Compendium I:

Intersociaal

1

Colofon Compendium redacteur: Damien McGlynn, Voluntary Arts (Vrijwillige Kunsten) (GB & Ierland)

Mederedacteurs: Hans Jørgen Vodsgaard, Interfolk (DK), Hans Noijens & Ingrid Smit, LKCA (NL)

Vertaling Asky-Translations

© The partnership circle of the BRIDGING project, including Kulturelle Samråd i Danmark (DK); Interfolk, Institute for Civil Society (DK); Voluntary Arts (UK); Fundacja Alternatywnych Inicjatyw Edukacyjnych (PL); EDUCULT - Denken und Handeln in Kultur und Bildung 2018 (AT); The Latvian Association of Castles and Manors (LV); JSKD - Republic of Slovenia Public Fund for Cultural Activities (SI); and LKCA - St. Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (NL), 2018. Deze compendia mogen worden geciteerd met bronvermelding.

Het BRIDGING project is medegefinancierd door het Erasmus+ EU-programma. Bij dit tweejarige project zijn partners uit zeven Europese landen betrokken. Het project wordt gesteund door het Deense Nationale Agentschap van het Erasmus+ EU-programma. Voor meer informatie: www.bridgingsocialcapital.eu

Deze publicatie geeft slechts de denkbeelden van de auteurs weer; het Deense Nationale Agentschap van het Erasmus+ EU-programma, noch de Europese Commissie dragen verantwoordelijkheid voor het gebruik van de in deze publicatie verstrekte informatie.

2

Inhoud

Colofon 1

Inhoud 2

Voorwoord 3

Inleiding 7

Casestudy: Fun Palaces 9

Casestudy: De Creatieve Cursus (The Create Course) 15

Casestudy: Musicon Den Haag 21

Casestudy: Kinderen Aan Zee 23

Casestudy: Een nieuw cultureel centrum in Holeby 26

Case Study: Een nieuw gemeenschapscentrum in Ejby 30

Essentiële bevindingen 34

Activiteiten na de afronding 36

3

Voorwoord Door Damien McGlynn, directeur Communicatiemiddelen & Partnerschap, Vrijwillige Kunsten

Het samenbrengen van ongelijksoortige groepen mensen is de unieke kracht van creativiteit die door de actief betrokkenen in de branche algemeen erkend wordt. Voor diegenen die ervoor openstaan, zijn er talloze verhalen bekend over samenwerkingsprojecten en -activiteiten, die geholpen hebben bij het overbruggen van sociale verschillen, terwijl het werken eraan vooral veel voldoening schonk. Misschien is dat helemaal nog niet zo verrassend. Het samen iets scheppen, is een intens persoonlijke ervaring, omdat de inspanning en moeite die dat kost, het plezier dat eraan beleefd wordt, en wat het oplevert, ook samen gedeeld worden. Onze individuele interpretatie van creativiteit, spreekt vaak onbedoeld ons eigen perspectief, ons vooroordeel en onze vooringenomenheid tegen. Dit helpt ons iets te leren over andermans gezichtspunten, en over hoe anderen de wereld waarin we leven, ervaren.

In vele opzichten leven we in een wereld waarin we veel beter met elkaar in verbinding staan dan voorheen. Niettemin ervaren we, dat traditionele structuren, en de zoektocht naar gemeenschap en identiteit, desintegreren. Vele landelijke en plaatselijke overheden rapporteren over toenemende problemen op het gebied van eenzaamheid en isolement.1Gepaard gaand met het in toenemende mate polariserende publieke debat en de verspreiding van extremistische denkbeelden, heeft dit bijgedragen aan de fragmentatie van de hedendaagse maatschappij, en vormt dit een bedreiging voor de mogelijkheid om doeltreffend te kunnen leven, werken en samenkomen in een burgermaatschappij die haar verschillen begrijpt, respecteert en viert.

'Het vermogen van een land om vreedzame gemeenschappelijke besluitvorming te ondersteunen, brengt een veelvoud aan factoren met zich mee, waaronder de kwaliteit van instellingen, de onderlinge betrekkingen tussen groepen, en de doeltreffendheid van middelen om conflicten op te lossen [...]. Vertrouwen refereert aan de mate waarin individuen vertrouwen hebben in de mensen die zij persoonlijk kennen, inclusief familie en buurtbewoners. Het kan ook refereren aan het vertrouwen dat mensen hebben in individuen die zij voor het eerst ontmoeten, en in mensen met verschillende religies en nationaliteiten [...]. Maatschappelijke betrokkenheid houdt verband met sociaal kapitaal, participatie, en de instantie die individuen motiveert om deel te nemen aan gezamenlijke acties.'2

Vertrouwen stoelt op bekendheid met, en begrip voor de zaak, en elk van deze kenmerken is essentieel in een welvarende, samenhangende gemeenschap van elke omvang. De noodzaak om

1 Public Health England, Dec 2015, https://publichealthmatters.blog.gov.uk/2015/12/08/loneliness-and-isolation-social-relationships-are-key-to-good-health/

2 World Development Report (2013) https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/11843

4

buren en medeburgers te begrijpen, lokaal, landelijk, of over het brede landschap van de Europese Unie, is een gemeenschappelijk vereiste voor een gelukkige, vreedzame burgermaatschappij.

'Een hoger inkomen, betere gezondheid van lichaam en geest, en een hoge mate van vertrouwen in de eigen gemeenschap ('sociaal kapitaal'), dragen allemaal bij tot hoge levenstevredenheid; armoede, slechte gezondheid, en diepe verdeeldheid onder de bevolking, dragen bij tot lage levenstevredenheid.'3

Op het moment dat er een vermoedelijke achteruitgang in de sociale samenhang in Europa en de rest van de wereld wordt waargenomen, is het van belang om te onderzoeken waar de samenhang ligt tussen mensen van verschillende achtergrond, om gedeelde ervaringen te creëren, en om te onderzoeken hoe men tot overeenstemming kan komen. Bevolkingsgroepen zijn nu diverser, vergankelijker en meer digitaal verbonden dan in het verleden. Traditionele en lokale connecties binnen deze bevolkingsgroepen hebben zich echter niet zoals in het verleden ontwikkeld, en de gevolgen daarvan worden zichtbaar op het gebied van misdaad, geestelijke gezondheid en burgerlijke verantwoordelijkheid.

Dit is de context waarbinnen het Bridgingproject zich ten doel gesteld heeft om de methoden te onderzoeken door middel waarvan participatie in samenwerkingsactiviteiten kunnen helpen het sociaal kapitaal te overbruggen. Het project richt zich op die projecten en activiteiten waarbij mensen met verschillende achtergronden als gelijken gezamenlijk iets creëren. Wij proberen om tot de beste benadering te komen, in de daarvoor gunstigste omgeving, om zo de bestaande verschillen en vooroordelen het best te overbruggen, of het nu gaat om culturele- of generatieverschillen, of anderszins. Het samenwerkingsverband tussen organisaties in zeven verschillende landen verschaft aanzienlijke kansen, en vertoont enige duidelijke gemeenschappelijkheid in culturele beleving en sociale binding in landen met zeer uiteenlopende culturen en achtergronden.

Gedurende twee jaar bekijkt het team van het Bridgingproject hoe deze creatieve activiteiten het overbruggen van het sociaal kapitaal kunnen beïnvloeden op vijf thematische terreinen; intercultureel, inter-Europees, tussen de generaties, interregionaal, en intersociaal. Elk terrein is grondig bestudeerd met behulp van onderzoekingswerk, inspecties, interviews en casestudy's. Op elk terrein hebben wij voorbeelden van projecten, activiteiten en groepen bestudeerd, waarbij mensen betrokken waren uit alle verschillende groeperingen, en wij hebben fundamentele vragen gesteld over de aard van deze activiteiten. Hoe waren die activiteiten georganiseerd? Wat waren de belangrijkste doelen van de activiteiten? Wat waren de motiveringen van de deelnemers? Bestond er een gastvrije ambiance en gezellige sfeer, en hoe had men deze gecreëerd? Welke specifieke logistieke overwegingen waren nodig voor de context van het project?

Wij hopen dat het uitgevoerde onderzoekingswerk, het overzichtsrapport4, en de casestudy's die zijn opgenomen in deze thematische compendia, enkele gemeenschappelijke punten en 3 World Development Report (2012) http://worldhappiness.report/ed/2012/

4 OVERBRUGGEN: State of the Art report (2018) http://bridgingsocialcapital.eu/?page_id=434

5

hoofdkenmerken van de projecten en activiteiten verduidelijken, die zeer succesvol waren bij het overbruggen van de verschillen. Wij hopen dat het delen van deze bevindingen andere organisatoren en beroepskrachten ondersteunt bij het ontwikkelen van nieuwe en verbeterde culturele activiteiten die deelnemers een bevredigende, aangename, creatieve ervaring bezorgen. Tevens hopen wij dat het persoonlijke contacten en sociale verbondenheid mogelijk maakt, dat zo uitermate belangrijk is in onze gemeenschappen om te kunnen floreren.

Elk van de vijf onderzoeksgebieden vormde zijn eigen unieke uitdaging. Er is evenwel vastgesteld, dat er - in heel Europa - meer gedaan kan worden om verschillen te overbruggen, en dat mensen geholpen kunnen worden om meer over elkaar te leren met behulp van creatieve processen. Of het nu gaat om individuen uit verschillende culturen of van verschillende generaties, de sfeer die ontstaat door als gelijken deel te nemen aan creatieve activiteiten, biedt een sterk platform om persoonlijk van gedachten te wisselen. Het stelt mensen in verbinding met zichzelf en, op hun beurt, met degenen om hen heen.

'Een hogere levenstevredenheid is gecorreleerd aan intensere relaties in het leven in het algemeen, zoals vaak tijd doorbrengen met vrienden en familie, het bijwonen van sociale bijeenkomsten en culturele evenementen, deelname aan sportactiviteiten en vrijwilligers werk, en prosociaal gedrag....'5

Bij het bedenken en ontwikkelen van activiteiten waaraan een diverse mix van mensen zich geroepen zou voelen deel te nemen, kunnen vele zaken in overweging genomen worden. De casestudy's gaan nader in op deze overwegingen en laten verschillende benaderingen zien die kunnen worden overwogen. Er wordt niet beweerd dat het gegarandeerde methoden tot succes zijn, maar wel, dat het uitingen zijn van de manieren waarop een verscheidenheid aan mogelijke belemmeringen kunnen worden overwonnen in verschillende omstandigheden.

De resultaten van het onderzoek benadrukken, dat deelnemers vooral gedreven worden door het verlangen om iets plezierigs te doen en creatief te zijn. In hun beleving zijn de vaak pas achteraf zichtbare maatschappelijke voordelen ondergeschikt. Overigens is dit geenszins een ongunstige bevinding. Eigenlijk toont het de unieke aantrekkingskracht aan van creatieve activiteiten op mensen uit alle geledingen van de samenleving. Ze komen samen, op zoek naar vermaak en creatieve uiting, en zo wordt onbewust de omgeving geschapen waarin de vele gunstige maatschappelijke gevolgen kunnen worden geoogst. In dit compendium streven we ernaar, de talrijke voorbeelden te presenteren hoe deze formule goed werkt, en om suggesties te doen vanuit onze bevindingen voor manieren waarop anderen kunnen leren van deze methoden.

Dit is de eerste van een serie van vijf thematische compendia. Deze editie onderzoekt intersociale overbrugging. De redacteur van deze editie is Damien McGlynn, die 'Voluntary Arts' (Vrijwillige Kunsten, GB & Ierland) vertegenwoordigt, de mederedacteuren zijn Hans Jørgen Vodsgaard van

5 World Development Report (2012) http://worldhappiness.report/ed/2012/

6

Interfolk (Denemarken), en Hans Noijens en Ingrid Smit van LKCA (Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, Nederland).

7

Inleiding Door Damien McGlynn, directeur Communicatiemiddelen & Partnerschap, Vrijwillige Kunsten

Intersociale overbrugging, zoals hier gepresenteerd, betreft het opbouwen van vertrouwen en verbindingen tussen verschillende sociaaleconomische bevolkingsgroepen. In aansluiting op het onderzoeksrapport presenteren wij een zestal casestudy's, waarin manieren worden onderzocht waarop gezamenlijke creatieve activiteiten intersociale overbrugging stimuleren. De casestudy's komen uit Groot-Brittannië, Nederland en Denemarken, en laten een veelzijdig aanbod aan benaderingswijzen zien. Elke casestudy biedt een unieke kijk op hoe de verschillen, die gemakkelijk ontstaan tussen mensen met diverse sociaaleconomische achtergronden, vooral in landen met groeiende inkomensongelijkheid, kunnen worden aangepakt. Een recent OESO-rapport verklaart:

'Ten eerste, hoe groter de economische ongelijkheid, hoe groter de 'sociale belemmeringen' tussen groepen, en des te minder individuen voelen zich vertrouwd, of verbinden zich met anderen. Ten tweede, ongelijkheid kan een gevoel van onrechtvaardigheid doen ontstaan: het is moeilijk om vertrouwen te krijgen in anderen als men vindt dat zij ongerechtvaardige voordelen hebben. Tot slot, ongelijkwaardige leefgemeenschappen kunnen het oneens zijn over de verdeling (en het financieren) van publieke goederen, en die onenigheid kan sociale banden kapotmaken, en de sociale samenhang verzwakken. Gebroken vertrouwen kan leiden tot onverdraagzaamheid en discriminatie. Bovendien heerst er in Europese landen en wereldwijd, een groeiende bezorgdheid over de associatie hiervan met politieke instabiliteit.'6

Met deze publicatie wordt beoogd de manieren te tonen, waarop samenwerkingsactiviteiten de verbeterde intersociale overbrugging kunnen bevorderen, en dat ook werkelijk doen. Bovendien beoogt zij daarnaast, de eigenschappen van de meer succesvollere projecten op dit gebied in ogenschouw te nemen, en te belichten wat daarvan geleerd en overgenomen kan worden, aangepast en gebruikt, als model voor de toekomst voor andere locaties en landen.

Veel landen zijn bekend met de kwesties van ongelijkheid en sociale belemmeringen als gevolg van economische verschillen. Recentelijk schetste het 'Panic! report' (paniek-rapport)7 in Groot-Brittannië, de al langdurig bestaande klasseverschillen tussen de culturele- en creatieve sectoren en de gewone bevolking. De auteurs maken een interessant punt als zij stellen, dat de analyse 'laat zien dat de smaakpatronen van culturele werkers aanzienlijk afwijken van die van de rest van de populatie'. In vele opzichten liggen de samenwerkingsactiviteiten die uit de gemeenschap voortkomen, al een stap voor op waar de professionals mee komen in dit verband. De activiteiten

6 ‘Understanding The Socio-Economic Divide in Europe’, OECD (2017): https://www.oecd.org/els/soc/cope-divide-europe-2017-background-report.pdf

7 ‘Panic! Social Class, Taste and Inequalities in the Creative Industries’, Brook, O’Brien, Taylor (2018): https://www.barbican.org.uk/sites/default/files/documents/2018-04/Panic-Paper-2018-FINAL-18.4.18.pdf

8

die worden geïnstigeerd en ondersteund door mensen van buiten de traditionele gefinancierde culturele sector, zijn de zaken waarbij zij graag zelf betrokken zouden willen zijn, in tegenstelling tot iets dat van bovenaf zou worden voorgeschreven.

9

Casestudy: Fun Palaces Door Damien McGlynn, directeur Communicatiemiddelen & Partnerschap, Vrijwillige Kunsten

Het idee van Fun Palaces was een idee van theaterdirecteur Joan Littlewood en architect Cedric Price, en stamt uit begin jaren zestig. Ze fantaseerden over een 'pretlaboratorium' en een 'universiteit van de straat'. Ze wilden een thuis bouwen voor alle kunsten en wetenschappen, open en uitnodigend voor iedereen. Om verschillende redenen is hun idee nooit werkelijkheid geworden - hoewel kleinschalige projecten als de Stratford Fair in 1975 het idee op de proef stelden.

Cedric Price, Fun Palace for Joan Littlewood Project, Stratford East, London, England (Perspective), 1959-61 - https://www.moma.org/collection/works/842

In het originele ontwerp voor het Fun Palace stond: 'Kies maar wat je wilt doen - of kijk toe hoe iemand anders het doet. Leer om te gaan met gereedschap, verf baby's, machines, of beluister gewoon je favoriete melodie. Dans, praat of laat je verheffen om van bovenaf anderen aan het werk te zien. Ga er lekker voor zitten met een drankje, en stem af op wat er elders in de stad gebeurt. Kom in opstand, of maak een schilderij - of ga gewoon lekker liggen staren naar de hemel.'

In 2014, op de dag dat Joan Littlewood 100 jaar oud zou zijn geworden, werd er een nieuwe campagne gestart om het originele idee nieuw leven in te blazen. Geleid door Stella Duffy en Sarah-Jane Rawlings, had Fun Palaces zich ten doel gesteld om een hele nieuwe serie ruimten te realiseren, die iedereen waar ook ter wereld kon gebruiken. Liever dan allemaal nieuwe gebouwen bouwen, richtten zij zich op het best mogelijke gebruik maken van de gebouwen en ruimten die er al waren. Het wordt beschreven als een doorlopende campagne voor een democratische cultuur.

In oktober 2014 waren er 138 Fun Palaces, gemaakt door 3.183 lokale bewoners, waar 40.000 deelnemers zich vermaakten. Tegen 2017 waren er 362 Fun Palaces, gemaakt door 13.750 mensen,

10

en met 126.000 deelnemers. Er waren ook Fun Palaces in Australië, Duitsland, Noorwegen, Nieuw-Zeeland en de VS.

Kaart met het aantal Fun Palaces in Groot-Brittanie in oktober 2017

Het model van de Fun Palaces legt de verantwoordelijkheid voor, en de controle over het organiseren van hun eigen evenementen in handen van lokale bewoners, die hun eigen evenementen creëren. Dit is 'cultuur voor, met en door iedereen'. Het Fun Palaces-weekend, elk jaar in oktober, opereert onder 'een paraplu' en vanuit een platform, maar elk lokaal evenement is bedacht door de bewoners uit die streek, zodat het voor hen geschikt is. Deze filosofie is een belangrijk onderdeel van hoe Fun Palaces werken en hoe men organisatoren en deelnemers werft.

Ook de combinatie van kunst en wetenschap is enigszins uniek. Het gebeurt niet vaak dat deze twee disciplines samen worden beschouwd als even belangrijke, plezierige, creatieve activiteiten. Echter, dit uitgangspunt speelt een cruciale rol bij het koppelen van een nieuw publiek aan deze activiteiten, zelfs als men het gevoel heeft niet deskundig en bekwaam te zijn op deze gebieden. De mededirecteur van Fun Palaces, Stella Duffy, omschrijft hoe mensen gevraagd wordt iets nieuws te bedenken, dat zij leuk vinden. Door middel van workshops en ontmoetingsplaatsen bij bestaande kunstinstellingen, onderzoekt men van welke andere activiteiten professionele kunstbeoefenaars genieten in hun vrije tijd. Ze houden dit vaak geheim voor collega's, deels omdat ze het gevoel hebben niet deskundig te zijn op het gebied van de betreffende activiteit.

Fun Palaces worden gepresenteerd als plaatsen waar praktische ervaring opgedaan wordt, waar iedereen komt om te leren en te delen. Er wordt duidelijk gemaakt, dat niemand verondersteld wordt deskundig te zijn. Deze vrije benadering maakt de weg naar een evenement gemakkelijker en deelnemers voelen zich welkom. De evenementen worden gepresenteerd als egalitaire

11

bijeenkomsten, met een verscheidenheid aan activiteiten in een aanmoedigende omgeving. De focus ligt op het plezier bij de activiteiten, niet op uiterst bekwaam worden, of op laten zien hoe vaardig men is op een bepaald gebied. Zoals Duffy zelf zegt: 'de aanwijzing zit in onze naam: ‘Pret'.

Hoewel het kleine organiserende kernteam, dat het jaarlijkse festival coördineert, duidelijk maakt dat het doel van de Fun Palaces is om een complete ervaring aan te bieden, laat de evaluatie van de evenementen een uitzonderlijk hoog niveau van betrokkenheid zien onder de bevolkingsgroepen waarvan vaak gezegd wordt, dat ze worden uitgesloten van professionele, gefinancierde kunstprogramma's. Duffy voert hun bereidwilligheid om open te zijn, uitnodigend, en met waardering voor wat iedereen te bieden heeft aan, als belangrijke factoren in de bevindingen. Om Fun Palaces te hebben in de leefgemeenschappen waar vaak onvoldoende overheidsinvesteringen op gebied van cultuur worden gedaan, en dat die worden geleid door mensen uit die leefgemeenschappen betekent, dat het meer aannemelijk is, dat de deelnemers (of aanwezigen) een accurate weergave zijn van de lokale bevolkingsgroep.

Bovenstaande grafiek toont de spreiding van de locaties waar Fun Palace-evenementen plaatsvonden tijdens het festival in Engeland in 2017. Deze locaties worden vergeleken met informatie uit de Index van Meervoudige Achterstanden (Multiple Deprivation Deciles). Deze index rangschikt iedere postcode in Engeland in tien gelijke klassen van sociaaleconomische factoren.

12

Zoals te zien is in de grafiek vonden er relatief veel meer Fun Palace-evenementen plaats in lager gerangschikte gebieden - de meest achtergestelde gebieden in het land.

Deze evenementen zijn opgestart door mensen in hun eigen regio's, en deze informatie laat zien, dat de mensen die ervoor kiezen deze taak op zich te nemen, vaker uit economisch achtergestelde gebieden komen. Hiervoor zijn een aantal mogelijke redenen: er is bijvoorbeeld een tekort aan gefinancierde culturele voorzieningen in deze regio's, of er is een tekort aan betrokkenheid, of er is wantrouwen tegenover dat, wat formele kanalen bieden. Het kan ook toegekend worden aan een 'ik-doe-'t-wel'-houding en de hechte leefgemeenschap in economisch achtergestelde gebieden. Het Fun Palace-team schreef dit toe aan zijn eigen transparantie over met wie het werkt, en hoe helder het is, dat ieders ideeën gelijk gewaardeerd worden, ongeacht professionele deskundigheid.

De organisatoren van, en deelnemers aan de Fun Palaces, zijn op dezelfde manier verspreid over de indices van meervoudige achterstanden, met een bovengemiddelde weging over de meer achtergestelde helft van de bevolkingsgroepen. Er bevindt zich een relatief groot aantal van de organisatoren in het 7e deciel, maar anderszins is er een aanzienlijke daling van de minst achtergestelden aan het einde van de schaal.

Verhouding Fun Palaces-organisatoren (3e kolom) en deelnemers (4e kolom) in 2017

De motivatie van mensen om deel te nemen aan de Fun Palaces, of als organisator, ofwel als deelnemer, sluit aan bij het onderzoek uit het onderzoeksrapport van het Bridgingproject; zij worden meer gemotiveerd door het plezier om samen met anderen creatief bezig te zijn, dan door uitdrukkelijk te streven naar sociaal-economische verschillen overbruggen. 'De aanwijzing zit in de naam', aldus Duffy. 'Mensen willen plezier hebben.' De taal die gebruikt wordt bij het promoten van het project, focust op creativiteit, plezier en experimenteren, meer dan op 'de kunsten' of 'cultuur', dat op velen juist ontmoedigend kan werken. Het is ook erg belangrijk dat er geen kosten verbonden zijn aan het bezoek aan een Fun Palace; zo wordt de mogelijke financiële belemmering weggenomen.

Veel gratis toegankelijke culturele evenementen trekken echter geen breed publiek. Vaak ligt dat aan het onvermogen om diegenen te bereiken die zich niet betrokken voelen. Het plannen van de

13

evenementen en de manifestaties zelf voor de Fun Palaces, zijn vanaf het begin verankerd in de lokale leefgemeenschap. Het besef dat het gaat om een gratis toegankelijke, open en uitnodigende gebeurtenis, is gegroeid binnen de lokale gemeenschap over een lange tijdspanne. 'Je kunt diversiteit niet moderniseren', legt Duffy uit. Nu dat duidelijk is, betekent de op de leefgemeenschap gerichte benadering, in plaats van jarenlange exclusieve culturele bagage, dat mensen met allerlei achtergronden enthousiast gemaakt worden voor deelname.

Het opbouwen van nieuwe projecten steunt vaak op een of twee individuen, die al goede lokale connecties hebben. Veel van deze mensen zoeken zelf contact met Fun Palaces via sociale media. Facebook wordt beschouwd als ontzettend handig voor lokale connecties, terwijl Twitter geweldig is voor bredere nationale - en internationale relaties.

Het gemiddelde Fun Palace-organisatieteam bestaat uit 38 betrokken personen. Indien mogelijk, verzorgt het Fun Palace-team planning-workshops vooraf, om te helpen de organisatoren bijeen te brengen en gebruik te maken van hun ideeën, zonder instructies te geven. De verantwoordelijkheid en het collectieve eigendom liggen bij het lokale team. Het is duidelijk dat alles afhangt van het risico dat zij durven nemen. Een bibliotheekmedewerker die eerder bij de organisatie was betrokken, merkte tijdens een workshop op: 'het is goed om te weten dat niets volgens plan verloopt, en als dat zo is, ben jijzelf de enige die ervan weet.'

De workshops helpen om door mogelijke problemen heen te kijken (bv. risicobeoordeling) door organisatoren te wijzen op bestaande ondersteuning en begeleiding, zoals praktische handreikingen en hulpmiddelen, aangeboden op de websites van Fun Palaces, Vrijwillige Kunsten en het Britse wetenschappelijk genootschap (British Science Association).

Er zijn vaak twee soorten workshops: 'de workshop die niet het gebruikelijke publiek binnenbrengt, en de workshop die meer binnen een groep leeft, en meer mensen aantrekt naargelang de groep groter wordt'. Deze twee verschillende benaderingen doelen erop diegenen te betrekken, die voorheen nooit een rol in de organisatie van een leefgemeenschap of cultureel evenement zouden hebben willen bekleden.

Het model van de Fun Palaces om leefgemeenschappen in de organisatie te betrekken, staat ver van de traditionele manier waarop ontwikkelingsmodellen een publiek probeerden te bereiken voor gevestigde culturele ontmoetingsplaatsen. Dit soort ontmoetingsplaatsen huist soms in Fun Palaces, maar ze zijn organisatorisch meer van boven af in hun managementmethode. De bagage van jarenlang op de traditionele manier maatschappelijke betrokkenheid bewerkstelligen, houdt in, dat men meestal veel later op het idee komt om de controle los te laten en de gemeenschap verantwoordelijkheid te geven.

Een manier waarop dit model is doorgevoerd, is, dat sommige ontmoetingsplaatsen nu nadenken over hoe zij mensen kunnen aantrekken die kennis hebben en willen participeren. In plaats van vasthouden aan de traditionele denkwijze; te willen bepalen welke kwaliteiten een personeelslid moet hebben, richt men zich nu op mensen met ervaring als buurtwerker of maatschappelijk werker. Mensen met deze achtergrond hebben een andere kijk op hoe om te gaan met de plaatselijke

14

gemeenschap. In plaats van dat aanwezigheid als hoofddoel wordt gezien, ligt nu de nadruk op de gemeenschap en verbinding, en hoe die kan worden bevorderd door de hulpmiddelen die een culturele organisatie te bieden heeft.

Duffy is van mening dat de moeilijkheid bij de grote organisaties ligt in het feit dat, 'zij hun kunstvorm vooropstellen, niet de verbinding'. In de afgelopen jaren heeft de Fun Palaces-campagne en nieuw, innovatief model getoond, dat diverse plaatselijke gemeenschappen samenbrengt, en aangemoedigd voorop te lopen in hun eigen cultuur scheppen. Dat wil zeggen, door een relevantere en meer uitnodigende ontwikkeling voor te staan jegens de gemeenschap waarin die cultuur is ontstaan.

Referenties:

Fun Palaces http://funpalaces.co.uk/about/ http://funpalaces.co.uk/fun-palaces-begin/ http://funpalaces.co.uk/idea-come/ http://funpalaces.co.uk/about/fun-palaces-2017-3/

MOMA: https://www.moma.org/collection/works/842 The Guardian: https://www.theguardian.com/stage/2014/oct/01/fun-palaces-arts-for-all The Evening Standard: https://www.standard.co.uk/go/london/arts/stella-duffy-on-creating-joan-littlewoods-fun-palaces-theres-no-austerity-of-brilliant-people-a3356451.html

15

Casestudy: De Creatieve Cursus (The Create Course) Door Damien McGlynn, directeur Communicatiemiddelen & Partnerschap, Vrijwillige Kunsten

Het kunstencentrum Battersea is een van de bekendste culturele ontmoetingsplaatsen in Londen, en heeft de reputatie ambitieus en innovatief te zijn in zijn benadering, om samen te werken met de lokale gemeenschap. Artistiek directeur, David Jubb, heeft de laatste jaren veel belangstelling voor de ontwikkeling van samenwerkingsactiviteiten, en dit is van invloed geweest op de programmering en strategie. De Creatieve Cursus is ontstaan als proefproject in het kunstencentrum Battersea in de winter van 2015.

De cursus biedt wekelijks een gratis bijeenkomst aan, waar mensen nieuwe en verschillende dingen uitproberen gedurende een periode van zes weken. De cursus wordt geleid door Marina Sacco, die aanvankelijk het kunstencentrum benaderde in het kader van haar onderzoek naar creatieve deelneming voor haar masteropleiding aan het King's College in Londen.

Het hoofddoel om dit soort activiteiten te organiseren is, dat men niet alleen maar een theater wil zijn, maar een plek voor de gemeenschap. Het gebouw waarin het kunstencentrum is gevestigd, is een voormalig gemeentehuis, en wordt dus beschouwd als een ruimte waar iedereen welkom is.

De cursus heeft als doel aan te tonen, dat creativiteit niet alleen maar 'de kunsten' betreft, maar een veel breder spectrum aan activiteiten, die voor iedereen bedoeld zijn. Vandaar dat de cursus niet wordt gepromoot als zijnde een specifieke kunstvorm. De cursus staat een hele andere aanpak voor dan die van een standaard theaterworkshop of schildercursus.

De beslissing om niet bekend te maken wat er in elke week tijdens de opleiding gaat gebeuren, was belangrijk om ervoor te zorgen dat deelnemers niet de zaken eruit pikten die zij beter kenden, of waar zij zich prettig bij voelden. Deze benadering houdt wel in dat sommige mensen zich laten

16

afschrikken door de onwetendheid, maar dat er ook een zekere dapperheid voor nodig is om zich in te schrijven. De eerste sessie van de zomercursus van 2018 heette 'Creatief met angst', waarmee erkend werd, dat het voor sommigen moeilijk is zich in een onbekende situatie te begeven, of iets te proberen waar men denkt niet goed in te zijn.

Er worden zeer gevarieerde activiteiten aangeboden in de cursus, zoals dansen, koken, tuinieren, beatboxen en schilderen. De wekelijkse sessies worden geleid door twee deskundigen en

gastsprekers, die over specifieke activiteiten vertellen, maar niet in de rol van officiële leerkracht.

The Create Course at Battersea Arts Centre

De deskundigen starten de openingssessie meestal met een citaat, soms van een beroemde artiest, om de discussie op gang te brengen. Er worden ook simpele vragen, of een gemakkelijk spel gebruikt om deelnemers zover te krijgen dat ze iets over zichzelf vertellen. Een vraag kan bijvoorbeeld zijn wat iemands favoriete gerecht is, de verteller wordt vervolgens uitgenodigd zijn verhaal toe te lichten met een anekdote. De bedoeling is dat de deelnemers zich openstellen en nadenken over hun eigen smaak, mening, achtergrond en creativiteit. Het tweede uur van de cursus bouwt doorgaans op het voorgaande met behulp van de gastspreker die wat over zijn eigen werk vertelt, en verschillende methoden en experimenten aan de groep voorstelt.

De kracht van de cursus zit hem in het werken met twee deskundigen. Samen met de gastspreker zorg dit voor een levendige atmosfeer, waarbij de focus niet steeds ligt op de deskundige of opleider, maar meer verspreid wordt over de meedere discussies en activiteiten in de ruimte. Deze gedecentraliseerde benadering werkt op deze schaal, met doorgaans ongeveer tien dezelfde deelnemers, die aanwezig zijn gedurende de zes weken lang durende cursus.

17

De Creatieve Cursus vindt iedere donderdagochtend plaats, de lunch is inbegrepen en de mogelijkheid van kinderopvang voor de deelnemers. De tijd waarop de cursus plaatsvindt, en de mogelijkheid van kinderopvang, maakt de cursus aantrekkelijker voor mensen die mogelijk zonder werk zitten, niet draagkrachtig zijn, of jongen kinderen hebben.

De cursus wordt gepromoot op de website van kunstencentrum Battersea en op sociale media. Flyers uitdelen in lokale winkels en ontmoetingsplaatsen, blijkt echter effectiever te zijn, en trekt mensen aan die zich anders niet 's avonds naar een ontmoetingsplaats voor culturele evenementen zouden begeven. Gewoonlijk horen de meeste mensen door mond-tot-mondreclame over de cursus, van oud-deelnemers, of van familie en vrienden die door promotie over de cursus hebben gehoord. Meer recent zijn er nu ook meer verwijzingen naar de cursus van maatschappelijk werkers en hulpverleners.

Al deze factoren (promotie, tijdstip, regelmaat) hebben tot gevolg, dat de cursus vaker bij plaatselijke bewoners onder de aandacht komt, dan bij mensen die van ver moeten komen. De veranderingen in het gebied rondom Battersea resulteren in een gevarieerde mix van sociaal-economische groepen op de stoep van de ontmoetingsplaatsen. De grote meerderheid van de deelnemers zijn tussen 40 en 50 jaar oud. De cursus is bedoeld om juist die leeftijdsgroep, die wordt beschouwd als onvoldoende bediend door de organisatie, te bereiken. Voor jongeren zijn er al voldoende activiteiten, en ook voor ouderen zijn er een aantal specifieke evenementen, maar deze groep is vaak ondervertegenwoordigd. Veel cursisten zijn onlangs gepensioneerd, werkloos of alleenstaande ouders. Een klein aantal deelnemers - ongeveer een of twee per cursus - zijn freelancers, zelfstandig of werken in late dienst.

The Create Course at Battersea Arts Centre

18

De organisatie is vooral geïnteresseerd in onderzoeksuitkomsten die tonen wat de inwerking op mensen persoonlijk is, en in de relatie van deelnemers tot de ontmoetingsplaatsen. Participanten laten weten dat ze veel meer zelfvertrouwen hebben gekregen, en een groter gevoel van welbehagen ervaren. Bovendien gaan ze veel gemakkelijker bij een ontmoetingsplaats langs voor de gezelligheid, en om anderen te ontmoeten.

Hoewel de organisatoren dit niet onderzocht hebben, is uit anekdotes bekend, dat deelnemers in enkele gevallen vriendschappen hebben opgebouw, en ook na de cursus met elkaar in contact zijn gebleven. Soms kwam dat, omdat men dicht bij elkaar woonde en dezelfde interessen had, of kinderen van dezelfde leeftijd.

Bij de opzet van de cursus wordt veel tijd vrijgehouden voor de kennismaking en interactie. De duur van de cursus in de aankondiging is inclusief de tijd voor een bescheiden ontbijt, en de lunch aan het einde van de cursus. Uiteraard zijn sommige individuën minder extrovert dan anderen, en dus hebben zij minder sociaal contact, terwijl dat wel mogelijk is. Gelukkig boden de beschikbare ervaren deskundigen hulp aan deze mensen, om toch wegen te vinden om anderen te leren kennen.

In aanloop van de cursus is het sociale aspect een belangrijke drijfveer voor deelnemers. De cursus wordt gezien als een kans om er eens uit te gaan en iets anders te doen. Als de participanten na de cursus gevraagd wordt naar hun ervaringen, onderkennen zij zelf de verbeterde perceptie van zichzelf en hun vaardigheden. Ze voelen zich minder alleen omdat ze een sterkere binding voelen met de ontmoetingsplaats, waar ze altijd welkom zijn. Tijdens recente evenementen om de beëindiging van renovatiewerkzaamheden te vieren in het kunstencentrum Battersea, werden sommige van deze mensen gezien; mensen die anders te verlegen zouden zijn geweest om te komen en zich te mengen onder de gemeenschap verbonden met de ontmoetingsplaats.

Een van de vragen die de deelnemers aan het einde van een cursus wordt gesteld, is om op een schaal van 1-10 aan te geven, hoezeer zij zich verbonden voelen met een nieuwe maatschappelijke groep. De gemiddelde score is doorgaans 7 of 8, wat uiteraard erg hoog is. Andere vragen, bijvoorbeeld over in hoeverre iemands zelfvertrouwen is verbeterd, scoren vaak gemiddeld nog hoger, met 9 of 10. Dit kan worden verklaard door de bereidheid om die persoonlijke, inwendige uitwerking sneller te onderkennen, dan de verbinding met een uitgebreidere maatschappelijke groep, die waarschijnlijk wat meer tijd vergt om tot bloei te komen. Respondenten verklaren dat zij zich aanmerkelijk gelukkiger voelden tijdens de cursus, wat erop wijst, dat zij de tijd die zij in het gezelschap van een nieuwe groep mensen spendeerden, als plezierig hebben ervaren. Sommigen antwoordden op de vervolgvragen, dat zij het socialiseren tijdens de lunch als hoogtepunt hadden ervaren, wat duidelijk maakt dat de persoonlijke verbinding kennelijk zeer op prijs wordt gesteld.

'Het werkt, omdat het in de eigen gemeenschap plaatsvindt', aldus Sacco. In de eigen regio een culturele activiteit aanbieden, en zorgen dat buurtbewoners er regelmatig op kunnen terugvallen, herbergt het element van vertrouwen, en is van cruciaal belang voor de deelnemers voor wie het een worsteling zou zijn om ver te moeten reizen.

19

The Create Course at Battersea Arts Centre

Sacco heeft ook het gevoel, dat de cursus bijdraagt aan de ontwikkeling in de eigen organisatie, en voert aan dat hun missie is veranderd van 'het ontwikkelen van de toekomst van het theater', in 'het inspireren van mensen om creatieve risico's te nemen om de toekomst vorm te geven'. Het is belangrijk dat de nieuwe opdrachtverklaringen niet het woord 'theater' bevatten, maar in plaats daarvan focussen op mensen inspireren als creatieve individuën. De Creatieve Cursus is, als deel van deze cyclische benadering, zowel resultaat van deze onwikkeling, als ondersteuning bij het vormgeven van de volgende fase. De cursus heeft ertoe bijgedragen dat de gemeenschap in de organisatie zich heeft verbreed, en heeft zo de tekorten in de programmering blootgelegd, en laten zien wat verschillende mensen aantrekt om naar een ontmoetingsplaats te komen.

Battersea Arts Centre’s mission

Sacco ziet dat kunstencentrum Battersea uitermate ontvankelijk is voor deze manier van scholing en terugkoppeling (er wordt een methodiek gebruikt waarbij informatie overal vandaan wordt

20

'gescharreld'). Bovendien laat men bereidheid tot verandering zien, en dus kunnen dit soort cursussen een belangrijke impact hebben op de bredere organisatie. Zij gelooft dat het de manier waarop de organisatie, met name over creativiteit, denkt, verandert.

De Creatieve Cursus in het kunstencentrum van Batttersea gaat duidelijk niet alleen over het bereiken van een nieuw publiek. De cursus is deel van een bredere beweging, die beoogt een omvangrijkere bevolkingsgroep creatief aan cultuur te laten bijdragen in de bekendste ontmoetingsplaatsen en instellingen in het land. De voordelen op korte termijn voor ontmoetingsplaats en participanten is evident, maar de voordelen op lange termijn; het bevorderen van een grotere maatschappelijke integratie en creatieve expressie aanmoedigen, waar vroeger sociaal-economische verschillen bestonden, kan transformerend werken voor alle betrokkenen.

Referenties:

De Creatieve Cursus https://www.youtube.com/watch?v=SM17VpTEV1c ‘Co-creating Change’, Battersea Arts Centre blog: https://batterseaartscentreblog.com/2018/04/25/update-co-creating-change-25-apr/ Wat is 'Scratch'?: https://www.bac.org.uk/content/39534/create_with_us/scratch/what_is_scratch

21

Casestudy: Musicon Den Haag By Hans Noijens, Cultural Participation Specialist, LKCA

Het Musicon is een plek waar jongeren wederzijdse interesse ontwikkelen door middel van muziek. Een plek met een grote verscheidenheid aan maatschappelijke en etnische achtergronden; een smeltkroes van figuren die garant staan voor enorm waardevolle ontmoetingen, indrukken en ideeën; een plek waar nieuwe kunstwerken en stijlen worden gecreëerd en ontwikkeld; een plek waar, bijvoorbeeld, de ontmoeting plaatsvindt tussen pop en klassiek, en opwindende en bijzondere dingen ontstaan. Een plek waar iedereen welkom is, en waar exclusiviteit wordt veroordeeld; een plek waar getalenteerde muzikanten worden voorbereid op een toekomst in het professionele circuit.

Participanten zijn jongeren in de leeftijd van 15-25 met diverse achtergronden, die musiceren in allerlei genres en disciplines, maar die elk een persoonlijke noot toevoegen. Ze moeten al wel beschikken over bepaalde vaardigheden; een persoonlijke gave laten zien. Coaches zijn betrokken bij het begeleiden van de jongeren, de bands en ensembles; zij moeten in staat zijn talenten te erkennen, en deze helpen ontwikkelen naar grote hoogten; het is een vereiste dat zij de ambities van de jongeren aanspreken.

Iedereen kan deelnemen. Musicon wil toegankelijk zijn en niet exclusief, maar het hoofddoel is om de talenten van jongeren te ontwikkelen, en hen voor te bereiden op een toekomst als professioneel musicus. Als iemand niet door een auditie komt, wordt de hulp van het lokale kunstencentrum ingeroepen om de ontwikkeling te kunnen voortzetten. Als het niet lukt door een auditie te komen, betekent dat niet dat er geen talent is. Mogelijk is dat talent nog te pril, of slechts latent of onbewust aanwezig.

22

Het Musicon heeft toegang tot goed uitgeruste, voordelige oefenruimten, en excellente en ervaren coaches, die verschillen goed kunnen hanteren, en de sociale component van het samen musiceren stevig aanspreken. Naast de lessen en het samen musiceren, heeft Musicon een open podium, organiseren zij openbare workshops met topartiesten en het jaarlijkse talentenfestival Kaderock.

Door de ruimte voor experimenteren, de aanwezigheid van muzikaal talent en goede begeleiding, ontstaan kwaliteit en betrokkenheid op een geheel natuurlijke wijze. Kwaliteit is niet alleen muziek op hoog niveau, maar ook het ontstaan van nieuwe vormen en stijlen, en niet in het minst; van nieuwe bands en ensembles. De jongeren hebben een eigen stem in de keuze van een ensemble, maar worden ook uitgedaagd om in verschillende combinaties te spelen, en geadviseerd te worden over welke combinaties beter zijn. Men zou de op deze manier ontstane nieuwe ensembles kunnen beschouwen als het resultaat van een succesvolle synergie tussen muzikale en sociale sectoren. Zonder de sociale vaardigheden die de jongeren hebben ontwikkeld naast hun muzikale talent, is het onmogelijk samen te musiceren op hoog niveau.

Het is boeiend om te zien dat de focus op talent, kwaliteit en experimenteren, baanbrekend werkt, en belemmeringen wegneemt. Als er overeenkomst wordt bereikt rondom deze drie artistieke facetten, voelen de deelnemers zich vrij, en ontwikkelen een goede sfeer van samenwerken.

Toegankelijk voor eenieder die toegankelijk wil zijn (centraal gelegen in de stad, goedkoop, diverse leermethoden), maakt het Musicon en zijn activiteiten een ideale plek om kapitaal uit verschillende maatschappelijke lagen te overbruggen.

23

Casestudy: Kinderen Aan Zee By Hans Noijens, Cultural Participation Specialist, LKCA

Een groep van 50 kinderen en 15 begeleidende artiesten, technici, leraren en welzijnswerkers, werken gedurende een week lang samen in een unieke, multifunctionele locatie aan een voortreffelijke, artistieke uitdaging. Creativiteit staat centraal, immers, in de huidige, snel veranderende maatschappij, is creativiteit de doorslaggevende factor tot succes.

De kinderen (en hun ouders) ontdekken hun talenten, en mogelijkheden om deze verder te ontwikkelen in hun eigen stad. Inclusief de plaatselijke (financierings-) mogelijkheden voor mensen met een laag inkomen (zoals het plaatselijke fonds voor jeugd, sport en cultuur). Ondertussen ontstaat er een solide netwerk, om kinderen samen verder te laten ontwikkelen door middel van een vervolgtraject in de stad.

We weten dat kinderen al gauw voor grote culturele, maatschappelijke en belangrijke uitdagingen staan. Tegelijkertijd brengen technische ontwikkelingen mogelijkheden binnen ons bereik, waar we in het verleden slechts van konden dromen. In een unieke ambiance, en in samenwerking met artiesten en sociale partners, worden kinderen uitgedaagd om met hun eigen oplossingen te komen voor grote en kleine problemen. Deze methode bereidt de kinderen voor op een actieve en onafhankelijke positie in de maatschappij.

'Kinderen Aan Zee' werd uitgevoerd in acht Nederlandse steden, en is anders in elke stad. Er wordt echter altijd gewerkt vanuit dezelfde uitgangspunten; ontdekken, spelen en leren.

Bij het project is een groep van 50 kinderen betrokken (per stad) in de leeftijd van 9-12 jaar, van wie de ouders geen geld hebben om op vakantie te gaan. Ze worden begeleid door vijftien artiesten,

24

technici, leraren en welzijnswerkers op hun zoektocht naar creativiteit, en ze werken een week lang samen aan een creatieve uitdaging; een optreden, een kunstwerk, etc. Er is een landelijk coördinatiebureau waar vier mensen werkzaam zijn.

Vervolgens behelst het werk vier toonaangevende onderdelen, die goede leerresultaten garanderen: - ze gaan uit van gezamenlijk iets creëren, waarbij de keuzes en beslissingen bij de deelnemers (de kinderen) leidend zijn; - het creatieve proces staat centraal; - de activiteiten zijn bedoeld voor nieuwkomers (immigrantenkinderen) en kinderen wiens ouders zich geen vakanties kunnen veroorloven; - duurzaamheid; er is altijd veel aandacht voor geschikte vervolgprogramma's op het gebied van educatie en daar voorbij.

De combinatie van leidinggevenden uit verschillende sectoren (artiesten, leraren en welzijnswerkers) garandeert aandacht voor zowel het creatieve als het sociale leerproces van de kinderen, en het verband met educatie.

Kinderen uit verschillende sociale klassen werken samen in een creatief en sociaal proces, waarbij de begeleiding de verschillende leervormen benadrukt; individuele vaardigheden ontwikkelen, maar ook, deze gezamenlijk leren toepassen op een creatieve manier in het hele proces. Dat resulteert in een tweevoudige opbrengst in het leerproces.

Referenties: www.kinderenaanzee.nl

25

26

Casestudy: Een nieuw cultureel centrum in Holeby By Hans Jørgen Vodsgaard, Interfolk

Volgens de Deense onderzoeker van dorpen, Jørgen Møller, is in de laatste jaren op het platteland in Denemarken, in de landelijke gebieden en dorpen, waargenomen dat 'educatie, cultuuraanbod, tarieven, openbare dienstverlening, gezondheid - in veel parameters.... ver zijn achtergebleven.' Jørgen Møller beschouwt deze ontwikkeling als een duidelijke stap verder weg van het idee, dat iedereen gelijke kansen zou moeten krijgen: 'We veronderstelden dat iedereen overal in Denemarken een goed leven moet kunnen leiden, maar dat is toch wat problematisch gebleken'.

Plaatselijk, in sommige dorpen heeft men getracht - vaak aangevoerd door lokale enthousiastelingen - om op een andere manier samen te werken in gemeenschappen onder eigen beheer, met als speerpunten kunst en cultuur. Het volgende verhaal is daarvan een voorbeeld.

Kunst en cultuur als ontwikkelingspotentieel

De gemeente Guldborgsund heeft al ervaren, dat betere culturele- en vrijetijdsactiviteiten, volgens velen die zich hervestigden in de afgelopen 50 jaar, het behouden van de gemeenschap doeltreffend heeft kunnen verbeteren.

Eveneens heeft een onderzoek door een onderzoeksgroep in Oxford aangetoond, dat wanneer ouderen een bepaalde leeftijd bereiken, en minder mobiel worden, het prachtige landschap en de rustige omgeving, niet voldoende blijken te zijn in het dagelijkse leven. In deze groep is er vraag naar culturele- en recreatieve activiteiten.

Andere analyses, waaronder een analyse door het Centre for Culture and Experience Economy (Centrum voor Cultuur en Beleveniseconomie) in Denemarken tonen aan, dat het van wezenlijk belang is voor mensen dat er 'iets te beleven valt' in hun stad, zodat hun stad meer is dan slechts een leeg omhulsel.

Evenementen en culturele activiteiten helpen zowel het gevoel te verstevigen bij een stad of lokaal gebied te behoren, als het gevoel van betrokkenheid en eigenheid, om zodoende tijd te willen doorbrengen in de stad waarin men woont. Wanneer men betrokken is geweest bij een cultureel evenement, krijgt de stad of regio een positieve toegevoegde waarde, en uiteindelijk kan dat bijdragen aan het huizen van vindingrijke burgers en ondernemingen, die niet meer uit die stad of regio weg willen.

In het noord-oosten van Falster, een gebied 125 km ten zuiden van Kopenhagen, ligt de kleine stad Horbelev, met slechts 587 inwoners. De dichtstbijzijnde grote stad, Nykøbing, is 16 km ver weg, met 16.500 inwoners.

27

Voorheen werd Horbelev, net als andere dorpen in de omgeving, getroffen door emigratie en achteruitgang. Maar die ontwikkeling heeft zich gekeerd. Eens waren er 33 onverkochte huizen in de stad. Nu zijn dat er maar 10, en de populatie is met 37 inwoners gestegen sinds 2009.

Jarenlang hebben de amper 600 ingezetenen van Horbelev geestdriftig gevochten om een bruisend en veelzijdig stadsleven te behouden, met energie om nieuwe mogelijkheden te ontwikkelen. Een voorbeeld is de transformatie van de voormalige basisschool van de stad, die tot een nieuw trefpunt voor de gehele stad is omgetoverd.

De Associatie van de toekomst van Noord-Oost Falster

Het omslagpunt kwam met de transformatie van een school in Horbelev in een nieuw cultureel centrum. Tot 2009 was de school jarenlang een zelfstandige school geweest (nadat de openbare school werd gesloten); maar toen de zelfstandige school ook werd gesloten, nam een groep mensen het initiatief tot een openbare vergadering, waarin zij te kennen gaven de gebouwen te willen gebruiken voor nieuwe culturele dienstverlening.

Ongeveer 250 geïnteresseerden sloten zich hierbij aan. Vervolgens werden er workshops georganiseerd waarin 10 verschillende belangenorganisaties werden opgezet; de ouderen, Toerisme & Bedrijfsleven, Sport, Natuur & Buitenleven, Kunst, Cultuur, Hesnæs Haven & Strand, Kinderen & Jeugd, Dorpscentrum- en Stadsvernieuwing. Elke groep had talloze ideeën, en voor alle groepen werden vervolgens coördinatoren aangesteld. Ook werden 'De Associatie van de toekomst van Noord-Oost Falster' en het 'Noord-Oost Falster beleggingsfonds' geformeerd.

De gesloten school in Horbelev vóór de verandering

Door middel van het beleggingsfonds werd het schoolgebouw gekocht en ‘De Associatie van de toekomst van Noord-Oost Falster‘ richtte een nieuw dorpscentrum op in de voormalige school in 2011. Het dorpscentrum biedt ruimte voor het accommoderen van theaters, sociëteiten voor kunst, oefenruimten, een club voor kinderen, een kringloopwinkel, een pizzeria en nog veel meer.

28

Een plaatselijke kunstentoonstelling in het cultuurhuis van Horbelev

En nu vooruit

Torben Stjernholm, die 'De Associatie van de toekomst van Noord-Oost Falster' voorzit, zegt:

'Wij verheugen ons op de vooruitgang van de ontwikkeling van het dorpscentrum. Er zijn veel lokale gebruikers in het centrum vandaag, en wij verwachten een echt cultureel centrum te creëren, wat betekent dat nog veel meer mensen uit Noord-Oost Falster en de omliggende steden hun weg weten te vinden naar Horbelev. De uitbreiding van het dorpscentrum maakt het mogelijk meer evenementen en tentoonstellingen te organiseren dan we tot nu toe konden huisvesten. We zien nu al dat verschillende nieuwkomers zich aangetrokken voelen tot ons project, en wij richten ons op het stoppen van de leegloop van Noord-Oost Falster. We willen de prachtige omgeving en de sociale gemeenschap van Noord-Oost Falster ontwikkelen ten behoeve van haar ingezetenen. We brengen de inwoners tot elkaar met verschillende activiteiten, en maken van de regio een aantrekkelijk gebied om in te wonen. We willen het gebied zodanig interessant maken, dat ondernemingen, nieuwe bewoners en toeristen hun weg hiernaartoe vinden. Noord-Oost Falster moet een rolmodel worden voor de plattelandsontwikkeling in Denemarken'.

Dus er is geen sprake meer van randgemeenten en leeggelopen dorpen in dit deel van Denemarken.

Het burgerinitiatief in Horbelev laat zien, dat het doel om een dunbevolkt gebied weer leven in te blazen op een duurzame manier, verwezenlijkt kan worden door het toepassen van de 'burger helpt burger'- of de 'peer-to-peer'-benadering. Ook op cultureel gebied, waar burgermaatschappijgenootschappen en hun vrijwilligers uit de cultuuroverschrijdende sectoren van amateurkunst, vrijwillige cultuurorganisaties, erfgoed en cultuurcentra, zijn betrokken bij het aanreiken van beschikbare en aanwezige kunst en culturele activiteiten, die een toegevoegde waarde hebben voor civiele en democratische deelname en verbinding van de gemeenschap.

Veel verschillende activiteiten kunnen hierbij betrokken zijn, zoals, in dit geval, het bouwen van een gemeenschappelijk cultureel centrum, dat het raamwerk is voor culturele activiteiten, en zo zorgt voor gemeenschapszin, en een broedplaats voor meer activiteiten. Het kan leiden tot ondernemingsactiviteiten van bewoners, zoals het opzetten van een plaatselijk theater. Inwoners kunnen ook werkzaam zijn als acteur, kaartverkoper, medewerker, beheerder, etc.

29

Zoals gekenschetst in het voorwoord van het overzichtsrapport: 'De term co-creation (samen creëren,-werken) refereert in de context van dit rapport aan samen creëren in een vrije, maatschappelijke samenhang, waarin verschillende burgergroeperingen gezamenlijk creëren en werken. De bedoeling is om sociaal kapitaal, wederzijds vertrouwen en erkenning te promoten als deel van dezelfde democratische gemeenschap.'8

Authentieke vormen van samenwerkingsactiviteiten met een hoge mate van sociaal kapitaal, verstevigen - zoals genoemd in het overzichtsrapport blz. 51 - het 'cultureel vermogen' van de betrokken 'democratische cultuur' door het bevorderen van creatieve vrijheid en alledaagse culturele participatie voor burgers'.

De casestudy van het cultureel centrum in Holeby geeft in het algemeen aan, dat een sterke participatieve cultuur gebaseerd is op civiele participatie, binding van gemeenschap en lokale identiteit - eigenschappen die het sociaal kapitaal en wederzijds vertrouwen in de gemeenschap verstevigen -, en dat zij deze stimuleert.

Het is niet bekend of buiten de grenzen van de gemeente Guldborgsund, de inwoners van Horbelev in Noord-Oost Falster ook weigeren mee te doen aan de dramatische ontwikkeling van het leeglopen van dorpen, en het wegtrekken uit de randgebieden van Denemarken.

Referenties: State of the Art report (2018) http://bridgingsocialcapital.eu/?page_id=434 Overzicht van samenwerkings- en participerende activiteiten in de sectoren amateurkunst, vrijwillige cultuur en erfgoed. EDUCULT, juni 2018 Gepubliceerd in de context van het tweejarige Erasmus+ strategisch samenwerkingsverband, september 2017 - augustus 2019, getiteld: 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur' Curricula richtlijnen - 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur' Interfolk, mei 2018 Gepubliceerd in de context van het tweejarige Erasmus+ strategisch samenwerkingsverband, september 2017 - augustus 2019, getiteld: 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur'

8State of the Art report (2018) http://bridgingsocialcapital.eu/?page_id=434 Overzicht van samenwerkings- en participerende activiteiten in de sectoren amateurkunst, vrijwillige cultuur en erfgoed. EDUCULT, juni 2018

30

Case Study: Een nieuw gemeenschapscentrum in Ejby By Hans Jørgen Vodsgaard, Interfolk

Duizenden mensen vertrekken elke maand naar de grote steden in hun land, en laten de kleinere gemeenten steeds leger achter. In de afgelegen gebieden heeft men te maken met een afnemend aantal inwoners, en vaak nog erger, met een afnemend aantal inwoners in de beroepsgeschikte leeftijd.

'Denemarken stort in; de winnaars zijn de grote steden met hun scholings- en arbeidsmogelijkheden, en hun aantrekkelijke cultuur. De verliezers kunnen het sluiten van scholen en andere welzijnsinstellingen tegemoet zien. Zij beschikken over minder middelen om het niveau van dienstverlening dat we momenteel kennen, te handhaven. 'Er zitten meer gaten in de wegen, en het duurt langer voordat ze worden gerepareerd' (Lea Louise Holst Laursen, hoofddocent op de afdeling architectuur, ontwerp en mediatechniek aan de universiteit van Aalborg).

Plaatselijk, in sommige dorpen heeft men getracht - vaak aangevoerd door lokale enthousiastelingen - om op een andere manier samen te werken in gemeenschappen onder eigen beheer, met als speerpunten kunst en cultuur. Het volgende verhaal is een voorbeeld van deze betrokkenheid.

Gemeente Ejby

De voorzitter van het cultureel comité in de gemeente Køge, woont in een klein dorp met 3.200 inwoners, 9 km buiten de stad Køge, een stad met 37.000 inwoners. Køge ligt op 45 km afstand van Kopenhagen.

Al vele jaren is het voor de inwoners van Ejby mogelijk om kunstprojecten en culturele activiteiten te ontplooien, omdat er in Denemarken een wet is volgens welke groeperingen uit het hele land, die starten als instelling met een democratisch gekozen bestuur, lokaal gesteund kunnen worden, en speciale ruimten kunnen krijgen voor hun activiteiten.

In maart 2013, echter, maakten de inwoners van Ejby een grote stap vooruit. De voorzitter van het lokale culturele comité slaagde erin de afgedankte bibliotheek te bemachtigen, en maakte er, samen met de inwoners van de stad, een gemeenschapscentrum van9. Het werd een plek voor culturele ontmoetingen en samenzijn, waar culturele en educatieve activiteiten de gemeenschap in de kleine

9 Ejby Medborgerhus: http://www.ejby-medborgerhus.dk/

31

stad verstevigden. Hierdoor trokken de inwoners niet weg uit hun stad, maar er werden juist nieuwe mensen aangetrokken.

De gemeente raakte geïnteresseerd in het idee en ging ermee akkoord de kosten voor verbeteringen aan het gebouw, van achterstallig onderhoud, en de kosten voor onderhoud aan het alarmsysteem, te dekken. Verder zou de gemeente verantwoordelijk zijn voor het onderhoud aan de buitenkant van het gebouw. De bibliotheek ging ermee akkoord om de meeste meubels en boeken te laten staan, zodat er nog steeds boeken uitgeleend konden worden. De boekencollectie werd ook aangevuld met boeken van een nabijgelegen afgedankte bibliotheek.

De oude bibliotheek in Ejby

Een vertrouwensvolle gemeenschap

Alle inwoners van Ejby zijn welkom in het gebouw; het huis. Je neemt een - goedkoop - lidmaatschap en krijgt een sleutel van het huis. Dat houdt in, dat je het huis tijdens kantooruren kan gebruiken, maar ook in de avonduren. De laatste persoon die het huis verlaat is verantwoordelijk voor de sluiting. Door op deze manier alle verantwoordelijkheid voor het huis bij de ingezetenen zelf te leggen, voelen zij zich leden van een vertrouwensvolle gemeenschap.

Als lid kan men aan allerlei activiteiten meedoen, die meestal door de leden zelf geïntroduceerd en gecontroleerd worden. Grotendeels gaat het om artistieke en culturele activiteiten, zoals:

Wisselende kunsttentoonstellingen, theatervoorstellingen, concerten en lezingen over uiteenlopende onderwerpen gedurende het hele jaar. De theatervoorstellingen en concerten zijn vaak voor het hele gezin bedoeld, en de kinderen raken dus ook gewend aan het huis bezoeken.

Trainingen in stamboomonderzoek en IT.

Gedurende de zomer, workshops met theater en muziek voor kinderen.

Als lid kan men gedurende het hele jaar alle boeken lenen die men wil. De uitleen wordt niet gecontroleerd. De leden moeten zelf zorgdragen voor het terugbrengen. Dit deel van het functioneren is gebaseerd op wederzijds vertrouwen, en zorgt ervoor dat eenieder zich thuis voelt. Dit vertrouwen kan er ook voor zorgen, dat eigen boeken in de bibliotheek achtergelaten worden, zodat anderen daar voordeel van genieten.

32

Naast alles wat genoemd is, zijn er vergaderruimten, leeszalen en een kitchenette beschikbaar voor leden. Bovendien kunnen alle connecties in de stad kosteloos een vergaderruimte boeken.

Het belangrijkste evenwel is, dat kunstzinnige en culturele activiteiten zijn toegenomen door het bestaan van het huis, en dat de gemeenschap de identiteit van de burgers als inwoners van Ejby heeft verstevigd.

De start van de kunstzinnige en culturele activiteiten zoals hier beschreven, bestond uit het vormen van een democratisch gestructureerde vereniging. In Denemarken bestaat een meer dan 150 jaar oude traditie in het vormen van verenigingen. Er wordt beweerd, dat elke Deen ten minste lid is van drie verenigingen, en dat is waarschijnlijk nog waar ook. De structuur van de vereniging wordt in Denemarken zeer gerespecteerd - en in het algemeen in alle vijf Noordse landen.

Ontmoeting in het Ejby Medborgerhus

De verenigingen zijn zogenaamde 'kleine democratieën'. Er zijn plaatsen waar mensen met gebruik van democratische spelregels nieuwe activiteiten kunnen ontwikkelen. Daar vindt het leren over democratische waarden plaats, en leert men de eigen situatie in het alledaagse leven te beheersen.

Toenemende betrokkenheid en invloed leidt tot een verminderd gevoel van onmacht. Dit geldt ook voor de activiteiten in het voorbeeld hierboven. Als je een probleem kunt aanpakken, raak je het gevoel van onmacht kwijt. Je wordt mede-eigenaar van het project dat gezamenlijk in een democratische geest is opgebouwd. Vandaar, dat wellicht juist de kunstzinnige en culturele activiteiten in verenigingen, waarbij iedereen betrokken is, en waar mensen een positieve samenhangende gemeenschap creëren, nodig zijn om de problemen van ontvolking op te lossen in Denemarken.

33

Het voorbeeld toont aan, dat er iets gedaan wordt om mensen te laten blijven in de dunbevolkte gebieden. Als organisatie kunnen we het proces vergemakkelijken voor andere culturele verenigingen die zich willen inzetten. De voorbeelden tonen ons welke kracht in het proces nodig is, en welke vaardigheden de vrijwilligers tekort komen, om een project zoals genoemd in het voorbeeld, succesvol te laten eindigen.

Zoals gekenschetst in het voorwoord van het overzichtsrapport: 'De term co-creation (samen creëren,-werken) refereert in de context van dit rapport aan samen creëren in een vrije, maatschappelijke samenhang, waarin verschillende burgergroeperingen gezamenlijk creëren en werken. De bedoeling is om sociaal kapitaal, wederzijds vertrouwen en erkenning te promoten als deel van dezelfde democratische gemeenschap.'10

Authentieke vormen van samenwerkingsactiviteiten met een hoge mate van sociaal kapitaal, verstevigen - zoals genoemd in het overzichtsrapport blz. 51 - het 'cultureel vermogen' van de betrokken 'democratische cultuur' door het bevorderen van creatieve vrijheid en alledaagse culturele participatie voor burgers'.

“Uiteindelijk hebben de samenwerkingsactiviteiten het grootste effect op de netwerken van deelnemers. Zij bevorderen de vorming van een groep (een geïnterviewde sprak van 'een dorp', een ander van 'een familie'). Het is waarschijnlijker dat deelnemers samenwerken nadat ze samen iets hebben gecreëerd, een doel hebben bereikt, dan wanneer ze gewoon gezamenlijk in een klas hebben gezeten, luisterend naar hetzelfde verhaal.' Het rapport bladzijde 54:

De casestudy van het gemeenschapshuis in Ejby geeft in het algemeen aan, dat een sterke participerende cultuur gebaseerd is op civiele participatie, en deze bevordert. Bovendien wordt hierdoor het sociaal kapitaal en het wederzijds vertrouwen in de gemeenschap verstevigd. Verder toont het aan, dat vrijwilligers op het gebied van kunst, cultuur en erfgoed, een hechte gemeenschap en lokale identiteit bevorderen in dunbevolkte gebieden.

Referenties: State of the Art report (2018) http://bridgingsocialcapital.eu/?page_id=434 Overzicht van samenwerkings- en participerende activiteiten in de sectoren amateurkunst, vrijwillige cultuur en erfgoed. EDUCULT, juni 2018 Gepubliceerd in de context van het tweejarige Erasmus+ strategisch samenwerkingsverband, september 2017 - augustus 2019, getiteld: 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur' Curricula richtlijnen - 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur' Interfolk, mei 2018 Gepubliceerd in de context van het tweejarige Erasmus+ strategisch samenwerkingsverband, september 2017 - augustus 2019, getiteld: 'Overbruggen van sociaal kapitaal door een gezamenlijk scheppende en participerende cultuur'

10State of the Art report (2018) http://bridgingsocialcapital.eu/?page_id=434 Overzicht van samenwerkings- en participerende activiteiten in de sectoren amateurkunst, vrijwillige cultuur en erfgoed. EDUCULT, juni 2018

34

Essentiële bevindingen Door Damien McGlynn, directeur Communicatiemiddelen & Partnerschap, Vrijwillige Kunsten

Uit de zes hier gepresenteerde casestudy's kunnen we enkele gemeenschappelijke factoren en overwegingen halen - zo niet, definitieve conclusies. De drie belangrijkste punten met betrekking tot intersociale overbrugging, kunnen worden omschreven als; waarde, integratie en plezier. Eerst kijken we naar het concept 'waarde'. Dit concept wordt, zowel ten aanzien van de waarde van het individu, als van diens bijdrage of creatieve inbreng beschouwd. Nu er in veel Europese landen een groeiende economische ongelijkheid wordt ervaren11, met, onder andere als gevolg, verdeeldheid en ongerustheid, is het waardevol om stil te staan bij de persoonlijke behoefte aan bevestiging. Ieder mens heeft de behoefte zich waardevol te voelen. In een neoliberaal systeem, met een snel evoluerende arbeidsmarkt, wordt aan die behoefte vaak niet voldaan in het dagelijks bestaan, waarin de focus ligt op productiviteit en winst.

Een essentiële component bij een succesvolle aanpak van intersociale overbrugging, is het tonen van begrip voor deze onvervulde behoefte. Van activiteiten en projecten die ondergebracht zijn in een samenwerkingsmethode, waarbij de inbreng van alle deelnemers betrokken en op waarde geschat wordt, is het aannemelijker, dat de blijvende interesse daarvoor van langere duur is onder diegenen, die zich, bij de traditionele en hiërarchische opgezette activiteiten, vaak achtergesteld voelen. Dit kan worden gekenmerkt als 'investering' door de deelnemers. Als wordt toegestaan, dat participatie ook inhoudt dat deelnemers mede-eigenaar zijn van het gehele proces, zijn de ideeën van elk individu van meer belang, en moedigt dat de deelnemers aan zich meer in te zetten dan bij andere modellen. Het proces waarin mensen samen iets creëren, en waarin de ideeën van ieder individu een gelijke waarde vertegenwoordigen, is een belangrijke stap in de richting van het overbruggen van sociaal kapitaal.

Dit allemaal is op zichzelf al steekhoudend, maar wanneer men zich ook realiseert, dat het een middel is om intersociale verschillen te overbruggen, is het proces van integratie een essentiële toevoeging. De afgelopen decennia zijn veel modellen getoond, die creatieve trainingen gebruikten om de waargenomen maatschappelijke problemen, veroorzaakt door armoede en ongelijkheid, aan te pakken. Behalve dat er zich nog andere problemen bij deze aanpak voordoen, betekent het feit dat die vaak alleen bedoeld is voor diegenen die zich in een sociaaleconomisch achtergestelde situatie bevinden, dat deze benadering nalaat de integratieproblematiek aan de orde te stellen.

In de casestudy's die hier zijn besproken, hebben we gezien, dat er talrijke succesvolle modellen bestaan, die participanten met verschillende socio-economische achtergronden, gezamenlijk iets laten creëren, waarbij maatschappelijke voordelen worden gedeeld, hun connecties verbeteren, en

11 ‘Understanding The Socio-Economic Divide in Europe’, OECD (2017): https://www.oecd.org/els/soc/cope-divide-europe-2017-background-report.pdf

35

het vertrouwen in elkaar verdiept. Het project toont de noodzaak aan van een zorgvuldige afweging van benaderingswijzen van begin tot einde, om zo effectief een omgeving te creëren waarin intersociale overbrugging wordt aangemoedigd.

Zoals opgemerkt in het onderzoeksrapport, zijn sommige belangrijke praktische overwegingen met betrekking tot kosten, locatie en transport, doorslaggevend op het gebied van intersociale overbrugging. Deze veelvoorkomende obstakels worden vaak over het hoofd gezien in de verschillende stadia van het budgetteren van nieuwe en bestaande creatieve activiteiten. Overleg met mensen met allerlei verschillende achtergronden, kan helpen de pijnpunten aan te wijzen en aan te pakken in een vroeg stadium. Maar al te vaak worden zaken besproken in een bestaande homogene groep mensen, die blind zijn voor andere obstakels, die anderen wel zien.

Tot slot blijft plezier het integrale onderdeel van de equatie. Zoals in het overzichtsrapport is uitgelegd, is de belangrijkste motivering voor deelnemers, het verlangen om iets plezierigs en creatiefs te ondernemen. Gezien het feit dat dit misschien een simpele basis lijkt voor een creatief project, is het dan ook belangrijk zich te realiseren, wat welke doelgroep in het algemeen als plezierig, boeiend en aanlokkelijk beschouwt. Zoals sommige casestudy's hebben aangetoond, is het soms nodig om onze vooronderstellingen over wat de juiste manier is om deze activiteiten te plannen en uit te voeren, in twijfel te trekken. Beter luisteren en overleggen kan leiden tot aanzienlijk betere inzichten bij het effectief plannen, promoten en beheren van creatieve activiteiten, zodat mogelijke belemmeringen om deel te nemen, overwogen worden, en men aan alles denkt.

36

Activiteiten na de afronding Wij hopen, dat de hier opgenomen casestudy's informatief en inspirerend zijn geweest bij het nadenken over hoe samenwerkingsactiviteiten in uw eigen gemeenschap ontwikkeld kunnen worden. De context, uitdagingen en mensen zijn verschillend op elke locatie, maar de voordelen van het overbruggen van sociaal kapitaal, en de kracht van creatieve activiteiten bij het mogelijk maken van sociale bindingen, zijn gemeenschappelijk grens-, cultuur- en taal overschrijdend.

Na het delen van deze projecten en benaderingswijzen, kunnen de vragen die vervolgens opkomen, hopelijk anderen helpen nog meer alomvattende creatieve activiteiten te bedenken.

1. Hebben we samenwerkingsactiviteiten nodig bij de intersociale overbrugging in onze gemeenschap?

Weet u dat zeker? In dat geval, bedankt voor het lezen!

Ga door met het instructieboek....

2. Wat zouden we in onze leefgemeenschap willen bereiken met deze samenwerkingsactiviteiten en sociale overbrugging?

3. Welke groeperingen zou u momenteel classificeren als 'moeilijk te bereiken' en zijn niet betrokken bij zulke activiteiten?

Nee

Ja

37

4. Welke stappen zou u kunnen ondernemen ter bevordering van deze mogelijkheden om het bewustzijn onder doelgroepen te versterken?

5. Wat zou individuen met een verschillende sociaal-economische achtergrond mogelijk weerhouden van, of ontmoedigen om deel te nemen?

6. Heeft u de mogelijke financiële belemmeringen overwogen die gevormd kunnen worden door:

Locatie?

Tijdstip?

Activiteit?

Apparatuur?

7. Welke mensen of organisaties zou u kunnen benaderen voor ondersteuning en advies om uw activiteit meer alomvattend te maken?

38

8. Waarmee kunt u de activiteit nog toegankelijker en uitnodigender maken? Eten? Transport? Kinderopvang?