Nummer 655ste jaargangJuni 2002

Mariniers pieken opZwitserse

toppen

DDGvernietigt Duitse torpedo’s

De historie van Schepen van gewelt

De historie van Schepen van gewelt

ALLE HENS

33

JOURNALISTIEK GENRE

Uitgave:

Ministerie van Defensie,

Directie Voorlichting

Hoofdredacteur:

Wiebren Tabak

Eindredacteur:

Jack Oosthoek

Chef-redacteur:

Joost Margés

Fotografie:

Hennie Keeris,

Peter Wiezoreck

Fabienne Bruys

Vormgeving en lithografie:

Hofstad Druktechniek, Zoetermeer:

Theo Olsthoorn, Kommer de Heer

Druk:

Brouwer Rotatie Delft

Redactiesecretariaat:

telefoon 070 - 3 18 83 26, via het

militaire net: 501, tst 88326

Fax: 070 - 3 18 84 26

Internet:

www.mindef.nl/nieuws/bladen

Emailadres:

allehens@mindef.nl

Bezoekadres:

Kalvermarkt 38, Den Haag

Postadres:

Postbus 20701, 2500 ES Den Haag.

Abonnementsprijs:

N 17,02 (buitenland N 21,55 per

jaar)

Stichting Dienstverlening Veteranen:

Postbus 250, 3940 AG Doorn.

Telefoon: 0343 - 47 41 50

Abonnementen-administratie

Betalende abonnees:

Abonnementenland

Postbus 20

1910 AA Uitgeest

Telefoon: 0251 - 31 39 39

Email: aboservice@aboland.nl

Opzegtermijn zes weken

Advertentieverkoop:

Thea Warmer, telefoon 033 - 433

52 29, fax 033 - 433 52 55

Advertentiemateriaal kunt u sturen

naar: Brouwer Media, Postbus 270,

3830 AG Leusden

Aanhaling uit en overname van

artikelen in dit blad is toegestaan, mits

de bron wordt vermeld.

ISSN 0024-0389

Nummer 655ste jaargangJuni 2002

Mariniers pieken opZwitserse

toppen

DDGvernietigt Duitse torpedo’s

De historie van Schepen van gewelt

De historie van Schepen van gewelt

OmslagfotoHr.Ms. Jacob vanHeemskerck be-geleidt wereld-reiziger en VOC-schip ‘Duyfken’naar Texel. Foto: Kees NanDogger,CAVDKM.

Vaste rubriekenInternationaal Defensienieuws opent op pagina

22, gevolgd door Leeswijzer op pagina 24 en 25.Logboek begint op pagina 29 en Mensen &

Mutaties sluit af op 34.

4Torpedo’s

geruimdDe Duik- en De-

monteergroepheeft de torpe-

do’s van eenDuitse mini-on-derzeeboot ge-ruimd voor de

kust van Egmond.Een riskante klus.

7IndienststellingHet LCF De ZevenProvinciën is officieelin dienst gesteld, inhet bijzijn van HareMajesteit, die tevenseen vaandel uitreikteaan het Eskader.

8Oude ZeprovsIn de geschiedenis gingen zeven ‘(De) ZevenProvinciën’ aan het gelijknamige LCF vooraf, tebeginnen in 1642. Een overzicht.

12Steelband

De Steelband van het Korps Mariniers ver-zorgt in binnen- en bui-

tenland optredens en oogst daarmee veel

waardering.

18Patrouille desGlaciersMariniers van hetML Verkennings-peloton namen inZwitserland deelaan de Patrouilledes Glaciers, eenskitoertocht in ruighooggebergte.

16Langszij bij….

De Orionvlieger, voorwie een jeugddroom

dynamisch en veelzijdigwerkelijkheid werd.

26Uitstervend ras

LTZ 1 Co Wiskerke heeft er veertig dienstjarenopzitten bij de KM, waardoor hij tot een uitster-vend ras behoort. Een terugblik op zijn carrière.

4

REPORTAGE

De avond is al geval-

len en de wind zwelt

aan wanneer het duik-

vaartuig Nautilus van

de Mijnendienst op

zee 600 kilo hexaniet

tot ontploffing brengt.

Met één grote klap

komt er een einde aan

de explosieve erfenis

die sinds 1945 rustte

voor de kust van

Egmond aan Zee.

Daar strandde in

februari van dat laat-

ste oorlogsjaar de

Duitse mini onder-

zeeboot U-5097 van

de Seehund-klasse

met torpedo’s en al op

de lijn van eb en

vloed.

Tekst: Joost MargésFoto’s: Keesnan Dogger,CAVDKM

De kust is veiligRechts: aan het strand van Egmond

werd een toegangsweg van houten

vlonders gebouwd en een waterwe-

rende damwand aangelegd rond de

gestrande sub.

De U-5097 ligt er in erbarmelijke

staat bij in de ‘kuip’ die voor de

demontage van de torpedo’s werd

geconstrueerd. De torpedo’s bevin-

den zich nog aan beide zijden van de

sub.

De kust is veilig

DDG ruimt torpedo’s vangestrande onderzeeboot

De tweemans-sub vormde één van de 285 moeilijk te detecteren boten die de

Duitsers tegen het einde van WO II bouwden, om daarmee de geallieerde

transportcapaciteit op zee afbreuk te doen. Slechts tachtig ervan werden

daadwerkelijk ingezet. Waaronder dus de U-5097 die op 21 februari 1945

onderweg was van IJmuiden naar het Belgische Oostende. Doordat de navi-

gatieapparatuur en de romp als gevolg van aanvallen met dieptebommen

beschadigd raakten, liep de onderzeeboot echter aan de grond. De tweekop-

pige bemanning, met als commandant Klaus Wachtsmut, ging van boord en

kwam bij toeval uit op de kust bij Bergen, waar ze – doorweekt en wel – werd

opgevangen door soldaten van de kustartillerie.

Een jaar lang is het strand destijds afgezet geweest, maar al snel verdween de

U-5097 niet alleen onder een dikke laag zand, maar ook uit de herinnering.

Echter niet binnen de Stichting Historisch Egmond, waardoor de firma

Leemans Speciaalwerken een goede indicatie kon krijgen van de vermoede-

lijke ligplaats van de U-5097. Afgelopen april slaagde de onderneming er via

een dieptedetectie met elektronische sondes in de exacte plek te markeren.

BedreigingNa lokalisering van het zeemansgraf van de Seehund was het de beurt aan de

Duik- en Demonteer Groep. Het Hoofd van de DDG, luitenant-ter-zee 2 OC

Will Meurer, bracht advies uit aan de gemeente Bergen, waartoe Egmond

behoort, omtrent te nemen maatregelen. Hij onderstreepte daarin de nood-

zaak om de torpedo’s voor het badseizoen te verwijderen vanwege de reële

bedreiging die de 600 kilo gevoelige en giftige hexaniet vormde. Niet voor

niets was de omgeving al in een straal van 1.800 meter afgezet vanaf het

moment dat men de vindplaats van de U-5097 had vastgesteld.

Het onschadelijk maken van torpedo’s langszij een onder water en onder een

laag zand bedolven onderzeeboot, vormde uiteraard een uitdaging. De firma

Wijsmuller nam samen met het bedrijf Woud Wormer de algehele project-

coördinatie in handen en zorgde voor de opbouw van een waterwerende dam-

wand en toegangsweg met houten vlonders. ‘Toen de DDG ging graven, voor-

kwamen wij ook dat de sub wegzakte – het blijft een roestbak – met behulp

van balken, slings en kettingtakels’, zegt Paul van ’t Hof van Wijsmuller.

Slechte conditieDe aangekoekte en half weggerotte onderzeeboot was een kolfje naar de

hand van de DDG. Maar niet voordat anderen een veilig heenkomen hadden

gezocht buiten de 1.800 meter zone. Twee marinemensen bleven achter in

de kuip en gingen aan de slag met wat resteerde van de beide ontstekingen.

‘Die waren gemaakt van messing en staal’, rapporteerde Meurer na afloop.

‘De stalen gedeeltes verkeerden in bijzonder slechte conditie en braken af bij

het demonteren, dus moesten we de zeer gekristalliseerde boosterlading en

de detonators er letterlijk uitpulken. Dat is niet zonder gevaar, maar we had-

den geen keus. Hierna hebben we de hoofdspringladingen, de warheads,gescheiden van de torpedolichamen, met behulp van een voorgevormde

explosieve snijlading.’

Na demontage zijn de beide springladingen voorzichtig uit de kuip getild en

per rubberboot naar de Nautilus vervoerd. Waarna met een druk op de knop

de erfenis van de U-5097 naar de filistijnen werd geblazen. Anti-invasiemijnToch vormde de plof op zee niet de enige klap van die avond. Tot hun

grote verwondering ontdekten de DDG’ers namelijk een Duitse Teller

anti-tankmijn naast de gestrande onderzeeboot. Zonder zich ervan

bewust te zijn, had deze en gene daar al bijna overheen gelopen… ‘Hij

maakte naar alle waarschijnlijkheid als anti-invasiemijn deel uit van de

kustverdediging’, zegt Meurer. ‘We hebben ‘m in de kuip tot ontploffing

gebracht. Ondanks waarschuwingen alom dat er een explosie zou vol-

gen, kregen we toch tal van bezorgde telefoontjes of alles wel goed ging!’

Ja dus. Wat niet wegnam dat de operatie riskant was, mede doordat er

onder grote tijdsdruk moest worden gewerkt, omdat het weer verslech-

terde. Op het moment dat de hexaniet de lucht inging, sloegen de gol-

ven over de damwanden heen en kreeg de zee de U-5097 opnieuw in

haar greep. Met dit verschil, dat de kust voortaan veilig is.●

De kuip is bijna drooggemalen, zodat de DDG aan het werk kan.

LTZ2OC Will Meurer, Hoofd DDG (rechts) in gesprek met de Paul in ’t Hoff van

Wijsmuller (links) en Henk van Hees van Woud Wormer (oranje jas).

Sergeant Carlo van Gool maakt behoedzaam gebruik van een beitel om de ontste-

king te reinigen. (Foto: DDG)

ALLE HENS

5

ALLE HENS

In april 2000 doopte koningin Beatrix het LCF, toen het nog niet op oorlogs-

sterkte op de Vlissingse werf van De Schelde Groep lag. De vorstin spreekt

dan ook van een bijzondere band, die volgens haar ‘de herinnering oproept

aan de illustere voorganger van dit fregat, het schip waarmee admiraal De

Ruyter onze vlag heeft hooggehouden in een tijd dat onze jonge republiek te

land, maar vooral ter zee in haar bestaan werd bedreigd’.

Na de feitelijke indienststelling – en het hijsen van de vlag, de geus, de wim-

pel en de topvlag – krijgt de trotse commandant van Hr.Ms. De Zeven

Provinciën kapitein ter zee Jan Buitenga het woord, en de kans om zijn

bemanning waardering toe te wuiven voor de professionaliteit waarmee

deze ‘het schip varend eigen heeft gemaakt’.

VoortlevenDirect volgend op de indienststelling vindt de aanbieding plaats van het

Vaandel Eskader. ‘Een bijzonder merkteken van eigen identiteit en onderlin-

ge saamhorigheid’, aldus de vorstin. Nadat Hare Majesteit het vaandel heeft

aangenomen uit handen van adjudant Patty Willeboordse – de Chef der

Equipage van de Operationele School – reikt zij het officieel uit aan de Com-

mandant Eskader – maar inmiddels plaatsvervangend Bevelhebber der Zee-

strijdkrachten – schout-bij-nacht Jan-Willem Kelder.

In zijn voorwoord in het programmaboekje van de dag noemt de Bevelheb-

ber der Zeestrijdkrachten, vice-admiraal Cees van Duyvendijk, het vaandel

‘een tastbare verbindende scha-

kel tussen vroeger en nu’. En

vervolgt hij: ‘Ook voor de oud-

opvarenden van de bovenwater-

vloot vertegenwoordigt het

Vaandel Eskader een betekenis-

volle waarde. In het bijzonder

voor de veteranen uit de Tweede

Wereldoorlog vormt het de

bevestiging dat de door hen

getoonde inzet, plichtsbetrach-

ting, professionaliteit, durf, loya-

liteit en bereidheid om alles te

geven, voor altijd in onze herin-

nering zal voortleven.’●

Nieuw schip onder nieuwvaandel De Zeven Provinciën in dienst gesteldQua grijstinten moet het Luchtverdedigings- en Com-

mandofregat aan steiger 19 van de Nieuwe Haven te Den

Helder het afleggen tegen de hemel. De stevige wind en

buien die daaraan ontspringen, deren koningin Beatrix

echter niet. Na met 35 saluutschoten te zijn verwelkomd,

inspecteert zij met zelfverzekerde pas de troepen op de

kade. De aanwezigheid van Hare Majesteit zet de in-

dienststelling van ‘haar’ De Zeven Provinciën luister bij,

vooral ook door het overhandigen van het lang verhoopte

vaandel voor het eskader.

De kersverse bemanning van

Hr.Ms. De Zeven Provinciën brengt

het eerbewijs joelen.

Het Vaandel Eskader, gemaakt van oranje zijde, omzoomd met gouden franje,87 centimeter in het vierkant. Op de voorkant is in goud een gestileerde gekroon-de ‘B’ van Beatrix geborduurd. Daaronder ‘1488 Eskader’, refererende aan hetjaar dat Maximiliaan van Habsburg de Ordonnantie op de Admiraliteit uit-

vaardigde. Hierin werd de permanente organisatie voor het zeewezen in de Ne-derlanden omschreven en het document betekent dus feitelijk de oorsprong van devloot. Verder zijn vier perioden in het vaandel geborduurd: ‘Krijgsverrichtingen ‘s

lands vloot 1597-1795’, ‘Krijgsverrichtingen ‘s lands vloot 1816-1870’, ‘Neder-lands-Indië 1817-1927’ en ‘Tweede Wereldoorlog 1940-1945’. Aan de achterzijdestaat het Koninklijk Wapen afgebeeld, maar dan zonder de bijbehorende mantel.Op de vaandelstang prijkt een liggende leeuw met opgeheven zwaard en een bun-del van zeven pijlen. Op het voetstuk staat geschreven ‘Koningin en Vaderland’.

7

Hare Majesteit

neemt het vaan-

del aan uit han-

den van adju-

dant Patty Wille-

boordse. Op de

voorgrond de

Commandant

Eskader - maar

inmiddels plaats-

vervangend Be-

velhebber der

Zeestrijdkrach-

ten - schout-bij-

nacht Jan-Wil-

lem Kelder.

Tekst: Joost Margés - Foto’s: CAVDKM

8

GESCHIEDENIS

Zevenmaal Zeven ProvinciënDe voorgangers van het LCF

Er zijn weinig scheepsnamen die de

geschiedenis van Nederland zo goed

symboliseren als ‘(De) Zeven Provin-

ciën’. De naam verwijst naar de

Republiek der Nederlanden die ont-

stond nadat zeven opstandige noorde-

lijke gewesten van de Lage Landen

zich in 1579 aan het Spaanse gezag

hadden onttrokken. De prille Repu-

bliek zou in de zeventiende eeuw uit-

groeien tot een zeevarende natie van

wereldformaat. Om haar handelsbe-

langen te beschermen was een flinke

oorlogsvloot nodig.

ALLE HENS

9

Tekst: Anette de WitFoto’s: Instituut voor Maritieme Historie

Verscheidene marineschepen met de naam Zeven Provinciën

maakten vanaf de 17de eeuw deel uit van de Nederlandse vloot.

Menigeen zal daarbij als eerste denken aan het beroemde vlaggen-

schip van Michiel Adriaensz. de Ruyter. Toch kende dit al twee

naamsvoorgangers. In 1642 werd in Amsterdam de eerste Zeven

Provinciën op stapel gezet. Het schip (lengte 128, breedte 31,5, holte

12 voet) had als bewapening 32 kanons. Een van de beroemdste zee-

slagen die deze Zeven Provinciën meemaakte, was die bij Livorno

(14 maart 1653), waarbij Jan van Galen (1604-1653) tijdens bloedige

gevechten de Engelsen wist te verslaan, maar zelf het leven liet. Ook

in de Sont, bij de slag bij Nyborg (23 november 1659), speelde de

Zeven Provinciën een rol van betekenis, toen het als dichtst bij de

stad gelegen schip, diende als ‘commandocentrum’ voor De Ruyter.

Na 1660 werd de oorlogsbodem waarschijnlijk uit dienst gesteld.

Vele doden en gewondenDe tweede Zeven Provinciën was een gehuurd schip. Oorspronke-

lijk heette het St. Jan Baptista en was het in bezit van de Amster-

damse koopmansweduwe Sophia Trip. Het zou aanvankelijk ver-

kocht worden aan de Franse Oostindische Compagnie, maar de

Admiraliteit verhinderde dit. Met het oog op de naderende oorlog

met de Engelsen moest ons land letterlijk alle zeilen bijzetten en

dus werd de St. Jan Baptista (lengte 128, wijdte 32 voet) in 1665

bewapend met 46 stukken en op kosten van de Amsterdamse

Admiraliteit als Zeven Provinciën aan de vloot toegevoegd. Hij nam

tijdens de Tweede Engelse oorlog (1665-1667) deel aan beroemde

zeeslagen. Na afloop van dit conflict kreeg het schip zijn oude

naam terug.

Het in 1665 in Rotterdam gebouwde vlaggenschip van De Ruyter

(lengte 163, wijdte 43, holte 16 voet) kende glorie, maar ook

momenten van verlies. Tijdens de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni

1666) werden de Engelsen na langdurige gevechten afgetroefd,

maar tijdens de Tweedaagse Zeeslag (4-5 augustus 1666) sneuvel-

den de masten en vielen aan boord vele doden en gewonden. De

Ruyter zag zich omsingeld door de Engelsen, maar wist te ontko-

men. Het zou niet de laatste keer zijn dat hij zijn schip ternauwer-

nood kon behouden. Ook tijdens latere zeeslagen, zoals die bij Sole-

bay (juni 1672) en bij Schooneveld (juni 1673), spande het er vaak

om. Het duurde echter nog tot 1694 voordat de Zeven Provinciën

uiteindelijk voor de sloop verkocht werd.

ZilvervlootIn datzelfde jaar was het de beurt aan een nieuwe Zeven Provinciën.

Deze in Rotterdam gebouwde driedekker (lengte 170, wijdte 46,

holte 17 voet), een voor die tijd reusachtig schip, beschikte over 92

kanons. Bij de slag bij Vigo (23 oktober 1702) speelde hij een door-

slaggevende rol. Hij brak als eerste door de ketting van achttien Fran-

se schepen die een Spaanse zilvervloot bewaakten. De vervolgens

door de gecombineerde Engels-Nederlandse vloot behaalde buit

werd op tachtig miljoen gulden geschat. De Zeven Provinciën liep

enkele jaren later, in 1706, in de Maas op een zandbank en verging.

Een relatief onbekend gebleven Zeven Provinciën liep in 1782, ten

tijde van de Vierde Engelse Oorlog (1780-1783), van stapel. Het

schip werd echter niet meteen in dienst gesteld. De Admiraliteit

kampte met toenemende financiële problemen en na de wapenstil-

stand met de Engelsen op 26 januari 1783 werden veel nieuwge-

bouwde vaartuigen opgelegd en slecht onderhouden. Pas nadat de

Republiek in 1793 in oorlog raakte met Frankrijk, kreeg de Zeven

Portret van de Zeven Provinciën. Pentekening van Willem van de Velde de

Oude. (Collectie National Maritime Museum, Greenwich)

Model van het in 1782 gebouwde linieschip de Vrijheid van de Admiraliteit

van Amsterdam. Dit schip was qua mal, bestek en bewapening nagenoeg

gelijk aan de Zeven Provinciën. (Collectie Rijksmuseum, Amsterdam)

Links: De zeeslag bij Livorno (14 maart 1653). Rechts op de voorgrond de

Zeven Provinciën. (Schilderij van Reinier Zeeman, collectie Rijksmuseum Amsterdam)

Linksonder: Tijdens de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) werden de En-

gelsen afgetroefd door Michiel de Ruyter, aan boord van de Zeven Provinciën

(midden). (Schilderij Abraham Storck, collectie National Maritime Museum, Greenwich)

Onder: De Slag bij Vigo (23 oktober 1702). Op de voorgrond rechts de Zeven

Provinciën. (Schilder onbekend, collectie Rijksmuseum Amsterdam)

ALLE HENS

11

Provinciën een functie als kostschip in Amster-

dam. Meer dan een rol als opvangplaats voor zee-

lieden was er niet voor weggelegd. Op 3 juni 1794

werd deze Zeven Provinciën voor de sloop

geveild.

BombardementNa 1794 zou het ruim honderd jaar duren eer er

weer een Zeven Provinciën bij de vaderlandse

zeemacht voer. Op 7 februari 1908 werd de kiel

gelegd van het pantserschip dat Hr.Ms. De Zeven

Provinciën zou gaan heten. Op 6 oktober 1910

kwam het (lengte 101,5, breedte 17,1, diepgang

6,15 meter) in dienst. Het was tot 1925 de belang-

rijkste gevechtseenheid van de Koninklijke

Marine, maar is vooral bekend geworden door

het drama van de muiterij in 1933. De oorlogsbo-

dem werd herdoopt als Hr.Ms. Soerabaja en dien-

de eerst als artillerie-instructieschip, later als

kustverdedigingsschip. In december 1941 nam

hij deel aan de bezetting van Portugees Oost-

Timor door een gecombineerde Nederlands-

Australische strijdmacht.

Na ingezet te zijn als drijvende luchtdoelbatterij te Soerabaja, ging

het pantserschip op 18 februari 1942 bij een luchtbombardement

naar de kelder. De Japanners wisten het te lichten, maar later in de

oorlog zonk het opnieuw.

Drastische wijzigingIn 1939 werden twee nieuwe Nederlandse kruisers op stapel gezet:

de Eendracht (oorspronkelijk Kijkduin genoemd) en de Zeven

Provinciën. De Duitse inval in 1940 zette een streep door de reke-

ning. De Kriegsmarine toonde echter belangstelling voor de casco’s

en liet onder meer de romp van de Zeven Provinciën aanpassen,

waarna het schip in 1944 te water werd gelaten. Na de oorlog vond

men deze romp, evenals die van de Eendracht onbeschadigd terug.

Het ontwerp van beide kruisers onderging een drastische wijziging

en als eerbetoon aan het in de Javazee gezonken vlaggenschip van

schout-bij-nacht Karel Doorman, Hr. Ms. De Ruyter, werd de

Eendracht herdoopt in De Ruyter. Toen Wilton-Feijenoord aangaf

een nieuw schip met de naam De Ruyter te willen bouwen, besloot

men de namen van de beide kruisers om te wisselen. De ex-

Eendracht werd als De Zeven Provinciën (lengte 185,70, breedte

17,25 m, diepte 6,85 meter) op 17 december 1953 in dienst gesteld.

De kruiser was in de jaren vijftig menigmaal vlaggenschip van

zowel Smaldeel 5 als van Smaldeel 1. In deze hoe-

danigheid nam hij deel aan talloze NAVO-oefe-

ningen en internationale vlootbezoeken. In 1962

werd Hr.Ms. De Zeven Provinciën als eerste

Nederlandse schip uitgerust met het Amerikaanse

Terrier geleidewapensysteem. In de jaren die volg-

den, was hij nog meermalen vlaggenschip van

Nederlandse vlootverbanden, tot zijn uitdienststel-

ling op 17 oktober 1975 in Den Helder. Op 17

augustus 1976 werd Hr.Ms. De Zeven Provinciën

verkocht aan Peru, dat de kruiser omdoopte in

B.A.P. Almirante Aguirre.

VeiligheidOp 26 april jongstleden werd het LCF Hr.Ms. De

Zeven Provinciën in dienst gesteld. Hoewel er

sinds de bouw van de eerste Zeven Provinciën in

1642 veel veranderde, is de missie van de

Nederlandse zeestrijdkrachten tot op de dag van

vandaag nagenoeg hetzelfde gebleven. Ook deze

nieuwe Zeven Provinciën zal een bijdrage leveren

aan het openhouden van de zeelijnen en het waar-

borgen van de veiligheid ter zee.●

Meer weten over De

Zeven Provinciën? In

het boek ‘Schepen

van gewelt’ vertellen

Anselm van der Peet

en Annette de Wit

het hele verhaal in

geuren en kleuren.

Deze paperback

(ISBN 90 5194 2419)

– met een keur aan

afbeeldingen,

scheepstekeningen

en technische specifi-

caties – kost 3 16,90.De kruiser De Zeven Provinciën (ex-

Eendracht) werd in 1953 in dienst

gesteld en in 1962 als eerste Neder-

landse schip uitgerust met het Ameri-

kaanse Terrier geleide-wapensysteem.

(Foto: Instituut voor Maritieme Historie)

Het pantserschip De Zeven Provinciën, kort na de indienststelling in 1910.

(Foto: Instituut voor Maritieme Historie)

CULTUUR

Mariniers unplugged Steelband

brengt eerste CD uitIn de muzikale oefenruimte van de Van

Ghentkazerne vergaat horen en zien je, wan-

neer de Steelband in actie komt. De vrolijke

klanken die hij met zijn drums produceert,

doen verlangen naar tropische stranden, wui-

vende palmen en een eindeloze cocktail bij

zonsondergang. Een sfeer die binnenkort ook

in de huiskamer valt op te roepen, nu de eer-

ste solo CD in de geschiedenis van de Steel-

band eraan zit te komen.

‘Take a Break’ heet het nieuwe unplugged – akoes-

tisch opgenomen – album waarop negen uiteenlo-

pende nummers staan, met een gezamenlijke

speelduur van 36 minuten. Zegt sergeant der mari-

niers Boudewijn Barendse, de leider van de

Steelband: ‘Wanneer we ergens optreden, vragen

mensen steeds of ze ook CD’s van ons kunnen krij-

gen. Dat kon tot nu toe dus niet.’

Je kunt gerust stellen dat de eerste exclusieve regi-

stratie erg lang op zich heeft laten wachten, want de

Tamboers en Pijpers van het Korps Mariniers, waar-

van de Steelband een onderdeel vormt, namen de

drums reeds in 1969 in gebruik.

RemtrommelDeze instrumenten waren al eerder bij de driehon-

derdste verjaardag van het Korps Mariniers cadeau

gedaan door de bevolking van Aruba. De muziek-

stijl zelf voert echter veel verder terug, tot plusmi-

nus 1600, toen hij opkwam onder de slaven op

Trinidad. Destijds beschikten de muzikanten nog

niet over stalen drums, maar over allerlei eenvoudi-

ge middelen waarmee melodieën voorgebracht kon

worden. De primitiviteit van de instrumenten

klinkt nog immer door in de muziek van de

Steelband. Zo beschikt korporaal der mariniers Ed

Oosterom, bijgenaamd ‘de stoker’, in zijn ‘machi-

nekamer’ niet alleen over Conga’s, een rasp alias

shaker en een cowbell. Hij haalt met een eetlepel

ook de fraaiste klanken uit een Bacardi-fles en de

roestige remtrommel van een auto. ‘Instrumenten

Korporaal Auke Eshuis, de muzikaal leider van de

Steelband (links), geflankeerd door sergeant

Boudewijn Barendse, de algemeen leider.

Onder: de Tamboers en Pijpers, waartoe ook de

Steelband behoort, kennen een honderden jaren

oude traditie.

Tekst: Joost MargésFoto’s: Fabienne Bruys

13

van de armen’, noemt Barendse de geïmproviseerde hulpstukken.

De drums, feitelijk holgeslagen olievaten, waarover de Steelband in ruime

mate beschikt, deden rond 1940 – bij de vestiging van olieraffinaderijen in

het Caribisch gebied – hun intrede in de muzikale arena. Ze volgden toen

de biscuitdrums op, die de tien jaar daarvoor als klankschalen hadden

gefungeerd.

Hol slaanHoewel de schalen of pannen voor de leek bijna allemaal eender lijken,

bestaan er onderling grote verschillen. Barendse onderscheidt ze in

sopraanpannen, de double tenors, de double seconds – die qua klank tussen

de tenors en cello’s in zitten – en de cellopannen. Ten slotte heb je de

gitaarpannen voor de akkoorden en de bassen, die als compleet vat intact

zijn gelaten. ‘Om de verschillende klanken in de schalen te krijgen, worden

de bodems van de vaten hol geslagen’, vertelt korporaal der mariniers Auke

Eshuis, de muzikaal leider van de Steelband. ‘Dat proces heet sinking.

Daarna worden de tonen ingetekend en erin geslagen. Door ze vervolgens

ondersteboven te branden, ontstaat het timbre, de klank.’

Grote naamDe muziekstijlen waarvoor de steelband zich bij uitstek leent, vallen onder

de gezamenlijke noemer latin. Om er een paar te noemen: Calypso, Soca en

Merengue. Maar er bestaan volgens Barendse steelbands die complete sym-

fonieën ten gehore brengen. De band van het Korps Mariniers speelt veel

muziek die in het verleden door Antilliaanse leraren is geschreven, maar

ook eigen composities. Al met al beschikt de Steelband volgens sergeant

Om de verschillende klanken in

de schalen te krijgen, worden

de bodems van de vaten hol

gemaakt, de tonen ingetekend

en er vervolgens in geslagen.

De Steelband op een podium in

Middelburg, in het kader van

binnenlands vlagvertoon. Op de

voorgrond sergeant Machiel van

der Stelt. Op de achtergrond de

Duyfken.

‘Take a break’ is de titlesong van de CD.

15

der mariniers Machiel van der Stelt over een breed repertoire ‘van Latin, via

Jazz, tot traditionele walsjes’. Maar ook het Wilhelmus blijkt geen pro-

bleem. Na een paar korte instructies galmt het volkslied al snel door de

oefenruimte. En ondanks het blikkerige karakter van de drums klinkt het

nog bijzonder plechtig ook.

Het ensemble heeft inmiddels een grote naam verworven, binnen en bui-

ten de KM, en wordt dan ook veel gevraagd. Vooral tussen april en oktober

zijn de muzikanten druk bezet.

Indruk makenMeestal wordt het genootschap uitgenodigd om te zorgen voor Caribische

sferen. ‘Wanneer de bevelhebber bijvoorbeeld buitenlandse gasten heeft,

kan hij indruk maken met zijn Steelband’, grapt Barendse. ‘De marinelei-

ding maakt over het algemeen ook graag gebruik van ons, het liefst vier

keer op een dag. Daarnaast treden we nog veel op tijdens binnenlands vlag-

vertoon van de KM, zoals bijvoorbeeld de Vlootdagen.’

Een volslagen uniek optreden verzorgde de groep tijdens het diner dat het

kabinet, voorafgaand aan hun huwelijk, aanbood aan prins Willem-

Alexander en Máxima. Volgens de bescheiden Barendse gaf dat hen ‘toch

wel het gevoel dat ze je graag horen’. Bij deze gelegenheid musiceerden ze

op een podium, maar doorgaans doen ze het liever zonder, vanwege het

contact met het publiek. ‘Anders mis je de interactie’, verduidelijkt de ser-

geant.

Muzikant en marinierOverigens valt het niet altijd mee om de geboden en gewaardeerde kwaliteit

te handhaven met een steeds veranderende bezetting. ‘Ieder jaar hebben

we minstens twee wisselingen op een vaste bezetting van negen man’, ver-

telt Van der Stelt. ‘Daarbij moeten vervangers zowel geschikt zijn als muzi-

kant en als marinier, dus de drempel ligt hoog.’

Barendse noemt dat als groot verschil met de Marinierskapel – die geheel

uit als zodanig opgeleidde beroepsmusici bestaat – dat de Tamboers en

Pijpers van de Steelband allereerst marinier zijn. Toch wil dit volgens hem

niet zeggen dat er op muzikaal gebied concessies worden gedaan. ‘Er komt

een hoop aanleg bij kijken, vandaar ook dat we sollicitanten prefereren met

een muzikale achtergrond.’

PerfectieTerug naar de solo CD, waarvan de opnamen plaatsvonden in de Van

Ghentkazerne, onder leiding van Lex van Diepen en sergeant-majoor van

de Marinierskapel Nanouck Brassers. Iedere muzikant voor zich had toen

al een lijstje gemaakt met favorieten, waarover snel overeenstemming

bestond. Gemiddeld vergde het drie takes per nummer om de muziek fout-

loos te registreren. ‘Ondanks de routine vielen er toch nog wat foutjes weg

te werken’, bekent adjudant der mariniers Bart Beun.

Dankzij die hang naar perfectie mag het sprankelende en afwisselende

eindproduct er echter zijn.●

Marinier 1 Frank Bijkerk slaat als een van de weinigen niet op pannen.

ALLE HENS

De Steelband. V.l.n.r.: adjudant

Bart Beun, korporaal Ed

Oosterom, sergeant Boudewijn

Barendse, korporaal Mike

Kentie, sergeant John

Noordermeer, marinier 1 Frank

Bijkerk, sergeant Machiel van

der Stelt, marinier 1 Hugo

Echtelt, korporaal Auke Eshuis,

marinier 1 Dennis de Visser, ser-

geant Theo Jetten (alleen mari-

nier 1 Martijn Vogelaar ont-

breekt).

Sergeant John Noordermeer bespeelt de bassen van de band.

Pa Oude Wolbers had een passie voor vliegtui-

gen. Dat enthousiasme bracht hij, tijdens de

veelvuldige gezamenlijke bezoeken aan vlieg-

velden, over op zijn zoon. Diens voorkeur lag al

snel bij de zeemacht. Wat heeft de marine dan, dat de

luchtmacht ontbeert? ‘Het zit ‘m in de taken’, zegt Oude

Wolbers, die onderwijl zijn dagelijkse programma volgt.

Dat wil zeggen na een briefing uitboeken, een vliegplan

indient, zich laat informeren over eventuele bijzonder-

heden in zijn missiegebied en naar de Orion met staart-

nummer 310 loopt. ‘Overigens heb ik destijds wel gesol-

liciteerd bij de luchtmacht’, geeft hij toe wanneer hij

met zwemvest, helm, survivalkit en kaarten instapt.

‘Maar daar constateerden ze, achteraf gezien ten

onrechte, dat mijn ruimtelijk inzicht onvoldoende was.’

Oude Wolbers liet zich door de afwijzing niet uit het

veld slaan en ging zijn geluk beproeven bij de marine.

Die wilde hem graag en zo belandde de vlieger in spé in

1986 op het KIM. Hij begon zijn beroepscarrière in ‘89

met een praktische bedrijfsintroductie aan boord van

een schip. Na een studie in Groningen volgde wederom

een varende plaatsing, nu als zelfstandig wachtsofficier.

Terwijl Oude Wolbers terugblikt op de eerste jaren

van zijn carrière, controleren hij en de techneuten

van zijn bemanning ondertussen zowel binnen als bui-

ten de staat waarin het toestel verkeert. Dan tekent hij

het vliegtuigonderhoudscertificaat en neemt daarmee

als gezagvoerder de verantwoordelijkheid voor de Orion

op zich. Als de bemanning is gebrieft en het doel van de

missie uitgelegd heeft gekregen, kruipt Oude Wolbers

achter de stuurknuppel in de cockpit. ‘In 1994 begon ik

aan mijn eerste basisvliegopleiding BVO I, toen nog in

Eelde, maar tegenwoordig bij de luchtmacht op de

Vliegbasis Woensdrecht’, vervolgt hij zijn loopbaanover-

zicht. ‘In Maastricht, op vliegveld Beek, deed ik mijn

drie maanden durende BVO II, met aansluitend de

Aanvullende Militaire Vliegeropleiding waar ik de

kneepjes van het vak leerde. In de King Air, een van de

firma Schreiner geleased tweemotorig toestel, kreeg ik

mijn praktijklessen. Dat gebeurde op het marinevlieg-

kamp, waar ook de conversie naar de Orion plaatsvond.

Daarna weet je ook echt alles wat je moet weten om dit

toestel, weliswaar als tweede man, te vliegen.’

Oude Wolbers, nadien nog opgeleid tot gezagvoerder,

16

INTERVIEW

OrionvliegerOude WolbersVan dromende peutertot bevlogen marineman

Twee turven hoog was hij slechts, een

ventje van amper vijf. Toch wist die klei-

ne Edwin Oude Wolbers het toen al heel

zeker. Als hij later groot zou zijn, wilde

hij vlieger worden. Een typisch geval

van een jongensdroom, maar wel één

die is uitgekomen. De 36-jarige Oude

Wolbers vliegt inmiddels sinds 1996

Orion bij het Vliegtuigsquadron 320

van de Marine Luchtvaartdienst op het

Marinevliegkamp Valkenburg. Als het

aan de luitenant-ter-zee 2 OC ligt, blijft

dat voorlopig ook zo.

Tekst: Monique van Rijen Foto’s: Peter Wiezoreck

Luitenant-ter-zee 2 OC Edwin Oude Wolbers: ‘Als ik destijds

was aangenomen bij de luchtmacht, zou ik toch hebben

gekozen voor dit bedrijf.’

ALLE HENS

17

reageert al pratend alert op het

teken van de marshall en start

de motoren. Voor de leek onbe-

grijpelijke vliegkretologie vliegt

door de ether, maar uiteindelijk

gaat de duim omhoog. Na een

voorbereidingstijd van zo’n

twee uur taxiet het viermotorig

toestel naar de baan en kiest het

luchtruim.

Door vlieger te worden, heb

ik een beetje een droom

van mijn vader waargemaakt’,

zegt Oude Wolbers. ‘Hijzelf

kreeg daar om een aantal rede-

nen de kans niet voor. Ik vond

het geweldig dat die man nog

net beleefde – in 1998 overleed

hij – dat ik mijn brevet haalde

en uiteindelijk Orionvlieger

werd. Hij was hartstikke trots op me.’

Meteen na die woorden draait Oude Wolbers zijn toes-

tel in ijltempo weg van een in deze oefening als vijande-

lijk geïdentificeerde oorlogsbodem. Het is namelijk

zaak buiten een – theoretische – straal van minimaal

tien mijl van varende objecten te blijven om niet het

risico te lopen uit de lucht te worden geknald. De bui-

tengewone drukte op de Noordzee, waardoor het aan-

houden van de veiligheidsmarge rond het ene schip

ertoe kan leiden dat een ander te dicht wordt genaderd,

maakt dit echter tot een heidens karwei. Dat vraagt dan

ook alle aandacht van de bemanning. ‘Dat bevalt me

nou zo aan deze baan: het werken in teamverband’,

zegt Oude Wolbers. ‘Ik ben namelijk absoluut geen ein-zelgänger.’

De missie, die ongeveer vier uur duurt, vergt veel

inspanning, maar dat deert Oude Wolbers niet.

‘Heerlijk juist, zo bezig te zijn geweest’, zegt de vlieger

terwijl hij de landing weer inzet. ‘Wanneer we op pad

gaan voor onderzeebootbestrijding is het nog drukker.

We voeren trouwens ook kustwachttaken uit, zowel hier

als in Curaçao. Inmiddels ben ik al acht keer, steeds een

maand, op Hato geweest. Daar hebben we met enige

regelmaat succes in “the war on drugs”. Best aardig

hoor, dat je wat van dat spul van de markt haalt, maar

het vliegen op zich is het leukst. Als ik destijds was aan-

genomen bij de luchtmacht, zou mijn keus toch geval-

len zijn op dit bedrijf. De marine spreekt me nou een-

maal meer aan, dynamischer en veelzijdiger. En je

komt nog eens ergens. Vanaf Sigonella op Sicilië vlie-

gen we bijvoorbeeld verificatiemissies boven Kosovo

om te zien wat zich allemaal op de grond afspeelt en

voor onderzeebootbestrijding worden we bij IJsland

ingezet. Je doet interessant werk en de marine probeert

altijd rekening te houden met je wensen. Jammer dat

het over het algemeen zo onbekend is dat we hier bij de

KM ook vliegtuigen hebben. Meestal denken de men-

sen dat, als je militair vlieger bent, het wel bij de lucht-

macht zal wezen. Zonde! Wat extra collega’s zijn name-

lijk heel erg welkom.’●

Boven: met het teke-

nen van het vliegtuig-

onderhoudscertificaat

is Oude Wolders ver-

antwoordelijk voor het

vliegtuig.

Links: Het Orion vlieg-

tuig wordt gecontro-

leerd bij terugkomst.

Onder: voor vertrek

even de tienkoppige

bemanning briefen.

‘

18

ACHTERGROND

Mariniers suc

‘Je komt uHet heeft veel weg van de Elfste-

dentocht, maar dan voor skiërs.

Zes mariniers van het Mountain-

leader Verkenningspeloton uit de

Van Braam Houckgeestkazerne in

Doorn namen in mei in Zwitser-

land deel aan de Patrouille des

Glaciers. Ze denken nog steeds

met voldoening terug aan deze

voor militairen bedoelde skitoer-

tocht in het ruige hooggebergte

van het kanton Wallis. En terecht,

want temidden van alle ‘kanonnen’

uit de traditionele Alpenlanden

bleven ze prima overeind.

Volgende keer gaan ze weer.

‘Het prikkelt nu al.’

De Nederlandse deelnemers aan de Patrouille des Glaciers. Geheel rechts kapitein der mariniers Vlasman, hur-

kend rechts sergeant der mariniers De Jong. Foto Peter Wiezoreck.

De deelnemers aan de

Patrouille des Glaciers moe-

ten over een grote ervaring

beschikken, omdat er onder-

weg veel alpine-gevaren

dreigen.

Tekst: Jack Oosthoek - Foto’s: Daniel Dubosten en Phillippe Sandoz

19

De Patrouille des Glaciers, een snelheids- en

behendigheidswedstrijd, vindt eens in de twee

jaar plaats. Elke keer weer lokt hij meer dan dui-

zend militairen uit heel Europa. Om van de horde

toeschouwers nog maar te zwijgen. De start van

de race ligt in Zermatt, een chique skioord op

1500 meter hoogte, de finish in de - hemelsbreed

- zestig kilometer verderop gelegen wintersport-

plaats Verbier op eveneens 1500 meter. Klimmen,

afdalen en bochten meegerekend, leggen de deel-

nemers in de praktijk echter zo’n honderd kilo-

meter af.

HalsbrekendHet door organisator Gebirgsdivision 10 uitgezette

parcours ligt tussen de 2100 en 3760 meter hoog-

te. De route wordt gemarkeerd door onder meer

breeklichten en staken. Overal bevinden zich

bemande controlepunten die binnen een bepaald

tijdsbestek lopend, klimmend en skiënd dienen

te worden aangedaan. Uit oogpunt van veiligheid

staan her en der ondersteuningsteams met mate-

riaal, voedsel, drank en artsen paraat. Uiteindelijk

is het de bedoeling om binnen de gestelde limiet

in Verbier aan te komen.

Alles bij elkaar spaart de organisatie kosten noch

moeite. Maar dat mag ook wel voor een tocht met

als ingrediënten wind, storm, sneeuw, ijs, vorst,

levensgevaarlijke gletsjerspleten, lawinedreiging,

afzien, en halsbrekende toeren. ‘Bij elk controle-

punt kom je uitgewoond aan’, weet kapitein der

mariniers Ben Vlasman, commandant van het

Mountainleader Verkenningspeloton.

Het record staat sinds enkele jaren op naam van

een ploeg van de Zwitserse grenswacht die er

zeven uur, drie minuten en 44 seconden over

deed. Ter vergelijking: het gros van de teams

noteert tussen de tien en vijftien uur. ‘Maar die

Zwitsers zijn dan ook semi-profs en trainen vrij-

wel het hele jaar door, waarbij ze circa 100.000

hoogtemeters overbruggen. Wij doen het met

Vliegende start in nachtelijk Zermatt.

Controlepunt

aan de voet

van de befaam-

de Matterhorn.

ccesvol in Patrouille des Glaciers

uitgewoond aan’

ALLE HENS

Het materiaal wordt na terugkomst in Doorn aan

een inspectie onderworpen. Foto Peter Wiezoreck.

ALLE HENS

21

twee weken en 12.000 meters’, schetst

Vlasman het verschil.

Enorm prestigieusDat de Patrouille des Glaciers nooit in een

vakantiefolder zal voorkomen, blijkt wel

uit de deelname-eisen. Kandidaten die-

nen, om eens wat te noemen, over een sta-

len conditie en ruime alpine-ervaring te

beschikken, met kaart en kompas ver-

trouwd zijn, off piste kunnen skiën, noodsi-

tuaties weten op te lossen, et cetera.

Doorgewinterde alpinisten dus. Bena-

drukt sergeant der mariniers Peter de

Jong, drievoudig deelnemer en in Zermatt

de Nederlandse chef de mission. ‘De

Patrouille des Glaciers is een enorm pres-

tigieus evenement met de impact van de

Elfstedentocht.’

Toch willen met name burgers de omstan-

digheden nogal eens onderschatten, vult

Vlasman aan. Zo verschijnen sommigen

doodleuk in een ongeschikte uitmonste-

ring als een langlaufpak aan de start of,

nog gekker, omhangen met plastic vuilnis-

zakken als ‘pantser’ tegen slecht weer.

Anderen vullen hun rugzak half om zo

gewicht te besparen, een aanpak die bij

slecht weer juist averechts werkt.

Niettemin blijven burgers welkom. Legt

Vlasman uit: ‘De organisatie stelt zich op

het standpunt dat iedereen weet waaraan

hij begint. Inderdaad, een loodzware on-

derneming.’

Alpine SprintDit jaar lokte de Patrouille des Glaciers

liefst 1200 militairen. Behalve uit de Al-

penlanden kwamen ze uit Spanje, Slove-

nië, Kroatië, Groot-Brittannië en Roeme-

nië. De Nederlanders, twee groepjes van

elk drie man, gingen qua voorbereiding

niet bepaald over een nacht ijs. Zo deden

ze eerst vanuit de Zentrale GebirgskampSchule van de Zwitserse landmacht in

Andermatt mee aan Alpine Sprint, een

jaarlijkse training van drie weken voor

mountainleaders. Verder formeerden ze

een eigen ondersteuningsteam. Uiterst

professioneel allemaal, toch waren de

mariniers niet zo naïef voor een prijs te

gaan. Daarvoor was de concurrentie een-

voudig té groot, al weten de ML’ers door

opleiding en ervaringen in onder meer

Schotland en Noorwegen van wanten.

Nee, een visitekaartje afgeven als MarineInfanterie uit Holland, plus het verder

opvijzelen van kennis en vaardigheden,

dát stond voorop.

TegenvallerOnder het motto shit happens zou de

Patrouille dit keer een reis met hindernis-

sen worden. Sterker nog, niemand van de

deelnemers haalde de eindstreep. Reden:

door hevige sneeuwval en lawinegevaar

zag de organisatie zich genoodzaakt er

halverwege bij het plaatsje Arolla een eind

aan te maken. Een tegenvaller, die echter

niet als donderslag bij heldere hemel

kwam. Vertelt korporaal der mariniers

Patrick Korendijk, captain van team één:

‘Al bij de start in Zermatt was het met klet-

terende regen en boven de 2200 meter

sneeuw veel te slecht weer. Eigenlijk had

de wedstrijd niet mogen doorgaan. Toch

zorgde de afgelasting voor een domper,

omdat we ons immers zo grondig hadden

voorbereid. Aan de andere kant waren we

tevreden. We hebben in slecht weer toch

maar mooi de helft van de route volge-

maakt, een bewijs dat het met de oplei-

ding goed zit. De mountainleaders van het

Korps Mariniers zijn in staat om in

extreem moeilijke omstandigheden overal

te komen. Als het aan ons ligt, doen we

over twee jaar weer mee, in dienst van de

“baas” of als burger. Het prikkelt nu al.’●

De Patrouille des Glaciers

werd in 1943 voor het

eerst gehouden op initia-

tief van twee Zwitserse

officieren die de fysieke

en mentale fitheid van

hun manschappen wilden

meten. De wedstrijd

groeide uit tot een vast

ritueel, maar na een dode-

lijk ongeval in 1949 met

een touwgroep viel mede

onder druk van de publieke opinie het doek. Nadat de Patrouille in

1984 in ere was hersteld, liep het in 2000 weer mis, toen tijdens

een voorbereidende training een dode viel en zes deelnemers met

onderkoelingsverschijnselen werden afgevoerd. Toch ging het eve-

nement dit jaar gewoon door en zoals het er nu uitziet in 2004

weer. Meer informatie op www.pdg.ch. Foto’s: PdG.

Een lid van een

ondersteunings-

team poetst de

tanden, maar

houdt tevens een

oogje in het zeil.

22

JOURNALISTIEK GENRE

USS Cole weer operationeel

Op 12 oktober 2000, in de Jemenitische havenstad Aden, bliezen terro-risten, vermoedelijk behorend tot de Al-Kaida beweging, met een zelf-moordaanslag een gat in de stuurboordzijde van de torpedobootjagerUSS Cole. Onder de bemanning vielen zeventien doden en de schade

was aanzienlijk. Het schip bleef echter behouden en werd op een mam-moet-transportvaartuig naar de VS getransporteerd. Daar is het in veer-

tien maanden tijd gerepareerd door de werf van Northrop Grumman(voorheen Ingalls Shipbuilding). Eind april keerde de USS Cole terug in

zijn thuishaven, Norfolk, Virginia. (Foto: Tina M. Ackerman)●

Extra Dingo’s voor Bundeswehr

Krauss-Maffei Wegmann heeft van hetDuitse leger een derde order gekregen voor

Dingo vierwiel-aangedreven pantserwiel-voertuigen. De 34 bestelde exemplaren – in

de APCV2 versie – zullen tussen juni enoktober worden geleverd en brengen het

totaalbestand op 147. De luchtmobieleDingo is bestemd voor gebruik bij vredes-

operaties en biedt ruimte aan vijf personen.De zitplaatsen zijn uitgerust met schokbre-

kers en extra pantser onder de bodembeschermt tegen mijnen. De bewapening

bestaat uit een MG3 7,62 mitrailleur die vanbinnenuit kan worden bediend. Tot de elek-tronische uitrusting behoort onder meer eenGlobal Positioning System. De bandenspan-ning wordt centraal geregeld. (Foto: Krauss-

Maffei Wegmann)●

Het Verenigd Koninkrijk wil zeven miljardpond uitgeven aan de modernisering van zijn

luchtafweer. Dat moet de grondgebondenluchtverdediging in staat stellen af te rekenenmet dreigingen als onbemande luchtvoertui-

gen en kruisvluchtwapens. Volgens hetMinisterie van Defensie zullen toekomstige

operaties in hoog tempo verlopen, complexerzijn en onveranderlijk joint of multinationaal.

Dat maakt een hoge mate van situationalawareness en juiste identificatie van het doelessentieel. Bij de renovatie is de aanschaf vaneen kant en klaar command and control sys-teem voor de Rapier C en Starstreak rakettenprioriteit nummer een. Als tweede de modifi-

caties aan de wapens zelf en als derde deontwikkeling op langere termijn van nieuwe

systemen in samenwerking met Europesepartners. (Foto: Matra BAE Dynamics)●

Tekst: Wiebren Tabak

DEFENSIENIEUWS

Miljardensteun voor

Britse luchtafweer

22

ALLE HENS

Volgens betrouwbare bronnen staat hetChileense leger, dat eind jaren ’80 zelfde stafeisen ervoor samenstelde, op hetpunt om een initiële serie Rayo meer-voudige raketsystemen aan te schaffen.

Die order wordt al sinds 2000, toende ontwikkelingsfase erop zat,

verwacht. Rayo, een co-pro-duct van BAE Systems

Royal

Ordnance en het Chileense FAMAE, iseen 160 mm kaliber MLRS, bestaandeuit een lanceerinstallatie met 24 buizen,gemonteerd op 6x6 MAN truck. Deraket heeft een effectief bereik van 45kilometer en de oorlogskop bevat 49kilogram explosieven. Naar verwach-ting zal de eerste order van de Chilenen

zes systemen behelzen. Alshet allemaal doorgaat,vormt het meteen de

start van een agres-sieve marketing-

campagne. (Foto:BAE Systems)●

Rayo eindelijk gelanceerd

De Stryker pantserwielvoertuigen, be-stemd om Amerika’s interim combatbrigades uit te rusten, lijden aan overge-wicht. Acht configuraties van de Stryker,die werd ontworpen naar voorbeeld vande Canadese Light Armored Vehicle-3,overschrijden de limiet die geldt voorvervoer in een C-130. Met als grootsteboosdoener het afgebeelde Mobile GunSystem (MGS). En dan te bedenken datgeen enkele Stryker bestand bleek

tegen het vuur van 14,5 mm zwaremitrailleurs, waardoor extra, keramischebepantsering geboden was. Te hopenvalt dat er snel een probaat afslankings-middel wordt gevonden, want de eerstevan zes geplande middelzware brigadesmoet in mei 2003 operationeel zijn. Drievan de tien versies zijn dan sowieso nogniet klaar: het MGS, het NBC- en hetvuursteunvoertuig. (Foto: GeneralDynamics Land Systems)●

Stryker kampt met overgewicht

23

KittyHawkRAMterop los

Het vliegkampschipUSS Kitty Hawkheeft recentelijktwee succesvollelanceringen uitge-voerd met de Ray-theon RIM-116Rolling AirframeMissile. De RAM iseen lichtgewicht,snelreagerend wa-pensysteem tegenanti-schiprakettenen dient ter vervan-ging van de SeaSparrow luchtdoel-raketten. Wat devliegkampschepenaangaat, beteken-den de schietproe-ven een primeur,want weliswaarbeschikt ook deUSS Nimitz over deRAM, maar dieheeft er nog nietmee gevuurd. DeKitty Hawk speeldeeen belangrijke rolals platform voorSpecial Forces tij-dens de eerste fasevan Enduring Free-dom en keert laterdit jaar in de Ara-bische Zee terug.(Foto: John E.Woods, US Navy)●

24

JOURNALISTIEK GENRE

De Republiek der VerenigdeNederlanden als grote mogendheidDe officiële geschiedschrijving vertelt ons datNederland verzwakt uit de SpaanseSuccessieoorlog tevoorschijn kwam en dat ditconflict een einde maakte aan zijn status als spe-ler van wereldformaat. Fout, zegt Olaf vanNimwegen in zijn onlangs bij de BataafscheLeeuw verschenen boek ‘De Republiek derVerenigde Nederlanden als grote mogendheid –Buitenlandse politiek en oorlogvoering in de eer-ste helft van de achttiende eeuw en in het bij-zonder tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog(1740-1748)’. Die mond vol geeft al meteen aandat het hier geen kinderachtig werk betreft, het telt maar liefst 496 dicht-beschreven pagina’s, slechts sporadisch onderbroken door illustraties enkaarten. Met dit uitgebreide exposé hoopt Van Nimwegen aan te tonendat de historici het tot nu toe bij het verkeerde eind hebben gehad. En wiebijvoorbeeld leest dat de Republiek in 1748 een leger van 90.000 man inhet veld bracht, qua omvang het vierde van Europa, moet toegeven dat hijdie mening niet op drijfzand heeft gebouwd. Want alleen al dat kale feitbewijst dat de Republiek toentertijd kennelijk nog genoeg politieke enfinanciële veerkracht bezat om op het Europese toneel een rol van beteke-nis te spelen. Een die ook Frankrijk niet ontging, getuige zijn inspanningenom ons land buiten het conflict te houden. Uiteindelijk liet Den Haag zichdaar onder druk van Engeland toch toe verleiden, met dramatische conse-quenties. Het beleg van Bergen op Zoom bijvoorbeeld was het langdurig-ste en bloedigste van de hele oorlog en bracht de Fransen tot razernij. Nade inname leefden zij zich uit op de burgerij, waarbij zelfs zuigelingen hetmoesten ontgelden. En uiteindelijk verloor de Republiek haar belangrijkstetroef: de barrièresteden in wat toen de Spaanse Nederlanden heetten.Waardoor haar speelruimte inkromp en haar macht taande. En zo was hetdus toch een successieoorlog die haar tot haar werkelijke betekenis redu-ceerde.‘De Republiek der Verenigde Nederlanden als grote mogendheid’ (906707 540 X) is een chique, gebonden en informatieve uitgave van DeBataafsche Leeuw. De enkele taalfoutjes daarin – spijtte, voor hun, etcetera – zijn de auteur vergeven. De prijs: 1 32,50.

Tekst: Wiebren Tabak

Samenwerking en ConfrontatieTegenwoordig is alles koek en ei tussen Nederland en Frankrijk, maar inhet verleden hebben beide naties menig robbertje gevochten. Achttien

jaar lang – vanaf 1795 tot 1813 – leken ze ech-ter wel een Siamese tweeling, zo valt te lezen inhet boek ‘Samenwerking en Confrontatie. DeFrans Nederlandse militaire betrekkingen –voornamelijk in de Franse tijd’, van brigadege-neraal b.d. Gérard A. Geerts. In die periode wasons land eerst nog in naam zelfstandig – tot1806 onder de noemer Bataafse Republiek, entot 1810 als Koninkrijk Holland – maar daarnaliet Napoleon alle schijn varen en ging hij totinlijving over. Daarmee kwam ook een eindeaan de vrijwillige leest waarop het leger wasgeschoeid. Dit had zich al bewezen tijdens het

afslaan van de Engels-Russische inva-sie, veldtochten in Spanje en Pruisenen was nu uitverkoren voor groot-

scheepse deelname aan de aanval op het tsarenrijk, wat onherroepelijk hetinvoeren van de dienstplicht betekende. In 1811 gaf Napoleon bij eenbezoek aan ons land als oordeel over de samenwerking dat hij geen andervolk kende dat zich beter bewust was van de voordelen om ingelijfd te zijnbij het Keizerrijk. De nadelen lieten zich echter schrijnend voelen tijdens decampagne van de Grande Armee in Rusland, waar complete Nederlandseregimenten hun einde vonden. Ze werden geroemd om hun moed enloyaliteit, maar dat laatste voorkwam niet dat ze in 1815 bij Quartre-Brasen Waterloo – de confrontatie dus – hun oude strijdmakkers bevochten.Vooral de officieren dan, want veel manschappen waren zo groen als grasen hadden nimmer in het Franse leger gediend. ‘Samenwerking en Confrontatie’ (ISBN 90 6707 543 4) is een zeer leerza-me, gebonden uitgave van De Bataafsche Leeuw. Het uiterst verzorgdeboek bevat de nodige illustraties en uittreksels uit frontbrieven en telt 231pagina’s. De prijs: 1 25,–.

Tekst: Wiebren Tabak

De Nederlandse officieren zijn geschiedenisDe Koninklijke Vereniging van Eervol Ontslagen Officieren bestaat 125jaar en wil dat weten. Zo heeft luitenant-kolonel b.d. dr. J.W.M. Schultenamens haar ter gelegenheid van dit heugelijke feit ‘De Nederlandse offi-cier en zijn geschiedenis – Honderdvijfentwintig jaar KVEO’ geschreven.Het voorwoord is van erevoorzitter prins Bernhard en het boek bevatmenige anekdote en afbeelding. In zijn historisch overzicht gaat Schultegevoelige kwesties zoals de in mei 1940 door het gros van de officierenondertekende erewoordverklaring niet uit de weg. Het meest onthutsenddaaraan is, dat een naoorlogse commissie degenen die dat erewoordschonden door alsnog in het verzet te gaan, stante pede uit de krijgsmachtwilde verwijderen omdat zij de officierseer ernstig beschadigd hadden! Enwie aan dat bizarre staaltje bureaucratie nog niet genoeg heeft, moet degronden waarop de tweede luitenants Nauta en Navis, wier gezondheidvanwege hun verzetswerk in de knel was geraakt, ontslagen werden, ermaar eens op naslaan. Uiteraard bevat het brede bestek van het boek nogveel meer thema’s, waaronder rechtspositie, pensioenregelingen en dezorg voor nabestaanden, maar dat vormt meer iets voor de intimi.‘De Nederlandse officier en zijn geschiedenis’ (ISBN 90 6707 545 0) isandermaal een fraai verzorgde en gebonden uitgave van De BataafscheLeeuw. Het boek telt 304 pagina’s en kost 1 25,–.

Tekst: Wiebren Tabak

Militaire strategieNiet eerder verscheen in Nederland zo’n breed opgezette studie over mili-taire strategie als het gelijknamige boek van G. Teitler, J.M.J. Bosch, W.Klinkert en anderen. Deze diepgaande analyse kent een thematische opzeten is daardoor bijzonder overzichtelijk. In 522 pagina’s behandelen deschrijvers niet alleen het klassieke militaire optreden en alles wat daarmeesamenhangt, maar ook eigentijdse zaken alspeacekeeping. Alle denkbare facetten komen aande orde en het boek besteedt gelijkelijk aandachtaan maritieme-, land-, en airpower- en nucleairestrategie. Voor de ware liefhebber.‘Militaire Strategie’ (ISBN 90-5330-331-6) is eenverhelderende paperback van uitgeverij Mets &Schilt. De prijs bedraagt 1 50,–.

Tekst: Wiebren Tabak

LEESWIJZER

Alle in deze rubriek besproken Engelstalige boeken zijn, indien niet voorradig, door deboekhandel rechtstreeks te bestellen bij de importeur.

ALLE HENS

25

Kazematten in het interbellumLange tijd was alles dat naar verdedigings-werken riekte in ons land min of meer taboe.Tegenwoordig mag het weer en bestaat erzelfs een toenemende belangstelling voor.Met name de soms imposante bunkers vanonze voormalige bezetters trekken daarbij deaandacht. Veel mensen beseffen echter nietdat er voor WO II al honderden kazemattenverrezen ten behoeve van de verdedigingvan Nederland. Daarbij werden niet altijdmoeite, maar – getrouw aan onze kruide-niersaard – wel vaak kosten bespaard. Dit

leidde onder meer tot een gebrek aan verdediging in de diepte, zo staat telezen in het boek ‘Kazematten in het interbellum’ van H.R. Visser en J.S.van Wieringen. Minister van Defensie Van Dijk, schrijft laatstgenoemde,was voorstander van een aaneengesloten vuurfront, terwijl de toenmaligechef van de generale staf Reynders de kazematten op strategische plaat-sen in groepen wilde concentreren. Maar uiteindelijk gaf hij de bewinds-man zijn zin, omdat hij dan in elk geval geld kreeg voor de bouw. Datresulteerde in lineaire opstellingen, die makkelijk doorbroken konden wor-den. Waar de kazematten waren opgenomen in een volledige stelling metinfanterie en artillerie, zoals in de Grebbelinie, verhoogden ze de verdedi-gingskracht. Maar waar artillerie vrijwel ontbrak, in de grenslinies en dePeel-Raamstelling, konden de Duitsers ze vrij snel uitschakelen met behulpvan pantserafweergeschut. De vijandelijke opmars is in deze gevallen danook meer vertraagd door het vernielen van bruggen over de grote rivierenen het versperren van wegen dan door de kazematlinies. Waar nog bij-kwam dat niet alle types even goed voldeden en dat de Duitsers de loca-ties dikwijls al kenden – bij verkenningen werd hen geen strobreed in deweg gelegd – zodat de camouflage als schuurtje weinig effect had.‘Kazematten in het interbellum’ (ISBN 90-5881-065-8), dat verschijnt opinitiatief en onder auspiciën van de Stichting Menno van Coehoorn, behan-delt alle dimensies van deze bouwwerken én plaatst ze in een politiek enhistorisch kader. Het gebonden boek telt 168 pagina’s, is een uitgave vanBuijten & Schippereijn en bevat naast een kaartbijlage waarop locaties staanaangegeven, legio zwart-wit foto’s en bouwtekeningen. De prijs: 1 22,50.

Tekst: Wiebren Tabak

Battles that changed historyKrijgsgeschiedenis blijft boeien, en zeker doorde manier waarop Geoffrey Regan haarbehandelt. In een fraaie uitgave van AndréDeutsch belicht hij op onderhoudende wijzevijftig beslissende slagen – te land, ter zee enin de lucht –, die een tijdperk van 2500 jaaroverspannen. Bij zijn onderwerpkeuze liet deauteur zich niet zozeer inspireren door de uit-straling die ze op het heden hebben, maarvooral door hoe zij de worsteling tussen dediverse machten binnen een bepaalde histori-sche periode beïnvloedden. Neem de Slag bijSalamis, die een einde maakte aan dePerzische expansiedrift en het startpunt voor de opgang van de Grieksebeschaving markeerde. En dat allemaal dankzij de vooruitziende blik vande Atheense leider Themistocles. Deze bracht zijn stadgenoten er tien jaarna Marathon niet alleen toe hun vloot te versterken, in afwachting vaneen hernieuwde confrontatie met de Perzen, maar haalde hen tevens overAthene tijdelijk te evacueren. Ook wist hij de Spartaanse opperbevelheb-ber Eurybiades zover te krijgen dat hij de Perzische overmacht in een zee-

engte bevocht in plaats van op het ruime sop. Tegenover deze wijsheidstelt ‘Battles that changed history. Fifty decisive battles spanning over2,500 of warfare’ echter ettelijke voorbeelden van domheid en onbesuisd-heid die tot de vernietiging van hele legers leidden. En het woord vernieti-ging moet dan zeer letterlijk worden genomen, want het bloed vloeide rij-kelijk in vroeger eeuwen. Neem de zeeslag bij Lepanto, waar in één mid-dag 7500 christenen en 30.000 Turken het leven lieten. Het is ook opval-lend hoe dikwijls een numeriek zwakkere, maar in moreel en tactischopzicht superieure strijdmacht de slag won. En daarbij ging het vaak omcruciale momenten in de historie. Zoals het keren van de vloedgolf derArabische expansie in 718 door Constantinopel. Als het Byzantijnse rijktoen was bezweken, zou geen enkele macht in Europa de opmars van deislam hebben kunnen stoppen. Met zijn overwinning redde keizer Leo IIIniet alleen het oosterse christendom, maar de hele West-Europese bescha-ving, die anders niet van de grond zou zijn gekomen. In 1529 deden deOostenrijkers dat bij Wenen nog eens dunnetjes over door een Turkseinvasiemacht van 120.000 man met een handjevol verdedigers terug tewijzen en daarmee de weg naar het hart van Europa te versperren. En inmodernere tijden vervulden de Slag om Engeland en die bij Midway eensoortgelijke rol in het afstoppen van de Duitse en Japanse agressie.‘Battles that changed history’ (ISBN 0 233 05051 5) is een zeer aantrekke-lijk en, ondanks de noodzakelijke beknoptheid, toch nog informatief boek.Het telt 224 pagina’s, staat bol van illustraties en schetsen en wordt geïm-porteerd door Nilsson & Lamm. Adviesprijs: 1 30,45.

Tekst: Wiebren Tabak

De Jeep in NederlandAan het eind van WO II lieten de Geallieerdenook in Nederland grote aantallen legervoertui-gen achter, die een niet onbelangrijke rol speel-den bij de wederopbouw. Met als topper deJeep. Dit werkpaard deed niet alleen dienst bijde krijgsmachtdelen, inclusief de KoninklijkeMarechaussee, maar werd tevens veelvuldigingezet bij de politie, brandweer, de landbouwen de Staatsmijnen. Dit alles en nog veel meervalt te lezen in het boek ‘De Jeep in Nederland’. Auteur J.W. Hogendoorngaat in dit 196 pagina’s tellende werk uitgebreid in op de historie van deJeep, die zijn naam dankt aan de letters GP. Daarvan staat de eerste voorGovernment en de tweede voor wagens met een wielbasis van tachtiginch, en dus niet voor General Purpose, zoals vaak wordt aangenomen. Indie onjuiste betiteling zit echter wel een grote kern van waarheid. Hetmanusje van alles klaarde vele klussen en was ‘zo trouw als een hond, zotaai als een ezel en zo behendig als een geit’, aldus oorlogscorrespondentErnie Pyle. Net als elders kon men er in Nederland dan ook maar moeilijkafstand van doen en pas in 1969 verdwenen de laatste jeeps naar deDomeinen, voor een belangrijk deel materieel dat de invasie nog had mee-gemaakt. De later, via de Marshallhulp aangekochte exemplaren gingenminder lang mee en werden vervangen door het Nekaf terreinvoertuig. Almet al heeft de Jeep in Nederland zijn sporen verdiend, evenals in de Oost,waar hij nog vele jaren dienst deed. Ook hieraan wijdt Hogendoorn enkelepassages. De auteur gaat overigens uiterst zorgvuldig te werk. Door pre-cieze data en saillante details te vermelden, verschaft hij ‘De Jeep inNederland’ het aanzien van een encyclopedie. De schrijfstijl is weinig fri-vool en ook de vrij chronologische opbouw doet solide aan. Desondankszullen liefhebbers smullen van dit boek, waarin ook de nodige citaten uitdestijds gepubliceerde kranten en periodieken staan. Die toevoegingenzorgen ervoor dat het tijdsbeeld heel authentiek overkomt.‘De Jeep in Nederland’ (ISBN 90 288 3527) is een rijkelijk geïllustreerdeuitgave van de Europese Bibliotheek en kost 1 29,95.

Tekst: André Twigt

Wiskerke, hoofd Afdeling Ma-

nagement van de School voor

Maritieme Vorming, Bedrijfs-

voering en Onderwijskunde in

Den Helder, bevoer vrijwel alle wereldzeeën

en meerde af in een onafzienbare reeks

havens. Vanwege de kinderen betreurt hij

het overigens zo vaak van huis te zijn ge-

weest, ondanks de steun van echtgenote

Lia, een ex-Marva. ‘Pas nu, met een klein-

zoon, weet ik wat ik heb gemist’, verzucht

hij.

Begonnen als puppus drie schopte Wiskerke

het uiteindelijk dus tot LTZ1. Als een van de

belangrijkste koerswijzigingen uit al die ja-

ren, noemt hij de integratie van ‘varende’

vrouw. Dames aan boord brengen ongeluk,

vond hij destijds. ‘Nu zeg ik: dat was een

vooroordeel, want túúrlijk kunnen ze het

aan. Ach, de marine haakte destijds verstan-

dig aan bij een maatschappelijke ontwikke-

ling.’

Een andere ingrijpend moment betrof de

samensmelting van dienstvakken als de

navigatie gevechtsinformatiedienst, vuurlei-

dingkonstabel en konstabel tot operationele

dienst operaties. ‘Dat had van mij niet

gehoeven, omdat er zo een brok “identiteit”

verloren ging en een specialisme versnip-

perde. Anderzijds werd je wel breder inzet-

baar.’

Dé ultieme verandering beleefde Wiskerke

echter in 1987, het jaar waarin hij als adju-

dant – na de nodige opleidingen – tot offi-

cier van (toen nog) speciale diensten werd

gebombardeerd. Om in 1993 LTZ1 te wor-

den. ‘Ik kwam terecht in een wereld met een

andere manier van denken en doen’, herin-

nert hij zich. ‘Kijk, een officier vervult een

voorbeeldfunctie, terwijl een onderofficier

vaak nog een baas boven zich heeft, die hem

zo nodig beschermt. Ook qua hiërarchie

moest ik wennen. Liep de communicatie

tussen officieren en onderofficieren altijd

26

INTERVIEW

‘De marine was mijn leven, daarom heb ik

eigenlijk geen zin in de burgermaatschappij.

Maar thuis wezen ze me erop dat er nog een

sociaal bestaan is en dat ik daarin nu eens

moet investeren. Dus stap ik met tegenzin op.

Ik hoop alleen wel dat mijn leven als burger

even lang duurt als mijn diensttijd.’ Luitenant-

ter-zee eerste klas Co Wiskerke steekt het niet

onder stoelen of banken: begin juli zegt hij de

KM met frisse tegenzin vaarwel. Veertig

dienstjaren zijn kennelijk nog niet genoeg,

een aantal waarmee Wiskerke overigens tot

een uitstervend ras behoort. Want de tijd van

de marine als baan voor het leven lijkt voorbij.

Terugblik op een tamelijk zeldzame carrière.

Puppus drie zwaait af als LTZ1 ‘Ik werkte met een lage drempel’

De bebaar-

de en lang-

harige Wis-

kerke op

Hr.Ms. Van

Galen

(1973).

Tekst:JackOosthoekFoto’s:ArchiefCoWiskerke Wiskerke, met op de achtergrond

een klas met recruten van de

SMVBO: ‘Pas nu met een klein-

zoon weet ik wat ik in al die jaren

tijdens mijn afwezigheid op het

thuisfront heb gemist.’

Foto: Sjoerd Hilckmann-CAVDKM.

drang die hij tot ergernis van

zijn vrouw nog steeds heeft. ‘Ze

wil dat ik het nu eens rustig

aandoe’, glimlacht hij.

De overstap naar de militaire

samenleving, destijds een bas-

tion van kadaverdiscipline, orde

en tucht, ervoer Wiskerke als

een cultuurschok. ‘De baks-

meesters gedroegen zich bij

wijze van spreken als goden’,

vertelt hij. ‘Ze tegenspreken of

klagen? Uit den boze. Ik vond de

aanpak een tikje feodaal. Maar je

wilde best lijden en incasseren,

uit vrees aan de kant te worden

gezet. In die tijd stonden jonge-

ren nog te trappelen voor een

baan bij de marine. Dat gaat nu

wel anders. Er komen véél minder rekruten op en baks-

meesters heten (klassen)begeleiders.’

In 1965 onderging de jeugdige matroos radioafstandpei-

ler-plotter Wiskerke zijn ‘varende’ vuurdoop aan boord

van het vliegkampschip Hr.Ms. Karel Doorman.

Opnieuw moest hij even stevig slikken: nooit eerder zat

hij met 120 man opeengepakt in een scheepsverblijf met

vier kooien boven elkaar. ‘Bovendien kreeg je als jongste

Februari 1964.

Wiskerke als rekruut

op het MOKH.

Wiskerke (rechts) in 1997 in Bosnië

als waarnemer van de European

Community Monitor Mission.

27

van boven naar beneden, nu was ik plots één van hen.

Maar ik voelde me nooit buitengesloten. Al met al

beschouwde ik de benoeming als een erkenning en een

beloning voor alle investeringen in m’n loopbaan.’

De MULO beu, kwam de nu 54-jarige Wiskerke in

januari 1964 als jongen van vijftien op bij het toen-

malige Marine Opkomst- en Keuringscentrum in

Hilversum. De Limburger wilde een afwisselender

leven en nieuwe culturen en mensen leren kennen, een

‘Ik voelde me altijd min of meer bevoor-

recht.’ Foto: Sjoerd Hilckmann-CAVDKM.

28

matroos in het begin

minder leuke banen als

toiletten en douches

schoonmaken.’

Allengs beviel het mari-

neleven hem evenwel

steeds beter. ‘Ik hóór

gewoon bij de KM, hé.’

In totaal vervulde hij 21

functies. Aan welke hij

de beste herinneringen

bewaart? ‘Moeilijk te

zeggen’, peinst

Wiskerke. ‘Er was niks

beter of minder. Ik

deed er zelf trouwens

veel aan door mijn

voorkeur voor een baan

tijdig kenbaar te

maken.’

Als er dan toch zo

nodig hoogtepunten

moeten worden opgelepeld, noemt hij de dag waarop hij de

eerbiedwaardige rang van korporaal bereikte (‘je wordt wat,

hè’) en die waarop hij als sergeant de leiding kreeg in een

commandocentrale. ‘Je voelt je belangrijk als de autoriteit

van wie wordt verwacht dat hij de zaken goed regelt, wat me

overigens prima ligt. Ik neem graag het voortouw en “kan

niet” bestaat bij mij niet. Zolang het maar reëel blijft.’

Interessant vond hij ook de functie van helikopter-direc-

tieofficier aan boord van het voormalige Van

Speijkfregat Hr.Ms. Van

Galen. Wiskerke: ‘De heli op

het juiste tijdstip boven de

“vijandelijke” onderzeeboot

krijgen, dát is pas spannend

werk. Je mag geen fout ma-

ken, anders word het schip

vernietigd. Een hele verant-

woording.’

Een andere goede ervaring

betreft die als hoofd van het

inlichtingendetachement op

de Nederlandse Antillen,

waarbij hij met drugsbestrij-

ding en counter drugs opera-tions in het Caribisch gebied

te maken kreeg. Met name

het ‘netwerken’ sprak tot de verbeelding. ‘Dat is een van

mijn sterkste punten, misschien wel een hobby.’

Meer recent springt de plaatsing in het voormalige Joego-

slavië als in het wit gestoken monitor van de Europese

Gemeenschap eruit. ‘Het maakte me bewust van de rijk-

dom van vrede en veiligheid.’

Vallen er onaangename herinneringen te noteren?

‘Niet echt’, constateert Wiskerke. ‘Ik voelde me altijd

min of meer bevoorrecht, wat mogelijk door mijn karak-

ter komt. Ik werk namelijk met een lage drempel. O ja, ik

herinner me één slechte plaatsing, die op de Operationele

School. Saai werk en daarnaast ben ik geen figuur voor de

wal. Voor de rest

spreek ik liever van

trieste momenten.’

Als voorbeeld noemt

hij de storm in 1966 in

de Straat van Messina,

waarbij enkele beman-

ningsleden van de krui-

ser Hr.Ms. De Ruyter,

waarop hij toen voer,

overboord sloegen. Zijn

plaatsing op de onder-

zeebootjager Hr.Ms.

Friesland zal hem even-

eens lang heugen door

het ongeval met de

raketdieptebom die

door een mechanische

storing pardoes de longroom binnenzeilde. Verder stootte

hij met de Karel Doorman ooit op een rots in een Noorse

fjord, terwijl er toch echt een loods aan boord was… ‘Veertig

centimeter dik staal boog als een sardineblik om’, vertelt

Wiskerke. ‘Paniek aan boord, ja, maar zo’n schip zinkt niet

zomaar.’

Om te voorkomen dat hij na het Functioneel Leef-

tijdsontslag (FLO) achter de vitrages belandt, gaat

Wiskerke in zijn woonplaats Schagen aan de slag bij de

lokale atletiekclub TAS ‘82, de wijkvereni-

ging Groeneweg, de commissie voor de

gemeenteraad én neemt hij zitting in het

lokale bestuur van het CDA. Lacht de fer-

vent marathonloper: ‘Het bekende “zwarte

gat” gaat zeker aan mij voorbij. Tja, ik ben

geen stilzitter.’

Om deze reden zal hij zich zeker op de

hoogte blijven stellen van de ontwikkelin-

gen in de organisatie die zijn leven in zo

belangrijke mate bepaalde. Filosoferend ziet

hij de marine verder transformeren van

deep blue naar een brown water navy. Met als

(hoofd)taak patrouilles voor ‘vijandige’ kus-

ten, zoals nu in het Golfgebied in het licht

van de internationale campagne tegen het

terrorisme. Waarbij het Korps Mariniers

overigens tot boegbeeld van de KM zal uit-

groeien, verwacht Wiskerke. ‘En bij nieuwe

bezuinigingen zullen mogelijk in plaats van

de kaasschaafmethode onderdelen worden “weggehakt”,

zoals bijvoorbeeld de Onderzeedienst of Marinelucht-

vaartdienst. Dat vrees ik althans.’

Op 1 juli zegt LTZ Wiskerke adieu met een grootscheepse

receptie, waarbij prominente gasten uit de krijgsmacht acte

de présence zullen geven, onder wie de Bevelhebber der

Zeestrijdkrachten, vice-admiraal Cees van Duyvendijk. De

dag erna verhuist hij naar zijn plaatsing ‘voor het leven’, de

met vele stoffelijke marineherinneringen doorspekte I loveme room thuis. ‘De KM was mijn leven.’●

In Sjanghai, tijdens een eskaderreis naar

het Verre Oosten (1986).

‘Dames aan boordbrengenongeluk, dat was eenvooroordeel,want túúrlijkkunnen zehet aan’

ALLE HENS

29

LOGBOEK

AdreswijzigingenActief dienende militairen én burgers moeten eeneventuele verhuizing melden bij de eigen personeels-functionaris.Betalende abonnees kunnen daarvoor terecht bijAbonnementenland in Uitgeest, tel. 0251 - 31 3939; veteranen wenden zich tot de SDV in Doorn.Deze adressen en telefoonnummers zijn te vinden inde colofon van dit blad. Reservisten ten slotte kun-nen hun adresmutatie doorgeven aan de DirectiePersoneel KM, tel. 070 - 316 35 78.●

Vanwege de vrije dagen van de Antilliaansepolitiek en ambtenarij is Koninginnedag in deWest dit jaar al op 26 april gevierd. De AlleHens werd gehouden in bijzijn van de gou-

verneur van de Nederlandse Antillen mr. J.M.Saleh en de minister-president M.A. Pourier.De Commandant der Zeemacht in het Cari-bisch gebied, brigade-generaal der mariniers

R.L. Zuiderwijk hield een rede met als cen-traal thema ‘Vrede komt niet vanzelfspre-kend’. Op de foto wordt het eerbewijs ‘joe-len’ gebracht.● (Foto: Peter van Bastelaar)

Lintjesbuitje

Koninginnedag in de West

Herdenking gevallenen IndiëBij het Indië-monument in Amstelveen vindt op 14augustus andermaal een herdenking plaats van degevallenen. De plechtigheid begint om 19.30 uur enwordt muzikaal omlijst door het Fanfarekorps van deKoninklijke Landmacht. Onder de sprekers bevindt zichonder anderen de burgemeester van Amstelveen. Aan-sluitend aan de toespraken zal Wieteke van Dort eendeclamatie houden. Het monument ligt in het BroersePark aan de Molenweg en is ook bereikbaar met hetopenbaar vervoer, bus 66, 147 en 170.●

Op grond van verdiensten heeft hetHare Majesteit behaagd om de vol-gende personen – voorafgaand aanKoninginnedag 2002 - koninklijk teonderscheiden:Als Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, met de zwaarden, CZMNEDvice-admiraal L.L. Buffart (postuum).Als lid in de Orde van Oranje-Nas-

sau: mevrouw A. Uhlenbeck-Koning,bedrijfsmaatschappelijk werker vande SMD-KM. En mede namens deminister van Onderwijs, Cultuur enWetenschappen, adjudant van demariniers A.A. van de Velde, wegensverdienstelijke activiteiten voor civie-le drumfanfares.● (Foto: ArchiefDefensiebladen)

30

LOGBOEK

www.nautiek.nl De Scheepvaartsite van Nederland

De ingrediënten voor de reis naar Cambodjazijn inmiddels bekend. Het programma luidtals volgt.• Op eigen gelegenheid transfer naar

Bangkok. Dit is reisorganisatorisch heteenvoudigst, omdat de veteranen tien jaarna dato wereldwijd verspreid blijken.

• Dag 1 (13 okt. 2002): Meeting (18.00uur) in het Atrium hotel te Bangkok.

• Dag 2:Verplaatsing van Bangkok naarSiem Reap per vliegtuig en Battambangmet landcruisers.

• Dag 3 t/m 6: Bezoek aan de diverse com-pagnieslocaties, OP’s en andere markantepunten in de Nederlandse sector.

• Dag 7: Ver-plaatsing perspeedbootvanaf Battam-bang naar SiemReap over o.a.de Tonle Sap.

• Dag 8: Reis perminibus naarde tempelcom-plexen vanonder meerAngkor Wat enAnkor Thom.

• Dag 9: Bezoekaan Ta Phrom,Bantey Srei,Kbal Spein entocht door dejungle.

• Dag 10: Reisper minibusnaar PhnomPenh langs denoordoeversvan de TonleSap.

• Dag 11: Stadstour door Phnom Penh metonder meer een bezoek aan The RoyalPalace, The Silver Pagoda, het NationaleMuseum en natuurlijk Tuel Sleng en deKilling Fields.

• Dag 12: Vrije tijd, met de mogelijkheid omeen boottocht te maken over de Mekongrivier, te shoppen of om bij te komen inhet poolresort.

• Dag 13 (25 okt. 2002): Verplaatsing pervliegtuig vanaf Phnom Penh naar Bang-kok.

De totale reissom bedraagt 875 Amerikaan-

se dollars. Alle hotelovernachtingen (inkamer met airco en badkamer) plus ontbijten de vluchten Bangkok-Siem Reap enPhnom Penh-Bangkok zijn inbegrepen. Ookde begeleiding door lokale Engelssprekendegidsen in Battambang, Siem Reap en PhnomPenh (1 gids per 10 personen), alle entree-bewijzen en luchthaventransport in Cam-bodja vallen hierbinnen. Wel moet rekeninggehouden worden met een Cambodjaansvisum ($ 20,-), departure tax op BangkokAirport (BHT 500,-) en de luchthaven vanPhnom Penh ($ 20,-).Met de reis wil de organisatie ook de Stich-ting Ptea Teuk Dong sponsoren. Deze vangt

zwerfgezinnen, veelal met één ouder, op inde provincie Battambang (de oude sectorvan het NL-detachement) en helpt hen weerop de been.Meer info en aanmelding: Marinier eersteklas Arjan van Ingen, Marinebasis Parera,Gebouw Piku, Kamer 1.15, Curaçao. Tel:(05999) 463 74 02 of (05999) 517 93 12(mobiel) en via het militaire net: *06-250-7402. Het militaire faxnummer is: *06-250-7483.E-mailadres: camboreis@ares.nu en bijbeho-rende internetsite: www.ares.nu.●(Foto: CAVDKM)

Programma Cambodja-reis

Als opvolger van de onlangs overledenvice-admiraal L. Buffart heeft schout-bij-nacht J. van der Aa op 26 april de functievan Commandant Zeemacht Nederland,tevens Admiraal Benelux, op zich geno-men, onder gelijktijdige bevordering totvice-admiraal. Zijn vorige functie vanplaatsvervangend Bevelhebber der Zee-strijdkrachten wordt per 26 april bekleedtdoor – inmiddels – schout-bij-nacht J.W.Kelder, die tot dan het bevel voerde overhet Belgisch-Nederlands Eskader.●(Foto’s: CAVDKM)

Nieuwe CZM en PBDZ

Schout-bij-nacht J.W. Kelder.

Schout-bij-nacht J. van der Aa.

ALLE HENS

31

Uitbetaling salarisDe militaire en burgersalarissen worden injuni op maandag de 24ste voor uitbetalingaan het personeel aangeboden aan deRabobank en Interpay. Uiterlijk twee dagenlater moet het geld op uw rekening staan.Meer informatie bij de Directie Arbeids-voorwaardenbeleid van het ministerie vanDefensie, tel. 070 - 318 74 93.●

Reünies* Oud-opvarenden van Hr.Ms. Jan van Brakel,

die in 1955 naar het voormalig NederlandsNieuw Guinea vertrok, houden op 18 juli eenreünie. De locatie is de woonboulevardEijerkamp te Zutpen. Informatie en aanmel-dingen: Jan Gordijn, Arent Maertensvliet 49,2992 WC Barendrecht, tel. 0180 - 62 05 72.

* ‘Promares’/Reüniecommissie Hr.Ms. De Ruy-ter houdt op 29 augustus een bijeenkomstvoor oud-opvarenden van Hr.Ms. De Ruyter(C 801/F806). Locatie is het K.T.O.M. Bron-beek te Arnhem. Informatie en aanmeldin-gen: R. Teunissen, tel. 055 - 540 96 97.

* De elfde reünie VLKNST/RAPV vindt opwoensdag 25 september plaats te Den Hel-der. Wie nog geen persoonlijke uitnodigingheeft gekregen, wordt verzocht contact op tenemen met de secretaris van de StichtingReünisten Vuurleidingkonstabel, C.J. Theu-nissen, tel. 0223 - 63 32 71.

* Het ligt in de bedoeling om – bij voldoendebelangstelling – een reünie te organiserenvoor de korporaalsgemeenschap die tussen28 mei 1973 en 11 oktober 1976 aan boordvan Hr.Ms. van Speijk voer. Van enkelen zijnde adressen bekend, maar van velen ontbre-ken helaas de gegevens. Reacties naar: CorTheunissen, Baljuwstraat 37, 1785 SC DenHelder, tel. 0223 - 63 32 71 of telefonisch bijGerrit ter Haar, op 0223 - 63 32 72.●

AchtervolgingEen Nederlandse P3C-Orionvan de Koninklijke Marine enHr.Ms. Bloys van Treslong pluseen aantal eenheden van deAmerikaanse Kustwacht, zijnonlangs ingezet bij de achter-volging van een verdachte gofast, te beginnen op 80 mijlten noordwesten van Aruba.Na detectie van de snelle bootdoor de Orion voeren deAmerikaanse KustwachtcutterAttu en de Bloys van Treslonger met hoge vaart op af.Onder aanwijzing van deOrion en later een CessnaCitation van de AmerikaanseFOL-basis op Aruba, kon uit-eindelijk de Lynx helikoptervan de Bloys van Treslong dego fast – op ongeveer 30 mijlten noorden van Colombia –tot stoppen dwingen. Vervolgens hield de Attu de bemanning aan, die vrijwel meteenbekende dat zij het bootje had ontvreemd. Omdat het hier een gestolen vaartuigbetrof en de verdenking bestond dat het betrokken was bij een drugstransport – hoe-wel lading ontbrak –, werden de vier Colombiaanse opvarenden en de Go Fast op zeeovergegeven aan de Colombiaanse autoriteiten.● (Foto’s: KM)

Modellen Marine Luchtvaart DienstTer ere van het 85-jarig bestaan van deMarine Luchtvaart Dienst (MLD) is inNijmegen in het museum ‘De Revolutie’een overzichtstentoonstelling ingericht vanalle vleugelvliegtuigen die ooit bij de MLDhebben dienst gedaan (vanaf 1917 totheden). De collectie bestaat uit ongeveer75 houten modellen, op schaal van 1:72.

Ze valt nog het gehele jaar te bezichtigenen wel op elke tweede zondag van demaand van 11.00 tot 16.00 uur. ‘De Revo-lutie’ staat op de hoek van de Griegstraaten de Beethovenstraat.Meer info: via internethttp://wanadoo.nl/revolutie, telefoon:024 - 360 00 36/344 22 69.●

32

LOGBOEK

Na 11 september 2001 verklaarde Europazich solidair met de Verenigde Staten endeed het veel om Amerika behulpzaam tezijn in de strijd tegen het internationaleterrorisme. Maar hebben de VS het oudecontinent nog wel nodig? Die vraag werptPeter van Ham op in het Clingendael essay‘Europa en de Pax Americana. Het transat-lantisch bondgenootschap in de schaduwvan morgen’. De regering Bush, stelt hij,ziet Europa niet langer als geprivilegieerdebondgenoot en soms slechts als een kriti-sche lastpost die de toekomstige Pax Ame-ricana niet wenst te accepteren. HetClingendael essay geeft aan dat Europa

hard zal moeten werken om als volwaardi-ge partner van de VS een rol te spelen inhet politieke management van de voort-schrijdende mondialisering. Het gaat nietalleen om het voortbestaan van de NAVO,maar om de mogelijkheden van beidetransatlantische pijlers als een verenigd‘Westen’ op te treden.‘Europa en de Pax Americana’ (1 7,50) isverkrijgbaar bij het Nederlands Instituutvoor Internationale Betrekkingen Clingen-dael, Postbus 93080, 2509 AB Den Haag.Het kan ook worden gedownload vanwww.clingendael.nl waar de tekst staatafgedrukt op de pagina ‘Focus’.●

Europa en de Pax Americana

Traditie op de kiekDe Chef van het Militair Huis van HareMajesteit de Koningin, luitenant-gene-raal Dré Blomjous, heeft onlangs in hetVoorlichtingscentrum van hetMinisterie van Defensie te Den Haagde fototentoonstelling ‘Koninklijk Huisen Krijgsmacht’ geopend. Deze bevateen kleurrijk overzicht van het militairceremonieel rond het huwelijk vankroonprins Willem Alexander enmevrouw Máxima Zorreguieta. Defoto’s werden genomen door ondermeer het Centrum voor AudiovisueleDienst Koninklijke Marine, de DirectieVoorlichting, de Koninklijke Mare-chaussee en de heer Ruben Schipper.●(Foto’s: CAVDKM)

De wereld in kartonNog tot in de jaren ‘50 van de vorige eeuwvormde het maken van kartonnen bouwpla-ten een geliefde vrijetijdsbesteding. Eenschaar, een potje gluton en een kwastje, watknijpers en paperclips en hé presto. De tij-den veranderden echter en er kwamenbouwdozen met plastic modellen, die eenveel grotere detaillering hadden en met verfprachtig waren af te werken. Begin jarentachtig maakte de bouwplaat echter zijncomeback. De ‘Karel Doorman’ werd bij-voorbeeld aan boord van dat schip druk inelkaar geknutseld. Marinier Wim van derMeer raakte zo enthousiast dat hij er eenoplage van tweeduizend stuks van liet ver-vaardigen. Samen met Koen Berfelo ont-wierp hij vervolgens nieuwe modellen,waaronder de Zeven Provinciën, die ooksteeds gedetailleerder werden. Als vanzelfontstond er zo een wereldje van hobbyisten,de zogeheten ‘plakkers’, die zich naast sche-pen ook op tanks, voertuigen en vliegtuigenstortten. Het resultaat van hun inspannin-gen valt tot eind september te bezichtigenin museum ‘’t Schilderhuis’, Van Rijckevor-selstraat 2 te Driebergen. Van dinsdag t/mvrijdag is het geopend 14.00 tot 17.00 uur;op zaterdag, zon- en feestdagen gaan dedeuren twee uur eerder van het slot.Telefoon: 0343 - 51 75 88.●

VeteranenshopOnlangs heeft de onafhankelijke en com-merciële Stichting Veteranen Voordeelshopde internetsite www.vetsonline.nl geopend.Voor veteranen – die tegen een geringbedrag lid kunnen worden – biedt de site demogelijkheid om met aanzienlijke kortingentot 35% producten en diensten af tenemen. Daarnaast fungeert Vetsonline alsforum voor het uitwisselen van ervaringenen het plaatsen van oproepen. Meer info opde site en bij Vetsonline, Postbus 54, 2870AB Schoonhoven, tel. 010 - 235 77 74, e-mail: info@vets-online.nl.●

Muzikanten gevraagdReünisten-Matrozenkapel in oprichtingzoekt muzikanten uit de voormalige matro-zenkapellen van het Marine-opleidingskampHilversum, MVK Valkenburg, Wachtschip teWillemsoord en de Marinekazerne Biak,Nederlands Nieuw Guinea. Reacties naar:A.J. Brouwer, Hollanderstraat 16K, 2517 HKDen Haag, tel. 070 - 346 52 92.●

ALLE HENS

33

Tip voor de redactie? Mail hem naar: allehens@mindef.nl www.marine.nl

Golftoernooi

Vierdaagse van Nijmegen

Het Marinegolftoernooi 2002 wordt op vrij-dag 28 juni gespeeld op de negenholesbaanvan de Marinegolfclub ‘Nieuwe Diep’ op hetMVK De Kooy te Den Helder. Inschrijvingstaat open voor (post) actieve militairen enburgerambtenaren van de KM en militairenvan andere krijgsmachtdelen, geplaatst bijde KM. Er wordt met twee series van negenholes gespeeld om twee strokeplay wissel-

bekers, één met en één zonder verrekeningvan handicap. De maximale exact-handicapvoor deelname is gesteld op 35 voor decategorie A en B. Voor de categorie C geldt30. Gespeeld zal worden van handicap 28.Opgave (vóór 14 juni) bij Bureau Sport vanDe Kooy, tel. 0223 - 65 86 22/65 87 77 enfax 0223 - 65 87 75.●(Foto: CAVDKM)

Ook dit jaar zal het NRFK/KVNRO detache-ment vanuit het tentenkamp Heumensoordmeedoen aan de Vierdaagse die van 16 t/m19 juli wordt gehouden. Wie zich daarbij wilvoegen, dient zelfstandig te trainen en aan-sluitend deel te nemen aan de generalerepetitie op 29 en 30 juni (2 x 40 km) indetachementsverband. Na het succesvol uit-

lopen daarvan is men klaar voor de Vier-daagse! Bent u een (reserve)officier (BOT,BBT, KMR) en durft u de uitdaging aan, geefu dan uiterlijk 1 juni op bij: CommandantVierdaagsedetachement NRFK/KVNRO,Mjr. Hans Berding, Van Oudshoornhove 28,2726 BX Zoetermeer, tel. 079 - 351 08 42,h.j.g.berding@hetnet.nl.● (Foto: CAVDKM)

DeadlineKopij voor de juli-editie van Alle Hensdient uiterlijk vrijdag 7 juni in het bezitvan de redactie te zijn.●

Gezocht* Oud-marinier W.G. Timmerman zoekt

ex-marineman en oud-dorpsgenoot A.Huizing – geboren in 1926 of 1927 teZetten (gemeente Valburg) – die hijvoor het laatst in Soerabaya heeft ont-moet. Door de oorlogstoestand in hetvoormalig Nederlands-Indië en de late-re evacuatie is het contact verlorengegaan. Reacties naar: W.G. Timmer-man, Nw. Inslag 41 C, 4817 GMBreda, tel. 076-5141676, e-mail:timmerman41@wanadoo.nl.

* De gebroeders Dudart zijn op zoeknaar oud-collega’s van hun broer,kanonnier Jan Dudart, die in 1942 aanboord van Hr.Ms. Java tijdens de slagin de gelijknamige zee het leven liet.Reacties naar: de heer C. Dudart,Zocherstraat 20, 3067 AT Rotterdam,tel. 010 - 420 64 60.●

34

MENSEN & MUTATIESMENSEN & MUTATIES

OFFICIEREN:

BEVORDERINGEN:VADM J. van der Aa,SBN J.W. Kelder,KTZ drs. C.L. Turnhout,KTZ P.W. Lenselink,KLTZ R.T. Luyckx,LNTKOLMARNS R. Springer,LTZ 1 J.J. Wijchers,LTZ 1 L.M.C.F. Derksen,MAJMARNS A.J. Kortenhoe-ven,LTZA 1 I. Prinsen BC,KAPTMARNS J. Bruinewoud,KAPTMARNS J. Heijmeskamp,KAPTMARNS R.J.H. Melis,KAPTMARNS R.G. Manning,KAPTMARNS A.H.A. Crouwel,KAPTMARNS A.L.J. de Wit,LTZT 2 OC C.A. de Jonge,LTZT 2 OC C. Tuinman,LTZT 2 OC G.A. Smits,LTZT 2 OC J.T.M. Uijttewaal,LTZT 2 OC R.M.F. Vallenduuk,LTZT 2 OC J.H. van Geel,LTZE 2 OC J.G. Rustige,LTZE 2 OC H.A. van Bruggen,LTZE 2 OC W. de Jong,LTZA 2 OC P.C. Beijen,LTZA 2 OC H. Emmink,LTZAR 2 OC KV M.I. Vroon,LTZAR 2 OC KV R.H. den Boer,LTZ 2 ing. J. de Cock BC.

ONDEROFFICIEREN:

BEVORDERINGEN:AOOODVB P.P. Camphuijzen,AOOODVB W.F. de Ridder,AOOODND W. Bruggeman,AOOWDW J.G.J. Cijntje,AOOWDW J. Sneep,

AOOWDE P.W. Meijers,AOOTD C.J. de Graaf,AOOTDW P. Spaansen,AOOTDW B.J. Steenhoek,AOOTDE W.C.A.M. van denBerg,AOOTDV R.M. Witkamp,AOOTDV P. van Veen,AOOLDA J.A. Tuinhof,AOOLDA R.J. Post,AOOLDV J. Selhorst,AOOMARNALG J.L. Wille-boordse,SMJRODOPS A. Goedhart,SMJRODOPS G.J. Vos,SMJRODVB P.H.W. Holierhoek,SMJRODVB J. de Kok,SMJRODND C. Leentfaar,SMJRWDE E. Smit,SMJRWDV H. Marlisa,SMJRTDW J.G. Beeksma,SMJRTDW P.J.D. Bouw,SMJRTDW A.H. van den Hoek,SMJRTDW D.C. Baars,SMJRTDE R.E. Dumont,SMJRTDV A.M. Plompen,SMJRTDV P.B. Maas,SMJRLDA R. Pontier,SMJRLDA E.A. van Leur,SMJRLDA A.P. Splinter,SMJRLDA R.J. van Leeuwen,SMJRMARNALG G.A. te Raa,SMJRMARNALG B. Overeem,SMJRMARNALG R.A.H.J. Pruijn,SMJRMARNALG R.H.B. Men-tink,SGTODOPS R.G.P. den Harder,SGTODOPS J.W.A. Kreuger,SGTODOPS J.W.E. Willems vanDijk,SGTWDS J.H. de Reus,SGTWDS P. Riekwel,SGTWDS R. van Houwelingen,

SGTWDS R. Wesemann,SGTWDS S.C.G.M. Rekkers,SGTWDS G.R. Meijer,SGTWDS R.A. Kruijsse,SGTTDE M.H.M. Gademan,SGTTDE R.W. Speel,SGTTDE R.P.H. Rademakers,SGTTDE P.A. Zulver,SGTTDE Q. Veen,SGTTDE J. van Eck,SGTTDE W.F.A. Sauselé,SGTTDE D. den Boer,SGTTDE J. Schenk,SGTTDE H.J. Heij,SGTTDE J.P. Muis,SGTLDV A. Schenkel,SGTLDV A.J. van Verseveld,SGTLDV J.A. Nagelhout,SGTLDV J. Widjie,SGTLDGD L. van Trierum,SGTLDGD M.C. Arends,SGTLDGD N.A. Berserik,SGTLDGD J. van der Molen,SGTLDGD R.J. Faber,SGTLDGD M.A.C. Kors,SGTLDGD P.R. Jongenburger,SGTLDGD I.W.G.M. van derHorst,SGTLDGD H.R. Seeger BC,SGTLDGD J.R.M. Zweers,SGTLDGD R.E. de Beer BC,SGTMARNALG A. Ramdas,SGTMARNALG H. Visser,SGTMARNALG P. Witteman,SGTMARNALG G.J. Abbing,SGTMARNALG L.A.J. de Groot,SGTMARNALG G.L.M. Bentvel-zen,SGTMARNALG P.C. van derVlies,SGTMARNALG M. Witteveen,KPLWDS A.J. Stierman,KPLWDS M.P. Kruidenier,KPLWDS B. Jansema,KPLWDS S.E. IJben,KPLWDS T. van der Ham,KPLTDV T. Vrolijk.

DIENSTVERLATERS:SMJRODOPS J.A.A. van der Tol,SGTTDE A.M.M. Bronckers,KPLMARNALG P. Folman, KPLODOPS A.E. Meijer.

BURGERS:

AMBTSJUBILEA: 40 jaar:M. Glim.

25 jaar:R. Kwast, J.A. Heijkoop, C.H.M.

Sleegers, M. Dijkshoorn, G. Jan-sen Hendriks, G.W. Taal, G. Bak-ker, R. Kraaijeveld, R.J.P. van derPlas.

121⁄2 jaar:R.R. Kalpoe, A.M.A. Bakker-Reus, R.J. Amerika, C.M. Collet,drs. M.A. van Alphen.

BEVORDERINGEN:N.H. Remkes 11, M.P. Knijff 5,E.D. van Battum, A. van der Plas10, J.A. Visser 9, D. Oosterhof7, W. van Duijvenbode 8, L. As-kamp 8, J.C.M. Grooff 7, S. Ha-gedoorn 6, A.A.B. Klaveren 7,D.D. de Broer 8, B.R. Tjon Kam11, M.F. Bastelaere 7, C.J. Bruul5, F.J. Carlebur 6, R. Gombault7, A. Mosk 6, R. Mulder 6, G.J.van Nuland 8, J.A.P. Polane 6,C. Staring 8, L. Wiese 4, D. Bij-ker 5, A. Brussen 8, P.N. de Daas9, P. Dokter 8, H.E. Dubois 8, E.Groot 5, J.J. van Hoolwerff 6, R.Kuilman 4, E.H.M. Hamerslag 8,R.A. van der Heide 6, H.M. Ok-kerse 5, K. Vlaming 4, J.A. Vliet8, M. Eijkelhoff 6, G. Hasenoot6, R.A. Boeckholtz 6, A. Gelmers4, R.A. Jansen 5, A. Meilink 5,N.L. Orth 4, L.W.M. Apperloo8, A.A.M. Czech 6, M. Faas 6,J.W.P. Hoolboom 6, M.J.M. vande Kamer 6, P. van Niel 10, M.Pot 10, C.S. Quax 6, H. Rusticus7, F. Smit 6, E. Stam 6, M.D.W.Timmermans 6, R.R. Wassen-burg 6, R. van Wingerden 10, R.Zasburg 6, B. Weijsenborn 7.

DIENSTVERLATERS:W. van Nes,J.A.M. Grootjans,J. Zeeman,W.G.F. Wal,A.J.J. Chumra,T.J. Smit,A. Jasper,F.W. Teunissen, I. Lauers,H.C. van de Burg,G.J. ter Denge.

De gegevens in deze rubriekzijn aangeleverd door DPKM inDen Haag (militairen) en PSAte Emmen (burgers). Tel. 070-3162570, resp. 0591-684232.

ADVERTENTIE