De canon van Overijssel

De Canon van Overijssel

50 vensters op de geschiedenis van Overijssel

november 2006

2 De Canon van Overijssel

Voorwoord

U heeft de Canon van Overijssel in de hand en dat is maar goed ook.

In de Canon van Nederland (http://www.entoen.nu/) komt Overijssel

nauwelijks aan bod, eigenlijk alleen bij het venster op de Hanze. Bij

het venster op de patriotten wordt de Overijsselse patriottenleider

Joan Derk van der Capellen tot de Pol niet eens met name genoemd

en bij het venster op de grondwet heet Johan Rudolf Thorbecke een

staatsrechtgeleerde. Maar dat zijn geboorte in het liberale en

democratische Zwolle plaatsvond, waardoor hij openstond voor het

gedachtegoed, noodzakelijk voor die liberale grondwet, dat wordt

eenvoudigweg genegeerd.

Er is dus duidelijk behoefte aan de Canon van Overijssel.

De Canon van Nederland is tot stand gekomen na moeizaam

overleg van ruim een jaar door een commissie van negen geleerden.

Wij prijzen ons gelukkig, dat de Canon van Overijssel in één maand

is samengesteld door één geleerde, de scheidende provinciaal

archiefinspecteur van Overijssel, mr. Caspar van Heel (1943).

1


Ter gelegenheid van zijn afscheid ontvangt u dit exemplaar.

Het provinciaal bestuur van Overijssel hoopt dat de Canon van

Overijssel tot evenveel discussie aanleiding zal geven als de Canon

van Nederland.

mr. G.J. Jansen,

Commissaris van de Koningin in de provincie Overijssel


De Canon van Overijssel


ca. 222 Een groep Twenthen, onderdeel van een cohort

Friezen, verdedigt de grenzen van het Romeinse rijk

in het noorden van Engeland tegen de Picten en de

Schotten; zij richten een altaarsteen op in de Hadrian

Wall.

ca. 770 Lebuïnus, een angelsaksische missionaris, sticht het

eerste christelijke kerkje op Overijssels grondgebied,

in Deventer. Korte tijd later werkt Plechelmus in

Oldenzaal en omgeving. De kerken in Deventer en

Oldenzaal zijn aan deze missionarissen gewijd.

797 De allereerste keer dat in een schriftelijke bron een

Overijsselse plaats genoemd wordt: Mander en

Hezinge (gemeente Tubbergen. Hezinge ligt op de

grens met Bentheim (D)).

944 en later De bisschop van Utrecht verwerft landsheerlijke rech-

ten in delen van Overijssel, dat daardoor uitgroeit tot

een bestuurlijke eenheid.

1040 Het lijkt er op dat er nog een zelfstandig graafschap

Twenthe bestaat. De bisschop van Utrecht brengt

daarin verandering.

1160 Het oudste klooster van Overijssel is de abdij van

Weerselo. Voordien waren er vele abdijen, zoals

Werden, Fulda en St. Bertijns te St. Omer, die een rijk

goederenbezit in Overijssel hadden.

2


1227 In de slag bij Ane tegen de opstandige Drenthen ver-

loren de bisschop van Utrecht en talrijke ridders het

leven. Gesproken kan worden van de Overijsselse (of

Drentse) guldensporenslag.

1227 Kampen wordt voor het eerst genoemd; de stad zal

uitgroeien tot een soort Europoort van de middeleeu-

wen, de kooplieden varen vooral op de Oostzee, maar

ook naar Zuidwest-Frankrijk.

1230 Zwolle is de eerste plaats in Overijssel die stadsrech-

ten krijgt. Deventer en Oldenzaal waren vanouds al

steden. In totaal heeft Overijssel 22 steden en stadjes

gehad.

1249 Het oudst bekende gilde in Overijssel is het koop-

mansgilde te Deventer.

1294 Zwolle sluit zich aan bij de Duitse Hanze. Alle Overijs-

selse steden waren later lid van de Hanze. Deventer,

Kampen en Zwolle waren volwaardig lid en de andere

steden fungeerden als dochtersteden van deze drie

grote hanzesteden.

1308 Bisschop Gwijde van Utrecht geeft op de Spoolder-

berg een dijkrecht aan Salland.

1327 Doordat Steenwijk dezelfde stadsrechten als Deven-

ter, Kampen en Zwolle krijgt, hoort het gebied rond

Steenwijk voortaan tot Overijssel.

1331 De bisschop koopt de heerlijkheid Diepenheim en

breidt Overijssel daarmee uit in het zuidoosten. In

1407 koopt de bisschop de heerlijkheid Kuinre waar-

door Overijssel naar het noordwesten wordt uitge-

breid.


1336 De bisschop is genoodzaakt Overijssel te verpanden

aan de graaf van Gelre. In 1346 ziet de nieuwe bis-

schop Jan van Arkel mogelijkheid het pandschap te

lossen.

1347 Herman van Twickelo koopt het huis Eysing bij Delden;

dit kan gezien worden als het begin van het latere

landgoed Twickel. In Overijssel kwamen in de loop

van de eeuwen veel adellijke landgoederen tot stand.

De bewoners van deze havezathen, de Overijsselse

ridderschap, maakten samen met de steden Deventer,

Kampen en Zwolle deel uit van het provin ciaal bestuur.

1363 De grootste indijking van Nederland tot dan toe,

Mastenbroek geheten, is voltooid en het grondgebied

wordt nu verdeeld onder de participerende ontginners.

1379 Geert Grote (Deventer 1340-1384) begint met zijn

boetepreken rond te reizen; hij wordt de stichter

van de moderne devotie. In 1387 wordt het kloos-

ter Windesheim gesticht, het eerste klooster van de

moderne devotie. Spoedig is dit klooster van reguliere

kanunniken van de orde van St. Augustinus het moe-

derklooster van een congregatie met uitstraling tot

in Zwitserland en Polen. In het zusterklooster op de

Agnietenberg bij Zwolle schrijft Thomas a Kempis (ca.

1380-1472) ‘De Navolging van Christus’ (vanaf 1424).

De moderne devoten hervormen ook het onderwijs.

Zelfs Erasmus zou op school gegaan zijn bij de broe-

ders des gemenen levens.

1477 Het eerste boek in Deventer wordt gedrukt door

Richard Pafraet (ovl. 1512).

1528 De bisschop van Utrecht draagt het landsheerlijk

gezag over het Oversticht over aan Karel V. Overijssel

krijgt een stadhouder, Georg Schenck van Touten-

burg.


1553 Karel V stelt het Hof van kanselier en raden in voor

Overijssel, Lingen en Drenthe, wat veel weerstand

wekt. In 1573 wordt het Hof buiten spel gezet en in

1578 opgeheven.

1559 De paus sticht in de Nederlanden op verzoek van

Philips II nieuwe bisdommen om de contrareformatie

te bevorderen, onder andere in Deventer. De refor-

matie had echter in de noordelijke Nederlanden vaste

voet aan de grond gekregen.

1578 De Staten van Overijssel komen voor het eerst op

eigen initiatief bijeen. Vanaf 1593 wordt het College

van Gedeputeerde Staten definitief het dagelijks be-

stuur van de provincie. Overijssel is één van de zeven

soevereine staten, die de statenbond De Verenigde

Nederlanden vormen. Het provinciaal bestuur wordt

als vanouds gevormd door de ridderschap en de drie

IJsselsteden Deventer, Kampen en Zwolle. De kleine

steden en het platteland blijven buiten het provinciaal

bestuur.

1626 Na de verovering van Oldenzaal door de Friese stad-

houder Ernst Casimir (1573-1632) en de verdrijving

van het Spaanse garnizoen, wordt heel Overijssel

weer door één provinciaal bestuur geregeerd, waar-

aan alleen gereformeerde mannen mogen deelheb-

ben.

1667 Gesina ter Borch (Zwolle 1633-Deventer 1690), schil-

deres en tekenaar, stamt uit een bekende Overijsselse

schildersfamilie.

1672-1675 Christoph Bernhard graaf van Galen, bisschop van

Münster, alias Bommen Berend (1606-1678), bezet

Overijssel. De rooms-katholieken worden in het

bestuur van stad en land hersteld. Na zijn vertrek ver-

dwijnen ook de katholieken uit de bestuursfuncties.


1781 Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784)

verspreid het pamflet ‘Aan het volk van Nederland’.

Mede door zijn toedoen kwam er in Twenthe in 1783

een eind aan de drostendiensten. Hij was de onbe-

twiste leider van de patriotten in Oost-Nederland.

1795 Franse troepen lopen ook Overijssel onder de voet;

begin van de Bataafse tijd. Afschaffing van de heer-

lijke rechten, maar ook van de horigheid.

1798 Overijssel gaat op in het Bataafse departement van de

Oude IJssel. In 1801 wordt Overijssel echter weer een

eigen departement.

1805 De Deventenaar Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-

1825) wordt raadpensionaris (soort president) van

het Bataafse Gemenebest, maar het volgende jaar al

wordt hij door Napoleon vervangen en wordt diens

broer Lodewijk Napoleon koning van Holland.

1809 Door de aanleg van de Dedemsvaart wordt Noord-

oost-Overijssel ontsloten.

1814 Herstel provinciaal bestuur en Provinciale Staten met

ridderschap, steden en − nieuw – de landelijke stand.

1818 De eerste Overijsselse gemeentelijke herindeling voor-

ziet in een groot aantal splitsingen van gemeenten in

een stadsgebied en een ambtsgebied. De gemeen-

ten Stad Delden en Ambt Delden waren daarvan het

laatste overblijfsel (tot 2000).

1825 Een watersnoodramp in Noordwest-Overijssel vergt

honderden mensenlevens. Als gevolg daarvan werd

de waterschapsorganisatie drastisch herzien, met veel

regie voor de provincies.


1835 De eerste Christelijk Afgescheiden gemeente van

Overijssel wordt door ds. Anthonie Brummelkamp

(1811-1888) in Genemuiden gesticht. Later is

ds. Albert van Raalte (1811-1876) daar predikant, die

echter in 1846 met een grote groep aanhangers

emigreert naar Michigan. Een andere groep afge-

scheiden emigranten onder leiding van ds. Seine Bolks

(1814-1894) sticht in 1848 in Michigan de nederzet-

ting Overisel. In 1854 stichten de afgescheidenen

hun eigen opleiding voor predikanten in Kampen. Als

gevolg van de vrijmaking (1944) zijn daar nu twee

theologische universiteiten.

1836 De Nederlandse Handelsmaatschappij sticht een fac-

torij in Nijverdal, later sticht Thomas Ainsworth (1795-

1841) er een textielfabriek: de Twentse textielindustrie

gaat van de grond komen.

1848 De Zwollenaar Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872)

stelt een nieuwe Nederlandse grondwet op. De rol,

de positie en het takenpakket van de provincies wordt

stevig verankerd in de provinciale wet (1851). De

Overijsselse ridderschap verliest definitief de bestuur-

lijke macht in de provincie.

1862 De binnenstad van Enschede (inclusief het stads-

archief) gaat door brand verloren. Ook Genemuiden

(1868) en Vriezenveen (1906) leden onder grote

branden.

1868 De machinefabriek Stork in Hengelo maakt de econo-

mische bloei van de Twentse textielnijverheid tot de

Twentse textielindustrie mogelijk.

1886 Bij Delden wordt zout in de grond ontdekt. Vanaf

1919 wordt dit zout, vooral bij Boekelo, gewonnen.


1894 In Zwolle wordt de Sociaal Democratische Arbeiders

Partij opgericht. Dit is de voorganger van de Partij van

de Arbeid.

1896 De Tubbergse burgemeesterszoon monseigneur

Herman Schaepman (1844-1903) schrijft het

programma voor de een jaar na zijn dood opgerichte

Rooms-Katholieke Staatspartij, indirecte voorganger

van het Christen Democratisch Appel.

1919 Gaatske Adriana Ladenius (1883-1953) wordt het

eerste vrouwelijke Statenlid van Overijssel en blijft dat

tot 1950, met uitzondering van de oorlogsjaren, toen

de bezetter het Statencollege had ontbonden.

1963 De Technische Hogeschool Twente wordt geopend in

Drienerlo (Enschede). Sinds 1986 is dat de Universiteit

Twente. Het is de eerste campus-universiteit van ons

land, de ondernemende universiteit.

1978 Willem Wilmink (1936-2003) begint zijn carrière als

schrijver van gedichten en liedjes voor kinderen en

volwassenen. Herman Finkers (geb. 1954) was zeer

met hem bevriend.

1986 Overijssel krijgt de huidige omvang doordat de

gemeenten Noordoostpolder en Urk naar de nieuwe

provincie Flevoland overgaan.

1996 Het al duizenden jaren hier gesproken Nedersaksisch

wordt officieel als streektaal erkend.


2000 De vuurwerkramp van Enschede vaagt de woonwijk

Roombeek weg.

2001 Bij de gemeentelijke herindeling van Overijssel wordt

het aantal gemeenten teruggebracht tot 26 (en in

2005 zelfs tot 25).

2006 ‘De vitale coalitie van de provincie Overijssel’ is een

visie op de provinciale rol als middenbestuur. Inte-

greren van beleidsterreinen en verbinden van zowel

bestuurlijke als maatschappelijke partnerorganisaties

staat hierin centraal.

mr. Caspar van Heel

30 november 2006

Colofon

Uitgave

Provincie Overijssel

November 2006

Tekst

mr. Caspar van Heel,

provinciaal archiefinspecteur

Coördinatie en vormgeving

Eenheid Bestuurlijke Aangelegenheden

Print

Team Documentproducties

Oplage

250 exemplaren

Illustraties

Uit verschillende bronnen.

Mogelijke rechthebbenden wordt

verzocht contact op te nemen met het

team Communicatie, tel. 038 499 92 00

Adresgegevens

Provincie Overijssel

Luttenbergstraat 2

Postbus 10078

8000 GB Zwolle

Telefoon 038 499 92 55

Fax 038 425 48 01

www.overijssel.nl

[email protected]

De canon van Overijssel

Documents

Transcript of De canon van Overijssel