Creatief Denken Ideaal Voor Lessen Opzet

5/17/2018 Creatief Denken Ideaal Voor Lessen Opzet - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/creatief-denken-ideaal-voor-lessen-opzet 1/40

Facilitator academ

Tweedaagse training

creatlef denken en probleem optossen,

" ...

ntdek de creatlvltett in u zelf en in uw

rnedewerkerst



i.J

i l. ,

GEEL BlAUW ORANJE

ROOD GROENORANJE GEEL

ROOD BLAUW ZWART

GROEN

1



,-i,

: I";",,J

2



3



(

l

4



(

;."

5



Het creatieve proces

V~~r velen is creativiteit zweverig en ongestructureerd. Het creatieve proces

biedt structuur en is een praktische methode om uw manier van denken te

veranderen. Deze methode stelt u in staat om creativiteit te ontwikkelen en

die voor u te laten werken wanneer u dat wilt.

Het creatieve proces zoals wij dat hier hanteren bestaat grofweg uit 3 fasen.

Fase 1: probleemdefinitie

Meestal hebben we het eigenlijke probleem slecht of niet handig geformuleerd.

Om dit te voorkomen is het goed om het probleem op verschillende manieren

te herformuleren. Het doel van deze fase is om tot de formulering te komen

die het probleem het beste omschrijft.

Fase 2: divergeren

In deze divergentie fase staat het vinden van zoveel mogelijk oplossingen voor

een probleem centraal. Allereerst middels een normale brainstorm en vervol-

gens het toepassen van een of meer creatieve technieken. Het probleem wordt

niet rechtstreeks, maar via zij-ingangen, opgelost. Uitgangspunt is: bekijk het

van een andere kant. Een belangrijke grondregel is het uitstellen van oordeel.

Creatief denken kenmerkt ztch door het openstaan voor onlogische gedachte-

sprongen en voor gedachten, die zich toevallig aan ons opdringen.

Fase 3: convergeren, selecteren ldeeenIn deze convergentie fase worden ldeeen geselecteerd en verrijkt. Deze fase

eindigt meestal met een shortlist.

De fasen (onderdelen) zijn op de volgende bladzijde herkenbaar aan de vol-

ge_ndetekens

Probleemdefinitie Brainstormen Creatieve techniek Convergentietechniek



r--,. ,

,

L.

: \

,

Brainstormen algemeen

De brainstorm is de basis voor de divergentiefase in het creatieve proces. Doel

is om zoveel mogelijk ldeeen te formuleren en een kans te geven voordat men

gaat oordelen.

Plaats in creatieve proces:

Brainstormen

Werkwijze:

1. Bij aile vormen van brainstormen gelden de basisregels. Leg deze een

voor een ult en start vervolgens de brainstorm

2. Handhaaf deze regels gedurende de brainstorm. Leg nadruk op alles wat

goed gaat en spreek mensen aan die zondigen tegen de regels.

3. Noteer de ldeeen op een manier die het best past bij de bijeenkomst.Bijvoorbeeld:

a. Op flip-over vellen. Door een scribent (notulist)

b. Op post-its door iedere deelnemer afzonderlijk

c. Bij een simpele brainstorm (bijvoorbeeld een probleemeigenaar zit

om inspiratie verlegen) laat aileen de probleemeigenaar schrijven

d. Met groupsystems software

4. Stop de brainstorm als de energie eruit is en er geen nieuwe ldeeen

meer komen. Kan wei 20 minuten duren dan is het meestal wei op.

De Brainstormregels1. Kwantiteit boven kwaliteit

Het gaat vooral om vee I ldeeen niet zozeer om de kwaliteit dat kamt la-

ter.

2. Uitstel van oordeel

Stel je oordeel uit dus oordeel niet in de zin van: dat kan niet in Neder-

land, dat kan niet met huidige stand van de techniek etc.

3. Waardering voor nateve ldeeen,

Men mag concepten benoemen en ingewikkelde oplossingen maar in de

brainstormfase is er ook een grate waardering voor na"ieve ldeeen, idee-

en die een jong kind zou bedenken.4. Kopieren, assocleren en stelen mag

Het hoeft niet je eigen idee te zijn, misschien heb je het vanmorgen in

de krant gelezen, of denkt je buurman hardop, alJes mag je noteren en

zelfs zonder bronvermelding.

5. Openheid in de groep, privacy naar buiten

De oplossingen worden bedacht in de veilige omgeving van de groep,

Wie welk idee heeft geroepen blijft binnen de graep en is niet voor publi-

catie.

6. Ideeen zijn van de groep, niet van het individu

De ldeeen worden met bovenstaande regels bedacht door elkaar te lnspl-

reren, daardoor zijn de ldeeen van de groep



:,_. Andere benamingen of sterk gelijkende teehniek:

(.

(

Centraal geleide brainstorm

MakkeJijk toe te passen manter van brainstormen.

Plaats in ereatieve proces:

Brainstormen

Werkwijze:

1. Leg de deelnemers de regels voor brainstormen uit.

2. vraag de deelnemers oplossingen te roepen en noteer deze op flipovervellen. Duidelijk leesbaar voor iedereen. .

3. Hang deze flip-over vellen naast elkaar op.

4. Blijf de deelnemers enthousiasmeren tot steeds meer oplossingen.

Tips en trues:

1. Vraag voor dat je start de deelnemers een drietal oplossingen voor zlch-

zelf op te schrijven. Dit voorkomt groupthink, een fenomeen waarbij de

eerste oplossing die geroepen wordt bepalend is voor de rest van de op-

!ossingen.

2. Noteer niet zelf de oplossingen maar vraag iemand anders dit te doen.

Hierdoor heb je zelf meer oog voor de groep.

3. Degene die noteert, soms ook scribent genoemd heeft de neiging oplos-

singen te interpreteren, waak ervoor dat oplossingen opgeschreven wor-

den zoals de deelnemers dat bedoelen.4. Nummer de oplossingen zodat deelnemers er makkelijk naar kunnen

verwijzen.

5. reken op snel 100 tot 200 oplossingen bij een groep van 12 mensen.



, ,: ~i__J

i:: I," ,

; 1

··1

,

.. ' .~.':

Probleemdefinitie algemeen

Het creatieve proces zoals we dat hier toepassen is gericht op "one single con-

crete target". Het is essentieel dat er een concrete vraag centraal staat.


Probleemdefin itie

Werkwijze:

1. Bespreek met de probleernetcenaar, opdrachtgever zijn problematische

situatie.

2. Probeer dit te vertalen naar een centrale vraagstelling. Vaak wordt het

probleem voorgesteld met een uitgebreide omschrijving. Stel dan de

vraag: waarom is dit alles een probleem? Na het antwoord aangehoord

te hebben herhaal je de vraag totdat er een concrete vraag overblijft.3. Die vraag kan gebruikt worden voor het begin van de sessie en in de

uitnodiging opgenomen worden.

Tips en trues:

1. Pas op dat de vraag niet te algemeen wordt. De vraag moet wei zo con-

creet zijn dat de deelnemers het inderdaad de moeite vinden om daar

tijd voor vrij te maken.

Andere benamingen of sterk gelijkende techniek:



Probleemdefinitie herdeflnleren (1)

De sessie begint in principe met de vraagstelling zoals door de opdrachtgever

aangeleverd. De deelnemers moeten zich herkennen in de vraagstelling en de-

ze eventueel herformuleren


Probleemdefinitie

Werkwijze:

1. Schrijf de beginvraag groot op,

2. Vraag aan de deelnemers of ze de vraag snappen en of dat dit de vraag

is waarom ze vandaag hier zijn.

3. Pas de vraag aan totdat de groep het een goede vraag vindt.

4. Loop vervolgens aile termen in de vraag expliciet door en vraag wat be-doelen we met ....

BijvOorbeeld: Hoe komen we aan goed personeel komend jaar.

Vraag: wat bedoelen we met personeel: vast personeel, uitzendkrachten

etc?

Vraag: wat bedoelen we met komend jaar? 2007, boekjaar, schooljaar?

Vraag: wat bedoelen we met goed?

5. Als iedereen hetzelfde beeld bij de vraag heeft ga je door met de brain-

storm.

Tips en trues:1. Pas op dat het geen definitiestrijd gaat worden. Dit kost veel tijd en is

frustrerend voor de deelnemers. Vooral een groep van hoogopgeleiden

verzand hier snel in.

2. Neem genoegen met een diffuus begrip als de deelnemers maar weten

dat het diffuus is. In bovenstaand voorbeeld: personeel, we weten eigen-

lijk nu nog niet precles wat we bedoelen maar we weten dat we verder

op in het proces ons wei moeten uitspreken over uitzendkrachten even-

tueel.

3. Pas op met herdeftnleren als de opdrachtgever niet in de groep zit. Bij

voorkeur doet de opdrachtgever mee. In het geval dat dit niet zo is kanhet herformuleren leiden tot lets waar de opdrachtgever niet blij mee is.

Wijs de groep hierop of neem contact op met opdrachtgever.


j_l

i J



,

r .

Probleemdefinitie herdeflnleren (2)

Soms is de probleemstelling maar summier aangegeven of aileen een thema.

Met deze techniek kies je snel een terzake doende probleemstelling waar de

groep zich in kan vinden


Probleemdefinitie

Werkwijze:

1. Vraag elke deelnemer een vraag te formuleren die voldoet aan "one sin-

gle concret target". Laat ze deze voor zichzelf opschrijven.

2. Laat deelnemers hun probleemdefinitie toelichten.

3. maak vervolgens een keuze met de groep welke probleemstelling het in-

teressantst is. Pas eventueel de vraag nog aan.4. Vervolg met de werkwijze zoals beschreven bij Probleemdefinitie herde-

finieren (1).

Tips en trues:




(

Creatieve technieken algemeen: force to fit

Veel creatieve technieken zijn verwijderingtechnieken. De techniek zorgt er-voor dat de deelnemers vanuit een andere gezichtspunt gaan denken. Meestalvanuit een geheel andere context.

Belarigrijk bij deze technieken is de laatste stap waarbij uiteindelijk een verta-ling naar echte oplossingen moet plaats vinden. Dit noemen we de force-to-fit.

Besteed hier als facilitator goed aandacht aan omdat deelnemers dit vaakmoeilijk vinden en zich er soms te makkelijk van af willen maken.

Voorbeeld: stel je laat kinderen oplossingen bedenken voor problemen in enbedrijf. Dit kan goed en kinderen hebben vaak opmerkelijke ldeeen, Dezeldeeen moeten dan nog wei vertaald worden naar oplossingen die voor het be-drijf toepasbaar zijn/ of in ieder geval aan de brainstorm toegevoegd kunnenworden.Er moet dan wei een gedwongen vertaling.plaats vinden. De neiging is om desuggesties van de kinderen af te doen met: "ja leuk maar nu weer verder".

Voorbeeld: de directeur van de Franse spoorwegen vraagt kinderen om advies.Op zijn vraag hoehij het perron kan verbeteren krijgt hij het volgend ant-

woord: "Ik wi! eigenlijk gewoon door kunnen gaan waar ik mee bezig was" (enniet wachten op perron en treinreis als onderbreking van mijn spel),

Facilitator stelt vervolgens de vraag: welke oplossingen passen hierbij:"Ik wil eigenlijk gewoon door kunnen gaan waar ik mee bezig was" en vraagtminimaal 2 suggesties per persoon.



(

(

, ;

, ,; i

t J

(

Willekeurige impuls

De willekeurige impuls is een makkelijk ult te voeren techniek. Het werkt goed

als de sfeer zo is dat de groep kan en wil assocteren,

Plaats in creatieve proees:

Divergentie, creatieve technieken

Werkwijze:

1. Kies een methode am een willekeurig woord, beeld of anderszins op teroepen.

2. De deelnemers laten zich door dit beeld etc. inspireren tot het roepen

van nieuwe tdeeen,

3. Herhaal stap 2 zo vaak als je wilt door nieuwe woorden, beelden te kie-

zen.4. Voeg deze laatste oplossingen toe aan de resultaten van de brainstorm.

Tips en trues:

1. Gebruik als willekeurige lmpuls wat voorhanden is:

a. bijvOorbeeld de gratis boemerang- of ansicht kaartjes. Gooi ze een

voor een voor de groep neer en laat hardop assocleren.

b. Uit een willekeurig boek het tiende zelfstandig naamwoord, het

is-, 20e etc.

c. Op internet zijn er ook een veelheid aan tools om bijvoorbeeld wll-

lekeurige foto's in een .bepaalde snelheid te tonen.2. Je kunt ook de groep opdelen in tweetallen en per tweetal een willekeu-

rige impuls geven die hen moet laten inspireren tot een veelheid van ex-

tra oplossingen. Geef per tweetal een boek of tijdschrift van willekeurige

schappen van bijvoorbeeld de Slegte.

Andere benamingen of sterk gelijkende teehniek:

Lukrake informatie (van Leeuwen en Terhurne, 89)

Random Stimulation Direct (de Vos,176)

Toevalstreffers (Byttebier,122)



Willekeurige impuls (indirect)

De willekeurige impuls is een makkelijk ult te voeren techniek. Het werkt goed

als de sfeer zo is dat de groep kan en wil assocteren.


Divergentie, creatieve technleken

Werkwijze:

1. Kies een willekeurig voorwerp.

2. laat de deelnemers individueel of als groep kenmerken, eigenschappen

van het voorwerp benoemen. Bijvoorbeeld fles wijn: doorzichtig, lekker,

je wordt er dronken van, half vol, Frans etc.

3. laat vervolgens elke eigenschap inspireren tot nieuwe oplossingen voor

het probleem (force-to-fit).

4. Voeg deze laatste oplossingen toe aan de resultaten van de brainstorm.

Tips en trues:

1. Denk niet na over de keuze, kijk je ruimte rond en kles meteen, probeer

niet een "goed" voorwerp te kiezen.


Lukrake informatie (van Leeuwen en Terhurne, 89)

Random Stimulation Indirect (de Vos,176)

,C C 1L



(. "'.

" t

,r\',.-~.

Elementair onderdeel

Deze techniek komt uit de productontwikkeling. Omdat deze techniek makke-

Iijk toepasbaar is kun je het goed gebruiken als inleiding voor andere creatieve

technieken. Pas de techniek toe als een product (of een dienst) wilt innoveren



Werkwijze:

1. Laat de deelnemers van het product of de dienst waar je mee bezig

bent de essentiele onderdelen benoemen. Meestal is dit een lijst van ca.

4 items. Voor een kinderwagen bijvoorbeeld: duwbeugel, bak, wielen.

voor onderwijs bijvoorbeeld: docent, gebouw I leerli ng.

2. Bedenk vervolgens innovatieve vormen door het weglaten van een vande essentlele onderdelen. Dus bljvoorbeeld": hoe ziet er een kinderwa-

gen uit zonder bak? Doe dit al brainstormend en noteer de ldeeen,

3. Herhaal dit voor aile andere essentlele onderdelen.

Tips en trues:

1. Hanteer goed de uitstel van oordeel regel. Deelnemers zijn geneigd am

te zeggen: "dat kan helemaal niet". Na enig aandringen komen er ech-

ter altijd ldeeen, Doe desnoods zelf een voorzet.

Andere benamingen of sterkgelijkende teehniek:



Actie sabotage

Actie sabotage is een techniek die deelnemers leuk vinden om te doen. Om ercreatieve resultaten uit te krijgen die aanvullend zijn aan de brainstorm is vrijlastig.



" 1; . _ ,

Werkwijze:

1. laat de deelnemers oplossingen roepen die zorgen dat het probleem nietopgelost wordt, of sterker nog, het probleem erger maakt. De deelne-mers kunnen zlch ook verplaatsen in een saboteur binnen het team. Watzou deze doen om de zaak verder van de oplossing af te brengen.

2. Noteer de opmerkingen op een flip-over.3. Laat vervolgens de deelnemers deze sabotage activiteiten inspireren tot

positieve oplossingen. Bijvoorbeeld laat iedere deelnemer elke sabotage-actie vertaJenj omdraaien in minimaaJ twee of drie positieve oplossingen.

4. Voeg deze positieve oplossingen toe aan de resultaten van de brain-storm.

: 1 'c.,'.

Tips en trues:

1. bij stap 2 zou je als facilitator kunnen beperken tot aileen noteren vanacties die niet meteen makkelijk omkeerbaar zijn. Bijvoorbeeld niet no-

teren een idee als "stecht personeei aannemen" omdat dit niet leidt totechte nieuwe oplossingen. Wei noteren sabotage acties die wat verdervan de werkelijkheid af liggen zoals "aile person eels/eden naakt naar hetwerk".

2. Bij stap 3 neem niet te snel genoegen met een omkering. Bij het voor-beeld "aile personee/s/eden naakt naar het werk" wordt snel omgekeerdin "niet naakt naar het werk" . Aileen het toevoegen van het woord nietlevert niet zoveel op. Bij dwang tot drie komen er eplossingen als: "kle-ding aangepast aan klanten deelgroep; kleding die waarschuwt voor ge-vaar".


Het criminele rondje (van Leeuwen en Terhurne,7S)Omgekeer brainstormen (de Vos,170)Reverse brainstorming (Michalko, lS1)



,

j.

De superheld

Desuperheld is een techniek die zorgt dat de deelnemers vanuit een ander ge-

zichtspunt het probleem benaderen. De techniek kan op meerdere manieren

uitgevoerd worden. Onderstaande methode is leuk om te doen en levert ook

veel hilariteit op.

Plaats in ereatieve proees:


Werkwijze:

1. Laat elke afzonderlijke deelnemer zijn eigen favoriete fantasiefiguur op

een apart vel schrijven. Ze moeten deze figuur en zijn leefwereld redelijk

kennen. Stripfiguren en sprookjesfiguren zijn prima.

2. De deelnemers, in koppels van twee, interviewen elkaar gedurende 2 x 3minuten. De interviewer vraagt gewoon als zichzelf aan de ander huls-,

tuin- en keukenvragen. De ge"interviewde antwoord, in de eerste persoon

enkelvoud, vanuit de gekozen fantasiefiguur.

3. Individueel gaan ze nu oplossingen opschrijven voor de sltuatle dat in de

wereld van de fantasiefiguur het probleem van de sessle voor zou ko-

men. Dus niet: de fantasiefiguur komt bij ons het probleem oplossen

maar in de strip komt ons probleem voor. Hoe wordt het daar dan opge-

lost. Schrijf liefst 5 oplossingen per persoon op.

4. Vertaal nu elke oplossing naar liefst 3 oplossingen die in onze wereld van

toepassingzouden kunnen zljn.5. Voeg deze laatste oplossingen toe aan de resultaten van de brainstorm.

Tips en trues:

1. Stap 2 is niet aileen hilarisch maar heeft vooral de functie om mensen de

fantasiewereld te laten beleven zodat ze beter stap 3 kunnen doen.

2. Stap 3 eerst even individueel laten beginnen, daarna kunnen ze elkaar

helpen. Ook bij stap 4 mogen ze elkaar helpen.


De superheld (de Vos,167)De superheld (Byttebier, 117)



Parade der afwezigen

Deze techniek is ontstaan uit een veel gehoorde opmerking tijdens bijeenkom-sten: "vandaag had eigenlijk de heer Janssen erbij moeten zijn" of "was ermaar iemand van personeelszaken bij".Deze techniek kan een poging zijn om deze omlssle wat minder erg te maken.

Plaats in creatieve proces:Divergentie, creatieve technieken

Werkwijze:

1. Laat de deelnemers benoemen welke mensen er eigenlijk bij haddenmoeten zijn. Dit mogen individuen zijn (de heer Janssen) maar ook bij-voorbeeld vertegenwoordigers van een groep (iemand van personeelsza-ken).

2. Maak hiervan een lijst.3. Neem de lijst nu van boven naar beneden door en vraag : stel dat ....hier

had gezeten wat voor oplossingen had die persoon dan geroepen. Blijfbrainstormen en probeer per persoon van de lijst minimaal enkele toe-voegingen te krijgen.

4. Voeg deze oplossingen toe aan de resultaten van de brainstorm.


Tips en trues:

1. Je kunt dit oak doen met het benoemen van stakeholders voor het be-

treffende probleem.2. Probeer ult de lacherige sfeer te blijven, deelnemers hebben wei eens de

neiging om de niet aanwezigen te ridiculiseren.



.C

~;

. :: ~~:

c

(

SCAMPER

Scamper is een techniek ontwikkeld door Alex Osborn, de bedenker van de

brainstorm. Ook bekend als Osborn's checklist.



Werkwijze:

1. Benoem het centrale thema uit de probleemstelling.

2. Stel een checklist van vragen.

3. De checklist is als voigt:

a. S ::: Substitute? (geheel, onderdelen, materiaal)b. C ;:::Combine?

c. A;::: Adapt? (kleur, plaats, tijdstip, mensen)d. M ;:::Magnify?Modify? (groter, meer tijd)

e. p;::: Put to other uses? (andere context)

f. E;::: Eliminate? (onderdelen, in zijn geheel, context)

g. R::: Rearange?Reverse? (volgorde,samenstelling)

4. Bij elke checklist vraag stel je als facilitator de vraag "wat als we eens. t ?Ie s vervangen .......

5. De deelnemers blijven al brainstormende zoveel mogelijk oplossingen

bedenken.

Tips en trues:1. Probeer als facilitator per checklist vraag zoveel mogeJijk subvragen te

bedenken. Bijvoorbeeld bij combineren: kunnen we werk combineren?

mensen combineren? Strategieen combineren? Etc.

2. Probeer niet aileen de makkelijke vragen te doen maar neem julst extra

tijd voor die vragen die lastig toepasbaar zijn. Deze leveren de meest

creatieve oplossingen op.

3. Je kunt ditook als convergentietechniek toepassen. Om een gekozen

idee te verrijken. Je kijkt per checklist vraag of dit input oplevert om het

gekozen idee nogsterker te maken.


SCHOAWEN, als convergentietechniek (de Vos,170)

Schavven, als convergentietechniek (Byttebier,185)

Scamper, uitgebreider beschreven (Michalko, 95-100)



Vooronderstelling

Deze techniek is niet makkelijk toepasbaar maar levert wei vaak leuke oplos-singen op. Ook goed toepasbaar als je als facilitator het idee hebt dat je metde verkeerde vraag bezig bent, bijvoorbeeld omdat de vraag op een niveauhoger geformuleerd had moeten worden.


Divergentie, creatieve technieken -- I

i- I

Werkwijze:

1. Vraag de deelnemers welke vooronderstellingen in de vraagstelling be-sloten liggen. Noteer die vooronderstellingen zichtbaar voor iedereen.Wordt een lijst van ca. 6 - 15 items. Denk aan vooronderstellingen als:"dat wij dit moeten oplossen", "dat er oplossingen zijn" etc.

2. Kies vervo!gens een vooronderstelling uit die lijst en vraag de deelne-mers met z'n allen te brainstormen over mogelijke oplossingen ondervoorwaarde dat deze vooronderstelling niet waar is.

3. De deelnemers zullen dit niet meteen snappen, help ze mee en enthou-siasmeer. Noteer de oplossingen op dezelfde manier als je de brainstormhebt gedaan voorafgaand aan deze techniek

--I

I

Tips en trues:

1. De techniek is erg lastig. Probeer deze daarom in eerste instantie een

paar keer uit als aanvulling op een makkelijker techniek, dan loop je nietal teveel risico.


1 1

U



(

(

( ."

,ii

.. j

TRIZ Scheidingsprincipes

Deze TRIZ technlek is nlet aileen in technische omgevingen toepasbaar maar

ook bij organisatorische vraagstukken.

De techniek kun je toepassen bij vraagstukken waarbij een kenmerk zowel

wei als niet aanwezig mag zijn.



Werkwijze:

1. Benoem de waarde die zowel wei als niet aanwezig moet zijn. Bijvoor-

beeld onze organisatie moet creatlef zijn maar onze organisatie moet

ook niet creatief zijn.

2. Leg de TRIZ scheidingsprincipes ulta. Scheiden in tijd

b. Scheiden in plaats

c. Scheiden in omstandigheden

d. Scheiden systeem en super systeem

3. Brainstorm per TRIZ scheidingsprincipe of er zich oplossingen aandienen.

Tips en trues:

1. De eerste twee scheidingstechnieken zijn makkelijk toepasbaar. Kijk zelf

in hoeverre je de laatste twee ook kunt toepassen. Ais voorbeeld de

vraag bovena. Scheiden in tijd. Maak van de vrijdagmiddag een bijeenkomst

creatief denken.

b. Scheiden in plaats: open een apart centrum binnen de organisatie.

Deze zlet er anders uit en binnen die ruimte gelden andere regels

c. Scheiden in omstandigheden. Binnen bepaalde projecten gelden

andere regels dan in de rest van de organisatie. Of in tijden van

een aanval gelden andere regels ...

d. Scheiden in systeem en supersysteem. Een supersysteem is dat

gene dat niet verander mag worden. In dit geval zou je als oplos-

sing kunnen bedenken: stel duidelijke kaders vast (supersysteem)waarop geen creativiteit toegepast mag worden maar waarbinnen

maximale creativiteit toegepast mag worden.




Denken als een Japanner

Deze techniek is ontstaan als gevolg van mijn zoektocht om andere manieren

te vinden om creatief probleem oplossen toe te passen in multi-culturele groe~

pen. Aziaten hebben generalistischgezegd moeite met bratnstorrnen, brain-

stormen is een echt westerse techniek.

Bij denken als een Japanner probeer ik de oosterse manier van denken te ge-

bruiken.


Divergentie/ creatieve technieken

Werkwijze:

1. Elke deelnemer krijgt de volgende opdracht:

• Je krijgt dadelijk 10 minuten de tijd om over onze probleemstelling

na te denken en een oplossing te bedenken.

• In die tijd spreek je met niemand.• In die 10 minuten moet je gedachten bij de probleemstelling hou-

den/ zodra je merkt dat je gedachten afdwalen ga je terug naar de

probleemstelling.

• Na 10 minuten korn je met een oplossing terug en niet met twee of

meer.

• Die oplossing is zo goed datje kinderen er trots op zullen zijn dat

jij die bedacht hebt.

2. Voeg deze laatste oplossingen toe aan de resultaten van de brainstorm.

Tipsen trues:

1. Gebruik de ruimte die je hebt. Voor justitie heb ik de groep wei eens in

drie-en gedeeld. Een groep ging 10 minuten een kapel in/ 10 anderen

luisteren naar een muziekstuk van 10 minuten, de overigen gingen wan-

delen buiten.

2. deze techniek is goed te gebruiken net voor dat je naar de convergentie

gaat.

3. Ook als convergentietechniek in te zetten.


:::.,1

:: !L j

5 .~

2 ~

u :



c 1. Verklaar uw vijanden de oorlog

2. Voer niet de vorige oorlog

3. Verlies te m idden van de chaos nooit uw tegenwoordigheid van geest

4 . C re ee r v ertw ijfe lin g

5. Verm ijd de valku ilen van het groepsdenken

6. Splits uw krachten op

7. M aak uw oorlog tot een kru is tocht

8. B epaal zorgvu ld ig w elk gevecht u aangaat

9. Geef het in itia tie f u lt handen

1 0.Z org v oo r e en d re ig en de a anwe zig he id

11. V e rru il ru im te voor tijd

12. V erlies gevechten m aar w in de oorlog

13. K en u w vijand

14.0verw in w eerstand m et plotselinge snelh eid

1 5. B eh ee rs d e d yn am ie k

16. Raak de tegenstander w aar het p ijn doet17. V ers la u w vijanden in etappes

18. V al de onbescherm de flank van uw vijand aan

19.5 lu it de vijand in

20. M anoeu vreer de vijand in een zw akke positie

2 1. O nderhandel terw ijl u opru kt

22. Breng dingen tot een goed einde

23. W eef een naadloze m ix van feiten en fictie

24. K ies de w eg van de m inste w eerstand

25. N eem een m oreel su perieu re positie in

2 6. B ied de tegen stander geen doelw it27. W ek de indru k dat u zich inze t voor de belangen van anderen, terw ijl u in

w erkelijkheid aileen u weigen belan gen bevorde rt

28. Laat u w riva len door schade en schande wijs worden

29. G a m ondjesm aat te w erk

30. D rink door in de heeft van de tegenstander

3 1. V ern ie tig va n b in ne nu it

32. H eers terw ijl u zich lijkt te onderw erpen

33.S chep onzekerheid en zaai paniek door m idd el van terreu rdaden

. : .(

J,

.J



COCD- BOx®

Een van de gevaren van de convergentiefase is dat je gaat selecteren op basis

van realiseerbaarheid en andere traditionele criteria waardoor je de creativiteit

van de divergentiefase teniet zou kunnen doen.

De COCD-box is een methode om Ideeen te clusteren.Het Centrum voor Ont-

wikkeling van het Creatief Denken (COCO) heeft deze techniek ontwikkeld om

het grote aantal ideeen uit de divergentiefase terug te brengen naar een be-

heersbaar aantal tdeeen,

Het clusteren met de COCD-box is de eerste stap in de convergentiefase. De

COCO-box zorgt ervoor dat de doorbraak-ldeeen en de toekomst ldeeen bij de

convergentiefase niet over het hoofd gezien worden wegens te nieuw of te

vooruitstrevend. Deze tool verplicht de gebruiker om ook de gele en rode

ldeeen uit te werken en mee te nemen in het eindrapport.

GeleideeeD


Convergentie1 : 1 1

C ....

. . . . . C D. . . . . . . .- <oC DI;

~p

p ..I; C D

. . . . . .

Werkwijze:

1. Plenair brainstormen: ldeeen nummeren en

noteren op een flap-over.

2. Leg de COCO-Box uit aan de deelnemers:

a. De cocd box is gebaseerd op twee crite-

ria: vernieuwingskracht (is het een ge-

woon of een origineel idee) en realiseerbaarheid (makkelijk tegen-over moeilijk uitvoerbaar).

b. Met deze twee criteria ontstaan 4 kwadranten. Licht de vier kwa-

dranten toe.

3. Individueel 8 blauwe, 8 rode en 8 gele ldeeen selecteren en nummers

voor jezelf noteren. Probeer te vermijden dat de deelnemers zien of

horen wat de andere kiezen. Dat leidt tot groupthink.

4. De blauwe, rode en gele stickers plakken bij corresponderende ldeeen.

5. Teken een COCO-box opeen flipover en plak ideeen met meer dan 3

stickers in de box;

6. De ldeeen in de COCD-box kunt u nu verder uitwerken, clusteren, ver-rijken en ontwikkeJen.

I

_

Blall'l'e Rode

i~eeen _' ideeeD

ge.OOD origiDeel

n~iL_J

Tips en trues:

1. Bij de COCO box wordt consequent het witte vlak niet benoemd. Benoem

dat wei en geef aan dat het niet zinvol is om deze tdeeen verder mee te

nernen.

2. Gebruik in plaats van de termen gewoon en origineel ook gerust de ter-men oud en nieuw. Soms vinden deelnemers dit onderscheid makkelij-

ker.




. C

i-v •

,~\

Categoriseren en adviseren

Deze convergentie techniek is makkelijk toepasbaar ook in grote groepen. Ook

goed toepasbaar als de opdrachtgever bepaalde oplossingsrichtingen graag

expliciet uitgewerkt wil hebben.


Convergentie

Werkwijze:

1. Zorg dat de oplossingen uit de divergentie afzonderlijk leesbaar en be-

grijpbaar op post-its staan.

2. Vraag de deelnemers om cateqorleen te benoemen waar aile oplossingen

in te categoriseren zijn, je kunt aangeven dat we er ongeveer zes tot

acht willen hebben. Je kunt ook zeggen: stel dat we een rapport moetenmaken waarin we de oplossingen verwerken, welke hoofdstuktitels zou-

den daar dan in komen. De hoofdstuktitels zijn dan de cateqorleen.

3. Noteer de categorieen op een flip-over en stel deze lljst bij totdat de

groep zlch erin kan vinden.

4. Hang in de ruimte per categorie een flip-over vel op.

5. Laat vervolgens de deelnemers al hun losse ldeeen bij de betreffende ca-

tegorie hangen.

6. Maak subgroepjes van 3-5 deelnemers, geef ze de input voor een cate-

gorie mee (vel + post-is) en laat ze een advies formuleren.

7. Laat ze vervolgens aan elkaar presenteren.

Tips en trues:

1. Bij een kleine groep en veel cateqorleen krijgt elke subgroep meerdere

cateqorleen mee. Bij een grote groep en weinig categorieen (80 deelne-

mers 8 cateqorleen) wordt elke categorie over twee flappen verdeeld.

2. Maak een format waar het advies aan moet voldoen. Bijvoorbeeld:

a. Een kwalitatief advies van een a twee allnea's.

b. Minimaal een concrete stap voor het eerste halfjaar

c. Het advies wordt gedragen door de subgroep, dus men mag niet

zeggen:"wij vinden het eigenlijk geen goed advies maar dat stondop de post-its." De post-its mogen ze gebruiken maar hoeft niet.

3. Voordat je de subgroepen weg stuurt om het advies te formuleren leg je

de COCO box ult of de werkwijze van konijnen met pruimen zodat men

dit eventueel toepast.

4. Soms wil een opdrachtgever bepaalde oplossingsrichtingen perse uitge-

werkt wi! hebben. Bijvoorbeeld een opdrachtgever die perse uitspraken

wi! over IT- achtige oplossingen. Benoem dan een categorie met die titel.




Intuitief stemmen

Deze techniek kun je toepassen aan het eind van de convergentie als er bij-

.voorbeeld een aantal tdeeen zijn uitgewerkt en gepresenteerd worden.

" . ' . . 1 . · .

~~}:~

Plaats in creatieve proees:

Convergentie

Werkwijze:

1. Laat de uitgewerkte ldeeen of adviezen formuleren op flip-over vel-

len(bijvoorbeeld een 6 tot 8 tal}.

2. Deze worden plenair gepresenteerd, liefst zonder discussie maar wei

vragen om verduidelijking.

3. Geef elke deelnemer 6 rode en 6 groene stickers.

4. Laat de deelnemers eerst noteren waar ze gaan stickeren alvorens het

startsein te geven.

5. Instructie voor het stickeren.

a. Groen is datgene waar je enthousiast over bent.

b. Je mag maximaal drie stickers op een advies plakken.

c. Plaats de sticker op het flip-over vel op die plek waar hetgeen

staat waar je enthousiast over bent.

d. Doe hetzelfde met rood maar dan waar je juist niet enthousiast

over bent, datgene wat je niet wilt.

6. Interpreteer vervolgens met de gehele groep de uitslag. Probeer dat

niet aileen zelf, als facllltator, te doen maar zeg: "mensen wat bete-

kent dit nu, wat zegt deze uttslaq?" '

Tips en trues:

1. Soms zie je dat hetgeen mensen enthousiast over zijn tevens de groot-

ste weerstand oproept vandaar de rode stickers. Met name voor ingrij-

pende veranderingen geld dit.

2. Soms willen mensen niet aile stickers gebruiken, keur dat goed. Soms

wi! de hele groep geen rood gebruiken omdat dat de bijeenkomst nega-

tief zou be'invloeden. Maak dat bespreekbaar maar maak er geen hals-

zaak van.

! 1: I

U




r

: j{". 't:·, ';;

; :

, ,

t . _ , j

Konijn met pruimen

Deze techniek spreekt de deelnemers vaak aileen al vanwege de titel aan. Het

idee refereert aan het maken van een recept. Als je konijnen met pruimen

maakt mag je best creatief met ingredienten omgaan en dingen toevoegenmaar het blijft uiteindelijk wei konijn dat je eet. De tnqredtenten nemen niet

de overhand.


Convergentie

Werkwijze:

1. Laat per subgroepje een idee kiezen dat erg aanspreekt. Of laat een paar

mensen een idee kiezen en kijken of andere deelnemers met die keuze mee

willen.2. Vervolgens gaat het subgroepje bestuderen op welke manier ze dit ene

idee (het konijn) met andere ldeeen (de pruimen) uit de brainstorm kun-

nen verrijken, aanvullen sterker maken.

Tips en trues:

1. Je kunt dit ook toepassen na een eerste clustering. Dan is het de kunst

om per cluster een konijn te vinden.

2. Na clustering kun je dit ook als suggestie geven voor een volgende stap.Dat wi! zeggen niet dwingend opleggen. De techniek werkt aileen goed

als er een oplossing tussen zit dat tot de verbeelding spreekt.


Konijn met pruimen (de V05,196)



(

(

Alternative analysis

~~"!,~ ..~""., ; ,';" .

Bij deze techniek hanteer je meerdere criteria am tot een keuze te komen.


Convergentie

Werkwijze:

1. Bepaal op welke oplossingen je de selectie los wilt laten. Op aile tdeeen

of op een eerste selectie?2. Bepaal de criteria die je gaat hanteren, bespreek ze met de deelne-

mers.3. Bepaal de stemmethode. Vaak is er een voorkeur voor een 5- of tien-

puntsschaal maar om praktische redenen moet soms gekozen worden

voor ja, nee.4. Tel de uitslag, voor ingewikkelde telJingen, gebruik de lunch of koffie-

pauze.5. Laat de groep mee de uitslag interpreteren.

Tips en trues:

1. Ais je zonder electronica werkt moet de lijst met items waarop gestemdwordt en het aantal criteria dat je gebruikt overzichtelijk blijven. Neemzonder eleetronica niet meer dan 10 items bij 3 criteria of 5 items met 5criteria.

2. gebruik daarom liever electronica. Interactive voting system of liever noggroup decision support software.

3. een makkelijke manter indien er geen electronica is: geef de deelnemersper criterium een vast aantal stickers (10 bijvoorbeeld) en laat ze dezeverdelen over de items met de afspraak niet meer dan twee stickers peritem.

4. Let goed op bij de keuze van de criteria, zorg dat er niet aileen op tradi-tienele criteria als haalbaarheid wordt geselecteerd. Voorbeelden vancreatieve criteria zijn: Potentie, uitstraling, apart, afwijkend, innovatiefvermogen. Veel gebruikte criteria zijn verder: technische haalbaarheid,

flnanclele haalbaarheid, maatschappelijke wenselijkheid, feasibility, risico


Prefer en Multi-Criteria Analyse (Byttebier, 182)Criteriarooster (van Leeuwen en Terhurne,10S)



Elevator Pitch

De elevator pitch is een manier om op een korte en bondige wijze je bood-

schap te verkopen. De technlek komt van oorsprong uit de marketing. Stel je

komt toevallig in de lift je grootste potentlele klant tegen. Probeer je idee te

verkopen zolang je samen in de lift zit (tussen 15 seconden en 2 minuten)


(einde van) Convergentie

Werkwijze:

1. Zorg dat er per subgroep of per persoon een advies of een idee gepresen-

teerd kan worden.

2. Leg het principe van de elvator pitch uit, stel een tijd vast per presentatie

(bijvoorbeeld 2 minuten). Fluit de presentatie na 2 minuten af.3. Na elke presentatie kun je een korte discussie hauden of kies voor de mo-

gelijkheid om eerst aile presentaties te doen en daarna te dlscussleren.

Tips en trues:

1. Ben streng met de eerste presentatie, durf gerust midden in de zin af te

fluiten. De volgende presentaties worden daardoor vanzelf korter. 2 mi-

nuten is lang genoeg zelfs voor ingewikkelde problematiek. Na 2 mlnu-

ten neemt de kracht van de presentatie beduidend af.

2. Door eerst allen te laten presenteren en daarna pas te dlscussleren kom

je meestal veel beter met je tijd uit. Vaak is dit aan de einde van eensessie en kun je op deze manter de eindtijd mooi verdelen en wellicht

voorrang geven aan belangrijke onderwerpen. Stel aan de groep gewoon

de vraag "welke presentaties moeten we vooral bedlscussleren". Begin

dan met de belangrijkste discussie.




!'

PMI

PMI is bedacht door Edward de Bono en is een manier op afzonderlijke ldeeen

nog eens goed tegen het licht te houden en deelnemers wat langer stil te latenstaan bij de potentie en mogelijkheden van een idee.Goed toepasbaar na een eerste selectie bijvoorbeeld middels COCO-Box.


Convergentie

Werkwijze:

1. maak een selectle van ldeeen.2. per idee wordt PMI toegepast.

a. PMI staat voor Plus, Minus, Interestingb. Allereerst worden de voordelen, kansen, mogelijkheden van het

idee aangegeven.c. Vervolgens de knelpunten, minpunten, rlslco's, formuleer deze

als knelpunten etc die nog opgelost rnoeten worden.d. En als laatste de interessante kanten aan het idee. Denk dan aan

formuleringen als: het zou leuk zijn om het volgende oak nag teonderzoeken

3. Probeer voor de knelpunten al eerste oplossingen (oplossingsrichtin-gen) te formuleren

Tips en trues:

1. je kunt dit uitvoeren in een grote groep als je bijvoorbeeld nog maar drieldeeen over hebt.Bij grotere aantal tdeeen splits je de groep en laat pergroep (2-5 personen) deze exercitie doen en vervolgens plenair presen-teren


PMO(Byttebier,184)PMI(van Leeuwen en Terhurne,l15)



.,. .~

: !. ,

r :I .. J

Peetvader

De peetvader is een techniek om te zorgen dat ldeeen ook na de sessle blijven

leven. De ldeeen krijgen een eigenaar.


(einde van) Convergentie

Werkwijze:

1. Laat per subgroep of per persoon een advies of een idee presenteren.

2. Vraag .aan het eind van de presentatie en de aansluitende discussie aan

de aanwezigen wie Peetvader van het idee wit worden.

3. Een Peetvader is iemand die zich verantwoordelijk stelt voor het levendig

houden en uitveering van het idee na de bijeenkomst. Het hoeft niet per-

se degene te zijn die het feitelijke werk gaat doen maar wei iemand diezich .er voor verantwoordelijk voer vee It. Hlerarchlsche plaats in de orga-

nisatie doet er niet echt toe. In principe dus iemand die je een half jaar

later mag aanspreken op het idee en de stand van zaken mag vragen.

4. Ais niemand zich verantwoordelijk stelt stel dan zelf veor em het idee te

verwijderen. Daarna kemt er wellicht toch nog iemand naar voren of het

blijktinderdaad een nietszeggend idee te zijn. Discussieer dit wei goed

uit.

Tips en trues:

1. Je kunt eventueet de subgraepen zelf al een peetvader laten zoeken voordat er gepresenteerd wordt. Stel dan wei de eis dat de peetvader geen

enderdeel mag uitmaken van de subgroep. Vinden ze een peetvader laat

dan de peetvader het idee presenteren.




Redteenidee

Soms zie je dat de convergentietechniek te ver doorslaat en een of meerdere

deelnemers het jammer vinden dat er een idee niet door de selectie is geko-men. Daarvoor is deze techniek.


Convergentie

Werkwijze:

1. Ongeacht de convergentietechniek die je gaat toepassen geef je aan datelke afzonderlijke deelnemer het recht heeft een idee te redden. Oatmag elk willekeurig idee uit de brainstorm zijn als een individuele deel-nemer zich daar maar hard voor maakt.

2. Herhaal deze opmerking nadat je een convergentietechniek hebt uitge-voerd en zeg: "wie wil er nog een idee redden?" Voeg dit idee toe aande selectie.

Tips en trues:

1. Voer niet teveel discussie over de eventuele keuze, soms is het belang-rijker om iemand dit te gunnen dan methodisch juist te werken.

2. In de praktijk wordt er maar zelden gebruik gemaakt van dit recht.Voordeel is echter dat deelnemers dit waarderen en zich meer commite-ren aan de einduitslag.

3. Het creatieve voordeel is natuurlijk dat creatieve ldeeen vaak van indivi-duen komen en niet automatisch selecties overleven.


~ 1..•

~ r ]:. J



!" .;- 'I

~ !I

, ,. ,,. ,: !! i

Samenstelling van de groep

Ais je met een groep een sessie creatief probleem oplossen gaat doen zijn er

bepaalde eisen aan de groep te stellen.

Onderstaande drie tekstfragmenten komen ult een niet gepubliceerd werkstuk

van mij: "Draagvlak creeren in creatieve sessies; implicaties voor het facilite-

ren van creatieve sessies".

Teresa Amabile: De drie componenten van creativiteit.

Amabile (Amabile, 1998) beschrijft drie componenten die nodig zijn voor indi-

viduele creativiteit:

1. Expertise (technische-, procedurele- en inteliectuele kennis);

2. Het vermogen om creatief te denken en

3. Motivatie. De motivatie kan daarbij zowel extrinsiek zijn als intrinsiek.

Ais je praat over creativiteit met groepen moet je ook zorgen dat de drie com-

ponenten van Amabile aanwezig zijn, dit hoeft echter niet op individueel nl-

veau.

De extrinsieke motivatie kan bijvoorbeeld vertaald worden in een "sense of ur-

gency". Intrinsieke motivatie als de collectieve ambitie van Weggeman. Exper-

tise moet uiteraard ook in de groep aanwezig zijn maar het is niet noodzakelijk

dat aile deelnemers hetzelfde technische niveau hebben. Hetzelfde geldt voor

het vermogen om creatief te denken. Er moet voldoende creatief vermogen inde groep aanwezig zijn maar niet elke deelnemer hoeft perse uitzonderlijke

creatieve vaardigheden te hebben ......

Leonard en Straus over samenstelling van effectieve teams .

In de llteratuur zijn er verschillende typeringen van denkwijzen of teamrolien

te vinden. Binnen de wereld van de creativiteit is de typering met de Zes

Denkhoeden van de Bono (de Bono, 1986) bekend. Myers-Briggs Type Indica-

tor lwordt ook vrij veel gebruikt en in Nederland is ook de typering van de vijf

veranderkleuren van de Caluwe" redelljk bekend (de Caluwe, 1999). Het is niet

nodig om deze typeringen hier volledig te beschrijven maar het principe dat

Leonard en Straus beschrijven is van belang. Dit komt erop neer dat managers

geneigd zijn dezelfde soort mensen random zich heen te verzamelen. Sterke

teams hebben echter een mix van denkwijzen nodig. Dit geld ook voor creatie-

ve sessies; iedereen kan zlch wei voorstellen hoe een creatieve sessie eruit

ziet van enkel Groene (creatievellingen) en Gele (optimisten) hoeden. De con-

vergentiefase vereist uiteraard ook mensen die in rlslco's en nadelen denken.

1 De Myers-Briggs Type Indicator geeft aon dot mensen voorkeuren hebben te onderscheiden in 4 di-chotomieen: Direction of Energy (introversion vs. Extroversion): Perception (Sensing vs. Intuiting): Judging [Thin-

king vs Feeling); Orientation to the outer world [Judging vs Perceiving) .

2 De Caluwe onderscheid vijf veranderkleuren. Hijspreekt hierbij over 5 verschillende paradigmo's die

mensen hanteren bij hun denken en doen. De parodigma's zijn geboseerd op verschillende mensbeelden of

theoretische overtuigingen en zijn minder makkelijk samen te vatten dan de zes hoeden van de Bono.



j ,

Voor het commiteren van deze Zwarte hoeden in de organisatie kun je deze

mensen oak beter in de divergentie betrekken.

Dus ongeacht welke typering van mensen of rollen je gebruikt zorg dat er een

mix van deze rollen aanwezig is en pas op voor de valkuil am gelijkgerichte

mensen ult te (Iaten) nodigen.

Samenstelling en grootte van de groep.

De grootste winst is uiteraard te behalen door die mensen te betrekken die

uiteindelijk van belang zijn bij de implementatie van tdeeen, Deze sleutelfigu-

ren zijn zowel de verantwoordelijken voor de uitvoering maar oak die mensen

die in de organisatie informeel invloed op de implementatie kunnen hebben.

Dit kunnen de eeuwige criticasters zijn of julst diegene die informeel positief

implementaties kunnen be'invloeden.

Marc Tassoul (Tassoul, 1996, pg.4) stelt hierbij de volgende vragen:

• Wie hebben er straks te maken met een mogelijke oplossing?• Wie hebben er straks profijt bij?• Wie zouden weerstand kunnen bieden bij invoering van eplossingen?• Wie beschikken er over bevoegdheden en middelen waar we gebruik van

zullen moeten maken?

Een veeI gemaakte tout bij sessies is dat de opdrachtgever het Iiefst aileen de

positieve krachten uit de organisatie mee willaten denken. Om het negatieve

effect van de criticasters bij de implementatie tegen te gaan is het beter amdeze meteen in de sessies zelf te betrekken. Daarnaast is het betrekken van

criticasters of van zwarte hoeden goed voor de kwaliteit van de beslissing; het

geed kunnen benoemen van nadelen en rlslco's in de convergentiefase maakt

de uiteindelijke keuze kwalitatief beter.

Zoalsgenoemd is in hoofdstuk 1 maet er in de groep niet aileen een mooie

mix van denkwijzen aanwezig zijn maar moet er ookvoldoende vaktechnische

kennis aanwezig zijn.



c -.1

~ i~

:. !

: ~:.-;

Aanbevolen boeken op gebied creativiteit en innovatie:

Als basis een van de volgende twee of allebei

Igor Byttebier: Creativiteit Hoe?Zo! ISBN

• Leesbaar boek dat er ook nog leuk uitziet, behandeld het creatieve pro-ces en technieken. Doet het ook goed als relatiegeschenk en om gewoon

op tafel te leggen. COCO proces vormt de basis van het boek.

Koen de Vos: Brainstormen; het ultieme handboek. ISBN 90-430-1213-0

• Lekker pragmatisch en niet duur. COCO proces is basis.

Aanvullend

Michael Michalko: Thinkertoys ISBN 0-89815-408-1 en Cracking Creativity

ISBN 1-58008-311-0• Boordevol creatieve techniekenMax van Leeuwen en Hans Terhurne: Innovatie door creativiteit; ruim vijftig

tools om problemen creatief op te lossen. ISBN 90-14-06113-7

• Pragmatische beschrijving van aantal tools

Specifieke technieken

Edward de Bono: Zes denkende hoofddeksels ISBN 90 254 0177 5.

• Makkelijke werkwijze o.a. in convergentie goed toepasbaar.

Ghislaine Bromberger: De kracht van beelddenken. ISBN 90 -244 16647

• Ghislaine komt ook uit de COCO stat. Is expert op gebied van beeldden-ken en visualiseren.

Andre Besseling: Theater vanuit het nlets, alles over improvisatietheater. ISBN

90-6403-491-5.

• Niet geschreven voor sessies creatief probleem oplossen. Maar dit klas-sieke boekje bevat veel technieken die met enige creativiteit goed in te

zetten zijn. Voor de improvisatieliefhebbers.

Innovatie; als je wat verder wilt gaan dan aileen het creatieve proces:

Jeff Gaspertz: Concurreren met creativiteit : De kern van innovatiemanage-ment ISBN 90 430 0572-x

• Leesbaar boek en het zet je op het spoor als je innovatiebeleid in een

organisatie een plaats wilt geven.



c

Aanbevolen links

Er zijn erg veel links naar creativiteit en deze wijzigen uiteraard per dag. Goe-

de links om te starten en vervolgens verder zoeken:

Meeste actueel:

• www.creax.netvolop links op een mooie manier geordend door Marc Hele-

ven

• www.Google.comzoekterm creatieve technieken

• www.Wikipedia.nlzoekterm creativiteit

• www.wikipedia.orgzoekterm creativity

• http://www.creatingminds.org

Organisaties:

• www.cocd.orgDe site van het centrum voor creatief denken

• www.kreanet.nl Nederlands netwerk van creatievellingen)1 ' " 1;..1

CPS model:

• http://www. buffalostate.edu/centers/creativityi

• http://www.cpsb.com/

• conferencies:

o http://www.cpsiconference.com/(Jaarlijks Conferentie in de usa)

o http://www.creaconference.com/(leuke conferentie in Italle)

TRIZ:

http://www.triz-journal.com/

http://www.google.com/

http://www.wikipedia.nl/

http://www.wikipedia.org/

http://www.creatingminds.org/

http://www.cocd.org/

http://www.cpsb.com/



http://www.cpsb.com/

http://www.kreanet.nl/

http://www.cocd.org/

http://www.creatingminds.org/

http://www.wikipedia.org/

http://www.wikipedia.nl/

http://www.google.com/

http://www.creax.net/



:j

;, J






~ · ' · 1 '~.; .

E :

~J

' . · ' · · 1

L J

[ ]

" j~~ - , ~ . -












Creatief Denken Ideaal Voor Lessen Opzet

Documents

Transcript of Creatief Denken Ideaal Voor Lessen Opzet