1

Constantijn & Christiaan HuygensEen gouden erfenis

10 Een gouden erfenis

11

Toen Constantijn Huygens op 4 september 1596 ter wereld kwam in Den Haag, gebeurde dat onder een hoogst onzeker gesternte. Neder-land was op dat moment een opstandige regio in het grote en machtige Spaans-Habsburgse rijk. Huygens’ vader was secretaris van de Raad van State en zou, als dit de eenentwintigste eeuw was geweest, in Madrid allicht zijn aan-geduid als ambtenaar van een terroristenstaat. De uitkomst van de Nederlandse Opstand was op dat moment nog hoogst ongewis. Weliswaar had legeraanvoerder Maurits van Nassau in

Het land van Huygens

17e eeuw Het land van Huygens

12 Een gouden erfenis

de voorgaande jaren een aantal opmerkelijke successen geboekt, het zou nog ruim tien jaar duren – tot 1609 om precies te zijn – voordat een bestand van kracht werd dat uitzicht bood op onafhankelijkheid van Nederland. Financieel balanceerden de rebellen in 1596 nog voortdu-rend op de rand van een bankroet. Economisch waren er lichtpuntjes, zoals pogingen om vanuit Holland naar Azië te zeilen die in deze jaren met veel energie werden ondernomen. Maar zelfs het eerste succesje, namelijk de terugkeer van drie schepen uit de Oost, viel pas een jaar na Huygens’ geboorte te vieren, in de zomer van 1597. De oprichting van de Verenigde Oostindi-sche Compagnie (VOC) zou nog vijf jaar langer op zich laten wachten.

Hoe anders was de situatie in april 1629, toen Constantijns tweede zoon Christiaan werd geboren, ook in Den Haag. Het was nog steeds oorlog; of beter, weer oorlog, sinds in 1621 het Twaalfjarig Bestand was afgelopen. Die hervatting was de Repu-bliek niet goed bekomen, maar nu keerden de kansen. De voorbereidingen voor een belegering van ’s-Hertogenbosch waren in volle gang en zouden zes maanden later leiden tot de val van een van de sterkste vestingen in Europa. De VOC begon na jaren van matige resultaten eindelijk de verwachte winsten te vertonen. Er was een West- indische Compagnie (WIC) opgericht om de mogelijkheden van de Nieuwe Wereld te gaan exploiteren. Maar misschien nog veel belangrijker: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een magneet geworden voor migranten vanuit alle windstreken. Dat was een teken dat het economisch goed ging en die immigranten stimuleerden op hun beurt de economie. Om al die nieuwkomers te huisvesten waren de steden fors uitgebreid. Zo had Amsterdam in de jaren 1610 zijn grachtengordel en de Jordaan erbij gekregen1. Onder die immigranten waren wetenschappers van naam, zoals de Fransman René Descartes die zich in april 1629 inschreef als student bij de universiteit van Franeker. Niet alleen Franeker had nu een universiteit – samen met Leiden de enige in Nederland die al bestond toen vader Constantijn geboren werd 1 Den Haag was een geval apart. Formeel was het een dorp en daardoor niet ommuurd. Een plan uit 1605 om zo’n fortificatie aan te leggen was niet doorgegaan. De uitbreiding van Den Haag verliep daardoor minder gepland dan elders.

1700

1600

1568-

1648

Tac

htig

jari

ge O

orlo

gW

eerb

arst

ige

Ops

tand

13

– maar intussen ook Groningen en Utrecht, en in 1628 was in Amsterdam met veel bombarie het Atheneum Illustre gelanceerd, dat ook hoger onderwijs ging verzorgen. Waar er misschien een handvol uitgevers en boekverkopers waren in 1596, was hun aantal nu uitgegroeid tot honderden; alleen al Den Haag telde er zo’n vijfentwintig in 1629. Het ging, kortom, ook goed met de cultuur in Nederland op het moment dat Christiaan Huygens geboren werd.Aan het eind van de zeventiende eeuw, toen Constantijn (1687) en Christiaan Huy-gens (1695) enkele jaren na elkaar overleden, allebei in Den Haag trouwens, kon over het voortbestaan van de Republiek nauwelijks nog twijfel bestaan. De rebellenstaat van weleer was uitgegroeid tot een van de economische en militaire grootmachten van Europa. In 1695 was Constantijns laatste broodheer, stadhouder Willem III, al-weer enkele jaren koning van Engeland. De Republiek was opnieuw in een oorlog verwikkeld, ditmaal samen met de Engelsen tegen Frankrijk. Deze en een volgende oorlog tegen Frankrijk zouden de positie van de Republiek aantasten en de gouden jaren van de zeventiende eeuw doen veranderen in de zilveren van de achttiende eeuw. Zo bezien vielen de levens van Constantijn en Christiaan Huygens bijna volmaakt samen met de hoogtijdagen van de Gouden Eeuw. Daarom is de vraag gerechtvaar-digd: wat was dat voor een eeuw, en vooral, wat was dat voor een land, dat Nederland van de Gouden Eeuw?

LanD van HanDEL En nijvErHEiD

Wie aan de Gouden Eeuw denkt, denkt al snel aan handel. Toen minister-president Balkenende in 2006 bij de Algemene Beschouwingen terugverlangde naar die glo-rieuze periode, verwees hij zonder dralen naar de ‘VOC-mentaliteit’. En inderdaad vormde de handel, en in het bijzonder die met de buiten-Europese gebieden, het meest spectaculaire onderdeel van de economie. Voor 1600 hadden de Lage Landen ook al een reputatie op het gebied van de handel, maar de contacten van de Noord-Neder-landers reikten niet verder dan de Oostzee. Daar haalden de Hollanders het graan vandaan dat nodig was om de eigen bevolking te voeden, omdat daarvan in de natte veenpolders niet genoeg verbouwd kon worden. Vanaf ongeveer 1590 begonnen ze dat graan ook te exporteren naar de Middellandse Zee en rustten ze de eerste expe-dities uit naar Zuidoost-Azië, waar de specerijen te koop waren die in Europa steeds populairder werden en waarmee dus aantrekkelijke winsten te behalen waren. Van-af het begin van de zeventiende eeuw richtten Hollandse kooplieden hun blik ook westwaarts. In de nieuwe wereld konden suiker, cacao en tabak verbouwd worden, tot dan toe vrijwel onbekende producten waaraan de Europeanen in de zeventiende eeuw al evenzeer verslaafd zouden raken. In die handel tussen Europa en de rest van de wereld speelden de Hollanders in de zeventiende eeuw een hoofdrol.Er waren verschillende redenen waarom ze daarin slaagden. Ze hadden al veel erva-ring met internationale handel binnen Europa opgedaan. Door de val van Antwerpen in 1585 waren veel Zuid-Nederlandse kooplieden naar het noorden gevlucht en hun netwerken en ervaringen versterkten de slagkracht van de Hollandse handel, terwijl Antwerpen als geduchte concurrent tegelijkertijd ernstig werd verzwakt. Maar de Hollanders beschikten daarnaast ook over superieure schepen, die hen in staat stel-den om aantrekkelijke vrachttarieven te berekenen aan hun klanten. Die schepen wer-den in serie gefabriceerd aan de Zaan, waar dankzij de uitvinding van de krukas in 1594 de eerste houtzaagmolen in bedrijf werd genomen. Tot dan toe werd alle hout met de hand gezaagd; die molen betekende een enorme verhoging van de productivi-teit en dus verlaging van de kosten van gezaagd hout.

17e eeuw Het land van Huygens

1700

1600

1568-

1648

Tac

htig

jari

ge O

orlo

gW

eerb

arst

ige

Ops

tand

14 Een gouden erfenis

1700

1600

1568-

1648

Tac

htig

jari

ge O

orlo

gW

eerb

arst

ige

Ops

tand

15 17e eeuw Het land van Huygens

1700

1600

1568-

1648

Tac

htig

jari

ge O

orlo

gW

eerb

arst

ige

Ops

tand

jan Steen, De Riviervismarkt gezien naar het Westeinde, ca. 1652, Haags Historisch Museum, Den Haag

18 Een gouden erfenis

1700

1600

1601

Am

brog

io S

pino

la d

oor P

hilip

s III

naa

r de

Ned

erla

nden

gez

onde

n

19 17e eeuw Het land van Huygens

1700

1600

1601

Am

brog

io S

pino

la d

oor P

hilip

s III

naa

r de

Ned

erla

nden

gez

onde

n

Gerrit adriaensz. Berckheyde, De bocht van de Herengracht te Amsterdam, 1685, rijksmuseum, amsterdam

22 Een gouden erfenis

1700

1600

1602

Ver

eeni

gde

Oos

tindi

sche

Com

pagn

ieS

pece

rije

nhan

del

23

1700

1600

1602

Ver

eeni

gde

Oos

tindi

sche

Com

pagn

ieS

pece

rije

nhan

del

jan Mijtens, Familie van Mr. Willem van den Kerckhoven, 1652, Haags Historisch Museum, Den Haag

24 Een gouden erfenis

1700

1600

1602

Ver

eeni

gde

Oos

tindi

sche

Com

pagn

ieS

pece

rije

nhan

del

25

1700

1600

1602

Ver

eeni

gde

Oos

tindi

sche

Com

pagn

ieS

pece

rije

nhan

del

Gerrit van Honthorst, Frederik Hendrik, prins van Oranje, met zijn vrouw Amalia van Solms en hun drie jongste dochters, 1647, rijksmuseum, amsterdam

26 Een gouden erfenis

–– StamboomHuygens

Christiaan Huygens sr. (* 1551 - 1624 †)

Maurits (* 1595 - 1642 †)

Constantijn jr. (* 1628 - 1697 †)

Christiaan (* 1629 - 1695 †)

Lodewijk(* 1631 - 1699 †)

Susanna van Baerle(* 1599 - 1637 †)

Philips(* 1632 - 1657 †)

Susanna(* 1637 - 1725 †)

Constantijn (* 1596 - 1687 †)

Elisabeth (* 1598 - 1612 †)

Geertruyd (* 1599 - 1680 †)

Catharina (* 1601 - 1618 †)

Constantia(* 1602 - 1667 †)

1592

1627

Suzanna Hoefnagel (* 1561 - 1633 †)

Zo’n 350 jaar geleden was de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de machtigste staat in de wereld met de sterkste vloot en een bloeiende handel tot in alle uithoeken van de wereld.

Die tijd bracht Constantijn en Christiaan Huygens voort. Constantijn (1596-1687) was dichter en diplomaat. Als secretaris van de stadhouders van Oranje was hij een van de architecten van de groei en bloei van de Republiek. Zijn briljante zoon Christiaan (1629-1695) ontwikkelde zich tot een groot wetenschapper, bedreven in wiskunde, natuurkunde en sterrenkunde. Hij verbeterde o.a. het slingeruurwerk, de toverlantaarn en de telescoop, verklaarde de ringen van Saturnus en correspondeerde met de andere grote wetenschappers van zijn tijd, zoals Newton en Descartes.

Vader en zoon Huygens wisten hun inzichten goed te vermarkten. Ook in dat opzicht waren ze hun tijd vooruit. In Constantijn en Christiaan Huygens belichten Ad Leerintveld, Charlotte Lemmens, Peter van der Ploeg, Lisa Jardine en Maarten Prak de beide grootheden en hun tijd.