De adoptie van Interactieve Televisie in Nederland

DE ADOPTIE VAN INTERACTIEVE TELEVISIEIN NEDERLAND

Edward van der VeenDigital Media Design 2006 / 2007Begeleidend docent: Emile Bijk

Hoe de functies van traditionele televisie kunnen bijdragen aan de ontwikkeling en acceptatie van toekomstige Interactieve Televisie diensten

E.H. van der Veen / De adoptie van Interactieve Televisie in Nederland

II

ABSTRACT

Television has conquered our living rooms since its introduction. The TV is often placed at a

central spot in our living room, unless multiple TV sets in households the best TV set is

placed in the living room. The television proved itself as a very sociable medium, the content

for instance is often a reference for conversations. Television can bind people, think of live

football coverage, national events and daily soap series.

Television is changing from a social and passive medium into an interactive and

personalized medium. The recent developments of Interactive Television (ITV) raises

questions about the way we experience television. What is the role of the added interactivity

to television, how can we use it and how does it change our viewing experience? Is the

audience willing to adopt an interactive way of watching TV?

History suggests that there is a good reason to be cautious about market viability when

faced with new technologies. New services are often focussed at technological advance

instead of the users need. This is a tendency what can be recognized in the development of

ITV. The adoption of ITV has not been very successful. In order to develop appealing ITV

services we need to understand why and how people watch traditional TV. This to

understand how we can develop ITV formats what can help the adoption of a new medium.

This thesis describes how the important functions of television in its present form can be

used to stimulate the adoption of future Interactive Television applications.


III

INHOUDSOPGAVE

ABSTRACT (English).......................................................................................... II

LIJST VAN FIGUREN..........................................................................................V

LIJST VAN VEELGEBRUIKTE AFKORTINGEN....................................................VI

1. INLEIDING..............................................................................................1 1.1 Inleiding................................................................................................................... 1 1.2 Onderzoeksvragen .................................................................................................. 3 1.3 Verantwoording onderzoek ..................................................................................... 3

2. DE OPKOMST VAN DIGITALE EN INTERACTIEVE TELEVISIE .................5 2.1 Veranderend televisie landschap ............................................................................. 5 2.2 Televisie gedigitaliseerd........................................................................................... 6

2.2.1 Digitale & Interactieve televisie ........................................................................ 6 2.2.2 Digitale televisie diensten ................................................................................ 7 2.2.3 Interactieve televisie........................................................................................ 9

2.3 ITV in Nederland.................................................................................................... 11 2.3.1 Huidige situatie ............................................................................................. 11 2.3.2 Nederlandse ITV aanbieders......................................................................... 12

2.4 Externe bedreigingen ITV ...................................................................................... 13

3. DE FUNCTIES VAN TELEVISIE KIJKEN.................................................17 3. 1 De fysieke invloed van televisie.............................................................................. 17 3.2 Kijkgedrag............................................................................................................. 18

3.2.1 Kijkbehoeften................................................................................................ 18 3.2.2 Routinematig & instrumenteel televisiegebruik .............................................. 21 3.2.3 Kijkhouding................................................................................................... 23

3.3 Mediagebruik binnen huishoudens ........................................................................ 24 3.4 Rolpatronen binnen televisiegebruik: man versus vrouw........................................ 25 3.5 Televisie gebruik als sociaal handelen ................................................................... 26 3.6 Interconnectie ....................................................................................................... 29

4 TELEVISIE EN INTERACTIVITEIT..........................................................31 4.1 Kijkhouding ........................................................................................................... 31 4.2 Kijkgedrag............................................................................................................. 32


I

4.3 Het sociale karakter van televisie onder druk......................................................... 33 4.4 Rolpatronen & nieuwe technologie ........................................................................ 34 4.5 Uitzonderingen: Sociale interactieve media toepassingen in de huiskamer ............ 35 4.6 Overzicht............................................................................................................... 37

5. ANALYSE..............................................................................................38 5.1 Behoeftevervulling bestaande ITV diensten ........................................................... 38

5.1.1 EPG.............................................................................................................. 38 5.1.2 PVR.............................................................................................................. 38 5.1.3 VOD ............................................................................................................. 39 5.1.4 ITV................................................................................................................ 39

5.2 Functies traditionele TV ......................................................................................... 40 5.2.1 Instandhouding routinematig gebruik............................................................ 40 5.2.2 Implementatie instrumenteel gebruik ............................................................ 41 5.2.3 Adaptieve interactie modellen ....................................................................... 42 5.2.4 Lean back houding....................................................................................... 42 5.2.5 Ontwikkelingen externe factoren................................................................... 43

6. TUSSENTIJDSE CONCLUSIES..............................................................44

7. PRESENTATIE PROJECT TUNE IN TV ..................................................47 7.1 Over Tune in TV .................................................................................................... 47 7.2 Overzicht Tune In TV ............................................................................................. 47 7.3 Wat maakt Tune- In TV verschillend van andere ITV applicaties? .......................... 52

7.3.1 Kijkhouding................................................................................................... 52 7.3.2 TV als sociaal medium.................................................................................. 53 7.3.3 De verrassingsfactor..................................................................................... 53 7.3.4 Besturing...................................................................................................... 53

7.4 Samenvatting & Evaluatie ...................................................................................... 54

8. CONCLUSIE .........................................................................................55 8.1 Externe adoptie belemmerende factoren ITV......................................................... 55 8.2 Onderzoeksvraag en subvragen beantwoord ........................................................ 56 8.3 De transitie van een passief medium naar een interactief medium......................... 57

LITERATUURLIJST ..........................................................................................60 Boeken .......................................................................................................................... 60 Artikelen ......................................................................................................................... 60

V


LIJST VAN FIGUREN

Figuur 1: Joost TV interface.................................................................................................. 9

Figuur 2: Odebit Web TV applicatie .................................................................................... 10

Figuur 3: Enhanced TV, toegevoegde informatie bij sportwedstrijden................................. 10

Figuur 4: KPN Mine menu .................................................................................................. 12

Figuur 5: Interface UPC ITV ................................................................................................ 13

Figuur 6: Alternatieve televisievormen (bron: SPOT)............................................................ 18

Figuur 7: Kijkstijlen onderzoek resultaten Spot ................................................................... 21

Figuur 8: Overzicht kijkgedrag, behoeften en motivaties..................................................... 30

Figuur 9: Overzicht tegenstellingen en conflicten traditionele TV en ITV .............................. 37

Figuur 10: Tune In TV / Profiel selectie scherm................................................................... 48

Figuur 11: Tune In TV / EPG............................................................................................... 48

Figuur 12: Tune In TV / Friends overview scherm ............................................................... 49

Figuur 13: Tune In TV / TV Planner scherm ........................................................................ 49

Figuur 14: Tune In TV / Addicts scherm ............................................................................. 50

Figuur 15: Tune In TV / Tune In TV scherm ........................................................................ 50

Figuur 16: Tune In TV / On Demand................................................................................... 51

V


LIJST VAN VEELGEBRUIKTE AFKORTINGEN

ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line

COAX Co-Axiale (kabel)

DTV Digitale Televisie

DVD Digital Video Disc

EMMA European Media Masters of Arts

EPG Elektronische Programma Gids

HDTV High Definition Television

ITV Interactieve Televisie

LCD Liquid Crystal Display

NVOD Near Video On Demand

PC Personal Computer

PVR Persoonlijke Video Recorder

SMS Short Message Service

TV Televisie

U&G Uses and Gratifications

VCR Video Cassette Recorder

VOD Video On Demand

VI


1

1. INLEIDING

1.1 Inleiding

De televisie is tegenwoordig niet meer weg te denken uit onze ons dagelijks leven. Sinds de

introductie heeft het langzaam een centrale plaats in onze huiskamers ingenomen. Waar

men vroeger in de huiskamer om de haard, piano of radio bij elkaar kwam zit men

tegenwoordig voor de televisie (Spigel, L., 1992). Het gaat zelfs zo ver dat er met de

inrichting rekening gehouden wordt met de TV. Banken worden zodanig geplaatst dat men

goed zicht heeft op de TV.

Het medium televisie heeft door de jaren heen onze maatschappij veranderd. De televisie

geeft een blik op de wereld aan miljarden mensen waar dan ook. Het is een kijkdoos

waarmee we kunnen ontsnappen aan de realiteit. Het laat ons wegdromen bij het aanzicht

van exotische oorden. Onder leiding van de presentatoren van reisprogramma’s bezoeken

we allerlei bezienswaardigheden over de wereld. Ook geeft de TV ons een voorstelling van

talloze historische gebeurtenissen zoals de eerste mens op de maan, de aanslag op het

World Trade Center en de moord op Pim Fortuyn. TV heeft zich ontwikkeld tot een sociaal

medium, zo zijn televisie programma’s regelmatig het gespreksonderwerp. TV brengt

mensen tot elkaar, zoals bij de live uitzending van de Champions League finale. Kortom,

televisie heeft ons leven beïnvloed, gevormd of zelfs bepaald.

Aan dit traditionele beeld van TV lijkt een einde te komen. Analoge televisie zoals we die nu

kennen is ondertussen uitontwikkeld en maakt langzaam plaats voor een digitale vorm.

Technologische ontwikkelingen bij het internet zorgden voor meer bandbreedte en

betrouwbaarheid. Hierdoor is het mogelijk om TV beelden via een breedbandverbinding te

distribueren. TV ontwikkelt zich momenteel tot een nieuwe generatie televisie die streeft naar

interactiviteit en connectiviteit zoals we die kennen bij internet. Alle ontwikkelingen wijzen

erop dat het traditionele beeld van TV zal gaan veranderen en dat er een nieuwe digitale

interactieve vorm ontstaat.

Ook in Nederland is deze transitie gaande. Sinds december 2006 is in Nederland analoge

televisie via de ether verleden tijd. Dit jaar bracht KPN en Tele2 DTV en ITV op de markt in

Nederland. ITV is zeker niet nieuw, een van de eerste experimenten Qube genaamd vond al

plaats in 1977 (Stelten, N. van, 2002). ITV heeft echter tot nu toe nooit zijn potentie kunnen

waarmaken (Dijk, J. van, 2000). Het is daarom de vraag waarom ITV nog niet heeft kunnen

doorbreken. Wyss en Vong hebben het volgende antwoord op deze vraag:


2

“Why didn’t ITV succeed? The answer is simple: the main reason for failure is that

TV viewers often don not want to interact via TV. The success of TV is largely based

on the fact that viewers simply can relax and enjoy TV programs without doing really

anything.” (B. Wyss, M. Vong: The future of digital entertainment; interactive TV

revisited, 2007)

De adoptie van een nieuw interactief medium is afhankelijk van de gebruikers, zo is ook het

succes van ITV in de huiskamers afhankelijk van de adoptie ervan door de kijkers. De

conflicten die er tussen traditionele TV en ITV zijn lijken deze adoptie in de weg te staan. Het

passieve karakter zoals Wyss en Vong beschrijven staat tegenover het actieve karakter van

ITV. Ook is traditionele TV een sociale aangelegenheid (Niekerk, P., van, 2004) dit staat

lijnrecht tegenover het individuele karakter van ITV . Uit de demo’s van KPN en Tele2 komt

duidelijk deze individuele aard naar voren.

“Jij bepaalt wat je kijkt en wanneer, whatever whenever!” (KPN, Mine Demo, website

KPN > Televisie > Abonnementen > Mine interactieve televisie > Mine Demo, 2007-

04-27)

“Kijken wat je wilt, wanneer je wilt. Programma’s terugkijken wanneer het jou

uitkomt. You are in charge!” (Tele2, Tele2Vision Demo, website Tele2 > TV > Bekijk

demo, 2007-04-27)

Er dient gekeken te worden naar de functies die belangrijk zijn bij het huidige televisiekijken

en welke onder druk komen te staan van de toegevoegde interactiviteit. De ontwikkeling van

ITV heeft zich tot nu toe vooral gericht op de technische mogelijkheden. Om de adoptie van

ITV te bevorderen zal er gekeken moeten worden naar de kijker.

“Therefore ITV applications need to be designed so as to make the transition from

older to newer viewing behaviour smoother for the TV audience.” (Livaditi, J.,

Vassilopoulou, K., Lougos, C., Chorianopoulos, K., 2002)

Er gekeken moeten worden naar de wijze waarop kijkers gebruik maken van TV. De functies

vanuit het huidige televisiekijken zullen overgenomen moeten worden in het nieuwe

interactieve medium om de adoptie ervan te bevorderen.

In dit onderzoek zal onderzocht worden hoe kijkers gebruik maken van traditionele TV en

naar de problemen die interactiviteit met zich mee brengt voor de oude functies van TV.


3

1.2 Onderzoeksvragen

De hoofdvraag van dit onderzoek luidt:

Welke functies van traditionele televisie kunnen in een interactieve vorm bijdragen aan de

adoptie van ITV in Nederland?

Aan de hand van de volgende subvragen zal getracht worden een antwoord te vinden op de

onderzoeksvraag:

Subvraag 1: Wat zijn de huidige ontwikkelingen van ITV in Nederland?

Subvraag 2: Wat zijn de functies van het traditionele televisiekijken?

Subvraag 3: Wat is de invloed van interactie op de traditionele functies van het televisie

kijken?

Subvraag 4: Welke behoeften vervullen de bestaande ITV diensten in Nederland?

1.3 Verantwoording onderzoek

Deze thesis is geschreven in het kader van het European Media Masters of Arts (EMMA)

programma via de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht faculteit Kunst Media &

Technologie. Het onderwerp komt voort vanuit een persoonlijke interesse in de ontwikkeling

van nieuwe media, met name op de invloed die dit heeft op de gebruikers. Als ontwerper

dient men een kritische blik te houden op deze ontwikkelingen omdat het de taak van de

ontwerper is om deze vorm te geven.

In dit onderzoek zal een advies gegeven worden voor de ontwikkeling van ITV diensten in

Nederland. Er zal onderzocht worden welke functies van traditionele TV belangrijk zijn voor

de kijker. De verwachting is dat door het behoud van deze functies de adoptie van ITV

bevorderd zal worden. De overname van functies vanuit het oude passieve medium zorgen

voor herkenbaarheid in het nieuwe interactieve medium.

Door middel van een literatuur onderzoek zal getracht worden een antwoord op de

subvragen te vinden. Zo zal hoofdstuk 2 ingaan op subvraag 1, hoofdstuk 3 ingaan op

subvraag 2, hoofdstuk 4 op subvraag 3 en hoofdstuk 5 op subvraag 4. In hoofdstuk 6 zal

een tussentijdse conclusie gegeven worden naar aanleiding van de uitkomsten van

hoofdstuk 2 tot en met 5. In hoofdstuk 7 wordt aan de hand van het ‘EMMA’ project ‘Tune


4

In TV’ een voorbeeld gegeven van hoe de traditionele functies behouden kunnen worden in

een interactieve televisie vorm. Hoofdstuk 8 bevat de eindconclusie en een advies voor de

ontwikkeling van ITV diensten in Nederland gebaseerd op hoofdstuk 6 en 7.


5

2. DE OPKOMST VAN DIGITALE

EN INTERACTIEVE TELEVISIE

De ontwikkelingen in het televisie landschap zijn in een stroomversnelling. Door

technologische ontwikkelingen zal de manier waarop TV nu nog wordt geproduceerd,

gedistribueerd en geconsumeerd, snel veranderen.

2.1 Veranderend televisie landschap

Het televisielandschap ondergaat een digitaliseringproces. Er vindt een omschakeling plaats

van analoog naar digitaal. De distributie van televisie in Nederland is gedigitaliseerd, analoge

distributie via de ether is inmiddels verdwenen. Ook analoge televisies maken plaats voor

nieuwe digitale LCD en plasma televisies. De introductie van LCD en plasma televisies

maken steeds grotere beeldschermen mogelijk. Waardoor er de vraag ontstond naar een

hoge distributiekwaliteit die ruimschoots beantwoord werd door High Definition Television

(HDTV). Dit heeft op zijn beurt weer invloed op de productie wijze van de televisie content.

Ook de plaats waar we televisie consumeren verandert, zo beschrijft een artikel in

Newsweek1 de toekomst van televisie. Televisie word niet alleen meer in de huiskamer op

de bank bekeken maar ook in de slaapkamer, op mobiele telefoons, computers en op

schermen in de publieke ruimte. Ook worden beeldschermen geïntegreerd in

gebruiksvoorwerpen zoals de koelkast, spiegels en zelfs in airbags zodat de slachtoffers

eventueel TV kunnen kijken wanneer ze wachten op hulp.

De gedigitaliseerde distributie van televisie maakt interactieve televisie mogelijk.

Programma’s zullen veranderen door de toevoeging van interactiviteit. Het zal

programmamakers dwingen tot het bedenken van nieuwe formats. Vandaag de dag merken

wij al de invloed van interactie op traditionele televisie in de vorm van stemmen, prijsvragen

en belspelletjes. Het moge duidelijk zijn dat ons als kijker heel wat te wachten staat op

televisiegebied.

1 Het artikel is te lezen op http://www.msnbc.msn.com/id/7935916/site/newsweek/, ( geraadpleegd 27-05-

2007)

http://www.msnbc.msn.com/id/7935916/site/newsweek/


6

2.2 Televisie gedigitaliseerd

De digitalisering van televisie brengt de kijker digitale en interactieve televisie. Er bestaat

onduidelijkheid over wat precies digitale televisie is en wat interactieve televisie. Daarnaast

zijn er diverse diensten die in Nederland worden aangeboden zoals EPG, PVR en VOD.

2.2.1 Digitale & Interactieve televisie

Digitale televisie (DTV) is simpelweg een vorm van televisie waarbij het signaal digitaal wordt

uitgezonden. Digitale signalen kunnen kwalitatief beter beeld en geluid doorgeven. Digitale

TV, waar ook HDTV onder valt, komt het best tot zijn recht op een LCD televisie, een

plasma scherm of andere, veelal platte, schermen. Digitale televisie biedt de consument

meer zenders, met de capaciteit van 1 analoog signaal kunnen 6 digitale zenders

doorgegeven worden. Dus via digitale televisie kunnen er veel meer zenders ontvangen

worden dan met analoge televisie. Van Vliet (Vliet, H. van, 2001) beschrijft dat DTV in het

begin niet meer was dan televisie met betere geluids-en beeldkwaliteit. DTV werkte niet

omdat dit geen meerwaarde bleek voor de consument. Van Vliet beschrijft de behoefte aan

experiences. De consument wil niet alleen maar een product maar is op zoek naar een

experience. Daarom zijn er extra diensten bij digitale televisie zoals een Elektronische

Programma Gids (EPG). Via het TV scherm kan extra informatie opgevraagd worden over

een programma en een TV gids kan worden weergegeven. Aanbieders combineren digitale

TV veelal met een Personal Video Recorder (PVR), hiermee kan men favoriete programma’s

via de EPG opnemen. Ook biedt de PVR video functies aan live programma’s, een

programma kan gepauzeerd, teruggespoeld en doorgespoeld worden. Video On Demand

(VOD) is een belangrijke vernieuwing die digitale televisie met zich meebrengt. De kijker kan

nu op elk moment een gewenst programma opvragen.

Over het begrip ITV bestaat de nodige verwarring. Dit is niet vreemd omdat er over het

begrip ITV nog geen consensus bestaat. Het is onduidelijk wanneer televisie ITV te noemen

is. Welke functies onder ITV vallen is onduidelijk. De meest gebruikelijke en simpele definitie

komt van Jensen & Toscan:

“Two-way TV in which the viewer can make programming choices and produce

user input.” (Van Dijk, Heuvelman, Peters 2003)

Volgens van Dijk focussen andere definities zich vooral op de uitgebreidere

keuzemogelijkheden en de mogelijk tot input aan een programma waardoor men de

programma inhoud kan beïnvloeden. Meer keuzemogelijkheden zijn volgens hem niet echt

vernieuwend in deze tijd waarin we over videorecorders en over een uitgebreid

zenderaanbod beschikken. Het zou pas echt een verandering zijn wanneer een gebruiker

direct de content in een programma zou kunnen veranderen en beïnvloeden.


7

“Digitization of analogue TV-channels offering a bigger and better choice of

channels and programmes by the technical means of conditional access systems,

electronic programme guides or digital VCRs storing particular programmes, is a

precondition for ITV but not ITV in its own right.” (Van Dijk, Heuvelman, Peters 2003)

Wanneer televisie meer programmakeuze en informatiemogelijkheden biedt, kunnen we het

digitale televisie noemen en wanneer men direct invloed kan uitoefenen op een programma

dan is het ITV. Bij ITV kan de kijker niet alleen zelf bepalen wat hij kijkt maar ook de

samenstelling van een programma zelf bepalen. In Nederland worden nog geen echt

interactieve programma formats aangeboden, de content van de programma’s is nog niet

interactief op games na. De diensten in Nederland zijn DTV diensten al worden deze wel

gepromoot als ITV wat dus verwarring veroorzaakt.

Interactieve televisie is niet zo nieuw zoals de aanbieders het de consument graag willen

laten geloven. De eerste ITV projecten die gebruikt maakten van een TV kabel met zenden

ontvanginrichting dateren al uit de jaren zeventig vorige eeuw. In de tussentijd zijn er diverse

projecten en diensten geweest die gebruik maakten van interactie. ITV heeft echter tot

vandaag de dag de belofte van het revolutionaire innovatieve medium niet kunnen inlossen.

Toch lijkt het erop dat er momenteel een verschuiving plaatsvindt. Technologische factoren

zoals de distributie lijken ITV niet meer in de weg te staan met de komst van breedband

internet. In Nederland investeren grote bedrijven zoals KPN, Tele 2 en UPC in digitale TV

diensten. Er zijn diverse DTV diensten te verkrijgen in Nederland maar het lijkt vooralsnog

niet aan te slaan bij het grote publiek.

2.2.2 Digitale televisie diensten

Zoals in hoofdstuk 2.2 .1 beschreven zijn er diverse digitale televisie diensten. De

belangrijkste zijn de EPG, de PVR en VOD.

Elektronische Programma Gids (EPG)

De EPG is in de ITV services meestal de kern van het systeem. Dit is in feite een digitale

vorm van de gedrukte TV gids zoals we die nu kennen.

Deze digitale vorm biedt de gebruiker diverse voordelen. Via de EPG kan een kijker

gemakkelijk navigeren, snel een programma selecteren, voorkeuren opgeven zodat de

opgegeven programma’s sneller naar voren te halen zijn. Bovendien zijn de meeste EPG’s

intelligent, dit betekent dat het voorkeuren onthoudt en op basis daarvan suggesties doet.

Gebaseerd op een eigen profiel en persoonlijke voorkeuren kan de kijker navigeren door een

persoonlijke TV gids.


8

De EPG is een niet op zichzelf staande techniek maar werkt in combinatie met een PVR en

VOD. In combinatie van een PVR kan het ook programma’s opnemen en de kijker een

notificatie geven van een favoriet programma.

Persoonlijke Video Recorder (PVR)

De PVR is een apparaat met een ingebouwde harde schijf. Deze maakt het mogelijk om van

te voren favoriete programma’s op te nemen en deze later te kijken. Timeshifting is een

belangrijke functie van de PVR. Deze functie biedt de kijker de functies zoals we die kennen

bij DVD spelers. Hiermee kunnen (live) programma’s gepauzeerd worden, doorgespoeld en

teruggespoeld worden.

KPN Mine biedt de kijkers een PVR functionaliteit aan. Met KPN Mine kunnen kijkers tijdens

een (live) programma pauzeren en verder kijken wanneer zij dat willen.

‘Tivo2’ is een intelligent PVR systeem die voorkeuren onthoudt en programma suggesties

doet op basis van bekeken programma’s. Heeft een kijker in het verleden de serie ‘Friends’

bekeken dan is de kans groot dat ‘Tivo’ de serie ‘Will & Grace’ opneemt zodat je deze ook

kan bekijken.

Video on Demand (VOD)

VOD is een techniek die door de Nederlandse aanbieders als een van de belangrijkste

diensten van ITV wordt aangeboden. Het is een distributievorm die grootschalig mogelijk

geworden is door de digitale distributie van TV via een breedbandnetwerk. Het aanbod en

de keuze voor de consument worden groter doordat er meer bestanden in dezelfde

database geplaatst kunnen worden, hierdoor ontstaat er een grotere markt ontstaat voor

VOD (Decipher, 2000).

Met VOD kunnen programma’s door middel van streaming video opgevraagd en bekeken

worden. Streaming video is een techniek waardoor videobestanden via een netwerk

bekeken kunnen worden terwijl het nog geladen wordt. VOD maakt het mogelijk voor de

kijker om op elke gewenst moment een programma naar keuze te bekijken.

VOD vindt momenteel nog vooral via de PC plaats. De Nederlandse aanbieders bieden al

wel VOD diensten op de TV aan maar de aangeboden content is nog vrij basic. Het gaat

vooral om een televisie variant van de website ‘Uitzending Gemist3’ en een klein filmaanbod.

2 Meer informatie over Tivo: http://en.wikipedia.org/wiki/TiVo#The_TiVo_Digital_Video_Recorder

3 Dit is een site van de publieke omroepen waar programma’s teruggekeken kunnen worden,

http://www.uitzendinggemist.nl, (geraadpleegd 30-05-2007)

http://en.wikipedia.org/wiki/TiVo#The_TiVo_Digital_Video_Recorder

http://www.uitzendinggemist.nl/


9

Een nieuwe veelbelovende dienst is ‘JOOST TV4’. Op de website maakt Joost kenbaar dat

met deze dienst door middel van een P2P netwerk (een netwerk zonder vaste server die

gebruik maakt van opslagruimte van aangesloten gebruikers) videokanalen bekeken kunnen

worden. Via Joost zijn diverse thema kanalen te bekijken waarin diverse programma’s

opgevraagd kunnen worden.

Figuur 1: Joost TV interface

2.2.3 Interactieve televisie

Om een inzicht te geven in de mogelijkheden van ITV zullen in dit hoofdstuk de belangrijkste

mogelijkheden van digitale televisie besproken worden. Van Vliet (Vliet, H. van, 2001)

omschrijft vier categorieën waaronder ITV verdeeld kan worden. Van Vliet beschrijft web TV,

enhanced TV, interactieve TV en personalised TV.

Web TV

Web TV is een vorm van televisie waarbij het internet naar de televisie gebracht wordt. Het

heeft twee verschijningsvormen. Zo worden diensten die via het internet aangeboden

worden op de televisie getoond. Het is dus mogelijk om met Web TV te surfen en te

emailen. Daarnaast worden uitgezonden TV programma’s aangevuld met informatie en

websites op het internet. Programma’s worden dan ondersteund door extra beeld, geluid,

tekst of achtergronden. Televisie en internet verwijzen naar elkaar, maar worden beide op

een apart niveau gebruikt.

4 http://www.joost.com

http://www.joost.com/


10

Figuur 2: Odebit Web TV applicatie

Enhanced TV

Enhanced TV is een vorm die te vergelijken is met teletekst. Een normaal programma wordt

aangevuld met informatie en extra opties meegezonden door de aanbieders. Door de

digitalisering kan er meer informatie verzonden worden naar de kijker. Deze informatie kan

de kijker indien gewenst opvragen. Het gebruik blijft echter wel hetzelfde als teletekst, de

interactie is beperkt en de kijker maakt de keuze of hij de extra informatie wil zien.

Figuur 3: Enhanced TV, toegevoegde informatie bij sportwedstrijden

Interactieve TV

Interactieve TV maakt gebruik van een zogenaamd return path, dit betekent dat de kijker

informatie terug kan verzenden naar de aanbieder. Het maakt twee-weg communicatie

mogelijk tussen de aanbieder en de kijker. Volgens van Vliet hoeft het return path niet


11

hetzelfde te zijn. Het is ook mogelijk dat de kijker via bijvoorbeeld internet, telefoon of SMS

informatie terugstuurt. Bij ITV kan de kijker invloed uitoefenen op het programma door

bijvoorbeeld het verloop te bepalen.

2.3 ITV in Nederland

Ook de Nederlandse consument heeft inmiddels kennisgemaakt met ITV, zo introduceerden

KPN en Tele2 in 2007 hun digitale en interactieve televisiediensten. Toch staat ITV in ons

land nog in zijn kinderschoenen.

2.3.1 Huidige situatie

Van Nagtegaal (Nagtegaal, J.J.L. van, 2005) beschrijft de huidige situatie omtrent de

digitalisering van televisie in Nederland. In Nederland verloopt de ontwikkeling van analoge

televisie naar digitale televisie moeizamer dan in het buitenland stelt van Nagtegaal. Dit komt

door de hoge bekabelingsgraad en het hoge analoge zenderaanbod in ons land. De

respondenten uit het onderzoek onderkennen dit. In Groot-Brittannië mag men blij zijn

wanneer men vier open kanalen kan ontvangen. Ook de kwaliteit van ons televisie netwerk is

van hoge kwaliteit in vergelijking met de VS. Er is in Nederland een mindere behoefte aan

een betere digitale kwaliteit televisie. Volgens van Nagtegaal zijn dit niet de enige redenen.

Vooral op institutioneel niveau verschilt Nederland van het buitenland. Daar worden veel

digitale televisiesystemen gefinancierd met abonneegeld en in Nederland hebben we het

zogenaamde kijk-en luistergeld. Nederlanders betalen een vast bedrag per maand voor

televisie content. Een abonneesysteem wat aan de basis staat van digitale televisie kan in

ons land niet goed op gang komen doordat Nederland klein is. Een ander nadeel in

Nederland is de verdeling van content (programma’s) en de infrastructuur. De

televisiezenders hebben content maar niet de infrastructuur om het op digitale wijze naar de

kijker te brengen. Daartegenover hebben de kabelexploitanten geen content om uit te

zenden. Deze verhoudingen dragen zeker niet bij aan de ontwikkeling van ITV.

Toch ziet van Nagtegaal ook voordelen in de huidige situatie in Nederland. Doordat we

achterlopen, kunnen we goed kijken wat er in andere landen fout en goed gegaan is.

Hierdoor kan de achterstand in de ontwikkelingsfase van ITV misschien omslaan naar een

voorsprong.


12

2.3.2 Nederlandse ITV aanbieders

KPN Mine

Begin 2007 werd ITV dienst KPN Mine5 geïntroduceerd door KPN. KPN Mine is ITV via het

bestaande ADSL netwerk. Mine biedt 48 TV-kanalen en 60 radiozenders wat in de zomer

van 2007 uitgebreid zal worden naar 60 TV-kanalen en 70 radiozenders. Hiernaast biedt

Mine ‘Programma Gemist', een televisievariant van de website ‘Uitzending Gemist'. Hiermee

kunnen televisie programma’s van Nederland 1, 2, en 3 tot een maand na uitzending

opgevraagd worden. Met Mine haalt de consument ook een videotheek in huis in de vorm

van ‘Film Direct’. De kijker kan 1 van de huidige 500 films opvragen en deze direct bekijken.

Het meest innovatieve van Mine zal hoogstwaarschijnlijk de Persoonlijke Video Recorder

functie (PVR) zijn. Hiermee kan de kijker een programma pauzeren, terug spoelen en verder

spoelen. Ook is het mogelijk om vooraf een week programma vast te stellen, het systeem

neemt dan de ingestelde programma’s op die naar gelang bekeken kunnen worden.

Figuur 4: KPN Mine menu

Tele2Vision

Tele2Vision is een service van Tele2 en werd in januari 2007 in Nederland op de markt

gezet. Het wordt verspreid via het ADSL netwerk van Tele2. Deze dienst biedt de

consument meer dan 70 televisie –en radiozenders. Met ‘Programma Gemist’ kan je de

programma’s van de publieke zenders tot 10 dagen na uitzending opvragen en de

programma’s van Tien zijn gratis of tegen betaling op te vragen. Daarnaast is het mogelijk

om films en series op te vragen. Met Tele2Vision kan je alle Eredivisie wedstrijden live

5 Uitgebreide informatie over en een demo van KPN Mine zijn te vinden op

http://www.mine.TV/planet/show/id=2697135, (geraadpleegd 28-05-2007)

http://www.mine.tv/planet/show/id=2697135


13

bekijken. Wanneer een kijker over twee set-top boxes beschikt is het mogelijk om twee

verschillende programma’s tegelijkertijd te kijken.

UPC

UPC startte op 16 april 2007 met de eerste VOD dienst in navolging van de UPC near video

on demand (NVOD) dienst, waarbij een beperkt aantal films bekeken kon worden op

vastgestelde tijden. De dienst heeft een aanbod van circa 35 recent verschenen films en een

keuze uit 200 films uit een bibliotheek. TV-programma's en -series zijn opvraagbaar .

Figuur 5: Interface UPC ITV

UPC maakt gebruik van een zogenaamde interactive knop op de afstandsbediening. Met

deze knop krijgt de kijker toegang tot interactieve TV kanalen zoals ‘Euronews’ en

‘3voor12’. Ook is het mogelijk om games te spelen, het weer op te vragen, het laatste

verkeersnieuws en het nieuws te bekijken.

Collectief Casema, Essent Kabelcom en Multikabel

Bernard Dijkhuizen, de vermoedelijk nieuwe directeur van de nieuwe (nog naamloze)

kabelgroep, kondigde eveneens een ‘volledige VOD dienst’ aan voor films, muziek,

kinderprogramma's, Uitzending Gemist en regionale programma's. Het wordt volgens

Dijkhuizen de eerste VOD dienst in Europa op basis van HDTV. Consumenten krijgen een

decoder met harde schijf. De dienst zal na de zomer 2007 worden geïntroduceerd.

2.4 Externe bedreigingen ITV

Zoals in hoofdstuk 2.1.1 beschreven is ITV niet nieuw en bestaat ITV al meer dan een kwart

eeuw. Projecten in het verleden hebben niet kunnen zorgen voor een doorbraak van ITV. Dit

kwam mede door het gebrek aan een distributie netwerk, met de komst van breedband zou

dit probleem opgelost moeten zijn.


14

Zoals al eerder in hoofdstuk 2.3.1 beschreven zorgen de institutionele ontwikkelingen van

ITV voor problemen. Er zijn diverse belanghebbenden bij de ontwikkeling van deze

technologie, Boddy (Baaren, E., 2006, p. 26) beschrijft de term polemical ontology. Hiermee

bedoelt Boddy dat de gevestigde instituten (bedrijfsleven en de overheid) de macht hebben

en de middelen hebben om de ontwikkeling van een medium te kunnen sturen vanuit hun

eigen visie en deze visie te promoten onder de consument. Een voorbeeld die gegeven

wordt is de mogelijkheid van timeshiften die mogelijk gemaakt wordt door de PVR.

Commerciële Amerikaanse televisiebedrijven hebben sinds de invoering van de PVR uit

angst voor teruglopende reclame inkomsten de nadruk gelegd op het belang van liveness.

Baaren haalt Palmer en Andrejevic aan die aangeven dat het medium voor een groot deel

bepaald wordt door de belangen en conceptuele ideeën van gevestigde instituten. Door de

individualisering is er een vraag naar een nieuwe manier van mediagebruik waarin de

controle van de gebruiker centraal staat. De gevestigde bedrijven spelen hier op in, maar

doen dit zo dat het hun eigen machtspositie versterkt en de gebruiker de illusie van controle

geeft. Andrejevic focust zich op de groeiende ontwikkeling van informatieverzameling over

de kijkers, voor (meestal) commerciële doeleinden. De kijker staat dit toe omdat doordat hij

het idee heeft hiervoor een service terug te ontvangen. De gebruiker denkt hierdoor de

controle te hebben over de informatiestroom maar in werkelijkheid houden de gevestigde

instituten de macht. Volgens Kim en Sawhney (Baaren, E., 2006, p. 12) moet de televisie

een receptie en productieplatform bieden om echt interactief te kunnen zijn. Om dit te

bewerkstelligen is een verschuiving van controle noodzakelijk. Er moet een verschuiving van

controle plaatsvinden van de gevestigde instituten naar het publiek. Hiervoor is een

machtsverschuiving in de televisieketen noodzakelijk en dit zal een verandering in het

systeem van productie, distributie en consumptie tot gevolg hebben. Volgens Kim en

Sawhney hebben de gevestigde instituten een goede reden om de controle juist niet af te

staan aan het publiek, ze zouden dan een deel van zichzelf opheffen.

Bedrijven organiseren bewust ITV volgens het bestaande televisie model, het is de vraag of

dit de adoptie van ITV ten goede komt. Kim is van mening dat de realisatie van echte

interactieve televisie niet mogelijk is, omdat deze niet overeenkomt met de plannen van de

instituten die ITV moeten ontwikkelen. Ook bestaat er een fundamentele culturele

tegenstelling tussen interactiviteit als communicatievorm en televisie als organisatiemodel.

Televisie kijken is namelijk laid back, sociaal en passief en interactieve communicatie is juist

het tegenovergestelde. Wanneer we deze willen samenbrengen moeten we de bestaande

gebruikerspatronen van de kijken en de kernactiviteiten van de aanbieders veranderen. Dit is

iets wat volgens Kim en Sawhney niet of nauwelijks zal gebeuren. Als compromis komt er

een televisievorm die pretendeert interactief te zijn.

Een andere belangrijke factor die de adoptie tegenhoudt is de informatievoorziening over het

nieuwe medium zo stelt van Hove (Hove, J. van, 2006, p. 32). Bij de introductie van een

nieuw medium of een nieuwe technologie is het belangrijk om dit onder de consument


15

bekend te maken. Er moet duidelijk verteld worden wat het precies inhoud en wat de

voordelen zijn. Transparante, objectieve en duidelijke informatie kunnen de kickstart geven

aan de adoptie van een nieuw product. Van Hove beschrijft dat in België de commercials 1

boodschap hebben, namelijk schaf digitale televisie aan en het zal de televisie ervaring

verrijken. In Nederland zien we momenteel hetzelfde in de commercials van KPN en Tele2.

De vragen van de consumenten zouden juist beantwoord moeten worden in plaats van een

overvloed aan nieuwe vooral technische termen en afkortingen. Het is dus van belang om

de consument duidelijke informatie te verschaffen over de werking en de voordelen die het

de consument oplevert.

In de beginfase van DTV en ITV is er naast het kijken van de traditionele TV zenders niet veel

extra programma aanbod. Er wordt weinig tot geen content geproduceerd voor ITV. Wel

bieden Tele2 en KPN live eredivisie voetbal aan, een beperkt filmaanbod en VOD van

programma’s van de publieke omroep. Omdat er weinig specifieke content voor DTV en ITV

is geeft de content die deze technieken biedt geen meerwaarde voor de kijker. Van Hove

geeft aan dat het lijkt alsof ITV zich in een vicieuze cirkel bevindt. De consument wacht met

aanschaffen van DTV en ITV totdat deze technieken op het punt staan om meer te kunnen

bieden. De content leveraars daarentegen hebben geen Return On Investment omdat de

afzetmarkt te klein is. Content voor ITV is relatief gezien duurder dan content voor

traditionele TV, dus waarom zouden ze duurdere content maken voor een kleine markt?

Van Hove geeft ook aan dat DTV en ITV zich momenteel vooral richt op een niche markt. Op

de early adopters die willen investeren in nieuwe technologie alleen al om het hebben ervan.

Deze groep heeft het kapitaal om hierin te investeren en koopt het vooral als hebbeding

(gadget). Deze groep wordt door van Hove als zeer belangrijk beschouwt, omdat deze

groep betiteld kan worden als ‘opiniemakers’. Deze groep kan een nieuwe technologie

meehelpen door te breken of juist zorgen voor de ondergang. KPN gebruikte in Nederland

de early adopters als testgroep en de eerste klanten hoefden de eerste maanden geen

abonnementsgeld te betalen in ruil voor het uitwisselen van hun ervaringen met Mine. De

resultaten waaronder veel klachten leidde tot uitstel6 van Mine. KPN kon de dienst eerst

verbeteren voordat Mine grootschalig op de werd markt gezet.

DTV en ITV zullen zich voorbij deze nichemarkt die zich vooral op technologische

hoogstandjes richt moeten doorontwikkelen. Rosenblat schreef in 1998 het volgende over

het ITV project Qube in 1977:

”Eventually, the gee-whiz factor wore off and people just weren’t interested in, for example,

paying $5 to look at the daily newspaper on a TV screen.” (Stelten, N. van, 2002)

6 Artikel op de nieuwsite NU.nl: KPN stelt grootschalige introductie Mine TV uit.

http://www.nu.nl/news.jsp?n=835725&c=54 laatst geraadpleegd op 24-07-2007

http://www.nu.nl/news.jsp?n=835725&c=54


16

ITV moet zich met de ontwikkeling gaan richten op wat de kijkers willen, verwachten en het

moet inspelen op de kijkbehoeften van de kijkers. Lee en Lee (Lee, B. & Lee, R., 1995)

stellen dat bij het maken van ITV programma’s de functies van het traditionele televisiekijken

gerespecteerd moeten worden. ITV kan tegemoet komen aan de kijkbehoeften maar omvat

niet alle behoeftes en werkt niet vervangend. In hoofdstuk 3 zal verder worden ingegaan op

de functies van traditionele televisie.


17

3. DE FUNCTIES VAN TELEVISIE

KIJKEN

Televisiekijken vervult diverse functies, we kijken vanuit diverse behoeften naar televisie en

televisie wordt gebruikt in sociale contacten met anderen. In hoofdstuk 3 zal ingezoomd

worden op de invloed van televisie. Wat zijn de behoeften die televisie vervuld, op welke

manier gaan we om met de televisie en hoe gebruiken we televisie in onze sociale

contacten?

3. 1 De fysieke invloed van televisie

De televisie heeft in zijn fysieke aanwezigheid invloed op ons. De intrede van de TV zorgde

voor een veranderende ideologie van de huiskamer van de Amerikanen (Spigel, L., 1992).

De televisie nam een centrale plaats over in de huiskamer. Het nam de plek over van de

haard of piano die vroeger het middelpunt van de inrichting vormden (Nieborg, D., 2003).

Advertenties die TV aanprezen schetsten een beeld van het gezin dat rondom de televisie

samenkomt. De TV werd afgebeeld als een apparaat die het vermogen heeft het gezin om

zich heen samen te brengen. Uit sociaal wetenschappelijke onderzoeken concludeerde

Bogart (Spigel, L., 1992, pg. 44) dat de televisie dit effect op de mensen had, ze bleven

daadwerkelijk meer thuis dan gewoonlijk. De televisie versterkte de familieband binnen het

gezin doordat mensen nu centraal bij elkaar kwamen voor de televisie en samen over de

programma’s praatten.

Spigel beschrijft ook de keerzijdes van de televisie. Naast het bindende karakter zorgt TV

soms ook voor irritaties binnen het gezin. Zoals ruzies over de programma keuze, over de

afstandsbediening en de tijd die er voor de TV geconsumeerd wordt. Televisie kijken vraagt

veel aandacht en tijd. Wanneer men TV consumeert blijven andere taken liggen in het

huishouden. Men stelt bijvoorbeeld taken uit zoals het eten koken doordat men eerst een

programma wil afkijken. Dit probleem werd deels opgelost door taken voor de televisie uit te

voeren zoals de was strijken en eten.

Nieborg (Nieborg, D., 2003) stelt dat de plek van de televisie vandaag de dag relatief weinig

verandert is. In veel huiskamers neemt de televisie een belangrijke plaats in. Uit het

televisiejaar rapport van SPOT (SPOT, 2006) blijkt dat er wel steeds meer alternatieve

vormen televisie vormen op de markt komen. Er zijn magnetrons met ingebouwde televisie,

spiegels met ingebouwde televisie in badkamer, televisie in horloge en televisie voor in de


18

auto. Nieborg concludeert uit advertenties dat ondanks de toenemende plaatsen waar een

televisie staat de grootste, duurste en meest technologisch hoogstaande TV nog steeds in

de huiskamer geplaatst wordt.

Figuur 6: Alternatieve televisievormen (bron: SPOT)

3.2 Kijkgedrag

3.2.1 Kijkbehoeften

Televisie kijken is geïntegreerd in ons dagelijkse leven. Bijna iedereen kijkt televisie maar

waarom kijken we eigenlijk? Een onderzoeksbenadering die deze vraag probeert te

beantwoorden is de Uses & Gratifications benadering. Zij proberen mediagebruik uit

behoeften te verklaren. De Uses & Gratifications benadering is een onderzoekstraditie die in

de jaren 40 ontstaan is rond de activiteit van het publiek van massamediale boodschappen.

“The social and psychological origins of needs, which generate expectations of the

mass media or other sources, which lead to differential patterns of media exposure

(or engagement in other activities), resulting in need gratifications and other

consequences, perhaps mostly unintended ones”. (Katz, Blumler & Gurevitch,

1974, p.30)

Het onderzoek richt zich tegenwoordig vooral op het identificeren van de functies die media

voor mensen vervullen. Het gaat ervan uit dat de keuzes die we maken in ons mediagebruik

gebaseerd zijn op ons verlangen om behoeften te bevredigen. De benadering gaat uit van

de volgende aannames: het publiek is actief, het publiek maakt gemotiveerde keuzes,

gebaseerd op ervaring met media en mediagebruik is een van de manieren om onze

behoeftes te vervullen in het alledaagse leven. De behoeften die het publiek heeft zijn

omschreven als: (1) toezicht, (2) persoonlijke identiteit, (3) persoonlijke relaties

en (4) afleiding (McQuail, D., 1987).


19

(1) Toezicht is gebaseerd op de gedachte dat mensen zichzelf informeren in onderwerpen

door media gebruik. Dat kunnen gebeurtenissen in de wereld en om ons heen zijn, advies

voor besluiTVorming, nieuwsgierigheid of om bij te leren. Het speelt vooral in op het idee dat

we ons veilig voelen wanneer we ons bewust zijn van wat er zich afspeelt om ons heen. Die

kennis geeft ons een veilig gevoel wanneer we deze reflecteren op ons eigen leven.

(2) Persoonlijke identiteit gaat in op de behoefte om persoonlijke waarden te versterken

en rechtvaardiging van ons gedrag. Het bevestigen van identiteit en positionering binnen de

maatschappij. Personen op televisie zowel fictief als non-fictieve worden gebruikt als

positieve en negatieve rolmodellen. Negatieve personen maken ons bewust van hoe we niet

zijn of niet willen zijn. Positieve personen kunnen ons juist inspireren.

(3) Persoonlijke relaties kan onderverdeeld worden in twee categorieën namelijk: relaties

met de media en de media gebruik in relaties met anderen. Televisie is een intieme

belevenis. We kijken alleen naar een programma of samen met anderen, maar dan zijn we

vaak ook het grootste deel van het programma stil. We creëren ook een band met de

personen die we op televisie zien. Wanneer we een persoon vaak zien krijgen we affectie

voor diegene. Denk aan het meeleven met een hoofdpersoon van een serie. Ook praten we

tegen de televisie zoals bij een voetbalwedstrijd wanneer we commentaar geven tegen de

scheidsrechter of tegen de spelers. Televisie gebruiken we dus ook in relaties met anderen.

We hebben de mogelijkheid om met anderen over programma’s te discussiëren. Hierdoor

kunnen we ons plaatsen in een sociale gemeenschap van kijkers en kunnen we op een

sociale wijze interacteren met anderen.

(4) Afleiding is een belangrijke behoefte waarin TV voorziet, in de zin van ontsnappen aan

de realiteit. Dit kan met positieve programma’s die ons opvrolijken en onze eigen problemen

even doen vergeten. Of met negatieve programma’s die ons helpen onze problemen in

perspectief te zien. Daarnaast gebruiken we media voor entertainment doeleinden en

ontspanning. Televisie kijken kan ook zorgen voor emotionele ontlading.

Deze vier behoeften beschreven volgens de U&G benadering, geven ons inzicht in de

kijkbehoeften en de waardering die we uit media kunnen halen. Wel kent deze benadering

een aantal kritieke punten die in achting genomen moeten worden zoals Huysmans

omschrijft in zijn onderzoek (Huysmans, F.J.M, 2001). In het U&G onderzoek wordt

onduidelijk of niet ingegaan op de sociale samenhang van individuen. De meest belangrijke

kritiek die Huysmans noemt is dat de benadering geen aandacht schenkt aan de

interpretatieprocessen bij de ontvangers. Er wordt geen verbinding gemaakt tussen de

functies die massacommunicatie voor het publiek vervult en de symbolische inhoud van de

boodschappen.


20

Paul van Niekerk van SPOT heeft het over zogenaamde ‘kijkstijlen’ die opgebouwd zijn uit

kijkbeleving, kijkervaring en bevrediging (Niekerk, P. van, 2004). Een kijkstijl wordt beïnvloed

door de motivatie om te kijken, sociale context en aandacht. Motivaties zijn ingebed in

algemene behoeften en worden beïnvloed door de omgeving waarin televisie gekeken

wordt. Wat er om men heen gebeurt in de huiskamer heeft dus invloed op de motivatie en

ook op de aandacht die men voor de TV heeft. SPOT heeft in zijn kijkstijlen onderzoek met

verschillende groepen kijkers gesprekken gevoerd. De kijkmotivaties die hieruit naar voren

kwamen zijn onderverdeeld in twaalf kijkstijlen, deze zijn weer onderverdeeld in vier clusters.

Deze vier clusters zijn informatie, ontspanning, vermaak en sociaal. In figuur 7 zijn deze

cluster weergegeven met de bijbehorende kijkmotivatie. Wanneer we deze vergelijken met

de omschreven behoeften van McQuail zijn deze hierin te plaatsen. Verder blijkt uit het

onderzoek dat TV kijken vaak gestart wordt zonder een vooropgezet doel en dat men zich

laat meevoeren in wat er op TV te zien is. Dit effect gaat zover dat het in sommige gevallen

overgaat in een verslaving. Samen kijken blijkt een van de belangrijkste kijkmotivaties. Veel

groepen zeggen dat samen kijken leuk is, het is als het ware een avondje uit. Het wordt

dikwijls van te voren gepland, men haalt eten en drinken in huis voor onder het TV kijken.

Het samen kijken wordt in het belevingsonderzoek benadrukt en uit alle gesprekken in dit

onderzoek blijkt dat het samen kijken, televisie kijken leuk maakt en zich hierin onderscheidt

van andere media.

Er zijn ook verschillende niveaus van televisie kijken te ontdekken. Aandachtig televisie kijken

is 1 manier maar de meeste mensen hebben verschillende niveaus van aandacht die

afhankelijk is van het programma en de behoeften waaruit men kijkt. Lee en Lee (Lee, R. &

Lee, B., 1995) beschrijven de volgende niveaus van televisiekijken:

Niveau 1: Televisiekijken is de enige activiteit, er is een hoge mate van concentratie en de

kijker bevindt zich voor de televisie.

Niveau 2: Televisiekijken is een van de twee activiteiten, de concentratie is verdeeld en de

kijker bevind zich voor de televisie maar de focus is verdeeld over de televisie en de andere

taak zoals de krant lezen of internetten.

Niveau 3: Televisiekijken is een bijkomstige bezigheid, het is de begeleiding bij een

hoofdbezigheid zoals afwassen. De kijker hoeft niet per se voor de televisie te zijn maar is

wel in contact met de televisie. Hij of zij zal naar de televisie toegaan wanneer er iets

interessants voorbijkomt en zelfs plaatsnemen voor de televisie.

Niveau 4: De televisie dient alleen als achtergrondgeluid in de kamer, de kijker hoeft niet in

dezelfde kamer te zijn.


21

De beschreven behoeften geven ons inzicht in de kijkbehoeften en de waardering die we uit

media kunnen halen. Ook zijn deze behoeften interessant wanneer we kijken naar ITV. Zoals

in hoofdstuk twee wordt beschreven staan de bestaande kijkbehoeften onder druk door de

toegevoegde interactie. De behoeften zijn ook voornamelijk interessant omdat een van de

U&G aannames is dat het publiek actief is bij het passieve medium TV. Bij ITV is de

gebruiker letterlijk actief met het medium door middel van de interactiemogelijkheden.

Figuur 7: Kijkstijlen onderzoek resultaten Spot

3.2.2 Routinematig & instrumenteel televisiegebruik

Uit onderzoek van Alain M. Rubin bleek dat de aard en de mate van activiteit van het publiek

enorm varieerde (Livaditi, J., Vassilopoulou, K., Lougos, C., Chorianopoulos, K., 2002). Er

was dus niet altijd sprake van een even actief publiek dat hun behoeften probeerden te


22

bevredigen. Naast de behoefte bevredigende dimensie zou er ook een gewoonte dimensie

bestaan die in de U&G benadering verwaarloosd werd.

Zo bestaan er kijkers die uit gewoonte kijken, die kijken vooral om de tijd te doden en voor

gezelschap, ontspanning, opwinding en escapisme (routinematig). Deze kijkers zijn minder

actief en minder doelgericht in hun programma keuze. Deze zet de televisie aan vanuit meer

abstracte behoeften, zoals nieuwsgierigheid, avontuur, advies zoeken en

saamhorigheidsgevoelens.

Daarnaast bestaan er selectieve kijkers die informatie zoeken en praat- en

nieuwsprogramma’s kijken (instrumentele kijkers). Deze kijkers zoeken bewust naar een

bepaald programma en zijn meer betrokken. Dit gebruik is vooral gericht op het behalen van

doelen zoals, het behalen van economisch voordeel of het vergaren van kennis. De

kijkbehoefte is dus onder te verdelen in routine matig en instrumenteel televisie gebruik.

Uit onderzoek Rubin (Rubin, Alan M., 1984) blijkt dat de motieven die geassocieerd worden

met routinematig televisie gebruik (escapisme, gewoonte, opwinding e.d.) veel meer

genoemd worden als redenen om TV te kijken dan de motieven die geassocieerd worden

met instrumenteel televisie gebruik. Eveneens werd er redelijk wat bewijs gevonden voor het

feit dat routinematig en instrumenteel televisiegebruik inderdaad duidelijk opgedeeld kunnen

worden in deze twee categorieën.

In de praktijk kunnen beide gebruiken binnen hetzelfde programma voorkomen. Selberg

(Selberg, T., 1993) stelt dat televisie gebruikt wordt om onze directe omgeving te

structureren, voor de culturele organisatie van tijd. De seizoenen zijn duidelijk af te lezen aan

de programma’s op televisie, rond de kerst zijn er elk jaar weer dezelfde familiefilms te zien.

Maar ook dagelijks is dit merkbaar. Het journaal wordt bijvoorbeeld op een vast tijdstip

uitgezonden. Zo kennen we in Nederland het ‘NOS acht uur journaal’ wat elke dag op

Nederland 1 wordt uitgezonden en veel kijkcijfers trekt, in 2006 trok een uitzending meer

dan tweeënhalf miljoen kijkers (SKO, 2006). Volgens Selberg is het journaal een overgang

tussen de huishoudelijke bezigheden en vrije tijd en gaat het gepaard met de avond koffie.

Selberg vindt het ironisch dat het zien van rampen en ander leed ons een gevoel van

controle en zekerheid bezorgt. De oorzaak hiervan is volgens hem dat hierdoor alles is zoals

het zou moeten zijn. Het journaal wordt normaal uitgezonden en is onze overgang tussen

werktijd en vrije tijd. Het is een routine die is ingebakken in ons dagelijks leven. Wanneer er

een ramp gebeurt worden journaals aangepast en zijn ze de hele dag door te zien, zoals bij

de WTC ramp in 2001. Dit verstoort onze dagelijkse routine en hierdoor neemt ons gevoel

van veiligheid af. Hieruit kunnen we afleiden dat routinematig kijkgedrag zo in ons dagelijks

leven is geïntegreerd en dat het onbewust behoeften vervuld.


23

Het voorbeeld van het journaal geeft ook aan dat een programma op meerdere wijzen

gebruikt kan worden. Voor de journaal kijkers uit het voorbeeld komt het kijken voort uit

routinematig gedrag. Het kan echter ook voorkomen dat iemand vanuit instrumenteel

kijkgedrag naar het journaal kijkt. Wanneer hij of zij bewust afstemt op het journaal om meer

te weten te komen over een nieuwsfeit van die dag.

Gerbner’s (Stelten, N. van, 2002) uitgangspunt is dat de kijker vooral non-selectief is; “Most

viewers watch by the clock and not by the program.” Dit is gebaseerd op het feit dat de

meeste mensen dagelijks rond dezelfde tijd televisie kijken. Er word vaak naar dezelfde

programma’s gekeken als gisteren of de week ervoor. Het onderzoek van Lee en Lee (Lee,

B. & Lee, R., 1995) gaf aan dat 63 procent kijkt wat hij eerder heeft gezien.

Uit het onderzoek van Rubin vond men dat hoe ouder men wordt, hoe meer men

routinematig televisiegebruik praktiseert en dat hoe hoger men opgeleid is, hoe minder men

routinematig televisiegebruik praktiseert. Verder vond men ook dat routinematig

televisiegebruik samenhangt met de mate van TV kijken.

Concluderend kan gesteld worden dat routinematig televisiegebruik vanuit gewoonte

ontstaat en veelvuldig is het duidt verder op een hoge waardering van televisie als medium

en instrumenteel televisiegebruik is doelgericht en selectief, zonder dat het samenhangt met

veel TV kijken of een hoge waardering voor dit medium. Verder blijkt dat het niet correct is te

stellen dat het TV publiek op dezelfde wijze en om dezelfde redenen actief zijn. Dit is dus

afhankelijk van diverse factoren.

3.2.3 Kijkhouding

Televisie is tot nu toe vooral een passief medium. Men neemt plaats op de bank, zet de

televisie aan en men wil ontspannen en geëntertaind worden. Wanneer we kijken naar de

interactiviteit die we letterlijk uitvoeren met de televisie en de studies die ingaan op het feit

dat televisie op sociaal en cultureel vlak een actieve houding oproept (Fiske, Katz, en

anderen) buiten beschouwing laten. Dan kunnen we concluderen dat de mate van

daadwerkelijke interactie met traditionele televisie vrij laag is. De huidige vormen van

interactie met de televisie zijn de afstandsbediening (zappen en teletekst), SMS en bellen.

We beleven televisie vooral uit de zogenaamde lean back houding. Wanneer we wel

interactief willen zijn maken we meestal gebruik van een ander medium zoals de PC of een

game console.

De PC is het medium waarmee we interactief willen zijn. Achter de PC nemen we een lean

forward houding aan. We zitten achter onze PC en buigen voorover om actief alle informatie

te consumeren, terwijl we televisie dus achteroverleunend vanaf de bank ervaren. John Abel


24

(Nieborg, D., 2003) zegt hierover: “I think of the TV as a ‘lean-back’ medium and the

computer as a ‘lean forward’ medium”.

Toch zien we dat bij traditionele televisie via indirecte kanalen gebruik gemaakt wordt van

interactie. De kijker beïnvloed een televisie programma via SMS of met een telefoon

gesprek. Een goed voorbeeld daarvan is het populaire talentenjacht programma ‘Idols’.

Hierin bepaalt de kijker wie er doorgaat naar de volgende finale ronde. Door te stemmen via

SMS of telefoongesprek wordt iemand weggestemd en zo kan de kijker indirect

meebepalen in de loop van een programma. Bij belspellen op televisie kan de kijker zelfs via

SMS in de uitzending komen en meespelen. De kijker kan dan een geldbedrag winnen door

een puzzel op te lossen.

Met de toevoeging van interactiviteit verandert de kijkhouding langzaam van een lean back

houding naar een lean forward houding.

3.3 Mediagebruik binnen huishoudens

Het huishouden is de belangrijke plaats waar media geconsumeerd wordt. In onze vrije tijd

lezen we de krant, kijken we televisie, luisteren we radio en surfen we op het internet.

Het huishouden is de plaats waar we wonen, samen, met familie of met huisgenoten. Van

Zoonen (Zoonen, E.A. van, 1999) beschrijft dat de huishoudencontext en de sociale context

belangrijke factoren zijn die ons mediagebruik beïnvloeden. De sociale context kan een

directe context zijn zoals onze alledaagse directe concrete leefomgeving van het gezin,

studentenhuis, tweeverdieners huishouden en alle andere leefvormen. Het gezin heeft

bijvoorbeeld eigen regels, tijden, voorkeuren, normen en waarden betreffende het

televisiegebruik. Daarnaast heeft de sociale context ook een meer symbolische context. Elke

gebruiker heeft een referentie kader waaruit men de content waardeert. Een belangrijke

dimensie van de symbolische context van mediagebruik komt voort vanuit collectieve

identiteiten en subculturen. Dit zijn bijvoorbeeld mannelijkheid, seksualiteit, etniciteit, klasse,

etc. en gabbers, skaters, rappers, etc. Iedereen maakt deel uit van een bepaalde groep en

ontleent daaruit verschillende referentiekaders die het mediagebruik vormgeven. Het

huishouden is een van de belangrijkste groepen waar we deel van uit maken en waarin we

veel tijd doorbrengen. Een belangrijk vraag is hoe media ons beïnvloed in de omgang met

de huisgenoten.

Huysmans (Huysmans, F., 2001) onderzocht het mediagebruik en de temporele organisatie

van het dagelijkse leven in huishoudens. Uit dit onderzoek bleek dat men vooral in de

weekenden beïnvloed wordt in het mediagebruik door de aanwezigheid van huisgenoten en

de aanwezigheid van huisgenoten is van invloed op mediatijdsbesteding. Er was verder ook

een positieve samenhang tussen het TV en video kijken van partners gedurende het verloop


25

van de avond en partners beïnvloeden elkaar in hun televisie kijken. Deze samenhang was

groter in de weekenden. Huysmans concludeerde dat deze resultaten aansluiten op eerdere

studies van kwalitatieve aard voor televisie kijken (Bryce, Lull, Neverla). De samenhang

tussen de week en weekenddagen zijn te verklaren aan de hand van sociale

verwachtingsstructuren binnen huishoudens. Tijdens de week laat men elkaar meer vrij en in

de weekenden is het meer gebruikelijk om vrije tijd samen door te brengen.

Televisiekijken is een belangrijke bezigheid binnen de huishoudenscontext en televisie brengt

het gezin samen voor de televisie. Hier wordt in hoofdstuk 3.5 dieper op ingegaan.

3.4 Rolpatronen binnen televisiegebruik: man versus vrouw

Het is een feit dan mannen en vrouwen verschillend zijn. Ook in het televisiegebruik komt dit

naar voren. Mannen en vrouwen kijken op een andere manier naar televisie.

Uit Britse onderzoeken blijkt dat de sekseverhoudingen binnen het gezin van belang zijn

voor de betekenis van televisie (Zoonen, E.A. van, 1999, p.117). Mannen en vrouwen die in

traditionele gezinsverbanden (man werkt en vrouw is huisvrouw) leven hebben een andere

manier van televisie kijken, ze houden van andere programma’s en andere televisie zenders.

Vrouwen houden meer van fictie, soaps, lokaal nieuws terwijl mannen naar informatieve

programma’s en sport kijken. Waar je verwacht dat dit verschil in voorkeur tot ruzies leidt is

het tegendeel waar. De man bepaalt wat er gekeken wordt, dit heeft te maken met de

traditionele status en machtsverhoudingen. Als symbool van macht heeft de man de

afstandsbediening. De man is de baas over de afstandsbediening. Uit een onderzoek van de

chipsfabrikant ‘Lays‘ (Planet Internet, 2007) blijkt dat de man de programma’s bepaalt en

vaak de enige is die een vaste plaats heeft in de huiskamer. De komst van meerdere

televisies heeft wel het aanzien van de man verminderd. Wanneer de gezinsleden het niet

eens zijn met de keuze van vader, dan kunnen ze op hun eigen kamer wat anders kijken.

Hierdoor wordt er steeds minder vaak samen televisie gekeken.

Mannen en vrouwen kijken ook op een andere manier, mannen kijken aandachtig,

geconcentreerd en in stilte. Vrouwen doen tegelijkertijd andere dingen, zoals de was

opvouwen, strijken en zelfs een tijdschrift lezen. Uit het Britse onderzoek bleek dat vrouwen

alleen maar televisie kijken tijdverspilling vinden en daarom het kijken combineren met

werkzaamheden. Van Zoonen voert dit terug op de posities die mannen en vrouwen in

traditionele gezinnen innemen. De man is thuis in zijn vrijetijdsomgeving terwijl het huis de

werkplek van de vrouw is. Vrouwen voelen zich vaak verantwoordelijk voor de emotionele en

sociale bindingen in het gezin. Televisie gebruiken ze om conversaties tussen de

gezinsleden te starten, vrouwen praten daarom regelmatig door een programma heen.

Kortom televisiekijken is voor mannen een vorm van vrijetijdsbesteding en voor vrouwen

vooral een uitbreiding van de psychosociale taken.


26

3.5 Televisie gebruik als sociaal handelen

Uit de vorige subhoofdstukken blijkt dat televisie een grote sociale waarde met name het

samen televisiekijken blijkt een belangrijk element te zijn. Het is duidelijk geworden dat

televisie ons dagelijks leven beïnvloed, maar dit is niet alles. Televisie is ook erg belangrijk in

ons sociaal handelen met anderen.

Het sociale gebruik van televisie kan in twee categorieën ingedeeld worden (Lull, J., 1980),

namelijk structureel gebruik (1) en relationeel gebruik (2).

(1) Structureel gebruik wordt onderverdeeld in omgevingsgericht gebruik (a) en

regulatief gebruik (b). Wanneer we de televisie aanzetten als achtergrond geluid in onze

woonkamer noemen we dit (a) omgevingsgericht gebruik. De televisie komt naar de

voorgrond wanneer de mensen om de televisie heen dit verlangen. Vaak wordt de televisie

aangezet wanneer we huishoudelijke arbeid of andere taken in de woonkamer uitvoeren. De

televisie creëert een schijn van aanwezigheid van anderen. Van Zoonen geeft het volgende

voorbeeld:

“Een studente van 24 jaar komt thuis van college, pakt het NRC Handelsblad van de

mat en loopt de trap op naar haar etage. Na de drukte van het college en de

contacten met andere studenten vindt ze het thuis nogal stil en ze zet het zes uur

journaal aan om de schijn van gezelschap te hebben.” (Zoonen, E.A. van, 1999,

p.111)

Voor de studente is de televisie dus vervangend gezelschap. Tevens omschrijft James Lull

dat de televisie gebruikt wordt als gedragsregulatie dit is (b) regulatief gebruik. Televisie

duidt de tijd aan en familie activiteiten zoals etenstijd (eten na het zes uur journaal), bedtijd

(kinderen na Sesamstraat naar bed) en vrije tijd. Dit komt overeen met het routinematig

kijkgedrag.

(2) Relationeel gebruik wordt door James Lull onderverdeeld in 4 categorieën namelijk

communicatie bevorderend (a), onderlinge band versterkend & ontwijkend (b), sociaal

educatief (c) en deskundigheid bevestigend gebruik (d).

(a) Communicatie bevorderend gebruik noemen we het gebruik van televisie in

conversaties met anderen. Lull noemt als voorbeeld dat kinderen in gesprekken van

volwassenen kunnen participeren door middel van een televisie voorbeeld te noemen wat

het onderwerp illustreert waar de volwassenen over praten. Ongemakkelijkheid tijdens

conversaties kan weggenomen worden door de televisie. Wanneer de televisie aan is en

binnen het gezichtsveld van de aanwezigen is kan men wat op de televisie te zien is

aangrijpen om een conversatie in stand te houden en als nieuw gespreksonderwerp


27

gebruiken. Televisie maakt een verbale reactie mogelijk op wat zich op het scherm afspeelt.

Het zorgt ervoor dat de kijkers onderwerpen kunnen aansnijden vanuit hun ervaring met het

onderwerp zonder dat ze veel persoonlijke informatie hoeven te delen. Op deze manier

kunnen mensen die elkaar nog niet goed kennen elkaar op een ongedwongen wijze beter

leren kennen. Ook kan men naar de televisie wegkijken bij langdurig aanhoudend

oogcontact wat een ongemakkelijk gevoel kan geven.

Ook in onze communicatie naar buiten toe wordt de televisie vaak gebruikt. Van Hove

(Hove, J. van, 2006) stelt dat voor veel mensen de televisie nog steeds een bron van

conversatie is. Zo zijn bijvoorbeeld de laatste voetbalwedstrijd van het nationaal elftal, ‘Wie is

de Mol’, ‘Temptation Island’ en de laatste uitzending van ‘Expeditie Robinson’ onderwerpen

die aangehaald worden op de werkvloer of bij de kapper. Programma’s worden veelal

gebruikt in zogenaamde small talk, korte informele gesprekken. Van Hove stelt dat veel van

de eerder genoemde programma’s hun succes danken aan de small talk, rond deze

programma’s wordt een virale hype gecreëerd die het succes van het programma

ondersteunt. Bij ‘Wie is de mol’ had iedereen het erover wie de mol kon zijn en dit gaf een

meerwaarde aan het programma. Een goed voorbeeld hiervan is het onlangs uitgezonden

programma ‘De grote donorshow7’ van BNN . Deze show waarin deelnemers een

orgaandonatie konden winnen zorgde voor internationale opschudding. Men praatte over

een grote schande en dat organen op deze wijze in de uitverkoop gezet worden. Achteraf

bleek de show geacteerd te zijn en de opschudding werd gebruikt om aandacht te vestigen

op het grote donor tekort in Nederland. Ook uit onderzoek van Bruskin (Lee, B. & Lee, R.,

1995) blijkt dat televisie programma’s de meest populaire onderwerpen van gesprekken zijn

voor mannen en vrouwen. Mensen kijken zelfs programma’s omdat ze weten dat er over dit

programma veel gepraat wordt. Wanneer je dit programma niet gezien hebt kan het zijn dat

je niet deel kan nemen aan conversaties op bijvoorbeeld het werk.

Televisie levert gezamenlijke ervaringen waar men over kan praten. Dit valt terug te leiden

naar het Uses & Gratifications model beschreven in hoofdstuk 3.2.1. Dit effect en gebruik

van televisie valt ander de categorie (b) onderlinge band versterkend gebruik

beschreven door James Lull. Lull noemt de potentie van televisie als bron voor de

constructie van de gewenste mogelijkheden voor contact met anderen het fundamentele

sociale gebruik van televisie. Hij noemt als voorbeeld dat echtgenoten in sommige gevallen

alleen voor de televisie intimiteit beleven wanneer men samen tegen elkaar aanhangend op

de bank een programma kijkt. In het gezin kan televisiekijken de onderlinge band versterken

wanneer men gezamenlijk naar een programma kijkt. Het gevoel van solidariteit word soms

bereikt door middel van door televisie opgeroepen verdriet, vreugde, woede of intellectuele

stimulatie. Rasmussen (Rasmussen, T. A., 2005) beschrijft dit effect aan de hand van het

encoding/decoding model van Hall (1980). Tijdens het televisie kijken vinden er meerdere

communicatie processen gelijktijdig plaats, namelijk de uitzending van het programma en

7 Meer informatie over ‘De grote donorshow” op de website van BNN, http://www.bnn.nl/page/donorshow

http://www.bnn.nl/page/donorshow


28

conversaties tussen de kijkers. In semiotische termen is het decoding proces een potentiële

gezamenlijke inspanning van de kijkers tot het geven van betekenissen aan de beelden.

Kijkers nemen televisiebeelden binnen een sociologische situering tot zich en doen dat door

middel van interpretation-cum-interaction. Dit houdt in dat de interpretatie samen gaat met

opgewekte interactie. Binnen een multimedia context interpreteert men de beelden door

middel van interpretation-cum-interactivity. Dit betekent dat het actie georiënteerde en

individuele gebruik niet alleen interactie oproept maar ook interactiviteit. De gebruiker heeft

dan de behoefte tot participatie en wil actief deelnemen. TV geeft een directe gezamenlijke

ervaring die gemeenschappelijk geïnterpreteerd worden tijdens de uitzending van de TV

beelden.

Televisie kan ook gebruikt worden voor (b) ontwijkend gebruik. Van Zoonen schetst de

volgende situatie:

”Een directiesecretaresse van 24 jaar komt thuis van haar werk, pakt de NRC

Handelsblad van de mat en loopt de huiskamer in. Haar zoontje van drie rent op

haar af, haar dochtertje van anderhalf zit in de box te mopperen. Haar man is de

tafel aan het dekken. Zij geeft ze allemaal een kus, zet de televisie aan voor het zes

uur journaal en gaat op de bank de krant zitten lezen.” (Zoonen, E.A. van, 1999,

p.111)

Volgens van Zoonen functioneren de krant en televisie als middelen om zich af te sluiten

voor de omgeving. Zo hoeft de vrouw niet na een lange werkdag zich meteen te storten in

de drukte van het gezin maar kan ze eerst nog een moment voor zichzelf hebben.

De derde categorie is (c) sociaal-educatief gebruik. Veel informatie die wij krijgen gaat

via de televisie. Duidelijke voorbeelden zijn consumenten-en politieke boodschappen. Deze

zorgen voor beeldvorming en besluitvorming over maatschappelijke kwesties. James Lull

omschrijft dat er ook meer subtiele leermogelijkheden uit televisie te halen zijn. Studies naar

soap opera’s maakten duidelijk dat deze praktische voorbeelden gaven van sociale

interactie die door een breed publiek werden overgenomen. Lee en Lee omschrijven social-

educatief gebruik als volgt:

”The social learning factor suggests how viewers, through identification with the

situations and people show on television programs, may use these programs for

self-examination and guidance.” (Lee, B. & Lee, R., 1995)

Kijkers geven dus een realiteitszin aan de situaties op de televisie, linken die naar hun eigen

leven en creëren zelfs een inzicht in hun eigen leven en hun persoonlijke ervaringen. Het

geeft een referentiekader, wanneer men in het echte leven een nieuwe situatie terechtkomt


29

maar deze van televisie kent. Zal men geneigd zijn om op dezelfde manier hiermee om te

gaan zoals men dat op televisie gezien heeft. Ook kan televisie als spiegel fungeren.

Wanneer men een persoon ziet handelen op televisie waar men het niet mee eens is, dan

kan men dit reflecteren naar zijn eigen handelen. Bijvoorbeeld in een soap wordt een

persoon gepest en je bent zelf ook een persoon die mensen pest, dan kan dit je duidelijk

maken hoe erg dit is voor de persoon in kwestie.

Televisie wordt gebruikt om bepaalde bekwaamheden en deskundigheid aan te tonen, dit

noemt James Lull (d) Deskundigheid bevestigend gebruik. Ouders reguleren het

televisiegebruik van hun kinderen en houden in de gaten wat voor soort programma’s hun

kinderen kijken. Zo geeft kijkwijzer8 in Nederland de programma inhoud aan. Ouders kunnen

dan beslissen of dit programma geschikt is voor hun kinderen, zoals seksueel getinte

programma’s. Het verbieden hiervan bevestigd een ouder als ‘goede ouder’, ouders

waarvan de kinderen programma’s mogen zien waarin veel geweld en seks te zien is

worden bestempeld als onverantwoordelijk. Een andere manier van deskundigheid

bevestigend gebruik is bijvoorbeeld een arts die naar medische programma’s of series kijkt.

Hij zal zien dat er procedures niet kloppen en medische fouten herkennen. Tegenover de

anderen kan hij zijn eigen bekwaamheid laten blijken door commentaar te geven op het

programma. Ook geven we vaak commentaar wanneer de ondertitel van een engels

gesproken programma niet klopt, hiermee tonen we onze engelse taalvaardigheid aan

tegenover de anderen. Een belangrijke manier van dit gebruik is het verwijzen naar een

televisie programma in discussies om de discussie te winnen. Een argument kan bevestigd

worden door het geven van een televisie voorbeeld.

De vier beschreven categorieën tonen aan dat televisie op diverse wijzen te gebruiken is als

sociaal handelen met anderen.

3.6 Interconnectie

Wanneer we kijken naar het kijkgedrag, de kijkhouding, motivaties en behoefte vervulling

dan zijn er overeenkomsten waar te nemen. In het volgende schema zijn de verbanden

duidelijk gemaakt.

Het gebruik van TV is onder te verdelen in routinematig en instrumenteel gebruik. Beide

gebruiken vervullen andere behoeften en worden vanuit een andere houding beleeft. Bij

instrumenteel gebruik is het aandachtsniveau over het algemeen hoger dan bij routinematig

gebruik.

8 http://www.kijkwijzer.nl/


30

Figuur 8: Overzicht kijkgedrag, behoeften en motivaties


31

4 TELEVISIE EN

INTERACTIVITEIT

Door de opkomst van DTV en ITV wordt TV langzamerhand een interactief medium, terwijl

TV voornamelijk als een passief medium gezien wordt. Deze interactiviteit staat in conflict

met de traditionele functies van televisiekijken die in hoofdstuk 3 beschreven zijn. Dit

hoofdstuk gaat in op de conflicten die interactiviteit bij televisie met zich mee brengt.

4.1 Kijkhouding

In hoofdstuk 3 is duidelijk geworden dat we tijdens televisie kijken een lean back houding

aannemen. Dit betekent dat men achterover leunt en vooral passief televisie ervaart.

Interactie vraagt om een actieve houding en een hoger aandachtsniveau van de gebruiker.

Om het conflict tussen de lean back en lean forward houding te illustreren wordt de PC als

vergelijkingsmateriaal aangehaald. Bij ITV wordt dan ook vaak gesproken over de

convergentie van televisie en PC. De PC staat bekend als een interactief medium waarop

we met software zeer interactief bezig zijn. Om het conflict in kijkhouding uit leggen zullen

we de convergentie tussen de televisie en de PC nader bespreken.

Er is een optimistische groep (Lee, B. & Lee, R., 1995) die gelooft dat televisie en de PC

zoals we die nu kennen in de toekomst zal verdwijnen en plaats zal maken voor een nieuw

interactief medium. Daartegenover staat een kritische groep die hierbij vraagtekens zet. Het

is de vraag of een verregaande convergentie echt mogelijk is. Televisie en de PC zijn in veel

opzichten totaal verschillend. Beide media worden voor andere doeleinden gebruikt

(Nieborg, D., 2003), televisie enerzijds voor amusement en ontspanning en internet

anderzijds voor werk, sociale contacten en amusement. Doordat we beide media vanuit

andere behoeften en motivaties gebruiken koppelen we ook andere verwachtingen aan het

medium. Televisie is passief en wordt gebruikt voor afleiding en ontspanning. De PC is

echter interactief en gebruiken we voor werkzaamheden, ontspanning, afleiding op een

actieve wijze. Doordat men steeds handelingen moet verrichten is het aandachtsniveau

hoger in vergelijking met de TV.

De setting waarin beide media geplaatst zijn heeft een belangrijke invloed. Een PC wordt op

een tafel of bureau geplaatst en men zit dicht op het scherm (in een werkhouding). De

televisie vereist dat men op een afstand kijkt en men doet dit dan vanaf de bank of fauteuil

(in een relax houding). We zien dit terug in de input apparaten, de PC wordt hoofdzakelijk

aangestuurd door middel van een toetsenbord en een muis. De TV maakt gebruik van een


32

afstandsbediening die het mogelijk maakt om in de passieve houding op de bank te blijven

zitten. Deze setting en kijkhouding geven problemen bij een actievere houding voor de TV.

De connectiviteit door middel van het internet is een belangrijke eigenschap van de PC. Dit

zorgt ervoor dat internet een communicatie medium is met een karakter wat veel vloeiender

is dan dat van de televisie. De gebruiker heeft veel meer invloed op de content ervan, hij kan

content toevoegen en maken. De gebruiker kan het medium vormgeven. Dit staat in groot

contrast met het medium televisie waar de content voornamelijk door instituten bepaald en

gemaakt wordt.

Televisie en PC zullen naar alle waarschijnlijkheid dus niet volledig convergeren. Televisie zal

zich echter wel doorontwikkelen tot een interactievere vorm. Lee en Lee (Lee, B. & Lee, R.,

1995) stellen vanuit hun onderzoek ook dat beide media niet volledig zullen convergeren

maar in plaats daarvan naar elkaar toe zullen groeien. Televisie zal interactieve elementen

overnemen van de PC en de PC zal elementen van bewegend beeld overnemen

4.2 Kijkgedrag

De TV en de PC verschillen duidelijk van elkaar. Niet alleen in de eigenschappen van de

beide media maar ook in de behoeftes die deze media vervullen en de motivatie waartoe we

deze media gebruiken.

In hoofdstuk 3 worden de kijkbehoeften uitgelegd aan de hand van de Uses and

Gratifications benadering. Deze benadering beschrijft vanuit welke behoeften en motivaties

we televisie kijken. Deze benadering gaat uit van een actieve houding die opgeroepen wordt

door de programma’s bij het publiek. Bij ITV krijgt de kijker de mogelijkheid om

daadwerkelijk te interacteren. Alle behoeften en motieven zijn in hoofdstuk 3.6

onderverdeeld in het kijkgedrag. Er bleken twee manieren te zijn waarop we televisie kijken,

namelijk routinematig en instrumenteel.

Uit het onderzoek van Livaditi e.a. (Livaditi, J., Vassilopoulou, K., Lougos, C.,

Chorianopoulos, K., 2002) bleek dat traditionele televisie vooral op routinematige wijze

gebruikt wordt en dat de onderzochte groep bij ITV diensten nauwelijks op een

instrumentele wijze kijkt. Hieruit komt een conflict naar voren, interactie is met name

interessant voor instrumenteel gebruik. Bij instrumentele behoeften is interactie met name

interessant omdat men hierbij bewust op zoek is naar content. Bij routinematig gebruik kijkt

men met name voor afleiding en entertainment. Omdat men met name op routinematige

wijze naar televisie kijkt moet men zich afvragen in hoeverre het instrumentele gebruik

belangrijk geacht moet worden in ITV diensten. Ook de kijkhouding speelt een rol hierbij.

Routinematig gebruik wordt vanuit een lean back positie beleefd en instrumenteel gebruik

echter vanuit een lean forward houding. Het vereist dus meer aandacht en een hogere


33

concentratie. De bestaande lean back houding van het huidige televisie kijken draagt niet bij

aan de bevordering van instrumenteel kijken.

Instrumenteel gebruik op een interactieve wijze zijn we niet gewend bij het medium televisie.

Wanneer we bewust op zoek gaan naar informatie dan maken we toch sneller gebruik van

het internet via een PC waar we interactiever kunnen zijn.

4.3 Het sociale karakter van televisie onder druk

Een belangrijk element van televisie is het sociale aspect. De respondenten uit het kijkstijlen

onderzoek van SPOT (Niekerk,P. van, 2004) geven aan dat het samen kijken een van de

kijkmotivaties is. Het samen kijken wordt zelfs gezien als een soort van avondje uit. Het

sociale aspect van traditionele televisie staat in een schril contrast met het

gepersonaliseerde karakter van ITV. Volgens van Hove (Hove, J. van, 2006) is het een feit

dat televisie een verschuiving doormaakt van massamedium naar een gepersonaliseerd

medium. Volgens hem is het de vraag of ITV deze personalisatie nog verder in de hand

werkt nu we niet meer aan het lineaire uitzendschema gebonden zijn maar we met VOD op

elk moment kunnen kijken. Het maken van eigen kijkprofielen en het filteren van wat jij graag

wil zien is zeer individueel en daarom dus asociaal. Het is de vraag in hoeverre we behoefte

hebben aan deze gepersonaliseerde vorm van televisie binnen huishoudens. Voor

eenpersoonshuishoudens heeft deze individuele vorm minder invloed op het sociale karakter

omdat deze persoon vaker alleen zal kijken. In huishoudens met meerdere personen heeft

de individuele vorm wel degelijk invloed. In hoofdstuk 3 is de fysieke invloed van de TV

onderzocht. Hieruit bleek dat de televisie vaak het middelpunt van de zithoek in de

woonkamer is. De televisie is vaak een initiator van conversaties in de huiskamer. Lee en

Lee (Lee, B. & Lee, R., 1995) benadrukken het sociale karakter van de TV nogmaals,

ondanks meerdere TV’s in huishoudens wordt er meestal binnen een sociale context

gekeken. Het hebben van meerdere TV’s kan vergeleken worden met het gepersonaliseerde

ITV. Op elke TV set kan één persoon in feite afstemmen op zijn voorkeuren, op de

programma’s die hij alleen wil zien. Het is vaak alleen niet gezellig om alleen op de

slaapkamer te kijken behalve wanneer men zich bewust wil afzonderen van de rest van het

gezin. Ondanks vormen zoals interactieve spelshows waar meerdere mensen voor de buis

aan deel kunnen nemen zal het hoge individuele karakter van ITV een obstakel zijn voor de

adoptie ervan.

De mogelijkheden van VOD brengen nog een ander belangrijk conflict met zich mee.

Traditionele televisie houdt vast een aan lineair uitzendmodel tegenover een library

uitzendmodel bij ITV wat we voor het gemak het VOD uitzendmodel zullen noemen. Bij ITV

zijn programma’s opvraagbaar en kan men dus een programma bekijken wanneer het hem

uitkomt. Dit betekent dat men een programma op een ander tijdstip bekijkt en niet meer op

dezelfde dag en tijd. Hiermee komen ook andere belangrijke sociale aspecten van televisie

onder druk te staan, namelijk de structurele en relationele gebruiken van TV die Lull

omschrijft (Lull, J., 1980). Het regulatieve gebruik valt weg doordat het lineaire uitzendmodel


34

wegvalt. Zoals de bedtijd voor kinderen na het zien van Sesamstraat. Met ITV kan men zelf

bepalen hoe laat ‘Sesamstraat’ op TV is en men kan dus niet routinematig afgaan op de

uitzendtijd van een programma. Wanneer we het over het relationeel gebruik hebben dan

zien we dat het VOD uitzendmodel hierop veel invloed heeft. Televisie werkt communicatie

bevorderend omdat het personen een gezamenlijke ervaring geeft. De zogenaamde small

talk zou kunnen verdwijnen omdat de kans klein is dat in je omgeving men een programma

op dezelfde dag en tijdstip kijkt. Het tijdonafhankelijkheid kijken en het zelf kiezen van een

kijkmoment bij ITV zullen bijdragen aan afname van het sociale karakter van TV.

Ook binnen gezinnen zal de invloed van VOD duidelijk merkbaar zijn. Zoals hierboven

beschreven speelt televisie een belangrijke sociale rol. Het brengt de gezinsleden bij elkaar

wanneer men samen kijkt, Lull noemt dit effect het onderlinge band versterkende gebruik

van televisie. Interactiviteit brengt problemen met zich mee wanneer er een groep voor de

TV plaatsneemt. Wanneer een persoon de afstandsbediening heeft is hij de enige die kan

interacteren en de rest staat buitenspel. Dit is natuurlijk ook bij traditionele televisie zo maar

bij de personalisatie van ITV heeft iedereen een eigen kijkprofiel waarop men inlogt en

daarop wordt de content afgestemd. Het geeft de ingelogde persoon meer macht over de

afstandsbediening. Ook onder het kijken van een programma geeft het individuele karakter

van interactie problemen. Wanneer er in groepsverband gekeken wordt en één persoon wil

interacteren, bijvoorbeeld door extra informatie op te vragen dan verstoord dit de kijk flow

van de anderen.

Omdat men veel waarde hecht aan de sociale functies van televisiekijken zal de afbreuk

hiervan binnen ITV de adoptie van ITV dwars zitten.

4.4 Rolpatronen & nieuwe technologie

Het gebruik van nieuwe mediatechnologieën, volgens een bepaald gender structure, lijkt een

vast lijkt patroon te hebben (Nieborg, D., 2003). Zo lijkt het gebruik van nieuwe

informatietechnologieën vooral voorbehoud te zijn aan mannen, ze behoren tot het

masculiene domein. Het bewijs hiervoor wordt geleverd door de intrede van nieuwe

technologieën in het verleden. Zo noemt Nieborg de intrede van satelliet televisie, teletekst,

de fax, video en radio waarbij een vergelijkbare trend waar te nemen was. Er is een grote

overeenkomst te zien met de videorecorder, een technologie die vooral door mannen

gebruikt werd in het vroege ontwikkelingsstadium. En nog word deze nog steeds vooral

door mannen gebruikt, wanneer er iets moet worden opgenomen wordt vaak de man

gevraagd om de videorecorder in te stellen.

ITV is een technologie die momenteel vooral door mannen gebruikt wordt. Dit zal op langere

termijn gaan veranderen. Volgens Nieborg is mediagebruik een sociaal proces dat door

onderhandeling gevormd wordt. Het is een proces dat in staat is om de zogenaamde

gender structures te doorbreken. Door het dagelijkse gebruik kunnen mediatechnologieën


35

structuren doorbreken. Televisie liet een soortgelijk beeld zien, Spigel (Spigel, L., 1992) geeft

aan dat de televisie zorgde voor een verandering in de traditionele man vrouw verdeling in

het gezin. Door het kijken naar televisie programma’s kreeg de vrouw meer informatie van

buitenhuis en werd de televisie een krachtig hulpmiddel om de sekse verhouding te

veranderen. Een ander voorbeeld wat Nieborg noemt is de PC. Bij de intrede van de PC

was dit vooral een masculiene technologie. Doordat de PC steeds belangrijker werd in ons

dagelijks leven, voor werk, studie en informatievoorziening, is de PC steeds meer gender

neutraal geworden.

Doordat ITV in eerste instantie vooral door mannen gebruik zal worden kan dit invloed

hebben op de rolverdeling bij televisie. Mannen en vrouwen kijken op een andere wijze TV,

zoals in hoofdstuk 3 is omschreven. Doordat mannen eerder nieuwe technologieën

accepteren zal dit de man meer macht geven over de afstandsbediening. De man had al als

symbool van macht de afstandsbediening in zijn bezit, alleen was dit vooral een

machtsverhouding. Doordat vrouwen nieuwe technologieën minder snel accepteren kan het

zijn dat ze ook qua daadwerkelijke bediening afhankelijk worden van de man. Er is echter

wel hoop want oude technieken zoals het opnemen van een programma is met behulp van

een EPG veel gemakkelijker dan bij de oude videorecorder. Door een goede user interface

kan ITV juist aantrekkelijker worden en kan het de gender structure sneller doorbreken.

4.5 Uitzonderingen: Sociale interactieve media toepassingen in de

huiskamer

Er zijn echter wel interactieve media in de huiskamer die wel sociaal en geaccepteerd blijken

te zijn, zoals gameconsoles.

Nieborg maakt de vergelijking tussen games spelen op de PC en games spelen via een

gameconsole (Playstation, XBOX, Nintendo WII) die aangesloten is op de televisie. Hij

verklaart dat het succes van de gameconsoles bij de plug and play eigenschappen liggen.

De TV en de gameconsole zijn beide media waarbij weinig handelingen verricht hoeven

worden om deze te gebruiken. Het aansluiten van de TV op de kabel is eenvoudig door

enkel een COAX kabel aan te sluiten. De gameconsole sluit men ook met 1 kabel aan op de

TV en hij doet het direct. Bij de PC moet men allerlei ingewikkelde handelingen verrichten

zoals het installeren van de software. Het gemak van de plug and play apparaten passen in

het passieve lean back beeld van televisie kijken in de huiskamer. Ook de input apparaten

die gebruikt worden voor interactie zijn succesvol te besturen vanuit een lean back positie.

De afstandsbediening en de joypad dienen beide de lean back positie in vergelijking met de

actieve houding die een toetsenbord en een muis vereisen. Frencken (Frencken, R.L.M.J.,

2007) noemt adaptieve interactiviteit als een belangrijk kenmerk van games. In games kan

de mate van interactiviteit aangepast worden aan de gebruiker. Ook is de joypad vanuit de

lean back positie te gebruiken doordat de functies hiervan beperkt zijn. Het is bedoeld om

mee te spelen en niet om mee te besturen zoals bij een PC muis. Een belangrijke factor van

gaming is dat vaak alle aanwezigen in de huiskamer erbij betrokken worden. Bij games kan


36

men vaak met meerdere personen tegelijk spelen en wanneer er mensen zitten te kijken

creëren de games vaak een mate van betrokkenheid waarin de omstanders meekijken en

adviezen geven aan de spelers.

Ook bieden gameconsoles de mogelijk om individueel sociaal te zijn. Nieuwe gameconsoles

zoals de’ XBOX’ en de ‘Playstation 3’ kunnen aangesloten worden op het internet. Dit biedt

gaming via het netwerk aan waardoor je een spel samen met anderen kan spelen die zich

op een andere locatie bevinden.’XBOX’ biedt ‘Live9’ aan waarmee de gebruikers online

kunnen gamen. Er is hierin zelfs sprake van een ‘MSN messenger’ chat programma

integratie. Hierdoor kunnen de gebruikers met elkaar chatten en ze kunnen met het gebruik

van een headset ook met elkaar praten. Dit alles is ook op de ‘Playstation 3’ mogelijk met

‘Home10’. Home is een online community waarin de gebruiker door middel van een virtuele

persoon door de virtuele community ‘Home’ kan navigeren. In deze wereld kan hij andere

gebruikers ontmoeten en ook samen gamen met deze personen.

Een ander voorbeeld waarin men interactief en sociaal kan zijn en kan televisie kijken is TV

kijken via ‘MSN Messenger’ op de PC. In Nederland introduceerde zender ‘Tien11’ (nu onder

de RTL groep) televisie kijken via ‘MSN’. In een apart venster kon men een programma

bekijken, mensen uitnodigen om mee te kijken en chatten met de andere kijkers van dat

programma.

Samenvattend zijn er dus interactieve media met een sociaal karakter mogelijk in de

huiskamer.

9 Informatie over Live op http://www.xbox.com/nl-nl/live/

10 Informatie over Home op http://nl.playstation.com/games-media/news/articles/detail/item58182/Ontdek-Home-

met-PS3/

11 Informatie over TV kijken via MSN Messenger van Tien op http://www.tien.TV/web/show/id=530711

http://www.xbox.com/nl-nl/live/

http://nl.playstation.com/games-media/news/articles/detail/item58182/Ontdek-Home-met-PS3/

http://nl.playstation.com/games-media/news/articles/detail/item58182/Ontdek-Home-met-PS3/

http://www.tien.tv/web/show/id=530711


37

4.6 Overzicht

Alle resultaten uit dit hoofdstuk zijn samengebracht in de volgende tabel. In deze tabel

worden de tegenstellingen en conflicten tussen traditionele televisie en interactieve televisie

weergegeven.

Kenmerk Traditionele TV Interactieve TV

Beeldkwaliteit Laag (lage resolutie, weinig detail)

Hoog (high definition, veel detail)

Communicatie kanaal One-way (TV > Kijker) Two-way (TV <> Kijker)

Input Een iemand met controle Gefragmenteerde controle: meerdere personen die voor input (kunnen) zorgen

Usability Laag drempelig (door gewenning)

Hoog drempelig (door geavanceerde interactieve opties)

Content Lineair uitzendmodel (gebaseerd op een vast tijdstip, TV gids)

VOD uitzendmodel (opvraagbare content)

Passieve programma keuze door zappen

Actieve keuze door VOD, je moet actief nadenken over wat je wilt gaan kijken

Kijkhouding Passief Actief (interactief)

Lean back Lean forward

Laag concentratie niveau Hoog concentratie niveau

Kijkgedrag Hoofdzakelijk routinematig gebruik (escapisme, afleiding, ontspanning)

Door interactie wordt instrumenteel gebruik belangrijk (informatie opvragen, doel bewust kijken)

Kijken uit gewenning, geïntegreerd in ons dagelijkse leven

Onwennig door de toegevoegde interactie

Sociale setting Sociaal, gezamenlijke kijkervaring

Asociaal, voornamelijk op het individu gericht (gepersonaliseerd aanbod van content)

Small talk belangrijk Small talk mogelijkheden verminderen door eigen kijkmoment

Onafgebroken kijk flow Door interactie onderbroken kijk flow

Figuur 9: Overzicht tegenstellingen en conflicten traditionele TV en ITV


38

5. ANALYSE

Aan de hand van de uitkomsten uit hoofdstuk 2, 3 en 4 kunnen we de behoeftevervulling

van de bestaande ITV diensten analyseren en de belangrijke functies van televisiekijken

analyseren.

5.1 Behoeftevervulling bestaande ITV diensten

Er is in Nederland momenteel een beperkt aanbod van ITV diensten. Er wordt vooral

gefocust op PVR functies en VOD. In deze paragraaf zullen de in hoofdstuk 2 beschreven

diensten geanalyseerd en afgezet worden tegen de behoeften zoals die in hoofdstuk 3

beschreven zijn. Er wordt gekeken naar welke behoeften de diensten vervullen en de

potentie ervan.

5.1.1 EPG

De EPG is het hart van DTV en ITV diensten. Van hieruit heeft de kijker toegang tot alle

programma’s en diensten. De EPG is in feite niet meer dan een programma gids en in de

overgang van het lineaire uitzendmodel naar een VOD uitzendmodel ligt het voor de hand

dat een lineair model gekozen wordt voor de navigatie. In combinatie met de PVR wordt de

EPG pas echt interessant. Wanneer we kijken naar de rol die de EPG vervult dan is het de

EPG die de kijker duidelijkheid en structuur verschaft in de digitaal aangeboden content.

Hiermee kan de kijker programma keuzes maken. Het gebruik van EPG valt onder het in

hoofdstuk 3 beschreven instrumenteel gebruik en past dus niet binnen de functies van

traditionele TV. Zoals we in hoofdstuk 4 hebben aangegeven zorgt VOD ook voor de nodige

conflicten. In de toekomst zal de EPG misschien moeten transformeren naar een

hoofdmenu van waaruit men naar alle opties kan navigeren, het zal dan niet gebaseerd zijn

op de uitzendtijden zoals in het lineaire model. Content zal dus niet op tijdsschema

aangeboden moeten worden, maar eerder vanuit de kijkbehoeften en kijkmotieven. Dus in

de wijze waarop je gebruik wilt gaan maken van de TV set.

5.1.2 PVR

Deze functie is in combinatie met de EPG een toegevoegde waarde. Het is in feite de VCR

gedigitaliseerd en gecombineerd met een EPG menu. De EPG zorgt voor een betere

functionaliteit van de VCR functies. Doordat men vanuit de programmagids direct

programma’s kan aankiezen die hij wil opnemen is dit eenvoudiger dan codes etc. in te

voeren zoals bij de VCR. Wanneer we deze functies koppelen aan de kijkbehoeften dan is

de PVR niet echt interessant, omdat deze dienst ook vanuit instrumenteel gebruik komt.


39

5.1.3 VOD

De EPG en de PVR maken VOD mogelijk. De gebruiker kan zelf bepalen wat en wanneer hij

een programma kijkt. Zoals al eerder beschreven brengt VOD een actieve houding met zich

mee. Het dwingt de kijker na te denken over wat hij zal kijken. Toch kan VOD in combinatie

met de PVR succesvol zijn. Zo kwam in het onderzoek van Lee en Lee (Lee, B. & Lee, R.,

1995) naar voren dat de respondenten veel plezier haalden uit een van tevoren ingeplande

TV avond met vrienden, waar ze vooraf favoriete programma’s in planden. Het succes

hiervan kan worden gekoppeld aan de behoefte van ontspanning en afleiding. Door van

tevoren een hele avond in te plannen hoeft men niet na te denken over de programmakeuze

en is een hele avond ingepland met favoriete programma’s. Men zet de ITV set aan en kan

ontspannen de rest van de avond TV kijken.

5.1.4 ITV

Bij Interactieve Televisie diensten is de kijker in een hoge mate interactief met de TV. In

hoofdstuk 2 zijn de volgende vormen beschreven; Web TV, Enhanced TV en ITV.

Web TV bleek in Belgie vrij succesvol (Baaren, E., 2006), maar dit succes valt herleiden uit

de lage internetpenetratie in Belgie. In Nederland heeft 70% van de huishoudens toegang

tot het internet (SPOT, 2006). De behoefte aan internet functies op TV zal daarom niet groot

zijn. De functionaliteit van het internet heeft echter wel potentie. De connectiviteit van het

internet en de mogelijkheid tot het snel extra informatie opvragen zoals bij enhanced TV is

iets wat potentie heeft. Vanuit de passieve kijkhouding gezien zal er rekening gehouden

moeten worden de navigatie. Internet op een PC vereist een actieve houding wat bij de TV

moeilijker op te roepen is. De navigatie zal dan vanuit een passieve houding bediend moeten

kunnen worden. De eerdere adaptieve interface biedt hier uitkomst. Interactieve formats

zullen zeker succes kunnen hebben, al zal dit genre afhankelijk zijn. Elk genre vervult in eigen

specifieke kijkbehoeftes, waar series voor afleiding en escapisme zorgen doen spelshows dit

voor vermaak. Livaditi e.a. geven in hun onderzoek aan dat interactiviteit vooral bij

spelshows een toevoeging zullen zijn. Deze zorgen voor entertainment en kunnen ook in

sociale behoeften voorzien. Wanneer kijkers om de beurt kunnen participeren, kunnen deze

behoeften worden vervuld, ook herbergt dit een competitieve factor. Hier komt het

deskundige gebruik van TV naar voren zoals in hoofdstuk 3 is beschreven. Hieruit kunnen

we opmaken dat interactiviteit daadwerkelijk kan bijdragen aan het versterken van de

behoeftevervulling indien interactiviteit gebruikt wordt ten behoeve van de behoeften van de

kijker.


40

5.2 Functies traditionele TV

Om een duidelijk beeld te krijgen van de functies waarop gelet dient te worden met de

ontwikkeling van nieuwe ITV diensten zullen we de problemen die interactie geeft op de

functies van traditionele televisie analyseren en afzetten tegen de functies van traditionele

TV. Uit hoofdstuk 4 blijken twee hoofdproblemen te zijn omtrent de toevoeging van

interactie bij televisie, namelijk verschuiving van routinematig gebruik naar instrumentaal

gebruik en de teloorgang van de sociale waardes van het televisiekijken.

5.2.1 Instandhouding routinematig gebruik

Het routinematige gebruik van televisie is het belangrijkste gebruik van traditionele televisie.

Deze wijze van televisiekijken is helemaal geïntegreerd in onze dagelijkse routines het is

geïntegreerd in de organisatie van onze leefomgeving en dagindeling. We zijn gewend aan

deze wijze van kijken en een grote groep zal vanuit dit gebruik naar televisie blijven kijken.

Het is dus van belang om eigenschappen van het routinematige gebruik te behouden in

nieuwe ITV diensten. Adoptie van ITV zal bevorderd worden wanneer deze ook binnen onze

dagelijkse routines in te passen is. Dus wanneer het de routinematige gebruiksfuncties van

traditionele televisie kan overnemen. De belangrijkste routinematige gebruiksfuncties die uit

dit onderzoek naar voren kwamen zijn regulatief gebruik (1), omgevingsgericht

gebruik (2), Mood management (3) en relationeel gebruik (4).

(1) Regulatief gebruik

Het regulatieve gebruik betekent dat televisie binnen het huishouden tijden aangeeft, zoals

bedtijd na ‘Sesamstraat’ voor kinderen en de overgang van werktijd naar vrije tijd na het 8

uur journaal gepaard met koffie. Door de overgang naar het VOD uitzendmodel verdwijnt het

lineaire uitzendschema waardoor de programma’s geen vaste referenties meer hebben naar

dagelijkse tijdsschema’s. Kijkers integreren programma’ in hun dagelijkse routines. Zo is bij

vele kijkers het om 20.00 uur GTST kijken een dagelijks terugkerend ritueel. Men maakt

afspraken en werkzaamheden zodanig dat men om die tijd TV kan kijken. Het biedt ons

onbewust een houvast in ons dagelijkse leven.

(2) Omgevingsgericht gebruik

Door VOD komt dit gebruik onder druk te staan. Omgevingsgericht gebruik is een passieve

wijze van televisie kijken met een laag aandachtsniveau. De kijker zet de TV aan als

achtergrond in de huiskamer. De personen op TV wekken de schijn van aanwezigheid op

(vervangend gezelschap) en wat erop TV te zien is kan in conversaties naar voren gehaald

worden. Men kijkt niet bewust naar de televisie en zet de televisie aan zonder een direct

vooropgezet doel. Het VOD uitzendmodel conflicteert dus met dit gebruik omdat men een

keuze moet maken wat er op de TV te zien is.


41

(3) Mood management

Belangrijke motivaties om TV te kijken is de vervulling van de volgende behoeften; afleiding,

escapisme, ontspanning en vermaak (entertainment). We noemen dit het managen van de

mood van de kijker, of mood management. De kijker kan de dagelijkse beslommeringen

even vergeten en gedachten verzetten. Deze behoeften uitten zich in routinematig gebruik

en worden vooral op een passieve wijze beleefd. Het is van belang dat nieuwe diensten zich

focussen op deze behoeften omdat de gebruiker vooral vanuit deze naar TV kijkt.

Routinematige behoeften zullen de drijvende kracht moeten zijn achter de ITV diensten en

het instrumentele gebruik zal door interactiviteit toenemen.

(4) Relationeel gebruik

De sociale waarden van televisie zijn erg belangrijk, ITV diensten zullen het relationele

gebruik moeten stimuleren. In hoofdstuk 4 is gebleken dat vooral dit gebruik onder druk te

staan komt door de toevoeging van interactiviteit.

Belangrijke aspecten van dit gebruik zijn; samen kijken, small talk en een ongestoorde kijk

flow van de medekijkers. De nieuwe ITV diensten richten zich voornamelijk op het individu,

maar er zou gekeken moeten worden naar vormen waarin het in groepsverband kijken

bevorderd. Interactie zou in groepsverband sociale interactie kunnen stimuleren zoals dit in

games gebeurt.

Small talk is een gecompliceerder fenomeen van televisie. Door VOD verdwijnt het

gezamenlijke kijkmoment. Er worden o.a. op de werkvloer veelal onderwerpen van

aangesneden die de avond ervoor te zien waren. Met VOD wordt de kans veel kleiner dat de

collega’s dit programma ook gezien hebben. In nieuwe diensten zal op deze eigenschap

gelet moeten worden.

Interacteren verstoord de kijk flow van de mede kijkers. Wanneer men een serie kijkt bevind

men zich in een onafgebroken flow, interactie zorgt ervoor dat men hieruit gehaald wordt. Er

zal een manier gevonden moeten worden waarin interactie de kijk flow van anderen niet

verstoord. Dit kan door middel van input apparaten of door uitgestelde interactie momenten.

Wel bieden genres zoals spelshows de kans om gezamenlijk interactief mee te doen.

5.2.2 Implementatie instrumenteel gebruik

Door de toevoeging van interactie bevordert ITV instrumenteel gebruik, het actief op zoek

gaan naar informatie of programma’s. Het instrumentele gebruik uit zich momenteel bij ITV

in informatie en transactionele diensten.


42

Volgens de U&G benadering zetten programma’s de kijker aan tot interactie. Zo willen

kijkers bijvoorbeeld meer informatie over iets wat ze gezien hebben of overgaan tot het

kopen van een product wat ze gezien hebben. Om dit te bewerkstelligen maakt men

gebruik van de PC, waar op het internet additionele informatie verkregen kan worden. De

kijkers zijn nog niet gewend om dit via de televisie te doen. Livaditi e.a. (Livaditi, J.,

Vassilopoulou, K., Lougos, C., Chorianopoulos, K., 2002) geven in hun onderzoek aan dat

instrumentele behoeften de behoeften als afleiding, escapisme en entertainment moeten

dienen. Diensten die entertainment en communicatie bevatten en de instrumentele

behoeften ondersteunen zullen volgens Livaditi e.a. sneller geadopteerd worden.

5.2.3 Adaptieve interactie modellen

Volgens IBM zal er een gebruikersgroep blijven die vooral passief blijft, daarnaast ontstaat

een groep die zeer innovatief ingesteld zal zijn.

“The industry instead will be stamped by consumer bimodality, a coexistence of two

types of users with disparate channel requirements. While one consumer segment

remains largely passive in the living room, the other will force radical change in

business models in a search for anytime, anywhere content through multiple

channels. The tech and fashion-forward consumer segment will lead us to a world

of platform-agnostic content, fluid mobility of media experiences, individualized

pricing schemes and an end to the traditional concept of release windows.” (IBM,

2006)

Deze nieuwe gebruikersgroep zal behoefte hebben aan nieuwe interactieve content en

nieuwe diensten (diensten die instrumenteel gebruik bevorderen). Er zullen in de toekomst

twee gebruikersgroepen bediend moeten worden met nieuwe ITV diensten. De passieve

groep en de actieve groep. De passieve groep zal langzaam aan de interactiviteit moeten

gaan wennen voordat ze de nieuwe interactieve diensten zullen accepteren en opnemen in

hun dagelijkse leven. Met andere woorden dienen de diensten bi-modaal te worden of een

adaptief interactie model bevatten die zich aanpassen aan de gebruiker.

5.2.4 Lean back houding

Het is van belang dat de ontwikkelaars de setting waarin TV geconsumeerd wordt niet uit

het oog verliezen. De huiskamer waarin men vanaf de bank TV kijkt is een belangrijk

gegeven wat in de ontwikkeling van nieuwe diensten meegenomen dient te worden. De

passieve setting van TV kan problemen geven voor diensten die een zeer actieve houding

vereisen. Adaptieve systemen kunnen een grote rol spelen in het interacteren vanuit een

passieve houding (Frencken, R.L.M.J., 2007).


43

5.2.5 Ontwikkelingen externe factoren

De adoptie van ITV is ook afhankelijk van de ontwikkeling van de externe factoren zoals de

institutionele ontwikkeling van ITV. Er wordt in dit onderzoek gesproken over de intrede van

het VOD uitzendmodel, ware het niet dat dit afhankelijk is van de aangeboden content.

Omtrent de content zijn er rond de zenders en producenten verschillende

belangenverstrengelingen zoals de uitzendrechten en licenties. VOD kan alleen succesvol

worden wanneer er voldoende content aangeboden wordt.

Ook een samenwerking tussen de omroepen en breedband aanbieders is belangrijk. Zoals

in hoofdstuk 2 naar voren komt hebben de omroepen content en de breedband aanbieders

het distributienetwerk.

Het is van belang dat de vicieuze cirkel die Van Hove (Hove, J. van, 2006) beschrijft, waarin

ITV zich bevind doorbroken wordt. Met deze cirkel bedoelt van Hove de afwachtende

houding bij de consument vanwege het gebrek aan diensten en content en de afwachtende

houding bij de content leveraars vanwege de te kleine afzetmarkt. Het is de vraag hoe in de

toekomst deze cirkel doorbroken kan worden.

Al met al is de adoptie van ITV niet alleen afhankelijk van de aangeboden diensten maar ook

van de institutionele ontwikkeling (Baaren, E., 2006) ervan.


44

6. TUSSENTIJDSE

CONCLUSIES

Door middel van hoofdstuk 2 tot en met 5 is een duidelijk beeld verkregen van de ITV, de

belangrijke behoeften van traditionele TV en de problemen betreffende de toevoeging van

interactiviteit.

Terugkomend op de subvragen zoals die aan het begin van deze thesis zijn opgesteld:


Hoofdstuk 2 geeft een beeld van de situatie in Nederland. Uit dit hoofdstuk komt naar voren

welke partijen DTV en ITV aanbieden en op welke wijze. Hoofdstuk 2 laat de vormen van

DTV en ITV zien. Op basis van dit hoofdstuk kan aangetoond worden dat ITV in Nederland

zich in de beginfase bevindt. In Nederland richten de aanbieders zich momenteel vooral op

de EPG en VOD, daarnaast proberen ze door middel van extra content zoals het Eredivisie

voetbal meer kijkers te trekken voor een overstap naar DTV en ITV. Er kan geleerd worden

van resultaten en ervaringen vanuit het buitenland waar ITV zich in een verder ontwikkeld

stadium bevindt.


In hoofdstuk 3 komen de functies van het traditionele televisiekijken duidelijk naar voren.

Televisie wordt vooral vanuit de volgende behoeften gebruikt; Afleiding, escapisme,

entertainment en informatievoorziening. We zien dat informatievoorziening vooral voortkomt

vanuit de ‘toezicht’ behoefte, weten wat er in de wereld gebeurt, creëert een gevoel van

veiligheid. De rol van informatievoorziening in de vorm van met een vooropgezet doel iets te

weten te komen of te leren lijkt veel kleiner te zijn. De behoeftevervulling kan onder twee

wijzen van gebruik ingedeeld worden, namelijk routinematig en instrumenteel gebruik.


kijken?

Uit hoofdstuk 4 komen twee hoofdproblemen naar voren over de toevoeging van interactie

bij televisie, namelijk verschuiving van routinematig gebruik naar instrumentaal gebruik en de


45

teloorgang van de sociale waardes van het televisiekijken. Instrumentaal gebruik wordt juist

door interactiviteit gestimuleerd dit tegenover het routinematige gebruik wat men bij

traditionele TV gewend is.


Hoofdstuk 4 maakt duidelijk in welke behoeften bestaande ITV diensten in Nederland

voorzien. De diensten voorzien met name in het instrumentele gebruik van televisie. Zoals uit

subvraag 2 en 3 naar voren komt is dit gebruik minder belangrijk voor de kijkers van

traditionele TV.

Hoofdvraag: Welke functies van traditionele televisie kunnen in een interactieve vorm

bijdragen aan de adoptie van ITV in Nederland?

De antwoorden op de voorgaande subvragen en de analyse in hoofdstuk 5 vormen samen

een sterke strategie voor de bevordering van de adoptie van ITV in Nederland.

-Verschuiving van de markt

Huidige diensten in Nederland stimuleren met name het instrumentele gebruik. Hierdoor

wordt de vooral de kleine groep aangesproken die de TV voornamelijk op instrumentele

wijze gebruikt. Er ligt hier dus nog een grote markt open voor diensten die gebaseerd zijn op

het huidige televisiekijken. Door de groep televisiekijkers aan te spreken die op

routinematige wijze kijkt kan een veel grotere groep aangesproken worden met ITV.

-Stimulatie routinematig gebruik / implementatie instrumenteel gebruik

Men moet eerst gewend raken aan dit gebruik in een interactieve context, omdat men vooral

uit routinematige wijze TV kijkt wat zich o.a. uit in het regulatieve gebruik. Door diensten te

creëren die door middel van interactiviteit het routinematige gebruik ondersteunen en

waarmee instrumenteel gebruik geïmplementeerd wordt kan men langzaam aan het

instrumentele gebruik en aan de interactie wennen.

-Dienstenaanbod vanuit bestaande behoeftevervulling

Televisiekijken wordt vooral gebruikt voor ontspanning, afleiding, escapisme en

entertainment. Door op interactieve wijze deze behoeften te vervullen kan men gewend

raken aan interactiviteit vanuit traditionele behoeftevervulling.


46

-Interactiviteit vanuit een passieve context aanbieden

Door de passieve setting waarin TV gekeken wordt is het van belang dat in de

overgangsfase interactiviteit vanuit een passieve houding ervaren kan worden. Adaptieve

user interface systemen bieden hier een uitkomst.

-Implementatie sociale functies

Door de individualisatie en personalisatie die ontstaat door de toegevoegde interactiviteit

verdwijnen de sociale functies van het televisiekijken. Door functies te implementeren zoals

we die kennen bij online communities en social software zoals messenger programma’s

zouden de sociale functies op interactieve wijze gestimuleerd kunnen worden.

-Onafgebroken kijk flow

Voor het groepskijken zijn ander behoeften van belang. Hierbij gaat het grotendeels om het

samenzijn, samen tijd doorbrengen door middel van televisiekijken en de content gebruiken

voor conversaties. Het is hierbij van belang dat de kijk flow van programma’s die in de

behoeften van afleiding en escapisme voldoen niet verstoord wordt. Doordat andere kijkers

door de interactie van een persoon uit hun kijk flow gehaald worden leidt dit tot irritatie bij de

andere kijkers.

-Interactiviteit verdeling over de kijkers

Wanneer in groepsverband de behoefte van entertainment vervuld wordt, dan is het van

belang dat interactiviteit alle kijkers bediend. Interactiviteit kan de sociale waarden versterken

wanneer alle kijkers kunnen participeren. In dit geval kan lering getrokken worden uit spellen

waar de sociale interactie tussen spelers gestimuleerd wordt.

-Small talk stimuleren bij ITV

Waar bij traditionele TV het lineaire uitzendmodel zorgt voor gezamenlijke kijkervaringen en

hierdoor small talk mogelijk gemaakt wordt vervalt dit bij ITV. De notie van wat anderen

gekeken kunnen hebben maakt small talk mogelijk. Dit blijkt een belangrijke sociale waarde

te zijn van televisiekijken. Bij een interactieve dienst zal de kijker een notie dienen te geven

van wat zijn omgeving heeft of zou kunnen hebben gekeken.

Deze punten kunnen wanneer de externe factoren buiten beschouwing gelaten worden

leiden tot diensten waarvan de kans tot adoptie bij de gebruiker bevorderd wordt.


47

7. PRESENTATIE PROJECT TUNE

IN TV

In de vorige hoofdstukken is gekeken naar de traditionele waarden van het televisiekijken en

de problemen die interactie hierop geeft. In hoofdstuk zes zijn punten naar voren gekomen

waarop gelet kan worden met de ontwikkeling van nieuwe ITV diensten in Nederland die de

adoptie ervan kunnen bevorderen.

Het project ‘Tune In TV’ is een poging tot een dienst die de adoptie van ITV moet

stimuleren. In dit hoofdstuk wordt dit project beschreven en wordt gewezen naar hoe de

keuzes en functies van ‘Tune In TV’ wel of niet voldoen aan de punten die in hoofdstuk 6

naar voren zijn gekomen.

7.1 Over Tune in TV

‘Tune in TV’ is het afstudeerproject van E.H. van der Veen en R.L.M.J. Frencken in het kader

van het European Media Masters of Arts programma. ‘Tune in TV’ is een ITV applicatie die

een Elektronische Programma Gids aanbied, welke gebaseerd is op genetwerkte

kijkerprofielen. Door een vrienden netwerk, opgegeven voorkeuren en interesses krijgt de

gebruiker programma´s aangeboden in deze EPG. In het vrienden netwerk kan de gebruiker

interacteren waardoor deze een programma aanbod krijgt gebaseerd op deze interactie.

Vanuit een visie op een aantal problemen die de toevoeging van interactie aan TV met zich

meebrengt, zijn een aantal oplossingen voorgedragen. Deze conflicten zijn al eerder

behandeld in hoofdstuk 4.

7.2 Overzicht Tune In TV

Om de mogelijkheden van ‘Tune In TV’ duidelijk te maken volgt hier een overzicht van de

mogelijkheden die het de kijker biedt.

7.2.1 Genetwerkte profielen

Om gebruik te kunnen maken van ‘Tune In TV’ moet men een persoonlijk profiel aanmaken

om de persoonlijke voorkeuren aan te geven en vrienden toe te voegen waarmee men de

Tune In ervaring kan delen. Dit kijk profiel bevat persoonsgegevens, vriendenlijst,

programma top 3 en de interesses. Het profiel wordt in een online database opgeslagen

zodat van elke ‘Tune In TV’ set het gewenste profiel ingeladen kan worden.


48

Figuur 10: Tune In TV / Profiel selectie scherm

7.2.2 Elektronische Programma Gids

Vanuit de EPG wordt ‘Tune In TV’ aangestuurd. Hier kan men naar alle opties die deze

dienst biedt navigeren. Het is geen EPG zoals we die gewend zijn vanuit het lineair

uitzendmodel. De EPG is onderverdeeld in drie delen namelijk het ‘Friends’ (1) gedeelte, het

‘Tune In’ (2) gedeelte en het ‘On Demand’ (3) gedeelte.

Figuur 11: Tune In TV / EPG

(1) ‘Friends’

Het ‘Friends’ gedeelte is opgebouwd uit drie delen namelijk het Friends overview, Tune In

Addicts overview en de Tune In TV Planner.

Friends overview

In dit onderdeel ziet men zijn vrienden, door een vriend te selecteren kunnen de interesses,

favoriete programma’s en de top 3 bekeken worden. In dit gedeelte is direct te zien wie er

online is en welke programma’s ze op dat moment kijken. Er is de mogelijkheid om het

programma mee te kijken.


49

Figuur 12: Tune In TV / Friends overview scherm

Tune In TV planner

Met ‘Tune In TV’ kan men een eigen kijkschema instellen. Hiermee kan men vaste

programma’s instellen op vaste tijden. De kijker krijgt dan wanneer men het systeem

activeert een melding van dit programma. Ook kan men vrienden uitnodigen om een

programma samen te kijken. Dit kan via het netwerk (de kijkers elk vanaf eigen locatie) of

gezamenlijk (de kijkers verzameld op 1 locatie). Wanneer men op woensdagavond de

Champions League wedstrijd van Ajax wil kijken kan de kijker via het systeem vrienden

uitnodigen om samen te kijken, hij kan aangeven om dit samen bij iemand te doen of ieder

vanaf zijn eigen locatie. Deze kijk afspraken worden in de Tune In TV Planner verwerkt en er

wordt een herinnering gegeven.

Figuur 13: Tune In TV / TV Planner scherm

Tune In Addicts

Wanneer iemand vaak een programma kijkt kan hij toegang krijgen tot de bijbehorende

community van dat programma. Hij kan dan interacteren met de mensen in deze community

en gebruik maken van extra mogelijkheden zoals extra content.


50

Figuur 14: Tune In TV / Addicts scherm

(2) ‘Tune In’

In het ‘Tune In TV’ gedeelte wordt content automatisch aangeboden. De kijker hoeft niet

actief op zoek te gaan naar wat hij wil kijken. Het heeft hetzelfde gevoel als het zappen bij

traditionele TV hierdoor komt men verrassende programma’s tegen. Er kan een keuze

gemaakt worden uit programma’s die worden aangeboden op basis van vooraf ingestelde

interesses, favorieten, de top 3, hoogst gewaardeerd in vriendennetwerk, op basis van wat

je vrienden gekeken hebben en aanbevolen programma’s door vrienden.

Figuur 15: Tune In TV / Tune In TV scherm

(3) ‘On Demand’

In dit gedeelte zijn de programma’s ingedeeld op genre. Wanneer men specifiek een

bepaald genre of programma wil zien kan hij door dit netwerk heen navigeren of gebruik

maken van de zoekfunctie.


51

Figuur 16: Tune In TV / On Demand

7.2.3 Samen kijken

Met ‘Tune In TV’ kan men altijd samen met anderen TV kijken, wanneer men samen in de

huiskamer voor de TV zit of wanneer men alleen thuis zit met anderen via het netwerk.

Fysiek samen kijken

Samen op de bank voor de televisie kijken met familie, vrienden of huisgenoten kan erg

gezellig zijn. Om de kijk flow van de anderen tijdens het kijken van een programma niet te

verstoren heeft ‘Tune In TV’ uitgestelde interactie moment door middel van het plaatsen van

markers. Tijdens bijvoorbeeld het kijken van een reisprogramma zijn er misschien

interessante locaties etc. waar men extra informatie over wil. Het is dan mogelijk om marker

plaatsen en aan het eind ziet men een overzicht. Er verschijnt een marker overzicht waaruit

elke kijker zijn markers kan selecteren en kan toevoegen aan zijn profiel. Wanneer iemand

niet de ingelogde persoon is kan hij ook markers zetten en selecteren. In de vriendenlijst van

de ingelogde persoon kan men zijn eigen profiel zoeken en de markers daar opslaan. De

markers bestaan uit extra informatie die in een extra laag op te vragen zijn, het is daarnaast

mogelijk deze via email te versturen.

Wanneer men samen een spelshow kijkt is het leuk om samen mee te spelen met de show.

Met huidige televisie ontstaat er al competitief element in de huiskamer. Met de ITV kan men

thuis omstebeurt tegen of met elkaar meespelen. Bijvoorbeeld bij Lotto Weekend Miljonairs

kan men de vragen beantwoorden. Per vraag moet elke kijker het antwoord om de beurt

invoeren. In beeld verschijnt de naam van de persoon. Aan het eind word gekeken wie de

meeste antwoorden goed had / hoogste score. Ook kan er individueel meegespeeld worden

en men kan dan in de high score lijst komen.

Virtueel samen kijken

In het vrienden netwerk ziet de kijker wie van de vrienden tuned in zijn en wat ze op dat

moment aan het kijken zijn. Door programma’s te beoordelen kan men zijn mening delen

met anderen. De kijker kan vrienden programma’s aanbevelen, vond hij een aflevering van

‘Lost’ erg goed en vind hij dat zijn vrienden deze aflevering ook moeten zien! Dan kan deze

aflevering aan de vrienden aanbevolen worden.


52

Via het Friends overview kunnen vrienden uitgenodigd worden om samen een programma

te kijken. Het is dan mogelijk om via het netwerk tegelijkertijd hetzelfde programma te

bekijken. Wanneer men besluit om samen via het netwerk te kijken dan is het ook mogelijk

om met elkaar interacteren. Dit kan door korte tekst of kort voice berichten naar elkaar te

versturen. Wanneer men individueel samen kijkt kan men gewoon interactie uitvoeren tijdens

het kijken, de uitzending loopt wel door zodat men steeds samen naar hetzelfde blijft kijken.

Omdat de kijker op zijn eigen TV kijkt wordt de ander niet gestoord tijdens de interactie.

Tijdens het kijken van een programma kan men ook zien wie dit programma nog meer

gekeken heeft en hoe zij dit programma beoordeelden.

7.3 Wat maakt Tune- In TV verschillend van andere ITV applicaties?

Door in te spelen op een aantal conflicten en hiervoor innovatieve oplossingen te bieden.

Deze oplossingen zorgen voor een behoeftevoorziening die niet veel afwijkt van die van

traditionele TV

7.3.1 Kijkhouding

Het conflict tussen de passieve kijkhouding van traditionele TV en de actieve kijkhouding bij

ITV, is een van de belangrijkste redenen waarom ITV nog niet massaal geaccepteerd word

in de passieve omgeving van de huiskamer.

Eigenlijk moet niet uitgegaan worden van een groep kijkers, maar van meerdere gradaties

van kijkers die behoeften vervuld willen zien. Zo is er natuurlijk de groep kijkers die alleen

passief wil zijn, diegenen die de ene keer behoefte aan interactie heeft en de andere keer

passief wil zijn, en de groep die bewust interactief is.

‘Tune In TV’ biedt hiervoor een adaptief systeem aan, de kijker staat centraal en bepaalt de

context waarin hij het systeem wenst te gebruiken. Wil hij een film kijken dan kan hij gebruik

maken van het On Demand gedeelte, waarop de interface zich aanpast naar een

tweedimensionaal menu,zodat hij zo snel mogelijk in zijn behoefte word voorzien. Namelijk

zo snel mogelijk achteroverleunend die film kijken.

Wanneer een kijker interactiever wil zijn dan kan hij door de driedimensionale interface

navigeren op zoek naar content of in het vriendennetwerk naar informatie.


53

7.3.2 TV als sociaal medium

Samen TV kijken is een van de andere belangrijke functies die onder druk komt te staan bij

ITV. Doordat ITV zich op het individu richt verliest het medium het sociale karakter van TV.

Samen kijken, samen lachen, samen over programma’s praten, zal minder voorkomen.

‘Tune In TV’ probeert door middel van het vrienden gedeelte het gevoel van ‘samen’ kijken

te bevorderen. De mogelijkheid om interesses van vrienden uit je netwerk met die van jezelf

te vergelijken geeft een gevoel van gedeelde interesses. De mogelijkheid om vrienden te

tippen om dezelfde content te kijken en het zien wie een programma nog meer gekeken

heeft zijn manieren om smalltalk over programma’s te bevorderen.

De functie van de Tune In TV Planner maakt het zelfs mogelijk om vrienden op afstand uit te

nodigen op hetzelfde moment content te bekijken. Dit bevordert ook het gevoel van samen

kijken. Deze Tune In TV Planner heeft ook de mogelijkheid om bij iemand thuis een TV

avond te plannen. Bijvoorbeeld wanneer er een voetbalwedstrijd plaatsvindt. Dan kunnen er

via de Tune In TV Planner vrienden uitgenodigd worden om bij een vriend samen te kijken of

om via het netwerk samen te kijken. Dit is natuurlijk de ultieme manier om het samen kijken

weer te bevorderen.

7.3.3 De verrassingsfactor

Bij traditionele TV is de primaire behoefte om te kijken ontspanning. De kijker ligt

achteroverleunend op de bank, en laat zich verrassen door te zappen, wanneer er een

aansprekend programma voorbij komt gaat hij over tot kijken.

Het element van verrassing bij het zappen gaat verloren bij het verlaten van het lineaire

uitzend model zoals we dat nu kennen. Bij het aanbod van opvraagbare content moet de

gebruiker bewust en actief opzoek naar content. Bij ‘Tune In TV’ is daarvoor het Tune In

gedeelte gecreëerd. In dit menu item wordt op basis van de gebruiker zijn voorkeursprofiel

en vriendennetwerk een aanbod van te bekijken programma’s gedaan . Deze manier van

aanbieden van programma’s levert vrijwel altijd een uniek aanbod van content op, waardoor

het element van verrassing, zoals we dat van het zappen kennen, weer terug is op een

nieuw platform.

7.3.4 Besturing

Sinds de introductie van de afstandsbediening is er niet veel aan het apparaat veranderd.

Het is nog steeds een kastje met knoppen die ingedrukt dienen te worden om een taak te

volbrengen op de TV, taken zoals het wisselen van kanaal, het veranderen van het volume,

gebruik maken van teletekst, enz.


54

Tegenwoordig is het de meest gebruikte vorm van bediening voor TV, maar ook ITV

applicaties gebruiken de four-way interactie methode. Doordat Tune In TV gebruik maakt

van een drie dimensionale user interface, was de four-way bediening geen optie. Daardoor

is gezocht voor een alternatieve, en ook innovatieve manier van besturing. Zo is uiteindelijk

gekozen voor de functionaliteit van de Nintendo Wii controller, deze voegt nieuwe

functionaliteit toe die het mogelijk maakt om over drie assen te navigeren door beweging

detectie.

Deze detectie van beweging zorgt voor een instinctieve manier van input, omdat de wii

controller werkt als verlengstuk van de hand waarmee men als het ware elementen aanwijst

op het scherm.

7.4 Samenvatting & Evaluatie

‘Tune In TV’ is nog in de ontwikkelingsfase, het concept is ontwikkeld met daarnaast een

interactieve demo om de user interface te testen. Wel kan er geconcludeerd worden dat het

project diverse elementen bevat die uit hoofdstuk 6 naar voren komen.

Het project biedt een aantal oplossingen zoals in hoofdstuk 7.4 beschreven waarop de

sociale functies en de passieve kijkhouding van traditionele TV bediend worden. Of deze

oplossingen daadwerkelijk de adoptie van ITV kunnen bevorderen dient door middel van een

prototype onderzocht te worden. Hiermee kan het gebruik van ‘Tune In TV’ aan de hand

van een testgroep geanalyseerd en geëvalueerd worden.

De verwachting is dat de toevoeging van het vrienden netwerk sociale waarden terugbrengt.

Er zijn hoge verwachtingen van het virtueel samen kijken en op virtuele wijze vrienden

uitnodigen om in de realiteit samen te kijken. Ook verwachten we dat met het Tune In

gedeelte veel van de traditionele waarden terugkomen.

Het project steunt op het succes van On Demand aangeboden content. Het succes hiervan

is afhankelijk van externe factoren, zoals de zenders en producenten. Een ander kritisch

punt is het vrienden netwerk, dit gedeelte is wat ‘Tune In TV’ bijzonder maakt. Het vrienden

netwerk kan pas een succes worden wanneer genoeg mensen gebruik maken van dit

systeem zodat men over een uitgebreid vrienden netwerk kan beschikken.


55

8. CONCLUSIE

Het huidige televisiekijken zoals we dat nu kennen staat onder druk van de nieuwe

technologische ontwikkelingen. Door de komst van snelle breedbandverbindingen is een

snelle distributie van beeld mogelijk met een return path voor interactie tussen de gebruiker

en de aanbieder. Dit geeft nieuwe mogelijkheden voor interactieve televisie, via

breedbandverbindingen kan ITV op een hoge beeldkwaliteit naar de huiskamers worden

verzonden. Ook in Nederland is DTV en ITV in opkomst, waarmee de vraag rijst of ITV als

een nieuw medium door de gebruiker geadopteerd zal worden en zich een weg weet te

banen naar onze huiskamers. Het verleden heeft uitgewezen dat de kijker zich niet zomaar

nieuwe technologieën laat opdringen, eerdere experimenten met ITV hebben niet geleid tot

een doorbraak. ITV heeft nog niet de belofte waar kunnen maken dat ze de huidige TV kan

vervangen. De adoptie van ITV lijkt ook in Nederland nog niet echt te vlotten. Er zijn diverse

belemmerende factoren aan te wijzen.

8.1 Externe adoptie belemmerende factoren ITV

Allereerst zijn het de externe factoren die de opkomst van ITV belemmeren. Een

samenwerking tussen de verantwoordelijke instituten voor de ontwikkeling van ITV dient tot

stand te komen om toekomstige diensten te verbeteren. Ook houdt men vast aan het

lineaire uitzendmodel, de zenders zijn bang dat ze zichzelf opheffen wanneer ze

omschakelen naar een On Demand uitzendmodel. Het is van belang dat de instituten

gezamenlijk tot een VOD uitzendmodel komen waarin voldoende content aangeboden

wordt om de kijker te voorzien. De uitzendrechten zijn tot op heden een probleem voor het

content aanbod binnen een VOD uitzendmodel. Er zou een standaard bedacht kunnen

worden waarin producenten een evenredige vergoeding krijgen naar gelang het aantal

uitzendingen via On Demand. Er zou gekeken kunnen worden naar de problemen waarmee

de muziek industrie te kampen heeft gehad en hieruit kan men lering trekken voor een video

model.

De informatie voorziening over ITV is ook aan te wijzen als een punt voor verbetering. De

marketing van DTV en ITV diensten richt zich voornamelijk op de technologische

mogelijkheden van de nieuwe technieken en niet op het nut ervan voor de kijker. De kijker

wordt overvallen door nieuwe technologieën en allerlei bijbehorende technische termen.

Zoals Lee en Lee aangeven zal de focus verlegd moeten worden naar wat de kijker wil en

belangrijk vind.


56

8.2 Onderzoeksvraag en subvragen beantwoord

De onderzoeksvragen van deze thesis luiden als volgt:


In Nederland staat de ontwikkeling van ITV nog in zijn kinderschoenen. Het aanbod van DTV

en ITV is gering en de diensten die worden aangeboden door de verschillende partijen

komen vrijwel overeen. Er zijn wel diverse onderzoeksinitiatieven van o.a. Freeband

Nederland. Ook het prestigieuze PC based ITV project JOOST TV heeft zijn hoofdkantoor

gevestigd in Nederland. Het bestaande dienstenaanbod is vrij klein het omvat voornamelijk

diensten als EPG, beperkte VOD, PVR functies en extra content (Live Eredivisie voetbal).


De belangrijkste behoeften waaruit TV gekeken wordt zijn afleiding, escapisme, ontspanning

en entertainment. Televisie wordt grotendeels op routinematige wijze gebruikt vanuit een

passieve houding (lean back). Het samen kijken is daarnaast een zeer belangrijk element,

het geeft een gezamenlijke ervaring wat aanzet tot conversaties (small talk).


kijken?

De toevoeging van interactie zet de belangrijkste eigenschappen van traditionele TV onder

druk. Door de interactie komt er een focus op het instrumentele gebruik wat we ook zien bij

de huidige ITV diensten. Dit staat tegenover het voornamelijk routinematig gebruik. Dit

brengt ook een actieve kijkhouding met zich mee waar men niet aan gewend is bij het

medium TV. Door het individuele karakter wat interactiviteit met zich mee brengt komen de

sociale waardes onder druk. Door gepersonaliseerde kijkprofielen verdwijnt het

gemeenschappelijke kijkmoment en small talk dreigt hiermee te verdwijnen.


De huidige diensten in Nederland gaan nog uit van het lineaire uitzendmodel door het

gebrek aan content voor een VOD uitzendmodel. De diensten in Nederland vervullen

voornamelijk de behoeften van instrumenteel gebruik.


57

Hoofdvraag: Welke functies van traditionele televisie kunnen in een interactieve vorm

bijdragen aan de adoptie van ITV in Nederland?

De adoptie zal vergemakkelijkt worden wanneer er herkenbare functies vanuit traditionele TV

overgenomen worden in een interactieve vorm. Het routinematig gebruik is belangrijk om

over te nemen. Ook de passieve kijkhouding moet in acht genomen worden, interactiviteit

moet vanuit een passieve houding uitgevoerd kunnen worden. Interactiviteit zal met name

gebruikt moeten worden om de belangrijkste behoeftevervulling (afleiding, escapisme,

ontspanning en entertainment) te ondersteunen.

8.3 De transitie van een passief medium naar een interactief medium

In de overgangsfase van een passieve naar een interactieve televisievorm ontstaan er twee

groepen. De eerste groep zal open staan voor nieuwe innovaties en zal in zijn zoektocht

naar anytime & anywhere content via meerdere kanalen aanbieders dwingen tot radicale

veranderingen in de businessmodellen. De andere groep zal hoofdzakelijk passief blijven en

zich blijven vasthouden aan de traditionele waarden van TV. In de toekomst zullen beide

groepen bediend moeten worden in het nieuwe interactieve televisie medium. Er kan niet

geconcludeerd worden dat deze groep passief zal blijven. Wanneer men langzamerhand in

aanraking komt met de interactieve mogelijkheden zal men deze kunnen gaan accepteren.

Om in de overgangsfase de acceptatie van interactiviteit te bevorderen en daarmee de

adoptie zullen herkenbare functies uit het oude medium overgenomen moeten worden. Dit

zorgt voor herkenbaarheid in het nieuwe onbekende interactieve medium. Dit geeft de

conservatieve kijkers houvast en men kan dan eerder vertrouwd raken met het nieuwe

medium. Naast deze functies kunnen nieuwe interactieve mogelijkheden geïntegreerd

worden, waaraan men dan langzaam kan wennen. De functies die overgenomen dienen te

worden zijn; Routinematig gebruik, de mood elevation behoefte, de lean back houding en de

sociale functies van TV.

Routinematig gebruik kan geïntegreerd worden door middel van diensten waarin men eigen

uitzendschema’s kan samenstellen. Hierdoor worden programma’s gereguleerd en kan

regulatief gebruik in stand gehouden worden. De angst van de zenders tot opheffing van

zichzelf is in feite ongegrond. In een VOD uitzendmodel zal content toegevoegd moeten

worden, dit zou op een lineair tijdschema kunnen gebeuren. Waardoor er een lineair

uitzendmodel kan blijven bestaan, waarin alleen de distributie variabel wordt. Het journaal

kan bijvoorbeeld op vaste tijden toegevoegd worden, waardoor de kijker weet hoe laat het

nieuwe journaal opvraagbaar is. Het ITV systeem zou automatisch een notificatie kunnen

geven of het journaal in de EPG aan de kijker kunnen aanbieden.


58

Mood elevation (de kijkbehoeften afleiding, escapisme, ontspanning en entertainment) kan

door interactiviteit ondersteund worden. Doordat de kijker op elk moment het gewenste

programma kan opvragen kan de kijker eerder in zijn behoefte worden voorzien. In het

traditionele TV model speelt zappen een belangrijke rol, bij routinematig gebruik zet de kijker

de TV op vaste tijdstippen aan zonder een vooropgezet kijk doel. De hoofdmotivatie is

ontspanning en door op een passieve wijze content te kiezen (zappen) laat de kijker zich

verrassen door programma’s die hij tegenkomt. Door op basis van een voorkeursprofiel

programma’s aan te bieden kan dit verrassende element behouden blijven. Bij ‘Tune In TV’

zorgt het aanbod uit het vriendennetwerk voor extra verrassende content, doordat het door

vrienden aangeboden wordt zal het beter aansluiten bij jouw voorkeuren omdat zij jou

persoonlijk kennen.

Behoud van de passieve lean back kijkhouding is belangrijk. De passieve kijker is gewend

om achterovergeleund TV te consumeren. Interactiviteit conflicteert met deze passiviteit,

adaptieve user interfaces kunnen hier een oplossing bieden. De user interface kan zich

aanpassen aan de context (lean back of lean forward) waarin de kijker het systeem wil

gebruiken.

De sociale functies van TV moeten zeker behouden worden in een interactieve vorm. Het

persoonlijke individuele karakter die interactiviteit met zich mee brengt vormt een probleem

voor de overname van de sociale functies. De distributie via breedband biedt televisie

dezelfde eigenschappen als het internet, namelijk interactiviteit en connectiviteit. Door kijkers

via hun ITV set met elkaar te verbinden wordt onderlinge communicatie mogelijk gemaakt.

Er zou gekeken kunnen worden naar de werking van online sociale netwerken. Het project

‘Tune In TV’ maakt virtueel samen kijken mogelijk. Wanneer men dit doet kan men met

elkaar communiceren via tekst of spraak. Ook geeft het systeem aan wie van de vrienden

een programma ook heeft gezien en wat hij ervan vond. Door het samen kijken en de

notificaties van wie wat gekeken heeft wordt de mogelijkheid tot small talk teruggebracht.

Small talk kan virtueel via het systeem plaatsvinden of gewoon wanneer men elkaar ziet.

Ook wordt interactiviteit als een probleem gezien wanneer men samen TV kijkt. In deze

context is interactiviteit een solitaire bezigheid wat conflicteert met het sociale karakter van

TV. Interactiviteit hoeft niet bedreigend te zijn voor het sociale karakter, het kan ook

stimulerend werken. Bij bijvoorbeeld spelshows zou men door de interactieve mogelijkheden

samen kunnen meespelen en hiermee kan sociale interactie zoals bij bordspellen opgewekt

worden. Bij films en series kan de interactie uitgesteld worden tot een later moment zodat

de kijk flow van de mede kijkers niet verstoord wordt.

Kortom, de adoptie en acceptatie van toekomstige ITV diensten kan bevorderd worden

door het hergebruik van functies uit het huidige televisiekijken.


59


60

LITERATUURLIJST

Boeken

Huysmans, F.J.M. (2001). Mediagebruik en de temporele organisatie van het dagelijks leven

in huishoudens. (1e dr) Nijmegen: Proefschrift KU Nijmegen, 2001.

McQuail, D. (1987). Mass Communication Theory: An introduction, (4e dr) Sage Publications

Ltd, 2000

Spigel, L. (1992). Make room for TV: television and the family ideal in postwar America.

University Of Chicago Press, 1992.

Zoonen, E.A. van (1999) Media, cultuur & burgerschap: een inleiding. (1e dr) Amsterdam:

Het Spinhuis, 1999.

Artikelen

Baaren, E. (2006). Achter de schermen van iTV, Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht

http://igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2006-0324-

083025/Doctoraalscriptie_E_Baaren_Achter_de_Schermen_van_iTV.pdf

Laatst geraadpleegd op 25-07-2007

Decipher (2000). Personal Television Services: The Impact on Advertisers. London: Decipher

White Paper.

http://www.decipher.co.uk/research/whitepapers/personalTVservices.pdf


Dijk, J.A.G.M. van, Vos, L. de (2000). Op zoek naar de heilige graal, beelden van interactieve

televisie. Paper op congres communicatiewetenschappen: De groeistuipen voorbij, Twente:

Universiteit Twente 2000


61

Dijk, J.A.G.M. van, Heuvelman, A., Peters, O. (2003). Interactive Television or Enhanced

Television. The Dutch users interests in applications of ITV via set-top boxes. San Diego:

2003 Annual Conference Of the International Communication Association.

http://www.gw.utwente.nl/vandijk/research/iTV/iTV_plaatje/a_interactive_of_enhanced_TV_i.

pdf


Frencken, R.L.M.J. (2007). De adoptie van ITV in de huiskamer: Variabele functionaliteit door

een adoptief interactiemodel. Afstudeer thesis Hogeschool voor de Kunsten Utrecht

Hove, J. van (2006). Interactieve digitale televisie & Veranderend kijkgedrag.

http://www.idTV-platform.be/Thesis-Johan-Van-Hove.pdf


IBM (2006). The end of television as we know it: A future industry perspective. IBM Institute

for Business Value.

http://www-935.ibm.com/services/us/imc/pdf/ge510-6248-end-of-TV-full.pdf


Lee, B. & Lee, R. (1995). How and why people watch TV: implications for the future of

interactive television. Published in the Journal of Advertising Research, 11-01-1995.

http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-200228_ITM


Lekakos, G., Chorianopoulos, K., Spinelis, D. (2001). Information systems in the living room:

A case study of personalized Interactive TV design.

http://csrc.lse.ac.uk/Support/ECIS2001/pdf/032_Lekakos.pdf


Livaditi, J., Vassilopoulou, K., Lougos, C., Chorianopoulos, K. (2002). Needs and

Gratifications for Interactive TV Applications: Implications for Designers. IEEE Computer

Society.

http://csdl2.computer.org/comp/proceedings/hicss/2003/1874/04/187440100b.pdf



62

Lull, J. (1980). The social uses of television. Published in the journal of Human

Communication Research, spring: 1980

Nagtegaal, J.J.L. (2005). Baas over de buis: de kansen en bedreigingen voor reclame bij

een transformatie van analoge naar digitale televisie. Master thesis Media & Journalistiek,

Erasmus Universiteit Rotterdam, 2005.

http://erasmusmedia.net/master/Bestanden/masterthesis%20jeroen%20nagtegaal.pdf


Nieborg, D. (2003). A new medium as television: Televisie via het internet in Nederland.

Proefschrift voorstel Communicatie- en Informatie Wetenschappen Universiteit Utrecht

http://www.gamespace.nl/content/TVasNewMedium2003.pdf


Niekerk, P. van (2004). Kijkstijlen: van leren tot lol. Amstelveen: SPOT, 2004

http://www.spot.nl/pdf_onderzoek/van_leren_tot_lol.pdf

Laatst geraadpleegd 07-06-2007

Planet Internet (2007). Man is de baas over de afstandsbediening. 22-01-2007.

http://www.planet.nl/planet/show/id=2433642/contentid=814994/sc=5c9743


Rasmussen, T. A. (2005) The sociability of Interactive Television. Euro ITV Conference 2005.

http://www.euroiTV.org/images/stories/dokumenter/99-103_tove_arendt_rasmussen.pdf


Rubin, Alan M. (1984). Ritualized and Instrumental Television Viewing. Published in the

Journal of Communication 34 (3), 67–77.

Selberg, T. (1993). Television and Ritualization of Everyday Life. Published in the Journal of

Popular Culture, Spring93, Vol. 26 Issue 4, p3-9, 7p;

SKO (2006). Jaarrapport 2006, Stichting Kijkonderzoek. Uitgave SKO

http://www.kijkonderzoek.nl/php/downloads/902834750983/rapjaar2006.pdf



63

SPOT (2006). Televisierapport 2006, Uitgave SPOT Amstelveen

http://www.spot.nl/pdf_jaarrapport/TV_jaarrapport_2006.pdf


Stelten, N. van (2002). In het land der blinden is televisie koning. E-view, 4(1).

http://comcom.uvt.nl/e-view/04-2/stelten.pdf


Vliet, H. van (2001). Where Television and Internet meet. New experiences for rich media’. E-

view, 2(1)

http://comcom.uvt.nl/e-view/02-1/vliet.pdf


Wyss, B., Vong, M. (2007). The Future of Digital Entertainment Interactive TV Revisited.

http://www.trp.hku.hk/papers/2001/itv_revisited.pdf



64

De adoptie van Interactieve Televisie in Nederland

Technology

Transcript of De adoptie van Interactieve Televisie in Nederland