De conjunctuurindicatorenDe kwartaalrekeningen en de conjunctuurenquêtes

Isabelle BrumagneJean-Paul Vonck

Brussel, 21 oktober 2009

De economische activiteit omschrijven2 / 34

Overzicht van de uiteenzetting

1. Wat dient er onder conjunctuur te worden verstaan? Waarom wordt ze geraamd?

2. Hoe wordt de conjunctuurontwikkeling geraamd? Traditionele statistieken versus conjunctuurenquêtes

3. De kwartaalrekeningen (principes, kalender, ramingsmethode)

4. De conjunctuurenquêtes (historiek, principes, opbouw v/d indicatoren)

5. Correcties voor seizoeninvloeden en kalendereffecten

De economische activiteit omschrijven3 / 34

Conjunctuurcyclus

Conjunctuur

= economische toestand op een bepaald ogenblik

= schommeling van meerdere economische activiteiten

vraag, tewerkstelling, enz.

Economische cyclus

Duur van een cyclus: 1,5 tot 8 jaar

Statistische indicatoren:

- basisstatistieken (industriële productie, enz.)

- kwartaalrekeningen

- conjunctuurenquêtes

t1 t2 t3 t4

1 cyclus

tijd

trend

bbp

dal

dal

expa

nsie

piek

piek

expa

nsie

recessie

De economische activiteit omschrijven4 / 34

Belangrijkste conjunctuurindicatoren en hun verspreidingskalender(aantal dagen na afloop van het kwartaal)

t -10 t+30 t+55 t+70 t+75 t+120

* Enquête * Bbp-flashraming

* Industriële productie

* Btw-statistieken

* 2e bbp-raming

* Buitenlandse handel

* 3e bbp-raming

De economische activiteit omschrijven5 / 34

De kwartaalrekeningen en de conjunctuur-barometer van de Nationale Bank van België

Bbp naar volume (linkerschaal)

Veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar

Afgevlakte curve

Brutocurve

Algemene conjunctuurindicator van de NBB (rechterschaal)

Correlatie bbp - conjunctuurcurve

0,84

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

De economische activiteit omschrijven6 / 34

Nut van de conjunctuurindicatoren

Evaluatie van de conjuncturele toestand

Versnelling / vertraging van de economische groei Keerpunten van de conjunctuurcyclus Oorzaken en bepalende elementen (binnenlandse vraag,

buitenlandse vraag, industrie, diensten, enz.) Vooroplopende eigenschap (bv. België t.o.v. Europa)

Voorspellingen en vooruitzichten van de toekomstige bbp-groei

Informeel (grafiek) Volgens een model

De economische activiteit omschrijven7 / 34

Keerpunten: de Belgische indicator als voorop-lopende indicator voor de Europese economie

-40

-30

-20

-10

0

10

1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009

-40

-30

-20

-10

0

10

Indicator verwerkende nijverheid Europa Keerpunt

Indicator verwerkende nijverheid België Keerpunt

De economische activiteit omschrijven8 / 34

Kwartaalrekeningen

exhaustieve statistieken

(totale populatie)

resultaten worden pas op termijn verkregen (hoewel flink ingekort)

+ revisies

ex-post

kwantitatief

volledig en coherent beeld

Conjunctuurenquêtes

steekproef

real-time informatie

(geen grondige maar snelle enquêtes over de lopende maand)

+ geen revisie

onmiddellijk

kwalitatief

onvolledig beeld

De economische activiteit omschrijven9 / 34

De kwartaalrekeningen

De economische activiteit omschrijven10 / 34

Doelstellingen van de kwartaalrekeningen

Enige volledige en coherente korte-termijnindicatoren

(samenvoegen van de informatie uit verschillende

statistische bronnen)

Informatiebron voor de economische schommelingen:

Observatie van vroegere conjunctuurcycli

Uitgangspunt voor vooruitzichtswerk

De economische activiteit omschrijven11 / 34

Kwartaalrekeningen = "deel van de nationale rekeningen, consistente set van transacties, rekeningen en saldi op kwartaalbasis"

Zelfde principes / zelfde definitiesdan de jaarlijkse nationale rekeningen ( => ESR 1995 )

Bron: "Handbook on Quarterly National Accounts" Eurostat, 1999

Definities

De economische activiteit omschrijven12 / 34

Vereenvoudigde structuur

Totale economie

7 bedrijfstakken

Grote aggregaten

Indirecte ramingsmethode: omzetting van jaar- naar

kwartaalcijfers

Focus: groei / volume

Drie belangrijke verschillen

De economische activiteit omschrijven13 / 34

Publicatiekalender(aantal dagen na afloop referentiekwartaal)

"Flash"-raming van de bbp-groei

t+30 bbp-groei communiqué

Kwartaalaggregaten t+70

3 invalshoeken

+ rekeningenstelsel

+ arbeidsmarkt

communiqué

+ Belgostat

Kwartaalrekeningen t+120

3 invalshoeken

+ rekeningenstelsel

+ arbeidsmarkt

+ overheidssector

communiqué

+ Belgostat

+ papier

De economische activiteit omschrijven14 / 34

Revisieprocedures

3 redenen tot revisie:

Wijziging in de jaarlijkse nationale rekeningen

Update basisgegevens

Correctie voor seizoeninvloeden

De economische activiteit omschrijven15 / 34

Algemene methode: de indirecte methode(of omzetting van jaar- naar kwartaalcijfers)

Verantwoording: de basisbronnen van de jaarlijkse nationale rekeningen zijn niet beschikbaar op kwartaalbasis

3 fases:

Keuze van de kwartaalindicatorKalibratie: de evolutie van de kwartaalindicator afstemmen

op de jaarreeksAfstelling: de verschillen tussen de gekalibreerde indicator

en de jaarreeks worden over de 4 kwartalen verdeeld

De economische activiteit omschrijven16 / 34

De drie invalshoeken van het bbp - Productie

Raming van de toegevoegde waarde per bedrijfstak

Belangrijkste indicatoren

Volumes (waarden = volumes x prijzen)

Industriële productie (landbouw, industrie)

Waarden (volumes = waarden / prijzen)

Btw-omzet (diensten over het algemeen)

Prijzen

Prijzen van de industriële productie

Consumptieprijzen

De economische activiteit omschrijven17 / 34

De drie invalshoeken van het bbp - Bestedingen

Consumptieve bestedingen van de particulieren en van de overheid / investeringen / in- en uitvoer / veranderingen in voorraden

(verschaft het evenwicht met de productieoptiek) Belangrijkste indicatoren

Waarden (volumes = waarden / prijzen) Btw (consumptieve bestedingen en investeringen) Betalingsbalans (in- en uitvoer van diensten en toerisme)

Volumes (waarden = volumes x prijzen) Buitenlandse handel (in - en uitvoer van goederen)

Prijzen Consumptieprijzen Productieprijzen van de investeringsgoederen Prijzen van de buitenlandse handel

De economische activiteit omschrijven18 / 34

De drie invalshoeken van het bbp - Inkomens

Beloning van werknemers / bruto exploitatieoverschot en bruto gemengd inkomen / nettobelastingen op productie en invoer

enkel tegen lopende prijzen de som van het bruto exploitatieoverschot en het bruto

gemengd inkomen verschaft het evenwicht met de productieoptiek

Indicatoren RSZ (beloning van werknemers = brutolonen +

werkgeversbijdragen) gegevens van de overheid (nettobelastingen)

De economische activiteit omschrijven19 / 34

Statistieken m.b.t. de arbeidsmarkt en de werkgelegenheid

Verschil: directe raming 7 bedrijfstakken (A7) / loontrekkenden &

zelfstandigen / binnenlandse en nationale werkgelegenheid / arbeidsvolume werknemers (aantal gewerkte uren)

Indicatoren:

Gedetailleerde gegevens RSZ

RSVZ

Na 70 dagen: econometrische raming

De economische activiteit omschrijven20 / 34

Statistieken m.b.t. de arbeidsmarkt - Lonen

Totale beloning van werknemers (D.1) voor

7 bedrijfstakken (A7)

Indicatoren:

Gedetailleerde gegevens RSZ

Gegevens overheid

Aantal werkzame personen

Indexcijfer van de conventionele lonen

De economische activiteit omschrijven21 / 34

De conjunctuurenquêtes

De economische activiteit omschrijven22 / 34

1954: Start conjunctuurenquêtes van de NBB n.a.v. een verzoek van het VBO

1962: Start harmonisatie van de enquêtes door de EU

Vanaf 1970: Van 2.000 naar ruim 5.000 ondernemingen

1972, 1983, 1990:Opeenvolgende revisies van de conjunctuurindicator

1994:Uitbreiding enquête naar dienstverlening aan bedrijven

1999:Publicatie van een artikel in The Wall Street Journal: de conjunctuurindicator van de NBB is een goede voorspeller van de economische groei in het eurogebied

2009:Laatste methodologische revisie van de conjunctuurindicator

Historisch overzicht

De economische activiteit omschrijven23 / 34

Principe

Op regelmatige tijdstippen een representatief staal van economische actoren (ondernemingen en huishoudens) op snelle en betrouwbare wijze ondervragen teneinde informatie te verzamelen over de conjunctuur en de te verwachten korte-termijnontwikkeling (detectie van keerpunten) (eenvoudige kwalitatieve vragen, bv. werkgelegenheid, activiteit, ...).

De economische activiteit omschrijven24 / 34

Enquêtes van de Nationale Bank van België

Frequentie Enquête Resultaat Sinds

Maandelijks Conjunctuurenquête Conjunctuurindicator 1954

Consumentenenquête Consumentenvertrouwen 1985

DriemaandelijksPeiling naar de productiecapaciteit in

de verwerkende nijverheidBezettingsgraad van het

productievermogen1962

Enquête naar de kredietverlening en kredietvoorwaarden

(Bank Lending Survey en enquête bij de ondernemingen)

Volgens de perceptie langs de aanbodzijde (banken)

2002

Volgens de perceptie langs de vraagzijde (ondernemingen)1 2009

Zesmaandelijks

Investeringsenquête

Jaargroei investeringen

1958Jaarlijks

Algemene informatie(economische bestemming, financiering en determinanten van de investering)

Eenmalige enquêtes: bv. prijszettingsgedrag bij de Belgische bedrijven (maart 2004), loonvorming in de Belgische ondernemingen (oktober 2007).

Enquêtes op vertrouwelijke basis: enquête bij de architecten (bouwontwerpen), trimesteriële conjunctuurenquête in de bouw, enquête naar de omzet van de handel in bouwmaterialen en meubelen.

1 Op basis van 2 vragen (tevredenheidsgraad over en verloop van de kredietvoorwaarden). Deze vragen werden voorheen opgenomen in de investeringsenquête van het najaar (op jaarbasis sinds 2002), maar maken nu deel uit van een afzonderlijke enquête die bij de ondernemingen op kwartaalbasis wordt afgenomen.

De economische activiteit omschrijven25 / 34

Metadata per bedrijfstak(2006)

BedrijfstakkenVerwerkende

nijverheidHandel Bouw Diensten

Sinds 1954 1954 1956 1994

Populatie (totale)1 22,936 33,100 29,831 27,888

Steekproef 1,950 1,300 1,050 1,100

Dekkingsgraad (pct.)2 33 23 22 28

Responsgraad (pct.) 96 94 96 90

1 Aantal ondernemingen die een jaarrekening neerlegden bij de Balanscentrale.2 In procenten van de totale omzet (industrie, handel) of van de werkgelegenheid (bouw, diensten) in de bedrijfstak.

De economische activiteit omschrijven26 / 34

Soorten vragen in de conjunctuurenquête

Recente ontwikkelingen Activiteit / omzet Werkgelegenheid Prijzen

Beoordelingen Activiteit / omzet

Vooruitzichten Activiteit / omzet Totale vraag Werkgelegenheid Prijzen

De economische activiteit omschrijven27 / 34

Recente ontwikkelingen

Uw productietempo is t.o.v. vorige maand:

versneld

onveranderd gebleven

vertraagd

De economische activiteit omschrijven28 / 34

Beoordelingen

Uw activiteit is voor de periode van het jaar:

hoger dan normaal

normaal

lager dan normaal

De economische activiteit omschrijven29 / 34

Vooruitzichten

In de komende 3 maanden zal uw activiteit:

belangrijker zijn

even belangrijk zijn

minder belangrijk zijn

dan gewoonlijk gedurende die periode van het jaar

De economische activiteit omschrijven30 / 34

Berekening brutoresultaten

30

25

40

20

45

50

35

15

25

30

20

40

45

55

25

Vraag 1

Vraag 2

Vraag 3

Vraag 4

Vraag 5

+ = ─

De economische activiteit omschrijven31 / 34

+ = - saldo

vraag 1 60 30 10 +50

vraag 2 50 10 40 +10

vraag 3 20 20 60 -40

vraag 4 30 40 30 0

De economische activiteit omschrijven32 / 34

Aggregatie brutoresultaten

De economische activiteit omschrijven33 / 34

Correctie voor seizoen- en kalenderinvloeden

Waarom een correctie?

Correctie voor kalendereffecten

Standaardkalender

Lengte van de kwartalen / aantal en aard werkdagen

(1 tot 6 regressievariabelen) / Paseneffect

Correctie voor seizoeninvloeden

De economische activiteit omschrijven34 / 34

Cvs cjo: voorbeeld voor de bedrijfstak "Machines, apparaten en werktuigen"

1350

1400

1450

1500

1550

1600

1650

1700

1750

02q1 02q3 03q1 03q3 04q1 04q3 05q1 05q3 06q1 06q3

brut cvs cvscjo

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

02q1 02q3 03q1 03q3 04q1 04q3 05q1 05q3 06q1 06q3

cvs cvscjo

De economische activiteit omschrijven35 / 34

De kwartaalrekeningen en de conjunctuur-barometer van de Nationale Bank van België

Bbp naar volume (linkerschaal)

Veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar

Afgevlakte curve

Brutocurve

Algemene conjunctuurindicator van de NBB (rechterschaal)

Correlatie bbp - conjunctuurcurve

0,84

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20