Blok 1.5

Opleiding kinesitherapie Academiejaar 2007 2008

De biologie van stress

Frank Vandenabeele, MD, PhD.

Stress - inleidingDysbalans belasting/belastbaarheidfysiek psychologisch

Eustress versus distressEustressadaptatie aan de gestelde eisen ervaren v/d situatie als stimulerend & uitdagend

Distressnadelige effecten op het psychologische en biologische functioneren

Objectieve feiten versus subjectieve inschatting patint Chronische stress p lichamelijke (somatische) veranderingen (de stress-reactie)Orgaan- en weefselspecifieke veranderingenVerhoogde spiertonus Toegenomen pijnzin Kwalitatieve varnderingen i/h bindweefselMechanische belastbaarheid Vertraagd weefselherstel

Fysiotherapeutisch belang v/d kennis van neuro(psycho)fysiologie (biologie) van stressVerklaarbaar maken van stress-gerelateerde somatische veranderingen in het dagelijks leven (het betekenisniveau) Invloed op de keuze van de fysiotherapeutische interventie en zijn parameters

De sleutel voor het leven: balans belasting/belastbaarheid

Eustress

Distress

Stress, gezondheid en welzijn 3 kernvragenIs het de stress of de stressor? Stress: een lichamelijke en psychische respons op een uitdaging of een bedreigende situatie (de stressrespons) Stressoren: stressvolle stimuli of situaties Rampen Maatschappelijke stressoren Burn-out Ergernissen

Wat zijn de lichamelijke effecten van stress?Biologische responsen Gedragsmatige responsen

Wat is onze psychologische reactie op stress?

Wat zijn de lichamelijke effecten van stress? De lichamelijke reactie op bijna elke soort stressor ontvouwt zich in een bepaalde volgorde:1) Aanvankelijk arousal- acute stress: tijdelijk patroon van arousal; stressor met een duidelijk begin en einde - chronische stress: toestand van stressvolle arousal die langere tijd aanhoudt (bv jaloersheid)

2) Fight-or-flight-respons Treedt op als je je bedreigd voelt, om jezelf te beschermen; vooral bij mannen Bereiden een aroused organisme voor op een gevecht (fight) of een vlucht (flight) Leren om te vechten/vluchten versus aangeboren neiging om te vechten/vluchten

3) Interne respons van het autonome ZS en het endocriene stelsel Algemeen aanpassingssyndroom (General Adaptation Syndrome, GAS)

4) Verminderde effectiviteit v/h immuunsysteem (immunosuppressie)

Fight-or-flight - respons

Lichamelijke reacties op stress

Algemeen aanpassingssyndroom (General Adaptation Syndrome, GAS) Hans Selye De alarmreactie In het eerste stadium van stress Mobiliseren van hulpbronnen = de werkpaarden v/d stressreactie

Het weerstandstadium Stressor blijft aan, maar is niet sterk genoeg om het organisme onderuit te halen; het organisme begint zich te herstellen Uiterlijk lijkt het organisme aan de winnende hand (symptomen v:d alarmreactie nemen af) Doch: hormonale reactie + interne strijd tegen de stressor blijft doorgaan op lager niveau Cave: de druppel die de emmer doet overlopen

Het uitputtingsstadium Wanneer de stressor in het weerstandsstadium niet kan worden uitgeschakeld Symptomen v/d alarmreactie keren terug; vergezeld van krachtige autonome respons (overcompensatie v/h autonome ZS)

Het algemeen aanpassingssyndroom

Het neuroendocrien systeem en stressDe werkpaarden v/d stressreactie: Catecholaminen (Adrenaline & Noradrenaline) hypothalamus sympathicus bijniermerg - as Glucocorticoden hypothalamus hypofyse bijnierschors - as

Latente virale reactivatie

Latente virale reactivatie - De zona (herpes zoster)

Latente virale reactivatie - Koortsblaasjes (herpes simplex)

de hypothalamus sympathicus bijniermerg - asHypothalamus

Orthosympathisch ZS

Interne organen

Bijniermerg Adrenaline

Hartslag versnelt Bloeddruk verhoogt Bloedsuikerspiegel stijgt Bloedtoevoer naar maag vermindert Bloedtoevoer naar hart, hersenen en spieren neemt toe Pupillen verwijden zich

Effecten van catecholaminen: Adrenaline & Noradrenaline NOR Stimuleert de E-adrenerge receptoren v/d doelorganen Komt ter plekke vrij thv de adrenerge zenuwuiteinden v/d postganglionaire OS vezels (synaps en passage) NEUROTRANSMITTER fine-tuning Grotere respons; weerspiegeling v/d centrale activatie

ADR Stimuleert de F-adrenerge receptoren v/d doelorganen VD thv Hart & spieren Remmende werking op gladde spieren darm

Afkomstig v/h bijniermerg; komt ter plekke via de bloedbaan HORMOON ergotrope tuning Haalt brandstof (glucose) rechtstreeks uit glycogeenvoorraden in de lever (glycogenolyse)

de hypothalamus hypofyse bijnierschors - as

Effecten van glucocorticodenLevensnoodzakelijk! - in negatief daglicht: vnl gerelateerd aan distress Gluconeogenese: productie van glucose uit eiwitten & vetten p brandstof p energie Remmen een te heftige defensiereactie v/h lichaamInhiberen de synthese van ontstekingsmediatoren (Prostaglandine, IL-1) Remmen de synthese van immuunmediatoren (Lymfokinen)

Effect op het geheugen: onthouden van stressvolle gebeurtenis! Beperken van te agressieve ontstekingsreactie: remmen het opruimen van beschadigde weefsel door WBC Verminderde belastbaarheid spier-, pees- en botapparaatRemmen eiwitsynthese + vorming van glucose uit AZ i/d lever (gluconeogenese) p minder eiwitten in spieren, pezen en ligamenten Remmen DNA-transcriptie v/d fibroblasten p onvoldoende ECM en collageen

Invloed op maag p bloedende maagzwerenVnl bij hoog corticodenniveau Aantasting verzwakte beschermende bindweefsl oiv maagsap thv de bodem van een maagzweer

De ontstekingsreactie

Arousal en de neuro-endocriene stressresponsCentrale aspecifieke activatie verhoogd door emoties en motivatie Gevolgen selectiemechanismen: suboptimaal p uitputting Prikkelbaarheid Vergeetachtigheid Concentratieverlies

catecholamineniveau ADR: reflecteert meer de cardiorepiratoire & cardiovasculaire belasting NOR: reflecteert meer de mentale inspanning

Hard werken en stress Uitdagende, motiverende omgeving met veel regelruimte: Vooral stijging van het catecholamineniveau Corticodenniveau nagenoeg hetzelfde Motiveert tot mentale (hard werken) en fysieke inspanning

Hard werken (mentale inspanning) is nog geen werkstress Gevoel van controle Taak wordt als prikkelend en uitdagend ervaren

Hard werken kan op de duur toch de selectiemechanismen uitputten (langdurige hoge centrale activatie) p controle (selectie) missen & (werk)omgeving als bedreigend ervaren p corticodenniveau (bij het bereiken v/d belastbaarheidsgrens of wanneer men anticipeert die te gaan bereiken) Stress p toegenomen catecholamineniveau + toegenomen corticodenniveau Negatieve emoties (angst) en controleverlies staan bij stress centraal

Stress en het immuunsysteem

Stress maakt een persoon vatbaarder voor acute respiratoire infecties Stress vertraagd de wondgenezing

Acute, subacute en chronische stress effecten op het immuunsysteem Acute stress: effecten nog onduidelijk Subacute en chronische stress: duidelijke effecten Verminderd functioneren van T-cellen bij achterblijvende partner Immunodepressie* tijdens het examen bij studenten bij partners van patinten met ernstige ziekte (Alzheimer) bij patinten met psychiatrische stoornissen (depressie, angststoornissen) bij sociale ontwrichting en eenzaamheid

* blijft zelfs bestaan als de stressor weg is

Stress, immuunfunctioneren en weefselherstel Cellen en weefselcomponenten hebben een beperkte levensduur en moeten op een gegeven moment opgeruimd en vervangen worden. Het immuunsysteem bemiddelt i/d adaptieve capaciteiten v/h lichaam Het op kwaliteit houden v/d weefsel Weefselherstel

Overbelasting door training of trauma p herstelprogramma Loopt niet altijd venzelfsprekend! Stress = algemeen belemmerende factor voor herstel! Bv. vertraagde genezing tijdens examenperiode versus vakantie

De relatie tussen immuunveranderingen en ziekte is niet rechtlijnig

Stressmechanismen Stress heeft een effect op het immuunfunctioneren Immunologische reacties kunnen stress en gedragseffecten geven Er is een duidelijke wederkerige relatie tussen hersenen endocriene systeem immuunsysteem Rechtstreekse invloed van hormonen & neurotransmitters op immuunfunctioneren Cortisol Beta-endorfines Sympathische zenuwstelsel

Producten v/h immuunsysteem hebben invloed op de hersenen