CVA Netwerk Nijmegen - Radboudumc · 2020. 4. 23. · ZZG Zorggroep algemeen 024 - 366 57 77 ZZG...

06-2014-6888

Radboudumc Patiënteninformatie

CVANetwerk Nijmegen

RadboudumcSt Maartenskliniek

ZZG-ZorggroepKalorama

1

Inhoud

Voorwoord 5Belangrijke telefoonnummers 6

• Zorggroep Zuid Gelderland 9

• Verpleeghuis Kalorama 10

• Netwerk Nijmegen 11

2. Wat is een CVA of TIA? 13

2.1 - Hersenen en hun functie 13

2.2 - Wat is een CVA? 14

2.3 - Wat is een TIA? 15

2.4 - Waardoor ontstaat een TIA of herseninfarct? 16

2.5 - Herstel 18

3. Wat zijn de gevolgen van een CVA? 20

3.1 - Verschil linker- en rechter hersenhelft 20

3.2 - Algemene verschijnselen 21

3.3 - Problemen in cognitie 29

3.4 - Veranderingen in karakter en persoonlijkheid 35

3.5 - Gevolgen voor partner en gezin 37

4. Onderzoeken 39

4.1 - Bloedonderzoek 39

4.2 - Elektro-Cardiogram (ECG/hartfilmpje) 39

4.3 - CT-Scan 40

4.4 - MRI/ MRA-scan 41

4.5 - Echografie van de halsvaten (duplex) 42

2

5. Medische behandeling 43

5.1 - Intraveneuze Trombolyse 43

5.2 - Intra-arteriele trombolyse 44

5.3 - Stroke-unit 45

5.4 - Verdere medische behandeling 46

5.5 - Neurorevalidatie en therapie 46

5.6 - Behandelaars 46

5.6.1 - Medisch specialisten 47

5.6.2 - Verpleegkundige en verpleegkundig specialist 48

5.6.3 - Fysiotherapeut 49

5.6.4 - Ergotherapeut 49

5.6.5 - Logopedist 50

5.6.6 - Maatschappelijk werker 50

5.6.7 - Pastor 51

5.6.8 - Neuropsycholoog 51

6. Medicatie 52

6.1 - Remming bloedplaatjes 52

6.2 - bloedverdunners 54

6.3 - Cholesterol verlagende middelen 55

6.4 - Bloeddrukverlagende medicatie 56

7. Opname in het CVA-netwerk 60

7.1 - Opname in het Radboudumc 60

7.2 - Revalideren in de Sint Maartenskliniek 63

7.3 - Ambulant Centrum Hersenletsel Nijmegen 66

7.4 - Afasieteam Nijmegen 70

7.5 - Revalideren op de CVA-herstelafdeling 71

7.6 - Polikliniek Neurologie 74

7.7 - Eigen bijdrage 76

3

8. CVA en Leefstijl 77

8.1 - risicofactoren 77

8.2 - Wat is een gezonde leefstijl 80

8.3 - CVA en werk 81

8.4 - CVA/TIA en autorijden 83

8.5 - CVA en sport 85

9. Patiëntenverenigingen en informatieve websites 87

10. Ruimte voor aantekeningen en vragen 98

Fotografie: B. Rood en deels afkomstig van internet

4

Persoonlijke gegevens

Deze patiënten informatie map is eigendom van:

Naam:

Adres:

Postcode:

Plaats:

Telefoon:

E-mail:

Bij verlies wordt de vinder vriendelijk verzocht contact op te nemen met de eigenaar van deze map.

5

Voorwoord

U bent binnen het CVA-netwerk Nijmegen opgenomen vanwege een Cerebro Vasculair Accident (CVA) ook wel een beroerte genoemd. U ontvangt deze Patiënt Informatie Map (PIM) om u zo goed mogelijk te informeren over de opname, het verloop, de gevolgen en het herstel na het CVA. Het CVA-netwerk wordt gevormd door verschillende in-stellingen: het Radboudumc, de Sint Maartenskliniek, Zorggroep Zuid Gelderland en Kalorama. U kunt meer lezen over het CVA-netwerk in hoofdstuk 1.De informatie in deze PIM is gericht aan u als patiënt, en wordt uit-gereikt aan u of aan uw contactpersoon, wanneer u zelf niet in staat bent om de informatie te lezen. Deze map is persoonlijk eigendom en u kunt deze map meenemen gedurende uw opnameverloop door het CVA-netwerk en in een later stadium bij het bezoeken van de polikli-niek.

Wij adviseren u en uw familie om deze informatie gedurende de op-name door te lezen. Zo bent u goed op de hoogte van wat er gebeurt tijdens deze ingrijpende periode. De informatie in deze map is alge-meen van aard. De arts bespreekt met u en uw contactpersoon uw persoonlijke situatie en behandeling.

Dit dossier is persoonlijk eigendom. U kunt deze PIM meenemen ge-durende het opnameverloop door het CVA-netwerk en in een later sta-dium bij bezoeken aan een polikliniek.

Heeft u nog vragen na het lezen van deze informatie, stel ze dan ge-rust. U kunt uw vragen noteren in deze PIM onder tabblad tien en ze stellen aan de arts, verpleegkundige of therapeut.

6

Belangrijke telefoonnummers

Belangrijke telefoonnummersRadboudumc algemeen 024 - 361 11 11Medium Care N11 024 - 361 96 80Verpleegafdeling Neurologie (N20) 024 - 361 50 20Polikliniek Neurologie 024 - 361 66 00CVA-nazorgpoli 024 - 361 66 00Afd. fysio-, ergotherapie / logopedie 024 - 361 48 92Maatschappelijk werk 024 - 361 48 35Pastorale dienst 024 - 361 48 35Radboudhotel 024 - 361 35 30

RoutenummersMedium Care N11 route 915Verpleegafdeling Neurologie N20 route 923Polikliniek Neurologie route 943CVA-nazorgpoli route 943

PostadresRadboudumcNaam patiënt en naam afdeling met routenummerPostbus 91016500 HB Nijmegen

7

BezoekadresRadboudumcIngang oostReinier Postlaan 4 6525 GC Nijmegen

Internet: http://www.radboudumc.nl/Zorg/Afdelingen/Neurologie/Pages/default.

aspx

E-mail [email protected]

8

Algemeen nummer 024 - 365 99 11Afdeling F1a 024 - 365 94 55Afdeling F1b 024 - 365 93 76ACHN 024 - 365 91 57 Afasieteam 024 - 365 91 57

Bezoekadres Sint Maartenskliniek Hengstdal 3 6522 JV NIJMEGEN

Postadres Sint Maartenskliniek Postbus 9011 6500 GM NIJMEGEN

Internetwww.maartenskliniek.nl

9

Zorggroep zuid Gelderland

ZZG Zorggroep algemeen 024 - 366 57 77

ZZG herstelhotel DekkerswaldBoslaan 2186561 LE GroesbeekTel: 024 - 301 71 11

ThuiszorgservicePostbus 68106503 GH NijmegenThuiszorgzorgservice 024 - 366 57 77

Internet: www.zzgzorggroep.nl

10

Verpleeghuis KaloramaNieuwe Holleweg 126573 DX Beek-Ubbergen024 - 6847777 Afdeling Kastanjedal Tel: 024 - 684 77 53

PostadresVerpleeghuis KaloramaPostbus 856573 ZH Beek-Ubbergen

Internet: www.kalorama.nl

11

Netwerk Nijmegen

Het CVA-Netwerk Nijmegen is een samenwerkingsverband tussen verschillende zorginstellingen en verschillende hulpverleners. Deze

verschillende zorginstellin-gen werken met elkaar sa-men om mensen die een CVA hebben gehad de juiste zorg te verlenen op het juis-te moment en op de juiste plaats. Een van de doelen van het netwerk is om over-al binnen het netwerk op

dezelfde manier om te gaan met mensen die een CVA door hebben gemaakt en die te maken hebben met de gevolgen ervan; dit wordt bereikt door de aanpak van onder andere behandeling vast te leggen in behandelprotocollen die op alle locaties gebruikt worden. Hierdoor wordt voorkomen dat de zorg niet tekort schiet en kan overlap worden voorkomen. Verder zijn er afspraken gemaakt voor een goede infor-matieoverdracht tussen de verschillende instellingen, zodat in de ver-volginstelling bekend is welke zorg de patiënt moet krijgen en welke problemen hij door de ziekte ondervindt.Het netwerk bestaat uit de volgende organisaties en instellingen:

• Radboudumc

• Revalidatiecentrum Sint Maartenskliniek

• ZZG zorggroep

• Stichting Kalorama

De zorgverlening aan een CVA-patiënt is ‘transmuraal’. Transmurale zorg betekent letterlijk: zorg over de muren heen. De zorg start in het

12

ziekenhuis en wordt voortgezet in de thuissituatie, een revalidatiecen-trum of in een verpleeghuis. Hierbij is de behandeling binnen de ver-schillende instellingen nauw op elkaar afgestemd.

Hoe werkt het CVA-netwerk in de praktijk? Wanneer u wordt opgenomen in het Radboudumc, wordt u opgeno-men op de zogenaamde stroke-unit. De zorg op deze unit is speciaal afgestemd op de zorg voor CVA-patiënten die net een CVA hebben doorgemaakt. Het verblijf op de stroke-unit (op de verpleegafdeling Neurologie) is 24-72 uur (op een enkele uitzondering na). Op deze afdeling wordt gekeken welke plaats in het netwerk de juiste voor u is om te revalideren. Dit kan in de thuissituatie zijn, met of zonder hulp, in de Sint Maartenskliniek of op de speciale CVA-herstelafdeling van zorghotel Dekkerswald of verpleeghuis Kalorama.In welk verpleeghuis u komt, hangt af van de wachttijden van de ver-schillende afdelingen. U kunt wel uw voorkeur aangeven. Als u een gegronde reden hebt, kunt uw bezwaar aantekenen tegen één van de afdelingen. Op de CVA-afdelingen van bovengenoemde verpleeghui-zen wordt dezelfde zorg, met dezelfde kwaliteit geleverd en is dezelfde kennis aanwezig bij de zorgverleners.

13

2. Wat is een CVA of TIA?

2.1 - Hersenen en hun functieSamen met het ruggenmerg vormen de hersenen het centrale zenuw-stelsel. Dit centrale zenuwstelsel is het beste te vergelijken met een

telefooncentrale. Via de zenuwen, die in verbinding staan met allerlei delen van ons lichaam, komen constant al-lerlei boodschappen binnen. Zien, ho-ren, ruiken, voelen, maar ook bewe-gingen worden geregistreerd door de hersenen.

Het centrale zenuwstelsel zendt zelf ook boodschappen uit. Als u zich bij-

voorbeeld wilt bewegen, gaan er (onbewuste) signalen vanuit uw hersenen, via de zenuwbanen, naar uw armen en benen. Daardoor komen bewegingen tot stand. Ook de ademhaling en de bloedsom-loop worden vanuit het centrale zenuwstelsel geregeld. U kunt zich voorstellen dat de hersenen uitermate belangrijk zijn.

De hersenen bestaan uit de grote en de kleine hersenen. De grote hersenen zijn in twee helften verdeeld. De hersenhelften zijn elkaars spiegelbeeld. De rechterhelft van de hersenen bestuurt de linkerkant van het lichaam, de linkerhelft bestuurt de rechterkant van het lichaam. Bij de meeste mensen ligt in de linkerhelft het gebied van waaruit de taal wordt geregeld. De kleine hersenen sturen en coördineren uw bewegingen.

14

De hersenen zijn dag en nacht actief. Om goed te functioneren heb-ben hersenen energie nodig. Deze energie wordt (net als bij alle orga-nen) geproduceerd met behulp van zuurstof en voedingsstoffen.Het bloed levert deze deze zuurstof en voedingsstoffen aan. Omdat de hersenen veel energie verbruiken, kunnen ze maar heel kort zonder zuurstof. Als de bloedvoorziening (en dus de zuurstofvoorziening aan de hersenen) stopt, treedt er binnen enkele minuten een beschadi-ging op die in principe onherstelbaar is. Hierdoor wordt een gedeelte van de hersenen uitgeschakeld. Een deel van het lichaam functioneert dan niet meer. Als de zuurstofvoorziening naar de hersenen plotseling wordt onderbroken door een propje of door een bloeding, spreken we over een beroerte of over een Cerebro Vasculair Accident (CVA).

2.2 - Wat is een CVA?CVA is de afkorting van Cerebro Vasculair Accident. In de volksmond wordt dit ook wel een beroerte genoemd. Globaal zijn er twee soorten CVA’s: een herseninfarct (80% van de gevallen) en een hersenbloe-ding (20%).

HerseninfarctEen herseninfarct ontstaat als een bloedstolsel een slagader in de hersenen afsluit, waardoor een deel van de hersenen geen bloed en dus geen zuurstof en voedingsstoffen meer krijgt. Dit deel van de her-senen kan dan niet goed meer functioneren. Dit hersengedeelte kan geen boodschappen meer ontvangen en kan geen boodschappen meer sturen naar de andere hersendelen. U merkt dit doordat u uit-valsverschijnselen krijgt, zoals het niet meer kunnen praten of bewe-gen. Wanneer deze situatie langer duurt, sterft het hersenweefsel af.

15

HersenbloedingBij een bloeding knapt of scheurt een bloedvat in de hersenen waar-door bloed zich in de hersenweefsels ophoopt en een gedeelte van de hersenen geen zuurstof en voedingsstoffen meer krijgt.

2.3 - Wat is een TIA?Een TIA (transcient ischemisch attack) is een tijdelijke, korte verstop-ping van een bloedvat, die dezelfde klachten geeft als een beroerte. Het verschil is echter dat de klachten binnen 24 uur verdwijnen.

16

TIA’s (ook wel voorbijgaande beroerte genoemd) kunnen een voor-bode zijn van een grotere beroerte. Sommige mensen met een TIA krijgen na een TIA een grotere beroerte met ernstige gevolgen. Dit risico wordt verminderd door op de TIA-poli oorzaken van de TIA op neurologisch en cardiologisch gebied op te sporen en door te starten met medicatie. Als de oorzaak van de TIA een ernstige aderverkalking is in één van de halsvaten, zal de verkalking soms verwijderd worden door middel van een operatie door de vaatchirurg.TIA’s veroorzaken meestal geen blijvende schade in de hersenen, maar het komt voor dat TIA-patiënten toch klachten overhouden. De meest genoemde klachten zijn problemen met het concentreren, aan-dacht en vermoeidheid.Een TIA kan éénmalig voorkomen, maar ook meerdere keren achter elkaar. Dit laatste gebeurt wanneer er steeds bloedpropjes losschie-ten. Die propjes kunnen tijdelijk steeds hetzelfde bloedvat verstoppen, waardoor ze steeds dezelfde klachten veroorzaken, maar ook andere bloedvaten waardoor de klachten steeds verschillend kunnen zijn.

2.4 - Waardoor ontstaat een TIA of herseninfarct?Normaal gesproken is de binnenwand van de bloedvaten glad. Door een hoge bloeddruk kan de wand bescha-digen en op die plekken hopen vetachtige stoffen, waaronder bijvoorbeeld choles-terol, zich op in de vaatwand. Dit proces wordt atherosclerose of aderverkalking genoemd (zie verder ook hoofdstuk 17 CVA en leefstijl). Het bloedvat kan hier-door langzaam dichtslippen en zo een afsluiting veroorzaken. Een van de vaten waar dit vaak gebeurt zijn de halsvaten.

17

Toch kan de bloedtoevoer naar de hersenen nog lang voldoende zijn. Dit komt doordat de bloedstroom naar de hersenen tien keer minder

kan zijn voordat het problemen ver-oorzaakt. Daarnaast krijgen de her-senen bloed (en daardoor zuurstof en voedingsstoffen) via vier grote slagaders. Twee in de nek en twee in de hals. Deze vier slagaders staan via een cirkel van bloedvaten (de cir-kel van Willis) met elkaar in verbin-ding. Wanneer één slagader dichtzit kunnen de hersenen nog bloed krij-gen via de drie andere vaten.Een andere oorzaak van een TIA of een infarct kan zijn dat de binnen-kant van een bloedvat beschadigd is. Op deze plaatsen van het bloed-

vat hechten zich bloedcellen vast en deze vormen samen een bloed-stolsel (trombus). Dit stolsel kan de bloedstroom sterk verminderen of tegenhouden. Ook kan er een stukje afbreken (dit heet een embolie) en verderop in het bloedvaatstelsel een afsluiting veroorzaken.Een TIA of infarct kan ook ontstaan door een onregelmatig hartritme. Een onregelmatig hartritme veroorzaakt een bloedstolsel in het hart dat met de bloedstroom meegevoerd wordt naar het hoofd. In een bloedvat in het hoofd kan het propje vast gaan zitten en een afsluiting veroorzaken.

Andere risicofactoren voor het ontstaan van een TIA of infarct zijn bij-voorbeeld het hebben van suikerziekte en een verhoogd cholesterol,

18

maar ook leefstijl zoals roken, weinig bewegen, overmatig alcoholge-bruik zijn belangrijke en beïnvloedbare risicofactoren.

2.5 - HerstelHerstel verloopt bij iedereen anders en bij iedereen in een ander tem-po. Daarom is het moeilijk te voorspellen in hoeverre iemand weer herstelt. Bij veel patiënten met een CVA gaan niet alle klachten over. Dit wordt beïnvloed door een aantal omstandigheden:

• Ernst van het letsel: hoe groter de beschadiging is, hoe kleiner de kans op volledig herstel.

• Leeftijd: jongere mensen herstellen vaak sneller en houden door-gaans minder klachten over dan oudere mensen.

• Als iemand al eerder hersenletsel heeft opgelopen, dan komen de oude, nog bestaande klachten vaak sterker naar voren. Ze sta-pelen zich als het ware op.

• De plaats in de hersenen waar een infarct plaatsvindt: kleine in-farcten in belangrijke hersengebieden kunnen soms grote gevol-gen hebben, terwijl grote infarcten in andere gebieden soms veel minder gevolgen hebben. Dit is afhankelijk van de functie die zich op deze plaats in de hersenen bevindt.

In het eerste half jaar gaat het herstel meestal het snelst. De herse-nen kunnen zich in beperkte mate zelf herstellen. Beschadigd (dood) hersenweefsel wordt langzaam opgeruimd en gezonde gedeelten die door het CVA tijdelijk uitvielen, krijgen langzaam weer de kans om te gaan functioneren. Ook nemen gezonde gedeelten van de hersenen taken over van het beschadigde gedeelte. Na 6 maanden is er nog steeds sprake van herstel, maar het gaat minder snel en met kleinere stappen. Het duurt meestal één tot twee

19

jaar om met enige zekerheid vast te stellen wat de blijvende gevolgen zijn van het CVA. Daarnaast kan er nog steeds sprake zijn van voor-uitgang, maar meestal wordt deze vooruitgang veroorzaakt door het beter om leren gaan met de overgebleven klachten.

20

3. Wat zijn de gevolgen van een CVA?

Na een CVA kunt u uitvalsverschijnselen en klachten krijgen, die erg verschillend kunnen zijn in aard, duur en uitgebreidheid. Dit is afhan-kelijk van het gebied in de hersenen waar het CVA heeft plaatsgevon-den en de grootte van het CVA. Daarnaast hebben sommige patiënten uitval aan de linkerkant en an-deren aan de rechterkant van het lichaam. Een CVA in de linkerher-senhelft geeft namelijk uitval aan de rechterkant van het lichaam en andersom.

3.1 - Verschil linker- en rechter hersenhelftEr zijn verschillen te benoemen voor een CVA in de linker hersenhelft of een CVA in de rechter hersenhelft. Dit komt omdat sommige func-ties links of rechts in de hersenen zitten. In het algemeen is er het volgende over te zeggen:

Bij een CVA in de linker hersenhelft:

• Verlamming van de rechter lichaamszijde

• Uitval van het gezichtsveld aan de rechterkant van beide ogen

• Moeilijkheden met taal (afasie) en/of onduidelijke spraak (dysar-trie)

• Niet reageren op mensen of dingen aan de rechterkant van het lichaam of het verwaarlozen van de rechterkant (neglect)

• Langzaam en onzeker gedrag.

21

Bij een CVA in de rechter hersenhelft kunnen de volgende verschijnselen voorkomen:

• Verlamming van de linker lichaamszijde

• Uitval van het gezichtsveld aan de linkerkant van beide ogen

• Onduidelijke spraak

• Niet reageren op mensen of dingen aan de linkerkant van het li-chaam of het verwaarlozen van de linkerkant (neglect)

• Problemen met ruimtelijke waarneming

• Behalve de lichamelijke verschijnselen zijn er vaak stoornissen in het waarnemen en denken, waardoor problemen kunnen ontstaan bij het begrijpen, zien, voelen, spreken, plannen maken, lezen, rekenen, puzzelen, emoties uiten en gedrag

3.2 - Algemene verschijnselenHouding en bewegen (motoriek)Bij veel patiënten treedt als gevolg van een CVA een halfzijdige ver-lamming op. Naast het niet of moeilijker kunnen bewegen van een arm en/of been zijn ook de spieren van de romp aangetast. Dit kan tot gevolg hebben dat iemand moeilijk kan blijven zitten of kan staan zonder om te vallen. Ook het lopen en bewegen wordt door de ver-

lamming moeilijker. Vlak na het CVA is de verlamming slap, enkele weken na het CVA ontstaat juist een hoge spierspanning (spasme).

22

Verlammingen kunnen ook optreden in het gezicht. Eén gelaatshelft kan geheel of gedeeltelijk verlamd zijn. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar aan de mond(hoek) die scheef hangt of niet opgetrokken wordt bij het lachen, of een oog dat niet meer wil sluiten.

Gevoel (sensibiliteit)Het bewegen en het voelen werken in het lichaam direct met elkaar samen. Daardoor ontstaan er door een CVA vaak problemen op beide gebieden. Patiënten met problemen in het gevoel merken dat ze een wat “doof” gevoel of tintelingen in een lichaamsdeel ervaren of dat het aanraken van lichaamsdelen anders voelt dan normaal. Ook kan het zijn dat de temperatuur van bijvoorbeeld water of pijn van de huid niet meer (goed) wordt gevoeld. Daarnaast komt het voor dat iemand niet meer goed voelt of zijn been krom of recht staat of niet voelt waar zijn arm of been ligt, wanneer hij er niet naar kijkt.

CommunicatieDoor een CVA kunnen problemen ontstaan met het begrijpen en het zich uiten, doordat het hersengebied wat de taal verzorgt, is aange-daan. Het communiceren kan daardoor zeer moeilijk of onmogelijk zijn. De stoornis die u in dit geval heeft, heet een afasie. De ernst en de omvang van de afasie zijn onder andere afhankelijk van de plaats

en de ernst van het hersenletsel, het vroegere taalvermogen en uw per-soonlijkheid.Sommige mensen met een afasie kunnen nog goed taal begrijpen wat er tegen hen gezegd wordt, maar zij hebben moeite met het vinden van de juiste woorden of met het opbou-

23

wen van de zinnen. Anderen praten juist veel, maar wat zij zeggen, is voor de gesprekspartner niet of moeilijk te begrijpen. Het taalvermo-gen van de meeste mensen met een afasie bevindt zich ergens tussen deze twee uitersten. Bijna altijd is er na het ontstaan van de afasie nog enig spontaan her-stel van de taal. Zelden of nooit is dat herstel volledig. Toch is er met veel oefenen, telkens weer proberen en volhouden vaak enige verbe-tering te verkrijgen.Het kan ook zijn dat u moeilijker kunt spreken doordat de spieren van de mond en van de keel zijn aangedaan. Hierdoor ontstaan proble-men met de kracht en de coördinatie van de spieren die de stem, de ademhaling en de spraak besturen. Deze stoornis heet een dysartrie. U heeft dan dus geen taalstoornis. Er zijn verschillende soorten dy-sartrie. Ieder type heeft zijn eigen combinatie van problemen. U kunt spraakproblemen hebben, waardoor het spreektempo van u te hoog, te laag of wisselend is. Klanken worden weggelaten of vervangen en de spraak kan nasaal of monotoon klinken. Het lijkt alsof u binnens-mond spreekt. Ook kunt u problemen hebben met uw stem, waardoor hij hees of schor klinkt, u te hoog, te laag of te hard of te zacht spreekt. De stem kan zelfs even wegvallen. Daarnaast kunnen er problemen ontstaan met betrekking tot de ademhaling: iemand kan weinig woor-den op één adem uitspreken, oppervlakkig of snel ademen of hoor-baar en/ of geperst ademhalen.Doordat dezelfde spieren gebruikt worden voor het spreken als voor het slikken, hebben de meeste mensen met deze klachten ook proble-men met het eten en drinken (zie verder onder slikken).

Patiënten met een beschadiging in de rechterhersenhelft kunnen pro-blemen met het communiceren krijgen die vaak in eerste instantie niet opvallen, maar vaak wel worden onderschat. Deze problemen zijn bij-

24

voorbeeld merkbaar tijdens alledaagse gesprekken. Mensen met deze problemen hebben bijvoorbeeld problemen met:

• Het begrijpen van (abstracte) humor

• Problemen met het onderscheid kunnen maken tussen hoofd- en bijzaken

• Begrijpen van de betekenis van een verhaal die te herleiden is uit de context of

• Begrijpen van opmerkingen die figuurlijk bedoeld zijn

Problemen met het spreken, kunnen zijn:

• Breedsprakigheid

• Moeite hebben om tot de kern te komen

• Van de hak op de tak springen in hun verhaal

• Onnodige details vertellen

• Verdwalen in allerlei bijzaken die er voor het verhaal niet toe doen. Daarnaast kunnen mensen moeite hebben met het wachten met pra-ten totdat een ander uitgesproken is of moeite hebben met het re-kening houden met de luisteraar, waardoor er bijvoorbeeld amicaal gesproken wordt of gevoelige opmerkingen worden gemaakt, terwijl dit niet gepast is.

SlikkenSlikken is een ingewikkeld samenspel van verschillende spieren in de mond en in de keel. Bij het slikken spelen timing, coördinatie, gevoel in de mond/ keel en spierkracht een belangrijke rol. Bij al deze aspec-ten kunnen problemen ontstaan waardoor u niet meer kunt kauwen of slikken, moeilijker kunt slikken of waardoor u zich makkelijk kunt verslikken. Verslikken betekent dat er vloeistof of voedsel in de lucht-pijn terecht komt, in plaats van in de slokdarm. Dit kan een longont-steking veroorzaken. Normaal gesproken wordt dit voorkomen door

25

het ophoesten, maar door een CVA kan het zijn dat u niet of niet goed ophoest.

Sommige mensen kunnen geholpen wor-den door het eten aan te passen zoals het te malen of pureren van eten. Ook de dranken moeten worden ingedikt met een verdikkingsmiddel. Ook een goede hou-ding is erg belangrijk om veilig te kunnen slikken. De logopedist of verpleegkundige zal u wanneer u slikproblemen hebt vertel-

len wat voor u de beste houding is om veilig te kunnen eten en drinken.

Urine en ontlastingAls gevolg van een CVA kan urine-incontinentie optreden. Concreet betekent dit dat u geen controle (meer) heeft over het wel of niet ledi-gen van de blaas. Problemen met het langer ophouden van urine en het optreden van ongewild urineverlies, zijn dan het gevolg. Ook kan het zijn dat u niet meer kunt plassen of niet goed uitplast, als gevolg van het CVA. Om de blaas te ledigen, moet er dan regelmatig gecatheriseerd worden. Dit is het inbrengen van een slangetje in de blaas zodat de blaas kunstmatig geleegd kan worden. Het slangetje wordt direct weer verwijderd wanneer de blaas leeg is.Daarnaast kunnen er problemen optreden met de ontlasting. Sommige patiënten hebben geen controle over de darmen, waardoor er onge-wild verlies ontstaat van ontlasting, terwijl anderen juist problemen hebben met de toiletgang en dus geobstipeerd zijn. In het laatste geval zal er medicatie voorgeschreven worden, die de darmen stimuleren en de ontlasting wat zachter maakt. Problemen met incontinentie zijn over het algemeen problemen die na verloop van tijd over gaan.

26

Uitval gezichtsveld (hemianopsie)Een hemianopsie wil zeggen dat een gedeelte van het gezichtsveld aan één kant van beide ogen is uitgevallen. Dit wordt in de volksmond soms ook wel halfzijdige “blindheid” genoemd. Sommige mensen kun-nen niets waarnemen in deze aangedane gezichtshelft, anderen voe-len of weten dat daar iets is en enkelen kunnen onbewust tóch iets waarnemen. Belangrijk is, dat het gaat om een aandoening van het zien, die wordt veroorzaakt door een hersenbeschadiging, dus niet door een beschadiging van de ogen.

Hemianopsie is één variant van gezichtsvelddefect. Het gezichts-veld kan echter ook voor een kwart deel uitgevallen zijn. Er kan ook een stukje van het ge-zichtsveld missen of er kunnen heel willekeurig lijkende, onre-gelmatige defecten zijn.

VermoeidheidVeel mensen hebben na een CVA last van (ernstige) vermoeidheid. Dit komt vaak en langdurig voor en is moeilijk te behandelen. Het is niet altijd duidelijk waar deze vermoeidheid vandaan komt. Enerzijds denkt men dat vermoeidheid een direct gevolg is van de beschadiging in de hersenen zelf, anderzijds kan het te maken hebben met lichamelijke en mentale inspanning. Dingen die vroeger vanzelf gingen, kosten nu enorm veel inspanning en energie. Vermoeidheid heeft invloed op li-chamelijk, emotioneel en mentaal functioneren.Ook heeft vermoeidheid veel invloed op het dagelijks functioneren. Sommige patiënten kunnen zich daardoor niet (volledig) zelf wassen

27

en aankleden of maar een aantal keren kort uit bed zijn. Ook op lan-gere termijn kan het blijvende gevolgen hebben, zoals het geven van

hinder bij het hervatten van bezighe-den in huis, werk of gezin. Altijd moe zijn kan het plezier in activiteiten ver-minderen.Meerdere factoren kunnen van in-vloed zijn op het ontstaan van ver-moeidheid:

• Een sombere stemming of

depressie

• Medicatie met als bijwerking vermoeidheid

• Moeilijker kunnen bewegen, wat meer inspanning kost

• Het bewegen gaat minder automatisch, er moet meer bij nage-dacht worden, wat ook weer meer energie kost.

• Mentale problemen als concentratieproblemen, geheugen of ver-traagde informatie verwerking, waardoor activiteiten meer energie kosten

• Het verwerken van een heftige gebeurtenis als het CVA

• Mensen die het gevoel hebben weinig grip meer te hebben op hun situatie blijken vaak meer vermoeid te zijn

• Slecht slapen

• Het hebben van andere aandoeningen als astma, hartfalen, dia-betes

• Conditieverlies

Schouder, arm/hand problematiekEen gezonde schouder heeft een aantal beschermingsmechanismen zoals banden en spieren die rondom het gewricht liggen. Deze zorgen

28

ervoor dat de kop netjes in de kom blijft zitten. Wanneer de spierspan-ning verlaagd is, zoals bij een verlamming, kan er wat ruimte tussen de kop en de kom ontstaan. Dit wordt een subluxatie genoemd. Om te voorkomen dat de arm niet uit de kom gaat, moet de arm zowel in lig als in zit worden ondersteund, bijvoorbeeld door een kussen of een (rolstoel)blad. En er moet voorkomen worden dat de arm afhangt, bij-voorbeeld naast de rolstoel.Door het tillen onder de aangedane schouder, door het te ver omhoog tillen van de aangedane arm, of door het verkeerd liggen op de aan-gedane schouder kan een pijnlijke schouder ontstaan. U ervaart dan pijn in en rondom de aangedane schouder bij het bewegen van die arm of soms zelfs wanneer de pijn erger is ook wanneer de arm niet bewogen wordt. Om deze reden mag de aangedane arm niet te hoog opgetild worden, moet de schouder bij het liggen op de zij goed onder-uit gehaald worden of is het belangrijk bij het omhoog tillen van u, dat er nooit onder de aangedane schouder getild wordt.

Bij een kleine groep patiënten ontstaat er in de acute fase een dikke hand aan de aangedane zijde. Dit wordt veroorzaakt doordat de arm soms naast het bed of rolstoel hangt, terwijl u dit niet merkt. Of doordat de hand in een verkeerde houding

29

ligt. Om dit te voorkomen wordt de hand steeds ondersteund door een kussentje. Sommige patiënten krijgen hiervoor een spalkje, bijvoor-beeld voor de nacht.

BewustzijnBij een zeer ernstig CVA kan iemand het bewustzijn verliezen en in coma raken. Vlak na het ontstaan van het CVA kunnen er ook schom-melingen in het bewustzijn voor komen. Het ene moment reageert ie-mand meer dan de andere keer en opent al dan niet zijn ogen. Dit is bijvoorbeeld afhankelijk van het moment van de dag, de vermoeid-heid, de activiteiten die er net daarvoor hebben plaatsgevonden,en van de druk in de hersenen.

3.3 - Problemen in cognitieOnder cognitie vallen de mentale activiteiten van de hersenen zoals leren, waarnemen, het geheugen, denken, aandacht, handelen en problemen oplossen. Naast lichamelijke uitval kan een CVA ook pro-blemen op onderstaande gebieden veroorzaken.

Aandacht en concentratieProblemen met aandacht en concentratie komen vaak voor na het doormaken van een CVA en kunnen na verloop van tijd weer minder worden of zelfs verdwijnen. Aandacht en concentratieproblemen uiten zich op verschillende manieren. Het kan zijn dat iemand zich moeilijk kan concentreren op bijvoorbeeld het volgen van een gesprek, het lezen van een boek of het kijken van een film, iemand kan sneller afgeleid zijn door allerlei prikkels in de omgeving, zoals een radio of gesprekken van andere mensen. Sommigen mensen merken dat het niet meer lukt om twee dingen

30

tegelijk te doen, zoals autorijden en tegelijkertijd een gesprek voeren met de bijrijder of koken en praten.Veel mensen klagen dat het denken trager gaat en dat de informatie in de omgeving veel te snel gaat. Het kost na een CVA veel meer moeite

om bijvoorbeeld een gesprek of tv-pro-gramma te volgen. Ook activiteiten waar-bij veel mensen aanwezig zijn, zoals een verjaardag wordt daardoor door veel men-sen als lastig ervaren. Mensen hebben het gevoel dat de informatie te snel gaat om nog te kunnen volgen en te verwerken. Dit wordt vertraagde informatieverwerking of een vertraagd denktempo genoemd. Dit kan zich ook uiten in activiteiten waarin snel gehandeld moet worden zoals in het

verkeer, het sporten of bij bepaalde snelle werkzaamheden tijdens het werk.

GeheugenSommige mensen hebben na het CVA meer problemen met het geheu-gen. Over het algemeen kunnen CVA-patiënten de dingen van vroeger

goed herinneren, maar zij kunnen nieuwe infor-matie niet of moeilijk onthouden. Sommige pa-tienten kunnen zich dingen van vroeger minder goed herinneren, zoals de trouwdatum of wat voor werk ze vroeger gedaan hebben.Anderen weten hun persoonlijke gebeurtenis-sen prima te omschrijven, maar zijn de algeme-

ne feitenkennis kwijt, waarover ze voorheen wel beschikten, zoals wie onze vorige koningin was of wat de hoofdstad van Frankrijk is.

31

HerkenningsstoornisSommige patiënten hebben problemen met het herkennen van personen, voorwerpen, geluiden of geuren. Dit wordt een ag-nosie genoemd. Bij een CVA is deze stoornis relatief zeldzaam. De patiënt neemt wel waar dát er iets is maar herkent niet wát het is. Het probleem zit in dit geval niet in het waarnemen, maar in de ver-werking van de waarneming door de hersenen. De meeste patiënten hebben alleen een probleem met het herkennen op basis van het zien, horen, het voelen, of het ruiken. Een gecombineerd probleem komt vrijwel nooit voor. Voorbeelden van een agnosie zijn:

• Iemand ziet een papiertje met een afbeelding, maar herkent dit niet als bankbiljet

• Iemand voelt in de handtas een aantal harde, langwerpige voor-werpen, maar herkent dit niet als sleutelbos

• Iemand die wel kan schrijven en een pen voor zich heeft liggen, maar die niet als zodanig herkent, komt niet tot schrijven

Andere voorbeelden van agnosie zijn:

• Het niet meer herkennen van eigen delen van het lichaam (Somato-agnosie): iemand herkent bijvoorbeeld de eigen hand niet meer of het het eigen verlamde been en wil dit uit bed gooien.

• Het niet meer herkennen van gezichten (Prosopagnosie): iemand ziet wel een gezicht maar herkent daarin niet de buurvrouw, maar herkent degene wel zodra deze begint te praten aan de stem.

• Het niet meer herkennen van (complexe) dingen als een samen-hangend geheel, waardoor situaties verkeerd ingeschat worden. Bijvoorbeeld: iemand ziet iemand op de grond liggen met een fiets ernaast en herkent de situatie niet als iemand die gevallen is met de fiets. Hij legt de situatie uit als: daar ligt iemand en er ligt een fiets naast.

32

• Het niet meer herkennen van geuren (reuk-agnosie): iemand ruikt wel het gas, maar weet de betekenis ervan niet, waardoor de gas-kraan niet dicht gedraaid zal worden.

• Het niet meer herkennen van geluid (auditieve agnosie): iemand hoort wel geluid, maar herkent het niet, waardoor de telefoon bij-voorbeeld niet opgenomen wordt

• In andere gevallen kunnen vooral symbolen niet worden herkend (verkeersborden, pictogrammen of woorden).

Ruimtelijk waarnemenIedereen herkent wel de fouten die we soms hebben met het ruimtelijk waarnemen; de afstand wordt verkeerd ingeschat, waardoor we het kopje net naast de tafel plaatsen in plaats van erop. Of we denken dat er nog een trede van de trap komt, terwijl we al beneden staan. Dit soort situaties overkomt een CVA-patiënt met een beschadiging van de rechter hersenhelft regelmatig. Hij verwart links en rechts of kan de afstand tot een bepaald voorwerp niet goed inschatten. Dit kan gevol-gen hebben voor handelingen die een goede ruimtelijke inschatting nodig hebben, zoals het aankleden.

HandelenSommige mensen weten na een CVA niet meer hoe ze een (complexe)

handeling moeten uitvoeren. Dit wordt ook wel een apraxie ge-noemd. Dagelijks voeren wij aller-lei eenvoudig lijkende handelingen uit die we veelal automatisch, uit-voeren zoals een boterham sme-ren of jezelf aankleden. Patiënten met een apraxie weten bijvoor-

33

beeld niet meer hoe je je boterham moet smeren, of zij hebben geen idee hoe ze de verschillende handelingen in de goede volgorde moe-ten uitvoeren, waardoor bijvoorbeeld de hagelslag in de boter wordt gegoten en daarna de boterham in het botervlootje wordt gelegd. Ook kan het zijn dat voorwerpen verkeerd gebruikt worden. Voorbeelden hiervan zijn dat iemand de tanden poetst met de haarborstel en de haren kamt met de tandenborstel.Het kan ook zo zijn dat het uitvoeren van het handelen er een beetje onhandig uitziet. Een voorwerp wordt onhandig en niet normaal vast-gehouden of er wordt een verkeerde beweging gemaakt die niet klopt bij de handeling, zoals het slaan met de kaassschaaf, in plaats van het maken van een schavende beweging.

Orienteren in tijd, ruimte en persoonVlak na een CVA komt het voor dat de patiënt zich moeilijk kan oriën-teren in tijd, plaats en persoon. Hij weet dan niet welke dag, maand of jaar het is, weet niet waar hij is en kan zijn eigen personalia niet benoe-men of bijvoorbeeld niet benoemen wat voor werk hij doet.

TijdsbesefDoor de hersenbeschadiging weten sommige mensen niet meer hoe

lang iets duurt, hoe lang hij ergens is en welke dag of hoe laat het is. Sommige pa-tiënten denken daarom bijvoorbeeld dat ze een half uur moeten wachten, terwijl dit maar vijf minuten is. Of ze staan al ander-half uur voor een afspraak klaar, terwijl het maar vijf minuten kost om er te komen.

34

Verwaarlozing van een kant van het lichaam (neglect)Het kan voorkomen dat een CVA-patiënt minder attent is op één kant van het lichaam of deze zelfs verwaarloost. Bij patiënten met een be-schadiging aan de linkerkant van de hersenen, kan dit neglect op-

treden aan de rechterkant van het lichaam. Bij patiënten met een be-schadiging aan de rechterkant van de hersenen kan het neglect juist aan de linkerkant optreden. Neglect betekent dat een patiënt alle sig-nalen die aan de verwaarloosde kant binnenkomen, niet goed her-kent, of er niet op reageert. Dit geldt bijvoorbeeld voor geluiden, voor mensen, voor voorwerpen en voor voor letters of zinnen tijdens het lezen. Soms lezen ze bijvoor-beeld alleen het rechterdeel van een woord of een zin. Hij negeert andere mensen, wanneer ze vanaf

de linkerkant tegen hem praten. Wanneer ze daarna omlopen naar de andere kant of recht voor hem gaan staan, ervaart de patiënt het alsof hij net gekomen is. Tijdens het eten, eet de patiënt bijvoorbeeld alleen de ene helft van zijn/haar bord leeg. Of hij zegt dat hij geen koffie heeft gekregen, terwijl de koffie aan de linkerkant voor hem op tafel staat.De ogen en oren zelf zijn niet beschadigd, maar de linkerkant bestaat in zijn/haar beleving niet. Harder praten heeft dan ook geen zin. Een neglect kan ook in combinatie voorkomen met een uitval van het ge-zichtsveld.

35

Plannen en organiserenAls gevolg van een CVA kan het zijn dat iemand niet meer in staat is om het leven goed te plannen en organiseren. Dit kan gevolgen heb-ben voor het organiseren van de dag, huishouden en werk. Het gevolg kan zijn dat iemand bijvoorbeeld het overzicht kwijt raakt bij uitvoering van complexe handelingen zoals het bereiden van een maaltijd. Ook lukt het niet altijd meer om van te voren te plannen welke spullen nodig zijn voor de activiteit die men wil gaan doen. Dit uit zich bijvoorbeeld door naar de badkamer te gaan en niet de spullen mee te nemen die nodig zijn om te douchen.

3.4 - Veranderingen in karakter en persoonlijkheidSommige gevolgen van een CVA zijn aan de buitenkant niet direct zichtbaar en worden daarom ook wel ‘de onzichtbare gevolgen’ van een CVA genoemd (onder de onzichtbare gevolgen van een CVA val-len ook de cognitieve problemen).Het is echter vaak wel goed merkbaar voor naasten. Het gaat hierbij om psychologische en persoonlijkheids- of karakterveranderingen.

FlexibiliteitEen aantal mensen zijn na een CVA niet meer zo flexibel als voorheen. Dit uit zich bijvoorbeeld in dat ze moelijk een andere oplossing kunnen bedenken voor een probleem, wanneer ze vastlopen. Of ze hebben moeite met het uitvoeren van een ander plan, als iets niet loopt zoals men gepland of uitgedacht had.

Ziekte-inzicht en overschatten eigen mogelijkhedenEen deel van de patiënten missen door het CVA het inzicht in wat er met hen aan de hand is en zullen de problemen, die ze hebben als gevolg van een CVA, ontkennen. Zij zijn zich niet bewust van deze

36

problemen en beperkingen en zien er de ernst niet van in. Ze proberen dingen te doen die ze niet kunnen wat soms onveilige situaties op kan leveren, zoals opstaan terwijl de neiging bestaat om te vallen. Ze hebben de neiging om de eigen mogelijkheden te overschatten en maken daardoor onrealistische plannen zoals; ‘volgende week ga ik weer aan het werk’, terwijl er bijvoorbeeld nog sprake is van een verlamming.

Verandering in emotie en gedragEen deel van de CVA-patiënten reageert net na het CVA anders dan voorheen op (emotionele) gebeurtenissen. Ze reageren heftiger om-dat ze hun gevoelens minder in de hand hebben en kunnen soms minder prikkels om zich hun heen verdragen, waardoor ze sneller geïr-riteerd zijn.Sommige mensen reageren impulsiever, agressiever of vloeken, terwijl ze dit vroeger nooit gedaan zouden hebben. Anderen zijn juist passie-ver en initiatieflozer en negatiever dan voorheen. En weer anderen zijn sneller geëmotioneerd en huilen of lachen veel sneller dan normaal. Ook worden sommige mensen na een CVA als “egoïstischer en meer op zichzelf gericht ervaren door de omgeving. Ze hebben minder aan-dacht voor hun omgeving of partner. Maar ook het verlies van zelf-standigheid, zelfredzaamheid en het niet voor vol aangezien worden, kunnen frustraties, woede-uitbarstingen en gevoelens van machte-loosheid en depressiviteit teweeg brengenEr wordt ook wel gezegd: ‘het lijkt alsof mijn partner/ mijn vader een ander karakter heeft gekregen ten opzichte van vroeger’. Al deze re-acties zijn een gevolg van de beschadiging die in de hersenen is ont-staan en/ of doordat het leven ineens op de kop kan staan.

37

3.5 - Gevolgen voor partner en gezinVoor partners en/of kinderen kan het soms erg moeilijk zijn om sa-men te leven met een patiënt die van karakter veranderd is en/ of zijn emoties niet meer in de hand heeft. Zelfs partners met veel geduld en begrip houden het soms moeilijk vol om samen te leven met iemand, die niet meer degene is waar hij/ zij mee getrouwd is. Het evenwicht in relaties kan daardoor zoek raken, de omgeving kan uitgeput raken en zelf hierdoor allerlei klachten ervaren. Het is be-langrijk om bijvoorbeeld met de huisarts of maatschappelijk werk te praten over deze problemen, maar ook op de CVA-nazorgpoli zal hier aandacht aan worden besteed en zal er gekeken worden waar even-tueel extra ondersteuning nodig is. Ook zijn er bij de CVA-vereniging allerlei lotgenotengroepen, waar mensen bijeenkomen met dezelfde ervaringen.

Intimiteit en seksualiteitVlak na een CVA hebben veel patiënten behoefte aan intimiteit, teder-heid en liefkozingen. De seksuele behoefte ontbreekt meestal. De om-standigheden zijn er vaak ook niet naar. Later kan deze behoefte wel weer ontstaan. Let wel: kan, want het komt ook voor dat de interesse voor seksualiteit is verdwenen. Ook kan het zijn dat er bij u een gevoel

bestaat van minderwaar-digheid en tekortschieten. Afkeer door de verlamming is ook mogelijk. Hierdoor kunnen heel gemakkelijk relatieproblemen ontstaan. Lichamelijk gezien treden bij mannen soms stoornis-sen op bij de erectie en de

38

ejaculatie. Bij vrouwen kan het eveneens voorkomen dat zij na een CVA moeilijker lichamelijk opgewonden raken. Het is ook mogelijk dat de patiënt op onverwachte momenten wil vrijen en daarbij geen en-kele rekening houdt met de omstandigheden. Daarnaast komt het voor dat hij alleen vrijt uit drang naar bevrediging. Intimiteit of een gewone liefkozing is er dan niet meer bij. Ook hierdoor ontstaan gemakkelijk relatieproblemen. Daarnaast kunnen problemen ook veroorzaakt wor-den door medicatiegebruik. Een eventuele verandering in de medica-tie kan dan bepaalde problemen al oplossen. U kunt deze problemen bespreken met de verpleegkundig specialist of met uw neuroloog. Zij kunnen u eventueel doorverwijzen naar de seksuoloog, die verbonden is aan het Radboudumc en veel ervaring heeft met dit soort problema-tiek.

39

4. Onderzoeken

Hieronder worden de meest voorkomende onderzoeken beschreven. Omdat de situatie voor iedere patiënt weer anders is, hoeft het niet zo te zijn dat u alle onderzoeken krijgt.

4.1 - BloedonderzoekVooral de eerste dagen na opname in het ziekenhuis zal er regelmatig bloed worden afgenomen voor onderzoek. Dit bloedonderzoek is no-dig om de oorzaak van de beroerte op te sporen, maar ook voor het tijdig signaleren van mogelijke complicaties.

Als u bloedverdunningsmiddelen krijgt toegediend, zoals acenocou-marol (sintrom) of marcoumar, wordt regelmatig gecontroleerd of het bloed optimaal verdund wordt. Niet teveel, maar ook niet te weinig. Teveel bloed-verdunners kunnen aanleiding geven

tot bloedingen en te weinig bloedverdunners verhogen de kans op het klonteren van het bloed. Tegenwoordig zijn er ook nieuwe anti-stollingsmiddelen (NOAC) in omloop (bijv. dabigatran) waarvoor u niet meer geprikt hoeft te worden. Of u in aanmerking komt voor deze be-handeling bepaald de neuroloog evt in samenspraak met cardioloog

4.2-Elektro-Cardiogram(ECG/hartfilmpje)Omdat een beroerte als achterliggende oorzaak meestal een slech-te conditie van de hart- en/ of bloedvaten heeft, wordt er vaak een hartfilmpje (ECG) gemaakt. Hierbij wordt het hartritme en de zuurstof-voorziening van de hartspier gemeten. Er worden enkele elektroden op de borstkas bevestigd. Deze elektroden zijn gekoppeld aan een

40

meetapparaat. Het hartritme wordt op het papier in de vorm van een grafiek vastgelegd. Er is geen speciale voor-bereiding of nazorg nodig. Bij bin-nenkomst op de Spoedeisende Hulp (SEH) wordt standaard een ECG uit-gevoerd, maar soms ook op de afde-ling, wanneer er afwijkingen te zien

zijn op de monitor of ter controle.

4.3 - CT-ScanTijdens dit onderzoek worden met behulp van röntgenstralen afbeel-dingen (scans) van de hersenen gemaakt. Deze scans worden met behulp van een computer omgezet in foto’s. Bij vrijwel iedereen wordt een CT-scan gemaakt bij binnenkomst op de SEH om vast te kunnen stellen of er sprake is van een CVA. En zo ja, om te kijken of er sprake is van een infarct of een bloeding. Na opname op de stroke-unit zal deze scan alleen herhaald worden wanneer de symptomen van het CVA verergeren. Tijdens het onderzoek ligt u op een verschuifbare tafel met het hoofd in een grote ronde opening van de CT-scan. In het toestel zit een röntgenbuis die om u heen draait en meerdere opna-

men maakt. Hierbij maakt het apparaat een zoemend geluid. De bediening van de scan en ook het verschuiven van de ta-fel voor iedere volgende foto, gebeurt vanuit een ruimte naast de onderzoekkamer. De radiodiagnostisch laborant die de apparatuur bedient kan u

41

zien en staat voortdurend in contact met u. In sommige gevallen krijgt u een infuus waardoor contrastvloeistof wordt toegediend. Op deze wijze kunnen de bloedvaten in het hoofd beter zichtbaar worden ge-maakt. Dit onderzoek noemt men dan een CT-A.Meestal duurt een onderzoek tussen de tien en dertig minuten. Gedurende het hele onderzoek moet u zo stil mogelijk blijven liggen.

4.4 - MRI/ MRA-scanMet een MRI worden met behulp van een sterke magneet en radio-golven, afbeeldingen van de hersenen gemaakt. U komt in een buis te liggen met een doorsnede van 70 cm. De buis is aan beide kanten open. U kunt tijdens het onderzoek praten met een radiodiagnostisch laborant, die u kan zien via een televisiecamera. Het apparaat maakt tijdens het maken van de afbeeldingen erg veel lawaai. Daarom krij-gen patiënten meestal een koptelefoon op met muziek. Bij een MRI wordt geen gebruik gemaakt van röntgenstraling.Patiënten die metaal in hun lichaam hebben, zoals metaalsplinters in het oog ten gevolge van het lassen, of een neurostimulator, defibril-lator of pacemaker mogen de MRI niet in vanwege de beschadiging

die veroorzaakt kan worden door de sterke magneet.In sommige gevallen krijgt u een infuus waardoor con-trastvloeistof wordt toege-diend. Op deze wijze kunnen de bloedvaten in het hoofd beter zichtbaar worden ge-maakt. Dit onderzoek noemt men dan een MR-A.

42

Wanneer u bekend bent met claustrofobie, kan het spannend voor u zijn om de MRI in te gaan. In overleg met de arts kan dan besloten worden om u rustgevende medicatie te geven.

4.5-Echografievandehalsvaten(duplex)Bij een duplex wordt de doorstromingssnelheid van het bloed in de

hoofd- en/of halsslagaders - die zorgen voor de bloedtoe-voer naar de hersenen - ge-meten. Hiervoor worden twee technieken gebruikt: de dop-pler en de echografie. Deze technieken zijn gecombineerd in één apparaat. Met de echo worden de bloedvaten in beeld

gebracht op de monitor. Met de doppler wordt de snelheid van de bloedstroom gemeten. Dit komt als een golfbeweging in beeld op de monitor. Door middel van dit onderzoek kan onderzocht worden of er een vernauwing in het bloedvat zit. Het onderzoek is geheel pijnloos en ongevaarlijk.

43

5. Medische behandeling

Na binnenkomst op de Spoedei-sende Hulp voert de neuroloog verschillende onderzoeken uit om te onderzoeken of u een hersenin-farct of een hersenbloeding heeft doorgemaakt. Één van die onder-zoeken is een CT-scan of MRI-scan. De behandeling die daarna volgt, hangt af van de ernst, de omvang en de schade aan de hersenen en of het een infarct of een bloeding betreft.Binnen 4,5 uur na het ontstaan van een CVA kunnen bepaalde medi-cijnen per infuus worden toegediend om te proberen de schade die het CVA veroorzaakt heeft, te beperken. Dit heet een trombolyse.

5.1 - Intraveneuze TrombolyseTrombolyse is een behandeling met een sterk werkende stof (rt-PA of alteplase) die een stolsel in een bloedvat op kan lossen na een herseninfarct. Het doel van de behandeling is dat de schade die het infarct veroorzaakt wordt voorkomen of wordt verkleind. Deze stof wordt toegediend via een infuus, dit heet intraveneuze trombolyse. De behandeling duurt ongeveer een uur en wordt uitgevoerd op de Spoed eisende Hulp (SEH). Hierna wordt u gedurende 24 uur bewaakt op de Medium Care (N11) of stroke-unit door een monitor. Hiermee worden de vitale functies zoals het bewustzijn, de ademhaling, de bloedruk, het hartritme en het zuurstofgehalte in het bloed goed in de gaten gehouden. De trombolyse kan niet worden toegepast bij een hersen-

44

bloeding, omdat het hier geen stolsel betreft en dit zou de situatie dus juist verergeren.

EffectWanneer deze stof 4,5 uur na het ontstaan van de eerste klachten toegediend wordt, kan het stolsel oplossen en daardoor krijgen de her-senen weer voldoende zuurstof en voedingsstoffen. Hierdoor wordt de schade in de hersenen beperkt. Hersencellen die nog niet afgestor-ven zijn kunnen zich dan snel herstellen. Hoe eerder het middel wordt toegediend, hoe groter de kans op herstel. Wanneer de trombolyse niet binnen 4,5 uur plaats kan vinden, wordt deze vaak niet meer toe-gepast. Uit onderzoek blijkt dat er dan vaak nauwelijks meer herstel optreedt en wegen de voordelen nauwelijks meer op tegen de risico’s.

Risico’sDe behandeling mag alleen worden toegepast bij mensen die geen bloeding hebben of geen verhoogd bloedingsrisico hebben. Dit omdat het neveneffect van de behandeling het ontstaan van bloedingen met zich mee kan brengen. Dit kan variëren van een onderhuidse bloeding (blauwe plek) tot maag- of hersenbloedingen.

5.2 - Intra-arteriele trombolyseIndien u te laat in het ziekenhuis komt voor intraveneuze trombolyse (meer dan 4,5 uur na het ontstaan van het herseninfarct), kan bij een deel van de patiënten tot 6 uur en in enkele gevallen zelfs tot 8 uur na het ontstaan van het herseninfarct, een behandeling met intra-arteriele trombolyse plaatsvinden. Bij deze behandeling wordt via de lies een dunne opvoerdraad (katheter) tot in het hoofd ingebracht, waarmee een bloedsolseloplossend middel (trombolyticum) op de plek van het stolsel wordt gespoten.

45

Als het stolsel niet volledig oplost, kan via de katheter een spiraaltje omhoog gevoerd worden om het stolsel eruit te trekken (trombecto-mie). Deze intra-arteriële behandelingen (intra-arteriële trombolyse en trombectomie) zijn alleen mogelijk wanneer het bloedstolsel, dat het infarct veroorzaakt, zich in de grotere bloedvaten bevindt. De behande-ling wordt soms onder narcose uitgevoerd, er wordt echter per patiënt gekeken of dit noodzakelijk is. Ook als de intraveneuze trombolyse voor u geen optie is, of als dit geen effect heeft gehad, is tot 8 uur na het ontstaan van het herseninfarct trombectomie een behandeloptie. Omdat deze intra-arteriële behandelingen van het herseninfarct nog erg nieuw zijn, zal de effectiviteit van deze behandeling de komende jaren nog verder onderzocht worden en zijn de behandelingen nog niet 24 uur per dag en 7 dagen per week beschikbaar.

5.3 - Stroke-unitWanneer trombolyse niet mogelijk is, is het toch belangrijk om goede zorg te verlenen om de vitale functies, zoals het bewustzijn, de ademhaling, de bloeddruk, het hartritme en het zuurstofgehalte in het bloed goed in de gaten te houden. Daarom worden alle CVA-patiënten die niet voor trombolyse in aanmerking ko-men altijd behandeld op de stroke-unit. Dit is een unit met bedden met monitor-

bewaking speciaal voor CVA-patiënten. Het belangrijkste behande-lingsdoel is het zorgen voor voldoende bloeden zuurstoftoevoer naar de hersenen. De aandacht is hierbij niet alleen gericht op behandeling van de beroerte, maar ook op het voorkómen van complicaties. Als er toch complicaties optreden, worden deze zo snel mogelijk behandeld.

46

Uw toestand wordt goed in de gaten gehouden om verdere achteruit-gang te signaleren en hierop in te kunnen spelen.

5.4 - Verdere medische behandelingIn het ziekenhuis zullen verder verschillende onderzoeken plaatsvin-den om uit te zoeken wat de oorzaak is van het CVA/ de TIA. Indien mogelijk worden deze oorzaken aangepakt/ behandeld, vaak met be-hulp van medicatie.

5.5 - Neurorevalidatie en therapieAl vanaf de eerste dag van het CVA wordt door alle disciplines gestart met de neurorevalidatie. Toepassen van neurorevalidatie heeft als doel om u weer zo zelfstandig en goed mogelijk te laten functioneren in het dagelijks leven en om complicaties te voorkomen.Neurorevalidatie is een 24-uurs concept. Dit betekent dat niet alleen de therapie bij de fysiotherapeut, ergotherapeut of logopedist thera-pie is, maar juist ook het toepassen van wat daar geleerd wordt in dagelijkse activiteiten op de afdeling behoort tot neurorevalidatie. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat het trainen van acti-viteiten, zoals het wassen en aankleden, het uit bed komen en het lopen naar het toilet, gedurende de dag, een grotere bijdrage leveren aan het herstel van een CVA, dan alleen het krijgen van fysiotherapie, logopedie en ergotherapie. Binnen de gehele CVA-keten wordt deze neurorevalidatie (op dezelfde wijze) toegepast.

5.6 - BehandelaarsIn het ziekenhuis is uw behandelend arts, de neuroloog. De neuroloog kan andere medisch specialisten, zoals de internist, cardioloog of pa-ramedici om advies of medebehandeling vragen. In het verpleeghuis is

47

de verpleeghuisarts de behandelend arts en in het revalidatiecentrum de revalidatie-arts. Als u thuis bent speelt de huisarts weer een be-langrijke rol. De neuroloog, verpleeghuisarts of revalidatie-arts houdt de huisarts op de hoogte en zal afspreken wanneer hij de behandeling weer aan de huisarts overdraagt na ontslag.

5.6.1 - Medisch specialisten

NeuroloogEen neuroloog is een arts die gespecialiseerd is in ziekten van de her-senen en het zenuwstelsel en de gevolgen hiervan. Bij een CVA stelt

de neuroloog de diagnose en is verantwoor-delijk voor de medische behandeling.De afdelingsarts in het ziekenhuis is een arts-assistent. Arts-assistenten zijn afgestu-deerde artsen, die op de afdeling neurologie werken en in opleiding zijn tot neuroloog. Op de verpleegafdeling zijn zij verantwoordelijk

voor de dagelijkse gang van zaken en bespreken zij dit met de neuro-loog. Zij lopen zelfstandig met de verpleegkundige visite. Enkele ma-len per week lopen zij visite met één van de specialisten (neurologen). Arts-assistenten zijn een belangrijke schakel binnen de afdeling tussen u en de behandelend neuroloog (zinsnede weggelaten, geen toegevoegde waarde). Zij zijn degenen bij wie u met uw dagelijkse vragen terecht kunt. Indien u direct contact wilt hebben met één van de specialisten, is dat natuurlijk altijd mogelijk. U kunt dat aan de arts-assistent of de verpleegkundige kenbaar maken.

48

Revalidatie-artsDe revalidatie-arts is gespecialiseerd in het traject van revalidatie. Hij is gespecialiseerd in de behandeling van de gevolgen van het CVA en wat dit voor een gevolgen heeft op uw functioneren binnen het gezin, werk, sport, hobby’s en uw dagelijkse functioneren. Met u wordt besproken hoe de gevolgen van de ziekte zoveel

mogelijk beperkt kunnen worden en welke andere hulpverleners daarbij betrokken moeten worden. De revalidatie-arts geeft het behandelteam van het ziekenhuis advies over wat de beste vervolginstelling is om te gaan revalideren.

Specialist ouderengeneeskunde De specialist ouderengeneeskunde (vroeger verpleeghuisarts ge-noemd) voert de regie over het multidisciplinair behandelteam in het verpleeghuis. Deze arts is gespecialiseerd in de ouderenrevalidatie. Deze arts onderzoekt, diagnosticeert, behandelt en begeleidt u naar een nieuw evenwicht in uw leven. Hij of zij is dus uw behandelend arts in het verpleeghuis en verwijst u naar en overlegt zo nodig met andere specialisten.

5.6.2 - Verpleegkundige en verpleegkundig specialistDe verpleegkundige of ziekenverzorger helpt u bij de dagelijkse verzorging, het medicijngebruik, hij/ zij bereidt u voor op de onder-zoeken en observeert u bij het verloop van uw ziekte en herstel. De verpleegkundige is de coördinator van uw zorg. Dat wil zeggen dat zij regelmatig met de overige hulpverleners overlegt over het verloop van uw ziekte en uw herstel en dat zij u en uw naasten begeleidt bij de voorlichting en de verwerking van uw ziekte en gevolgen. De

49

verpleegkundig specialist is een verpleegkundige die gespecialiseerd is in een bepaald vakgebied. Zij verricht naast verpleegkundige taken ook medische taken, zoals het uitvoeren van neurologisch onderzoek. Zij is een soort ‘case-manager’ voor de patiënt en de naastbetrokkenen, wat betekent dat zij het vaste aanspreekpunt is voor vragen en/ of problemen die ontstaan voor of na ontslag. Dit kunnen vragen zijn over problemen waar iemand mee te maken kan krijgen bij thuiskomst of vragen over medicatie en behandeling. Op de verpleegafdeling zit de verpleegkundig specialist bij het bestemmingsgesprek. Na het ontslag zal u de verpleegkundig specialist meerdere malen terugzien op de CVA-nazorgpoli.

5.6.3 - FysiotherapeutDe fysiotherapeut richt zich onder andere op problemen met lichaamshouding en beweging.Een behandeling kan bestaan uit het uitvoeren van oefeningen op het gebied van bewegen. Deze kunnen gericht zijn op het bestrijden van pijn, het verbeteren van de beweeglijkheid van spieren en gewrichten, houdings- en bewegingsverbetering en revalidatie. Alle activiteiten zijn er op gericht om om te leren gaan met uw beperkingen en om te proberen te komen tot een zo groot mogelijke mate van zelfstandigheid.

5.6.4 - ErgotherapeutDe ergotherapeut richt zich op problemen die zich voordoen op het gebied van de dagelijkse activiteiten en handelingen. Met dagelijkse handelingen worden handelingen bedoeld, zoals wassen en aankleden, het onderhouden van het huishouden en het ondernemen van hobby.De behandeling bestaat uit het trainen van alledaagse handelingen en/ of het leren gebruiken van hulpmiddelen om deze handelingen weer uit te kunnen voeren. Activiteiten die u met de ergotherapeut kunt

50

oefenen, zijn bijvoorbeeld het dichtknopen van een jas, het doen van boodschappen, koken, het nemen van een douche, opstaan uit een stoel, schrijven, tuinieren en telefoneren. De ergotherapeut adviseert ook over aanpassingen in huis of over praktische hulpmiddelen.

5.6.5 - LogopedistDe logopedist richt zich op problemen op het gebied van slikken, ademen en praten (spraak, stem en taal). Door het doen van onderzoek, het geven van adviezen en voorlichting, het doen van oefeningen, wordt getracht om de taal, de spraak en het slikken te verbeteren.

5.6.6 - Maatschappelijk werkerDoor een beroerte kan er veel in het dagelijkse leven veranderen. Zowel voor uzelf als voor uw omgeving kan dit spanningen en problemen met zich meebrengen. De maatschappelijk werker kan u en uw familie advies geven bij de verwerking, eventuele financiële problemen en het regelen van de nazorg. Samen wordt er gezocht naar verbeteringen en/ of oplossingen van vragen of problemen. Alles wat u met de maatschappelijk werker (en alle andere hulpverleners) bespreekt, is vertrouwelijk; er geldt een geheimhoudingsplicht. De maatschappelijk werker kan via de verpleegkundige of arts worden ingeschakeld.

51

5.6.7 - PastorIn de ziekenhuizen, in verpleeghuizen en in het revalidatiecentrum werken pastors van verschillende gezindten, oecumenisch samen. Zij zijn er voor alle patiënten, kerkelijk of niet kerkelijk. Wanneer u of uw familie behoefte heeft aan pastorale zorg, kan dit doorgegeven worden aan de verpleegkundige. De pastor komt dan bij u op de afdeling langs. Als u (en/of uw familie) het bezoek van uw eigen pastor, predikant, imam of humanistisch raadsman/-vrouw van buiten wenst, kan de zieken- of verpleeghuispastor deze voor u inschakelen.

5.6.8 - Neuropsycholoog Na het doormaken van een CVA merken veel patiënten dat de concentratie en het denken achteruit zijn gegaan. Sommige patiënten merken dat hun geheugen achteruit is gegaan, bij andere patiënten kost het veel moeite om zich te blijven concentreren bij het lezen van een boek of het bekijken van een tv-programma en weer anderen kunnen moeilijk op woorden komen. In zo’n geval kan de behandelend arts u verwijzen naar een neuropsycholoog. Een neuropsycholoog is gespecialiseerd in de relatie tussen de hersenen en de denkprestaties. Met behulp van een neuropsychologische test meet hij bijvoorbeeld de algemene intelligentie, het geheugen, de concentratie, het abstractievermogen of het ruimtelijk inzicht. Aan de hand van de uitslagen van de test kan de neuropsycholoog vaststellen of, en in hoeverre het CVA bepaalde hersenfuncties beschadigd heeft waardoor denkprestaties worden bemoeilijkt. Op dezelfde wijze kan de neuropsycholoog ook vaststellen of, en in hoeverre er na verloop van tijd herstel van die denkprestaties is opgetreden. Daarnaast kan de neuropsycholoog u en eventueel uw partner of familieleden adviseren over hoe met deze beperkingen ten gevolge van het CVA, om te gaan.

52

6. Medicatie

Bij een beroerte worden een aantal specifieke medicijnen voorge-schreven. Deze medicijnen worden hier beschreven. Ze kunnen een effect hebben op andere medicatie. Dit betekent dat de werking van andere medicatie die u gebruikt, verminderd of versterkt kan worden. Laat daarom altijd uw huisarts, apotheek en eventueel de trombosedienst weten welke medicatie u gebruikt. Wanneer de medicatie in het ziekenhuis, in het revalidatiecentrum of in het verpleeghuis wordt gestart of veranderd krijgt uw huisarts hier automatisch bericht over.Voor uitgebreide informatie over de werking, gebruik en bijwerkingen van bepaalde medicatie, raden wij u aan de bijsluiter te lezen.

6.1 - Remming bloedplaatjesOm na een TIA of een herseninfarct het risico op een recidief te ver-kleinen, worden medicijnen voorgeschreven die de werking van bloed-plaatjes beïnvloeden. Deze medicijnen gaan de vorming van bloed-stolsels in de bloedvaten tegen, zodat de bloedvaten niet opnieuw verstopt kunnen raken. De remmende werking op de vorming van bloedstolsels begint direct na inname en is na enkele dagen gebruik optimaal. Het lichaam maakt voortdurend nieuwe bloedcellen aan die weer kunnen samenklonteren; daarom is het van belang dat het medi-cijn iedere dag ingenomen wordt.

53

Medicatie

□ Carbasalaatcalcium (ascal)/Acetylsalicylzuur cardio

Deze medicatie moet ’s ochtends ingenomen worden, bij voorkeur op een nuchtere maag. Behalve het gewenste Bijwerkingen

• Een geïrriteerde maag (zuurbranden, maagpijn en misselijkheid). Deze bijwer-king kan worden voorkomen door het mid-del met een glas water (of melk) in te nemen.

• Bloedingen kunnen bij een wondje langer aanhouden en ook kun-nen er gemakkelijk bloeduitstortingen (blauwe plekken) ontstaan.

• Hoofdpijn, duizeligheid en wazig zien. Dit gaat meestal over als u het medicijn wat langer gebruikt.

□ Dipyridamol (persantin)Meestal wordt persantin in combinatie met andere anti-stollingsmidde-len voorgeschreven, zoals acetylsalicylzuur of carbasalaatcalcium. Maagdarmklachten, zoals misselijkheid, diarree en braken. Bijwerkingen

• Hoofdpijn, hartkloppingen, blozen en duizeligheid.

Tijdelijk stoppenBijwerkingenSommige (tand)artsen willen dat u de acetylsalicylzuur of carbasalaat-calcium enkele dagen stopt voordat er bijvoorbeeld een tand wordt getrokken. Dit mag u nooit op eigen initiatief doen. Het risico op een herhaling van een beroerte is vele malen ernstiger dan een wond(je)

54

dat iets langer bloed dan normaal. Dit geldt ook voor eventuele in-grepen/ operaties. Stoppen mag alleen na overleg met de neuroloog. Wel mag u vijf dagen stoppen met de persantin voor bijvoorbeeld het trekken van een tand of een operatie. Daar is geen bezwaar tegen. U kunt met vragen hierover ook altijd contact opnemen met de verpleeg-kundig specialist van de nazorgpoli.

6.2 - bloedverdunners

BloedverdunnersAntistollingsmiddelen, ook wel bloedverdunners genoemd, zijn mid-delen die de bloedstolling verminderen. Dit zorgt ervoor dat het bloed-vat niet opnieuw verstopt raakt door de vorming van een bloedstolsel. Deze middelen verhogen echter wel de kans op bloedingen. Daarom is het belangrijk de stolling in die mate te verminderen zodat de kans op een bloedstolsel kleiner wordt, maar het bloed mag ook weer niet te dun worden, omdat het risico op bloedingen dan groter wordt.

□ Acenocoumarol (sintrom)De dosering wordt bepaald door de trombosedienst of door de behan-delend arts. De gevoeligheid voor dit antistollingsmiddelen verschilt van persoon tot persoon en veranderen. Daarom is regelmatige con-trole van de bloedstolling door de trombosedienst vereist en wordt de dosering daaraan aangepast. De dosering die op de kaart vermeld staat, dient nauwkeurig aangehouden te worden.

Bijwerkingen

• De kans op bloedinkjes neemt toe. Dit is te merken aan het langer bloeden van een wondje of het sneller krijgen van blauwe plekken bij het stoten.

55

• U moet voorzichtig zijn bij veranderingen in de algemene conditie (bijvoorbeeld bij koorts, na bestralingen), dit kan van invloed zijn op de mate van stolling van het bloed.

• Gelijktijdig gebruik van (grote hoeveelheden) alcohol kan de werking van Sintrom beïnvloeden. Gebruik alcohol daarom met mate.

Dosering vergetenWanneer u een dosis vergeet en dit dezelfde dag nog merkt, dan moet de gemiste dosis zo snel mogelijk ingenomen worden. Bemerkt u het pas de volgende dag, dan mag de gemiste dosis niet meer worden ingenomen. U gaat dan verder volgens het normale schema. Bij een volgende controle bij de trombosedienst moet dit wel gemeld worden.

6.3 - Cholesterolverlagende middelenCholesterol is een vetachtige stof die een belangrijke rol speelt in het vervoer en de verwerking van vet door ons lichaam. Cholesterol wordt in de lever gemaakt, maar wordt ook via ons voedsel opgenomen. Een te hoog cholesterolgehalte kan ontstaan als de lever te veel choleste-rol aanmaakt of omdat we te vet eten. Cholesterolverlagende medicatie behoort tot de groep geneesmidde-len die cholesterolsyntheseremmers of statinen worden genoemd. Het remt de aanmaak van cholesterol in de lever en verlaagt het choleste-rol- en vetgehalte in het bloed. Naast de medicatie wordt geadviseerd om een cholesterolverlagend dieet te houden. U heeft dan extra profijt van het medicijn. U kunt hiervoor ook een diëtist raadplegen.

56

Mensen die met statines hun te hoge cholesterolgehalte hebben ver-laagd, blijken minder hart- en vaatziekten, zoals hartinfarcten of be-roerten te krijgen.

Simvastatine (zocor)/ Atorvastatine (Lipitor)De simvastatine dient bij voorkeur ’s avonds ingenomen te worden.Hoofdpijn, duizeligheid, wazig zien, vermoeidheid, slapeloosheid of een gevoel van zwakte. Deze bijwerkingen treden vooral in het begin van de behandeling op.

• Huiduitslag, jeuk, roodheid van de huid, haaruitval, overgevoelig-heid voor zonlicht. Deze bijwerkingen verdwijnen weer als u stopt met simvastatine.

• Seksuele stoornissen, zoals het hebben van minder zin in vrijen, het krijgen van een erectie kan moeilijker worden en de zaadlo-zing kan ook bemoeilijkt worden. Deze bijwerkingen gaan over wanneer u met het middel stopt.

• Spierpijn, gewrichtspijn, spierzwakte en spierkramp. Meestal zijn deze verschijnselen onschuldig, maar in enkele gevallen kan deze spierpijn wijzen op een ernstige bijwerking. De verschijnselen van deze ernstige bijwerking zijn een algemeen gevoel van ziek zijn, koorts, misselijkheid en braken. De spierpijn zit meestal in de kui-ten of onderrug, maar ook in het gehele lichaam kan pijn ontstaan. Als u last krijgt van deze verschijnselen, moet u zo snel mogelijk de arts raadplegen.

6.4 - Bloeddrukverlagende medicatieOnder de bloeddrukverlagende middelen vallen de middelen die een gunstig effect hebben op de doorbloeding van het hart, het onder con-trole houden van hartritmestoornissen en van een hoge bloeddruk.

57

Deze medicijnen vertragen de hartslag zodat het hart rustiger pompt. Ze verwijden ook de bloedvaten, waardoor de bloeddruk daalt en er minder kans op een beroerte is. Bij een hoge bloeddruk schrijven art-sen bètablokkers meestal voor in combinatie met andere medicijnen, zoals plastabletten. Sommige van deze bloeddrukverlagende medi-catie heeft ook invloed op de uitscheiding van natrium (zout) met de urine. Dit helpt ook de bloeddruk te verlagen.Bloeddrukverlagende middelen en diabetesWanneer u deze middelen gebruikt, kan het zijn dat u het niet goed voelt wanneer de suikerwaarden in uw bloed dalen. U heeft dan een grote kans op een hypoglykemie (te lage bloedsuikerspiegel). Dit komt doordat deze medicatie de waarschuwende signalen, zoals het tril-len en eventuele hartkloppingen, onderdrukt. Andere verschijnselen, zoals zweten, wazig zien en hongergevoel verdwijnen niet. Wees dus alert op deze symptomen, wanneer u bekend bent met diabetes.Bloeddrukverlagende middelen en pijnstillersPijnstillers van het NSAID-type, zoals ibuprofen, naproxen en diclo-fenac, kunnen de werking van deze middelen bij een hoge bloeddruk en hartfalen verminderen. Als u meer klachten krijgt van moeheid, be-nauwdheid of van dikke enkels, neem dan contact op met uw arts.

Betablokkers (o.a. metoprolol, atenolol, selokeen)De belangrijkste bijwerkingen zijn: duizeligheid of het hebben van een licht gevoel in het hoofd, vooral bij het opstaan uit bed of uit een stoel. Dit gaat in het algemeen over als uw lichaam zich heeft ingesteld op een lagere bloeddruk (binnen enkele dagen tot weken). Andere bijwerkingen zijn:

• Vermoeidheid

• Soms komt impotentie, een erectiestoornis voor. Dit komt door de lagere bloeddruk. Als u last heeft van deze bijwerking, vraag dan

58

advies aan uw arts. Mogelijk moet de dosering aangepast worden of is een ander medicijn geschikter voor u.

• Koude handen en voeten. Dit komt doordat de bloedvaten in de huid onvoldoende reageren op kou. Het kan zijn dat u hier last van blijft houden zolang u het medicijn slikt.

ACE-remmers (onder andere Lisinopril, captopril, enalapril)Kriebelhoest, die hardnekkig kan zijn en niet vermindert met middelen tegen kriebelhoest.

• Duizeligheid, vooral bij het opstaan uit bed of stoel. Dit gaat vaak over als het lichaam zich heeft ingesteld op een lagere bloeddruk.

• In zeldzame gevallen komt overgevoeligheid voor het middel voor. Dit uit zich in een zwelling van het gezicht, lippen, mond, tong of keel. U kunt hierbij benauwd raken. Raadpleeg in dit geval onmid-dellijk uw arts.

Plastabletten (Hydrochloorthiazide)Plastabletten voeren overtollig vocht af en verlagen daardoor de bloeddruk. Artsen schrijven het middel voor bij een hoge bloeddruk en bij hartfalen. Door de tabletten scheiden de nieren meer zout uit. Het zout bindt vocht aan zich, waardoor het overtollige vocht afgevoerd wordt via de urine. U kunt dit merken doordat u misschien iets vaker moet plassen. Er blijft minder vocht achter in de bloedvaten, waardoor de bloeddruk daalt. Bijwerkingen

• Duizeligheid, vooral bij opstaan uit bed of uit een stoel. Dit gaat in het algemeen over als uw lichaam zich heeft ingesteld op de lagere bloeddruk (binnen enkele dagen tot weken).

• Overgevoeligheid voor hydrochloorthiazide. Dit merkt u aan huid-uitslag en galbulten. Raadpleeg bij deze verschijnselen uw arts.

59

• Impotentie (ook wel een erectiestoornis); Dit komt ook door de lagere bloeddruk. Als u last heeft van deze bijwerking, moet u er rekening mee houden dat deze aanhoudt zolang u hydrochloorthi-azide slikt.

Hydrochloortiazide en diabetesAls u diabetes mellitus heeft, kunt u een hoger bloedglucosegehalte krijgen bij het gebruik van hydrochloorthiazide. Controleer daarom va-ker uw bloedglucosehalte.

Hydrochloortiazide en zonlichtHydrochloortiazide kan de huid gevoeliger maken voor zonlicht. Blootstelling aan zonlicht, zelfs voor korte perioden, kan huiduitslag, jeuk, roodheid en andere verkleuringen van de huid en/ of ernstige verbranding door de zon veroorzaken.

60

7. Opname in het CVA-netwerk

7.1 - Opname in RadboudumcU heeft onlangs een CVA gehad en bent opgenomen op de verpleegafdeling Neurologie van het Radboud universitair medisch

centrum (Radboudumc). Hieronder staat de gang van zaken beschreven wanneer u met een CVA opgenomen wordt op de afdeling Neurologie. Meer algemene informatie over het ziekenhuis en de afdeling vindt u in de ‘Wegwijzer bij opname’.

Deze map vindt u aan de zijkant van uw nachtkastje. Hierin staat verdere informatie zoals: de dagindeling, de maaltijdvoorziening, weekendverlof, kapper en pedicure, ontspanning en voorzieningen.

Afdeling Op de afdeling liggen naast CVA-patiënten ook patiënten met andere aandoeningen aan het zenuwstelsel. De afdeling is verdeeld in een stroke-unit (Blok C), blok A (een aantal zalen) en blok B (eenpersoonskamers).

VerpleegkundigenHet team van verpleegkundigen bestaat uit een aantal verpleeg-kundigen, verzorgenden en een of twee senior verpleegkundigen; zij sturen het team aan en coachen het team. Iedere verpleegkundige of verzorgende regelt voor een aantal patienten de totale zorg.

61

Indien mogelijk wordt u tijdens uw verblijf zoveel mogelijk door dezelfde verpleegkundigen/ verzorgenden verzorgd en begeleid. De ervaring heeft geleerd dat dit voor zowel patiënten als verpleegkundigen het prettigst is. Op deze manier leren patiënt en verpleegkundige/ verzorgende elkaar kennen en kan de zorg beter worden afgestemd.

ArtsenvisiteDe behandelend arts komt dagelijks ’s ochtends bij u langs. Het is belangrijk dat u dan op uw kamer bent. Tijdens de artsenvisite kunt u vragen stellen over de medische behandeling. Het kan handig zijn om de vragen die u wilt stellen op te schrijven. Daarnaast vinden er een aantal gesprekken plaats met u en uw familie over de aard van uw aandoening, uw behandeling, uitslagen van onderzoeken en de plaats waar uw na het ziekenhuis eventueel gaat revalideren. Deze gesprekken vinden plaats bij opname, de dag na opname en iedere dinsdag en donderdag. Ook vlak voor ontslag zal er een gesprek met de arts plaatsvinden en kunt u eventuele vragen stellen. De verpleegkundige die u verzorgt, zal u de juiste datum en tijdstip mededelen.

Hoe verloopt de opname?U wordt na het binnenkomen op de Spoedeisende Hulp opgenomen op de stroke unit. Dit is een afdeling waar onder andere de bloeddruk, de ademhaling en het hartritme gecontroleerd worden (een weglaten, was dubbelop) met een monitor. De zorg op dit bed is speciaal afgestemd op de zorg voor een CVA-patiënt.Uit onderzoek is gebleken dat de kans op ‘schade’ in de hersenen verminderd wordt wanneer deze functies zo ‘normaal’ mogelijk worden gehouden. Wat ‘normaal’ is verschilt van persoon tot persoon en de arts legt u uit wat voor u gunstige waarden zijn.

62

Het verblijf op de afdeling is 24-72 uur (op een enkele uitzondering na). Tijdens de opname in het ziekenhuis krijgt u enkele onderzoeken, zoals een bloedonderzoek, een echo van de halsslagaders (duplex) en indien nodig een MRI-scan als aanvulling op de CT-scan, die u al op de Spoedeisende Hulp heeft gehad (zie hoofdstuk 4 onderzoeken). Nadat vastgesteld is of u een herseninfarct of hersenbloeding heeft, worden de vervolgonderzoeken gedaan om te kijken waarom u een bloeding of een infarct hebt doorgemaakt en wat eventuele risicofactoren zijn, zoals suikerziekte, eent e hoog cholesterol, een hoge bloeddruk of problemen met uw hart (zie verder hoofdstuk 9 leefstijl). De dag na opname wordt al gestart met het revalideren door de verpleging, fysiotherapeut en eventueel de logopedist.Op de verpleegafdeling wordt verder gekeken welke plek in het netwerk de juiste plek voor de patiënt is om te revalideren.

Informatie op internetwww.radboudumc.nl/patiënt

Naar huisSommige mensen herstellen in het ziekenhuis zodanig, dat er geen revalidatie in het revalidatiecentrum of verpleeghuis nodig is en gaan rechtstreeks van het ziekenhuis naar huis. Het kan zijn dat thuis allerlei vragen te binnen schieten of dat u (opnieuw) klachten krijgt. Hieronder staat beschreven waar u dan terecht kunt.

Belangrijkste aandachtspunten bij ontslag

• Bij nieuwe acute klachten, zoals uitval van arm, been, een scheef gelaat of acute problemen met het praten, die langer duren dan 10 minuten moet u 112 bellen. U moet dan opnieuw worden gezien op de spoedeisende hulp om te kijken of er sprake is van een

63

nieuwe (recidief) CVA of TIA. Wanneer de klachten echter korter duren dan 10 minuten dan kunt u op werkdagen en kantoortijden met de verpleegkundig specialist (dubbele spatie) op de polikliniek contact opnemen (zie belangrijke telefoonnummers, adressen en namen). Buiten kantoortijden en in het weekend moet u contact opnemen met de (dienstdoende) huisarts.

• Als u het gevoel heeft dat klachten langzaam verergeren dan kan dit onder andere komen door vermoeidheid of spanningen. Als u zich hierover zorgen maakt kunt u contact opnemen met de verpleegkundig specialist op de polikliniek of bij de controle na twee weken.

• Sommige mensen hebben veel last van bijwerkingen van medicatie zoals erge hoofdpijn (zie verder hoofdstuk 6). Wanneer u hier hinder van ondervindt, neem dan contact op met de polikliniek Neurologie.

• Belastbaarheid: in principe mag u alles weer doen nadat u ontslagen bent; er zijn geen beperkingen. Belangrijk is om goed naar het lichaam te luisteren en conditie op te bouwen. U mag ook gewoon weer sporten of inspanningen verrichten, zoals sporten, fietsen en vrijen. Lichamelijke inspanning is juist goed voor hart- en bloedvaten. Tenzij dit natuurlijk anders met uw arts is doorgesproken.

7.2 - Revalideren in de Sint MaartenskliniekDe Sint Maartenskliniek is een gespecialiseerd ziekenhuis dat bestaat uit de specialismen orthopedie, reumatologie en het revalidatiecentrum waar onder andere CVA-revalidatie plaatsvindt.

64

Behandeling, zorg en begeleiding De eerste één à twee weken dat u bent opgenomen, worden gebruikt om samen met u een goed beeld te krijgen van uw situatie en hoe u uw beperkingen en problemen ervaart. Verschillen de behandelaars bespreken met u, vanuit hun deskundigheid, de aandachtspunten in de behandeling. Dit betekent dat het accent de eerste twee weken niet op behandeling ligt, maar op onderzoek en observatie. Vervolgens stelt de revalidatiearts, na overleg met u en de behande laars, een revalidatie-plan op. Dit behandelplan is de rode draad in uw hele behandeling. Alle activiteiten zijn er op gericht om u zo goed mogelijk voor te bereiden op uw nieuwe leefsituatie en om u te leren met uw beperkingen om te gaan. U vormt het middelpunt van de behandeling. U wordt betrokken bij het vaststellen van het behandelprogramma en we houden rekening met uw wensen en mening over de uitvoering van de behandeling.

BehandelteamEen revalidatie behandeling vraagt motivatie en inzet. U staat er echter niet alleen voor. U wordt ondersteund door verschillende behande-laars. Om een goede afstemming op uw wensen en elkaars behande-ling te bereiken, werken de behandelaars onderling nauw samen in een behandelteam. Afhan kelijk van de inhoud van het revalidatie plan, kunt u in het behandel team de volgende behandelaars aantreffen. De revalidatiearts, de fysiotherapeut, de ergotherapeut, de logopedist, de psycholoog, de maatschappelijk werker, de diëtist en de verpleegkun-dige.

65

Speciale aandachtsgebiedenSport heeft een speciale plaats in het revalidatieprogramma; u kunt kennismaken met bepaalde sporten die voor u wellicht tijdens uw verblijf en na uw ontslag een plezierige en zinvolle tijdbesteding kunnen vormen. De Maartenskliniek besteedt, indien nodig, aandacht aan arbeidsrevali-datie. Onderzocht wordt welke mogelijkhe den bepaalde patiënten hebben om geheel of gedeeltelijk (weer) een (nieuwe) plaats te krijgen in het arbeids pro ces. Eventueel worden ook andere instanties ingeschakeld.De afdeling activiteitenbegeleiding biedt u op professionele wijze ontspanning en afleiding, gericht op (re)activering en het aanleren van een zinvolle tijdbesteding.

Ontslag en nazorgDe duur van de opname is voor iedereen verschillend. Als de ontslagdatum bekend is, bespreekt de revalidatiearts de nabehandeling en eventuele nazorg met u.

Betrokkenheid van partner en/of familie Om het revalidatieproces goed te laten verlopen wordt, in overleg met u, uw naaste omgeving nauw betrokken bij de zorg en de behandeling. De steun vanuit uw omgeving kan ook van belang zijn om, na ontslag uit het revalidatiecentrum, thuis zo goed mogelijk te kunnen functioneren en voorbereid te zijn op de hulp die u daarbij nodig heeft. Om de overgang vanuit het revalidatiecentrum naar huis zo goed mogelijk te laten verlopen, werken we in fases naar het ontslag toe. Dit gebeurt in de vorm van ‘meeloop- en trainingsdagen’ voor uw naaste omgeving en ‘oefen-weekenden’ thuis. Bij de meeloop- en trainingsdagen vragen we degene die thuis bij de verzorging betrokken

66

is, mee te komen naar het revalida tiecentrum om diverse dagelijkse handelingen te oefenen. De ‘oefen-weekenden’ thuis worden gepland in overleg met uw revalida tiearts. Afhankelijk van uw situatie bent u dan van vrijdag avond tot en met zondag avond thuis, of een gedeelte van deze tijd. Door dit thuis oefenen kan blijken waar nog extra aandacht voor nodig is en of er nog (andere) aanpassingen in huis nodig zijn.

Informatie op internet:www.maartenskliniek.nl

7.3 - Ambulant Centrum Hersenletsel NijmegenHet Ambulant Centrum Hersenletsel Nijmegen (ACHN) is een onderdeel van de Sint Maartenskliniek. Op deze polikliniek kunt u met

uw naastbetrokkenen terecht voor de behandeling en begeleiding als u lichamelijk bent uitgerevalideerd, maar als u nog wel problemen heeft op het gebied van het denken of op het gebied van emoties en gedrag. Patiënten en hun familie worden zich meestal pas ná de periode van lichamelijke revalidatie bewust van de gevolgen in het denken en emoties & gedrag. Het ziekenhuis,

verpleeghuis of revalidatiecentrum is in feite een beschermende en kunstmatige leefomgeving, die niet overeenkomt met het leven thuis. Eenmaal thuis blijkt het dan vaak erg moeilijk om het dagelijks leven weer op te pakken of u bemerkt problemen ten aanzien van uw werk of werkhervatting. De problemen op het gebied van denken en emoties

67

& gedrag kunnen dan pas in volle omvang tot uiting komen. U kunt hierbij denken aan:

• Vergeetachtig zijn

• Geen twee dingen tegelijk meer kunnen doen

• Sneller moe zijn

• Trager zijn in denken en handelen

• Problemen hebben met spreken, lezen, schrijven en rekenen

• Veranderd zijn in gedrag en/ of emoties; bijvoorbeeld verdrietig of opstandig zijn, of het sneller geprikkeld of geïrriteerd raken.

Al deze problemen kunnen leiden tot een sociaal isolement: schaamte, vermoeidheid en communicatieproblemen kunnen ertoe leiden dat de patiënt minder activiteiten onderneemt als voorheen en minder contact heeft met anderen. Er kunnen spanningen ontstaan met de partner of in het gezin, doordat u zich onbegrepen voelt.

Behandelingin het ACHNDe behandeling in het ACHN is met name gericht op het leren omgaan met de gevolgen van hersenletsel. Uitgangspunt hierbij is het leren compenseren van de problemen. Dit betekent dat geleerd moet wor-den om de activiteiten op een andere manier uit te voeren dan voor het CVA. Bijvoorbeeld: in het dagelijks leven voeren we constant han-delingen uit op de “automatische piloot”; we hoeven er niet meer bij na te denken. Deze automatismen ontstaan in de loop van de jaren door veel oefening. Door het hersenletsel zijn veel mensen een aantal van die automatismen kwijtgeraakt. Dit betekent dat bepaalde handelingen weer bewust en stap-voor-stap aangeleerd moeten worden. Een voor-beeld kan dit wellicht verduidelijken.

Wanneer u als gevolg van het hersenletsel veel last hebt van ver-geetachtigheid, kunt u de training ‘geheugenstrategieën’ volgen. U

68

leert dan nieuwe en alternatieve methoden te gebruiken om minder gehinderd te worden door uw vergeetachtigheid. Voorbeelden van deze strategieën zijn: het gebruik maken van een agenda, een andere leesmethoden gebruiken om teksten beter te onthouden en gebruik te maken van hulpmiddelen, zoals het gebruiken van een wekker om u aan afspraken te herinneren. In het begin kost het aanleren van deze strategieën veel energie. Het is onwennig en het gaat langzamer dan dat de meeste mensen gewend zijn, maar naarnaar verloop van tijd wordt het een automatisme en heeft u in het dagelijks leven minder last van uw vergeetachtigheid.

Omdat de gevolgen van het hersenletsel bij iedereen verschillend zijn, wordt er voor elke patiënt een individueel behandelplan opgesteld. Hierin worden realistische en concrete doelen vastgelegd, die aansluiten bij de problemen waarmee u in het dagelijks leven geconfronteerd wordt.

Fasen in het behandelprogrammaDe behandeling in het ACHN duurt ongeveer vier maanden. Het programma is opgebouwd uit drie fasen:1. Eerst krijgt u, samen met uw partner, voorlichting over de gevolgen

van hersenletsel en de inhoud van het behandelprogramma.2. Fase 2 bestaat uit het volgen van onderdelen van het

behandelprogramma, die gericht zijn op het leren compenseren van beperkingen. In elk onderdeel of ‘module’ wordt aandacht besteed aan een specifieke beperking, zoals vergeetachtigheid, mentale traagheid of beperkingen in de communicatie. Welke onderdelen gevolgd worden, hangt af van het uw behandelplan.

3. In deze laatste fase staat het toepassen van de geleerde strategieën in uw dagelijks leven centraal. Bijvoorbeeld het weer

69

veilig leren deelnemen aan het verkeer, het om leren gaan met de computer en het omgaan met geld.

Behalve de trainingen die gericht zijn op het leren compenseren van beperkingen, is er ook aandacht voor de emotionele aspecten van het omgaan met hersenletsel, zoals verwerking en acceptatie.

Verwijzing naar het ACHNEr kan op drie manieren naar het ACHN verwezen worden:

• Via de CVA nazorgpoli: ongeveer zes weken na ontslag uit het ziekenhuis, verpleeghuis of revalidatiecentrum, heeft u een afspraak met de verpleegkundig specialist van de CVA-nazorgpoli. Zij bekijkt hoe het gaat wanneer u weer thuis bent. In de meeste gevallen worden de gevolgen van het CVA, eenmaal weer thuis, pas echt duidelijk. Het oppakken van het dagelijks leven is thuis toch anders dan in het ziekenhuis, verpleeghuis of revalidatiecentrum. Wanneer bij het bezoek aan de nazorgpoli blijkt dat er nog veel en complexe problemen zijn, kunnen de deskundigen van de nazorgpoli u doorverwijzen naar het ACHN.

• Via de neuroloog of revalidatie-arts: zij kunnen u doorverwijzen naar de revalidatiearts van het ACHN, als zij denken dat u daar beter geholpen kunt worden.

Als u bent doorverwezen naar het ACHN, onderzoekt de revalidatie-arts u eerst op de polikliniek. Hij of zij beoordeelt dan of u, gezien uw problemen, in aanmerking komt voor behandeling in het ACHN.

Meer informatieU kunt voor meer informatie ’s morgens tussen 9 en 12 uur contact opnemen met het secretariaat van het ACHN.

70

InternetVoor verdere algemene informatie over de verschillende huizen ver-wijzen wij u naar de websites van de desbetreffende verpleeghuizen:Verpleeghuis Kalorama www.kalorama.nl Verpleeghuis Margriet www.zzgzorggroep.nlVerpleeghuis Irene www.zzgzorggroep.nl telefoon: 024-3659911 of e-mail: [email protected]

Internetwww.maartenskliniek.nl

7.4 - Afasieteam NijmegenHet afasieteam is een team binnen de Sint Maartenskliniek dat gespecialiseerd is in taal en communicatiestoornissen (zoals het lezen en schrijven) bijvoorbeeld veroorzaakt door een CVA. Het team brengt de communicatieproblemen en mogelijkheden in

kaart en onderzoekt of er naast deze problemen nog andere problemen zijn, die het communiceren belemme-ren. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een vertraagd mentaal tempo, of aan geheugen en/ of concentratieproblemen.

WerkwijzeHet team stelt de problemen vast en brengt hierin een advies uit aan de eigen behandelaars. Het team behandelt de patiënt niet zelf. Het team bestaat uit een revalidatiearts, een spraak- en taalpatholoog/ een logopedist en een neuropsycholoog.

71

• De revalidatie-arts doet de intake en inventariseert de communicatieproblemen, voert een geneeskundig onderzoek uit en beoordeelt of het team de juiste plek is voor het onderzoeken van het probleem.

• De spraak- en taalpatholoog/ de logopedist doet een taal- en een logopedisch onderzoek en kijkt naar hoe de communicatieproblemen het dagelijks leven belemmeren.

• De neuropsycholoog doet onderzoek naar problemen die het communiceren belemmeren, zoals aandacht-, geheugen- en concentratieproblemen.

Na het in kaart brengen van de problematiek brengt het team een behandeladvies uit aan de eigen huisarts, behandelend arts of logopedist. Met de resultaten van het afasieteam kunt u in uw eigen omgeving door de logopedist verder behandeld en getraind worden.

De huisarts, neuroloog of logopedist kan u aanmelden bij het afasieteam Nijmegen. Daarna ontvangt u een schriftelijk bericht wanneer het gesprek plaatsvindt met de revalidatie-arts.

Internet: www.maartenskliniek.nl/professionals/evalidatiegeneeskunde/afasieteamE-mail: [email protected]

7.5 - Revalideren op de CVA-herstelafdelingDe herstelafdelingenzorghotel Dekkerswald ) en verpleeghuis Kalorama (Beek-Ubbergen) zijn

72

speciale afdelingen, gericht op de revalidatie van mensen met een CVA. De herstelrevalidatie richt zich op het hervinden van een nieuw evenwicht, zowel lichamelijk als geestelijk. Het streven is dat u zo snel en zo goed mogelijk weer naar huis of naar een andere woonomgeving kunt en daar weer zo zelfstandig mogelijk kunt functioneren.

Op de herstelafdelingen heerst een therapeutisch klimaat. Dit wil zeggen dat uw verblijf in het teken staat van revalideren en dat iedere medewerker bijdraagt aan uw herstel.

Op de bovengenoemde herstelafdelingen wordt dezelfde zorg met dezelfde kwaliteit geleverd en is dezelfde kennis aanwezig bij de zorgverleners. Wat dit betreft maakt het dus niet uit in welk huis u verblijft. Wat wel verschilt is bijvoorbeeld de grootte, de indeling en de ligging van het verpleeghuis.

Behandeling, zorg en begeleidingDe therapie, zorg en begeleiding die is opgestart in het ziekenhuis, wordt voortgezet op de herstelafdeling. Alle disciplines krijgen vanuit het ziekenhuis een overdracht, zodat zij op de hoogte zijn van wat u is overkomen, welke behandeling u in het ziekenhuis heeft gehad en op welke manier uw therapie vorm heeft gekregen. Als u bijvoorbeeld in

73

het ziekenhuis logopedie nodig had, krijgt u deze therapie ook weer op de herstelafdeling en de goede overdracht van het ziekenhuis naar de herstelafdeling zorgt ervoor dat u niet weer uw hele verhaal opnieuw hoeft te vertellen. Vanuit uw zorgverzekeraar krijgt u maar een beperkt aantal behandeluren per week vergoed. Onder behandeluren vallen naast de therapie, bijvoorbeeld ook de behandeling van de arts en de adviezen van de diëtiste.

Extra begeleiding en activiteitenNaast de behandeling, zorg en begeleiding die u uit het ziekenhuis kent, biedt de herstelafdeling een aantal extra mogelijkheden, namelijk:

• Gespreksgroep: u heeft de mogelijkheid om uw ervaringen uit te wisselen met medeclienten, onder deskundige begeleiding.

• HDL-kamer: uw revalidatie kan zonodig worden aangevuld met verdere oefening in huishoudelijke taken. Hiervoor is een speciale ingerichte kamer beschikbaar, waar u kunt oefenen met dit soort taken.

• Souperproject: u zorgt met regelmaat zelf voor de voorbereiding van de avondmaaltijd en eet gezamenlijk met medeclienten aan een gedekte tafel.

• Scholing partners en verwanten (mantelzorg): Het is voor de familie, de partner e.d. altijd mogelijk om bij de therapie en behandeling aanwezig te zijn. Hierbij kunnen zij ervaren wat de beste manier is om u te helpen.

InternetVoor verdere algemene informatie over de verschillende huizen verwijzen wij u naar de websites van de desbetreffende verpleeghuizen:Verpleeghuis Kalorama www.kalorama.nl Zorghotel Dekkerswald www.zzgzorggroep.nl

74

7.6 - Polikliniek Neurologie

Onderzoek en behandeling van vaatziekten op de polikliniekBij ontslag ontvangt u een uitnodiging om binnen twee weken voor controle terug te komen op de CVA-nazorg poli van de afdeling Neurologie.De CVA-nazorg wordt uitgevoerd op de polikliniek Neurologie van het Radboudumc. Een CVA of TIA wordt vaak veroorzaakt door hart- en vaatziekten. Het is belangrijk dat u, nu het CVA in een wat stabielere fase is gekomen, nogmaals wordt onderzocht op risicofactoren die hart- en vaatziekten kunnen veroorzaken. De meest voorkomende oorzaak is aderverkalking. Deze aderverkalking komt vaak alleen maar voor in een deel van het lichaam (bijvoorbeeld hoofd, hart, buik of benen), maar het hele lichaam heeft hiermee te maken. Tijdens dit bezoek wordt onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van risicofactoren op het krijgen van (slag)aderverkalking, zoals een verhoogd cholesterolgehalte, hoge bloeddruk, roken, suikerziekte en overgewicht. Tevens vindt er een gesprek plaats met de verpleegkundig specialist. Met haar kunt u eventuele vragen of problemen, die ontstaan zijn na ontslag bespreken.De uitslagen van deze screening worden besproken in een team van specialisten, waaronder de neuroloog, internist, vaatchirurg en cardioloog. De uitslagen worden met u besproken tijdens uw vervolgcontrole op de CVA nazorgpoli door de neuroloog. Deze afspraak wordt gelijk gemaakt tijdens deze controle.

LeefstijlpolikliniekTijdens de nazorg van uw CVA is er speciale aandacht voor leefstijlfactoren, die het risico op hart- en vaatziekten beïnvloeden. Dit gebeurt tijdens een apart bezoek aan de leefstijlpoli. Daar zal de

75

verpleegkundige, die u ook op de CVA nazorgpoli heeft gesproken, met u verder ingaan op behandeladviezen. Zij kan u eventueel begeleiden bij het leren omgaan met deze risicofactoren. Hierbij kunt u denken aan het stoppen met roken, afvallen of begeleiding bij de behandeling van een hoge bloeddruk. Zo nodig schakelt zij hiervoor de hulp in van bijvoorbeeld een diëtiste of een fysiotherapeut.

CVA nazorgDe CVA nazorg bevindt zich ook op de polikliniek Neurologie van het Radboudumc. Ongeveer vier weken na uw controle op het vaatcentrum, komt u voor controle terug op deze CVA nazorgpoli. U wordt dan gezien door de verpleegkundig specialist en verpleegkundige. Tijdens dit bezoek wordt de behandeling geëvalueerd, eventuele laatste onderzoeken worden besproken en vragen worden beantwoord die ontstaan zijn na het ontslag. Tevens worden de uitslagen en behandeladviezen van de onderzoeken, die hebben plaatsgevonden in het vaatcentrum, besproken. Er wordt ook met u besproken hoe het functioneren thuis is verlopen. Dit gesprek kan gaan over het bewegen, de dagelijkse bezigheden, werk en relaties, maar ook over andere problemen die liggen op het gebied van geheugen, concentratie, vermoeidheid, stemmingsproblemen en veranderd gedrag. Aansluitend wordt er nog een aantal testen gedaan die zijn gericht op een aantal problemen die kunnen voorkomen na een beroerte of eenTIA, zoals vermoeidheid, angst, somberheid en geheugenproblemen. Indien er voor uw bezoek al vragen of problemen zijn, kunt u altijd eerder contact opnemen (zie belangrijke telefoonnummers en adressen). Iedere week is er een overleg met een revalidatiearts en neuropsycholoog. Eventuele vragen en/ of problemen, worden daar dan besproken en er wordt gekeken of hier een vervolgtraject voor nodig is.

76

7.7 - Eigen bijdrageVoor het aanvragen van hulpmiddelen of aanpassingen aan de woning

kan een eigen bijdrage worden gevraagd. Omdat de regelingen met de eigen bijdrage regelmatig veranderen, is het belangrijk dat u zich hiervan goed op de hoogte stelt. Een maatschappelijk werker kan u hierbij van dienst zijn. Verder kunt u te rade gaan bij het Centraal Administratie Kantoor Bijzondere Zorgkosten (CAK-BZ is verantwoordelijk voor de administratie

en registratie van de eigen bijdrage (www.hetcak.nl). Zij brengen ook folders uit die u aan uw verpleegkundige kunt vragen.

77

8. CVA en Leefstijl

8.1 - risicofactorenEen gezonde leefstijl heeft een positieve invloed op uw algemene conditie en op de conditie van uw hart- en bloedvaten.Er zijn een aantal risicofactoren voor het krijgen van een CVA, maar gelukkig krijgt niet iedereen, die één van de risicofacto-ren heeft, een beroerte. Soms is het een

samenspel van verschillende risicofactoren. De bekende risicofactoren zijn:

• Verhoogde bloeddruk

• Suikerziekte (diabetes)

• Afwijkingen in de bloedvaten en wanden

• Aderverkalking

• Verhoogd cholesterol

• Eerder doorgemaakte hart- en vaatziekten

• Roken

• Teveel alcoholgebruik

• Overgewicht

• Tekort aan lichaamsbeweging

Hoge bloeddrukEen hoge bloeddruk kan schade veroorzaken aan de wand van de bloedvaten, wat het risico op een CVA verhoogt. Veel mensen merken niets van een hoge bloeddruk. Een hoge bloeddruk kan veroorzaakt worden door het eten van teveel zout, het drinken van teveel alcohol, overgewicht, het hebben van stress of door nieren hartziekten. Een

78

hoge bloeddruk is deels erfelijk. Laat uw bloeddruk daarom regelmatig controleren bij uw (huis)arts.

Suikerziekte (diabetes mellitus)Een te hoog suikergehalte in het bloed verhoogt de kans op ader-verkalking, wat het risico op een CVA verhoogt. Ook kan diabetes de nieren aantasten, wat een hoge bloeddruk tot gevolg heeft.

Aderverkalking (arteriosclerose) Normaal gesproken is de binnenwand van de bloedvaten glad. Door een hoge bloeddruk kan de wand beschadigen en op die plekken hopen vetachtige stoffen zich op in de vaatwand. Dit proces wordt atherosclerose of aderverkalking genoemd. Eén van de bekendste van deze vetachtige stoffen is cholesterol. Het bloedvat kan hierdoor dichtslippen en zo een afsluiting veroorzaken.

Verhoogd cholesterolCholesterol is een stof die het lichaam gebruikt als bouwstof voor cellen en hormonen. Normaal gesproken is de benodigde hoeveel-heid cholesterol in balans. De meeste mensen krijgen echter een te hoog cholesterol doordat ze teveel slechte (verzadigde) vetten eten. Normaal gesproken ruimt de lever het cholesterol op, maar wanneer het lichaam teveel cholesterol bevat, lukt dit niet meer en blijft er cho-lesterol over. Het cholesterol veroorzaakt aderverkalking, waardoor de bloedvaten verstopt raken.

Hart- en vaatziektenEen CVA valt onder de hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten kun-nen aangeboren zijn, maar kunnen ook veroorzaakt worden door de bovengenoemde risicofactoren. Door bijvoorbeeld een onregelmatige

79

hartslag kunnen er stolsel in de bloedbaan ontstaan, wat een CVA kan veroorzaken. Daarnaast kunnen hart- en vaatziekten een hoge bloed-druk veroorzaken.

RokenRoken verdubbelt de kans op een CVA. Nicotine verhoogt de hartslag, vernauwt de bloedvaten en versnelt het proces van aderverkalking. Roken leidt bovendien tot een verhoogde bloeddruk en het roken be-schadigt de wanden van de bloedvaten.

AlcoholOnderzoek heeft aangetoond dat alcoholgebruik tot twee glazen per dag het risico op een CVA met de helft verkleint. Meer alcohol kan echter het risico op een beroerte met meer dan driemaal verhogen en tevens een leverziekte veroorzaken. Bovendien kan alcoholgebruik overgewicht veroorzaken.

OvergewichtOvergewicht is ongezond. Het veroorzaakt allerlei gezondheidsrisi-co’s. Bijna altijd wordt overgewicht veroorzaakt door ongezond eten en te weinig lichaamsbeweging. Als u meer calorieën binnenkrijgt dan u verbruikt, slaat uw lichaam deze calorieën op in de vorm van vet. Vooral als het vet rond de buik zit, is het risico op hart- en vaatziekten groter.

Tekort aan lichaamsbewegingBewegen is goed voor de conditie, maar ook voor de doorbloeding van allerlei processen in ons lichaam. Het helpt tegen veroudering en beschermt tegen ziekten en voorkomt overgewicht.

80

8.2 - Wat is een gezonde leefstijl

Eet gezond en gevarieerdTeveel vet en zout kunnen de bloeddruk verhogen en daarmee neemt het risico op een CVA toe. Het eten van (veel) verzadigde vetten veroorzaakt het dichslippen van de vaten. Let er dus op dat uw voeding

gevarieerd is en weinig verzadigde (dierlijke) vetten bevat. Verzadigde (dierlijke) vetten zitten bijvoorbeeld (in roomboter, volle melkproducten, vet vlees(waren), gebak, chocola en snacks. Onverzadigd vet verlaagt het cholesterolgehalte in het bloed en dat is gunstig.

De kans op hart- en vaatziekten wordt kleiner. Onverzadigd vet komt voor in olie, dieetmargarine, dieethalvarine, noten en vette vis.

Let op gewicht Wat voor u een gezond gewicht is, kunt u berekenen met de Body

Mass Index. Deze is te berkenen op de website van de Nederlandse Hartstichting (www.hartstichting.nl). De Body Mass index is een index voor gewicht in verhouding tot lichaamslengte. Het BMI geeft een schatting van het gezondheidsrisico van het lichaamsgewicht.

Beweeg regelmatigEen goede conditie en regelmatig bewegen, vermindert de kans

op een CVA. Een half uur per dag wandelen is al voldoende, maar ook tuinieren, of zwaar huishoudelijk werk (ramen zemen, dweilen, stevig stofzuigen) is prima.

81

Zorg voor voldoende ontspanningProbeer regelmatig te ontspannen, bijvoorbeeld door te sporten, aan yoga te doen en door gezellig uit te gaan.

Stop met roken en matig alcoholgebruikAls u rookt, neemt het risico op een nieuwe beroerte aanzienlijk toe, het is dus van belang dat u probeert te stoppen. Ook is het belangrijk uw

alcoholconsumptie te beperken als u een beroerte hebt gehad of medicijnen inneemt. Mensen die stevig drinken hebben namelijk een grotere kans op een beroerte, ongeacht hun leeftijd.

8.3 - CVA en werkOngeveer tweederde van de mensen met een beroerte onder de 65 jaar kan weer aan het werk. Werk na een beroerte hervatten, is makkelijker naarmate het werk minder geestelijke of lichamelijke capaciteiten vergt. Ook de stress die het werk oplevert, speelt een belangrijke rol. Wanneer het niet lukt om de vroegere werkzaamheden te hervatten, biedt de Sint Maartenskliniek een programma aan. U kunt hier via de CVA-nazorgpoli naar doorverwezen worden.

UWVHet hebben van een beperking door CVA kan soms financiële problemen opleveren. Er is in ons land een uitgebreid stelsel van sociale wetten. Door de vele wijzigingen in dit stelsel is het voor veel mensen erg moeilijk om de juiste weg hierin te vinden. Voor de meest actuele informatie kunt u het beste contact opnemen met het UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzeke-

82

ringen). Het UWV voert in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de werknemersverzekeringen uit zoals de WW, de WIA, de Wajong, de WAO, de WAZ en de Ziektewet. Het UWV zal in de eerste plaats kijken of iemand kan blijven werken of weer aan het werk kan. Als dit niet mogelijk is, handelt het UWV ook de uitkering af

Project “Weer aan het werk na een be-roerte”Ook de overheid biedt hulp door het gratis

aanbieden van re-integratietrajecten die bij ruim 2000 re-integratie bu-reaus verkregen kunnen worden.De Nederlandse CVA-vereniging Samen Verder is van mening dat voor een degelijke re-integratie van CVA patiënten, behalve algemene re-integratie kennis, ook specifieke CVA re-integratiekennis en erva-ringsdeskundigheid nodig is. Het is echter vaak een hele klus om uit het grote aantal re-integratiebureau’s deze deskundige bureaus te vin-den.Om antwoord te geven op deze problematiek, heeft de Nederlandse CVA-vereniging “Samen Verder” het project “(spatie weglaten) Weer aan het werk na een beroerte” opgezet. In dit project werkt de CVA-vereniging samen met de re-integratiebureau’s ’N.A.H.-re-integratie’ en Stichting Integratie & Werkaanbod (SIW). Het unieke aan deze be-drijven is dat zij CVA-patiënten in dienst hebben, die tevens re-integra-tiecoach zijn. Door hun ervaringsdeskundigheid kennen ze de vaak onzichtbare gevolgen van een beroerte en zijn zij in staat de extra begeleiding te bieden die vaak noodzakelijk is.

83

Internetwww.nah-reintegratie.nlwww.werkaanbod.nl

8.4 - CVA/TIA en autorijden

PrivéVolgens de Regeling eisen rijgeschiktheid van het Ministerie van VWS, mogen mensen die een TIA of een beroerte hebben gehad, gedurende

twee weken na het ontstaan van de uitvalsverschijnselen, niet autorijden. Wanneer U na twee weken geen lichame-lijke of geestelijke beperkingen meer heeft, die het autorijden beïnvloeden mag u, na toestemming van uw behandeld neuroloog, weer autorijden. U hoeft dit

niet te melden bij het CBR.Bestaan er na twee weken nog wel lichamelijke of geestelijke beperkingen, die van invloed zijn op het autorijden, dan mag u niet autorijden tot 3 maanden na de beroerte. Na deze termijn is een specialistisch rapport, opgesteld door een neuroloog of een revalidatiearts, vereist. (zie verder onder melding)Wanneer u toch gaat rijden, bent u zelf verantwoordelijk voor de even-tuele consequenties.

Beroepshalve (groep 2 rijbewijs)Na een TIA of een beroerte mag u tot 4 weken na het ontstaan van de uitvalsverschijnselen niet beroepshalve autorijden. Daarna is een specialistisch rapport vereist van de neuroloog of revalidatiearts (zie verder onder melding). U kunt weer geschikt worden verklaard als

84

blijkt dat er geen sprake is van lichamelijk of geestelijke beperkingen, die van invloed zijn op het autorijden.

MeldingU bent zelf verplicht om te melden bij het CBR dat u een TIA of CVA hebt gehad, wanneer u langer dan 2 weken beperkingen heeft gehad, die van invloed zijn geweest op het autorijden.Voor deze melding moet u een formulier “eigen verklaring onder de 70 jaar” halen en meenemen/ opsturen naar de CVA-nazorgpoli. De arts vult deze verklaring in. Deze verklaring is te krijgen (hier zijn kosten aan verbonden) bij het gemeentehuis. Uw behandelend arts moet op dit formulier een aantekening maken van de datum en de aard en ernst van het CVA. Het formulier “eigen verklaring” moet opgestuurd worden naar het CBR.

RijvaardigheidstestHet CBR beoordeelt de aanvraag om opnieuw te mogen gaan rijden en geeft hiervoor al dan niet toestemming. Wanneer in de “eigen verklaring” nog sprake is van functiestoornissen, is een rijtest bij het CBR noodzakelijk. Deze rijtest is geen examen. Hierna volgt een advies en mogelijk een technische aanpassing aan de auto.

Het kan zijn dat het CBR de ernst van het CVA nader wil laten onderzoeken door een andere arts dan uw eigen arts. Deze tweede keuring wordt niet vergoed door uw ziektekostenverzekering. De tweede arts stuurt een keuringsrapport op naar het CBR. De kosten voor deze keuring kunnen behoorlijk variëren per ziekenhuis (van 45-140 euro). U kunt het best rechtstreeks contact opnemen met een ziekenhuis en vragen naar de kosten.

85

Internetwww.cbr.nl

8.5 - CVA en sportRegelmatig bewegen met een matige intensiteit leidt tot een verbetering van de conditie en het algemeen welbevinden. De kans op een (nieuw) CVA kan hierdoor afnemen. Onder de verzamelnaam CVA-bewegingsgroepen, verstaan wij bewegingsactiviteiten voor mensen met niet aangeboren hersenletsel, welke plaatsvinden in groepsverband. De activiteiten staat onder begeleiding van deskundige begeleiders, die

op de hoogte zijn van specifieke CVA-problematiek. Afhankelijk van de mogelijkheden van de deelnemers worden de activiteiten aangepast. Vaak zijn er meerdere groepen met verschillend be las tbaarhe idsn iveaus , variërend van rolstoelers

en deelnemers met loophulpmiddelen, tot deelnemers die geen hulpmiddelen bij het bewegen gebruiken. Om deel te nemen aan de bewegingsgroep is het wel belangrijk dat u zelfstandig kunt zitten. Veel oefeningen kunnen (ook) vanuit de (rol)stoel worden uitgevoerd. Via de Nederlandse CVA-vereniging Samen Verder kunt u informatie opvragen over waar de bewegingsgroepen bij u in de buurt sporten.

Stichting KoprolStichting Koprol is een organisatie in Nijmegen die verschillende sporten spelactiviteiten organiseert voor mensen die willen sporten, maar

86

die dit vanwege hun beperking niet meer kunnen. Dit kunnen gevolgen van een CVA zijn, maar ook gevolgen van kanker, een hartaandoe-ning, een longaandoening, een amputatie of een andere aandoening met een beperking als gevolg.Naast activiteiten waaraan iedere sporter kan deelnemen, heeft Koprol specifieke sporten spelgroepen voor onder andere mensen met een Centraal Neurologische Aandoening (onder andere CVA). Koprol heeft deze sportgroepen naar niveaus van intensiteit en zwaarte ingedeeld.

Internetwww.stichtingkoprol.nl

87

9. Patiëntenverenigingen en informatieve websites

Een patiëntenvereniging is een Nederlandse patiëntenorganisatie, die opkomt voor het belang van de patiënt met een CVA en hun familie-leden. Op het gebied van hersenaandoeningen zijn er verschillende patiënten- en belangenverenigingen.

De Nederlandse CVA vereniging : Samen verderDeze Nederlandse CVA-vereniging komt op voor de belangen van mensen die zelf een CVA hebben gehad of mensen die in hun naaste omgeving iemand hebben die door een CVA is getroffen.De CVA-vereniging steunt mensen om zo goed mogelijk met de gevolgen van een CVA verder te leven en geeft daarnaast voorlichting over het herkennen en voorkomen van een CVA. De CVA-vereniging geeft ook zoveel mogelijk medewerking aan we-tenschappelijk onderzoek. De vereniging is verdeeld in regio’s. De regio’s verzorgen onder andere:

• voorlichtingsbijeenkomsten

• gespreksgroepen

• huisbezoeken en telefonisch contact

• bewegings- en sportactiviteiten

• partnergroepen

• gezamenlijke ontspanning

• taalgroepen

LotgenotencontactEén van de activiteiten van Samen verder is het lotgenotencontact. Door ervaringen binnen een groep uit te wisselen, komen de patiënt en hun omgeving er soms achter dat hun problemen ook bij anderen

88

spelen. Er wordt in deze groepen veel aandacht besteed aan de relatie met de partner en kinderen.In lotgenotengroepen wordt veel aandacht besteed aan oplossingen die mensen zelf gevonden hebben om nog ze zelfstandig mogelijk te kunnen functioneren.

Internet:www.cva-samenverder.nl

Hart & VaatgroepDe Hart &Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. De Hart & Vaatgroep richt zich op informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlmanagement en collectieve belangenbehartiging. De Hart & Vaatgroep is opgezet voor en door mensen die zelf een hart- of vaatziekte hebben (gehad) en/ of voor hun naasten. De mensen bij De Hart & Vaatgroep weten dus als geen ander wat er nodig kan zijn, in welke fase dan ook.

Internet:www.hartenvaatgroep.nl

Afasie vereniging NederlandDe afasie vereniging Nederland (AVN) heeft als doel de zorg voor mensen met een afasie te bevorderen. Zij richten zich samen met de stichting afasie Nederland (SAN) zowel op de hulpverleners als op mensen met een afasie en hun familie. Zij doen dit door:

• Lotgenotencontact

• Geven van informatie

89

• “Het grote publiek” bekend maken met afasie

• Oprichten van afasiecentra en bestaande centra ondersteunen (zie hoofdstuk 7, afasieteam Nijmegen)

Het AVN telt 19 regio’s. In deze regio’s worden bepaalde activiteiten georganiseerd voor de leden, zoals afasie contactgroepen, partnergespreksgroepen, jongerengroepen, afasiekoren en computer-trainingen. Ook brengen zij een nieuwsblad met nuttige informatie uit over afasie.

Internet: www.afasie.nl

Vereniging cerebraalCerebraal is een patiëntenvereniging voor mensen die getroffen zijn door hersenletsel. Zij doen dit door:

• Het beantwoorden van vragen/ ondersteunen bij individuele problemen, telefonisch of digitaal

• Bekendheid geven aan de gevolgen van niet-aangeboren hersenletsel

• Organiseren van gespreksgroepen, themamiddagen, congressen, lezingen en lotgenotencontact

• Stimuleren van wetenschappelijk onderzoek

• Uitbrengen van een nieuwsblad

• Uitbrengen van folders (te bestellen via de website)

Internet:www.cerebraal.nl

90

Hersenstichting NederlandDe Hersenstichting zorgt er via voorlichting voor dat er binnen de sa-menleving meer begrip komt voor hersenaandoeningen. Zij stimuleert de samenwerking van organisaties die zich met de hersenen bezig-houden. Er zijn via de websites veel folders, DVD’s en boeken te be-stellen op het gebied van hersenletsel.

Internet:www.hersenstichting.nl

De Nederlandse hartstichtingDe hartstichting zorgt onder andere voor het ontwikkelen en verspreiden van kennis op het gebied van hart- en vaatziekten, door het geven van voorlichting en het zorgen voor het verbeteren van de zorg voor patiënten. Via de websites zijn veel folders, DVD’s en boeken te bestellen op het gebied van een CVA.

Internet: www.hartstichting.nl

MEE Gelderse PoortMEE is een organisatie die dient als wegwijzer voor kinderen, jonge-ren, volwassenen en ouderen met een beperking of een chronische ziekte. MEE denkt met u mee, wanneer u te maken krijgt met ingewikkelde regelingen en verschillende instanties. U kunt terecht voor dienstverlening op het gebied van:

• Informatie en advies

• Persoonlijke problemen

• Sociaal juridische dienstverlening

• Poliklinische diagnostiek

91

• Thuisondersteuning

• Vrijetijdsbesteding en vorming

• Wonen

• WerkenDaarnaast organiseert MEE groepsbijeenkomsten en cursussen met verschillende thema’s (zie website).

Internet: www.meegeldersepoort.nl

MEZZO: Vereniging van mantelzorgers en vrijwilligerszorgMEZZO zet zich in voor iedereen die langdurig onbetaald voor een ander zorgt. Mezzo geeft (praktische) steun, informatie en (sociaal juridisch) advies, zij gaat voor u op zoek naar een zorgverlener en zij behartigt de belangen van mantelzorgers en vrijwilligers. Daarnaast zorgt zij voor lotgenotencontact, waarbij verzorgers hierbij hun ervaringen delen door er met elkaar over te praten, waardoor ze niet het idee hebben dat ze er alleen voor staan.

Internet: www.mezzo.nl

Stichting lotgenotencontactStichting lotgenotencontact is een landelijk onafhankelijke organisatie, die als doel heeft het met elkaar in contact brengen van lotgenoten. Dit kan door het plaatsen van een persoonlijke oproep op hun website. Contacten vinden plaats binnen virtuele groepscontacten (via internet), via nieuwsbrieven, of door het vinden van lotgenoten uit de lotgenotendatabank.

92

Internet: www.lotgenoten.nl

Folders en brochuresVoorlichtingsbrochures:

• Een beroerte en dan? Brochure is bestemd voor partners, fami-lieleden en vrienden van mensen die door een beroerte/CVA zijn getroffen. Te bestellen via www.hartstichting.nl

• Een TIA: een voorbijgaande beroerte. De brochure geeft een beeld over TIA’s; tijdelijke doorbloedingsstoornissen in de hersenen. Te bestellen via www.hartstichting.nl

• Na een beroerte hoe verder? De brochure geeft een indruk van de activiteiten van de patiëntenvereniging “Samen Verder”. Te bestel-len via www.cva-vereniging.nl

• Ongevraagd een ander leven; onzichtbare gevolgen; beroerte op jonge leeftijd; vermoeidheid na een beroerte. Deze brochures om-schrijven een aantal situaties na een beroerte/ CVA. Te bestellen via www.cva-vereniging.nl

• De onzichtbare gevolgen. Over de cognitieve emotionele en ge-dragsmatige gevolgen van een CVA. Te downloaden via: www.cva-samenverder.nl/PDF07/fol-nzichtbaar-juni07.pdf

• Richtlijnen voor de communicatie met mensen met afasie. Problemen die iemand met afasie kan ervaren bij het begrijpen en uiten van gesproken taal en gebaren. In het boekje is een over-zicht opgenomen voor richtlijnen voor de communicatie met men-sen met afasie. Te bestellen via www.afasie.nl

• Richtlijnen voor afasie in het Turks en Arabisch. Een informatie-boekje in het Turks en Arabisch over afasie. Te bestellen via www.afasie.nl

93

• Zorgwijzer partners. Concrete adviezen en tips voor partners van CVA-getroffenen en andere mensen met niet-aangeboren hersen-letsel. Te bestellen via www.hersenletsel.nl

• Met een handicap veilig achter het stuur. Brochure over een CVA en autorijden. Te downloaden via: www.cbr.nl/brochure/AZWE981.pdf

• Folder TIA. Te bestellen via www.hersenstichting.nl

• Neglect en hemianopsie. Omgaan met de gevolgen. Te bestellen via www.hersenstichting.nl

• Praktisch omgaan met apraxie Deze brochure geeft informatie voor mensen uit de directe omgeving van de CVA-patient met apraxie. De informatie is bedoeld om te kunnen ondersteunen bij dagelijkse activiteiten. Te bestellen via www.hersenstichting.nl

• Hersenaandoeningen en seksualiteit. Het boekje beschrijft wat de rol van de hersenen bij seksualiteit is, hoe hersenaandoeningen de seksualiteit kunnen verstoren, wat de specifieke problemen kunnen zijn en ten slotte ook de oplossingen daarvoor. Te bestel-len via www.hersenstichting.nl

• Zorgwijzer karakterveranderingen. De Zorgwijzer legt uit waarom het karakter verandert bij veel hersenaandoeningen en het gaat dieper in op een aantal karakterveranderingen, zoals ontremming, egocentrisme en veranderde seksualiteit. Partners, familieleden en andere betrokkenen wordt zoveel mogelijk tips gegeven om met deze moeilijke veranderingen om te gaan. In de veertig pa-gina’s komen ook enkele persoonlijke verhalen aan bod. Te be-stellen via: www.hersenstichting.nl

Boeken• Wegwijzer na een beroerte. Publicatie van Nederlandse CVA-

vereniging Samen Verder. Te bestellen via www.cva-vereniging.nl

94

• Hulpmiddelen voor CVA patiënten. ISBN 90 5574 1981. Te bestel-len viawww.cva-samenverder.nl

• Zorgboek Beroerte, uitgeverij Stichting September. Uitgebreid boek voor mensen die na een beroerte weer greep op hun leven willen krijgen. Ook voor naasten. ISBN 90-8648-005-5, Te bestel-len via Te bestellen via www.boekenoverziekten.nl

• Afasie, een wegwijzer. Een voorlichtingsboekje voor familieleden en vrienden van mensen met afasie. Zevende druk - SAN 2000 - ISBN 90 90001891 Publicatie van Stichting Afasie Nederland, www.afasie.nl

• Leven na een beroerte, Jenny Palm. Dit boek gaat vooral over de psychologische en neuropsychologische gevolgen van een be-roerte: wat betekent het voor je leven wanneer je opeens gecon-fronteerd wordt met de gevolgen van een beroerte. Het boek geeft uitleg over specifieke problemen, en wat je eraan kunt doen. ISBN 9031342009

• Het Ravijn. Autobiografie van de angst Max Pam, 2004. Columnist en schrijver Max Pam kreeg een hersenbloeding. In Het Ravijn beschrijft hij zijn lange weg naar herstel, dat letterlijk met vallen en opstaan verloopt. Ook als luisterboek en als film op DVD. ISBN 9044604341

• Een wonderlijke reis - de beroerte van binnenuit bekeken. Herman Smith, 2001. Kunstschilder Herman Smith beschrijft op humoristi-sche en beeldende wijze de wereld die voor hem openging toen hij een beroerte kreeg. Wat betekent het om alles opnieuw te moeten leren, van praten tot veters strikken, je eten snijden en zorgen dat je niet verdwaalt? ISBN 9053526676

• Zorgwijzer ‘Karakterveranderingen’. De Zorgwijzer Karakterver-anderingen legt uit waarom het karakter verandert bij veel hersen-aandoeningen en het gaat dieper in op een aantal karakterveran-

95

deringen, zoals ontremming, egocentrisme en veranderde seksu-aliteit. Partners, familieleden en andere betrokkenen wordt zoveel mogelijk tips gegeven om met deze moeilijke veranderingen om te gaan. In de veertig pagina’s komen ook enkele persoonlijke verha-len aan bod. Te bestellen bij www.hersenstichting.nl

• Hersenscherven na een beroerte - een werkboek voor patiënten en hun familie. J. Hochstenbach, 1999. Informatie over wat de patiënt en zijn omgeving kunnen doen om niet hulpeloos te zijn na optreden van nauwelijks zichtbare veranderingen van de CVA-patiënt. Een praktische gids, bedoeld voor alle betrokkenen, de patiënten zelf en de mensen in hun omgeving. IISBN 90 352 1958 9.

• Beroerte - risicofactoren symptomen behandeling en gevolgen. Dr. Cees Franke en Drs. Bep Franke, 2001. Informatie over de symptomen van een beroerte, de medische termen, het gebruik van medicijnen en zorginstanties. ISBN 90 6611 117 8

• Over een beroerte gesproken. Ervaringsverhalen van en voor CVA-gehandicapten en hun naaste omgeving. C.J.M. Wachters-Kaufmann. 3e druk, RU Groningen 1999, 76 pag. Te bestellen via www.cva-vereniging.nl

• “Het sinaasappelstadium voorbij” L. Tielen, J. Keesom, 2006.Vier portretten over leven met een partner of ouder na een CVA In dit CVA-mantelzorgboek komen vier familieleden van CVA-getroffenen aan het woord. Op hun verhalen reageren deskun-digen vanuit verschillende ervaringen en disciplines. Elk portret eindigt in een soort checklist met adviezen die mantelzorgers in vergelijkbare situaties kunnen helpen om na het CVA greep op de situatie te krijgen. Te bestellen via www.cva-vereniging.nl

• Zorgen een kwestie van doen! Handboek van Anjo Geluk met achtergrond informatie en praktische tips voor alle mantelzorgers.

96

Onderwerpen die aan bod komen zijn bv. het vragen en vinden van steun, het omgaan met stress, financiën en combinatie zorg en werk. Uitgave in samenwerking met Mezzo. ISBN 9021580098.

Voor kinderen:

• Het blijft je vader of moeder. Wat betekent het als een van je ou-ders getroffen wordt door een CVA en wat zijn de gevolgen voor de omgeving? Publicatie van Nederlandse CVA-vereniging Samen Verder, http://www.cva-samenverder.nl/index.php?pagina=lectuur

• NAH: Niet Altijd Handig, Marja Meijer en Hanneke van der Werf, Uitgeverij Syntax Media, 2003. Twee verhalen over een broer en een vader met niet aangeboren hersenletsel. Vanaf 10 jaar.

• Oma majesteit, Joke Kranenbarg, Sjaloom, 1998. Oma krijgt een beroerte en moet naar het ziekenhuis. Maar

• hoe moet het nu met haar kleindochter die bij haar woont? Vanaf 8 jaar.

• Pony aan zee, Ella Weisbrod, Kwintessens, 2005. De vader van Josje en Jelle raakt verlamd. Het hele gezin staat op zijn kop. Maar na verloop van tijd leren alle gezinsleden te leven met de ziekte. Vanaf 10 jaar.

• Plotseling was papa ziek…hij heeft een beroerte gehad, Nienke van Ek, Renske van EK. Over (groot)ouders met een beroerte. Door middel van spelletjes, zoekplaatjes en invulvragen kunnen kinderen hun gevoelens en gedachten uiten. Voor kinderen van 7-10 jaar. Te downloaden via:

http://www.cva-samenverder.nl/PDF07/bas_mrt07.pdf

97

Websites voor kinderen:

• www.kinderenzorgen.nl (voor kinderen van ca 8 tot 13 jaar die thuis zorgen)

• www.brainkids.nl (over hersenletsel van jezelf of iemand in je om-geving)

98

10. Ruimte voor aantekeningen en vragen

CVA Netwerk Nijmegen - Radboudumc · 2020. 4. 23. · ZZG Zorggroep algemeen 024 - 366 57 77 ZZG...

Documents

Transcript of CVA Netwerk Nijmegen - Radboudumc · 2020. 4. 23. · ZZG Zorggroep algemeen 024 - 366 57 77 ZZG...