Cycas revoluta | Niet met zekerheid is te zeggen welke endemische, dat wil zeggen alleen maar dáár voorkomende, Japanse plantensoort als eerste in Nederlandse plantencollecties te vinden was aan het eind van de zeventiende eeuw. Waarschijnlijk was het Cycas revoluta. Die wetenschappelijke naam kreeg de plant overigens pas aan het eindvan de de achttiende eeuw, nadat Carolus Linnaeus' systeem van ordening en naamgeving van het plantenrijk in botanische kringen breed erkenning had gevonden. Kamfer, Cinnamomum camphorum, en thee, Camellia sinensis, kende men al wel, ook in levende plantencollecties, maar deze soorten hebben een veel groter verspreidingsgebied in Zuidoost-Azië dan alleen maar Japan.

Zeker is dat Cycas revoluta deel uitmaakte van de collectie van stadhouder-koning Willem III op Huis Honselaarsdijk. Dit dankzij een afbeelding in 'Hortus Regius Honselaerdicensis', een tekenboek met exotische planten. De maker van 94 van de tekeningen is Stephanus Cosijn die er in de jaren 1685-1688 aan werkte. Drie tekeningen en de titelpagina zijn van de hand van Bartholomeus Brandon en dateren uit 1692. Het boek bevindt zich nu in Italië, in de Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze. De Cycaspalm wordt in dat boek benoemd als 'chameriphis sive palma dactijlifera'.

Cycas revoluta wordt in het Nederlands met misleidende namen Cycaspalm, Valse sagopalm of Vredespalm genoemd. Misleidend, omdat het geen echte palm is, die zoals dat in de botanie benoemd wordt, een schijnstam heeft. Cycas is een houtige plant met een echte stam met een dunne houtige buitenlaag die het merg omsluit. Oorspronkelijk kwam de soort alleen maar in Zuid-Japan voor. In Nederland is het een kuipplant die 's winters vorstvrij gezet moet worden. Het is een trage groeier. Een oud exemplaar, 100 jaar, kan 6 meter hoog worden.

Het merg bevat een giftige stof, cycasine, die de plant beschermt tegen vraat door insekten en andere dieren. Het zetmeel uit dit merg is geschikt voor menselijke consumptie nadat het gif er uit gewassen is. Er zijn gevallen bekend van vergiftiging van mensen door onwetendheid en ondeskundigheid. Vergiftiging van vee na bladvraat van deze en andere cycassoorten is niet ongebruikelijk. In Japan stond en staat de plant in hoog aanzien. Het merg werd gegeten in tijden van grote schaarste; export van de plant was aanvankelijk verboden. De plant wordt nu overal ter wereld gekweekt wegens z'n grote decoratieve waarde.

Botanische Tuin

Palmboompje in een pot (Chameriphis sive palma dactijlifera). 'Hortus Regius Honselaerdicensis', Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze.

1. Paleis Honselaarsdijk, circa 1683. A. Bega en Abraham Blooteling, Wikimedia commons. Rijksmuseum Amsterdam2. Mannelijke bloeiwijze. snwa.com3. Vrouwelijke bloeiwijze. Foto: Hedwig Storch, Wikimedia commons.4. Zogenaamde lamina, de drager van het naakte zaad. Helen Sharp, Bermuda, 1893. plantgenera.org 5. Titelpagina ‘Hortus Regius Honselaerdicensis’, Bartholomeus Brandon, Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze.6. Cycas revoluta in Cape Toi (Kushima City), Zuid-Japan. Foto: Hashi photo, Wikimedia commons.

1

2

3

654