RIVM, in opdracht van het ministerie van

VROM, Bilthoven.

Page 41: De crowd en de krimp

43

bevolking voortdurend afneemt komt het voorzieningenniveau onder druk te staan. Er zijn minder leerlingen op scholen, de lokale midden-stand krijgt minder klandizie, minder mensen maken gebruik van hetopenbaar vervoer en verenigingen, bibliotheken en culturele instellingen trekken minder leden. Het gevolg van wegvallend draag-vlak is in het uiterste geval dat voorzieningen volledig verdwijnen en dat werkgelegenheid afneemt. Bevolkingskrimp zorgt er ook voor dat leegstand toeneemt en daar lijdt de kwaliteit van de openbare ruimte onder. De angst is vervolgens dat een neergaande spiraal ontstaat. Door afnemende leefb aarheid wordt een gebied nog minder aantrekkelijk voor vestiging, waarmee de leefb aarheid steeds sterker onder druk komt te staan.

Daarmee is wel duidelijk dat leefb aarheid een thema is dat aandacht verdient in beleid, maar nog niet op welke manier. Vanuit verschillen-de hoeken is de laatste jaren een pleidooi gevoerd om meer te spre-ken in termen van ‘vitaliteit’ dan van ‘leefb aarheid’.3 De Provinciale Raad voor Omgevingsbeleid in Gelderland (PRO) constateerde dat de leefb aarheidsaanpak in krimpregio’s vaak sterk top-down gericht is. ‘De concrete behoeft en, grenzen en wensen die echt bij burgers leven komen nu nog minder sterk aan de oppervlakte’, schrijft de PRO.4 Bij vitaliteit klinkt, meer dan bij leefb aarheid, de actieve betrokkenheid van bewoners, ondernemers en bezoekers door.

We hoeven geen discussie te voeren over de beste begripskeuze. Maar feit is wel dat mensen die in een krimpgebied wonen, werken of recre-eren inderdaad een belangrijk aandeel hebben in het op peil houden

3 Zie onder meer: Provinciale Raad voor Omgevingsbeleid Gelderland (2012) Tran-

sities voor krimp. Van leefbare naar vitale regio’s; Nationaal Netwerk Bevolkingsda-

ling (2011) Krimp het nieuwe groeien. Positionpaper over leefbaarheid en voorzie-

ningen in krimpgebieden. Werkgroep Leefbaarheid en Voorzieningen, september

2011.

4 Provinciale Raad voor Omgevingsbeleid Gelderland (2012) Transities voor krimp.

Van leefbare naar vitale regio’s, p. 7.

Page 42: De crowd en de krimp

44

van de leefb aarheid. In het beleid is, met de terugtredende overheid en de toenemende aandacht voor burgerparticipatie, het gewicht toegenomen dat aan initiatief van onderop wordt gegeven. Daarmee krijgt ook crowdfunding meer aandacht als potentieel interessant in-strument waarmee mensen zelf invulling kunnen geven aan het verbeteren van de leefb aarheid. Dat betekent overigens niet dat zij dat doen op een manier die keurig past binnen de uitgestippelde beleidslijnen. Bij een speciaal op krimpgebieden gerichte analyse van enquêteresultaten uit de ‘Leefb aarometer’ concludeerden de onderzoekers dat de invloed van bevolkingskrimp op het bestaan van leefb aarheidsproblemen naar oordeel van de inwoners van die gebieden zeer beperkt was.5 Met andere woorden, er werd bij inwoners nog weinig urgentie gevoeld om zelf in actie te komen. Zo’n uitkomst betekent niet dat voorzieningen of werkgelegenheid niet werkelijk onder druk staan, maar dat de eff ecten van krimp wellicht nog niet op grote schaal worden gevoeld.6

Wie kijkt naar inzet van crowdfunding in krimpregio’s moet er, net als bij andere bottom-up instrumenten, rekening mee houden dat een aanpak van onderaf meer zichtbaar maakt over problemen die nu worden ervaren, en minder over problemen die op termijn kunnen gaan ontstaan. Juist omdat het slagen van crowdfunding ervan afh ankelijk is of een grote groep mensen zich aan het initiatief wil verbinden, gaat het in de regel om problemen die breder gevoeld worden dan door een enkel individu.

5 RIGO & Atlas voor Gemeenten (2011) Leefbaarheid in krimpgebieden. Een ver-

kenning van de relatie tussen bevolkingskrimp en leefbaarheid. In opdracht van het

ministerie van BZK/WWI, Amsterdam.

6 Het onderzoek noemt nog twee andere mogelijke verklaringen die met de structu-rering van de Leefbaarometer te maken hebben: (1) de vragen uit de Leefbaarometer

zijn onvoldoende indicatief voor krimpgebieden, en (2) het schaalniveau waarlangs

de vragen zijn ingedeeld (straat, buurt, streek) sluit aan bij hoe leefbaarheid in

probleemwijken in grote steden. wordt ervaren Mogelijk moeten de vragen voor

krimpregio’s anders worden ingedeeld.

Page 43: De crowd en de krimp

45

Daarnaast is, met het oog op de inzetbaarheid van crowdfunding, een valkuil om alleen naar leefb aarheid als probleem te kijken. Onderzoek dat aangeeft dat er weinig problemen worden ervaren laat niet zien of mensen door krimp misschien juist kansen zien. In hoofdstuk 4 gaven we al aan dat initiatiefnemers van crowdfundingcampagnes meestal gedreven zijn om iets (nieuws) te realiseren, en dat wat in de ogen van de één een negatieve aanleiding is door de initiatiefnemer heel an-ders kan worden ervaren. Heel concreet gemaakt, een voorziening die wordt gesloten kan als probleem worden ervaren, maar het pand dat leeg achterblijft wordt mogelijk juist als mooie kans ervaren voor iets nieuws.

In een workshop over crowdfunding in Westerlee begin 2015 namen enkele initiatiefnemers deel die in een vrijkomend pand van het lokale zorgcentrum een gecombineerd wooncomplex voor jongeren- én ouderenhuisvesting willen realiseren. De dreigende leegstand wordt door de betrokkenen als een kans gezien om de leefb aarheid in het dorp juist te vergroten. We zullen in dit hoofdstuk nog vaker refereren aan de 54 initiatieven die aan de workshops in Oost-Groningen en Parkstad Limburg deelnamen, en van wie een groot aantal met concre-te voorbereiding van crowdfunding bezig is, of de campagne al heeft afgerond.

Met deze twee opmerkingen over crowdfunding voor leefb aarheids-vraagstukken vooraf, zoomen we nu verder in op de potentie van crowdfunding bij leefb aarheidsuitdagingen in krimpregio’s. We han-teren een wat verfi jnde variant van de drie pijlers die in het beleid worden gehanteerd. Dat doen we om een bepaald aspect van leefb aar-heid scherper naar voren te krijgen dat anders verstopt blijft in de drie pijlers: de omgang met leegstand en braakliggend terrein. Dat is een zichtbaar domein waarvan we weten dat veel crowdfundinginitiatieven daarop gericht zijn. We bespreken achtereenvolgens de potentie van crowdfunding voor:

Page 44: De crowd en de krimp

46

• Voorzieningen die onder druk staan• Gebouwen en terreinen die een nieuwe functie nodig hebben• Wonen en ruimte• Economische vitaliteit

1. Voorzieningen die onder druk staanWegvallend draagvlak voor voorzieningen is een van de meest naar voren gebrachte redenen om speciaal beleid te maken voor krimp-regio’s. In hoeverre kan crowdfunding bijdragen aan het behoud van die voorzieningen?

Er zijn relatief weinig concrete voorbeelden van campagnes, maar een veelzeggend voorbeeld komt uit Drachtsercompagnie in Fryslân, op de grens met krimpregio Noordoost Fryslân. De lokale zorgboerderij, Helanthus Zathe, startte daar eerder in 2015 een crowdfundingcampagne om buurtsuper Attent (een formule van Spar) over te nemen. De eigenaren van de buurtsuper moesten om gezondheidsredenen stoppen met de supermarkt en er bestond zorg over of de winkel nog wel rendabel kon worden voortgezet. De zorgboerderij startte de crowdfunding om te kijken of er voldoende draagvlak in het dorp (slechts 1.200 inwoners!) bestaat om de buurtsuper voort te zetten. De crowdfunding leverde €65.000 op en was een vorm van voorverkoop. Iedereen die bijdroeg kreeg waardebonnen die op een later moment tegen boodschappen in te leveren zijn bij de overgenomen supermarkt. Het bewezen draagvlak verlaagde niet alleen voor de zorgboerderij de drempel om de poging tot overname te wagen. Ook bij de bank kon de zorgboerderij een sterker verhaal brengen om fi nanciering te krijgen voor het restant van het benodigde overnamebedrag.

Aan de campagne voor de overname zijn drie aspecten interessant die iets zeggen over de manier waarop crowdfunding kan bijdragen aan het in stand houden van voorzieningen:

Page 45: De crowd en de krimp

47

Crowdfunding helpt de initiatiefnemer om meer gevoel te krijgen bij het risico dat hij neemt. Het eerste interessante aspect is dat de zorgboerderij als initiatiefnemer van de campagne vooral geïnteresseerd was in draagvlak. Crowdfunding bleek een uitstekende methode van marktonderzoek waarmee de initiatiefnemer het risico dat hij neemt beter kan inschatten. In dit geval merkte de zorgboerderij dat er daadwerkelijk voldoende commitment in het dorp bestaat om de winkel open te houden.

Crowdfunding helpt om een slimme fi nancieringsmix tot stand te brengen. Het tweede aspect is dat de crowdfunding gericht was op het inzamelen van een klein deel van de totaal benodigde fi nanciering om de voorziening te kunnen voortzetten. Zoals we in hoofdstuk 2 al aangaven wordt crowdfunding steeds vaker gebruikt om een startbedrag bij elkaar te krijgen in de hoop dat andere (grotere) fi nanciers als de bank daarmee sneller toezeggingen doen over de rest van de fi nanciering. In Drachtsercompagnie werkte dat. De bank verstrekte al snel na de campagne een hypotheek en besloot daartoe mede dankzij het gegeven dat de dorpsbewoners zelf geld in de buurtsuper hadden gestoken.

Het behouden van voorzieningen is in de regel een dure aangelegenheid. Als er fi nancieel rendement behaald kan worden, dan kan crowdfunding in de vorm van investeringen uitkomst bieden en kunnen grotere doelbedragen worden opgehaald. Maar zeker bij (semi-)publieke voorzieningen is dat lang niet altijd het geval, of slechts in beperkte mate, en ligt die vorm van crowdfunding minder voor de hand. De strategie die de zorgboerderij volgde is dan kansrijker. Het alternatief is om crowdfunding in te zetten voor specifi eke onderdelen of activiteiten van een voorziening. Van de deelnemers aan de crowdfundingworkshops die we in 2015 verzorgden in Oost-Groningen en Parkstad overweegt 17% crowdfunding in te zetten

Page 46: De crowd en de krimp

48

voor een publieke voorziening zoals speelveld, speeltuin, school of zorgvoorziening. Bij geen enkele van die initiatieven is de inzet om voor de voorziening in zijn geheel te gaan crowdfunden. Iedereen richt zich op concrete projecten zoals de aanschaf van nieuwe speeltoestellen voor een speeltuin in Feerwerd of het kunnen voortzetten van activiteitenprogramma’s voor ouderen in zorginstellingen in Zuid-Limburg.

Crowdfunding kan de start zijn van een kanteling in organisatie- en exploitatiemodel. Het derde interessante aspect is dat er niet zo maar geld werd ingezameld voor voortzetting van het bestaande exploitatiemodel. De zorgboerderij kiest met de overname voor een model waarbij haar eigen cliënten in de winkel aan het werk gaan. De winkel krijgt daarmee meer het karakter van een sociale onderneming, en ook de winkelformule wordt gewijzigd. De zorgboerderij heeft nagedacht over de haalbaarheid om de winkel te blijven exploiteren. De met de crowdfunding gepaard gaande verschuiving in organisatie- of exploitatiemodel zal bij veel campagnes die op behoud van bedreigde voorzieningen zijn gericht een belangrijk aandachtspunt zijn.

Crowdfunding leent zich niet voor het structureel fi nancieren van gaten in de exploitatiebegroting en bij wegvallende voorzieningen is het juist vaak het business- of bekostigingsmodel dat scheurtjes vertoont. Als daar geen alternatief voor is te vinden, dan is het inzetten van crowdfunding eigenlijk niet meer dan uitstel van executie. Dat geldt ook voor crowdfunding waarbij het gaat om (semi-)publieke voorzieningen. Wanneer crowdfunding wordt gezien als kans om het vertrouwen te toetsen in een nieuwe manier van organiseren heeft het instrument echter juist grote meerwaarde.

Page 47: De crowd en de krimp

49

2. Gebouwen en terreinen die een nieuwe functie nodig hebbenLeegstand is een vraagstuk dat in het beleid voor krimpregio’s zowel in de pijler voorzieningen als in de pijler wonen/ruimte zit. Voor dit handboek lichten we het om twee redenen uit als een apart thema:

• Op de eerste plaats zijn leegstand en onbenut terrein zichtbare gevolgen van bevolkingskrimp waar bewoners van krimpregio’s direct mee te maken hebben of krijgen. Dat geldt zeker in de verstedelijkte krimpregio’s van Zuid-Limburg die worden geconfronteerd met groot dreigend overschot aan zowel woningen als andere gebouwen.

• Op de tweede plaats merken we dat leegstand voor initiatiefnemers van crowdfunding relatief vaak de directe aanleiding is om een campagne te overwegen. Behoud van het pand staat voorop, of mensen zijn juist doordat een pand leeg staat of een terrein braak ligt op een idee gekomen voor een nieuwe invulling. In de eerdergenoemde workshops in Oost-Groningen en Parkstad Limburg had 15% van de deelnemers een initiatief dat primair over een nieuwe functie voor leegstaande panden of terreinen ging. Bij nog eens 10% hebben leegstaande gebouwen of terreinen een bijrol, bijvoorbeeld omdat er huisvesting moet worden gevonden voor het initiatief.

Je zou ook kunnen zeggen dat leegstand voor crowdfunders een kans is om aan betaalbare ruimte te komen, en dat het de creativiteit prikkelt voor nieuwe invullingen. Dat wil niet zeggen dat crowdfunding voor een nieuw leven van leegstaande gebouwen een eenvoudige race is. Net als bij voorzieningen zijn met vastgoed meestal behoorlijke bedragen gemoeid. Daarbij zijn lang niet alle initiatiefnemers geïnteresseerd om eigenaar van het beoogde pand of terrein te worden, maar staan behoud van het pand of terrein en de nieuwe invulling voor initiatiefnemers voorop. Het initiatief, laat staan crowdfunding,

Page 48: De crowd en de krimp

50

komt dan soms alleen van de grond als er samenwerkingspartners zijn die een deel van de kosten op zich kunnen en willen nemen. Buurt-en Speeltuinvereniging Troapel, bijvoorbeeld, bracht in Oost-Groningen bij een crowdfundingworkshop een braakliggend terrein van 10.000 vierkante meter in Ter Apel als casus in. De vereniging is opgericht met als doel om namens bewoners een multifunctionele invulling aan het terrein te geven en crowdfunding wordt overwogen voor de speeltuin. De gemeente had het terrein al inrichtingsklaar gemaakt en daarmee een belangrijk deel van het voorwerk en de bijhorende kosten op zich genomen.1

Net als bij voorzieningen wordt bij leegstand crowdfunding soms juist ingezet om bij potentiële samenwerkingspartners of grotere fi nanciers aan tafel te kunnen komen. Een mooi voorbeeld speelt in het noordoosten van Drenthe, zo ongeveer aan grens met krimpregio Oost-Groningen en anticipeergebied Oost-Drenthe. In De Groeve staat midden in natuurgebied de in Nederland noordelijkste nog bestaande afl uisterpost uit de koude oorlog. Enkele jaren geleden werd door de particuliere eigenaars besloten om het leegstaande pand af te breken. Een groep vrienden kwam daartegen in het verweer en kreeg uiteindelijk toestemming om een nieuwe invulling aan het pand te geven. Het zou alleen blijven staan als het ook opgeknapt zou worden. Het werd een relatief besloten kunstenaarsplek, een plek voor bijeenkomsten en een experimenteerplaats voor duurzaamheid.

In die besloten kring worden echter te weinig middelen gegenereerd om het gebouw in oorspronkelijke staat te kunnen herstellen en daarmee aan de afspraken met de eigenaren te voldoen. De direct betrokkenen startten daarom onder de naam ‘Collins Adventure Group’ een kleine crowdfundingactie (doelbedrag €2.500) voor een zelfvoorzienend festival op het terrein van de afl uisterpost.2 De eerste editie van het Collins festival

1 De kosten konden deels door de gemeente Vlagtwedde worden gedekt uit vergoedingen

die de gemeente ieder jaar ontvangt vanwege het in de gemeente gelegen opvangcentrum

voor asielzoekers. Die middelen worden ingezet om lokale voorzieningen te realiseren.

2 https://www.voorjebuurt.nl/campaigns/collinsfestival/ en http://www.collinsfestival.nl/

Page 49: De crowd en de krimp

51

vond in september 2015 plaats. De clou van de crowdfunding was dat de campagne en het festival waren bedoeld om de afl uisterpost meer bekendheid te geven bij het grote publiek en daarmee ook in contact te komen met partijen die mogelijk interesse hebben in het fi nancieel of op andere wijze bijdragen aan de renovatie van het pand. Om het geld was het de initiatiefnemers eigenlijk niet zo te doen, maar de waarde van crowdfunding als campagne-instrument werd wel hoog ingeschat. Het is afwachten of op deze manier inderdaad een grote klapper kan worden gemaakt, maar het laat wel zien dat crowdfunding bij nieuwe invullingen voor leegstaande panden op een creatieve en strategische wijze kan worden ingezet. Bij het Collins festival werd bovendien heel nadrukkelijk gezocht naar supporters van buiten de regio.

Crowdfunding biedt, met kanttekeningen, dus kansen om leegstand tegen te gaan. De kracht zit daarbij vooral in het mogelijk maken van nieuwe functies voor leegstaande panden en in onbruik geraakt terrein. Een laatste opmerking is op zijn plaats. De voorbeelden die er zijn gaan allemaal over een enkel pand of een enkel terrein. Daar waar leegstand op grote schaal voorkomt, kan het best zijn dat er een campagne gestart wordt rond een bepaald pand, maar mag niet de verwachting bestaan dat er ineens een groot aantal campagnes voor veel verschillende panden van de grond komen. Met andere woorden, bij grote leegstandsopgaven is crowdfunding een inspirerende, maar ook niet meer dan kleine oplossing.

3. Wonen en ruimteDe zorg over wonen en ruimte in krimpregio’s draait in het bijzonder om de kwaliteit en aanpassingen van bestaande woningen (bijvoorbeeld om langer thuis te kunnen wonen), om nieuwbouw

Page 50: De crowd en de krimp

52

en om de (haperende) woningmarkt.3 Leegstaand vastgoed wordt ook onder deze kop geschaard, maar is hierboven al apart aan de orde geweest. Het is een beleidsveld waarin particulier eigendom een belangrijke rol speelt en maatschappelijke meerwaarde minder op de voorgrond staat. Bot gezegd, het straatbeeld gaat er misschien op vooruit als je je woning van buiten opknapt, en daar hebben ook omwonenden plezier van, maar het is niet voldoende om mensen enthousiast te krijgen om via crowdfunding mee te betalen. In de hoek van civic crowdfunding zijn logischerwijs dan ook weinig campagnes te vinden die heel gericht gaan over eigen woning of woningmarkt. Dat neemt niet weg dat er twee prille ontwikkelingen zijn die mogelijk kunnen uitgroeien tot een volwassen vorm van crowdfunding op het gebied van woningen.

Crowdfunding voor bouwDe eerste ontwikkeling is voorzichtig experiment met crowdfunding voor de ontwikkeling van vastgoed (zowel woningen als bedrijfspanden). In 2015 startte in Nederland het eerste crowdfundingplatform dat investeringen van de crowd mogelijk maakt in woningbouwprojecten van ontwikkelaars.4 De eerste campagne, om €100.000 op te halen voor realisatie van drie woningen in Arnhem werd snel succesvol, maar daarna viel het qua projecten al stil. Het neemt niet weg dat de bouwwereld crowdfunding aan het ontdekken is. Bij dit type crowdfunding gaat het altijd om investeringen en er moet dus fi nancieel rendement worden behaald. Voor bouwen in krimpregio’s betekent dat, dat er

3 Zie de Samenwerkingsagenda Krimp 2015-2016, ministerie van Binnenland-

se Zaken en Koninkrijksrelaties, https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/

bevolkingskrimp/documenten/rapporten/2014/12/19/samenwerkingsagen-

da-krimp-2015-2016

4 http://bouwaandeel.nl/investeren/wonen-in-een-stadsparadijs/ Bouwaandeel

maakte bij die campagne gebruik van de crowdfundingsoftware van Crowdabout-

now. Dat platform beschikt over de vereiste vergunning voor het verlenen van beleg-

gingsdiensten.

Page 51: De crowd en de krimp

53

net als bij iedere andere fi nancieringsconstructie een overtuigende propositie moet liggen.

Crowdfunding voor hypotheken en woningverbeteringDe tweede trend is zo mogelijk nog priller en het is onzeker of die echt een hoge vlucht gaat nemen. Een van de jongste telgen in de crowdfundingfamilie is het crowdfunden voor een hypotheek voor aankoop of verbetering van de eigen woning. Daar waar bij banken de deur gesloten blijft , ontstaan mogelijkheden voor particulieren om hun hypotheek via de crowd bij elkaar te verzamelen. Een enkeling heeft op eigen gelegenheid al succesvol een geld voor de eigen woning opgehaald, en recent beginnen platformen zich te specialiseren.5 Er is overigens nog wel een groot verschil tussen het crowdfunden van hypotheken en lenen voor een verbouwing. Bij het laatste gaat het in de regel om leningen zonder onderpand en met een veel kortere looptijd (2-5 jaar) dan hypotheken. Rentepercentages liggen tussen 4 en 8%.

Voor zowel crowdfunding voor vastgoedontwikkeling als crowdfunding voor hypotheken en woningverbetering geldt dat het vormen zijn die echt nog in de kinderschoenen staan. Bij beide vormen is de risico-inschatting van investeerders doorslaggevend voor het succes van de crowdfunding. Het zijn op het moment van schrijven nog geen vormen van crowdfunding met een grote potentie voor krimpregio’s.

5 Vereniging Eigen Huis interviewde in de zomer van 2015 eigenaars die via regulie-re crowdfundingplatformen leningen hadden uitgeschreven voor verbeteringen aan

de eigen woning. Platformen die zich richten op hypotheken en leningen voor eigen

woning zijn onder meer www.2fund.nl, en www.geldvoorelkaar.nl. Laatstgenoemde

platform is breder dan alleen leningen voor woningverbetering. Bij geldvoorelkaar

stonden eind oktober 2015 14 succesvol gefi nancierde projecten voor eigen woning online.

Page 52: De crowd en de krimp

54

4. Economische vitaliteitBij de economische vitaliteit van krimpregio’s gaat het in beleid om werkgelegenheid en ondernemerschap. Het is een belangrijk terrein, maar we zullen er hier slechts kort bij stil staan en met name een paar opmerkingen maken over crowdfunding door ondernemers. Op het terrein van banencreatie en inkomensvoorziening an sich is crowdfunding een minder geschikt instrument.6 Voor ondernemers in krimpregio’s die via crowdfunding productie willen voorfi nancieren via voorverkoop, of die investeringen zoeken, werkt crowdfunding niet wezenlijk anders dan voor ondernemers elders. In de context van krimp en leefb aarheid willen we twee opmerkingen maken:

Van de eigen regio moet de ondernemer het hebben Een van de belangrijkste zaken om rekening mee te houden is dat, anders dan wel eens gedacht wordt, ook bij crowdfunding voor bedrijfsfi nanciering de meeste investeerders uit de eigen regio komen. Cijfers van crowdfundingplatform Crowdaboutnow, een van de grotere Nederlandse platformen voor ondernemers, laten zien dat gemiddeld 60% van de bij een crowdfundingcampagne gedane investeringen uit de gemeente komt waar de ondernemer is gevestigd en nog eens 20% uit de direct aangrenzende gemeenten.7 Dat betekent dat een sterke lokale basis ook in krimpregio’s nodig is om als ondernemer succesvol te crowdfunden, of dat, zoals we in het vorige hoofdstuk opmerkten, een ondernemer werk moet maken van een overtuigend verhaal waarmee ook mensen en organisaties buiten de eigen regio zich expliciet aangetrokken voelen.

6 Incidentele uitzonderingen daargelaten. In 2015 wisten minimaal 3 mensen voor

zichzelf succesvol een basisinkomen voor 12 maanden te crowdfunden.

7 https://www.crowdaboutnow.nl/blog/Crowdfunding-is-lokaal

Page 53: De crowd en de krimp

55

Crowdfunding door ondernemers zorgt ook voor maatschappelijke meerwaarde Onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen laat zien dat (startende) ondernemers in krimpgebieden veel meer bijdragen aan de leefb aarheid dan alleen werk en voorzieningen.8 Ze zorgen voor levendigheid, vervullen soms een toeristische functie en spelen vaak een belangrijke rol bij het bevorderen van contacten en interactie tussen bewoners. Die maatschappelijke waarde kan juist via crowdfundingcampagnes zichtbaar worden gemaakt en worden vergroot, en dan is een campagne van een ondernemer eigenlijk ook te typeren als ‘civic crowdfunding’. Van de 54 al genoemde workshopdeelnemers in Oost-Groningen en Parkstad Limburg hadden er 7 een crowdfundingcampagne voor een eigen onderneming op het oog, van een mobiele bakkerij tot een molenbedrijf. Daarvan waren er 3 die hoofdzakelijk een fi nancieringsbehoeft e hebben. De andere 4 willen via een campagne vooral ook sociale doelstellingen realiseren, en in het bijzonder het vergroten van sociale contacten tussen bewoners. Meestal positioneert de ondernemer zich daarbij als een vaste dan wel mobiele ontmoetingsplek.

De potentie van crowdfunding voor ondernemers om bij te dragen aan de leefb aarheid in krimpregio’s is dus een soort tweetrapsraket. Allereerst kan het instrument helpen om fi nanciering rond te krijgen voor het starten van nieuwe ondernemingen of het uitbouwen van bestaande bedrijven. Ten tweede zien juist ondernemers zelf meerwaarde van crowdfundingcampagnes om directer zichtbaar te maken en te communiceren op welke wijze (anders dan werkgelegenheid) zij bijdragen of bij kunnen dragen aan de leefb aarheid in een gebied.

8 Delfmann, Heike (2015) Understanding entrepreneurship in the local context: Population decline, ageing and density, Rijksuniversiteit Groningen, proefschrift.

Page 54: De crowd en de krimp

56

Sociale impact vooropWe begonnen het hoofdstuk met de vraag of crowdfunding een oplossing is voor leefb aarheidsvraagstukken in krimpregio’s. Aan de hand van de in het (rijks)beleid gehanteerde indeling in beleidsvelden lieten we zien hoe crowdfunding kan bijdragen, maar ook wat de grenzen van het instrument zijn. Belangrijke conclusie is dat initiatiefnemers van crowdfundingcampagnes in de regel starten vanuit een idee of wens, en niet zo vaak vanuit een probleem of bedreiging. Voor leegstaande panden worden nieuwe bestemmingen bedacht, en campagnes voor behoud van voorzieningen lijken vaak gepaard te gaan met een nieuwe manier van organiseren in plaats van het redden van de bestaande manier.

We moeten nog twee andere belangrijke conclusies trekken. Bij de bespreking van de pijlers schemerde hier en daar al het belang door dat initiatiefnemers hechten aan de sociale impact van hun initiatief. Dat geldt zelfs voor de ondernemers die voor hun eigen bedrijf willen crowdfunden. Bij ruim een op de vijf initiatieven die als casus ingebracht werden bij de workshops in Oost-Groningen en Parkstad Limburg draaide het in hoofdzaak om het vergroten van contact tussen mensen en het versterken van sociale samenhang in buurt, dorp of stad. Dat blijkt voor initiatiefnemers een van de belangrijkste motivaties te zijn achter hun project, en eigenlijk is het niet vreemd dat bij zulke initiatieven crowdfunding in beeld komt als mogelijk interessant instrument. Het bevestigt nog maar eens wat we al eerder opmerkten: crowdfunding gaat over meer dan het inzamelen van geld.

Tot slot is het goed om op te merken dat crowdfunding in krimpregio’s zeker niet altijd betrekking hoeft te hebben op de leefb aarheidsvraagstukken die in zulke regio’s spelen. Een campagne voor een kledingruilbeurs in Heerlen of voor een kidsparcours tijdens een Romeins festival in Bocholtz houden niet direct verband met

Page 55: De crowd en de krimp

57

vermeende problemen door krimp.9 In de workshops zaten zeker 12 initiatieven waarbij het verband met krimpvraagstukken ver te zoeken is. Dat moeten we wel in gedachten blijven houden; crowdfunding kan op verschillende manieren bijdragen aan oplossingen voor de leefb aarheidsvraagstukken in regio’s met bevolkingsdaling, maar in die regio’s is crowdfunding (gelukkig) ook een instrument om allerlei mooie andere initiatieven mee te kunnen realiseren.

9 https://www.voorjebuurt.nl/campaigns/fashionroulette/ en https://www.voorje-

buurt.nl/campaigns/romeinsfestival/

Page 56: De crowd en de krimp

58

Page 57: De crowd en de krimp

59

5Welke rol kan de overheid spelen?

Crowdfunding biedt kansen voor krimpregio’s, maar laat zich niet forceren. Dat betekent niet dat er voor de lokale overheid geen rol is om de inzet van crowdfunding voor de leefbaarheid in krimpregio’s te stimuleren. In dit afsluitende hoofdstuk laten we 10 rollen de revue passeren en daarbij bekijken we een optie die in dit handboek nog niet eerder aan het bod is gekomen: de lokale overheid die zelf gaat crowdfunden.

Rollen voor de lokale overheidOver de rol van de overheid bij civic crowdfunding is al het een en ander geschreven.1 Bij de meeste voorgestelde rollen spelen impliciet of expliciet twee achterliggende vragen een rol:

• Kun en moet je als overheid mensen stimuleren om met crowdfunding aan de slag te gaan?

• Kun en wil je als overheid grip houden op welke initiatieven er gaan crowdfunden?

1 Zie bijvoorbeeld https://vng.nl/onderwerpenindex/sociaal-domein-algemeen/

nieuws/benut-de-kansen-van-civic-crowdfunding, http://www.socialmediameet-

lat.nl/pdf/ouwerling.pdf, http://www.frankwatching.com/archive/2014/10/13/

hoe-civic-crowdfunding-onze-wereld-gaat-veranderen/, http://www.douwenkoren.

nl/handboek-crowdfunding-voor-gemeenten/, https://www.voorjebuurt.nl/seminar

(allemaal online in november 2015).

Page 58: De crowd en de krimp

60

e eerste vraag gaat over de mate waarin een overheid initiatiefnemers van crowdfunding kan ondersteunen en aanmoedigen. De tweede vraag gaat over de mate waarin een overheid controle kan en wil houden over het type initiatieven dat crowdfunding inzet. Het een hangt met het ander samen, want overheden kunnen hele legitieme redenen hebben om crowdfunding weliswaar te stimuleren, maar niet met elk initiatief even blij te zijn. In de praktijk blijkt dat hoe meer je als overheid rechtstreeks de inzet van crowdfunding stimuleert, hoe urgenter de vraag wordt in hoeverre je poortwachter wilt zijn. Dat is het sterkste zichtbaar bij overheden die een eigen crowdfundingplatform beheren, zoals in West-Friesland.2

Daar waar de gemeente zijn naam aan een platform verbindt als beheerder of opdrachtgever komt als vanzelf de vraag naar voren of alle initiatieven daar zonder meer gebruik van mogen maken. De gemeente is dan immers direct betrokken bij selectie en plaatsing van crowdfundingcampagnes. Bij de onafh ankelijke platformen is dat anders, hoewel ook die vrijwel altijd een set voorwaarden hanteren waaraan initiatieven moeten voldoen of op basis waarvan initiatieven geweigerd kunnen worden (bijvoorbeeld discriminerende of opruiende inhoud of inbreuk op auteursrechten).

We zullen hieronder 10 rollen van de overheid bespreken zoals die in de verschillende bestaande classifi caties naar voren komen. Bij elke rol bespreken we telkens ook kort de mate van controle die je als overheid in zo’n rol hebt. Er zijn geen goede en foute rollen, en de rollen sluiten elkaar niet uit. De tien rollen zijn grofweg in te delen onder drie koppen:

2 In West-Friesland bestaat het platform Het lukt Ons.

Page 59: De crowd en de krimp

61

Moedig aan! Rollen waarbij de overheid het gebruik van crowdfunding door anderen stimuleert.Spring bij! Rollen waarbij de overheid als supporter meedoet bij crowdfundingcampagnes.Doe het zelf! De rol waarbij de overheid zelf initiatiefnemer van een crowdfundingcampagne is.

Moedig aan!Bij zes rollen is de overheid hoofdzakelijk bezig om het gebruik van crowdfunding als instrument door bewoners, organisaties en ondernemers te stimuleren.

Rol 1: DoorverwijzerEen van de lichtste rollen die de overheid op zich kan nemen is om vooral als doorverwijzer te werken. Initiatiefnemers die met de overheid in contact komen (bijvoorbeeld via een subsidie-aanvraag) kunnen worden gewezen op de mogelijkheid om te gaan crowdfunden. Daarbij is het uiteraard wel belangrijk om als overheid enige kennis te hebben over wanneer een initiatief zich leent voor crowdfunding (zie hoofdstuk 3). In deze rol heeft de overheid nauwelijks directe betrokkenheid bij initiatieven die daadwerkelijk met crowdfunding aan de slag gaan.

Rol 2: DrempelverlagerHet gros van de initiatieven die voor een maatschappelijk doel gaan crowdfunden komen vroeg of laat formaliteiten tegen waar de overheid bij nodig is. Denk aan vergunningen, ontheffi ngen en de Algemene Plaatselijke Verordening. Dat geldt in het bijzonder voor initiatieven die spelen in de openbare ruimte, maar ook voor initiatieven die als onderdeel van hun campagne bijvoorbeeld ludieke acties op straat willen uitvoeren. Normaal gesproken moeten initiatiefnemers dit soort formele zaken regelen voordat een campagne van start gaat. Een geijkte manier om crowdfunding

Page 60: De crowd en de krimp

62

te stimuleren is daarom om formele drempels te verlagen. Dat hoeft niet direct te gaan om afschaff en of versoepelen van regels. Het creëren van een aanspreekpunt voor vragen over formaliteiten kan al helpen. Het belangrijkste is dat zo’n aanspreekpunt de dynamiek van crowdfunding begrijpt.

Rol 3: Aanjager algemeen Het promoten van crowdfunding als instrument werd in 2015 bijvoorbeeld opgepakt door provincie Noord-Holland in samenwerking met Douw & Koren Crowdfunding Consultancy. In een bewustwordingscampagne met als titel 2miljoeninvesteerders werden met name ondernemers in de provincie op de hoogte gebracht van de mogelijkheden van crowdfunding.3 Zo’n algemene campagne voorziet vooral in kennisoverdracht naar potentiële initiatiefnemers van crowdfunding toe, zodat die vervolgens beter en sneller van start kunnen. De overheid was in dit geval opdrachtgever voor de bewustwordingscampagne. Directe betrokkenheid bij initiatieven die crowdfunding inzetten is in deze rol beperkt.

Rol 4: Thematische aanjager De rol van aanjager kan ook veel directer gericht zijn op crowdfunding binnen bepaalde thema’s. Het is denkbaar dat een lokale overheid crowdfunding een stimulans geeft door een soort challenge uit te schrijven waarbij initiatiefnemers worden opgeroepen om ideeën voor een bepaald vraagstuk via crowdfunding te realiseren. De overheid kan al dan niet bepaalde extra stimulansen inbouwen om zo’n challenge tot een succes te maken (zie onder Spring bij!). Enige voorzichtigheid is geboden. We zeiden het al vaker: crowdfunding laat zich niet forceren, en mensen oproepen om met initiatieven te komen en campagne te gaan voeren is een heel ander soort challenge dan die waarbij

3 http://www.2miljoeninvesteerders.nl/

Page 61: De crowd en de krimp

63

het campagne-aspect achterwege blijft en er bijvoorbeeld sowieso een cheque met publiek geld klaarligt. Desalniettemin is deze rol in krimpregio’s wel interessant als de overheid bepaalde krimpvraagstukken naar voren wil brengen. Bij de thematische insteek kan de overheid ook een directere betrokkenheid hebben bij selectie van initiatieven die kunnen gaan crowdfunden, maar veel hangt af van hoe een challenge precies is opgezet.

Rol 5: Coach Een rol die nog wat actiever is dan die van aanjager is die waarbij de overheid als coach optreedt. Veel gemeenten werken met wijk- of buurtregisseurs of andere functies waarbij een initiatiefnemer rechtstreeks contact kan hebben met iemand van de overheid die verstand heeft van lokale initiatieven. In de rol van coach kan de overheid medewerkers in dit type functie (laten) opleiden tot expert op het gebied van crowdfunding. Uit ervaring weten we dat ‘de grote maar’ daarbij kan zijn, dat de overheid sterker dan bij de voorgaande rollen betrokken raakt bij het initiatief dat crowdfunding inzet. Er kunnen redenen zijn om dat niet te willen, maar de rol van coach is er wel een die past bij de trend naar een lokale overheid die vooral wil faciliteren.

Rol 6: BeheerderEerder werd al genoemd dat er lokale overheden zijn die zelf een crowdfundingplatform beheren. Dat is een rolinvulling die in elk geval een verantwoordelijkheid neerlegt bij de overheid ten aanzien van welke initiatieven wel en niet worden toegelaten tot het platform. Overigens kan deze rol zelden zonder een aantal van de andere rollen, wil het platform enige massa krijgen en actief gebruikt worden. Het is de meest verregaande vorm van faciliteren, die het voor overheden mogelijk maakt om zoveel mogelijk invloed op de spelregels te hebben en om een eigen identiteit te geven aan lokale crowdfunding. In de context van bevolkingskrimp en het

Page 62: De crowd en de krimp

64

belang van een campagneverhaal dat de eigen regio overstijgt (zie hoofdstuk 3) is een heel lokaal platform wellicht niet de meest voor de hand liggende weg om te bewandelen. Daarentegen kan een eigen platform wel het gevoel van eigenaarschap bij de lokale overheid versterken en van betrokkenheid bij lokale crowdfunding.

Spring bij!Bij drie rollen steunt de overheid rechtstreeks lopende crowdfundingcampagnes. In deze rollen is er altijd sprake van een directe betrokkenheid van de overheid bij een of meer crowdfundingcampagnes. Bij alle rollen geldt: de overheid kan de rol incidenteel vervullen of structureel. In het eerste geval steunt de overheid een campagne omdat het zo uitkomt, of omdat de initiatiefnemer er expliciet om gevraagd heeft . In het tweede geval is er een gecommuniceerde regeling. Initiatiefnemers weten vooraf onder welke voorwaarden zij een bijdrage van de overheid mogen verwachten aan hun campagne.

Rol 7: PR-boosterLokale overheden hebben in de regel goede communicatiekanalen naar bewoners en naar andere overheden (gemeenten, provincies) toe. Die kanalen kunnen worden ingezet om crowdfundingcampagnes onder de aandacht te brengen. De overheid is als het ware een PR-booster voor de initiatiefnemer. Gemeenten pakken deze rol soms spontaan op, door op sociale media berichtgeving te posten over lokale crowdfundingcampagnes. Voor campagnes in krimpgebieden is vooral interessant of de lokale overheid kan helpen om de campagne ook over gemeentegrenzen heen bekendheid te geven.

Rol 8: MatchmakerSoms zijn overheden bij uitstek de partij die over contacten beschikt met organisaties en ondernemers die relevant kunnen zijn voor een

Page 63: De crowd en de krimp

65

initiatiefnemer van crowdfunding. In dat geval kan de overheid als een soort matchmaker optreden. Structureel zien we dat nauwelijks gebeuren, maar er zijn legio voorbeelden van campagnes waarbij de overheid andere partijen heeft aangehaakt. Voor je Buurt organiseerde bijvoorbeeld in steden als Amsterdam, Utrecht en Maastricht speeddates voor initiatiefnemers van campagnes met ambtenaren. Een van de belangrijkste opbrengsten van die bijeenkomsten is dat initiatieven naar huis gaan met nieuwe, via hun gesprekspartners verkregen contacten met derden die de campagne kunnen versterken of mogelijk fi nancieel willen steunen.

Rol 9: MatchfunderAls matchfunder wordt de overheid zelf fi nancieel supporter van een crowdfundingcampagne. Matchfunding zou ook onder de ‘Moedig aan!’ kunnen worden geplaatst, omdat het bestaan van een matchingsregeling een directe stimulans is om met crowdfunding aan de slag te gaan. Er zijn tal van constructies van matchfunding denkbaar waarover we elders hebben geschreven, en die ook steeds meer door (vermogens)fondsen worden ingezet.4 Constructies variëren van startbijdragen aan het begin van een campagne tot eindbijdragen waarbij een initiatiefnemer bijvoorbeeld de laatste 20 procent van het doelbedrag uit publieke middelen krijgt. Bij matchfunding bepaalt de overheid zelf onder welke voorwaarden aan een crowdfundingcampagne wordt bijgedragen. Matchfunding kan een interessante optie zijn in krimpregio’s om leefb aarheidsprojecten toch het stempel van support te geven van de overheid, maar de opzet en uitvoering ervan bij de bewoners en ondernemers zelf te laten.

4 Zie de publicatie ‘Slimme subsidie door koppeling crowdfunding’ (2015) https://

www.voorjebuurt.nl/wp-content/uploads/2015/06/Slimme-subsidie-door-koppe-

ling-crowdfunding-Voor-je-Buurt.pdf

Page 64: De crowd en de krimp

66

Doe het zelf!De tiende rol staat los van de andere negen doordat de overheid zelf als initiatiefnemer van een crowdfundingcampagne optreedt.

Rol 10: InitiatiefnemerIn Nederland komt het eigenlijk niet voor dat lokale overheden zelf een crowdfundingcampagne starten, maar in principe kan het wel. Aan de overzijde van de Atlantische Oceaan, in de Verenigde Staten, is door overheden al meer geëxperimenteerd met het starten van crowdfundingcampagnes voor publieke goederen en diensten. Citizinvestor is het bekendste Amerikaanse platform dat zich geheel op overheden als initiatiefnemer richt.5 Via dat platform zijn door gemeenten campagnes gestart voor projecten die variëren van de aanschaf van een nieuw fi etsenrek voor een paar honderd dollar tot een uitlaatpark voor honden van meer dan tachtigduizend dollar.

Als je er als overheid over denkt om zelf een campagne te starten dan is het verstandig om een paar zaken in overweging te nemen. Ten eerste zul je als overheid eerder dan als particulier of ondernemer tegen de kritische vraag aanlopen of het initiatief niet gewoon uit de reguliere middelen kan worden bekostigd. Iedereen krijgt toch al een blauwe envelop in de brievenbus, dus waarom zou je nog eens extra bijdragen? Ten tweede moet je je ervan bewust zijn dat crowdfunding mensen persoonlijk aanspreekt om om mee te helpen, en dat dat het beste werkt als de initiatiefnemer ook een gezicht heeft . Letterlijk. Met andere woorden, zorg dat er een duidelijk herkenbaar en aanspreekbaar team achter de campagne zit, en dat die mensen ook voldoende tijd en energie in de campagne kunnen steken. Die tip geldt overigens ook voor grotere bedrijven of organisaties die met crowdfunding aan de slag willen.

5 Ook in de VS blijft crowdfunding door overheden vooralsnog zeer beperkt. Via

Citizinvestor rondden tot en met november 2015 24 gemeenten succesvol een crowd-

fundingcampagne af. Er werd in totaal ongeveer $265.000 ingezameld.

Page 65: De crowd en de krimp

67

SlotopmerkingHet invulling van de rol die je als lokale overheid op je neemt ten aanzien van crowdfunding in een krimpgebied is deels een politieke en bestuurlijke keuze. In dit beknopte handboek hebben we laten zien dat crowdfunding in opkomst is en dat civic crowdfunding een dynamisch en spannend segment van de crowdfundingmarkt is. We hebben aangegeven dat civic crowdfunding niet alleen om het geld gaat, maar vooral om het creëren van actief betrokken community’s rondom een project, activiteit, plek of onderneming. We lieten zien dat bij het opzetten van een campagne heel wat komt kijken, maar dat crowdfunding absoluut een bijdrage kan leveren aan het aanpakken van leefb aarheidsvraagstukken in krimpregio’s.

Op welke manier je je als overheid dan ook wilt verhouden tot initiatiefnemers die via crowdfunding de leefb aarheid willen verbeteren, zorg dat je de ‘blije energie’ die van civic crowdfundingcampagnes uitgaat niet uitblust. Het kon namelijk wel eens zo zijn dat de belangrijkste bijdrage die crowdfunding op leefb aarheid in krimpregio’s kan hebben, is dat het zichtbaar maakt hoeveel positiviteit er in de regio’s met bevolkingsdaling bestaat, en dat het helpt om meer mensen in een actieve, positieve houding te brengen om samen mooie dingen tot stand te brengen.

Page 66: De crowd en de krimp

68

Page 67: De crowd en de krimp

69

Over Voor je Buurt

Er waait een frisse wind door de dorpen en steden van Nederland. Overal zijn bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties bezig met creatieve ideeën en projecten voor hun omgeving. Buurttuinen. Nieuwe zorgconcepten. Ontmoetingsplekken. Bewonersbedrijven. Lokale festivals. Lokale producten. We kunnen nog wel even doorgaan.

Maak plaats voor de nieuwe plaatsmakerAl dit soort lokale initiatieven geven invulling aan hoe onze buurten, dorpen en steden er nu en in de toekomst uitzien. Mensen geven kleur aan hun eigen omgeving en woonplaats. Zo zijn er steeds meer nieuwe ‘plaatsmakers’ die lokaal zelf initiatief nemen en het verschil maken.

Onze missieVoor je Buurt is opgezet om de nieuwe plaatsmakers te helpen om hun idee en droom te realiseren via een campagne waarbij geld, hulp en materiaal wordt ingezameld. We begeleiden initiatiefnemers met het opzetten van hun campagne, fungeren als coach en helpdesk tijdens de campagne, en brengen mensen zowel lokaal als nationaal in contact met anderen die aan het succes van een campagne kunnen bijdragen. Dat doen we inidividueel, maar ook in groepen via workshops en specials (speciale trajecten en live crowdfunding events).

Page 68: De crowd en de krimp

70

Crowdfunding voor lokale initiatieven met een maatschappelijke impact wordt steeds vaker ‘civic crowdfunding’ genoemd. Bij Voor je Buurt verwachten we dat civic crowdfunding de komende jaren nog behoorlijk gaat groeien.

Maar niet zonder slag of stoot.

Want civic crowdfunding schuurt. Tegen bestaande beleids- en planvorming. Tegen bestaande fi nancieringsmechanismen. Tegen bestaande democratische besluitvorming. De overheid doet overal een stap naar achteren, maar dat betekent niet meteen dat daarmee ruimte voor nieuwe plaatsmakers ontstaat. Probeer bijvoorbeeld maar eens een nieuw lokaal zorgconcept te lanceren. Je loopt waarschijnlijk direct tegen wetgeving, aanbesteding- en inkoopregels en andere obstakels aan. Soms gaan mensen daarom crowdfunden om druk te kunnen zetten op andere partijen. Bewoners in Deventer startten via Voor je Buurt bijvoorbeeld een campagne om een stukje groen in de wijk te kunnen behouden. Met succes overigens!

Samen met gemeenten, fondsen en andere partnersBij uitstek bij civic crowdfunding heeft dus ook de overheid een rol. En soms ook partijen zoals woningcorporaties of gebiedsontwikkelaars. Voor je Buurt werkt daarom nauw samen met zulke partijen en probeert voortdurend nieuwe constructies uit waardoor nieuwe plaatsmakers ook sámen met ‘oude’ plaatsmakers kleur kunnen geven aan buurten, dorpen en steden.

In partnerschappen verzorgen we portals voor civic crowdfunding in gemeenten en regio’s, geven we trainingen en advies en voeren we praktisch onderzoek uit (zoals in de krimpregio’s). Verschillende regionale en nationale fondsen waaronder het VSBfonds en Fonds1818 hebben speciale regelingen via Voor je Buurt, waarmee zij bijdragen aan crowdfundingcampagnes.(‘matchfunding’).

We houden ervan om nieuwe mensen en organisaties te leren kennen. Neem gerust contact met ons op: [email protected], www.voorjebuurt.nl, 020-3377055.

Page 69: De crowd en de krimp

71

Over de auteursMartijn Arnoldus is directeur van Voor je Buurt en heeft een achtergrond in de sociale geografi e en sociale innovatie. Aster van Tilburg is adviseur civic crowdfunding bij Voor je Buurt. Lisanne Holwerda is bij Voor je Buurt crowdfundingadviseur voor de noordelijke provincies.

Page 70: De crowd en de krimp