De KU Leuven 2025,mogelijke scenario’s

Ludo Melis 23-09-2013Emeritforum

Opzet

• DoelReflectie opstarten over KU Leuven 2025

• Hoe?Mogelijke pistes en scenario’s schetsen vanuit algemene krachten en spanningsveldendie samenleving en hoger onderwijs vorm geven op langere termijn;geen blauwdrukken van wenselijke perspectieven,maar een kader voor verdere reflectie en actie.

• Beperkingeneerste schets, fragmentarisch, exemplarischniet altijd precies en steeds onvolledigprovocatief

Structuur

I. Krachten, spanningsvelden en ontwikkelingen:technologie

II. Krachten, spanningsvelden en ontwikkelingen:individu en samenleving

III. Impact op de universiteit en het hoger onderwijsIV. Naar scenario’s voor de KU Leuven

I. Krachten, spanningsvelden en ontwikkelingen:

technologie

De technologische wereld

• Verwevenheid van mens(heid) en technologie.

• “Technologieën geven vorm aan de manier waarop wij mens zijn, net zoals mensen deel uitmaken van een technologische cultuur.” (P-P. Verbeek, Ethische perspectieven, 23 (2013), p. 109.

• Informatietechnologie als referentie– Effecten op plaats en tijd– Effecten op de bepaling van natuur en cultuur– Effecten op de structurering van de informatie

Plaats en tijd

• Snelheid → onmiddellijkheid– Alles gebeurt nu: onderscheid altijd /dan / nu verdwijnt– Spanning tussen verschillende tijdsschalen– Effect op inspanning en reflectie

• Onmiddellijkheid → irrelevantie van de afstand– Alles gebeurt hier: onderscheid overal / daar / hier verdwijnt– Spanning tussen verschillende ruimteschalen– Effect op de groepsvorming

• Nieuwe tijd - ruimte– Intensiteit en impact– Grenzeloosheid en globalisering

• Oasevorming– Terugplooi voor bepaalde dimensies op beperkte plaats– Spanningen tussen lokale en globale dimensies

Natuur en cultuur

• Verwevenheid van mens en techniek– Artificiële intelligentie– Google-bril– Extern of intern (?) elektronisch geheugen

• Naturalisatie van de cultuur– Stuurbaarheid van gedrag vanuit informatie– Veralgemeende stuurbaarheid– Gedrag als product van de materiële basis

• Vermaatschappelijking van de natuur– Door technologie ‘aangevulde’ natuur– Vervaging van de grens tussen natuur en techniek

Informatiestructuur

• Open– Verval van informatie– Betrouwbaarheid van informatie

• Oneindigheid van informatie vs.eindigheid van materiële wereld

• Associatief; niet a priori gestructureerd• Meervoudige invalshoeken

• Bepaald door menselijk gebruik• Bepaald door technologie

• Gelaagd en polymorf netwerk

II. Krachten, spanningsvelden en ontwikkelingen:

Individu en samenleving

Individu en samenleving

• Individu– Individualisering– Meervoudige identiteit– Multiculturaliteit– Gelijke kansen en meritocratie– Gelijke uitkomsten

• Gemeenschap– Som van de individuen– Kader voor de individuen– Integrerende totaliteit

Meritocratie

• Eigen talent als basis voor slagenEigen verantwoordelijkheid bij mislukken

• Gelijke kansen bij in-, door- en uitstroom?• Gelijke kansen in de samenleving

– De universiteit als spiegel– Doelgroepenbeleid– Faciliteiten

• Spanningen tussen individu, doelgroep en groep• Is talent schaars en scherp afgelijnd

of breed verspreid en divers?• Excellentie door selectie of door inclusie?

Twee perspectieven

• Utilitair perspectief:– Vraag als drijvende kracht– Wie vraagt: individuen, groepen, instituties, samenleving?

• Pragmatisch perspectief:– Effect als drijvende kracht– Wie meet: individuen, groepen, instituties, samenleving?– Hoe meten: kwantitatief, van kwantiteit naar kwaliteit, kwalitatief

• Complementariteit en spanning tussen de perspectieven

• Nieuw / instabiel evenwicht tussen individu, groepen en samenleving

Samenleving: bestuur en politiek

• Polycentrisch– Conflicten tussen de niveaus en de kernen– Uitholling van de instituties– ‘Terugtreden’ van de staat

• Nieuwe wegen tot besluitvorming– Media– Informele kanalen– Spanning met de formele structuren

• Van a priori kader naar a posteriori verantwoording– Deregulering en auditcultuur– Juridisering – Autoregulering en flexibilisering

Samenleving en wereld

• Verantwoordelijkheid en interdependentie– Maatschappelijke uitdagingen: bv. klimaat– Eindigheid van materiële wereld– Duurzaamheid vs. verval

• Verschuivingen– Vergrijzing– Verschuiving van zwaartepunt:

weg van de Atlantische ruimte

Kennissamenleving

• Informatie: onbeperkt; structuurloos; snelgroeiend• Dematerialisatie• Destructurering

– Flexibiliteit, aanpassingsvermogen– Onzekerheid, geen a priori richting

• Effectiviteit – Werk-onder-nemer– Markt- en innovatiegedreven

• Polarisatie• Spanning tussen kenniseconomie (elitair?) en

nabijheidseconomie (bv. zorg)

III. Impact op universiteiten hoger onderwijs:

- de informatievloed

Nieuwe organisatie van informatie

• Elke fundamentele wijziging in informatietechnologie en informatiestructuur heeft een impact op de universiteit.– Vb. Encyclopédie ;

sluiting van ca 50% van de universiteiten in Duitsland;herdenken van de Duitse universiteit;“Grundriss; Handbuch; Seminar; …”.

• De universiteit geeft de traditie kritisch door in het licht van het heden en met het oog op de toekomst.

• Onderwijs nu vanuit resultaten van gisteren met het oog op ongekende vraagstukken die aangepakt worden met nog niet ontwikkelde methoden en instrumenten.

↔ Alles is nu en overal

Overvloedige informatie

• Informatie als basis is alomtegenwoordig, snel bereikbaar, goedkoop, ongecontroleerd, vluchtig, …

• Verdichting en diversificatie van informatie(bronnen).

• Rol van de universiteit– Informatie valideren – Onzekerheid aangeven– Relaties aangeven en uitbouwen – Van informatie naar feit, inzicht, waarheden of waarheid

Drie modellen voor leren

• Productie-eenheid: – Analyse en planning – Controle, lineaire en hiërarchische structurering– Tragere evolutie; ontkoppeling van productie en innovatie

• Lab:– Observatie en experiment– Complexe, heterarchische en evolutieve structurering– Snellere evolutie; innovatie als gevolg van nieuwe kennis

• Studio:– Doelgerichtheid en creativiteit– Structurering vanuit synergie tussen orde en chaos– Snelle en aanpasbare evolutie– Productie van kennis en innovatie als één geheel

• Niet exclusieve modellen; niet gekoppeld aan werkvormen

Rol van het contact

• Dimensies– Virtueel (afstand) vs. Fysiek– Globaal vs. Lokaal – Netwerk vs. Structuur– Open vs. Gesloten

• Exclusief of gecombineerd (blended)– Inhoud, doel, – mix van media– Complementariteit– Intensiteit

• Rol van professor, docent, begeleider, tutor …• Rol van student / leerder voor, tijdens, na, …• Betekenis van de campus(ervaring).

Kennis, innovatie en creativiteit

• Kennis, kunde, attitudes en ‘skills’: de onduidelijkheid van competenties

• Rol en waarde van kennis, kunde en inzicht– als waarde op zich– als inzetbare mogelijkheid– als strategische waarde– Waartoe?

• Publiek of privaat karakter van kennis

Het leerproces en de leeromgeving

• Van een geïntegreerde leeromgevingnaar een nomadisch leerproces? – Leeromgeving op maat van het individu

In welke dimensies: inhoud, opzet, proces, … ?Is er nog een studentengroep? Is er nog een programma aanbod?

– Gedematerialiseerde leerruimteWelke (residuele of essentiële) plaats voor face-to-face onderwijs?Verdwijnt de residentiële campus?

– Asynchroon en permanent leren anywhere, anytime?

– Vervlechting van formeel, niet formeel en informeel leren

III. Impact op universiteiten hoger onderwijs:

- de rol van het hoger onderwijs

Rol van het hoger onderwijs

• Tussen individu en maatschappij• 3 modellen met telkens 2 varianten

Drijvende actor Vanuit de actor Naar de actor

Individu

Groep

Staat

Individu als drijvende actor

• A1. In de context van groep of staat– Personalisering van een aanbod uit de groep of de staat – Tutoring die structuur aanbiedt;– Uiteenlopende bronnen en aanbieders mogelijk– Validering vanuit een ‘portfolio’ door tutor-instelling

• A2. Autonomie van het individu– Structurering door persoonlijke keuzes

uit een gestandardiseerd aanbod– Uiteenlopende bronnen en aanbieders– Validering door een bevoegde instantie

Groep als drijvende actor

• B. 1. Van het individu naar de groep(en)– Maximalisering van de bijdrage van het individu

aan de groep(en) waartoe het individu behoort– Evenwicht tussen personalisering en tutoring vanuit de groep– Uiteenlopende bronnen gevalideerd door de groep– Evenwicht tussen autonomie en inzetbaarheid

• B2 Van de groep naar het individu– Optimalisatie van het functioneren van het individu in de groep– Sturing vanuit de groep; beperkte autonomie– Beperking van bronnen – Lokaal belang centraal

• Variatie in functie van de (sub-)groepen• De markt als mediërende en sturende instantie

De staat als drijvende actor

• C.1 De staat als samenleving / gemeenschap– Focus op burgerschap en verantwoordelijkheid voor het geheel– In het algemeen en in een specifiek expertisedomein– Onderwijs gaat vooraf aan inzet in de samenleving– Onderwijs als voorwaarde tot inzet

• C.2. De staat als (economische) maatschappij:– Sterke verwevenheid van werk, leren en leven– Realisme van leren gericht op de noden van de economie centraal– Formele leerperiodes en –structuren op de achtergrond

t.o.v. werkplekleren en LLL.– Validering door actie in het werk en in de groep.

Nieuw hoger onderwijs?

• Van wie en voor wie is het hoger onderwijs?– Publiek of privaat– Individuen, groepen, samenleving, staat– Lokaal of globaal

• Valt het hoger onderwijs samen met de universiteit?• Is er een horizontale reorganisatie op til?

– Bachelor vs. master + doctoraat?– Is de bachelor het basis-uitstroom-diploma?

• Komen er twee parallelle systemen?– Professioneel vs. academisch– Waar wordt de grens getrokken?

• Welke plaats voor vorming?• Is vorming verzoenbaar met LLL?

Waarvoor is er een universiteit?

• Eigen waarden van de universiteit: gedreven door ongebonden kritisch onderzoekcentrale positie van rationaliteit, waarheidacademische vrijheid en verantwoordelijkheid

• Vorming als kritische bevraging van het verleden in het licht van het heden met het oog op de toekomstof onmiddellijke inzetbaarheid?

• Nexus onderzoek-onderwijs als basis of afsplitsing van functies?

De universitaire opdracht … ?

• Kan de complexe opdracht bewaard worden?• Welk evenwicht binnen de academische opdracht?• Uitdagingen:

– Splitsing van onderwijs en onderzoekZuivere onderwijsinstellingen?

– Splitsing van onderwijs en validering (diplomering)cf. International University of Graduate Studies, MOOCs

– Splitsing van formatief onderwijs en summatieve evaluatieExterne examinatoren, nationale examens, … ?

– Splitsing van algemene en professionele vormingBedrijfsuniversiteiten?

– Splitsing van basisvorming (Bachelor?) en voortgezet onderwijs (Graduate school?)

– Splitsing van instrumentele en algemene componentProfessioneel vs. academisch in een nieuwe verdeling?

• Is een nieuwe bundeling mogelijk en hoe?

Mogelijke verbrokkeling

• Structurerende modus:

Zelfsturing (organisch) Administratie Management Ondernemerschap Aanpassing Verbrokkeling …• Vier mogelijke modellen

– Structuur met sterke kern– Structuur met beperkte kern en perifere diensten– Collaboratief netwerk – Competitief netwerk

En de KU Leuven?

Tendensen en KU Leuven

• Hoe kristalliseren deze pistes zich tot scenario’s?

• Hoe dagen deze tendensen de KU Leuven uit?

• In haar missie en waarden

• In haar wijze van werken

• In haar organisatie en structuren

De KU Leuven optie (a)

• Onderzoek-Onderwijs in dienstverlening: integrerend perspectief

• Het universitair onderwijs is niet uni-dimensioneel;maar zet in op vier dimensies:de confrontatie met de fenomenen aan de grensmet het oog op samenleving, individu, maatschappij,vanuit en naar onderzoek met oog op vorming tot verantwoordelijkheid

• Focus van het aanbod op waarden van onderzoek, kritische vorming, algemeen kader

• De traditie bevragend en vernieuwd doorgeven

Onderwijs, onderzoek, dienstverlening

Dienstverlening

Ond

erzo

ekO

nderwijs

Organisatie

Een spannende

Onderzoek geeft diepte en scherpte.

Dienstverlening geeft breedte en verankering.

relatie Onderwijs geeft toekomst en toetsing.

De KU Leuven optie (b)

• Talent is niet schaars, maar divers. Eerbied voor de verschillen in talent Proportionaliteit van de maatregelen

• Leren is sociaal. Evenwicht tussen noden van individu en groep Gemeenschap i.p.v. contract Excellentie door inclusie

• Onderwijsvormen en –technologie als dragers:van missie en waarden naar vorm en drager.– Opties kritisch bevragen– Inzet van middelen oordeelkundig beslissen

Elementen van de context

• Financiering en structuur leiden naar een eenvormige aanpak die resultaatsgedreven en concurrentieel is.

• Functioneren hangt in belangrijke mate af van financiering buiten de basissubsidie.

• Sterke positie in onderzoek en valorisatie.

• Overgereguleerde onderwijsruimte, vooral wat programmatie betreft.

• Vrije toegang en hoge verwachtingen m.b.t. slagen

Stijgende participatie

• 1963 – 2013– Van beperkte participatie naar massale instroom– Gender– 1e en 2e democratisering– Verschuivingen in de studieachtergrond– Verschuivingen in de motivering

• Spanningen bij de stijging van de participatie– Is het plafond bereikt?– Welke rol voor de uitstroom uit het SO?

Knelpuntenberoepen, eigenheid BSO – TSO, …

Massificatie en diploma’s

• Diploma’s HO zijn niet meer zeldzaam en vervullen (deels) een andere functie– Andere rol in de maatschappij– Professionele dimensie en inzetbaarheid belangrijker– De zog. niveauverlaging

• Welke plaats voor de onderzoeksbasis?– Spanning tussen nieuwe rol en klassieke basis– Welk aanbod neemt deze rol op?

• Studieduur– Verlenging: ‘master na master’ ; plaats van het doctoraat– Verkorting: uitstroom na de bachelor?

• Inertie-effecten in de maatschappij en de universiteit

Bronnen

• Barnett R. (2011) Being a University, Routledge (foundations and futures of education).• Buchen I.H. (2005) The future of higher education and professional training. Foresight 7:4 (13-

21)• de Sousa Santos B. (2010) The European university at crossroads. Lezing Bologna (XXIIe

Anniversary of the Magna Charta Universitatum.• Enders J. et al. (2005) The European higher education and research landscape 2020: scenarios

and strategic debates. Cheps.• Facer K. (2009) Educational, social and technological futures: a report from the Beyond Current

Horizons Programme. www.beyondcurrenthorizons.org.uk • Harkins A.M. & J. W. Moravec (2011), “Systemic approaches to knowledge development and

application” On the Horizon, 19:2 (127-133).• Lammertyn Fr. (2011²) Sociologische tijdsdiagnosen. Leuven, Acco. 2 vols.• Miller R. (2003) The future of the Tertiary Education Sector: Scenarios for a Learning Society.• Moravec J.W. (2008) “A new paradigm of knowledge production in higher education” On the

Horizon, 16:3 (123-136).• OECD_Ceri / France International Conference Higher education to 2030 (2008) Four future

scenarios fo Higher Education”.• Van Damme D. (2011) Bouwen aan het onderwijs van de 21ste eeuw; de rol van de OESO. Ppt.• Vicent-Lancrin S. (2004) Building Futures Scenarios for Universities and Higher Education: an

international approach. Policy Futures in Education 2:2, 245-263.