Contra terrorisme Tussen alertheid en weerbaarheid

1.Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing jaargang 11 | nummer 4 | augustus 2013 Thema: Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Veilige wereld, veilig Nederland Risico-regulering en agrobiotechnologie Investeren in capaciteit psychosociale hulpverlening

2. Inhoud Het Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing is een tweemaandelijkse uitgave van de Nationaal Cordinator Terrorisme- bestrijding en Veiligheid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Het blad informeert, signaleert en biedt een platform aan bestuurders en professionals over beleidsontwikkeling, innovatie, uitvoering en evaluatie ten aanzien van nationale veiligheid en crisisbeheersing. De uitgever is het niet noodzakelijkerwijs eens met de inhoud van gepubliceerde bijdragen. De verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor de inhoud van de artikelen berust bij de auteurs. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 20132 Thema: Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid 03 |Wl alert, niet gealarmeerd (introductie Dick Schoof, NCTV) 04 |Terugkerende Syrigangers (Edwin Bakker) 05 |Geweld van eenlingen: niet altijd te voorkomen, risicos wel te verkleinen 08 |Freeze-fight-flightreacties plegers en slachtoffers gewelddadige aanslagen 10 |Media en contraterrorisme (Jan van Dijk) 12 |Out of the box-denken in de CT-Infobox 16 |Lokale aanpak radicalisering en jihadgang 18 |Internationale terrorismebestrijding met Haagse roots 20 |Gijzelingen in de Sahel: booming business voor terroristen? 22 |Verwachtingenmanagement avant la lettre 24 |Defensie tegen terrorisme 48 |Vier vragen aan: Alex P. Schmid, nestor Nederlands wetenschappelijk terrorisme-onderzoek Overige onderwerpen 27 |Comeback van de staat in een hybride, onzekere wereld 30 |Veilige wereld, veilig Nederland 32 |Nieuwe afspraken crisiscordinatie op Europees niveau 34 |Agrobiotechnologie en de politiek van risico-regulering 36 |Investeren in capaciteit voor psychosociale hulpverlening 38 |Cybersecurity crisisanalyse: risicomanagement risicos nog niet onderkend 40 |Evaluatieraamwerk voor crisisoefeningen 42 |Wees Alert Online 2013: samenwerken aan veilige digitale wereld 42 |Wedstrijd SecureYourFuture 43 |Verspreiding natuurbranden dynamisch modelleren 44 |De staat van de netcentrische crisisbeheersing 46 |CBRN Security websitemiddag Omslagfot0: Bomaanslag tijdens marathon Boston 3. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 3 Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Dick Schoof, Nationaal Cordinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Wl alert, niet gealarmeerd Waarom alert? Omdat de ontwikkelingen in binnen- en buitenland dat van ons vragen. n omdat de burger dat van ons vraagt. Er zijn op dit moment opstanden in diverse regios van Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Daarbij is in enkele landen een moeizaam proces naar democratisering op gang gebracht. In die landen maken niet alleen democratisch gezinde organisaties, maar ook jihadistische netwerken gebruik van de ruimte om te groeien. In sommige landen, zoals Egypte en Syri, trekken deze laatst genoemde organisaties ook jihadisten uit Europa aan. We zien, ook in Nederland, een toename van jihadreizigers n een toenemende radicalisering op internet en sociale media. En bij terugkeer naar Nederland bestaat er een risico dat deze jihadreizigers getraumatiseerd en geradi- caliseerd zijn. Deze ontwikkelingen zijn een belangrijke reden geweest om het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) begin dit jaar te verhogen van beperkt naar substantieel. Sinds ruim een jaar is er bij het rijk n organisatie voor terrorismebestrijding, cybersecurity, nationale veiligheid en crisisbeheersing: de Nationaal Cordinator TerrorismebestrijdingVeiligheid (NCTV). Doel van de NCTV is om samen met onze partners maatschappelijke ontwrichting te voorkomen en beperken. De vorm van ontwrichting die in deze special van het Magazine Nationale Veiligheid en Crisisbeheersing centraal staat is terrorisme. Be alert, not alarmed. Dt motto van Engelse en Australische crisiscollegas vat de Nederlandse visie op terrorismebestrijding mooi samen: wl alert, niet gealarmeerd. Daarnaast leest u in deze special meer over potentieel gewelddadige eenlingen. Dat kunnen individuen zijn die vanwege een psychiatrische stoornis een risico vormen. Denk daarbij aan Tristan van der V. (schiet- incident Alphen aan den Rijn). Maar dat kunnen ook personen zijn die vanuit religieuze motieven een gevaar vormen voor de openbare orde en veiligheid. Bijvoorbeeld de recente moordaanslag op een militair in Londen. Een lastig, want soms ongrijpbaar en onzichtbaar risico. Onlangs zijn de cijfers van de Risico- en crisisbarometer gepubliceerd. Dit is een halfjaarlijkse meting naar de veiligheids- beleving van de Nederlandse bevolking. Uit de laatste meting blijkt dat 58% van de Nederlanders zich druk maakt over cyber- aanvallen en dat de angst voor terrorisme is gestegen (sinds november 2012) met 11%, naar 49%. Waarom not alarmed? Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders begrijpen dat we er als overheid alles aan doen om een aanslag te voorkomen, maar dat we het nooit 100% kunnen uitsluiten. Daarom zijn we ook transparant in ons dreigingsbeeld. De uitreisbewegingen naar Syri en andere bovengenoemde ontwikkelingen maken samenwerking noodzakelijker dan ooit. En deze is intensiever dan ooit: internationaal, op rijksniveau, tussen de diensten zoals AIVD en MIVD. Samenwerking met vitale sectoren zoals luchtvaart. Samenwerking met de wetenschap. Tussen tussen rijk, regio en gemeente. En last but not least samenwerking met professionals van politie, onderwijs, jeugd- en welzijnswerk. Daarbij helpt de NCTV, naast expertise en netwerk, met cordinatie. Het zit ten slotte in onze naam. n van de concrete producten, die is ontstaan uit deze samenwerking, is de Toolbox extremisme, radicalisering en Potentieel Gewelddadige Eenlingen. Hierin vindt u o.a. e-learning modules over hoe mensen radicaliseren en hoe daarmee om te gaan. Daarbij zullen we altijd blijven kijken naar proportionaliteit. Met andere woorden: terrorismebestrijding binnen de randvoorwaarden die de rechtstaat ons geeft. Deze special biedt u een heel brede kijk in de keuken van contraterrorisme: mensen uit de praktijk n wetenschappers, van burger tot militair, van lokaal tot internationaal, van strategie tot middelen. Voor zover u het nog niet was, hoop ik dat u na het lezen van deze special alert, not alarmed bent. 4. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid prof. dr. Edwin Bakker, hoogleraar Terrorisme en Contraterrorisme, Universiteit Leiden Syri-gangers Terugkerende De meerderheid van de teruggekeerden raakte in het verleden echter niet betrokken bij terroristische activiteiten. Hopelijk kunnen we dat later ook over de Syri- gangers zeggen. Dat betekent overigens niet dat ze desondanks geen gevaar kunnen vormen of problemen kunnen veroorzaken. Zo zouden ze een rol kunnen spelen bij de verdere verspreiding van radicaal gedachtegoed en het faciliteren van nieuwe foreign fighters die ook naar Syri willen. Daarnaast valt te denken aan problemen die veroor- zaakt worden door opgelopen traumas in de vorm van huiselijk geweld, agressief gedrag of sucidale neigingen. Benadrukt dient echter te worden dat een deel van de Syri-gangers mogelijk vrij geruisloos in de samenleving zal re-integreren. Een aantal Het is moeilijk een goede inschatting te maken. We weten niet hoeveel er zijn vertrokken en hoeveel terug zullen komen, maar dat een aantal terugkomt, is zeker. De vraag is in welke staat, met welke ervaring, en met welke ideen en intenties? Het zwartste scenario is een persoon die in eigen land een aanslag gaat plegen, zoals het geval was in Frankrijk waar Mohamed Merah meerdere militairen en joodse medeburgers doodde in en rond zijn woonplaats Toulouse. Helaas is Merah niet de enige die bij terugkeer een gevaar vormde. Onder de verantwoordelijken voor de aanslagen die sinds 9/11 in Europa hebben plaatsgevonden was ongeveer 12 procent ooit in het buitenland geweest om te trainen of te vechten. onder hen zal zelfs gelouterd terugkeren en mogelijk extra gemotiveerd zijn om iets van hun leven te maken. Kortom, er is niet n type terugkeerder. Dit vraagt om genuanceerd beleid waarbij het zwartste scenario niet per se het uitgangspunt zou moeten zijn. Sterker nog, als dit wel de basis voor beleid vormt en alle terugkeerders primair gezien worden als potentile terroristen loop je het risico wantrouwen of vijandbeelden te versterken en zo ongewild mee te werken aan een selffulfilling prophecy. Daarnaast zijn er diverse juridische barrires die een louter repressieve benadering in de weg staan zo is een persoon die in Syri aan de strijd heeft deelgenomen voor de wet niet per se een crimineel, laat staan een terrorist. Bovendien is de capaciteit van de overheid beperkt en is het onmogelijk tientallen terugkeerders permanent in de gaten te houden. Een genuanceerd beleid is derhalve om meerdere redenen noodzakelijk. De grootste uitdaging voor een verantwoord en genuanceerd beleid is het maken van de juiste inschatting: wie vormt beslist geen gevaar en wie zouden we liever niet meer vrij in Nederland zien rondlopen? Een snelle inschatting is gewenst; direct na terugkeer of indien mogelijk zelfs daarvoor. Bepaald dient te worden wat iemand in Syri heeft gedaan en meegemaakt, en in welke staat zo iemand terugkeert. Deze uitdaging vraagt veel ogen en oren in de directe omgeving van de terugkerende Syri-gangers en een netwerk van diverse partijen die samen een juist inschatting kunnen maken, hulp kunnen bieden of, indien nodig, snel en hard in kunnen grijpen. Gelet op het feit dat er inmiddels al een aantal personen is teruggekeerd, is het te hopen dat hiervoor snel de benodigde middelen en structuren worden gevonden. Het vertrek van Nederlandse jongeren om deel te nemen aan de strijd in Syri vormde begin dit jaar de aanleiding voor het verhogen van het Dreigings- beeld Terrorisme Nederland. Het feit dat deze jongeren zich aansluiten bij jihadistische organisaties en getraind en mogelijk gendoctrineerd worden, is iets dat de overheid en de politiek zorgen baart. Welke dreiging gaat er van hen uit als ze terugkomen? Is er reden om de alarmbel te luiden of zal het wel meevallen? Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 20134 Martelaarsfoto van Mourad Massali, de eerste bekend geworden jihadist, die aldus meldingen in de media sneuvelde in Syri. 5. Joost van Elk en Joost van Rossum, NCTV niet altijd te voorkomen, maar risicos wel te verkleinen Geweldvan eenlingen: rien met elkaar gemeen hebben, is dat van de daden een maatschappij-ontwrichtend effect kan uitgaan. Definitie Voor een goede afbakening van het type eenling waar we hier over spreken, heeft de NCTV recent een definitie ontwikkeld. Potentieel gewelddadige eenlingen zijn personen die, zonder medewerking van anderen en vanuit een persoonlijke krenking of grief, een dreiging vormen richting de maatschappij of diens vertegenwoordigers, als gevolg van een individueel doorlopen proces richting geweld. De definitie onderscheidt drie criteria. Ten eerste staat de motivatie van de eenling centraal. Het gaat hierbij om personen die handelen op basis van een krenking of grief die zij hebben tegen de maatschappij, de overheid en/of diens vertegenwoordigers. Het gaat dus niet om gewelddadige uitingen in bijvoorbeeld de relationele of criminele sfeer. Er moet sprake zijn van een link naar de maatschappelij als doelwit. In de tweede plaats staat het maatschappelijke effect van de daad centraal. Het effect van de daad moet maatschappij-ontwrichtende elementen bevatten. Zo is een individuele gewelddaad die niet expliciet is gericht tegen de Nederlandse overheid of diens vertegenwoordigers, maar wel degelijk grote angst of onrust zaait onder de Nederlandse bevolking, ook onderwerp van de Rijksbrede aanpak. Te denken valt aan het schietinci- dent in Alphen a/d Rijn op 9 april 2011. De aanpak van dergelijke incidenten valt onder de noemer handhaving van de sociale en politieke stabiliteit. Tot slot gaat het erom dat de eenling een potentieel veiligheidsrisico vormt, dan wel een concrete dreiging vormt voor de (nationale) veiligheid en/of de vitale belangen. Er moet dus sprake zijn van een (potentieel) veiligheidsrisico. In beleidsstukken, analyses en artikelen wordt een veelheid aan terminologien door elkaar gebuikt. Geradicaliseerde eenlingen, lone wolves, verwarde personen, school shooters, solistische dreigers, gefixeerde eenlingen, het lijkt een bonte verzameling van gevaarlijke individuen waarin nauwelijks enige lijn is te onderscheiden. Toch is dit niet helemaal het geval. Dit artikel beoogt onderscheid aan te brengen in de verschillende gedaanten waarin de eenling zich kan manifesteren, zijn motieven en de doelwitten waar hij/ zij zich tegen richt. Omernstigegewelddadenvaneenlingentegendesamen- leving te voorkomen, is het van belang een dergelijk persoon zo vroeg mogelijk in het vizier te krijgen. Daarna kan worden gekeken welke maatregelen er eventueel worden getroffen. Allereerst is dus detectie nodig in een zeer vroeg stadium, als er nog slechts sprake is van een intentie en nog niet van een concreet gevaar. We spreken dan ook over potentieel gewelddadige eenlingen (PGE). Mensen dus die de intentie en de potentie hebben om over te gaan tot geweld. Zoals gezegd, kunnen potentieel gewelddadige eenlingen zich manifesteren in vele gedaanten: als een zogenoemde straattaaldreiger, als een verwarde of gefixeerde eenling, als een zogenoemde systeemhater1 of als een ideologisch geradicaliseerde eenling. Laatstgenoemde categorie valt onder de noemer terrorisme.2 Dat is niet vanzelfsprekend het geval voor de eerste drie categorien. Wat de drie laatste catego- De laatste tijd staan gewelddadige eenlingen sterk in de belangstelling. Ze halen het nieuws door aanslagen, geweldsincidenten of bedreigingen van burgemeesters en politici. Wie zijn die mensen precies? Wat beweegt hen? En welke type gewelddadige eenlingen zijn er allemaal? 1 Uit onderzoek blijkt dat het merendeel (zon 60%) van de bedreigingen aan het adres van politici en andere publieke personen afkomstig is van jongeren (vooral jongens) in de leeftijd van 10-16 jaar. Deze zogenaamde straattaaldreigers uiten hun dreigementen meestal via het internet, sociale media of straattaal. Het achterliggende motief is vaak frustratie of verveling. De jongeren die deze dreigementen uiten zijn zich in de meeste gevallen niet bewust van het feit dat dreigen strafbaar is (art. 285 Wetboek van Strafrecht). 2 Geradicaliseerde eenlingen is n van de prioritaire themas in de Nationale Contraterrorismestrategie 2011-2015. Uit recente dreigingsanalyses blijkt bovendien dat het risico dat van deze groep uitgaat (mede dankzij de ontwikkelingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten) in de nabije toekomst kan toenemen. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 5 Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid 6. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Om de beleidsmatige aanpak rond dit onderwerp vorm te geven, wordt er onderscheid gemaakt tussen zogenoemde gekende en ongekende dreigers. Een gekende dreiger is het type (gewelddadige) eenling dat zijn grief of krenking al n of meerdere malen kenbaar heeft gemaakt, bijvoorbeeld door middel van het schrijven van een brief, een bedreiging op internet of het stellen van een symbolische daad.3 Deze personen hebben al de nodige aandacht van de daartoe bevoegde instanties. Voor deze groep is een specifieke aanpak vereist: het gaat om maatregelen die uiteenlopen van confronterende gesprekken en zorgtrajecten, tot inlichtingenvergaring en arrestaties. Voor de andere groep (gewelddadige) eenlingen, de ongekende dreigers, is een andere aanpak vereist, die zich in eerste instantie richt op het detecteren van deze personen. Ongekende dreigers zijn personen die hun grief of krenking nooit eerder publiekelijk hebben geuit. Deze groep is logischerwijs zeer moeilijke te detecteren. De inspanningen om dit type dreigers in beeld te krijgen, bestaan dan ook veelal uit het vergroten van de awareness bij personen in hun directe omgeving. Daarbij gaat het om familieleden, omwonenden en kennissen (dus: burgers in algemene zin), maar vooral aan zogenoemde eerstelijnsprofessionals: docenten, zorgverleners, welzijnswerkers, wijkagenten etc. De aanname bij de laatste groep is dat zij eerder dan andere professionals in aanraking zullen komen met (potentieel) gewelddadige eenlingen en het verhogen van de awareness onder deze professionals de moeite loont. Onderstaand wordt dit schematisch weergegeven. Aanpak De aanpak van de overheid is erop gericht zoveel mogelijk (potentieel) gewelddadige eenlingen van de categorie ongekend naar de categorie gekend te krijgen, onder andere door middel van verhoogde awareness onder diverse groepen professionals. De pijlen in het schema illustreren dit. Zodra een gewelddadige eenling eenmaal gekend is, is het mogelijk om concrete maatregelen te nemen indien hier, na analyse en risicotaxatie, aanleiding toe is. Het verhogen van awareness is dus een methode om de categorie ongekende dreigers te verkleinen en de categorie gekende dreigers te vergroten. De beleidsmatige aanpak voor (potentieel) gewelddadige eenlingen bestaat uit vijf sporen, die voortkomen uit de genoemde onderverdeling in categorien PGEs. 1.Awareness-verhogende maatregelen gericht op de groep ongekende dreigers, zoals multidisciplinaire trainingen onder eerstelijns professionals en het bevorderen van structurele informatie-uitwisseling tussen (overheids-)instanties. 2.Verdere professionalisering en validering van risicotaxatie-instrumenten, zodat nog beter kan worden vastgesteld in hoeverre er sprake is van een mogelijke PGE en welke individuele maatregelen nodig zijn. 3.Individuele maatregelen gericht op de groep gekende dreigers, zoals (confronterende) gesprekken, individuele zorgtrajecten of gerichte inlichtingenvergaring. 4.Het beperken van de toegang tot middelen waarmee gewelddadige eenlingen (gekend of ongekend) hun intenties kunnen omzetten in daden, zoals wapens, munitie, explosieven of specifieke websites. 5.Het zorg dragen voor een effectieve opvolgingsstruc- tuur voor meldingen die voortkomen uit de verhoogde awareness onder personen in de directe omgeving, bijvoorbeeld door op structurele basis informatie uit te wisselen tussen verschillende disciplines op lokaal en nationaal niveau (zorg, welzijn, onderwijs en veiligheid) Geradicaliseerde eenlingen De problematiek van geradicaliseerde eenlingen eenlingen die handelen vanuit een terroristisch oogmerk, in het buitenland vaak lone wolves genoemd is de afgelopen jaren ook internationaal prominent op de agenda gekomen. Veel landen worstelen met de operationalisering van dit relatief nieuwe veiligheids- vraagstuk. Men beperkt zich vaak tot de categorie Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 20136 3 Te denken valt aan de gooier van de waxinelichtjeshouder naar de Gouden Koets tijdens Prinsjesdag 2010, de Damschreeuwer die op 4 mei 2011 de Nationale Dodenherdenking verstoorde, of de verwarde man die op 3 september 2011 het podium beklom van een concert waarbij koningin Beatrix aanwezig was. 7. Op 20 juni jl. organiseerde de NCTV een congres over potentieel gewelddadige eenlingen, waarbij multidisciplinaire samenwerking (tussen zorg, politie, gemeenten en andere partijen) een van de onderwerpen was. Centraal stond de presentatie van een drietal onderzoeken dat in opdracht van de NCTV is verricht. Het eerste onderzoek, van de Universiteit Tilburg, richtte zich op de talrijke risicotaxatiemodellen die wereldwijd bestaan, met als doel het in Nederland gebruikte model verder te perfectioneren. Het onderzoek beoogde de bestaande risicotaxatiemodellen te beoordelen op geschiktheid om de (potentile) dreiging die uitgaat van specifieke personen tijdig en juist in te schatten. Dit biedt vervolgens een basis voor het type (gentegreerde) behandeling of aanpak dat iemand behoeft. Het tweede onderzoek van de Universiteit Leiden stelde het verschijnsel systeemhaat centraal, in relatie tot de talrijke complottheorien die op het internet rondgaan. Dit onderzoek loopt momenteel nog en wordt naar verwachting in 2014 afgerond. De basisvraag bij dit onderzoek is of complottheorien, verdachtmakingen en bedreigingen aan het adres van de overheid en diens vertegenwoordigers het vertrouwen in het bevoegd gezag op de langere termijn uithollen en daarmee wellicht een voedingsbodem vormen voor mogelijke acties door gewelddadige eenlingen. Het derde onderzoek betrof een terreinverkenning in de neurobiologie door onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen (zie elders in dit blad). Dit onderzoek richtte zich op de samenhang tussen neurobiologische reacties en stresssituaties, bijvoorbeeld een concrete bedreiging, en voegde een nieuw (vierde) element toe aan de klassieke onderverdeling Freeze/Fight/Flight: het element Focus. Focus zou een uitgestelde Fight-reactie zijn en mogelijk een indicatie van gewelddadig gedrag in de toekomst. Omdat deze bevinding betrekkelijk nieuw is, verdient het verdere verdieping in de vorm van voortgezet wetenschappelijk onderzoek. Wat de drie onderzoeken met elkaar gemeen hebben is dat ze verder bijdragen aan het inzicht in de maatschappelijke en psychologische processen die kunnen leiden tot potentieel gewelddadig gedrag door eenlingen. De aanwezige eerstelijnsprofessionals zagen in deze onderzoeken diverse aanknopingspunten om de mogelijkheden van tijdige detectie van potentieel gewelddadige eenlingen te vergroten. Men was het er overigens over eens dat realisme geboden is wat betreft de verwachtingen: het zal onmogelijk zijn om potentieel gewelddadige eenlingen in alle gevallen tijdig te onderkennen en te stoppen. Het congres toonde aan dat wetenschap, beleid en uitvoering nauw samenwerken om de risicos op zijn minst te verkleinen. politiek-religieus genspireerde eenlingen, waarbij wel onderscheid wordt gemaakt tussen zogenoemde lone operators (wel verbonden met en/of aangestuurd door terroristische netwerken/organisaties) en lone wolves, die uitsluitend ideologisch genspireerd worden maar solistisch handelen. Andere landen, waaronder Nederland, zijn bezig de aanpak te verbreden, zodat ook gewelddadige eenlingen die een minder helder ideologisch uitgekristalliseerd motief hebben, in het vizier genomen kunnen worden. Tot slot gaan er steeds meer stemmen op om de term lone wolves zoveel mogelijk te vermijden. Er zou een onbedoeld herosch, en daarmee wellicht inspirerend, effect van uitgaan op individuen die zich zelf in een radicaliseringsproces bevinden. Zorg, politie en wetenschap Een element dat de laatste tijd sterk in de belangstelling staat, is de samenwerking tussen geestelijke gezond- heidszorg en de politie bij een tijdige aanpak/detectie van potentieel gewelddadige eenlingen. Waar de zorg eenlingen vooral benadert vanuit curatief oogpunt (en de eigen veiligheid van de clint en diens directe omgeving centraal stelt), doet de politie dat primair met het oog op openbare orde en veiligheid. De ervaring leert dat beide werelden veel van elkaar kunnen leren. Er wordt momenteel veel genvesteerd in het tijdig delen van informatie, op basis van wederzijds vertrouwen en toegevoegde waarde voor beide partijen. Dat levert de eerste resultaten op. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 7 8. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid drs Inti A. Brazi, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour, Pompestichting, Nijmegen drs Noemi Kwaks, Onderwijsinstituut voor psychologie en kunstmatige intelli- gentie, Radboud Universiteit Nijmegen dr Erik Bulten, Pompestichting prof. dr. Karin Roelofs, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour, Pompestichting, Nijmegen Freeze-fight-flightreacties bij plegers en slachtoffers van gewelddadige aanslagen en slachtoffers van gewelddadige aanslagen in de periode vr, tijdens en na de aanslag. De vraag was ook om het onderzoek sterk te richten op de aanslagen gepleegd door de GGE. Plegers van gewelddadige aanslagen De aanslag die de GGE pleegt is een zeer ernstige vorm van agressie. Bij het verklaren van agressief gedrag is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen twee vormen van agressie. Ten eerste agressie die automatisch optreedt als reactie op de omgeving. Dit wordt ook wel reactieve agressie genoemd en een tweede vorm waarbij agressie doelgericht en gepland wordt ingezet (instrumentele agressie). In het rapport wordt de rol van freeze-fight-flight reacties bij beide vormen van agressie toegelicht. De resultaten van een literatuurstudie geven aan dat de concepten freeze- fight-flight genoeg houvast bieden voor het begrijpen van reactief agressief gedrag. De GGE kenmerkt zich echter niet door reactieve agressie maar door instrumentele agressie. De agressie wordt immers gericht en gepland ingezet om een doel te bereiken. Het instrumentele agressieve gedrag van de GGE in de fase voorafgaand aan de aanslag wordt niet voldoende verklaard door de concepten freeze-fight-flight. Er is weliswaar een sprake van vechtgedrag, maar dit agressieve gedrag vertoont veel meer overeenkomsten met instrumentele agressie dan met het (reactieve) fightgedrag. Om het gedrag van de GGE te beschrijven bleek het nodig een ander concept te introduceren, genaamd focus. Focus duidt op een fase van doelgericht plannen, rigiditeit en een verhoogde fixatie op een Het is bekend dat bij blootstelling aan een bedreigende situatie een serie neurale en hormonale mechanismen geactiveerd wordt. Deze mechanismen maken het mogelijk dat iemand kan vechten of te vluchten bij dreiging van gevaar. Deze basale afweermechanismen zijn voor een deel genetische bepaald, maar worden ook door omgevingsfactoren benvloed. En van de meest bekende afweermechanismen is de zogenaamde fight-or-flightrespons, waarbij het organisme automatisch dan wel gepland overgaat tot vechten of vluchten. We weten inmiddels ook dat voorafgaand aan fight-or- flight, er een reactie optreedt die bekend staat als de freezereactie. Freeze wordt gekenmerkt door een verlaagde hartslag en bewegingsloosheid. Tijdens deze freezereactie is het individu erg oplettend; er wordt een inschatting van het risico gemaakt1 . Als er in deze processen iets niet goed gaat kan dat leiden tot overmatige inzet van agressie of te heftige angstreacties. Hoewel freeze-fight-flightgedragingen de belangrijkste defensieve reacties zijn bij zowel mensen als dieren, is er toch weinig bekend over de rol van deze reacties bij slachtoffers en daders van gewelddadige aanslagen. Volgens de NCTV zou het vergroten van de kennis over de freeze-fight-or-flightrespons mogelijk aanknopingspunten kunnen bieden voor het beleid ten aanzien van ernstige geweldsaanslagen. Met dit doel heeft het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) opdracht gegeven voor het uitvoeren van een literatuurstudie en een experimentele studie naar de mogelijke rol van freeze-fight-flightreacties bij plegers Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 20138 De aanslag op het World Trade Center in New York en de verschillende gewelddadige aanslagen die daarop volgden, hebben internationaal geleid tot een verhoogde bewustwording van de aanwezigheid van terroristische dreiging. Ook het belang om de nationale veiligheid te waarborgen kreeg in de afgelopen jaren toegenomen aandacht. Hoewel men in eerste instantie misschien geneigd is om de term gewelddadige aanslag te koppelen aan grote organisaties and extremistische groeperingen, zijn er afgelopen jaren ook aanslagen gepleegd door de zogenaamde gewelddadige geradicaliseerde eenlingen (GGEs). Deze mensen maken geen deel (meer) uit van een groepering en voeren solistisch aanslagen uit. Om beleid te kunnen maken voor terrorismebestrijding is er behoefte aan inzicht in de eigenschappen en het gedrag van deze GGEs, maar ook in die van slachtoffers als reactie op een aanslag. 1 M.A. Hagenaars, J. Stins en K. Roelofs, Aversive life events enhance human freezing responses, in: Journal of Experimental Psychology: General, 141 (2012) , 98-105. 9. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 9 vastomlijnd doel. Focus wordt daarbij gefaciliteerd door processen van isolatie en radicalisering die voorafgaan aan de aanslag. Figuur 1 geeft een schematische samenvatting weer van de dynamische samenhang tussen freeze-fight-flight-en-focusreacties. Bij de GGE zou focus zich kunnen uiten door toenemende radicalisering en sociale isolatie. Er ontstaat een steeds sterkere en eenzijdige fixatie op het doel dat wordt nagestreefd en het verkrijgen van steeds speci- fiekere informatie over wat dat doel dichterbij brengt. Er is daarom sprake van een sterke cognitieve controle. Ze laten zicht niet afleiden van het doel. Natuurlijk spelen psychiatrische problemen vaak ook een rol bij GGEs, maar de psychiatrische stoornissen zijn dusdanig divers dat ze onvoldoende verklaring bieden voor het gedrag dat de GGE kenmerkt voorafgaand aan de aanslag. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of het concept focus meer houvast biedt. Zo zijn er nog geen vragenlijsten ontwikkeld waarmee dit concept gemeten zou kunnen worden. In dit onderzoek is wel een eerste aanzet gegeven om het focus concept in een experimentele setting meetbaar te maken. Het rapport beschrijft een onderzoek bij gewelddadige delinquenten die relatief hoog scoren op instrumentele agressie dan wel reactieve agressie. Bij de instrumentele agressiegroep zagen we dat emoties veel minder invloed hadden op doelgericht gedrag. Deze effecten waren met name aanwezig bij gewelddadige delinquenten die hoge scores hadden op instrumentele agressie in combinatie met lage scores op angst. Deze eerste empirische verkenning biedt een experimenteel model voor de verhoogde focus en het doelgerichte gedrag die bij de GGE een rol lijken te spelen. Samengevat, de oorspronkelijke opdracht was om te onderzoeken of de freeze-fight-or-flightrespons aanknopingspunten zou kunnen bieden om op onderdelen het gedrag van de GGE beter te begrijpen en/of deze responsen relevant zouden kunnen zijn voor het beleid ten aanzien van ernstige geweldsaanslagen. Zoals uit het voorafgaande blijkt, is de kennis over freeze-fight-or-flightrespons hiervoor nauwelijks bruikbaar. Daarom is het focusconcept gentroduceerd. Slachtoffers van gewelddadige aanslagen In het geval van slachtoffers bieden freeze-fight-flight- en-focusgedragingen wel een verklaring voor gedrag tijdens en na de aanslag. Bij slachtoffers van een aanslag spelen freeze-fight-flightreacties een grote rol in alle verschillende fasen (voor, tijdens en na de aanslag) van de aanslag. Deze neigingen zijn reeds voor de aanslag aanwezig en worden gevormd door een aantal factoren, zoals het meemaken van eerdere traumatische gebeurtenissen, maar ook neurobiologische en persoonlijkheidskenmerken. Tijdens de aanslag spelen freeze-fight-flightreacties een grote rol. Het organisme kan reageren met freeze en later fight of flight, waarna deze reacties elkaar af kunnen wisselen en langer of korter kunnen duren, naar gelang de situatie. Na de aanslag is er nog steeds sprake van freeze-fight-flightreacties, deels automatisch (als reactie op dingen die aan de aanslag doen denken) en deels gecontroleerd (met als doel de herinnering aan de aanslag te vermijden). Freeze-fight-flightresponsen zijn vaak functioneel. Echter wanneer ze voortduren tot na de aanslag en elkaar niet flexibel afwisselen, kunnen ze leiden tot psychische problemen zoals posttraumatische stress stoornis. Het rapport doet aanbevelingen voor een gezond herstel na een trauma, hetgeen bestaat uit een balans tussen freeze-fight-flight aan de ene kant en gecontroleerd toenaderings- of herstelgedrag aan de andere kant. Bij een relatief kleine groep slachtoffers, bij wie er geen sprake is van een afwisseling van freeze-fight-flight- gedrag en gecontroleerd herstelgedrag, lijken andere processen een rol te spelen. Deze groep slachtoffers toont gedrag dat overeenkomsten vertoont met focusgedrag van de GGE: een fixatie op de aanslag met een rigide perceptie van acute dreiging en geassocieerd doelbewust eenzijdig gedrag. Ook dit gedrag staat herstel in de weg2 . Slachtoffers van een aanslag lijken het best geholpen met steun in de verwerking van eventuele traumas, met name als er sprake is van een rigide fixatie op het trauma en een verhoogd vermij- dingsgedrag. Daarmee bieden freeze-fight-flightreacties handvatten voor het ontwikkelen van beleid voor slachtofferbegeleiding. Deze bijdrage is gebaseerd op het rapport De rol van freeze-fight- flightreacties bij plegers en slachtoffers van gewelddadige aanslagen, geschreven door I.A. Brazil, M. Hagenaars, V. Ly, N. Kwaks, S. Jellema, M. Vries, R. Verkes, E. Bulten, K. von BorriesK. Roelofs. 2 A. Ehlers en D.M. Clark, A cognitive model of posttraumatic stress disorder, in: Behavior Research and Therapy, 38 (2000), 319345. 10. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid prof. J. van Dijk, hoogleraar Communicatiewetenschap, Universiteit Twente lid van de Commissie Cohen (Project X Haren) Media en contraterrorisme In deze tijd waarin mediahypes steeds vaker voorkomen en krachtiger worden draaien dit soort gebeurtenissen steeds sneller uit op een hype. Deze wordt mede geschapen door de mensen zelf met hun sociale media en berichten op de mobiele telefoon. Media en hun ontvangers zwepen elkaar op in een cross-media hype. Filmpjes en geruchten uit sociale media en gemaakt of verspreid via de mobiele telefoon worden al te snel vertoond op TV. Sensatie en de angst niet als eerste te rapporteren zijn daarbij de drijfveer. Zo heeft het filmpje met de Nigeriaanse terrorist in Londen die met een druipende hakbijl in de hand de reden van zijn daad mocht uitleggen (oog om oog, tand om tand i.v.m. Afghanistan) niet alleen een schokkend maar ook een verkeerd effect gehad. Sommige Islamisten zagen hierin de bevestiging van hun zaak. Wanneer massamedia terroristen de kans geven hun zaak uit te leggen hebben zij tezamen met de door media versterkte angst dubbel succes. Het is een beproefde strategie van Al Qaida om videoboodschappen naar de massamedia te sturen. Een ander bekend negatief effect is de versteking van stereotypen en vijandbeelden, tegenwoordig vooral ten aanzien van moslims en de Islam. In Boston was een Saoedir ook de eerste verdachte. Positief is daarentegen veel aandacht voor het individuele leed van onschuldige slachtoffers. Dit is de grootste antireclame voor de terroristische daad. Hetzelfde geldt voor aandacht voor alle tegengebaren zoals stille marsen, kransen op straat, sterke toespraken van bestuurders en alle tekenen van: dit zal ons niet klein krijgen. Massamedia: hoe ver kan de reportage gaan? Terroristen zijn gericht op het verspreiden van angst onder de bevolking. Ongewild zijn de massamedia daarbij hun belangrijkste handlangers. Zij kunnen dat niet helemaal voorkomen. Dit is hun grote dilemma. Toch is er een wereld van verschil tussen een traditioneel massamedium als krant, radio en TV dat zo nuchter, onderbouwd en terughoudend mogelijk verslag probeert te doen van een terroristische aanslag en een medium dat emotioneel, zonder voldoende feitencontrole, met sensationele inhoud en zonder enige terughoudendheid het nieuws meteen brengt als het geproduceerd wordt. In het laatste geval is de kans groot dat de angst onder de bevolking onnodig versterkt wordt. Wat kunnen de massamedia het beste doen? In de eerste plaats moeten de massamedia oppassen als zij live verslaggeving bieden onder het label Braking News . Zij gaan dan al snel niet geverifieerde informatie doorgeven. Bij de aanslag in Boston dit jaar maakten zij aan de lopende band fouten met betrekking tot het aantal doden en gewonden, een vermeende aanslag in de JFK bibliotheek en de arrestatie van verdachten. Zij versloegen ook direct de paniekreacties van de autoriteiten zoals de sluiting van een vliegveld en een deel van het luchtruim, zware controles in de metro enzovoort. In Boston werd zo een ware oorlogstoestand door de autoriteiten zelf gecreerd die vermenigvuldigd werd door de massamedia, hongerig naar elk nieuwtje in hun live verslaggeving. Terwijl terughoudendheid en dubbel controleren voor je het nieuws brengt juist het devies zou moeten zijn. Massamedia zijn ongewild de belangrijkste verspreiders van angst onder de bevolking bij terroristische aanslagen. In plaats van zich te laten meevoeren in een maalstroom van geruchten zouden zij zich gereserveerder kunnen opstellen. Ook de autoriteiten moeten zich niet gek laten maken door de vermeende mogelijkheden van de sociale media bij contraterrorisme. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201310 11. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 11 Twijfelachtig zijn daarentegen de oproepen van autoriteiten om via de massamedia mensen naar tips te vragen en zelfs naar daders te laten zoeken zonder heel specifieke opsporingsinformatie te geven. Via de sociale media kan dit ontaarden in een soort heksenjachten. Die passen al snel in de stereotype vijandbeelden. In Boston werden aanvankelijk de verkeerde verdachten aangegeven. Er kwamen honderdduizenden tips, fotos en filmpjes binnen die de politie niet of nauwelijks kon verwerken. Ze hebben hen wel enigszins geholpen in dit geval, maar het is steeds de vraag of eigen recherchewerk niet sneller en doeltreffender is. De politie heeft nog niet de middelen om snel het kaf van het koren te scheiden. Hiermee komen we bij de rol van de sociale media in contraterrorisme. Sociale media: een gemengde zegen Sociale media spelen een steeds belangrijkere rol in de crisiscommunicatie. Zij zijn hierbij een gemengde zegen. Aan de ene kant kunnen zowel de bevolking als de autoriteiten elkaar hiermee zeer snel en doeltreffend informeren. Potentile slachtoffers melden hun familie en bekenden dat zij veilig zijn. Autoriteiten geven actuele en betrouwbare informatie. Aan de andere kant is de informatie in sociale media voor het overgrote deel gehaast en onbetrouwbaar. Zij creren een enorme informatieoverdaad vol met speculatie, geruchten en misinformatie. Op de dag van de aanslagen in Boston en in Londen werden miljoenen Tweets en Facebook- berichten gegenereerd. In Boston kwamen meteen tien verschillende hashtags waarin de berichten verzameld werden. In noodsituaties weet de bevolking onjuiste geruchten meestal snel te corrigeren via sociale media, maar in Boston was dit een onbegonnen zaak. Tientallen geruchten werden tegelijkertijd verspreid door zowel sociale als massamedia. De politie van Boston deed zijn uiterste best misinformatie te corrigeren via Twitter. Zij deed op dit medium ook twee keer een informatieverzoek aan de bevolking. De eerste keer om filmpjes van het parcours vlak bij de aanslag en de tweede keer om algemene tips van de bevolking. Hierop kwamen 300.000 reacties. Het op deze wijze inzetten van de bevolking bij de opsporing vormt eveneens een tweesnijdend zwaard. Het kan de gouden tip bevatten, maar het kan ook een volgende lawine aan geruchten, heksenjachten en uitingen van discriminatie in gang zetten. Autoriteiten moeten beseffen dat zij geen enkele greep hebben op het vervolg. Bij massamedia kan men nog min of meer verantwoordelijke journalisten aanspreken, bij sociale media is dat niet het geval. Het beste advies aan de autoriteiten is dat zij zichzelf moeten blijven, op hun eigen recherchewerk en routines vertrouwen en slechts heel gericht om steun van de bevolking moeten vragen. Opsporing Verzocht komt immers ook niet met ongerichte vragen. Dezelfde houding zouden de autoriteiten moeten aannemen bij informatie contra terrorisme in de sociale media. Het is zaak hier een baken van rust en betrouw- baarheid te worden in de geruchtenstroom. Creer direct een hashtag op Twitter en een Facebook pagina en maak hier reclame voor. Geef op deze adressen alleen de meest cruciale informatie die zoveel mogelijk gerust stelt. Corrigeer feitelijk de belangrijkste onjuistheden. Verwijs alleen naar betrouwbare websites met aanvul- lende informatie. Ga niet in discussie. Verkondig exact hetzelfde in de massamedia. Dit is de enige manier om overeind te blijven in het cross-mediale geweld van de golf van berichtgeving rond terroristische aanslagen. 12. Hans de Wit, hoofd CT-Infobox CT-Infobox: Out of the box-denken in de inlichtingen- en opsporingsinformatie kon dit samenwerkingsverband niet optimaal functioneren. Om deze problemen op te lossen ontstond de idee voor een CT-Infobox, dat op 1 juli 2004 werd gehuisvest bij de AIVD. Al snel sloten de Immigratie- en Naturalisatie- dienst (IND), de Militaire Inlichtingen- en Veiligheids- dienst (MIVD) en in latere instantie ook de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), de Konin- klijke Marechaussee, Financial Intelligence Unit (FIU) en Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zich hierbij aan. De CT-Infobox valt onder het regime van de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV) 2002. Deze noodzakelijk ophanging aan de WIV leverde in het begin spanning op; de partners ervoeren de positie van de AIVD te zeer als leidend. De CT-Infobox moest immers een praktische samenwerking zijn op voet van gelijkwaardigheid en onder erkenning van ieders bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD)4 was van mening dat er een adequate wettelijke basis moest komen, met gelijkwaardigheid van de partners. Die basis komt er binnenkort, in de vorm van een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB). Daarin is de gelijkwaardigheid vastgelegd van de deelnemende partijen in het Cordinerend Beraad, het sturingsorgaan van de CT-Infobox. Deze AMvB treedt naar alle waarschijnlijk- heid in 2016 in werking. De AMvB kan worden beschouwd als de formele bevestiging van een reeds bestaande situatie. De CT-Infobox heeft zich inmiddels in goede harmonie ontwikkeld tot een praktisch en gelijkwaardig samenwerkingsverband. Die gelijkwaardigheid is een noodzakelijke voorwaarde voor succesvol samenwerken tussen diensten, evenals het hebben van n gezamenlijk doel, het elkaar vertrouwen en het willen en durven delen van informatie.5 Inleiding Door de aanslagen in 2001 en 2004 kwam de bestrijding van terrorisme in Nederland hoog op de politieke agenda te staan. Er werd fors genvesteerd, hetgeen leidde tot een breed scala aan anti-terrorismemaat- regelen. Een van die maatregelen was de oprichting van de Contra-Terrorisme-Informatiebox, kortweg de CT-Infobox1 . De laatste jaren is de aandacht van politiek, bestuur en samenleving voor radicalisering afgenomen,2 ondanks het gegeven dat Nederland in de ogen van jihadisten nog steeds een legitiem doelwit is, een land waarin moslims worden gediscrimineerd en hun geloof geregeld wordt beledigd. Afgelopen periode kwam de terrorismebestrijding en dus ook de CT-Infobox weer in een hernieuwde belangstelling te staan. Oorzaak: de toenemende signalen in de afgelopen periode van radicalisering van jongeren in Nederland, de Arabische opstanden en de jihadgang naar landen in Afrika en het Midden-Oosten, met name naar Syri. Met het oog op de veiligheidsrisicos voor Nederland moest de Nationaal Cordinator Terrorismebestrijding en Veilig- heid (NCTV) daarom op 13 maart 2013 het dreigingsniveau verhogen van beperkt naar substantieel.3 Achtergrond Na de aanslagen in Madrid in maart 2004 kondigde het kabinet aan dat personen die op enigerlei wijze in verband konden worden gebracht met terroristische activiteiten of ondersteuning daarvan, met een verhoogde inzet in het oog dienden te worden gehouden. Dit voornemen leidde begin april 2004 tot de oprichting van een zogeheten Analytische Cel. Het betrof hier een bij het (toen nog) Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) ondergebracht samenwerkingsverband van het Openbaar Ministerie (OM), de politie en de Algemene Inlichtingen- en veiligheidsdienst (AIVD). Door de wettelijke bepaalde scheiding van Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201312 1 Een samenwerkingsverband van de AIVD, Nationale Politie, IND, MIVD, FIOD, Kmar, FIU, Inspectie SZW, NCTV en OM. 2 Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 32, maart 2013. 3 De verhoging betekent dat de NCTV de kans op een aanslag in Nederland reel acht. 4 De commissie die erop toe ziet dat de CT-Infobox zijn taken rechtmatig uitvoert. 5 Zie ook het evaluatieonderzoek Projectgroep Emergo (Gezamenlijke aanpak zware/georganiseerde criminaliteit in hart Amsterdam 2011) Nodal Governance . Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid 13. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 13 Werkwijze en meerwaarde De CT-Infobox is een uniek samenwerkingsverband van partners. Het is de enige plaats in Nederland waar target-gerelateerde informatie over terrorisme en expertise vanuit de verschillende organisaties bij elkaar komt. De kracht van de Box is dat zij rechtstreeks toegang heeft tot een zeer groot aantal bestanden, waaronder alle relevante registraties van de aangesloten partners. Bovendien zijn de experts van de samenwerkende partijen bij elkaar gehuisvest, zodat optimaal gebruik kan worden gemaakt van informatie, kennis/ expertise en bevoegdheden. De CT Infobox werkt altijd persoonsgericht en naar aanleiding van n of meer risicopersonen die door een van de deelnemende organisaties is ingebracht. De CT-Infobox doet geen zelfstandige onderzoeken en gebruikt geen bijzondere inlichtingenmiddelen of opsporingsbevoegdheden. Na aanmelding door een partnerdienst bij de CT-Infobox van een persoon die te relateren is aan terrorisme, wordt alle informatie over betrokkene bijeengebracht vanuit de veelheid aan beschikbare systemen van de samenwerkende partners. De aangetroffen informatie wordt opgeslagen in een gesloten database, die uitsluitend toegankelijk is voor medewerkers van de CT-Infobox. Soms hebben verschillende partners een stukje informatie waar zij hun bedenkingen bij hebben, waardoor zij het moeilijk kunnen taxeren en duiden. Met stukjes informatie van andere partners daarbij opgeteld, kan de beschikbare informatie wel net genoeg zijn om een signaal of zelfs dreiging te onderkennen. Onderlinge, tot dan toe verborgen verbanden worden op die manier zichtbaar. Ook wordt duidelijk welke informatie van belang is voor een specifieke organisatie. Output/Advisering Ten behoeve van advisering vindt vervolgens op basis van de aanwezige multidisciplinaire expertise een analyse van de informatie plaats. Verschillende specialisten in de CT Infobox kijken daarbij naar de mogelijkheden vanuit verschillende perspectieven om de risicos die uitgaan van de betreffende persoon te verkleinen of weg te nemen: inlichtingenmatig, vreemdelingrechtelijk, strafrechtelijk, fiscaalrechtelijk en/of bestuurlijk. Met deze aanpak wordt het mogelijk om tot afgewogen adviezen te komen aan de deelnemende organisaties, vaak over een vervolgaanpak. De CT-Infobox brengt twee soorten adviezen uit aan de samenwerkingspartners. - Verstrekkingsadvies Als een organisatie over informatie blijkt te beschikken die voor n van de andere organisaties van belang kan zijn, adviseert de CT-Infobox deze gegevens uit te wisselen met n of meer organisaties op basis van de daarvoor geldende regels. - Attenderingsadvies Dit advies is gericht op een mogelijke aanpak, specifiek toegesneden op de aard van de betrokken organisatie. Hierbij gaat het om adviezen voor het starten van een onderzoek: inlichtingenmatig, opsporingsmatig, financieel-informatief en/of vreemdelingrechtelijk. Bij vreemdelingrechtelijke advisering gaat het bijvoorbeeld om een advies om een verblijfsvergunning te weigeren, in te trekken of niet te verlengen, het ongewenst verklaren en het weigeren, dan wel intrekken van het Neder- landerschap zodat in een vroeg stadium plannen van terroristen verstoord en misschien zelfs voorkomen kan worden. Ook in het kader van vroegtijdig ingrijpen en voorkomen adviseert de CT-Infobox over een persoonsgerichte aanpak aan de NCTV. Deze aanpak was in het verleden uitsluitend gericht op het verstoren door bijvoorbeeld het opvallend in de gaten houden van een persoon. Doel daarbij is dat het voor betrokkene en zijn omgeving duidelijk wordt dat hij overheidsaandacht geniet, waardoor hij belemmerd of op zn minst geremd word om zich in te laten met terrorismegerelateerde zaken.6 Tegenwoordig is dit advies niet beperkt tot het voor de voeten lopen van een persoon van wie een (terroristische) dreiging uitgaat. Ook een benadering vanuit sociaal, maatschappelijk en/of psychologisch perspectief, bedoeld om deradicalisering van zon persoon te bevorderen, behoort thans tot de mogelijkheden. Gedacht kan worden aan aandacht voor zaken als scholing, huisvesting, werk en eventueel (geestelijke) zorg. Deze aanpak is maatwerk en kent als uitgangspunt dat de bewuste persoon zo snel mogelijk een regulier leven kan opbouwen. 6 Door (rechts)wetenschappers ook wel aangeduid als bestuurlijk pesten. Bloemenhulde voor slachtoffers bomaanslag Boston marathon 14. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid speelt bij contraterrorismemaatregelen tegen individuen. Door samenwerking en informatie-uitwisseling tussen de betrokken partijen kan gericht worden over- gegaan tot vroegtijdig verstoren, het bevriezen van tegoeden, gericht optreden door politie of bijzondere(bijstands)eenheden, of andersoortige risico- reducerende maatregelen. De evaluatiecommissie stelt tevens dat de totstand- koming van de CT-Infobox een goed voorbeeld is van hoe binnen de veiligheidsketen een informatieknoop- punt kan worden opgezet. Zeker nu op meerdere plaatsen binnen de veiligheidsketen wordt nagedacht en gexperimenteerd met het opzetten van dergelijke knooppunten, verdient het aanbeveling om de ervaringen van de CT-Infobox hierin mee te nemen.10 Kernboodschap van de uiteindelijke evaluatie in 2011 is dat het Nederlandse antiterrorismebeleid degelijk en deugdelijk genoemd mag worden, maar niet in beton is gegoten. De aanpak van terrorisme in Nederland past zich aan op basis van de ontwikkeling van het fenomeen, lessen uit de praktijk, rechtelijke toetsing en kritieken uit de maatschappij. Ook de CT-Infobox beweegt uiteraard mee met de maatschappelijke ontwikkelingen. Ontwikkelingen en toekomst Uit de Nationale contraterrorismestrategie blijkt verder dat Nederland als open samenleving kwetsbaar blijft voor alle mondiale ontwikkelingen die een relatie hebben met terrorisme. In jihadistische kringen geldt Nederland nog steeds als een legitiem doelwit. Tot voor kort richtte de CT Infobox zich dan ook met name op het jihadisme en het maken van degelijke zeer uitge- breide analyses. De Box heeft inmiddels terrorisme in de breedte als aandachtspunt. Maar ook kan de CT-Infobox op verzoek van n van de partners worden ingezet bij incidenten of calamiteiten. Binnen enkele uren adviseert zij dan op basis waarvan de aanvrager kan besluiten tot de juiste aanpak of inzet. Volgens de Nationale contraterrorismestrategie 2011-2015 zien we ook ontwikkelingen in binnen- en buitenland die extra aandacht rechtvaardigen voor de aanpak van geradicaliseerde eenlingen, in de media ook wel lone wolves genoemd.11 Niet altijd is duidelijk of de Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201314 Bij haar advisering heeft de CT-Infobox in de afgelopen periode een efficiencyslag gemaakt door verdere standaardisatie, verkorting van het analysetraject en investeringen in ICT waaronder het via een zoekschil ontsluiten van informatie van verschillende partners, waardoor het zoeken wordt vereenvoudigd en het analyseren een stuk sneller kan worden uitgevoerd. Effecten en evaluaties CT Infobox De CT Infobox heeft in de afgelopen negen jaar honderden adviezen uitgebracht. Verreweg de meeste adviezen worden opgevolgd. De meest tastbare successen liggen in de vreemdelingrechtelijke aanpak van personen. Het feit dat medewerkers van verschillende diensten gezamenlijk, multidisciplinair onderzoek doen, vormt volgens de partners op zich al een belangrijke meerwaarde. Gebruikmaken van elkaars kennis, expertise, informatie en bevoegdheden uiteraard met inachtneming van de voor die instantie geldende wettelijke bepalingen bevordert de professionaliteit en de samenwerking op CT-gebied. Uit rapportages over het functioneren van de CT-Infobox komt een overwegend positief beeld over het samenwerkingsverband naar voren. Zo stelde de Commissie van Toezicht betreffende Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) in 2007 dat de CT-Infobox van nut is voor het onderzoeksterrein islamistisch terrorisme/radicalisme, waarop verschillende diensten actief zijn, waardoor er voor de noodzakelijke afstemming moet worden gezorgd. De CT-Infobox voorziet volgens de CTIVD in deze afstemming. Alle maatregelen die de afgelopen jaren zijn genomen in het kader van de terrorismebestrijding zijn in opdracht van de Tweede Kamer in onderlinge samenhang gevalueerd op basis van het rapport van de commissie Suyver.7 De CT-Infobox is in deze evaluatie meegenomen.8 De Commissie Suyver constateert dat de CT-Infobox een belangrijk en nuttig instrument is in de samenwerking tussen de verschillende spelers op het veld. De Commissie heeft de indruk dat in de praktijk veel afstemmingsproblemen worden voorkomen, juist door het operationeel zijn van de CT-Infobox.9 In de Nationale contraterrorismestrategie 2011-2015, opgesteld onder leiding van de NCTV, wordt aangegeven dat de CT-Infobox in Nederland een belangrijke rol 7 Ingesteld n.a.v. de motie van Kamerlid Pechtold om na te gaan hoe de antiterrorismemaatregelen het beste kunnen worden gevalueerd. 8 Rapport Antiterrorismemaatregelen in Nederland in het eerste decennium van de 21e eeuw (januari 2011), Ministerie van Justitie en Veiligheid, publicatie-nr. 04126-6359. 9 Rapport Commissie evaluatie antiterrorismebeleid Naar een integrale evaluatie van antiterrorismemaatregelen (mei 2009) publicatie-nr. ibis-13174. 10 Rapport Antiterrorismemaatregelen in Nederland in het eerste decennium van de 21e eeuw. 11 Olslo/Utoya, Karst T. 15. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 15 aanvaller handelt of handelde uit ideologische motieven, of dat het gaat om iemand die verward is of andersoortige motieven heeft. Alleen waar het gaat om ideologische motieven is er een rol weggelegd voor de CT Infobox. De zogenoemde verwarden vallen binnen het project solistische dreigers van de Nationale Politie. Niemand wordt als terrorist geboren. Voordat iemand besluit een terroristische aanslag te plegen, ondergaat hij of zij een radicaliseringsproces waarbij onderweg meestal bepaalde signalen tot uiting komen. Vanuit dit standpunt zou het mogelijk zijn om preventief op te treden, op voorwaarde dat die signalen tijdig worden gedetecteerd. Het signaleren en vastleggen van informatie waardoor vroegtijdige detectie mogelijk is, is essentieel, maar tegelijk zeer moeilijk. Volgens de strategienota dient de CT-Infobox juist een belangrijke rol te spelen bij het initiren van maatregelen tegen individuen. In de CT-Infobox komt informatie samen van alle samenwerkende instanties met betrekking tot terrorisme en daaraan te relateren radicalisering. Daardoor kan in de Box een weloverwogen afweging gemaakt worden in de verschillende mogelijkheden om tegen een (potentile) terrorist op te treden. Een ontwikkeling die anno 2013 een rol speelt zijn de opstanden in Afrika en het Midden-Oosten (aanvankelijk optimistisch aangeduid als de Arabische Lente) en daarbij vooral de Nederlandse jihadgangers naar dit gebied. Uitreizigers kunnen in gebieden waar zij actief zijn westerse belangen schaden. Zij kunnen expertise en strijdervaring opdoen. Na terugkeer kunnen zij anderen inspireren tot radicalisering en jihadgang. Hoewel zeker niet alle terugkeerders voor dreiging zorgen, moet rekening worden gehouden met enkelingen die zeer radicaal, getraumatiseerd en in hoge mate geweldsbereid terugkomen. De aanpak van de problematiek van uitreizigers en terugkeerders is niet voorbehouden aan een of enkele overheidsinstanties. Intensieve samenwerking en gegevensuitwisseling tussen opsporings-, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, nationaal en internationaal is een absolute noodzaak. De CT-Infobox heeft hier een rol in. In de Box brengen alle deelnemende partners informatie over risicopersonen samen, om zo de meest effectieve interventiemogelijkheid te benutten.12 Het verder optimaliseren van de aanpak van de CT-Infobox heeft volgens de strategienota van de NCTV de komende jaren prioriteit. Hierbij zal dan niet alleen gekeken moeten worden naar het verder ontsluiten van de informatiesystemen van de betrokken partijen, teneinde vereenvoudigd zoeken en snellere analyses mogelijk te maken. Wat betreft de CT Infobox kan men ook denken aan snellere producten, zoals advisering over eventuele verstoringsmaatregelen bij geplande uitreizen naar strijdgebieden en advisering over persoonsgerichte aanpak bij terugkeerders. Daarnaast zou gedacht kunnen worden aan enige betrokkenheid van de CT-Infobox bij de ontwikkeling van een Passenger Information Unit in het licht van reisbewegingen en grensbewaking. Tot slot -Gezien vanuit het theoretisch perspectief en de praktijk, blijkt dat een samenwerkingsverband zoals de CT-Infobox een succes kan zijn. Randvoorwaardelijk is wel het hebben en het daadwerkelijk dragen van een gezamenlijk doel, samenwerken in vertrouwen, informatie willen delen en een juridische basis. Daarnaast het hebben van specialisten vanuit de verschillende organisaties en informatie op n locatie. -Kijkend naar de vele adviezen en de opvolging daarvan blijkt ook de CT-Infobox inhoudelijk zijn meerwaarde te hebben. -Ondanks de positieve evaluaties zal de CT-Infobox in ontwikkeling moeten blijven. Er zal genvesteerd dienen te worden in het doorontwikkelen van de hiervoor benodigde informatiehuishouding, onder meer door het stimuleren van het vastleggen van signalen, het ontsluiten van relevante bronnen en data-analyse. Kijkend naar de recente ontwikkeling op het vlak van radicalisering, de vele jihadgangers en de aanslag in Boston is de CT-Infobox niet meer weg te denken. Zoals voormalig minister Remkes op 18 maart 2005 in de Tweede Kamer zei: De bestrijding van terrorisme vergt de inzet van meerdere partijen en samenwerking daartussen. Geen enkele partij heeft daar het alleenrecht op. Integendeel. Intensieve samenwerking en gegevensuitwisseling binnen de wettelijke kaders die daarvoor gelden zijn absoluut noodzakelijk voor een effectieve aanpak van terrorisme. Het is vanuit deze gedachte dat de CT Infobox tot stand is gekomen. 12 Brief minister Opstelten aan Tweede Kamer d.d. 13 maart 2013. 16. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Nationaal Cordinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Lokale aanpak radicalisering en jihadgang waren tot nu toe daarin succesvol. Jihadgang is dan ook niet nieuw. Het aantal geslaagde reizen is dat wel. Deze Nederlandse jongens gaan weg als amateurs, maar kunnen terugkomen als professionals en dat baart veiligheidsdiensten grote zorgen. Mede daardoor is het dreigingsniveau in maart jongstleden verhoogd. Hoe we de risicos van uitreizigers en terugkeerders willen ondervangen is uiteengezet in de beleidsbrief van de Minister van Veiligheid en Justitie die het Dreigings- beeld Terrorisme Nederland (DTN32) begeleidde. De vele diensten die zich met terrorismebestrijding bezighouden hebben hun inzet gentensiveerd. Denk aan inlichtingenwerk, opsporing, vervolging, vreemdelingrechtelijke maatregelen alsook in grensbewaking en beveiliging. Maar er is ook hernieuwde aandacht voor de lokale bestuurlijke aanpak van jihadistische radicalisering, want niet iedereen die door het mondiaal jihadisme is genspireerd kan op bovenstaan- de manier worden aangepakt. De vraag die terrorisme- bestrijders bezighoudt, is hoe we de risicos die van deze individuen uitgaan zoveel mogelijk kunnen inperken (en daarmee aanslagen en jihadistische aanwas kunnen voorkomen). In essentie is de (lokale) aanpak van jihadistische radicalisering in het algemeen en jihadgang van en naar Syri in het bijzonder onder te verdelen in: preventie, detectie en interventie. Preventie Het voorkomen dat personen zich onderdeel gaan voelen van de jihadistische beweging (oftewel: radicalisering) is een zeer complexe onderneming, kent vele facetten die niet alleen op lokaal niveau te adresseren zijn n het is maar de vraag of individuele vaak digitale religieuze zoektochten vanuit de overheid te voorkomen zijn. Het is intussen duidelijk dat er geen uniek sociaal, etnisch, of psychologisch profiel bestaat van personen die radicaliseren. Er is geen directe link te leggen met socio-economische, pedago- gische of onderwijskundige achterstelling. De reden waarom iemand overtuigd raakt en zich inlaat met de jihadistische beweging hangt sterk af van de persoon- De reden dat Nederlandse jongeren die naar Syri zijn vertrokken zich bij dergelijke strijdgroepen willen aansluiten, en niet bij de door de internationale gemeenschap gesteunde Syrische oppositie, is dat ook zij zichzelf als onderdeel zien van de mondiale jihadistische beweging (waarvan Al Qaida de meest bekende uiting is). Sommige jongens (en soms ook meisjes) begeven zich al jaren in deze ideologische kringen, anderen slechts enkele weken voor vertrek. Personen in deze beweging beschouwen zichzelf als de enige ware gelovigen, die een individuele verplichting hebben de islam te verdedigen tegen een wereldwijd front van islamvijandige afvallige leiders, verraders, sjiieten, Amerikanen, Joden en al hun bondgenoten. De verplichting kan volgens hen ingevuld worden door prediking, vorming en opvoeding, maar zich voegen bij (en sneuvelen in) de gewapende strijd in oorlogs- gebieden is voor hen het meest nastrevenswaardige. Voor de dreigingsinschatting is een aantal dingen complex: het is niet altijd gemakkelijk te onderkennen wie zich onderdeel vindt van deze beweging, bovendien is niet altijd duidelijk wie geweld legitimeert en wie daadwerkelijk geweldsbereid is. Daarbij komt dan ook nog dat hun definitie van het door hen verklaarde oorlogsgebied erg ruim kan zijn. Het front kan zich zomaar in Boston, Woolwich, Timboektoe, Aleppo of Amsterdam bevinden, en is afhankelijk van de inge- schatte waarde die een geweldsdaad zou hebben voor de jihadistische zaak. Aanhangers van de jihadistische beweging vormen een te verwaarlozen percentage van het islamitisch spectrum. In Nederland gaat het naar schatting om enkele honderden personen. Toch vormen zij vanwege hun verheerlijking, rechtvaardiging en nastreving van (terroristisch) geweld een dreiging voor de nationale veiligheid van Nederland. Personen in jihadistische kringen hebben in het verleden soms meerdere malen geprobeerd zich aan te sluiten bij jihadistische strijdgroepen in Tsjetsjeni, Afghanistan, Irak en Somali, maar slechts enkelen De strijd in Syri eist steeds meer slachtoffers. Volgens cijfers van de Verenigde Naties zijn er tot eind april zeker 93.000 doden gevallen. Het afgelopen jaar kwamen in Syri gemiddeld 5000 mensen per maand door geweld om het leven. Volgens de VN is de situatie in Syri drastisch verslechterd. Nederland maakt zich zorgen om de situatie in Syri zelf maar veiligheidsdiensten hebben ook alarm geslagen over de vele honderden EU ingezetenen die zich aansluiten bij jihadistische strijdgroepen aldaar en de mogelijke dreiging die zij kunnen vormen voor Nederland. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201316 17. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 17 lijke context en lijkt vooral te maken met wie je bege- leidt of tegenkomt in je (digitale) religieuze zoektocht. Het gaat overigens ook over hele kleine aantallen die niet andere kenmerken hebben dan hun vele leeftijds- genoten. Gegeven dit alles is radicalisering dusdanig onvoorspelbaar en in aantallen beperkt dat het eigenlijk niet in breed preventief beleid is te vatten. Heel lang is aangenomen dat het verbeteren van de sociaaleconomi- sche positie van (moslim)jongeren, versterken van sociale cohesie tussen bevolkingsgroepen en het investeren in (onderwijs over) democratisch burgerschap bij zouden dragen aan de preventie van radicalisering. Dit verband is echter niet te bewijzen en lijkt hoogstens indirect. Gevoeligheid voor het jihadistisch discours heeft minder te maken met de eigen (achterstands) positie dan met de overtuiging dat de eigen groep, waarmee je je sterk identificeert, waar ook ter wereld onrecht wordt aangedaan, wordt bedreigd en het idee dat daar wat aan gedaan moet worden. Toeval hou je niet tegen, maar rechtvaardigheidsgevoel en idealisme kan gekanaliseerd worden en religieuze gemeenschappen kunnen meer doen om te zorgen dat nieuw-praktiserenden in hun (digitale) zoektocht niet ontsporen. Ook andere personen in de omgeving kunnen een rol spelen in de begeleiding van nieuw- praktiserende, gengageerde personen. Naast de familie en vrienden kunnen onderwijspersoneel, jongeren- werkers en hulpverleners ook een positieve invloed hebben in het kanaliseren van idealisme, het plaatsen van emoties, het tegenspreken van complotdenken en het nuanceren van extreme (politieke of religieuze) interpretaties. Dit alles is onderdeel van het versterken van de weerbaarheid tegen de overtuigingskracht van de jihadisten. Samen met sleutelfiguren uit de islamitische gemeenschap, kunnen lokale professionals verder bijdragen aan het ontmoedigend klimaat. Het is dan ook van belang dat er lokale netwerken en samenwer- kingsverbanden bestaan waarin ambtenaren, professionals en sleutelfiguren aandacht geven aan dit gevoelig onderwerp. In de meest relevante gemeenten biedt de NCTV hierin advies en ondersteuning aan. Detectie Wil men interveniren bij personen die zich in toenemende mate de ideen, doelen en methodes van het mondiaal jihadisme toeigenen of de intentie ontwikkelen om naar buitenlandse strijdhaarden te reizen, dan moet dit proces wel herkend worden. Dit is geen simpele opgave, omdat veel persoonlijke uiterlijkheden en religieuze gedragingen overlappen met bestaande niet-gevaarlijke islamitische uitingen. Ervan uitgaande dat radicalisering een afwijking van de norm behelst, dan is de opdracht om de afwijking te herkennen alleen mogelijk als de norm ook bekend is. Is de gemiddelde belevingswereld en gedrag van (jonge) gengageerde praktiserende Nederlandse moslims wel bekend? Kan het afwijkende proces naar het jihadisme toe wel worden geduid? Een dergelijke duiding is niet zonder grondige kennis te maken. De NCTV heeft daarom verschillende niveaus van trainingen en voorlichting laten ontwikkelen om het bewustzijn en detectiecapaciteit onder professionals op lokaal niveau te vergroten. Een aantal gemeenten heeft ook eigen trainingen ontwikkeld. Naast het versterken van de kennis is het van belang dat er ook duidelijke lokale structuren zijn, waar de signalen gemeld en geduid kunnen worden en dat deze meldingsstructuur ook aangehaakt is aan de veiligheidsketen. Ook hierin kan de NCTV ondersteuning en advies bieden. Interventie Op het moment dat een signaal geduid is als jihadistische radicalisering zal een interventie overwogen moeten worden om de risicos te verkleinen. Het type interventie hangt sterk af van de persoon en context. Het zal altijd maatwerk zijn. Iemand die net begint te flirten met het gedachtegoed vereist andere aandacht dan iemand die verhard is teruggekeerd van de strijd in Syri. Het is dan ook aan te bevelen om een multidisciplinair casusoverleg beschikbaar te hebben dat zich over signalen van radicalisering en uitreis kan buigen. Dat kan bijvoorbeeld plaatsvinden in het veiligheidshuis of in andere bestaande overleggen voor bijzondere doelgroepen, maar dat kan ook een apart opgerichte werkgroep zijn als de situatie daarom vraagt. Soms kan de insteek van interventie op het vlak van zorg en begeleiding leiden tot een vermindering van risicos en soms zal gekozen moeten worden voor verstoring of vervolging. Het kan ook dat hard en zacht gecombi- neerd wordt. Soms is het ook aan te bevelen om een gespecialiseerde coach in te zetten die tracht de betrokkene uit de extremistische beweging te begelei- den en daarmee de risicos duurzaam te verminderen. Dergelijk specialisme is erg schaars, maar ook hierin kan de NCTV adviseren en ondersteunen. Conclusie Zoals duidelijk moge zijn, is de lokale aanpak van jihadistische radicalisering in de uitvoering maatwerk. Het is maatwerk dat erg afhankelijk is van inhoudelijke kennis en de samenwerking tussen formele en informele partners en sleutelfiguren. Hierin onder- steunt de NCTV die driehoeken waar het speelt. Niet alle gemeenten of regios hoeven zich zorgen te maken of een telefoontje van de NCTV te verwachten, maar men kan altijd investeren in formele en informele samen- werkingsverbanden en in sleutelfiguren die de lokale gemeenschappen goed kennen en die zich ook zorgen maken over jongvolwassenen die religieus ontsporen en zich aan willen sluiten bij jihadistische strijdgroepen. 18. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Peter Knoope, directeur International Centre for Counter-Terrorism Den Haag Internationale terrorismebestrijding met Haagse roots king van de Amerikaanse troepen uit Afghanistan in 2014, en het moge duidelijk zijn dat de dreiging van terrorisme internationaal onverminderd is, en zich voortdurend ontwikkelt. De verslechtering van de veiligheid om ons heen heeft vanzelfsprekend ook invloed op de situatie binnen de EU en in Nederland. De EU is geen eiland en niet gesoleerd van haar omgeving. Er zijn internationale reisbewegingen vanuit Europa, voornamelijk richting het Syrische strijdtoneel; er is het internet dat kan functioneren als informatie- en rekruteringsbron; er zijn trainingskampen in bijvoorbeeld de Sahel en Pakistan; en er zijn grieven en motieven die uitgebuit kunnen worden. Vanwege het gevaar dat de onrust aan de zuidgrens (maar ook aan de oostgrens) binnen de EU consequenties kan hebben is het van belang om ook met die bril naar de ons omringende wereld te kijken. Binnenlandse veiligheid is zondermeer gediend met buitenlandse en internationale stabiliteit. Waar een klein land groot in kan zijn ICCT borduurt voort op de internationaal geroemde brede benadering van de Nederlandse overheid, waarbij niet alleen de gevolgen maar ook de oorzaken of aantrekkingskracht van terrorisme worden aangepakt. Zodoende heeft ICCT als missie overheden te overtuigen van het belang te concentreren op het verminderen van het maatschappelijk draagvlak voor politiek geweld en het wegnemen van factoren die mensen motiveren om deel te nemen of steun te bieden aan politiek gewelddadige organisaties. Een taak die deels bij de overheid ligt, en deels bij de internationale gemeenschap en maatschappelijke organisaties. ICCT analyseert en adviseert, maar draagt ook bij aan het faciliteren van discussie tussen deze verschillende actoren en aan nationale capaciteitsopbouw door trainingen en workshops te organiseren in voor Nederland prioritaire landen. Tegelijkertijd benadrukt ICCT het belang dat terrorisme- bestrijdingsmaatregelen gemplementeerd worden in overeenstemming met mensenrechten en de rule of law. Dit thema wordt ook in bredere zin uitgedragen in het buitenlands beleid van de Nederlandse overheid. De zorgvuldige handhaving van de principes van de All terrorism is local Volgens het meest recente rapport van Europol (de TE-SAT) is de situatie binnen de EU, wanneer het gaat over terroristische dreiging, in het afgelopen jaar verslechterd. Ook Nederland verhoogde recent het dreigingsniveau. Toch is deze situatie nog altijd bijna geruststellend te noemen in vergelijking met die in regios even ten zuiden van de EU. Noord-Afrika bevindt zich sinds de Arabische lente in een chaotische periode. Dit is mede een gevolg van het veiligheidsvacum dat ontstond na de val van regimes in Tunesi, Egypte en Libi. Op een aantal plekken trachten door Al Qaeda genspireerde groepen deze ruimte in te nemen en het verlies aan positie, uit de beginperiode van de revolu- ties, te heroveren. Maar ook ten zuiden van de Sahara spelen Jihadistische groeperingen een steeds grotere rol in under-governed spaces. Zowel in Nigeria als in Mali is onder invloed van verschillende ontwikkelingen een toename van de aantrekkingskracht van gewelddadige organisaties merkbaar. Tel daarbij op de aantrekkingskracht van het conflict in Syri, ook op Westerse jongeren, en de mogelijke gevolgen van de terugtrek- Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201318 Drie jaar geleden opende het International Centre for Counter- Terrorism The Hague (ICCT) officieel zijn deuren. Inmiddels is het uitgegroeid tot een mondiale speler met activiteiten in uiteenlopende landen als Algerije, Nigeria, de Filippijnen en Indonesi. ICCT is een onafhankelijke denktank en kritisch kennisknooppunt dat overheden en internationale organisaties van analyse en beleidsadvisering voorziet op het terrein van de preventieve en internationaalrechtelijke aspecten van terrorismebestrijding. Het Centre werkt nauw samen met onderdelen van de VN, de EU, OVSE, het Global Counterterrorism Forum en het recent uit dit Forum voortgekomen Hedayah centrum in Abu Dhabi. Hoewel ICCT velerlei projecten uitvoert voor verschillende overheden en organisaties, liggen de roots van het Centre in een door de Nederlandse overheid uitgewerkte motie van de Tweede Kamer. Mede dankzij de voortdurende impulsen vanuit diezelfde overheid, draagt ICCT internationaal zijn steentje bij aan de continu evoluerende discussie over extremistisch geweld en terrorismebestrijding een internationale discussie met lokale consequenties. 19. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 19 rechtsstaat is berhaupt een belangrijk uitgangspunt. Maar juist in het domein van terrorismebestrijding, waar volgens sommigen elk middel gerechtvaardigd is omdat het overleven van de rechtstaat zelf in het geding is, verdient het zorgvuldige aandacht. Zeker ook omdat overheden die zich niet aan de eigen regels en principes houden benzine op het vuur van extremistische propaganda gooien zie bijvoorbeeld discussies rondom Guantnamo Bay en Abu Ghraib. De stelling die ICCT betrekt is, dat juist wanneer de rechtstaat wordt aangevallen de kracht van het systeem moet worden aangetoond door de aanval te voorkomen of af te slaan met behulp van een zorgvuldige toepassing van de regels van diezelfde rechtsstaat. Dat mag in Nederland wellicht geen vraagtekens oproepen, in veel andere landen bestaan hierover andere inzichten. Kritische praktijk- en beleidsgerichte initiatieven Op de bovengenoemde terreinen de preventieve en internationaalrechtelijke aspecten van terrorismebestrijding ontplooit ICCT uiteenlopende activiteiten in partnerschap met verschillende internationale, statelijke en niet-statelijke actoren. Coperatie in plaats van concurrentie zit ingebed in de organisatie, die berust op een samenwerkingsverband tussen Instituut Clingendael, het T.M.C. Asser Instituut en de Campus Den Haag van de Universiteit Leiden. Deze drie Haagse instituten vormen het kennis- en onderzoeksfundament voor de werkzaamheden van ICCT en leveren de primaire Research Fellows. Daarnaast kent het Centre Associate en Visiting Fellows, die op specifieke onderwerpen en projecten worden ingezet. ICCT levert kritische, onafhankelijke analyse en praktische, beleidsgerichte output. Onderstaande projecten geven een indruk van de thematische focus en het soort activiteiten waarmee ICCT zich bezighoudt. Rehabilitatie en re-integratie programmas In samenwerking met de VN, en met sponsoring van het US Department of State, ontplooit ICCT een internationaal initiatief dat gericht is op de rehabilitatie en re-integratie van gevangenen die vastzitten vanwege terroristische misdrijven. Dit heeft geleid tot een serie good practices die overheden in overweging kunnen nemen wanneer zij dergelijke programmas ontwikkelen. Op dit moment is ICCT bezig met de ontwikkeling van een innovatieve trainingsmodule die beoogt de kennis op dit terrein te vergroten onder gevangenismanagement en beleidsmedewerkers in verschillende landen. Belang maatschappelijke middenveld in preventie van terrorisme Via verschillende initiatieven vergroot ICCT de rol van maatschappelijke actoren bij het identificeren en voorkomen van terrorisme. Dergelijke personen en organisaties zijn diepgeworteld in de samenleving, genieten geloofwaardigheid onder relevante groepen, en werken dagelijks aan het wegnemen van veel van de factoren die anders radicalisering in de hand werken. Echter, in veel landen wordt er huiverig gekeken naar het nationale en internationale maatschappelijke middenveld, en zijn deze groepen steeds meer onderhe- vig aan strikte wetgeving die de bewegingsvrijheid beperkt. ICCT biedt een neutraal platform waarbij statelijke en niet-statelijke actoren samen kunnen werken aan de analyse n effectieve oplossingen van het gedeelde probleem van politiek geweld in de samenleving, bijvoorbeeld door middel van het mede-organiseren van regionale implementatie workshops voor Resolutie 1624 van de VN Veiligheidsraad. Rol slachtoffers in het voorkomen van radicalisering Onder leiding van ICCT Associate Fellow Max Boon, slachtoffer van de bomaanslag in het Marriott hotel in Jakarta in 2009, verkent ICCT de meest optimale manier waarop slachtoffers van terrorisme een structurele rol kunnen spelen in het voorkomen van radicalisering in Indonesi. Hierbij wordt gekeken naar de noodzakelijke procedures, support en training om slachtoffers te identificeren en voor te bereiden op targeted outreach campaigns, waarbij interactie met Indonesische jongeren die behoren tot primaire risicogroepen vooropstaat. De uitkomsten van dit project zullen een bron van inspiratie zijn ver buiten de landsgrenzen van Indonesi. Getuigenbescherming in terrorisme-gerelateerde rechtszaken In samenwerking met de Nederlandse overheid initieert ICCT een project dat landen helpt bij de ontwikkeling en verbetering van processen die het gebruik en de bescherming van getuigen en inlichtingenmateriaal in terrorisme-gerelateerde rechtszaken mogelijk maken. Dit alles vanzelfsprekend in volledige overeenstemming met de rule of law en mensenrechten. Door middel van training en juridische bijstand aan wetgevers, rechters en andere betrokkenen, in voor Nederland prioritaire landen, wordt de effectiviteit n de legitimiteit van de rechtsgang in deze landen vergroot. Voor meer informatie over deze en andere projecten: www.icct.nl 20. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid Sergei Boeke, onderzoeker Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme, Universiteit Leiden-Campus Den Haag Gijzelingen in de Sahel: booming business voor terroristen? Ondanks de islamistische boodschap die deze groepen uitdragen, is het de vraag of zij handelen vanuit het (politieke) oogmerk van een terroristische organisatie of juist vanuit het economisch oogmerk van een crimineel netwerk. Het gebied in Noord-Mali, grenzend aan de buurlanden Mauritani, Algerije en Niger, is traditioneel een kruispunt voor handelen smokkel- routes voor de hele regio. De commandanten van AQIM en MUJAO staan bekend om hun smokkelactiviteiten. Zo verdiende Mokhtar Belmokhtar zijn bijnaam als sigarettensmokkelaar, terwijl de andere belangrijke AQIM commandant, de onlangs gesneuvelde Abu Zeid, zijn kost verdiende door het smokkelen van thee. Deze bestaande smokkelnetwerken werden begin jaren 2000 steeds meer gebruikt voor illegale goederen, waaronder drugs (vooral cocane). Vanaf 2003 zou men ontdekken dat gijzelingsacties eveneens veel inkomsten konden genereren. De kosten gaan voor de baten Voordat wordt gekeken naar de opbrengsten van gijzelingen, is het van belang om vanuit het perspectief van de gijzelnemer het operationele proces te beschouwen. Het uitvoeren van een succesvolle gijzelingsactie is namelijk veel complexer dan het organiseren van een eenmalige terroristische actie of aanslag, en bovendien staat aan het begin van het traject de uiteindelijke opbrengst niet vast. Na een vaak relatief eenvoudige ontvoeringsfase moeten de gijzelaars voldoende worden gevoed, verzorgd en bewaakt, per definitie voor een onbepaalde periode. Zo bevinden de vier Fransen die in Niger zijn ontvoerd, zich al meer dan duizend dagen in gevangenschap. Voor de gijzelnemer is dit een inspanning op financieel vlak die ook een zware wissel op menskracht en logistiek legt. Hierboven komt de wetenschap dat inlichtingen- en veiligheidsdiensten het op hen gemunt hebben en dat onderkenning tot een plotselinge en gewelddadige dood kan leiden. Dit Met uitzondering van de gijzelingsactie in het Algerijnse gascomplex Amenas in januari 2013, waarbij 37 westerse werknemers in een mislukte bevrijdingsactie omkwa- men, is het gros van de gijzelaars in de Sahel afgelopen tien jaar vrijgekomen. Dit op helaas enkele executies en mislukte bevrijdingsoperaties na. Al geven staten om begrijpelijke redenen nooit toe dat losgeld is betaald, is dit in de meeste gevallen wel het geval geweest. Ook zijn soms veroordeelde terroristen vrijgelaten in ruil voor een gijzelaar. Gijzelen blijkt dus een lucratieve strategie voor de daders. Maar wie zijn deze daders? Wat zijn hun motieven? En welk beleid kan het fenomeen beperken? Meerdere verantwoordelijke groeperingen Het landschap van terroristische groeperingen in de Sahel is complex en zeer gefragmenteerd. Veel groepen zijn afsplitsingen van elkaar en zij hebben een sterke decentrale organisatiestructuur, voor zover er van een organisatie of een structuur gesproken kan worden. De initiator van de gijzelingen in 2003, de Algerijnse GSPC, heeft zich in 2006 op het vijf-jarig lustrum van 9/11 omgedoopt tot Al-Qaida in de Islamitische Maghreb (AQIM). In 2011 splitste een Afrikaanse groep strijders zich van AQIM af en noemde zich le Mouvement pour lUnicit et le Jihad en Afrique de lOuest (MUJAO). Binnen AQIM kon Mokhtar Belmokhtar, alias Mister Marlboro en verantwoordelijk voor het gijzelingsdrama in Amanas, het niet vinden met het leiderschap en vertrok eind 2012 uit de organisatie, met medeneming van zijn strijders om zelfstandig verder te gaan. Deze drie groeperingen worden voornamelijk verantwoordelijk gehouden voor de verschillende gijzelingen in de Sahel. Tot de Franse interventie in januari 2013 (Operatie Serval) hadden zij grote bewegingsvrijheid in Noord- Mali en dit verklaart waarom gijzelaars, ook die uit buurlanden waren onvoerd, daar meestal terecht- kwamen. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 201320 Zon tien jaar geleden, in het voorjaar van 2003, ontvoerde de Algerijnse terreurgroep Le Groupe Salafiste pour la Predication et le Combat (GSPC) 32 Westerse toeristen bij verschillende acties. Snel hierna werd de helft van de gijzelaars door een Algerijnse militaire operatie bevrijd, terwijl de andere groep later dat jaar in Noord-Mali werd vrijgelaten. Dit bleek de start te zijn van een reeks gijzelingen door terroristische groeperingen waarbij meer dan negentig westerlingen werden ontvoerd. Het betreft zowel toeristen als ex-pats en hun families. Onder hen veel Fransen er wonen nog steeds veel mensen met de Franse nationaliteit in de voormalige Franse kolonien. Ten tijde van dit schrijven houden terreur- groepen in de Sahel nog zeker acht gijzelaars vast, waaronder de Nederlander Sjaak Rijke, die eind november 2011 in Mali werd ontvoerd. 21. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2013 21 dwingt de gijzelnemers tot continue alertheid en verplaatsingen, een uitputtend regime voor zowel gijzelnemer als gijzelaar. Kortom, een gijzeling kost tijd en geld en is niet zonder risico. Voordat men de stap neemt om een gijzelingsactie uit te voeren, moet er een verwachting zijn dat het wat oplevert. En eenmaal begonnen, is het in het belang van de ontvoerders om hun gijzelaars in leven te houden om hun investering terug te kunnen verdienen. Een gijzelingsactie kan zeker een element van terrorisme omvatten, met bijvoorbeeld het zaaien van angst onder bepaalde groepen of gemeenschappen, maar de aard van een gijzelingsoperatie leent zich derhalve meer tot een economische dan een ideologische rationale. Grote opbrengsten Afgelopen tien jaar hebben de gijzelingen de verschillende terroristische groeperingen financieel veel opgeleverd en dit is de voedingsbodem geweest voor nieuwe gijzelingsacties. Volgens de Amerikaanse voormalige ambassadeur in Mali, Vicki Huddleston, is tussen 2004 en 2011 ongeveer $ 90 miljoen door Europeanen in losgeld betaald. Volgens een andere Amerikaanse bron zou AQIM in 2011 gemiddeld $ 4,5 miljoen per gijzelaar hebben ontvangen. Dit maakt losgeld tot de primaire inkomstenbron van de terroristische groeperingen, waarschijnlijk aanzienlijk groter dan de inkomsten van drugssmokkel. Hier zijn de groepen tenslotte kleine schakels in een lange logistieke keten van de cocane-boer in Zuid Amerika tot de verslaafde in Europa. Aangezien tot 2012 intermediairs uit de Malinese overheid de onderhandelingen namens Westerse partijen met de gijzelnemers voerden, is waarschijnlijk een deel van het losgeld bij hen blijven hangen. Dit kan weer verklaren waarom de Malinese overheid jarenlang niet optrad tegen deze groeperingen en hun smokkelen gijzelingspraktijken. Het vrij krijgen van gevangengenomen terroristen kan eveneens een opbrengst zijn van een gijzeling, maar blijkt in de praktijk zeer ingewikkeld te zijn. West- Afrikaanse landen, waar meestal de veroordeelde terroristen gevangen zijn, staan begrijperlijkerwijze niet te springen om deze vrij te laten in ruil voor de vrijheid van een Europese gijzelaar. Externe diplomatieke druk kan dit realiseren (het geval van Pierre Camatte) maar leidt weer tot regionale spanningen. Kentering in beleid Op internationaal vlak is er geen uniform beleid voor de omgang met gijzelingsacties. Sommige landen, waaronder de VS en het VK, weigeren principieel losgeld te betalen terwijl anderen meer flexibel blijken te zijn in de praktijk. Frankrijk speelt op dit gebied een belangrijke rol in de Sahel en het Franse beleid is recent gewijzigd. Afgelopen jaren heeft de Franse staat of hebben Franse bedrijven losgeld betaald. Hiernaast zijn overigens ook high-risk militaire bevrijdingsoperaties uitgevoerd. Inmiddels is het na Operatie Serval politiek onmogelijk om de tegenstander op het slagveld te betalen. Deze kentering in beleid heeft mede bijge- dragen aan internationale overeenstemming op de G8 bijeenkomst op 19 juni jongstleden in Enniskillen, waar in een gezamenlijk communique bepleit werd geen losgeld meer te betalen aan terroristen. Dit zou niet alleen hun belangrijkste inkomstenbron moeten afsluiten, maar ook de incentive wegnemen voor nieuwe gijzelingen. Verder is afgesproken dat best practices worden gedeeld en dat hulp zal worden verleend bij gijzelingsincidenten. Toch zal het onderwerp van gijzelingen politieke dilemmas blijven opleveren, en ook voor de nog vastgehouden gijzelaars geldt dat afgesproken principes de praktijk van het redden van mensenlevens niet gemakkelijker maken. Screenshot website YouTube waarop Sjaak Rijke te zien is. De Nederlander werd in november 2011 ontvoerd in de stad Timboektoe in Mali. 22. Contraterrorisme - tussen alertheid en weerbaarheid C.W. Hijzen, promovendus aan de Universiteit Leiden Verwachtingenmanagement avant la lettre komen. In 1975 en 1977, toen Zuid-Molukse jongeren verschillende gijzelingen en bezettingen hadden uitgevoerd, kreeg de Binnenlandse Veiligheidsdienst eveneens het verwijt te hebben gefaald.1 Het publieke en politieke ongeduld is begrijpelijk, omdat iedere aanslag er n te veel is en het voorkomen van terroristische aanslagen sinds de jaren zeventig tot de kerntaken van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten is uitgegroeid. Maar dit gaat voorbij aan de complexiteit van de inlichtingenpraktijk in het contraterrorismeveld. De diffuse netwerken van geradicaliseerde moslims, die de belangrijkste bron van de hedendaagse dreiging vormen, zijn zeer flude, veranderlijk, nauwelijks georganiseerd, soms kortstondig en kennen een sterk zelfsturend vermogen. Het opbouwen van een duur- zame informatiepositie in deze moeilijk doordringbare milieus, waar andere religieuze en ideologische opvattingen dominant zijn, andere talen en gebruiken normaal zijn, is een ongelooflijk ingewikkelde zaak voor veiligheidsdiensten.2 En een complexe praktijk In de jaren zeventig kwamen die moeilijkheden pijnlijk aan het licht. De BVD zag de gevaren uit terroristische hoek niet aankomen, omdat de dienst genstitutionali- seerd was als communismebestrijder. De normen van extremisme en staatsgevaarlijkheid waren eigenlijk niet op terroristen van toepassing, vond de dienst. Als gevolg van die ideologische orintatie op het commu- Diffusere dreigingen De AIVD constateert in het laatste jaarverslag dat dreigingen technologiseren, internationaliseren en steeds diffuser worden. In de jaren zeventig, signaleerde de BVD exact dezelfde trends. Van internationalisering was sprake toen het Arabisch terrorisme begin jaren zeventig naar Nederland kwam, toen het Japanse Rode Leger in 1974 de Franse ambassadeur en enkele medewerkers gijzelde en de activiteiten van de Rote Armee Fraktion zich tot ons land uitbreiden in 1977. Die dreigingen technologiseerden tegelijkertijd, met name door voortdurende veranderingen van methodieken en steeds geavanceerder wordende explosieven, zoals barometrische bommen. De diffusie bleek ten slotte uit het feit dat de contacten toenamen tussen groepen die ideologisch wein

Contra terrorisme Tussen alertheid en weerbaarheid

Presentations & Public Speaking

Transcript of Contra terrorisme Tussen alertheid en weerbaarheid

weerbaarheid Moraliteit, beleid en Brinkel Moraliteit, beleid ......Moraliteit, beleid en weerbaarheid Brinkel Moraliteit, beleid en weerbaarheid Een verkenningsmissie President George

MENUKAART LIEFDEVOLLE RELATIES EN WEERBAARHEID...het landelijke en lokale aanbod rondom de thema’s ‘liefdevolle relaties en weerbaarheid’ voor het praktijkonderwijs (PRO), voortgezet

Programma Versterking Professionele Weerbaarheid

MENUKAART LIEFDEVOLLE RELATIES EN WEERBAARHEID · thema’s ‘liefdevolle relaties en weerbaarheid’ voor het jeugd- en jongerenwerk. ... waarden en normen benoemen en algemene

September 2003 Biologisch en chemisch terrorisme deel 1 1 FOD Volksgezondheid Hoge Gezondheidsraad Biologisch en chemisch terrorisme Deel 1: algemene en.

AF1439 Mentale weerbaarheid en mentaal …...mentale weerbaarheid [10,15]. • Er zijn eerste, tentatieve aanwijzingen voor de effectiviteit van meditatie- en mindfulness programma’s

Weerbaarheid · NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit) E-mail:[email protected] Weerbaarheid . Actoren Activiteit / Mechanisme Gevolg Duur Ziekteverwekkers . Ziekteverwekkers

Kijk en beleef deel 47 - Weerbaarheid (0767)

Terrorisme als keuze

Versterken van mentale weerbaarheid en mentaal …...Versterken van mentale weerbaarheid en mentaal welbevinden in de arbeidssetting Factsheet Kernpunten Context • Mentale gezondheidsproblemen

Onderzoekscompetentie: terrorisme · Web viewAnarchistisch terrorisme kwam meer voor tussen 1880 en 1920 dan tegenwoordig. Een aantal belangrijke staatshoofden werden vermoord,

Een positieve uitzondering in mentale weerbaarheid. · 2014-10-31 · informele gesprekken. Vervolgens worden de resultaten en de microgedragingen rondom mentale weerbaarheid gepresenteerd

20090128 - evaluatie identiteit en weerbaarheid definitief...Een kwestie van identiteit Evaluatie training Identiteit & Weerbaarheid voor moslima’s ... A.G. Advies/Amy-Jane Gielen

WEERBAARHEID LOKALE POLITICI EN AMBTENAREN · Mentale weerbaarheid is vanuit verschillende perspectieven te benaderen. In de eerste plaats is weerbaarheid gevraagd tegenover externe

Radicalisering Terrorisme - expats- · PDF file... infrastructuren tegen terrorisme ... dilemma’s bij de bestrijding van radicalisering en terrorisme ... aanslag in Nederland. De

LEIDERS IN WEERBAARHEID - Politieacademie

Terrorisme ontrafeld - zwarte · PDF fileIn de strijd tegen het terrorisme ... partners die dagelijks een bijdrage leveren aan de bestrijding van terrorisme. ... 2.6 Islamitisch terrorisme

Wat er achter het terrorisme zit

Het Nederlandse antiterrorismebeleid na 9/11gpm.ruhosting.nl/bt/2013/96LoekFreulich.pdf · terrorisme en de bestrijding daarvan ineens ... tegen het terrorisme. ... Deze reden bleek

weerbaarheid Moraliteit, beleid en Brinkel Moraliteit, beleid en ... - … · 2020. 4. 11. · Moraliteit, beleid en weerbaarheid Brinkel Moraliteit, beleid en weerbaarheid Een verkenningsmissie