The Edge Amsterdam (5 sterren, 98,36%)The Edge, het nieuwste kantoorgebouw ontwikkeld door OVG Real Estate, is beoordeeld met de kwalifi catie ‘Outstanding’. Het gebouw dat is gevestigd op de Amsterdamse Zuidas, heeft de hoogste score voor nieuwe gebouwen ontvangen die ooit is afgegeven. OVG Real Estate werkte nauw samen met adviesbureau Deloitte, de hoofdhuurder. Door het gebruik van slimme technologie behaalde het kantoorgebouw van 40.000 m2 een score van 98.36 procent.

Distributiecentrum Dok Vast NewLogic II (5 sterren, 91,18%)Het nieuwbouw distributiecentrum NewLogic II bestaat uit vier aan elkaar geschakelde distributiehallen met boven het distributiegedeelte een entresolvloer geschikt voor opslag. Op de kop van het gebouw bevindt zich tevens een kantoorgedeelte. In dit pand is de Amerikaanse elektrische autofabrikant Tesla Motors gevestigd. Het pand is in korte tijd gerealiseerd en voldoet aan de allerlaatste duurzaamheidseisen.

Distributiecentrum Dok Vast Vossenberg West II (5 sterren, 91,17%)Op het Tilburgse industrieterrein Vossenberg II heeft Dok Vast een uitermate duurzaam distributiecentrum gebouwd. Bij de bouw van het distributiecentrum is onder meer gebruik gemaakt van duurzame materialen, automatisch dimmende ledverlichting, driedubbel isolatieglas, extra isolatie van gevels en daken en het toepassen van een warmtepomp. Tevens is het dak geschikt gemaakt om in de toekomst 40.000 m² zonnepanelen te plaatsen.

Lely Maassluis, bedrijfshal (5 sterren, 88,32%)De bedrijfshal van de Lely Campus in Maassluis, dat actief is in de agrarische sector, is begin 2014 bekroond met een 5 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertifi caat. In de Lely Campus zijn ontwerp, technische installaties, constructiemethodes en ICT-technologieën op doelgerichte wijze ontworpen en toegepast. Het totale integraal opgezette energieconcept bespaart tot wel 60% aan CO2 emissies ten opzichte van de EPC-norm.

Lely Maassluis, kantoren (5 sterren, 88,32%)Ook de kantoren van de Lely Campus zijn bekroond met een 5 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertifi caat. Het superduurzame gebouw werd in januari 2014 geopend door koningin Maxima.

Top 5 meest duurzame nieuwe gebouwenWat zijn de meest duurzame nieuwe gebouwen volgens de BREEAM-NL methodiek? Een ranglijst van de hoogte BREEAM-NL scores van oktober 2015.

1

2

3

4

5

23 | september 2013 | BREEAM-NL

Algemeen

� Ik heb het Assessment afgerond. De Assessor heeftzijn validaties geschreven en ingediend. Hoe langduurt het voordat de Quality Assurance (QA) klaar isen we het certifi caat krijgen?Houdt u er rekening mee dat de QA drie weken de tijdnodig heeft om de assessments te beoordelen. Soms kanhet voorkomen dat er sneller antwoord komt.

� Ik ben al meer dan een jaar Expert voor BREEAM-NL In-Use. Wanneer moet ik weer naar een Studiedagkomen?Van Experts wordt verwacht dat zij elk jaar minimaal éénkeer naar een Studiedag komen. Dus bent u in 2014 expertgeworden, zorg er dan voor dat u in 2015 minimaal eenkeer naar de studiedag komt. Er wordt per kalenderjaargekeken naar de verlenging van de expertstatus. Tijdensde studiedagen kunt u zich aansluiten bij workshops enlezingen die worden gegeven door enthousiaste sprekersvanuit de markt. Kijk op www.dgbc.nl/trainingen voorde actuele agenda.

� Ik kom iets tegen in de Beoordelingsrichtlijn watvolgens mij niet duidelijk is. Wat moet ik doen?Onduidelijkheden in de Beoordelingsrichtlijn wordenverheldert via het Interpretatiedocument. Wanneer u ietstegenkomt, kunt u via www.breeam.nl/helpdesk hethelpdeskformulier invullen. Daar kunt u een suggestie vooreen verbetering doorgeven. Wij nemen de opmerking inbehandeling en bekijken of dit meegenomen moet wordenin de volgende versie van het Interpretatiedocument of vooreen volgende versie van de Beoordelingsrichtlijn.

� De credit uit de Beoordelingsrichtlijn is mij niethelemaal niet duidelijk. Wat moet ik doen?Kijk eerst in het bijbehorende Interpretatiedocument. Hierinworden credits toegelicht. Het actuele Interpretatiedocumentmoet altijd gebruikt worden naast de Beoordelingsrichtlijn.Zijn er zaken nog steeds onduidelijk? Kijk dan opwww.breeam.nl/hulp. Hierin wordt voor bepaaldecredits aanvullende informatie geboden. Ook kunt u viawww.breeam.nl/helpdesk het helpdeskformulier invullen.

� Wij willen graag het logo van BREEAM-NLgebruiken om te laten zien dat we bezig zijn meteen project. Kan dat?Dat is uiteraard mogelijk. De offi ciële logo’s zijn op te vragenvia secretariaat@dgbc.nl. Lees wel onze richtlijn metbetrekking tot het gebruik van de merknamen en logo’svan DGBC en BREEAM-NL op www.dgbc.nl/content/downloads.

� Op de projectenpagina van BREEAM-NL willen wegraag de informatie en/of afbeelding van het gebouwaanpassen. Hoe doen wij dat?De informatie die wordt weergegeven op de projectenpaginais direct gekoppeld aan de algemene gegevens uit deAssessmenttool. De projectinformatie en de afbeelding kanhier worden aangepast. Is het project al gecertifi ceerd enkunt u niet meer bij de gegevens, zorg dan dat u de juisteinformatie en afbeelding stuurt naar helpdesk@dgbc.nl.Voor de beste weergave is de afbeelding 620 x 220 pixels. �

Veelgestelde vragen over BREEAM-NLDe DGBC Helpdesk krijgt iedere maand zo’n driehonderd vragen over BREEAM-NL. De meeste vragen gaan over specifi eke projecten. Maar er zijn ook vragen die meer algemeen van aard zijn. Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen.

FAQ

25 | september 2013 | BREEAM-NL

Algemeen

Feiten en cijfers

Topscore BREEAM-NL In-UseABN Amro stelde dit najaar het voorbeeld voor het verduurzamen van bestaand vastgoed. Het eigen kantoor aan de Gustav Mahlerlaan werd gecertifi ceerd met BREEAM-NL In-Use op de onderdelen Gebouw, Gebruik en Beheer. De score was ongeëvenaard: vier sterren voor het Gebouw en het Gebruik, voor het Beheer zelfs de maximale score van vijf sterren. �

300e BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie certifi caat behaaldHet 300e BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie certifi caat is uitgereikt. Afgelopen september heeft Dok Vast een 5 sterren certifi caat behaald voor het distributiecentrum NewLogic II. Het is het onderkomen van autofabrikant Tesla. �

Meer dan 150 BREEAM-NL In-Use certifi catenDe focus in de markt ligt steeds nadrukkelijker op het verduurzamen van bestaand vastgoed. In oktober is de grens doorbroken van de 150 BREEAM-NL In-Use certifi caten. Het 150e certifi caat is behaald door Redevco voor een pand van America Today. �

Expert en Assessor-trainingen in trekBREEAM-NL is een duurzaamheidskeurmerk waarbij twee rollen erg belangrijk zijn. Een BREEAM-NL Expert kan bouwteams begeleiden bij de BREEAM-NL certifi cering. Een Assessor is de onafhankelijke deskundige die het project beoordeelt. Sinds de introductie van de Dutch Green Building Council hebben 1782 personen een basistraining gevolgd. 1970 personen volgden een Expert-training en 217 deskundigen gingen voor de Assessor-titel (cijfers september 2015). �

Aan de slag met de nieuwe Beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw en RenovatieVorig jaar lanceerde de Dutch Green Building Council de nieuwe Beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie. Deze verbeterde en verscherpte versie is de opvolger van de richtlijn uit 2011. Onder andere de energieprestaties van een gebouw worden strenger beoordeeld. Inmiddels zijn de eerste twee nieuwbouwprojecten met de beoordelingsrichtlijn van 2014 beoordeeld. Het gaat om de ontwerpen van een warehouse van Ademasgroep in Arnhem en om een gebouw van Vanderlande Industries in Veghel. �

5H�LLU�HHU[HS�QHYLU�IPUULU�KL�+.)*�LU�NYVV[�ZJOHSPNL�YLUV]H[PLZ�HJ[PLM�[L�aPQU�HSZ�]VVYaP[[LY�]HU�KL�(K]PLZNYVLW�5PL\^IV\^��(.5���PZ�OL[�IVLPLUK�VT�LLUZ�[LY\N�tU�]VVY\P[�[L�RPQRLU��

/L[�LU[OV\ZPHZTL�^HHYTLL�KL�+.)*�PZ�ILNVUULU�PU������OLLM[�aPJO��VUKLY�HUKLYL�]PH�OL[�5PL\^�IV\^�SHILS��ZULS�]LYZWYLPK��/L[�SHILS�PZ�KHURaPQ�KL�]YPQ^PSSPNL�PUaL[�]HU�]LSL�ZWLJPHSPZ[LU�\P[�KL�THYR[�VU[Z[HHU��IV[[VT�\W���+HHYUH�PZ�OL[�]PH�KL�VW�KYHJO[NL]LYZ�VWNLWHR[�HSZ�Ot[�K\\YaHHTOLPKZJLY�[PÄJHH[�]HU�5LKLYSHUK��[VW�KV^U���6UKHURZ�KL�]LSL�KPZJ\ZZPLZ�YVUKVT�PUNL^PRRLSKL�JYLKP[Z�LU�RVZ[LU�[LU�VWaPJO[L�]HU�IH[LU��PZ�)9,,(4�53�VTHYTK�KVVY�K\\YaHHT�IV\^LUK�5LKLYSHUK��+HURaPQ�KL�NLaHTLUSPQRL�VU[^PRRLSPUN�]HU�KL�)93��ILVVYKL�SPUNZYPJO[SPQU��KVVY�+.)*�LU�KL�ISPQ]LUKL�MLLKIHJR�]HU\P[�KL�THYR[��aPQU�KL�SH[LYL�)93�]LYZPLZ�Z[LLKZ�WYVMLZZPVULSLY�LU�JVTWHJ[LY�NL^VYKLU��,LU�NVLK�]VVYILLSK�]HU�ºVWLU�PUUV]H[PL»�

BREEAM-NL als basisonderdeel>H[�]VVYHS�VW]HS[�PZ�KH[�KL�ILKYPQ]LU�KPL�HS�]YVLN�HSZ�PUUV]H[VYZ�PU�)9,,(4�53�OLIILU�NL{U]LZ�[LLYK��OL[�U\�NVLK�KVLU��AL�OLIILU�)9,,(4�53�HSZ�IHZPZVUKLYKLLS�]HU�O\U�WYPTHPYL�VU[^PRRLS���VU[^LYW���IV\^���L_WSVP[H[PLWYVJLZ�NLTHHR[��+VVY�]YVLN�OPLY]VVY�[L�RPLaLU�LU�NLLU�JVUJLZZPLZ�[L�

KVLU�HHU�R^HSP[LP[��OLIILU�KLaL�RVWSVWLYZ�aPJO�R\UULU�VUKLYZJOLPKLU�]HU�KL�YLZ[��=HU^LNL�KL�HMOHURLSPQROLPK�]HU�KL�]LSL�WHY[PQLU�VT�LLU�OLY�VU[^PRRLSPUN�[L�YLHSPZLYLU��[YLRRLU�KLaL�RVWSVWLYZ�HSZ�LLU�WVZP[PL]L�SH^PUL�]LSL�HUKLYL�WHY[PQLU�TL[�aPJO�TLL�KLaL�TL[OVKL�[VL�[L�WHZZLU��0U[LYLZZHU[�PZ�OVL�KLaL�LLYZ[L�RVWSVWLYZ�aPJO�VWUPL\^�NHHU�VUKLYZJOLPKLU�U\�TLLY�ILKYPQ]LU�)9,,(4�53�PU�O\U�IHZPZWYVJLZZLU�[VLWHZZLU�

>H[�IPQaVUKLY�PZ��PZ�KH[�TLLY�NLIV\^LU�LLU�KYPL��]PLY�VM�]PQM�Z[LYYLU�VU[^LYW��VM�VWSL]LYJLY[PÄJHH[�OLIILU�NLOHHSK�KHU�LLU�JLY[PÄJHH[�TL[�ttU�VM�[^LL�Z[LYYLU��;LY^PQS�Q\PZ[�]LY^HJO[�^HZ�KH[�LLU�]PQMZ[LYYLU�VU[^LYW�WHZ�PU������VM�SH[LY�NLOHHSK�aV\�^VYKLU��PZ�OL[�LLYZ[L�]PQM�Z[LYYLU�VU[^LYWJLY[PÄJHH[�HS�PU������\P[NLYLPR[��6WKYHJO[NL]LYZ�OLIILU�Q\PZ[�PU�KLaL�[PQK�ISPQRIHHY�ILOVLM[L�HHU�VUKLYZJOLP�KLUKL�NLIV\^LU�TL[�OVNL�^HHYKL]HZ[OLPK�PU�KL�[VLRVTZ[��+H[�KP[�TVNLSPQR�PZ�NL^VYKLU�TL[�OL[�O\PKPNL�)9,,(4�53�ZJOLTH��aPL[�KL�(.5�HSZ�LLU�NYVV[�JVTWSPTLU[��APQ�OLLM[�aPJO��WHYHSSLS�HHU�OL[�5PL\^IV\^�ZJOLTH��VU[^PRRLSK�[V[�LLU�NYVLW�NVLK�VW�LSRHHY�PUNLZWLLSKL�WYVMLZZPVUHSZ�KPL�KL�IHSHUZ�aVLR[�[\ZZLU�R^HSP[LP[��LMÄJPwU[�NLIY\PR��MLLKIHJR�\P[�KL�THYR[�LU�OL[�PU[LNYLYLU�]HU�KL�UPL\^L�LU�ILZ[HHUKL�K\\YaHHTOLPKZTL[OVKLZ�

In vier jaar tijd volwassen geworden!Meer dan 80 procent van de te (her)ontwikkelen kantoren in Nederland is DDQJHPHOG�RP�YROJHQV�%5(($0�1/�1LHXZERXZ�WH�ZRUGHQ�JHFHUWLðFHHUG��Een geweldige prestatie voor een relatief jong label dat vier jaar geleden is gelanceerd.

;LRZ[!�1HU�4HHY[LU�,SPHZ

BREEAM-NL01-T.indd 40 15-10-13 19:00

41 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Sneller, slimmer en efficiënter+L�RVZ[LU�IH[LUKPZJ\ZZPL�PZ�LLU�JVU[PU\�[LY\NRL�YLUK�VUKLY^LYW��KH[�VVR�ISPQ]LUK�VW�KL�HNLUKH�aHS�Z[HHU��AV^LS�]HU\P[�KL�+.)*�HSZ�]HU\P[�KL�(.5�aPQU�ILSHUNYPQRL�Z[HWWLU�NLaL[�VT�OL[�^LYR�]VVY�JLY[PÄJLYPUN�ZULSSLY��ZSPTTLY�LU�LMÄJPwU[LY�[L�THRLU��+LUR�OPLYIPQ�HHU�KL�SHHNKYLTWLSPNL�VUSPUL�[VVSZ�]PH�KL�+.)*�ZP[L��KL�Z[HUKHHYK�[LTWSH[LZ�]VVY�OL[�PU]\SSLU�]HU�KL�IL^PQZSHZ[�LU�KL�]LYIL[LYKL�[LRZ[LU�IPUULU�KL�)93��+HHYUHHZ[�aPQU�UPL[�YLSL]HU[L��JYLKP[Z�]LY^PQKLYK�LU�ISPQ]LU�^L�HHUZS\P[PUN�aVLRLU�IPQ�ILZ[HHUKL�UVYTLU�LU�NHUNIHYL�TL[OVKLZ��,JO[LY��KL�R^HSP[LP[�]HU�OL[�)9,,(4�53�RL\YTLYR�OVVY[�VUHHUNL[HZ[�[L�ISPQ]LU��OVL�]LYSLPKLSPQR�OL[�ZVTZ�VVR�PZ�VT�^H[�THRRLSPQRLY�TL[�LLU�HHU[HS�JYLKP[Z�VT�[L�NHHU�

Open en transparant4L[�KL�NYV[L�VWNH]L�VT�ILZ[HHUK�]HZ[NVLK�[L�OLYNLIY\PRLU�PZ�VVR�ºNYVV[ZJOHSPNL�YLUV]H[PL»�LLU�]HZ[�VUKLYKLLS�]HU�)9,,(4�5PL\^IV\^�NL^VY�KLU��+L�RVTLUKL�WLYPVKL�aHS�KHHYUHHZ[�PU�OL[�[LRLU�Z[HHU�]HU�]LYKLYL�VW[PTHSPZH[PL��Z[HUKHHYKP�ZH[PL�LU�OL[�THRLU�]HU�LLU�HHUZS\P[PUN�VW�HUKLYL�)9,,(4�53�ZJOLTH»Z��aVHSZ�)9,,(4�53�0U�<ZL�LU�)9,,(4�53�.LIPLK��+L�VWLU�LU�[YHUZWHYHU[L�^LYR^PQaL�]HU�KL�+.)*�PZ�\UPLR�PU�5LKLYSHUK�LU�OVVY[�[L�ISPQ]LU�ILZ[HHU��5PL\^L�TL[OVKLZ�VT�]PH�

IPQ]VVYILLSK�RL[LUPU[LNYH[PL��ZVJPHS�TLKPH�LU�VWLU�ZV\YJL�ZVM[^HYL�LLU�]LYKLYL�]LYZULSSPUN�]HU�KLaL�VWLU�PUUV]H[PL]L�LU�[YHUZWHYHU[L�^LYR^PQaL�PU�[L�aL[[LU��SPNNLU�]VVY�KL�OHUK��/L[�PZ�LYN�\P[KHNLUK�VT�[L�RPQRLU�OVL�^L�KP[�IPUULU�KL�+.)*�LU�HS�OHHY�WHY[PJPWHU[LU�NLaHTLUSPQR�]VYT�[L�RYPQNLU���

0U[YVK\J

[PL

1HU�4HHY[LU�,SPHZ��KPYLJ[L\Y�]HU��

<UPJH�,JVWV^LY�LU�]VVYaP[[LY�]HU�KL�

(K]PLZNYVLW�)9,,(4�53�5PL\^IV\^� �

.YVV[ZJOHSPNL�9LUV]H[PLZ�

/L[�HHU[HS�]PLYRHU[L�TL[LYZ�]LYNL]LU�IV\^]LYN\UUPUNLU��*):��]LYZ\Z�KL�NLYLNPZ[YLLYKL�]PLYRHU[L�TL[LYZ��

)9,,(4�53�5PL\^IV\ �̂

����������T�

����������T�

����������T�

��������T�

��T�

��� �O� ��� �O� �����O� �����O� �����O� �����O� �����O� �����O�[�T�HWYPS

*):!�RHU[��JVTI��^PURLSZ

)9,,(4�53�RHU[��JVTI��^PURLSZ

5LKLYSHUK�2HU[VYLU���0UK\Z[YPL���9L[HPS!�HHU[HS�]PLYRHU[L�Tõ�IV\^]LYN\UUPUN��]LYNL]LU��*):��c]Zc�YLNPZ[YH[PLZ�)9,,(4�53�5PL\^IV\^

BREEAM-NL01-T.indd 41 15-10-13 19:00

Nieuwbouw

7YVQLJ[

43 | september 2013 | BREEAM-NL

+L�3LS`�.YVLW�PZ�LLU�PU[LYUH[PVUHSL�WYVK\�JLU[�]HU�[VVUHHUNL]LUKL�PUUV]H[PLZ�]VVY�KL�HNYHYPZJOL�ZLJ[VY��/L[�UPL\^L�RHU[VVYKLLS�ILZSHH[��������]PLYRHU[L�TL[LY��KL�WYVK\J[PL�OHS��������]PLYRHU[L�TL[LY��0U�HSSL�MHJL[[LU�]HU�OL[�WYVQLJ[�aPQU�K\\YaHTL�THH[YLNLSLU�NL{U�[LNYLLYK��;L�]LLS�VT�VW�[L�UVLTLU��]HYPwYLUK�]HU�LULYNPLa\PUPNL�]LYSPJO[PUN��^HYT[L��LU�RV\KLVWZSHN�PU�KL�IVKLT��[V[�LU�TL[�VWSHHK�W\U[LU�]VVY�LSLR[YPZJOL�H\[V»Z�LU�ÄL[ZLU��

Leidraad7LLY�KL�9VVPQ�^HZ�HSZ�WYVQLJ[SLPKLY�UHTLUZ�3LS`�PU[LUZPLM�IL[YVRRLU�IPQ�KL�UPL\^IV\^�LU�KL�RL\aL�]VVY�LLU�)9,,(4�JLY[PÄJLYPUN��¹=HUHM�KL�LLYZ[L�WSHUULU�^HZ�OL[�]VVY�VUZ�K\PKLSPQR�KH[�^L�LLU�K\\YaHHT�NLIV\^�^PSKLU�WSHH[ZLU��>L�OLIILU�NLRVaLU�]VVY�)9,,(4��VTKH[�OL[�VUZ�LLU�SLPKYHHK�NHM��:PTWLS�NLZ[LSK!�QL�OLI[�LLU�JOLJRSPZ[�PU�OHUKLU��+HHYUHHZ[�PZ�KL�JLY[PÄJLYPUN�LLU�PU[LYUH[PVUHHS�

Alleen het beste is goed genoeg voor LelyBouwen voor het BREEAM-concept vraagt de nodige inspanning en kan dus ambitieus worden genoemd. Maar om uit te komen bij vier en vijf sterren, oftewel ‘Excellent’ voor het kantoorgedeelte en ‘Outstanding’ voor de productiehal, daarvoor zijn nog een paar stappen extra nodig. Het betekent dat de opdrachtgever tot in de haarvaten overtuigd PRHW�]LMQ�YDQ�GH�%5(($0�FHUWLðFHULQJ��'DDUELM�LV�KHW�YLQGHQ�YDQ�GH�MXLVWH�SDUWQHUV�essentieel om de beoogde doelen te behalen. Het lukt de Lely Groep in Maassluis. Het is een in Europa tot op dit moment ongeëvenaarde prestatie.

;LRZ[!�.LYYP[�;LURPUR

7LLY�KL�9VVPQ��WYVQLJ[SLPKLY�IPQ�3LS`�=HZ[NVLK!�¸)9,,(4�^HZ�]VVY�VUZ�LLU�TVVPL�SLPKYHHK�¹��

-V[V!�/HUZ�9VNNLU�-V[VNYHÄL

ROCKPANEL TACK -S• ENERGIEZUINIGER DAN MECHANISCH BEVESTIGEN• VOLDOET AAN NIEUW BOUWBESLUIT• VALT IN DE EUROPESE BRANDKLASSE B, ZEER BRANDVEILIG• OPGENOMEN IN DE EUROPESE GOEDKEURING

(ETA-07/0141)• SPECIAAL ONTWIKKELD VOOR ROCKPANEL GEVELPANELEN

www.simson.nlwww.simson.be

Rockpanel_tack-S_DG_Simson_A4.indd 1 19-12-2012 16:02:48

VBI PS-renovatievloer®

Handig, licht en snel

� $5%2�YULHQGHOLMN�� ��0DNNHOLMN�RS�PDDW�� ��*RHG�JHwVROHHUG�� ��0LQGHU�PDQXUHQ�

%HODQJULMN��'H]H�YORHU�DOWLMG�WRHSDVVHQ�YROJHQV�KHW�YHUZHUNLQJVYRRUVFKULIW�YDQ�9%,��9RRU�WHFKQLVFK�GDWDEODG��]LH�ZZZ�YEL�QO�%HNLMN�RRN�<RX7XEH��ZZZ�\RXWXEH�FRP�XVHU�YELQO��RI�VFDQ�GH�45�FRGH�

6OLPPH�RSORVVLQJHQ�NRPHQ�YDQ�9%,

Nieuw:nu ook verkrijgbaar

als droog systeem!

Nieuw:Nieuw:Nieuw:

'*����&RYHU�LQGG���� ���������������� BREEAM-NL01-T.indd 43 15-10-13 19:00

HHUZWYLRLUK�JVUJLW["�PU�MLP[L�OVLM�QL�QL�)9,,(4�JLY[PÄ�JHH[�THHY�VTOVVN�[L�OV\KLU�LU�PUZPKLYZ�^L[LU�^H[�OPLY�Z[HH[�¹�5HKH[�LY�NLRVaLU�^HZ�]VVY�)9,,(4�^LYK�VVR�HS�]YPQ�ZULS�ILZSPZ[�KH[�TLU�]VVY�OL[�OVVNZ[�OHHSIHYL�NPUN!�KL�]PQM�Z[LYYLU�^HHYKLYPUN��¸+H[�WHZ[�VVR�IPQ�KL�HTIP[PL�LU�Ä�SVZVÄ�L�]HU�VUZ�ILKYPQM!�^L�aPQU�PUUV]H[PLM�LU�^PSSLU�]VVYHHU�Z[HHU�VW�OL[�NLIPLK�]HU�WYVK\J[VU[^PRRLSPUN��,LU�PUUV]H[PLM�NLIV\^�WHZ[�KHHYIPQ��)V]LUKPLU�RHU�OL[�QL�VVR�OLSWLU�IPQ�OL[�HHU[YLRRLU�]HU�UPL\^�WLYZVULLS��.VLK�LU�OVVN�VWNLSLPK�WLYZVULLS�^VYK[�Z[LLKZ�ZJOHHYZLY��+P[�PZ�LLU�NVLKL�THUPLY�VT�OL[�ILKYPQM�IPQ�OLU�VUKLY�KL�HHUKHJO[�[L�IYLUNLU�¹

Kosten/L[�OVVNZ[�OHHSIHYL�IL[LRLU[�L_[YH�RVZ[LU��K\Z�^LYK�LLU�K\PKLSPQRL�HUHS`ZL�NLTHHR[�]HU�KL�]VVY�LU�[LNLUZ��+L�9VVPQ!�¸1L�TVL[�PUKLYKHHK�]VVYHM�L_[YH�PU]LZ[LYLU��THHY�KL�ILYLRL�UPUNLU�SH[LU�aPLU�KH[�aV»U����WYVJLU[�]HU�QL�PU]LZ[LYPUN�IPU�ULU�[PLU�QHHY�OLI[�[LY\N]LYKPLUK��,ULYNPLILZWHYPUN��K\\YaHTL�IV\^TH[LYPHSLU�LU�Z\IZPKPLZ�ZWLSLU�KHHYIPQ�LLU�ILSHUNYPQRL�YVS��/L[�LMMLJ[�UHHY�QL�RSHU[LU�LU�WLYZVULLS�PZ�HIZVS\\[�HHU^L�aPN��THHY�TVLPSPQR�[L�TL[LU��+H[�NLSK[�VVR�]VVY�KL�^LYRWYV�JLZZLU��)PQ�OL[�VU[^LYW�]HU�OL[�RHU[VVY�LU�KL�WYVK\J[PLOHS�aPQU�KL�WYPUJPWLZ�]HU�/L[�5PL\^L�>LYRLU�LU�3,(5�KVVY�NL]VLYK��KPL�IPQ�3LS`�ZHTLURVTLU�VUKLY�KL�UVLTLY�º>VYR�:THY[LY»��+P[�OLLM[�UPL[�HSSLLU�LLU�WVZP[PLM�LMMLJ[�VW�KL�ILaL[[PUN�]HU�OL[�NLIV\^�LU�KL�^LYRWSLRRLU��THHY�VVR�VW�KL�THUPLY�]HU�ZHTLU^LYRLU�LU�J\S[\\Y�IPUULU�KL�VYNHUPZH[PL�¹

Concessie(SZ�VWKYHJO[NL]LY�R\U�QL�HTIP[PLZ�OLIILU��THHY�KL�R\UZ[�PZ�^LS�VT�KL�Q\PZ[L�WHY[ULYZ�[L�]PUKLU�KPL�KLaL�HTIP[PLZ�^L[LU�PU�[L�]\SSLU��4L[�OL[�9V[[LYKHTZL�HYJOP[LJ[LUI\YLH\�*VUZVY[�(YJOP[LJ[Z�^LYK�KL�Q\PZ[L�WHY[ULY�NL]VUKLU��4HJOPLS�/VWTHU��HYJOP[LJ[�IPQ�KP[�I\YLH\��Z[LLR[�aPQU�LU[OV\ZPHZTL�UPL[�VUKLY�Z[VLSLU�VM�IHURLU!�¸,LU�WYHJO[PN�WYVQLJ[��>L�OHKKLU�HS�LY]H�YPUN�TL[�)9,,(4��THHY�KP[�NPUN�^LLY�LLU�Z[HWQL�]LYKLY��>L�aPQU�]HUHM�OL[�ILNPU�IL[YVRRLU�NL^LLZ[�IPQ�KL�WSHUULU��aLSMZ�IPQ�OL[�\P[RPLaLU�]HU�KL�SVJH[PL��>PQ�OLIILU�3LS`�NL^LaLU�VW�OL[�ILSHUN�]HU�OL[�PU[LNYHSL�HZWLJ[�LU�K\Z�VVR�KL�)9,,(4�JLY�[PÄ�JLYPUN�¹�(SZ�HYJOP[LJ[�^HZ�OL[�\P[NHUNZW\U[�]VVY�/VWTHU��VUHMOHURLSPQR�]HU�)9,,(4��K\\YaHHTOLPK��¸=VVY�TPQ�PZ�KH[�LLU�]HUaLSMZWYLRLUKOLPK��IPQ]VVYILLSK�PU�KL�TH[LYPHHSRL\aL��0U�KH[�VWaPJO[�OVLMKL�PR�K\Z�UPL[�ZWLJPHHS�YLRLUPUN�[L�OV\KLU�TL[�)9,,(4��/L[�LUPNL�W\U[�^HHYPU�^L�X\H�VU[^LYW�NLLU�JVUJLZZPL�OLIILU�NLKHHU��PZ�KL�OVL]LLSOLPK�NSHZ�PU�KL�NL]LS�]HU�OL[�RHU[VVYKLLS��+P[�OLLM[�PU]SVLK�VW�KL�LULYNPLWYLZ[H�[PLUVYT��,7*���^HHYKVVY�^L�\P[R^HTLU�VW�]PLY�Z[LYYLU��>L�OLIILU�]VVY�OL[�RHU[VVY�LLU�K\PKLSPQRL�RL\aL�NLTHHR[�]VVY�OL[�LZ[OL[PZJOL�¹�

Multidisciplinair team>PS�QL�QL�WYVQLJ[�\P[]VLYLU�]VSNLUZ�)9,,(4��KHU�TVL[�QL�OL[�]VSNLUZ�/VWTHU�PU�HSSL�KPZJPWSPULZ�]LY^L]LU!�¸+HHYIPQ�OLLM[�aLSMZ�KL�VWKYHJO[NL]LY�LLU�OLLS�HJ[PL]L�YVS�NLZWLLSK��>L�OLIILU�LLU�PU[LNYHHS�[LHT�ZHTLUNLZ[LSK��(SZ�QL�KLaL�HTIP�

[PL\aL�WSHUULU�ULLYSLN[��TVL[LU�KL�UL\aLU�KLaLSMKL�RHU[�VW�Z[HHU��<P[LPUKLSPQR�aPQU�^L�LY�PU�NLZSHHNK�VT�LLU�ZVVY[�º^PQ�NL]VLS»�[L�JYLw�YLU��^HHYIPQ�KL�WHY[PQLU�I\P[LU�O\U�LPNLU�ZJVWL�TVLZ[LU�SLYLU�KLU�RLU��6W�LLU�NLNL]LU�TVTLU[�^HYLU�^L�aV]LY�KH[�WHY[PQLU�LSRHHY�VVR�HHUZWYHRLU�V]LY�LSRHHYZ�^LYR��TLKL�KHURaPQ�ZWLJPHSL�WP[JOLZ�KPL�^L�KHHY]VVY�VYNHUPZLLYKLU��+L�WHY[PQLU�YLHSPZLLYKLU�aPJO�KH[�IL[YVRRLUOLPK�

IPQ�KP[�WYVQLJ[�VVR�]VVY�OLUaLSM�LLU�TVVPL�YLMLYLU[PL�PZ�¹6VR�+L�9VVPQ�OLLM[�KP[�º^PQ�NL]VLS»�LY]HYLU��¸4PZZJOPLU�PZ�KH[�^LS�KL�ILSHUNYPQRZ[L�[PW�KPL�PR�RHU�NL]LU�HHU�VUKLYULTLYZ�TL[�UPL\^IV\^WSHUULU��AVYN�]VVY�PU[LNYHSL�ZHTLU^LYRPUN�LU�KH[�QL�HSSL�WHY[PQLU�HHU�IVVYK�OLI[��/VVMKHHUULTLY�+\YH�=LYTLLY�)V\^�A\PK�>LZ[�OLLM[�]VVY�KP[�WYVQLJ[�LLU�ZWLJPHSL�)9,,(4�^LYR]VVYILYLPKLY�HHUNL^LaLU��+LaL�THU�]LY]\SKL�LLU�ZWPSM\UJ[PL��6VR�Km[�PZ�LLU�[PW��2PQRLUK�UHHY�OL[�LPUKYLZ\S[HH[�PZ�OL[�LLU�JVTIPUH[PL�]HU�]LSL�ZSPTTL�VWSVZZPUNLU�ZHTLU��+H[�aVYN[�^LS�]VVY�LLU�IPQaVUKLY�K\\YaHHT�YLZ\S[HH[�¹��

4HJOPLS�/VWTHU��HYJOP[LJ[�IPQ�*VU�

ZVY[(YJOP[LJ[Z!�¸AVYN�]VVY�PU[LNYHSL�ZH�

TLU^LYRPUN�¹�-V[V!�*VUZVY[(YJOP[LJ[Z

Gebouwinformatie en projectgegevensDe Lely Groep, Maassluis Kantoorgebouw: 10.500 m2

Productiehal: 22.500 m2

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Zuid WestOntwerpteam: ConsortArchitecs, Techniplan Adviseurs, IMd, plein06,

Waterpas

Scores op basis van het ontwerpcertificaatBREEAM-score productiehal: ontwerp: 85,10%, Categorie ‘Outstanding’ BREEAM-score kantoor: ontwerp: 81,30%, Categorie ‘Excellent’ BREEAM categorie-score Energie: Productiehal: 88%BREEAM categorie-score Energie: Kantoor 73% EPC score: (EPG-NEN7120): Productiehal 0,74EPC score: (EPG-NEN7120): Kantoor 0,96RC-waarden: Van gevel productiehal 4,7 m2K/W U-waarde: Productiehal 1,6 W/m2KU-waarde: Kantoor 1,1 W/m2K

45 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

7YVQLJ[

De Lely Groep | www.lely.com

Groene Technologie voor de Blauwe PlaneetDuurzaam in Energie door Solar en Ramen

Onder het motto ‘Natuur. Mens. Techniek.’ biedt Schüco de allernieuwste technologieën voor meer energie-efficiëntie, comfort en veiligheid. Bij wisselende klimatologische omstandigheden passen de adaptieve gevels zich steeds aan. Het doordachte ontwerp verhoogt het woon- en leefcomfort in een gebouw op een natuurlijke en duurzame wijze. Door het uitgekiende design is de montage efficiënter dan ooit. Schüco is uw partner in zowel nieuwbouw als renovatie en binnen diverse sectoren als de utiliteit, zorg, onderwijs en woningbouw.

www.schueco.nl

Innovatieve gevels bieden besparing, comfort en veiligheid

SCHUCOH1203_130808_adv_A4_breeam-magazine_DEF.indd 1 08-08-13 15:31 BREEAM-NL01-T.indd 45 15-10-13 19:00

We doen geen gebouw meer zonder BREEAM-certificering”Dat zegt Cees van der Spek, Sustainability Director OVG Real Estate,

over de rol die BREEAM-NL speelt in het werkproces van deze van

oorsprong Rotterdamse projectontwikkelaar. Duurzaam ontwikkelen

is ‘second nature’ van alle OVG’ers en niet toevallig een van de vijf

kernwaarden van de onderneming. Een recente mijlpaal is de verwerving

YDQ�GH�%5(($0�1/�ã2XWVWDQGLQJâ�FHUWLðFHULQJ�YDQ�KHW�JHERXZ�7KH�Edge voor Deloitte en AKD aan de Amsterdamse Zuidas.

;LRZ[!�;VT�KL�/VVN

¸;VLU�KL�+.)*�TL[�)9,,(4�53�R^HT��OHHR[LU�^L�KPYLJ[�tU�]VSSLKPN�HHU��>L�^LYR[LU�HS�TL[�.YLLU*HSJ��LU�3,,+�JLY[PÄJLYPUNLU��THHY�ILPKL�Z`Z[LTLU�OLIILU�ILWLYRPUNLU�]HU\P[�VUaL�]PZPL�VW�K\\YaHHTOLPK��/L[�PZ�ILSHUNYPQR�VT�K\\YaHHTOLPK�TLL[IHHY�LU�]LYNLSPQRIHHY�[L�THRLU��5PL[�HSSLLU�]VVY�VUZaLSM��THHY�VVR�]VVY�KL�THYR[WHY[PQLU�aVHSZ�ILSLNNLYZ�PU�]HZ[NVLK��>L�aPLU�KHHYIPQ�KH[�KL�THYR[�U\�VW�)9,,(4�53�NHH[�YLHNLYLU��HS�RHU�OL[�UVN�Z[LLKZ�ZULS�SLY¹��HSK\Z�=HU�KLY�:WLR��APQU�JVSSLNH�4HYP[�]HU�9OLLULU��6U[^PRRLSPUNZTHUHNLY�+\\YaHHTOLPK��]\S[�OLT�HHU!�¸+L�[YHUZWHYHU[PL�]HU�)9,,(4�53�PZ�ILSHUNYPQR��>H[�^PQ�VVR�NVLK�]PUKLU�HHU�OL[�)9,,(4�SHILS�PZ�KH[�OL[�VUZ�\P[�KL�ºJVTMVY[aVUL»�[YLR[�LU�VUZ�UHHZ[�TH[LYPHHS��LU�LULYNPLNL�IY\PR�K^PUN[�UH�[L�KLURLU�V]LY�KL�PTWHJ[�]HU�IV\^LU�VW�VTNL]PUN��)9,,(4�53�KHHN[�VUZ�LJO[�\P[�VT�OLLS�IYLLK�[L�NHHU�¹

BREEAM is investeren/L[�NLIV\^�;OL�,KNL�ILOHHSKL�KL�)9,,(4�53�º6\[Z[HU�KPUN»�JLY[PÄJLYPUN��/VL�ILYLPR�QL�KH[�HSZ�WYVQLJ[VU[^PRRLSHHY�LU�^H[�RVZ[�KH[&�=HU�KLY�:WLR!�¸+LSVP[[L�aP[�VW�TLLYKLYL�SVJH[PLZ�PU�(TZ[LYKHT�LU�^PS�UHHY�ttU�SVJH[PL�VW�KL�A\PKHZ��+H[�NLIV\^�TVL[�aV�K\\YaHHT�TVNLSPQR�VU[^PRRLSK�LU�ILOLLYK�^VYKLU��4LU�RVVZ�KHHYVT�IL^\Z[�]VVY�LLU�aV�OVVN�TVNLSPQRL�JLY[PÄJLYPUN�VT�HHU�[L�[VULU�KH[�K\\YaHHT�OLPK�LU�]LYHU[^VVYKLSPQROLPK�]VVY�OLU�LLU�SLPKLUK�WYPUJPWL�PZ��>PQ�VU[^PRRLSKLU�OL[�NLIV\ �̂�THHY�^L�KVLU�TLLY�KHU�KH[��AV�PU]LZ[LYLU�^L�PU�ILZ[HHUKL�IV\^�LU�ULTLU�^L�VUaL�]LYHU[^VVYKLSPQROLPK�PU�KL�KPZJ\ZZPL�YVUKVT�SLLN�Z[HUK��+L�HHUZJOHM�]HU��������]PLYRHU[L�TL[LY�RHU[VVY�HHU�KL�)HZPZ^LN�PU�(TZ[LYKHT�:SV[LYKPQR�PZ�OPLY]HU�LLU�]VVYILLSK��+VVY�KH[�[L�NHHU�OLYVU[^PRRLSLU�]VVYRVTLU�^L�KH[�TL[LYZ�RHU[VVYY\PT[L�VUNLIY\PR[�ISPQ]LU��,LU�)9,,(4�

“

*LLZ�]HU�KLY�:WLR��:\Z[HPUHIPSP[`�+PYLJ[VY�6=.�9LHS�,Z[H[L� 4HYP[�]HU�9OLLULU��6U[^PRRLSPUNZTHUHNLY�+\\YaHHTOLPK�6=.�

9LHS�,Z[H[L�

BREEAM-NL01-T.indd 46 15-10-13 19:00

Nieuwbouw

0U[LY]PL^

53�º6\[Z[HUKPUN»�RYPQN�QL�V]LYPNLUZ�HSSLLU�THHY�]VVY�LSRHHY�HSZ�KL�RSHU[�KH[�aLSM�VVR�^PS��+H[�NLSK[�LPNLUSPQR�HS�]VVY�º,_JLSSLU[»��)9,,(4�JYLKP[Z�OHHS�QL�HSSLLU�THHY�HSZ�QL�tJO[�ZHTLU^LYR[�LU�ZHTLU�PU]LZ[LLY[��,LU�]VVYILLSK�PZ�OL[�RSPTHH[WSHMVUK�KH[�PU�OL[�+LSVP[[L�(2+�NLIV\^�RVT[��+HHYPU�R\UULU�^PQ�HSZ�VU[^PRRLSHHY�UPL[�HSSLLU�PU]LZ[LYLU�LU�KHHYVT�PZ�KH[�NLaHTLU�SPQR�NLKHHU��/L[�^LYK�TVNLSPQR�KVVY�TL[�HUKLYL�VNLU�[L�RPQRLU�UHHY�KL�¶�SHUNL���[LY\N]LYKPLU[PQK�¹�

6]LY�KL�RVZ[LU�]HU�LLU�)9,,(4�53�JLY[PÄJLYPUN�]VVY�LLU�VYNHUPZH[PL�TLSK[�=HU�9OLLULU�KH[�VUNL]LLY�KL�OLSM[�NHH[�aP[�[LU�PU�TLUZLU��YHWWVY[LU��HK]PLaLU��JVU[YVSLZ�LU�IPQ]VVYILLSK�]HYPHU[LUZ[\KPLZ��+L�HUKLYL�OLSM[�]HU�OL[�NLSK�^VYK[�ILZ[LLK�HHU�KL�[LJOUPLR�LU�KL�R^HSP[LP[�]HU�OL[�NLIV\ �̂�5LLT�QL�KLaL�ºTLLYRVZ[LU»�HSZ�\P[NHUNZW\U[�KHU�RHU�6=.�LLU�)9,,(4�53�º=LY`�NVVK»�NLIV\^�THYR[JVUMVYT�VU[^PRRLSLU��=HU�9OLLULU!�¸)9,,(4�aP[�PUTPKKLSZ�aV�PU[LNYHHS�PU�VUZ�+5(�LU�VUZ�^LYRWYVJLZ�KH[�^L�KH[�R\UULU�NHYHUKLYLU��)PQ�º,_JLS�SLU[»�LU�º6\[Z[HUKPUN»�aPQU�KL�PU]LZ[LYPUNLU�OVNLY�LU�KHU�KVL�QL�KH[�ZHTLU�TL[�KL�RSHU[��+H[�RHU�VT�NYV[L�ILKYHNLU�NHHU��)PQ�KL�+LSVP[[L�UPL\^IV\^�OLLM[�KL�Z[HW�]HU�º,_JLSSLU[»�UHHY�º6\[Z[HUKPUN»�LURLSL�TPSQVLULU�L\YV»Z�HHU�L_[YH�PU]LZ[LYPUNLU�NL]LYNK���KPL�V]LY�LLU�SHUNLYL�WLYPVKL�KVVY�LULYNPL�LMÄJPwU[PL�^VYKLU�[LY\N]LYKPLUK�¹

Duurzaamheidslat hoog leggen=HU�KLY�:WLR!�¸0UTPKKLSZ�OLIILU�^L�TLLY�)9,,(4�53�º,_JLSSLU[»�LU�º6\[Z[HUKPUN»�WYVQLJ[LU�NLKHHU�VM�PU�VU[^PRRL�

SPUN�KHU�VW�OL[�UP]LH\�º=LY`�NVVK»��/L[�RVT[�]VVY�KH[�^L�OL[�HTIP[PLUP]LH\�NLK\YLUKL�LLU�WYVQLJ[�]LYOVNLU"�KHHY]HU�PZ�OL[�:JOULPKLY�,SLJ[YPJ�NLIV\^�PU�/VVMKKVYW�LLU�]VVYILLSK��<P[Z[YHSLU�KH[�K\\YaHHTOLPK�ILSHUNYPQR�PZ�]VVY�KL�NLIY\PRLY�]HU�LLU�NLIV\^�RHU�KHHYUHHZ[�LLU�V]LY^LNPUN�aPQU�VT�LLU�OVNL�JLY[PÄJLYPUN�[L�^PSSLU��+H[�NLSK[�]VVY�OL[�LULYNPLa\PUPNL�,_[YH=LYKL�^HHY�KL�/HY[Z[PJO[PUN�aL[LS[��/L[�^HZ�OL[�LLYZ[L�NLIV\^�PU�5LKLYSHUK�KH[�KL�)9,,(4�53�º6U[^LYW»�JLY[PÄ�JLYPUN�VU[]PUN��+HHYUHHZ[�VU[^PRRLSKLU�^L�]VVY�6YHUQL^V\K�LLU�RHU[VVYNLIV\^�º=LY`�NVVK»��+HHY�PZ�IPUULU�LLU�]HZ[�I\KNL[�NLRLRLU�OVL�KLaL�JLY[PÄJLYPUN�RVU�^VYKLU�ILYLPR[�LU�KH[�PZ�^LLY�LLU�OLLS�HUKLYL�ILUHKLYPUN�¹�5VN�LLU�]VVYILLSK�PZ�LLU�SHIVYH[VYP\T�KH[�]VVY�(]LY`�+LUUPZVU�^VYK[�VU[^PR�RLSK�KVVY�6=.��=HU�9OLLULU!�¸=VVY�KL�JLY[PÄJLYPUN�]HU�KH[�SHIVYH[VYP\T�SVVW[�U\�LLU�ºILZWVRL»�WYVJLK\YL�IPQ�KL�+.)*��^HU[�OL[�PZ�LJO[�THH[^LYR��6W�[PQK�TL[�JLY[PÄJLYLU�ILNPUULU�PZ�IPQ�)9,,(4�53�KHHYIPQ�Z[LSYLNLS�U\TTLY�ttU��5H�VWSL]LYPUN�JLY[PÄJLYLU�RHU�^LSSPJO[�UVN�S\RRLU�IPQ�.YLLU*HSJ��THHY�PZ�IPQ�)9,,(4�53�LJO[�VUTVNLSPQR��+L�JLY[PÄJLYPUNZTL[OVKPLR�TVL[�PU�QL�^LYRWYVJLZ�aP[[LU��)L[YLR�QL�[LHT�¶�K\Z�QL�RSHU[�LU�OL[�VU[^LYW��LU�IV\^[LHT�¶�LYIPQ��^HU[�PU�QL�LLU[QL�ILOHHS�QL�HSZ�VU[^PRRLSHHY�UPL[�LLUZ�LLU�ºWHZZ»�IPQ�)9,,(4�53��/V\K�NVLK�JVU[HJ[�TL[�KL�+.)*��^HU[�HSZ�QL�NHH[�PUUV]LYLU�R\U�QL�HS�ZULS�I\P[LU�KL�RHKLYZ�]HU�KL�JLY[PÄJLYPUN�]HSSLU�¹�=HU�KLY�:WLR�]\S[�HHU!�¸+VVY�)9,,(4�53�ZHTLU�TL[�QL�RSHU[�[L�KVLU�RVT�QL�KPJO[LY�IPQ�LSRHHY�[L�Z[HHU��>PQ�]PUKLU�KH[�IPQ�6=.�LLU�VUKLYKLLS�]HU�OVL�QL�TL[�LSRHHY�VTNHH[�LU�OVL�QL�[V[�IL[LYL�WYLZ[H[PLZ�RVT[�¹��

/L[�+HUVUL�0UUV]H[PVU�*LU[YL�PU�OL[�

<[YLJO[�:JPLUJL�7HYR�ZJVVYKL�LLU�

)9,,(4�53�º,_JLSSLU[»�

;OL�,KNL�]HU�+LSVP[[L�LU�(2+�

]LY^PLYM�YLJLU[LSPQR�KL�)9,,(4�53�

º6\[Z[HUKPUN»�JLY[PÄJLYPUN�

OVG Real Estate | www.ovg.nl

We doen geen gebouw meer zonder BREEAM-certificering”

BREEAM-NL01-T.indd 47 15-10-13 19:00

Nieuwbouw

49 | september 2013 | BREEAM-NL

Pioniers laten eigen woning certificeren met BREEAM-NL

Linda Kromjong heeft haar nek uitgestoken als het om verduurzaming van de gebouwde

omgeving gaat. Zij ging, samen met haar partner Paul Sanders, als pionier een intensief traject

LQ�RP�DOV�HHUVWH�LQ�1HGHUODQG�KDDU�HLJHQ�ZRRQKXLV�WH�ODWHQ�FHUWLðFHUHQ�YROJHQV�%5(($0�1/�Nieuwbouw. De bewoners van de vrijstaande woning in het Limburgse Meerssen kregen in mei

YDQ�GLW�MDDU�HHQ�WZHH�VWHUUHQ�%5(($0�1/�1LHXZERXZ�2SOHYHUFHUWLðFDDW��*RRG��XLWJHUHLNW��XLW�handen van Stefan van Uffelen, directeur van de Dutch Green Building Council. Linda Kromjong:

“Van het hele traject hebben we veel geleerd. Ik zie mezelf nog lopen in de showroom van de

badkamerspecialist, op zoek naar de waterkraan die voldeed aan de BREEAM-NL eisen en dus

]XLQLJ�ZDV�ú�

;LRZ[!�4H[[OPQZ�;PTTLYZ��-V[V»Z!�7OV[V^VYR_��9VI�:L]LYPQULU

)9,,(4�53�Z[HH[�PU�KL�THYR[�]VVYHS�ILRLUK�HSZ�K\\YaHHTOLPKZ�RL\YTLYR�]VVY�NYV[L�RHU[VYLU�LU�NLIPLKLU��5VN�UVVP[�OLLM[�LLU�LPNL�UHHY�]HU�LLU�WHY[PJ\SPLYL�^VUPUN�KL�K\\YaHHTOLPKZWYLZ[H[PL�]VSNLUZ�KL�JLY[PÄJLYPUNZTL[OVKL�SH[LU�TL[LU�LU�ILVVYKLSLU��3PUKH�2YVTQVUN�LU�OHHY�WHY[ULY�7H\S�:HUKLYZ�NPUNLU�KL�\P[KHNPUN�HHU��0U�TLP������^LYK�NLZ[HY[�TL[�KL�IV\^�]HU�KL�^VUPUN�LU�LPUK������^HZ�OL[�WHUK�IL^VVUIHHY��0U�TLP������ILOHHSKL�3PUKH�2YVTQVUN�LLU�K\\YaHHT�OLPKZZJVYL�º.VVK»�TL[�KL�TVKLYUL�LU�SPJO[L�]YPQZ[HHUKL�^VUPUN�HHU�KL�YHUK�]HU�OL[�3PTI\YNZL�KVYW��=VVYHS�OL[�K\IILSL�S\JO[^HYT[L�WVTWZ`Z[LLT�PZ�\UPLR�PU�5LKLYSHUK��6VR�OL[�NLRVaLU�K\\YaHTL�IV\^Z`Z[LLT�TL[�THU[LSISVRRLU�]HU�OV\[]LaLS�LU�JLTLU[�SL]LYKL�LLU�WVZP[PL]L�IPQKYHNL�HHU�KL�ILOHHSKL�ZJVYL��+HHYUHHZ[�PZ�KL�^V�UPUN�SL]LUZSVVWILZ[LUKPN�VU[^VYWLU��TLKL�KVVY�KL�SPM[ZJOHJO[�KPL�PU�KL�^VUPUN�PZ�PUNLWHZ[��

Signaal afgeven(S�]HUHM�KL�RVVW�]HU�KL�RH]LS�^LYK�OL[�HZWLJ[�ºK\\YaHHTOLPK»�PU�OL[�VU[^LYW�LU�KL�IV\^�TLLNLUVTLU��7H\S�:HUKLYZ��]VVYTHSPN�^L[OV\KLY�+\\YaHHTOLPK�]HU�KL�NLTLLU[L�4LLYZZLU��^PS�TL[�KL�)9,,(4�53�JLY[PÄJLYPUN�LLU�ZPNUHHS�HMNL]LU�KH[�K\\YaHHTOLPK�LLU�Z[LLKZ�ILSHUNYPQRLYL�^HHYKL�PU�VUaL�THH[ZJOHWWPQ�PZ��=VVY�3PUKH�2YVTQVUN�OLLM[�OL[�JLY[PÄJHH[�VVR�LJVUVTPZJOL�^HHYKL!�OL[�TVL[�\P[LPUKLSPQR�aVYNLU�]VVY�LLU�OVNLYL�]LYRVVWWYPQZ��¸(S�KLURLU�^L�VW�KP[�TVTLU[�UH[\\YSPQR�OLSLTHHS�UPL[�HHU�]LYRVVW�¹�>HU[�3PUKH�2YVTQVUN�LU�7H\S�:HUKLYZ�aPQU�[L]YLKLU�TL[�OL[�LPUKYLZ\S[HH[��¸/L[�O\PZ�PZ�SPJO[��

3PUKH�2YVTQVUN!�¸>L�OLIILU�]LLS�NLSLLYK�]HU�KP[�PU[LU�

ZPL]L�[YHQLJ[��0R�aPL�TLaLSM�UVN�SVWLU�PU�KL�ZOV^YVVT�]HU�

KL�IHKRHTLYZWLJPHSPZ[�VW�aVLR�UHHY�KL�TLLZ[�LULYNPLa\P�

UPNL�RYHHU�¹

7YVQLJ[

FOAMGLAS®-isolatie

Vandaag – morgen – altijd

Waterdicht Ongevoelig voor ongedierteGrote drukweerstand (zonder vervorming)

Onbrandbaar (Euroklasse A1) Dampdicht Dimensioneel stabiel Bestand tegen chemische reacties Eenvoudig te verwerken EcologischBRE rating tot A+

www.foamglas.nl

BREEAM-NL01-T.indd 49 15-10-13 19:00

K\\YaHHT�LU�OL[�IPLK[�JVTMVY[¹��]LY[LS[�2YVTQVUN��¸AV�PZ�OL[�RSPTHH[�VW�HSSL�WSLRRLU�PU�O\PZ�]YPQ�JVU�Z[HU[��6VR�[PQKLUZ�^HYTL�KHNLU�RVLS[�OL[�RSPTHH[�Z`Z[LLT�NVLK�¹�:HUKLYZ�]\S[�HHU!�¸9VLS�.YH]LU�LU�-YHUR�.SH\KLTHUZ�]HU�HYJOP[LJ[LUI\YLH\�(4(�.YV\W�(ZZVJPH[LK�(YJOP[LJ[Z�OLIILU�VUaL�^LUZLU�NVLK�HHUNL]VLSK��(HU�OL[�VU[^LYW�OLIILU�^L�^LPUPN�HHUWHZZPUNLU�OVL]LU�KVLU��/L[�PZ�LLU�LJO[L�MLLS�NVVK�^VUPUN�NL^VYKLU�¹

Intensief/VL^LS�KL�IL^VULYZ�]VSSLKPN�HJO[LY�KL�ÄSVZVÄL�]HU�)9,,(4�53�Z[HHU��OLIILU�aL�OL[�JLY[PÄ�JLYPUNZ[YHQLJ[�^LS�HSZ�PU[LUZPLM�LY]HYLU��¸/L[�^HZ�ZJOHRLU�VW�TLLYKLYL�IVYKLU�[LNLSPQR¹��aLN[�:HU�KLYZ��)PQUH�^LRLSPQRZ�OHKKLU�2YVTQVUN�LU�:HUKLYZ�V]LYSLN�TL[�HHUULTLY��HYJOP[LJ[��HZZLZZVY�VM�SL]LYHUJPLY��+P[�R^HT�]VVYHS�KVVYKH[�KP[�OL[�LLYZ[L�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[�]VVY�LLU�WHY[PJ\SPLYL�^VUPUN�^HZ��=VVY�7H\S�AVUUL]LSK�]HU�+\\YaHHTOLPKZ�JVHJO��KPL�KL�IL^VULYZ�HSZ�HZZLZZVY�ILNLSLPKKL�IPQ�OL[�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[��^HZ�OL[�VVR�LLU�IPQaVU�KLY�WYVQLJ[��¸6TKH[�OL[�KL�LLYZ[L�RLLY�PZ�KH[�LLU�WHY[PJ\SPLY�^VVUO\PZ�]VVY�LLU�)9,,(4�53�JLY[P�ÄJLYPUN�NHH[��PZ�OL[�SVNPZJO�KH[�OL[�SHUNLY�K\\Y[¹��]LY[LS[�KL�LY]HYLU�HZZLZZVY�AVUUL]LSK��¸.VLK�VVR�VT�HZWLJ[LU�]HU�KL�JLY[PÄJLYPUNZTL[OVKL�[LNLU�[L�RVTLU��KPL�]VVY�KL�WHY[PJ\SPLYL�THYR[�PL[Z�TVL[LU�^VYKLU�HHUNLZJOLYW[�¹�=VVYHS�OL[�NVLK�IL^HRLU�LU�KVJ\TLU[LYLU�]HU�OL[�IV\^WYVJLZ�ISLLR�]VVY�WYVQLJ[LU�]HU�KLaL�ZJOHHS�LLU�PU[LUZPL]L�VWKYHJO[��+P[�NLIL\Y[�IPQ�NYV[L�WYVQLJ[LU�KVVY�LLU�ZWLJPHHS�HHUNLZ[LSKL�JVTTPZZPVUPUN�THUHNLY��0U�OL[�NL]HS�]HU�KL�^VUPUN�PU�4LLYZZLU�]YVLN�3PUKH�2YVTQVUN�OHHY�]HKLY�KPL�VUKLY�HUKLYL�]VVY�aPQU�WLUZPVULYPUN�LPNLUHHY�^HZ�]HU�LLU�PUZ[HSSH[PLILKYPQM��VT�KLaL�[HHR�VW�aPJO�[L�ULTLU��¸/PQ�OLLM[�KH[�TL[�]LY]L�NLKHHU¹��]LY[LS[�3PUKH�2YVTQVUN��¸/PQ�SPLW�PLKLYL�KHN�TL[�aPQU�MV[VJHTLYH�KVVY�VUZ�O\PZ��>L�OLIILU�ZWLJPHHS�]VVY�OLT�LLU�]PZP[LRHHY[QL�SH[LU�THRLU�TL[�ºJVTTPZZPVUPUN�THUHNLY»�LYVW��4HHY�KLaL�NLKL[HPSSLLYKL�]LYZSHNSLNNPUN�RHU�]VVY�WHY[PJ\SPLYLU�^LS�PL[Z�WYHNTH[PZJOLY�¹

De wet van de remmende voorsprong:[LMHU�]HU�<MMLSLU��KPYLJ[L\Y�]HU�KL�+\[JO�.YLLU�)\PSKPUN�*V\UJPS��^HHYKLLY[�KL�PUZWHUUPUN��OL[�WPVUPLYZ^LYR�LU�OL[�KVVYaL[[PUNZ]LYTVNLU�]HU�KL�IL^VULYZ�]HU�KL�^VUPUN�PU�4LLYZZLU!�¸3PUKH�2YVTQVUN�LU�7H\S�:HUKLYZ�aPQU�LJO[L�WPVUPLYZ�KPL�O\U�ULR�OLIILU�\P[NLZ[VRLU��+HU�NLSK[�KL�^L[�]HU�KL�YLTTLUKL�]VVYZWYVUN��+VVY�HSSL�VWNLKHUL�RLUUPZ�LU�LY]HYPUN�^VYK[�KL�KYLTWLS�]VVY�HUKLYLU�SHNLY��,U�KH[�PZ�W\YL�^PUZ[�¹��

7YVQLJ[

6W�KL�MV[V�]�S�U�Y�!�+.)*�KPYLJ[L\Y�:[LMHU�]HU�<MMLSLU��HZZLZZVY�7H\S�AVUUL�

]LSK��3PUKH�2YVTQVUN��HYJOP[LJ[�-YHUR�.SH\KLTHUZ��7H\S�:HUKLYZ�LU�HYJOP[LJ[�

9VLS�.YH]LU�

/L[�SPJO[L�]YPQZ[HHUKL�^VVUO\PZ��\P[RPQRLUK�V]LY�OL[�NSVVPLUKL�3PTI\YNZL�SHUK�

ZJOHW��PZ�LLU�LJO[L�MLLS�NVVK�^VUPUN�NL^VYKLU�

51 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

DUBOKEUR ®: ZO WETEN UW KLANTEN HET ZEKERDUBOkeur® is het keurmerk voor duur-zaam bouwen. Het bewijst dat een product tot de meest milieuvriendelijke keuze behoort. Dit wordt aangetoond aan de hand van een milieukundige levenscyclusanalyse. Hiernaast vindt u een overzicht van de Brander pro-ducten die nu al zijn voorzien van het DUBOkeur®. Producten die dus ook in duurzaamheid tot de top van de markt behoren.

In alle gevallen biedt u uw klanten zo zekerheid wat betreft duurzaamheid.

Kijk op www.brander.nl/duurzaam voor nog meer informatie.

D U U R Z A M E A F B O U W

VOOR AL UW KLANTEN DIE VOOR DUURZAAM KIEZEN

Steeds meer van uw klanten kiezen voor duurzaam afbouwen. U kunt hen daar als geen ander bij helpen. Met Brander Afbouwprodukten biedt u uw klanten een duurzame en milieuvriendelijke afwer-king. Gestructureerd en glad, wanden en plafonds. Zo maakt u het uw klanten nog gemakkelijker te kiezen voor duurzaam-heid en uw kwaliteit.

Voor uw klanten die kiezen voor duurzame muurverven

Voor een hoogwaardige en duurzame afwerking van de wanden en plafonds van uw klanten kunt u nu Brander Brava Matt kiezen. Deze muurverf heeft een goede dekking en een hedendaagse matte uitstraling. Ook deze muurverf levert u natuurlijk met het DUBOkeur® certifi caat.

Voor uw klanten die kiezen voor een gladde afwerking

Voor die klanten hebt u met Brander Verf- en Behang-klaar de perfecte oplossing. Ideaal voor het egaliseren en effi ciënt glad afwerken van gipskar-tonplaten of minerale ondergronden. In twee lagen spiegelglad én harder dan alternatieve producten. En duurzaam dankzij het DUBOkeur® certifi caat.

vanzelfsprekendduurzaam

www.brander.nl/duurzaam

Voor uw klanten die kiezen voor een gestructureerde afwerking

Met Brander Crystal spuitpleister biedt u uw klanteneen zeer effi ciënte, naadloze en fraaie afwerking van wanden en plafonds. Stootvast, hard en uitstekend reinigbaar. En natuurlijk duurzaam want Brander Crystal spuitpleister is DUBOkeur® gecertifi ceerd.

������%UDQGHU�DGY��'XXU]DPH�ZDQGHQ����[���EV���'XXU]DDPJE�LQGG���� ����������������'*����LQGG����� ���������������� BREEAM-NL01-T.indd 51 15-10-13 19:00

Dankzij BREEAM overal over nagedachtOp de locatie Hessenpoort te Zwolle werd in

februari 2012 het hoofdkantoor van BONFIX

opgeleverd. Binnen de BREEAM-beoordelings-

methode goed voor drie sterren, oftewel ‘very

good’. “BREEAM levert mij op korte termijn geld

op, daar ben ik voor meer dan 100 procent van

RYHUWXLJGú��]HJW�GLUHFWHXU�0DUFHO�YDQ�%XXO���

;LRZ[!�.LYYP[�;LURPUR��-V[V»Z!�,YPR�7LLR�-V[VNYHÄL

)65-0?�PZ�LLU�[VVUHHUNL]LUK�ILKYPQM�PU�OL[�]LY]HHYKPNLU�]HU�OVVN�^HHYKPNL�Ä[[PUNLU�]VVY�KL�PUZ[HSSH[PLIYHUJOL��+L�UPL\^IV\^�IL[YLM[�LLU�UPL\^�YLWYLZLU[H[PLM�OVVMKRHU[VVY�TL[�LLU�,\YVWLLZ�SVNPZ[PLR�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T��/L[�ILKYPQMZNLIV\^�ILZ[HH[�\P[�JPYJH�����]PLYRHU[L�TL[LY�RHU[VVYY\PT[L�LU�JPYJH�������]PLYRHU[L�TL[LY�OVVN^HHYKPNL�ILKYPQMZY\PT[L��/L[�YV`HSL�WLYJLLS�PZ�NLSLNLU�UHIPQ�KL�LU[YLL�]HU�OL[�ILKYPQ]LU[LYYLPU�/LZZLUWVVY[�LU�IPLK[�KL�TVNLSPQROLPK�[V[�]LYKLYL�\P[IYLPKPUN��¸/L[�WHUK�PZ�MHU[HZ[PZJO��PR�aV\�UPL[�^L[LU�^H[�PR�HUKLYZ�OHK�TVL[LU�KVLU¹��aLN[�LLU�LU[OV\ZPHZ[L�=HU�)\\S�

Nadenken(SZ�LY�NLLU�)9,,(4�^HZ�NL^LLZ[�OHK�=HU�)\\S�VVR�aVUKLY�[^PQMLS�LLU�LULYNPLa\PUPN�NLIV\^�TL[�LLU�TPUPTHSL�LJVSVNPZJOL�MVV[WYPU[�SH[LU�IV\^LU��4HHY�TL[�KL�)9,,(4�TL[OVKL�PU�KL�OHUK�OLLM[�OPQ�UHHY�LPNLU�aLNNLU�º]LSL�L_[YH»Z»�NLRYLNLU��¸+L�TLLY^HHYKL�PZ�]VVYHS�KH[�LY�V]LY�LSR�VUKLYKLLS�[V[�PU�KL[HPS�PZ�UHNLKHJO[��5PL[�HSSLLU�VM�KL�IV\^TH[LYPHSLU�VW�LLU�TPSPL\]YPLUKLSPQRL�THUPLY�aPQU�NLTHHR[��THHY�VVR�VM�aL�^LLY�NLZJOPR[�aPQU�]VVY�OLYNLIY\PR��=LYKLY�]LYWSPJO[�KL�JLY[PÄJLYPUN�QL�VT�UH�[L�KLURLU�OVL�QL�QL�LULYNPLRVZ[LU�UHHY�ILUL�KLU�[VL�R\U[�IPQZ[LSSLU��THHY�VVR�OVL�QL�QL�HHU[HS�R\IPLRL�TL[LYZ�HM]HS�R\U[�ILWLYRLU¹��aLN[�=HU�)\\S��KPL�]HU�KH[�SHH[Z[L�LLU�TVVP�]VVYILLSK�OLLM[��¸>PQ�OLIILU�OPLY�I\P[LU�OL[�NLIV\^�LLU�JVU[HPULY�Z[HHU��KPL�KVVY�OL[�NL^PJO[�]HU�OL[�LPNLU�HM]HS�KL�OVL]LLSOLPK�RSLPULY�THHR[��;̂ LL�KLYKL�]HU�KL�JVU[HPULYZ�aP[�PU�KL�NYVUK�LU�KH[�]VVYRVT[�Z[HURV]LYSHZ[��4HHY��LU�KH[�PZ�TPZZJOPLU�UVN�^LS�ILSHUNYPQRLY��TLU�

4HYJLS�]HU�)\\S!�¸(SZ�QL�V]LY�]PQM�QHHY�UPL[�IV\^[�TL[�

)9,,(4��KHU�YHHR�QL�QL�WHUK�UVVP[�TLLY�R^PQ[�¹

3\JO[MV[V�]HU�OL[�UPL\^L�OVVMKRHU[VVY�]HU�)65-0?�VW�

KL�SVJH[PL�/LZZLUWVVY[��[LU�UVVYKLU�]HU�A^VSSL��

BREEAM-NL01-T.indd 54 15-10-13 19:00

55 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Gebouwinformatie en projectgegevensOpdrachtgever: BONFIXBREEAM adviseur: Invent AdviesBREEAM assessor: HEVO bvFuncties: kantoor met magazijn als lichte industrieBREEAM-score: 55%, catergorie ‘Very good’. BREEAM categorie-score Energie: 95,65%: Driedubbele beglazing, WTW en CO2-sturing

op ventilatie, zonnepanelen, verwarmen en koelen met zonne-energie, gebruik van een bodembron en als back-up een biomassa pellet-ketel

EPC score: (EPG-NEN7120):-0,037 RC-waarden: 2,50 m2K/WU-waarde: 1,10 W/m2K (drievoudig glas in aluminium puien)Oppervlakte kantoor: 580 m2

Oppervlakte magazijn: 2494 m2

7YVQLJ[

RVT[�OPLY�U\�LLUZ�WLY�aLZ�^LRLU�HM]HS�VWOHSLU��=YVLNLY�NLIL\YKL�KH[�^LRLSPQRZ��+H[�ZJOLLS[�[YHUZWVY[IL^LNPUNLU��*6��\P[Z[VV[�LU�VUUVKPN�^LYR�]VVY�TPQU�TLKL^LYRLYZ�¹

Comfortabel/L[�LU[OV\ZPHZTL�^HHYTLL�=HU�)\\S�]LY[LS[��PZ�HHUZ[LRLSPQR��4HHY�UHHZ[�aPQU�PKLHSPZTL�PZ�OPQ�IV]LUHS�VUKLYULTLY��KPL�OLLS�NVLK�UHHY�KL�JLU[LU�RPQR[��¸0R�]PUK�KH[�QL�]LYWSPJO[�ILU[�VT�LLU�NVLKL�^LYLSK�]VVY�QL�RPUKLYLU�LU�RSLPURPUKLYLU�UH�[L�SH[LU��+HHYUHHZ[�ILU�PR�LY]HU�V]LY[\PNK�KH[�)9,,(4�TPQ�VW�RVY[L�[LYTPQU�NLSK�VWSL]LY[��HS�PZ�OL[�TPZZJOPLU�UPL[�PU�KL�KPYLJ[L�aPU�]HU�OL[�^VVYK��0R�OLI�IPQ]VVYILLSK�PLTHUK�PU�KPLUZ[�NLUVTLU�KPL�IL^\Z[�]VVY�VUZ�ILKYPQM�OLLM[�NLRVaLU�]HU^LNL�KL�\P[Z[YHSPUN��6]LY�LLU�WHHY�QHHY��HSZ�KL�LJVUV�TPL�^LLY�HHU[YLR[��VU[Z[HH[�LY�LLU�[LRVY[�HHU�TLUZLU�VW�KL�HYILPKZTHYR[��+HU�RHU�aV»U�NLIV\^�K\Z�UL[�KH[�ILL[QL�L_[YH�aPQU�^HHYVT�PLTHUK�IPQ�QV\�^PS�^LYRLU�LU�UPL[�IPQ�LLU�HUKLY�¸�6VR�VW�OL[�NLIPLK�]HU�RSHU[LU^LY]PUN�OLLM[�=HU�)\\S�JVUJYL[L�]VVYILLSKLU��¸0R�OLI�RSHU[LU�KPL�IL^\Z[�TL[�VUZ�PU�aLL�NHHU�HSZ�WHY[ULY��]HU^LNL�KL�\P[Z[YHSPUN��6VR�KH[�SL]LY[�PUKPYLJ[�NLSK�VW��+H[�aPQU�]VVYILLSKLU�KPL�UPL[�PU�NLSK�aPQU�\P[�[L�KY\RRLU�¹�

Kosten 6M�OL[�IV\^LU�]HU�LLU�WHUK�]VSNLUZ�KL�)9,,(4�TL[OVKL�]VVY�PLKLYLLU�PZ�^LNNLSLNK��PZ�THHY�KL�]YHHN��=HU�)\\S�^HZ�]VVY�aPQU�WHUK��]HU^LNL�KL�ZWLJPÄLRL�)9,,(4�LPZLU�PU�LLYZ[L�PUZ[HU[PL�LURLSL�OVUKLYKK\PaLUKLU�L\YV»Z�L_[YH�R^PQ[��¸4HHY�KPL�RVTLU�NYV[LUKLLSZ�[LY\N�KVVY�,\YVWLZL�

LU�5LKLYSHUKZL�Z\IZPKPLZ��+HHYUHHZ[�OLI�PR�KPYLJ[�]HUHM�KL�Z[HY[�PU�OL[�UPL\^L�WHUK�TPUKLY�LULYNPLRVZ[LU¹��aLN[�=HU�)\\S��KPL�VVR�UHHY�KL�VWIYLUNZ[LU�ºVW�SHUN�[LYTPQUº�^PQZ[��¸0R�ILU�LY�aLSMZ�]HU�V]LY[\PNK�KH[�HSZ�QL�V]LY�]PQM�QHHY�LLU�WHUK�IV\^[�aVUKLY�)9,,(4��KH[�QL�OL[�KHU�]LLS�TVLPSPQRLY�RHU�]LYRVWLU�¹

Tip=HU�)\\S�ZS\P[�HM�TL[�LLU�[PW!�¸)LNPU�VW�[PQK��+LUR�IPQ�OL[�LLYZ[L�VU[^LYW�LU�KL�LLYZ[L�[LRLUPUNLU�HS�UH�V]LY�LLU�)9,,(4�JLY[PÄJLYPUN��^HU[�aLSMZ�TL[�KL�RSLPUZ[L�KL[HPSZ�PZ�LULYNPL�[L�ILZWHYLU�VM�R\U�QL�OL[�TPSPL\�VU[SHZ[LU��/L[�PZ�ILSHUNYPQR�VT�PU�LLU�]YVLN�Z[HKP\T�TL[�HSSL�WHY[PQLU�LLU�JVTWSL[L�X\PJRZJHU�TL[�WYL�HZZLZZTLU[�[L�THRLU�VT�HTIP[PL��RLUUPZ��ZJVYL��OHHSIHHYOLPK�LU�KL�TVNLSPQRL�RVZ[LU�PU�[L�ZJOH[[LU��6W�KPL�THUPLY�R\U�QL�VVR�OLSKLYL�HMZWYHRLU�THRLU�V]LY�KL�PUW\[�]HU�PLKLYLLU�¹��

0ZVSLYLUK�NSHZ�]YHHN[�PU�LLYZ[L�PUZ[HU[PL�LLU�L_[YH�PU]LZ[LYPUN��THHY�

]LYKPLU[�aPJOaLSM�VW�[LYTPQU�[LY\N�

BONFIX | www.bonfix.nl

BREEAM-NL01-T.indd 55 15-10-13 19:01

Nieuwbouw

57 | september 2013 | BREEAM-NL

+PL�HTIP[PLZ�OLIILU�LY[VL�NLSLPK�KH[�3PKS�]VVY�OHHY�UPL\^L�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T�PU�/LLYLU]LLU�LLU�]PLY�Z[LYYLU�)9,,(4�53�5PL\^IV\^�6WSL]LYJLY[P�JHH[�OLLM[�IL�OHHSK��+HHYTLL�]VYT[�KP[�[L]LUZ�OL[�TLLZ[�K\\YaHTL�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T�]HU�5LKLY�

SHUK��4HYJLS�.HUaLIVVT��/VVMK�)V\^�aHRLU�IPQ�3PKS�5LKLYSHUK��SLN[�\P[�OVL�OL[�WYVQLJ[�]VYT�RYLLN!�¸/L[�Z[HY[ZJOV[�]VVY�KL�IV\^�^LYK�PU������NLNL]LU��[VLU�OL[�]VVY�THSPNL�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T�UPL[�TLLY�]VSKLLK�HHU�KL�LPZLU�]HU�KLaL�[PQK��,LU�\P[IYLPKPUN�

Distributiecentrum toont kracht van talloze energiemaatregelenHet onlangs geopende distributiecentrum van Lidl in Heerenveen maakt een imposante eerste indruk. Wie het 46.000 vierkante meter tellende distributiecentrum binnenloopt, ontdekt een grote hoeveelheid energiebesparende maatregelen. Van led-verlichting, gereguleerd door middel van aanwezigheidsdetectie en daglichtsensoren, tot energieopslag in de bodem en de afwezigheid van een gasaansluiting; de resultaten van duurzame ambities zijn overal in het distributiecentrum terug te vinden.

;LRZ[!�4HY]PU�]HU�2LTWLU

3PKS�RVVZ�]VVY�UPL\^IV\ �̂�^HHYIPQ�^LYK�NL{U]LU[H�YPZLLYK�OVL�TL[�)9,,(4�53�5PL\^IV\^�YPJO[PUN�RVU�^VYKLU�NLNL]LU�HHU�O\U�HTIP[PLZ�

7YVQLJ[

RETAILREAL ESTATEINVESTMENTMANAGEMENT

BUSINESS IN BALANCE Redevco B.V.T +31 (0)20 599 62 62 | E info@redevco.com | www.redevco.com

Gouda, Kleiweg: BREEAM-NL “Very Good”

Redevco is een onafhankelijke vastgoedonderneming die een van de grootste portefeuilles van winkelpanden in Europa beheert en ontwikkelt. De gecombineerde portefeuille omvat ruim 500 objecten verspreid over de sterkste retaillocaties in Engeland, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland, Spanje, Portugal, Zwitserland en Oostenrijk. Wij geloven in lange termijn investeringen waarbij kwaliteit en duurzaamheid leidend zijn. Hierbij gaat het niet alleen om het maximaliseren van milieuvriendelijkheid in onze panden. Het is onze ambitie om een goede balans te vinden tussen sociale impact, economisch rendement en milieuvriendelijkheid. Wij doen dit in samenwerking met onze klanten, huurders en partners.

Wij gebruiken BREEAM om de milieuprestaties van onze panden te waarderen. Zowel voor onze ontwikkelingsprojecten als het evalueren van onze bestaande portefeuille hanteren wij de internationaal erkende normen van BREEAM. Het stelt ons in staat om de huidige status van ons vastgoed te meten en te werken aan continue verbetering. Meer hierover staat op onze website www.redevco.com/cr. Hier vindt u ook ons onlangs gepubliceerde Corporate Responsibility Report.

DUURZAME VASTGOEDOPLOSSINGENIN AANTREKKELIJKE BINNENSTEDEN

20138566_BREEAM_NL.indd 1 18-9-2013 12:55:37 BREEAM-NL01-T.indd 57 15-10-13 19:01

]HU�OL[�JLU[Y\T�^HZ�]VVY�VUZ�LPNLUSPQR�NLLU�VW[PL��>L�RVaLU�KHHYVT�]VVY�UPL\^IV\ �̂�^HHYIPQ�^L�PU]LU[HYPZLLYKLU�OVL�^L�TL[�)9,,(4�53�5PL\^IV\^�YPJO[PUN�RVUKLU�NL]LU�HHU�VUaL�HTIP[PLZ�¹

Vanzelfsprekend.HUaLIVVT�]LY[LS[�V]LY�KL�YLKLULU�VT�]VVY�KL�)9,,(4�JLY[P�ÄJLYPUNZ]VYT�[L�RPLaLU!�¸5PL\^L�^PURLSZ�IV\^LU�^PQ�]VSNLUZ�KL�THH[SH[�]HU�(NLU[ZJOHW�53�ºaLLY�K\\YaHHT�UPL\^IV\^�\[PSP[LP[Z�NLIV\^»��+P[�^PSKLU�^L�IYLKLY�[YLRRLU�PU�OL[�RHKLY�]HU�KP[�UPL\^L�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T��0R�KLUR�KH[�^L�Z[HUKHHYK�HHU�]LLS�W\U[LU�]HU�OL[�)9,,(4�VU[^LYW�]VSKVLU�LU�KH[�THHR[�OL[�]VVY�VUZ�TPU�VM�TLLY�]HUaLSMZWYLRLUK�VT�KL�PUZWHUUPUN�]VVY�KL�JLY[PÄJLYPUN�[L�THRLU��)9,,(4�53�VUKLYZJOLPK[�aPJO�]HU�HUKLYL�JLY[PÄJLYPUNZ]VYTLU�KVVY�OL[�IYLKL�WHRRL[�HHU�THH[YLNLSLU��+L�JLY[PÄJLYPUN�LU[OV\ZPHZTLLY[�LU�M\UNLLY[�KHHYUHHZ[�HSZ�LLU�TVVP�TLL[TPKKLS�¹

/L[�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T�PZ�LLU�WYHR[PQR]VVYILLSK�]HU�KPL�LU[OV\ZPHZ�TLYPUN"�3PKS�Z[HY[[L�TL[�LLU�VU[^LYW�VW�IHZPZ�]HU�LLU�KYPL�Z[LYYLU�JLY[PÄJHH[��.HHUKL^LN�ISLLR�KH[�]PLY�Z[LYYLU�IPUULU�OL[�ILYLPR�SHN��^HHYVW�KL�VYNHUPZH[PL�]VSNLUZ�.HUaLIVVT�ILZSVV[�ºLY]VVY�[L�NHHU»!�¸/VL^LS�^L�Z[HY[[LU�TL[�LLU�VU[^LYW�]VVY�KYPL�Z[LYYLU��ISLLR�[PQKLUZ�KL�IV\^�KH[�^L�UVN�TLLY�THH[YLNLSLU�RVUKLU�[YLMMLU�VT�aV�[V[�LLU�U}N�OVNLY�UP]LH\�[L�RVTLU��AV�ISLLR�KH[�^L�VUKLY�TLLY�TL[�PUaL[�]HU�HUKLYL�K\\YaHTL�TH[LYPHSLU�LU�SLK�]LYSPJO[PUN�^PUZ[�RVUKLU�ILOHSLU��(SZ�KH[�PU�aPJO[�RVT[��KHU�ILRPQR�QL�UH[\\YSPQR�OVL�QL�KL�L_[YH�THH[YLNLSLU�R\U[�YLHSPZLYLU��(SZ�VYNHUPZH[PL�Z[LS�QL�KHU�KL�]YHHN�^H[�OL[�RVZ[�VT�KL�L_[YH�PUZWHUUPUN�[L�SL]LYLU�LU�^H[�OL[�\P[LPUKLSPQR�VW�SL]LY[��+HHYIPQ�PZ�]HU�ILSHUN�KH[�KL�PU]LZ[LYPUNLU�VW�KL�SHUNL�[LYTPQU�aV^LS�THH[ZJOHWWLSPQR�HSZ�ILKYPQMZLJVUVTPZJO�K\\YaHHT�aPQU��

Kracht+L�RYHJO[�]HU�OL[�KPZ[YPI\[PLJLU[Y\T�ZJO\PS[�]VSNLUZ�.HUaLIVVT�PU�KL�JVTIPUH[PL�]HU�KL�]LYZJOPSSLUKL�LULYNPLILZWHYPUNZTHH[YLNLSLU�KPL�TLU�[YVM!�¸(SSL�KLURIHYL�[LJOUPLRLU�^HHYTLL�QL�LULYNPL�R\U[�ILZWHYLU�aPQU�HHU^LaPN�PU�KP[�NLIV\ �̂�>L�OLIILU�IPQ]VVYILLSK�LLU�NYV[L�RVLSPUZ[HSSH[PL�KPL�RV\KL�VW^LR[��,LU�YLZ[WYVK\J[�]HU�LLU�RVLSPUZ[HSSH[PL�PZ�^HYT[L��KPL�QL�R\U[�OLYNLIY\PRLU��5H[\\YSPQR�R\U�QL�KPL�^HYT[L�º^LNNVVPLU»��THHY�KH[�PZ�aVUKL"�^PQ�^PSSLU�aV�TPU�TVNLSPQR�

Lidl Distributiecentrum

Minerva 1, HeerenveenOppervlakte: ongeveer 46000 vierkante meterMedewerkers: 260Behaald certificaat: 4 Sterren BREEAM-NL Nieuwbouw

Oplevercertificaat (Excellent)Investering: circa € 42 miljoen euroArchitect: FKG ArchitectenAannemer: Van de Ven (Veghel) BREEAM-Expert: Nieman Raadgevende Ingenieurs

3PKS�OLLM[�HSZ�LPUKNLIY\PRLY�OL[�JLU[Y\T�

VU[^VYWLU��^HHYKVVY�OL[�WYVQLJ[�JVT�

WSLL[�ºJ\Z[VT�THKL»��VM[L^LS�VW�THH[�

NLTHHR[�PZ�]VVY�KL�VYNHUPZH[PL�

7YVQLJ[

]LYZWPSSLU�LU�aL[[LU�KPL�YLZ[^HYT[L�PU�VT�OL[�NLOLSL�WHUK�[L�]LY^HYTLU��+H[�PZ�VVR�KL�YLKLU�^HHYVT�OL[�WHUK�NLLU�NHZ�HHUZS\P[PUN�OLLM[��+HHYUHHZ[�OLIILU�^L�SLK�]LYSPJO[PUN��[YPWSL�NSHZ��LU�HSSLYSLP�HUKLYL�THH[YLNLSLU�NL[YVMMLU��0U�KL�VW[LSZVT�ZJO\PS[�KL�RYHJO[�¹�

5PL[�HSSLLU�OL[�SLNPV�HHU�LULYNPLILZWHYPUNZTHH[YLNLSLU�PZ�VWTLYRLSPQR�HHU�KP[�WYVQLJ[��3PKS�OLLM[�HSZ�LPUKNLIY\PRLY�OL[�JLU[Y\T�VU[^VYWLU��^HHYKVVY�OL[�WYVQLJ[�JVTWSLL[�ºJ\Z�[VT�THKL»��VM[L^LS�VW�THH[�NLTHHR[�PZ�]VVY�KL�VYNHUPZH[PL��.HUaLIVVT!�¸/L[�PZ�\UPLR�KH[�^PQ�HSZ�LPUKNLIY\PRLY�OL[�NL�IV\^�OLIILU�VU[^VYWLU��>L�^LYKLU�IPQ�KP[�WYVJLZ�PU[LUZPLM�ILNLSLPK�KVVY�5PLTHU�9HHKNL]LUKL�0UNLUPL\YZ��/L[�^HZ�TVVP�VT�[L�aPLU�KH[�KL�WHY[PQLU�LSRHHY�VUKLYSPUN�[YPNNLYKLU!�OL[�^HZ�LLU�ZHTLUZWLS��0R�OLI�LY]HYLU�KH[�QL�HSZ�[LHT�TVL[�VWLYLYLU�VT�Z\JJLZ]VS�[L�aPQU��<P[LPUKLSPQR�NHHU�^L�LY�TL[�aPQU�HSSLU�]VVY��6UaL�OLSL�VYNHUPZH[PL�NLSVVM[�LYPU!�]HU�KL�PURVVW��[V[�KL�IV\^HMKLSPUN��>L�KLSLU�KL�KYP]L�VT�LYNLUZ�KL�ILZ[L�PU�[L�aPQU�¹��

59 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Lidl | www.lidl.nl

Oplevering Q4 2015

DEVELOPMENT GROUP

winnaar duurzame 50 vastgoed NL

2013�

Vondellaan 47 is een ontwikkeling van:

Aan de Vondellaan 47 in Leiden wordt het nieuwe hoofdkantoor van

Heerema Marine Contractors gerealiseerd. Deze duurzame herontwikkeling van Delta Development Group en VolkerWessels Bouw en Vastgoedontwikkeling heeft als eerste project in Nederland het BREEAM Very Good sloopcertificaat ontvangen. Beelen Sloopwerkenwas verantwoordelijk voor de sloop. De ambitie voor deze imposante nieuwbouw is

BREEAM Excellent.

DUURZAME HERONTWIKKELING IN LEIDEN

023 - 7600 500 | www.vondellaan47.com

BREEAM-NL01-T.indd 59 15-10-13 19:01

Nieuwbouw en Renovatie

Introductie

De Adviesgroep Nieuwbouw en Renovatie:

ir. J.M. Elias, Unica Ecopower (voorzitter), ir. P.W. van Calis, ARCADIS

Nederland BV, Ing. P.G.C.P. Dielissen, DimensieVier B.V., E. van Eeckho-

ven, C2N B.V., dr. ir. G.T. Luiten, TNO Bouw & Ondergrond, ir. M.G. van

Rhenen, OVG projectontwikkeling, ir. I.C. Strom, Royal HaskoningDHV,

ir. E.M.M. Willems, TNO, ir. F.T.S. Zegers, E4S Consult, ir. I.M. Kuijpers

– van Gaalen, DGMR, Ing. M. De Graaf, BAM Advies & Engineering,

DGBC Projectmanager Edwin van Noort treedt op als Secretaris.

Renovatie en BREEAM-NL versterken elkaarDe grootste uitdaging op dit moment bestaat uit het verduurzamen van de bestaande

vastgoedvoorraad. Het is nog te weinig bekend dat de huidige beoordelingsrichting

BREEAM-NL Nieuwbouw ook zeer geschikt is voor renovatie en hierin de aanjager kan

zijn voor groene gebouwen. De nieuwe 2014-versie zal daarom getiteld zijn ‘BREEAM-NL

Nieuwbouw en Renovatie’.

;LRZ[!�1HU�4HHY[LU�,SPHZ��KPYLJ[L\Y�<UPJH�,JVWV^LY�LU�]VVYaP[[LY�(K]PLZNYVLW�5PL\^IV\^�LU�9LUV]H[PL

In de praktijk zijn er meerdere soorten renovatie. De beoorde-lingsrichtinglijn (BRL) van BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie richt zich op grootschalige renovatie. Grootschalige renovatie betekent wijziging van de gebouwschil, zoals gevels, vloer, dak, ramen en deuren, en wijziging van de installaties, zoals verlich-ting, verwarming, koeling en ventilatie. Veelal ligt er een bouw-vergunning ten grondslag. Kleinschalige renovaties vallen onder de BRL BREEAM In-Use.

Scherpstellen scheidingslijn6UKHURZ�KLaL�KLÄUP[PL�PZ�KL�ZJOLPKPUN�[\ZZLU�LLU�NYVV[ZJOHSPNL�en kleinschalige renovatie niet altijd scherp. Grote renovatie-pro-jecten als De Monarch I in Den Haag zijn mooie iconen die terecht onder het BREEAM-NL Nieuwbouw vallen. Kleinere renovaties kunnen echter ook heel goed via deze beoordelings-richtlijn NLJLY[PÄJLLYK�̂ VYKLU��+L�(K]PLZNYVLW�5PL\^IV\^�LU�9LUV]H[PL�(voorheen Adviesgroep Nieuwbouw) van de Dutch Green Building Council ontvangt via de Helpdesk steeds vaker de vraag of men bij

LLU�YLUV]H[PL�HSZ�JLY[PÄJLYPUNZ]VYT�)9,,(4�53�5PL\^IV\^�of BREEAM-NL In-Use moet toepassen. Binnen de Adviesgroep worden dergelijke casussen individu-LLS�ILRLRLU�LU�ILOHUKLSK��VT�KL�KLÄUP[PL�]HU�YLUV]H[PL�steeds scherper te stellen en om hiermee eventueel de BRL aan te passen. Met betrekking tot renovatie en de keuze voor BREEAM-NL Nieuwbouw of BREEAM In-Use zijn dit vooral cases waarin de gebouwschil niet wordt aangepast maar waar wel het gebouw van binnen geheel gestript wordt. Veel oudere gebouwen hebben immers ook een goed geïsoleerde thermische schil. De Adviesgroep kijkt in haar beoordeling dan naar andere aspecten, zoals:• Is er een bouwplaats aanwezig ?• Welk percentage van het gebouw wordt gewijzigd?• Welke materialen worden hergebruikt?• Welke andere maatregelen worden rondom het gebouw

genomen?• Wordt er een nieuwe EPG-berekening gemaakt ondanks

dat er geen vergunning aangevraagd hoeft te worden?

Verduurzamen schilVanuit de Trias Energetica stuurt DGBC in het algemeen wel op de aanpassing van de gebouwschil om energiebesparing te realiseren. Wanneer een renovatie onder de BRL-Nieuw-bouw valt terwijl de schil niet wordt aangepast zullen een aantal credits niet haalbaar zijn. Scores voor BREEAM zullen in zulke gevallen veelal lager zijn dan voor een gebouw waarbij de schil wordt verduurzaamd volgens de laatste technieken.

In de nieuwe BRL 2014-versie, die naar verwachting vóór de zomer gelanceerd wordt, zal renovatie beter geïntegreerd zijn, beter uitgelegd én beter beloond. Denk bijvoorbeeld aan de materialencomponent. Het toepassen van BREEAM voor de bestaande bouw wordt hiermee nog aantrekkelijker. De BREEAM-experts en assessoren kunnen met hun kennis en ervaring van de BRL een voortrekkersrol spelen om vastgoed van de bestaande voorraad sneller te verduurzamen. �

by Cladding Point

Veldoven 6 6826 TT Arnhem(T) +31 (0)26 - 365 0 630(F) +31 (0)26 - 365 0 631

Duurzaamheid en exclusiviteit, samengevoegd in één sandwichpanelen gamma.

Outstanding Lely | Maassluis

Excellent Nature’s pride | Maasdijk

claddingpoint.nl

BREEAM® NL by Cladding Point

CLADDINGPOINT

D U U R Z A M E S A N D W I C H P A N E L E N

BREEAM-NL02-T.indd 47 07-04-14 11:43

Slimme technologie verhoogt duurzaamheidEnexis in Venlo huist sinds enige tijd in een aansprekend en duurzaam nieuw regio-

kantoor. Het door Atelier PRO ontworpen gebouw heeft het BREEAM-NL Excellent

FHUWLðFDDW�RQWYDQJHQ��'LW�LV�WH�GDQNHQ�DDQ�DOOHUOHL�GXXU]DPH�RSORVVLQJHQ��+HW�PHHVW�opvallende aspect aan het gebouw is wellicht de ‘groene long’ in het hart van het pand.

Ook opmerkelijk is de wijze waarop moderne AV-technologie een bijdrage levert aan de

duurzaamheid. Een aantal betrokkenen geeft tekst en uitleg over een bijzonder project.

;LRZ[!�/LUR�1HU�/VLRQLU

Venlo staat sinds jaar en dag bekend als een duurzame stad. Al geruime tijd beijveren stadsbestuur en bedrijfsle-ven zich voor het implementeren van de principes van het duurzaamheidslabel Cradle-to-Cradle. Sinds kort levert ook Enexis een nadrukkelijke bijdrage aan het duurzame imago van de Noord-Limburgse stad. Eind vorig jaar nam de energieleverancier er een kantoor in gebruik dat uitblinkt in duurzaamheid. Het regiokantoor, dat onderdak biedt aan de bedrijfsonderdelen die verantwoordelijk zijn voor aanleg, beheer en onderhoud van de energienetwerken, heeft het )9,,(4�53�,_JLSSLU[�JLY[PÄJHH[�]LY^VY]LU�TL[�LLU�ZJVYL�van 75,3 procent. “Enexis heeft een voorbeeldfunctie in de markt inzake duurzame gebouwen”, zegt Geert Huisman, specialist Beleid & Innovatie, Huisvesting & Vastgoed bij Enexis, over de ambities van de energieleverancier op het gebied van duurzaamheid. “Bovendien is er sprake van waardevermeerdering van het vastgoed indien het voorzien is van een BREEAM-label.”

De aandacht voor duurzaamheid, die volgens de Enexis-medewerker leidt tot een gezonde, comfortabele en veilige leefomgeving, komt op diverse manieren tot uiting in het kantoor in Venlo. Zo is het gebouw uitgerust met een zogenoemde ‘groene long’. Hierbij wordt vanuit het atrium in het hart van het Enexis-kantoor verse ventilatielucht uit een getemperd buitenklimaat getrokken. In de winter werkt de groene long als een wintertuin, in de zomer wordt het glasdak geopend en is het gebouw op die manier voorzien van een echte binnentuin. De planten in de groene long a\P]LYLU�PU�JVTIPUH[PL�TL[�ILZWYVLPPUN�OL[�ÄQUZ[VM�\P[�KL�ventilatielucht.Een ander duurzaam aspect van het Venlose kantoor is de

compleet in LED uitgevoerde verlichting. De gematigde ba-sisverlichting wordt daglichtafhankelijk en op aanwezigheid aangestuurd. De gebruiker kan bovendien zijn bureauarma-tuur instellen op zijn eigen gewenste lichtniveau. Om het gebouw energieneutraal te krijgen, is voorts het volledige dak vol gelegd met PV-panelen. De energie die hiermee gewonnen wordt, wordt uitgewisseld met het openbare energienetwerk van Enexis.

De vormentaal van de sculpturale gevels is geïnspireerd op een

kunstwerk van de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven.

BREEAM-NL02-T.indd 48 07-04-14 11:43

Renovatie

Vormentaal gevelsOpmerkelijk is ook de wijze waarop de gevels van het regio-kantoor zijn ontworpen. De vormentaal van de sculpturale gevels is geïnspireerd op een kunstwerk van de Delftse kunstenaar Jan Schoonhoven. Deze vormen hebben echter niet alleen een esthetische functie, zij dragen daarnaast verder bij aan de duurzaamheid van het Enexis-regiokan-toor. De vorm maakt de gevels zonwerend en garandeert tegelijkertijd voldoende daglicht en uitzicht. “De gevel gaat de opwarming door directe zoninstraling tegen”, meldt architectenbureau Atelier PRO hierover.

Ondanks dat directe zoninstraling wordt tegengegaan, wil-len gebruikers natuurlijk zo af en toe een raampje openzet-ten. Om dit op een energetisch zo gunstig mogelijke manier te laten plaatsvinden, wilde Atelier PRO aanvankelijk bij elk raam een signaleringslampje plaatsen, waarmee aangege-ven zou worden of dat raam vanuit energetisch oogpunt ge-opend zou mogen worden. Uiteindelijk werd er echter voor een geheel andere technologie gekozen: het zogenoemde narrow casting.

Narrow Casting“Met behulp van deze door Epatra uit Alblasserdam gele-verde AV-technologie wordt een verdere bijdrage geleverd aan de duurzaamheid van het gebouw”, vertelt Hans van Hauwe, als Adviseur Energie en Duurzaamheid bij aan-nemingsbedrijf Heijmans nauw betrokken bij het project in Venlo. “Tijdens het ontwerpproces kwamen we gezamenlijk op het idee om de gebruikers niet te informeren via lampjes bij de ramen, maar via een slim scherminformatiesysteem. Epatra kon een koppeling realiseren tussen de actuele energiegegevens uit het gebouwbeheerssysteem en de informatieschermen. Hiermee kun je de gebruikers bewust-maken van hun impact op de duurzame prestatie van het gebouw. Deze bewustwording heeft een verder verduurza-mend effect.”Van Hauwe benadrukt dat narrow casting niet alleen ge-bruikt wordt voor de informatievoorziening op het gebied van de raaminformatie, het energie- en watergebruik van het gebouw. “Aanvullend zijn openbaar vervoer en ont-werpvisie van het gebouw, maar ook bedrijfsinformatie en UPL\^Z��^LLY�LU�ÄSLZ�[VLNL]VLNK��/PLYKVVY�ISPQM[�OL[�PU[LYLZ-sant om naar de schermen te kijken.”

De totale investering in Venlo bedroeg zo’n 14 miljoen euro, ^HHYIPQ�����TPSQVLU�L\YV�ZWLJPÄLR�^LYK�ILZ[LLK�HHU�K\\Y-zaamheid. Deze investering wordt volgens Geert Huisman van Enexis binnen vijftien jaar terugverdiend. Heijmans-me-dewerker Hans van Hauwe noemt nog een belangrijke pre van de hoge ambities die werden geformuleerd bij aanvang ]HU�OL[�WYVQLJ[�PU�=LUSV!�¸6T�KL�)9,,(4�,_JLSSLU[�JLY[PÄ-cering te behalen werd van alle betrokken partijen verlangd dat zij tot het uiterste gingen in het leveren van hun innova-tieve bijdragen. Dan merk je dat je op een punt komt waar de echte duurzaamheid begint.”

Projectgegevens

Enexis Regiokantoor Venlo

BREEAM-score: 75,3 procent (Excellent)

Oplevering: 2013

Oppervlakte: 5.700 vierkante meter

Architect: Atelier PRO www.atelierpro.nl

Aannemer: Heijmans www.heijmans.nl

AV-technologie: Epatra www.epatra.nl

Het kantoor in Venlo is volledig voorzien van LED-verlichting.

�MV[V!�)HY[�>PSSLTZLU�-V[VNYHÄL�

Via beeldschermen wordt relevante informatie over onder meer de

energieprestaties van het gebouw gecommuniceerd. (foto: Bart Willemsen

-V[VNYHÄL�Project

BREEAM-NL02-T.indd 49 07-04-14 11:43

Nieuwbouw

Project

51 | september 2013 | BREEAM-NL

Wie wil weten wat er vooraf ging aan dit bijzondere project, moet terug in de tijd naar 2010; de start van de ontwerpfase. Eugène Peeters, bouwregisseur bij P&H Adviseurs Bouw- en Vastgoed BV, was vanaf het ontwerp tot ingebruikname betrokken bij het project en vertelt over de totstandko-ming: “Tijdens de initiatieffase werd al de nadruk gelegd op duurzaamheid. Het moest niet alleen een duurzaam pand worden, maar ook bewezen energieneutraal zijn. Alle door en in het gebouw gebruikte energie moest op of rond het gebouw opgewekt worden.”

Opdrachtgever Van de Ven Beheer BV in Eersel had destijds bedrijven op industrieterrein Meerheide, die afzonderlijk goed presteerden en een groei doormaakten. Men besloot om een nieuw gebouw te plaatsen, waarin de vier bedrijven zijn samengevoegd op één locatie. De interactie tussen ILKYPQ]LU�aV\�OPLYTLL�^VYKLU�NL]VLK��SLPKLUK�[V[�LMÄJPwU-tere samenwerking. Daarnaast zou het nieuwe gebouw ook beter dan voorheen mee moeten bewegen met bedrijfsver-anderingen.

Cor van de Ven, eigenaar, is trots op de compromisloze drive om te verduurzamen: “Wij hebben geen of weinig conces-sies gedaan met betrekking tot de duurzaamheid van ons pand. We zijn sinds 1983 maar liefst zeven maal verhuisd en vier keer hebben we een compleet nieuw pand gebouwd.

Voor de eerste keer hebben we een pand gerealiseerd dat klimaattechnisch bijna optimaal is en een energieverbruik heeft van minder dan 40 kWh/m2.”

Invulling aan ambitiesAd van de Ven, adviseur duurzaam bouwen en BREEAM-expert bij het project, vertelt over de leidraad Slimbouwen LU�OL[�ILZS\P[�VT�TL[�)9,,(4�[L�JLY[PÄJLYLU!�¸(HU�KL�Z[HY[�van het project was de vraag hoe men het best invulling kon-den geven aan de duurzaamheidsambities en dit extern kon communiceren. Uiteindelijk moest de Venco Campus het visitekaartje van het bedrijf worden. We hebben duurzaam-heid op twee manieren aangevlogen; vanuit Slimbouwen en vanuit BREEAM. Wij vinden dat die twee goed op elkaar HHUZS\P[LU��:SPTIV\^LU�SL]LYKL�VUZ�]LLS�]VVYKLSLU!�ÅL_PIP-liteit, materialenreductie, lage faalkosten. Naar onze mening is er nog meer winst mee te halen, maar dat zijn stappen die we met een volgend project graag willen zetten. BREEAM is een indrukwekkende lijst van maatregelen; na overleg met de opdrachtgever bleven de meeste maatregelen overeind, vooral die betrekking hadden op gezondheid, energie, afval en land en ecologie. Zo realiseerden we onder meer warmteterugwinning met eigen product, sensor-gestuurde led-verlichting, WKO in combinatie met warmtepompen, biologische zuivering regenwater, afvalmanagement en zon-nepanelen op het dak.”

BREEAM-NL02-T.indd 51 07-04-14 11:43

ProjectgegevensStart ontwerpfase: Augustus 2010Start bouwvoorbereiding: Maart 2011Start bouw: September 2011Ontwerpcertificaat: BREEAM-NL ExcellentOplevercertificaat: BREEAM-NL OutstandingScore: 85,99%Opdrachtgever: Van de Ven Beheer BVBouwregisseur: P&H Adviseurs Bouw- en Vastgoed BVArchitect: Van Lierop Cuypers SpieringsBREEAM-Expert: Architecten- en Adviesbureau

Ad van de VenAssessor: Paul Zonneveld

53 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Project

OnzichtbaarNaast zichtbare maatregelen zijn er volgens Ad van de Ven ook een aantal onzichtbare aanpassingen aan het gebouw, die een minstens zo belangrijke bijdrage leveren aan de pres-taties: “De echte duurzaamheid zit verscholen in het gebouw. Zo zijn de hoge luchtdichtheid, FSC-hout, de kwaliteitsgevels en het multifunctionele vloersysteem voorbeelden van verbor-gen kwaliteiten”, aldus van de Ven.

De BREEAM-methodiek is volgens Peeters en Ad van de Ven een uitstekende manier om ambities als deze te communice-ren. Daarnaast is het voor het procesmanagement zelf een effectieve tool. Van de Ven: “De verschillende credits zorgen voor een verantwoordelijkheidsgevoel bij de verschillende bouwpartijen. Tegelijkertijd concretiseert het wat iedere partij kan betekenen binnen de kaders van de verduurzaming. Op die manier heb je de eisen, bewijslast en verantwoordelijkhe-den voor iedereen helder.”

Binnen de rol van een BREEAM-expert krijgt men te maken met coördinerende taken, zo vertelt van de Ven: “Belangrijk is bijvoorbeeld: een architect is gewend om te werken met de eisen van het Bouwbesluit. BREEAM heeft daarentegen eisen die boven het Bouwbesluit liggen. Op dat moment moet de partij zich realiseren wat de doelstellingen precies zijn.” Peeters vult hem aan: “Nagenoeg alle partijen die meewerk-ten, hadden tot de uitvoering van dit project nog nooit met BREEAM gewerkt. Er zijn daarom momenten geweest dat we moesten sturen en met elkaar moesten overleggen, zodat iedereen op de goede weg bleef.”

ToekomstWanneer Peeters kijkt naar het procesmanagement, ziet hij mogelijkheden om in de toekomst winst te boeken: “Tij-dens dit project hebben we getracht om de uitvoerende of leverende partijen in het ontwerpproces te betrekken. Dat had denk ik nóg beter gekund; we hadden er nóg meer voordeel uit kunnen halen.”

Het tweetal gaat in op de innovatiepunten die zijn behaald, in totaal 9. Het maximum is 10. “Wij hadden veel meer dan tien innovatiepunten. We hadden veel innovaties die op dit moment nog niet zijn opgenomen in de BREEAM-methodiek. Idealiter ontvang je daarvoor óók een beloning.“

Wieg naar wiegAd van de Ven merkt op dat de Cradle to Cradle-methodiek volgens hem moet worden verwerkt in BREEAM: “Dat is op dit moment nog niet het geval. Om die reden hebben wij veel moeite gehad om te scoren op de credit materialen. Dit had onder andere te maken met de zonnepanelen die op het dak zijn geïnstalleerd. Via de systematiek van BREEAM wordt ge-keken van wieg naar graf, niet van wieg naar wieg. Als Cradle to Cradle goed wordt verwerkt in BREEAM, dan zouden wij én andere projecten hier een slag in kunnen slaan.” Het succesverhaal Venco Campus is volgens Ad van de Ven en Peeters in een breder perspectief te zien. Van de Ven: “Het is goed om het duurzaamste gebouw te zijn, maar het is nog mooier om straks deel uit te maken van alleen maar duur-zame gebouwen. Daarvoor moet nog veel veranderen want duurzaam bouwen is anders bouwen, anders organiseren en vooral: anders denken.” �

Ad van de Ven en Eugène Peeters

26 | september 2013 | BREEAM-NL

Het recyclen van oude kunststof kozijnen is geen kostenpost meer.

Dat nieuwe kunststof kozijnen duurzaam zijn, wist u waar-

schijnlijk al. Maar dat oude kunststof kozijnen goed te recyclen

zijn misschien nog niet. Dankzij het VKG-Recyclesysteem

kan dit tegenwoordig heel eenvoudig en kostendekkend.

Ruim 40 jaar geleden werden de eerste kunststof kozijnen geplaatst ter vervanging

van kozijnen uit de naoorlogse wederopbouwwijken. Veel van deze woningen

voldoen niet meer aan de milieueisen van nu. Overheden en woningcorporaties

besluiten daarom steeds vaker om te renoveren of te slopen. Daardoor is het

aanbod van oude kunststof kozijnen de laatste jaren fors gestegen.

VKG speelt daar op in met een uitgekiend recyclesysteem. Door het toenemende

aanbod van oude kunststof kozijnen te combineren met kunststof productieafval

hebben we het voor recyclebedrijven rendabel gemaakt om hieraan mee te

werken. Zij plaatsen hiervoor bij een sloopproject gratis containers en verwerken

oude kozijnen weer tot bruikbare grondstoffen. De Nederlandse kozijnproducenten

spelen in dit systeem een cruciale rol. Zij fungeren als inzameldepot, waar

ontdoeners zonder kosten kozijnen kunnen achterlaten.

Met deze aanpak zorgt het VKG-Recyclesysteem op de Nederlandse markt

voor een perfecte kringloop van kunststof gevelelementen. Tenminste 95% van

postconsumer kunststof kozijnen komt retour om op hoogwaardige wijze te

worden verwerkt voor hergebruik. Kijk voor meer informatie en een overzicht

van VKG-inzamelpunten op: www.vkgkozijn.nl/zakelijk/vkg-recycle

Kunststofhoudtvan detoekomst

Hoe werkt het VKG-Recyclesysteem?Na uitbouw, inzameling en transport worden oude kunststof kozijnen verkleind en

vermalen. De grondstoffen PVC, staal en rubber worden via een volautomatisch

procedé gescheiden. Na schoonmaak en kleurscheiding wordt het PVC verwarmd en

geëxtrudeerd tot PVC-korrels. Deze korrels dienen als grondstof voor de nieuwe

generatie kunststof kozijnen.

De Vereniging Kunststof Gevelelementen industrie (VKG) recyclet al sinds 1994 postconsumer kunststof kozijnen.

BREEAM-NL01-T.indd 26 15-10-13 18:59 BREEAM-NL02-T.indd 53 07-04-14 11:43

Tekst: Gerrit Tenkink

De Lage Landen, onderdeel van de Rabobank Groep, is LLU�^LYLSK^PQK�VWLYLYLUKL�ÄUHUJPLLS�KPLUZ[]LYSLULY�TL[�het hoofdkantoor in Eindhoven. “Het doel van de renovatie en de daaraan gekoppelde investeringen was het creëren van een aantrekkelijke duurzame werkomgeving die tevens RVZ[LULMÄJPwU[�PZ¹��aV�Z[LS[�*HZWLY�/H]LYZ��Z\Z[HPUHIPSP[`�analist bij De Lage Landen. “Naast BREEAM hebben we in 2009 het doel gesteld om in 2014 een CO2-reductie per FTE te realiseren van twintig procent ten opzichte van 2009. Dat geldt overigens voor al onze kantoren wereldwijd in 35 landen.”

TerugverdientijdIn de ontwerpfase is er een haalbaarheidsonderzoek uitge-voerd naar diverse duurzame toepassingen zoals warmte-krachtkoppeling (WKK), PV-panelen, windenergie en een warmtepomp. “De meeste van deze toepassingen bleken in onze situatie helaas niet rendabel genoeg of technisch on-haalbaar. Zo was het aanbrengen van extra, zware voorzie-ningen niet mogelijk door technische beperkingen. Het dak was simpelweg niet sterk genoeg voor zware installaties. We hebben overigens niet alleen gekeken naar het besparen op energie of de CO2-reductie. Ook andere argumenten waren van groot belang, zoals een gezond werkklimaat voor mede-

0HW�%5(($0�DOV�OHLGHQG�SULQFLSH�JLQJ�ðQDQFLHHO�GLHQVWYHUOHQHU�'H�/DJH�/DQGHQ�in 2009 aan de slag met de renovatie van het hoofdkantoor in Eindhoven. In 2012 werden de doelen wat betreft duurzaam verbouwen behaald en daarmee het ã*RRGâ�RSOHYHUFHUWLðFDDW�

Exterieur van het hoofdkantoor van De Lage Landen in Eindhoven.

De Lage Landen trots op BREEAM-certificering

BREEAM-NL02-T.indd 56 07-04-14 11:43

57 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Project

werkers en het gebruik van duurzame materialen.” 6T�OL[�)9,,(4�JLY[PÄJHH[�[L�R\UULU�ILTHJO[PNLU�TVLZ[�aan meerdere voorwaarden worden voldaan. “We hebben veel duurzaamheidsmaatregelen genomen”, zegt Havers. “Die variëren van Cradle-to-Cradle tapijt, het gebruik van FSC-hout, hoog frequente verlichting, een klimaatplafond, waterbesparende kranen en toiletten, een opvangbak voor de beregeningsinstallatie, een parketvloer van bamboe tot en met aanwezigheidsdetectie voor de verlichting.” De gevolgen van al die maatregelen betaalden zich al vrij snel terug. “De maatregelen die zorgen voor een reductie op energie- en waterverbruik hebben zichzelf bewezen met een goede terugverdientijd. Zo is er bijvoorbeeld in 2011 (ten op-zichte van 2010) 46 procent minder elektriciteit gebruikt, 11 procent minder gas en 35 procent minder water. Het spreekt ]VVY�aPJO�KH[�KLaL�ILZWHYPUNLU�VVR�YLZ\S[LYLU�PU�LLU�ÅPURL�CO2-reductie”, aldus Havers.

ToekomstbestendigEen belangrijk punt van aandacht was de wens van de directie om het pand toekomstbestendig in te richten. “Het gebouw bestaat uit verschillende bouwdelen en is daarmee LLU�NLZLNTLU[LLYK�WHUK��/PLYKVVY�PZ�OL[�NLIV\^�ÅL_PILS�voor krimp en groei van de organisatie. Na renovatie kwam een deel van het gebouw leeg te staan en daarmee is het nu beschikbaar voor huurders, maar eventueel ook voor andere MHJPSP[LP[LU��aVHSZ�IPQ]VVYILLSK�LLU�Ä[ULZZY\PT[L�¹Bij de renovatie waren meerdere partijen betrokken. Havers: “Ieder heeft op zijn eigen vlak een eigen inbreng gehad. De meest actieve inbreng heeft plaatsgevonden tijdens de ontwerpfase. Zo hebben de architect, adviseurs, instal-lateurs, aannemer en opdrachtgever De Lage Landen samengewerkt in een ontwerpteam. In dat team is de renovatie uitgewerkt en zijn verschillende oplossingspakket-ten bedacht. Op strategisch niveau zijn hierover beslissingen genomen. Daarna is op operationeel niveau de ambitie verder uitgewerkt en zijn de concrete maatregelen in het werk geïmplementeerd. Over de gehele lijn is duurzaamheid meegenomen en leveranciers waren hier dus ook onderdeel van; niet alleen de producten, maar ook levering en vervaar-diging telden hierin mee. Door echter in de uitvoeringsfase ÅL_PILS�[L�YLHNLYLU�VW�L]LU[\LSL�^PQaPNPUNLU�RVUKLU�PU�LLU�later stadium optimalisaties op het gebied van duurzaam-heid doorgevoerd worden.”

Het Nieuwe WerkenHet aspect ‘de mens, de gebruiker’ speelde bij de renovatie een belangrijke rol. Havers: “In de ontwerpfase is medewer-kers gevraagd om hun behoeften in kaart te brengen. Na renovatie is het gebouw geschikt voor Het Nieuwe Werken TL[�VUKLY�HUKLYL�ÅL_WSLRRLU�LU�^PÄ��4LKL^LYRLYZ�R\U-nen een werkplek kiezen op basis van de activiteit die ze willen uitvoeren, zoals bijvoorbeeld bellen, brainstormen of videoconferencing, hetgeen het werkplezier verhoogt. Ook het nieuwe interieur en de gekozen materialen dragen hier aan bij.”

Terugkijkend op de renovatie kan Havers niet anders dan concluderen dat het een goede stap is geweest. “Inves-teringen in nieuwe klimaatinstallaties, muur- en dakisolatie en de reductie van 8.000 vierkante meter kantoorruimte hebben direct geresulteerd in een fors lagere energiereke-ning. En vergeet daarbij een ander belangrijk aspect niet: indirect draagt een duurzaam gebouw bij aan een posi-tieve (commerciële) klantrelatie, bijvoorbeeld als de klant ons gebouw bezoekt. Dat is moeilijk in euro’s uit te drukken, maar het heeft zeker zijn effect.” �

Carbon Footprint Reduction Program

In 2009 heeft de directie met behulp van BREEAM de doelen

opgesteld voor de renovatie van het hoofdkantoor. Echter

de directie ging verder; men ging ook actief aan de slag met

het Carbon Footprint Reduction Program. Casper Havers,

sustainability analist bij De Lage Landen legt uit: “Op kwartaalbasis

rapporteren al onze kantoren in 35 landen aan het hoofdkantoor

over de belangrijkste CO2-genererende activiteiten. Dat betreft

energieverbruik, auto- en vliegkilometers en papierverbruik. Ook

brengt De Lage Landen jaarlijks rapport uit aan moederbedrijf

Rabobank in het kader van het MVO Jaarverslag.”

ProjectgegevensEigenaar/huurder/gebruiker: De Lage LandenBruto vloeroppervlak: 22.000 vierkante meterOpleverdatum: januari 2012Certificaatbeoordeling: BREEAM Nieuwbouw, Good Totaalscore: 46,93 procent Datum certificaat: 28 november 2012Gebouwelementen: hoofdkantoor Eindhoven

Een gezond werkklimaat voor medewerkers en het gebruik van

duurzame materialen speelden een belangrijke rol.De Lage Landen trots op BREEAM-certificering

BREEAM-NL02-T.indd 57 07-04-14 11:43

Show, don’t tellKlanten laten zien wat er mogelijk is op het gebied van duurzaam bouwen. Dat was een van de achterliggende redenen voor Van der Heijden bouwbedrijf in Schaijk om het eigen pand compleet te verduurzamen conform de BREEAM-eisen. “Dankzij de ervaring in dit traject waarin we zelf opdrachtgever en gebruiker waren, kunnen we nog vraaggerichter werken en onze klanten nog beter adviseren over hun duurzame bouwplannen”, aldus directeur Herbert van der Heijden.

+VVY!�>PSTH�:JOYLPILY

Immers, als je als Van der Heijden al zoveel prijsvragen gewonnen hebt met opdrachten op het gebied van duur-zaamheid en energiezuinigheid, dan oogt het vreemd dat je eigen pand niet voldoet aan dergelijke eisen. Vandaar dat eind 2011 het besluit viel om in te zetten op verduurza-ming conform BREEAM. Van der Heijden: “Je kunt er ook wel een GPR-berekening op loslaten, maar de voorkeur ging uit naar een onafhankelijke toets, daarom hebben we voor BREEAM gekozen. Ons eigen pand moest een best practice voor duurzaamheid worden, een showroom voor onze klanten.”In januari 2012 startte de ingrijpende verbouwing. Het pand werd inwendig compleet gesloopt, tot er slechts twee lege

vloervelden over waren. Er kwam een nieuwe entree, de gevel werd gekeimd en dakranden vernieuwd voor een hedendaagse uitstraling, het dak extra geïsoleerd net als de vloer op de begane grond. “Daarna is het pand compleet opnieuw opgebouwd, conform de 5S van werkplekoptima-lisatie. Daardoor leverde hetzelfde aantal vierkante meters ons maar liefst zes werkplekken en drie spreekkamers extra op.”

FocusVoor het project werd een externe BREEAM-expert aan-getrokken; tegelijkertijd startten drie medewerkers van Van der Heijden met de opleiding tot BREEAM-expert. Al op de

BREEAM-NL02-T.indd 58 07-04-14 11:44

Renovatie

59 | september 2013 | BREEAM-NL

Projectgegevens

Pand: 1978Architect: Intex architecten te ArnhemAannemer: Van der Heijden bouwbedrijfScore conform richtlijnen BREEAM-NL: Very GoodHiervoor is onder meer een CO2-emissiereductie behaald van 56 procent. Tevens daalde het energieverbruik met 43 procent en nam het waterverbruik af met 50 procent. Verder is Van der Heijden voor bijna 50 procent van de noodza-kelijke energievoorziening zelfvoorzienend; deze energie wordt opgewekt door middel van 420 vierkante meter aan pv-panelen. Saillant detail: er wordt slechts 110 kW/m2 energie gebruikt - dat is ruim de helft minder dan de voorgeschreven norm die de rijksover-heid hanteert voor haar panden.

bouwplaats lag de focus op duurzaamheid: toepassing van duurzaam bouwhout en aandacht voor energie- en water-gebruik en de omgang met gevaarlijke stoffen. Het afval van de bouwplaats werd grotendeels ter recycling aangeboden en deels aangeboden aan een ander project. De verduurza-ming van het nieuwe pand kreeg onder andere vorm door goede isolatie, energiezuinige installaties voor verwarming en koeling, aanwezigheidsdetectie, warmtewisselaars en zonnepanelen. Ook werden diverse maatregelen genomen om het waterverbruik terug te dringen. De lean bouwme-thode resulteerde in een korte doorlooptijd: oplevering vond plaats in juni 2012. Ook het vermelden waard: binnen de groenvoorziening en de tuin werd rekening gehouden met natuurwaarden.

Vanaf het begin streefde Van der Heijden naar het predicaat ‘very good’. “Dat is de minimale vereiste BREEAM-score om in aanmerking te kunnen komen voor subsidie en allerlei mogelijkheden voor investeringsaftrek”, verklaart hij. “Dank-zij de ervaring in dit traject waarin we zelf opdrachtgever en gebruiker waren, kunnen we nog vraaggerichter werken en onze klanten nog beter adviseren over hun duurzame bouwplannen. Denk aan advies omtrent budgetten, tijdelijke huisvesting, afwerking en uiteenlopende duurzame maatre-gelen aan zowel beleggers als gebruikers van panden.”

InvesteringVan der Heijden schat de meerkosten voor de duurzame HHUWHR�]HU�aPQU�WHUK�PUJS\ZPLM�HK]PZLYPUN�LU�JLY[PÄJLYPUN�VW�circa 0,5 miljoen euro, op een totaal van 2 miljoen euro voor de gehele revitalisering van pand en buitenterrein. De terug-verdientijd bedraagt 7 à 8 jaar. Het is de investering waard, zegt hij: “Met het behaalde label A++ laat je je klanten zien

dat je gelooft in duurzaam bouwen. Bovendien scheelt het lagere energieverbruik in de kosten.”

*LY[PÄJLYPUN�JVUMVYT�)9,,(4�PZ�UPL[�]VVY�LSRL�VYNHUPZH[PL�een must, meent Van der Heijden. “Als je klanten het niet appreciëren en je er niets meer door verkoopt, verdien je de BREEAM-kosten niet terug. Dan kun je beter kiezen voor LLU�LULYNPLa\PUPN�WHUK�aVUKLY�JLY[PÄJHH[�VT�KL�L_WSVP[H-tielasten te verlagen”, zegt hij. “Maar ben je een belegger en wil je panden interessant maken voor toekomstige huur-ders, zeg ik ja. Als je als bedrijf je imago wilt versterken op dit punt zoals in ons geval, zeg ik ook ja.” �

Project

BREEAM-NL02-T.indd 59 07-04-14 11:44

67 | september 2013 | BREEAM-NL

Uw innovatieve partnervoor duurzame bouwsystemen

BOSTIK: WERELDWIJD ACTIEF EN TOONAANGEVEND OP HET GEBIED VAN LIJMEN, KITTEN, EGALINES EN AFDICHTINGSMIDDELENProfessionals over de hele wereld vertrouwen op de hoge kwaliteit van onze producten, onze klantgerichte organisatie en uitgebreide technische ondersteuning. Duurzame ontwikkeling is een belangrijk onderdeel van de Bostik bedrijfsvoering. Het motiveert ons om continu te werken aan ontwikkelingen waarbij economische prestaties en bescherming van het milieu hand in hand gaan. Dat doen we in het belang van onze werknemers, lokale gemeenschappen, klanten, consumenten en andere belanghebbenden. Met een grote betrokkenheid bij klanten en de vertaling van vakman-schap naar praktische toepassingen wil Bostik uitgroeien tot de meest gerespecteerde producent en partner in verbindingtechnologieën. Duurzame innovatie is de leidraad voor onze activiteiten.www.bostik.nl

Bostik82_DuurzaamGebouwd_A4_Okt.indd 1 6-10-2014 12:24:13

verbinden. Er zijn winkelvoorzieningen op de begane grond en kantoorruimte op de eerste tot en met de zesde verdieping. Chanel zal hier vanaf volgend jaar het internati-onale hoofdkantoor gaan vestigen. In maart 2014 heeft het gebouw een vier sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Ont-werpcertificaat behaald. Duurzame maatregelen zijn onder andere het gebruik van pure materialen, een WKO-installatie gecombineerd met stadsverwarming, daglichtafhankelijke verlichting, energiezuinige liften, waterbesparende sanitaire toestellen, grote overstekken van de balkons op de zuid- en westgevel en een opslagruimte voor recyclebaar afval.

Geen concessiesRuim 17 jaar werkt Jason Blackmore nu voor G&S Vast-goed. Hij heeft meerdere bubbles in de markt meegemaakt; begin jaren 90, 2000, 2008… “Je merkt dat de kwaliteit van de bouw afneemt wanneer je tegen een piek van de markt aanhikt”, aldus Blackmore. Zelf wil de directeur geen concessies doen aan de kwaliteit van de bouw. Nooit. De projecten van G&S, veelal op toplocaties in Amsterdam waaronder de Zuidas, bewijzen dit. Want naast 1000 Mahlerlaan is G&S bijvoorbeeld ook verantwoordelijk voor de ontwikkeling van BREEAM-NL projecten als het Loftkan-toor Ydek in de Amsterdamse Houthavens, Astellas, Mirai House in Leiden en 400 Beethovenstraat, de nieuwbouw voor Nauta Dutilh.

Een paar weken terug ontdekte een oplettende journalist van Het Parool dat 1000 Mahlerlaan van G&S Vastgoed was verkocht. Aan niemand minder dan Chanel. “We wil-den het eigenlijk nog wat langer stilhouden, misschien wel tot de oplevering”, vertelt Blackmore. “Maar het is niet an-ders.” Hij weet nog goed hoe hij een delegatie van Chanel over de vloer kreeg. “Een Franse vertegenwoordiger van Chanel met een aantal adviseurs. Hij reisde heel Europa door om geschikte gebouwen voor Chanel aan te kopen. En hij viel voor dit gebouw.”

In de smaakArjen Lindeman: “Het is onze kracht heel kernachtig te communiceren over onze projecten. Niet te veel poespas en randzaken, maar meteen de essentie. Dat sprak Chanel kennelijk aan.” Chanel koos voor de aankoop van 1000 Mahlerlaan, uiteraard om de locatie, de Zuidas, dé plek voor kantoren in Nederland. Ook de constructie en de materia-lisatie vielen in de smaak. “In het gebouw passen we heel fijne stijlen toe”, vertelt Blackmore. “En dat wordt gewaar-deerd.” Lindeman vult aan: “Parfum gaat ook in kleine flesjes, niet in literflacons.”

1000 MahlerlaanHet gebouw 1000 Mahlerlaan is een ontwerp van bureau OeverZaaijer. Het 8.000 m2 grote gebouw heeft verschil-lende balkons, terrassen en vides die vloeren met elkaar

“Duurzaamheid gaat niet over installaties of sluitstukjes, maar over gevoel en liefde”Vanuit hun kantoor op de Amsterdamse Zuidas kijken Jason Blackmore, directeur van G&S Vastgoed en ontwikkelmanager en duurzaamheidsexpert Arjen Lindeman pal op de bouwwerkzaamheden van weer een nieuw ‘kindje’ van G&S: 1000 Mahlerlaan. Goed voor vier BREEAM-NL sterren. Blackmore: “Ik neem regelmatig even een kijkje op de bouwplaats. Gewoon leuk. En goed ook om te zien dat de kwaliteit van het werk hoog is en de verzorging van de bouwplaats top.”

Tekst: Matthijs Timmers, foto: Milan Hofmans

Nieuwbouw en Renovatie

Interview

BREEAM-NL03.indd 67 21-10-14 15:47

Nieuwbouw en Renovatie

Range Rover versus OutlanderJason Blackmore maakt graag beeldspraken over auto’s of over voetbal. “Rolbevestigend wellicht voor iemand uit de vastgoedsector, maar het maakt het wel vaak duidelijk.” Hij schetst het volgende scenario. “Neem een Mitsubishi Outlander. Ik kan me niet voorstellen dat iemand die met liefde heeft gekocht. En zet daarnaast een Range Rover. Ik rijd met m’n Range Rover iedere dag een stukje van vijf kilometer naar het werk. En die Mitsubitsi-rijder moet telkens die hele A2 over. En terug. Wie wil die auto nu heb-ben nadat het leasecontract is afgelopen? En wat gebeurt er als de aankoopsubsidie vervalt? Dus: wat is er uiteindelijk duurzamer?”

“Een goed gebouw is een verhuurd gebouw”, vervolgt Lindeman. Wanneer de huurder een gebouw met de juiste intenties huurt, dan wordt het zorgvuldig en dus duurzaam gebruikt. “Je zit er vijftien jaar in, gaat er tijdelijk twee jaar uit om het de revitaliseren, en je gebruikt het vervolgens weer vijftien jaar. Kijk, dat is duurzaam.” Volgens de G&S directeur kan BREEAM-NL een sturende rol spelen in ‘toekomstige leegstandsongelukjes’. “Staat een BREEAM-NL gebouw leeg? Dan wordt publiekelijk het certificaat van het gebouw gehaald.” Of dat niet al te streng is? Lachend: “Misschien moeten we maar eens wat strenger zijn met z’n allen.” �

Nergens bouwkranenBlackmore vindt zo’n golfbeweging in de markt ook wel goed. Het zorgt ervoor dat iedereen weer op scherp wordt gezet. Het kaf van het koren wordt gescheiden. Maar het moet ook niet te lang duren. “Ik kom regelmatig in het buitenland”, vertelt de directeur. “En het viel me op een ge-geven moment gewoon op als ik weer op Schiphol landde: geen kranen. Een tijd lang helemaal geen bouwkranen. En ik vind: niet bouwen is achteruitgang. Gelukkig zie ik er nu weer een hoop. Ook hier op de Zuidas wordt weer flink gebouwd.” Dat een groot deel van de gebouwen van G&S Vastgoed met BREEAM-NL zijn gecertificeerd, vinden Arjen Lindeman en Jason Blackmore mooi. BREEAM-NL is een onmis-bare standaard in de bouwwereld. Het zijn dus duurzame gebouwen die G&S ontwikkelt, zou je zo zeggen. “Maar duurzaamheid gaat niet over technische installaties hier en energiebesparende sluitstukjes daar”, vertelt Blackmore. “Het gaat om gevoel, om liefde voor een gebouw. We moe-ten terug naar de basis en bouwen met de juiste intenties.” Veel gebouwen worden zonder gevoel en zonder liefde gebouwd, aldus Lindeman. “Je kunt wel een duurzaam pand bouwen ergens in, ik zeg maar wat, Zaltbommel, netjes volgens de BREEAM-NL richtlijnen. Maar ben je dan duurzaam bezig als je geen rekening houdt met de verhuur-baarheid over vijftien jaar en het feit dat personeelsleden er kilometers voor moeten rijden?”

Jason Blackmore (links) en Arjen Lindeman Interview

BREEAM-NL03.indd 69 21-10-14 15:48

dat we het kunnen waarmaken, zonder bureaucratie. Dok Vast is een perfecte ambassadeur van de gemeente Tilburg en een uithangbord voor potentiële investeerders in het gebied.”

Snelheid en duurzaamheidOm tot een succesvolle oplevering te komen hield het projectteam vast aan twee leidraden: snelheid en duur-zaamheidsambities. De strakke deadline kon alleen gehaald worden als alle schakels in de keten op basis van deze twee ambitieniveau’s werkten. De eerste 20.000 m2 aan warehouse had de huurder overigens al na vijftien weken in gebruik genomen.

De prestatie werd onderstreept tijdens de Provada 2014 in de Amsterdam RAI, toen het oplevercertificaat officieel werd overhandigd. Jos Klanderman en Edwin Clout, res-pectievelijk Managing Director en Projectmanager bij Dok Vast, ontvingen het certificaat van Annemarie van Doorn, directeur van de Dutch Green Building Council. Van Doorn noemt Dok Vast een voorbeeld voor de markt en vindt het bijzonder knap wat het projectteam heeft neergezet. “Zeker ook gezien de ambitieuze deadline”, weet ze.Naast bouwpartner Heembouw was Berend de Vries, wethouder van gemeente Tilburg aanwezig bij de overhan-diging. “We hebben als gemeente een duurzame ambitie geformuleerd. Samen met Dok Vast hebben we getoond

Outstanding distributiecentrum gebouwd in recordtijd

In slechts 22 weken werd het duurzame distributiecentrum Vossenberg West II in Tilburg gebouwd en opgeleverd. Aanvankelijk was een BREEAM-NL-score van 87,13% beoogd, maar uiteindelijk komen opdrachtgever Dok Vast, ontwikkelaar Heembouw en architect Habeon Architecten hoger uit. Een vijf sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertificaat met een score van 91,17% is het resultaat van zeer duurzaam bouwen – en dan in recordtempo.

Tekst: Marvin van Kempen

BREEAM-NL03.indd 70 21-10-14 15:48

71 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw en Renovatie

BREEAM-NL Outstanding certificering, hebben we geleerd dat een aantal creditkeuzes essentieel zijn om in het begin-stadium te nemen. De locatie speelt hierbij een belangrijke rol. Met name de bereikbaarheid, ook op het gebied van openbaar vervoer. Voor dit soort gebouwen is er vaak een industrieterrein (soms nog in ontwikkeling) waar (nog) geen openbaar vervoersvoorziening zijn.”

VervolgEen dergelijk volgend project neemt de vorm aan van New Logic II, een nieuw distributiecentrum op Vossenberg II in Tilburg. Het projectteam bestaat wederom uit Habeon Architecten en Heembouw en afgelopen maart is men gestart met de bouw. Het ontwerpcertificaat is onlangs in ontvangst genomen. �

Het standaardiseren van processen en pull planning voor de start van de bouw was een belangrijke voorwaarde voor het halen van de deadline. Door op deze manier aan de slag te gaan dragen alle ondernemers bij aan de planning, waar-door iedereen zich vanaf de start van het project verant-woordelijk voelt voor de bouw en planning. Volgens Clout zijn LEAN bouwen en processtandaardisering dan ook van belang om realisatie binnen de beschikbare tijd mogelijk te maken. Het op de voet volgen van het bouwproces door het bouwmanagement is van belang om direct in te spelen op vragen vanuit de bouw en installateurs. Klanderman noemt LEAN en BREEAM-NL tevens een prachtige mix om integraal het bouwproces aan te gaan.

Naast de snelheid van realisatie werd hoog ingezet op de duurzaamheid van het distributiecentrum, dat bestaat uit vier aan elkaar geschakelde distributiehallen met een entresolvloer geschikt voor opslag en kantooruitbreiding. Traditioneel geldt verlichting als hoge kostenpost in de exploitatie van distributiecentra, waardoor men besloot om automatisch dimmende led-verlichting te gebruiken. Ook driedubbel isolatieglas, Kingspan sandwichpanelen met een zeer hoge Rc-waarde (5,0 m2.K/W) en FSC-hout. Verder zijn de kantoren voorzien van een VAV-systeem met inductie-units en wordt de bedrijfshal verwarmd met water-gevoede stralingspanelen, indirect gestookt.

Wel of niet?In een eerder gepubliceerde casestudy vertelt het project-team over de overwegingen om duurzaamheidsmaatrege-len wel of niet te implementeren. De extreem korte bouwtijd zorgde ervoor dat enkele keuzes in het kader van bouw-snelheid voorgingen ten opzichte van kosten en baten of duurzaamheid. Zoals de keuze voor een staalconstructie, in plaats van prefab beton. Prefab beton is een duurzamere materiaalkeuze, echter gezien de lange voorbereidingstijd, levertijd en investeringskosten, koos men voor een staalconstructie.Het gebouw moest flexibel zijn en men bracht daarom de installaties los aan. Enkele basisdoorvoeren werden door de kanaalplaatvloeren gemaakt en de overige installatie hangt los, boven het systeemplafond, aan de staalconstructie of aan de verdiepingsvloer. Dit heeft als belangrijk voordeel dat aanpassingen aan de installatie eenvoudig zijn.

VoordeelUiteindelijk leveren de maatregelen voor de klant een gasreductie van 60 procent op. De klapper wordt behaald in elektra, mede vanwege de led-verlichting: 65 procent reductie. Inclusief water levert dit per m2 een besparing op van ongeveer twee euro. Dit is gebaseerd op werktijden van circa 10 uur per dag, 260 dagen per jaar. Deze besparing loopt op bij een intensiever gebruik. Het projectteam noemt enkele tips voor het volgende traject: “Wanneer we bij eenzelfde type gebouw (distri-butiecentrum inclusief kantoor) de vraag krijgen voor een

Een case study over Vossenberg II geeft een gedetailleerde weergave van het project, waarbij onder andere Proces/Organisatie, Duurzaamheidsmaatregelen en Ecologie en Omgeving aan bod komen als onderwerpen. De case study is te downloaden via www.dokvastbreeam.nl.

ProjectgegevensStart van de ontwerpfase mei 2013Start van de bouwvoorbereiding juni 2013Start bouw juli 2013Ingebruikname Gefaseerde ingebruikname

vanaf half oktober 2013Toegepaste richtlijn BRL 2011 v.1.0Ontwerpcertificaat OutstandingOplevercertificaat OutstandingBREEAM-NL-score 91,17%

Na slechts 15 weken werd de eerste 20.000 m² bedrijfsgebouw opgeleverd.

Project

BREEAM-NL03.indd 71 21-10-14 15:48

75 | september 2013 | BREEAM-NL

Verduurzamen, wat betekent dat nu voor u? Hoe maakt u uw

duurzaamheidsambities waar? Door het duurzaam verbeteren

van uw vastgoed neemt niet alleen de waarde van uw pand toe,

maar kunnen de huurders ook het duurzame karakter van hun

onderneming onderstrepen. Concreet hebben wij het over het

verduurzamen van uw dak, uw gevel, uw comfort en het opwekken

van (eigen) duurzame energie. Uw project wordt echter pas écht

concreet, meetbaar en haalbaar duurzaam, wanneer u ons er

vroeg bij betrekt.

GreenUp Tool is een uniek, door BAM ontwikkeld model, waarin wij

al onze kennis en ervaring met duurzaam ontwikkelen en bouwen

hebben samengebracht. Met dit model kunnen wij u optimaal

over duurzaamheid adviseren. En vervolgens waardevast vastgoed

ontwikkelen en realiseren. De GreenUp Tool is inzetbaar bij de

ontwikkeling van een nieuw pand, maar óók bij het verduurzamen

van bestaande gebouwen. Hoe vroeger u ons inschakelt, des te

groter is voor u de opbrengst van de combinatie van ons denken,

ontwikkelen en bouwen. Verduurzaam integraal en maak gebruik

van onze ervaring.

Ga naar www.verduurzaamjepand.nl voor meer informatie.

Dak

Gevel

Energie

Comfort

Verduurzaam nú je pand!

Nieuwbouw en Renovatie

‘Futura’ is het ‘meest duurzame woningcomplex van Nederland’, ontwikkeld door de gemeente Zoetermeer, Ballast Nedam en ASR vastgoed vermogensbeheer. Het is een allesbehalve traditioneel ontwikkeld wooncomplex. Ballast Nedam is voorafgaand een duurzame samenwerking aangegaan met ketenpartners. Daarnaast ontstond een directe relatie met de toekomstige afnemer, ASR vastgoed vermogensbeheer, zodat heel specifi ek een afgestemd programma van eisen is ontworpen en optimaal is geëngineerd.

Het meest duurzame woning-complex van Nederland: Futura

ASR vastgoed vermogensbeheer voert het management van vastgoedportefeuilles van institutionele beleggers. “Wij kopen, verkopen, verhuren, onderhouden en herontwikkelen vastgoed. Wij investeren namens onze beleggers in winkels, woningen, kantoren en (agrarische) grond in Nederland. Kwalitatief hoogwaardig vastgoed dat onze beleggers stabiele rendementen biedt en bij de wensen van de gebruikers past”, aldus Onno Hoff, managing director residential bij ASR vastgoed vermogensbeheer, die aanvullend vertelt dat ASR vastgoed vermogensbeheer onderdeel vormt van ASR, een van de grootste verzekeraars in Nederland.Hoff is verantwoordelijk voor de woningportefeuille van het ASR Dutch Core Residential Fund. In die rol toetst hij onder andere de acquisities aan de portefeuillestrategie.

Optimale rendement en tevredenheid“Onze Asset Manager en Technisch Asset Manager hebben de aankoop en ontwikkeling van het project ‘Futura’ begeleid. Mijn rol is onder andere om investeringsvoorstellen voor te leggen aan ons investeringscomité en te zorgen dat we daarin het optimale rendement halen voor de aandeelhouders en de optimale tevredenheid bij onze woninghuurders.” Maar zijn functie houdt meer in. Hoff glimlacht: “Dat klopt. Tevens heb ik het gebouw mogen openen samen met de gemeente Zoetermeer en bouwer Ballast Nedam. Deze ceremoniële taak is natuurlijk een leuk onderdeel van mijn werk.”

‘Futura’ is gebouwd op een voormalig fi etscrossterrein aan de Van Leeuwenhoeklaan in Zoetermeer. Het wooncomplex met een bruto vloeroppervlak van 13.400 m² en zes woonlagen omvat 69 huurappartementen met ruime terrassen en een glazen atrium als collectieve binnentuin voor de bewoners. Futura onderscheidt zich door onder meer de hoge duur-

Tekst: Ton Brands

zaamheiddoelstelling, de bijzondere architectuur van Klunder Architecten uit Rotterdam en het gebruik van innovatieve maar bewezen installatie-, constructie- en engineeringtechnieken.

Sociaal aspectHoff gaat nader in op het atrium van het gebouw en de verschillende functies ervan. “Vanuit duurzaamheid was het atrium een noodzakelijke component, maar het heeft ook nadrukkelijk een sociaal aspect. Los van de bijdrage aan een lagere energierekening bieden we bewoners hiermee meer comfort. Bewoners moeten er gelukkig kunnen wonen en het atrium draagt hieraan bij. Ook bij mindere weersomstandig-heden is het er prettig toeven. Het atrium heeft onder andere een binnentuin, je kunt zitten op de rand van de bloembakken en er is ruimte voor bijvoorbeeld een concert. Dit sociale aspect durf ik wel te koppelen aan duurzaamheid. BREEAM-NL heeft negen facetten en dit sociale aspect vind ik een interes-

Het atrium in het wooncomplex ‘Futura’ heeft naast duurzaamheid-

componenten ook sociale aspecten.

Project

BREEAM-NL03.indd 75 21-10-14 15:48

Nieuwbouw en Renovatie

sante aanvulling. Je scoort er niet direct BREEAM-NL-punten mee, maar het is wel degelijk belangrijk voor de attractiviteit op de langere termijn.”

DuurzaamheidsbeleidHet ‘B-woord’ is gevallen. Wat is de relatie van ASR met BREEAM-NL? “Wij hebben een duurzaamheidsbeleid, waarin we doelen stellen voor zowel de nieuwbouw als bestaande portefeuille. Je kunt duurzaamheid ‘opschrijven’, je kunt ’t willen, maar je moet ’t vooral doen. Voor de woningportefeuille is dit ons eerste BREEAM-NL label. Voor de kantoren- en winkelportefeuille hebben wij BREEAM-NL labels gehaald bij renovaties en herontwikkelingen. Het hoofdkantoor van ASR Nederland wordt momenteel verbouwd tot een van de duurzaamste kantoren van Nederland. Wij investeren altijd al voor de lange termijn (we bestaan al ruim 100 jaar) en om die reden zijn we van ‘nature’ gericht op duurzame projecten. De extra aandacht die er – mede door het BREEAM-NL-label – is voor materialen, afvalstromen, energiegebruik, installaties en de gebouwomgeving omarmen wij dan ook van harte.”

Very goodBij de start van de bouw van het appartementencomplex was de BREEAM-NL ambitie ‘Good’. Het werd uiteindelijk ‘Very Good’. “In het ontwerp, de engineering, constructie en realisatie van Futura is alles erop gericht om energetisch en wat betreft licht, lucht, geluid en water zo duurzaam mogelijk te zijn. Via bewezen technieken en systemen. Geen experi-menten dus. Zo brengt het grote atrium ’s zomers verkoeling en ’s winters een aangename overgang van het appartement naar buiten. Ook wordt hemelwater niet op het riool geloosd, maar in de naastgelegen watervijver geborgen. Andere voorbeelden van duurzaamheidoplossingen zijn warmte-koudeopslag, lage temperatuurregeling met koeling, een afgewogen situering en ontwerp van woningen en de aanleg van een natuurvriendelijke omgeving.”

Ketenpartners‘Futura’ is ontstaan via een duurzame samenwerking met ketenpartners. Hoff legt uit wat dit inhoudt. “Ballast Nedam is initiatiefnemer van het project. Zij kozen voor ketensamen-werking en wilden alle partijen al vroeg ‘aan tafel’. Elke dinsdagochtend hadden we overleg met de aannemer, installateurs, kozijnenbouwers, gemeentelijke vertegenwoor-digers; alles werd gezamenlijk besproken. Iedereen had tot op detailniveau zijn inbreng. Dankzij 3D-ontwerpen kreeg je een goed inzicht en kon ieder vanuit zijn expertise bijdragen aan het totale project. Wij hebben steeds de lay-out van het gebouw gemonitord. Wat wil een huurder? Dankzij de ketensamenwer-king ontstonden er overal effi ciency-verbeteringen.” Bijkomend voordeel: Ballast Nedam gaat voor ASR vastgoed vermogensbeheer voor vijftien jaar het onderhoud uitvoeren, dus ook het beheer kreeg optimale aandacht vanaf de ontwerpfase. “Deze constructie zorgt over de hele linie voor sterke betrokkenheid. Je mag stellen dat BREEAM-NL hierbij een randvoorwaarde is geweest.”

Samenvattend stelt Hoff: “’Futura’ is een duurzaam gebouw met een goed rendement, esthetisch fraaie uitstraling en bewezen toepassingen. Ik verwacht in de toekomst meer BREEAM-NL initiatieven op de woningmarkt.” �

Wooncomplex ‘Futura’ ZoetermeerProject: 69 appartementen met een oppervlakte

tussen 87 en 110 m2 gboOplevering: 25 april 2014BREEAM-beoordeling: ‘Very Good’Opdrachtgever: Ballast NedamOntwikkelaar: Ballast NedamHoofdaannemer: Ballast NedamBelegger: ASR vastgoed vermogensbeheer,

namens ASR Dutch Core Residential Fund

Architect: Klunder Architecten (projectarchitect: Rien de Ruiter)

Constructeur: CAE NederlandAdviseur: DGMR Raadgevende Ingenieurs

Onno Hoff

Hemelwater wordt niet op het riool geloosd, maar in de

naastgelegen watervijver geborgen.

CLADDINGPOINT

D U U R Z A M E S A N D W I C H P A N E L E N

The redefinition of sandwichpanels

CLADDINGPOINT.NL

e-useeduceecycle

The Sustainable CompanyCladding Point

e-useeduceecycle

The Sustainable CompanyCladding Point

Project

BREEAM-NL03.indd 77 21-10-14 15:48

Na de introductie van de nieuwe beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie vond

voorzitter van de Adviesgroep Jan Maarten Elias (Unica) het tijd om het stokje over te dragen.

Elias vond in architect Daan Bruggink (ORGA Architect) een waardige opvolger om het keurmerk

verder te beheren en te ontwikkelen. Beide heren voerden voor het BREEAM-NL Magazine een

gesprek. Over de koers, de focus op materialen en duurzame drijfveren.

‘Vorm geven aan the next big questions’Daan Bruggink, nieuwe voorzitter BREEAM-NL Adviesgroep Nieuwbouw en Renovatie:

Jan Maarten Elias: “Sinds de eerste versie van BREEAM NL Nieuwbouw in 2010 zijn er meer dan 300 certificaten uitgedeeld. Bijna 80% van alle kantoren voor zowel nieuwbouw als groot-schalige renovatie zijn aangemeld bij de Dutch Green Building Council om gecertificeerd te worden. Meer dan 530 experts en 80 asses-soren zijn getraind en actief om de nieuwbouw en renovatieprojecten volgens BREEAM-NL te verduurzamen. In 2014 is de derde versie van BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie gelan-ceerd. Hoe kunnen we de volgende stap maken in de verdere verduurzaming van de gebouwde omgeving met dit label?Daan Bruggink: “De volgende grote stappen in de verduurzaming van de bouwwereld liggen bij de grondstoffen en materialen. Vanaf 2020 zullen alle nieuw te bouwen en te renoveren gebouwen energieneutraal moeten zijn, dat houdt in dat gebouwen die graag gecertificeerd willen worden

de energieneutraliteit al eerder komt. De focus zal verschui-ven naar materiaalgebruik, hergebruik, circulair en biobased materialen. In het verlengde daarvan ligt eveneens de focus op de gezondheid van gebruikte materialen en van de gebouwde omgeving waarin we allemaal verblijven. Ik ben er van overtuigd dat BREEAM-NL daar een belangrijke rol in gaat spelen.”Jan Maarten Elias: “Met veel specialisten die vrijwillig allemaal een fantastische bijdrage hebben geleverd, is in 2010 de eerste versie van BREEAM NL Nieuwbouw gelanceerd. De Advies-groep Nieuwbouw (toen nog geen Renovatie) is in 2009 gestart om deze eerste BRL verder te begeleiden en de input vanuit de markt op te nemen in Interpretatiedocumenten en nieuwe ver-sies (2011 en 2014). Ik heb als voorzitter gemerkt dat iedereen al vanaf het begin met dezelfde passie en drive aanwezig is. En pittige discussies hebben uiteindelijk altijd weer tot een nog be-tere standaard geleid. Vanaf 2009 zijn de spelregels opgesteld door Engelse BRE en DGBC hoe BREEAM-NL moet worden ontwikkeld. Dit levert vaak een spanning op tussen de gang-bare bouwpraktijk. Hoe zie jij dit vanuit jouw rol als duurzame architect, de vraag vanuit de opdrachtgevers en invulling vanuit de bouwkolom in relatie tot BREEAM-NL?”

Daan Bruggink: “In de praktijk merken we dat de vraag naar oprechte duurzaamheid groeit. Mensen zijn bewuster van hun omgeving en willen ook een betere wereld achterlaten. Aan de andere kant zien we dat er simpelweg geld aan te verdienen is. Duurzaamheid is in de nieuwe economie geen hype, maar een business case. Internet en sociale media zorgen ervoor dat je ook echt oprecht moet zijn in je verduurzaming.”“Zo ook in de bouwkolom. Bouw-gerelateerde bedrijven die niet oprecht nadenken over het verduurzamen of circulair maken van de bouw de boot gaan missen. Er zal altijd een bepaalde spanning zijn tussen de spelregels opgesteld door de BRE en DGBC en de bouwpraktijk. Door de maatschap-pelijke ontwikkelingen verwacht ik dat het nu het juiste moment is om de transitie te maken naar een duurzamere gebouwde omgeving.”Jan Maarten Elias: “De samenwerking met en ondersteuning van de DGBC heb ik als zeer prettig ervaren. De DGBC ontwik-kelt zich verder met een nieuwe structuur en bredere focus, waarbij BREEAM het ‘duurzaamheidswoordenboekje’ is zodat we dezelfde taal spreken. Vanwege de toegenomen econo-mische waarde vanuit een BREEAM-NL-certificaat worden nu stappen gezet om het gehele proces rondom certificering te laten accrediteren volgens de Nederlandse richtlijnen. Dit moet leiden tot strakkere protocollen en procedures. BREEAM-NL biedt per definitie een hogere standaard dan de minimale, wettelijke norm. Hoe zie je de rol van de Adviesgroep in deze veranderingen?”Daan Bruggink: “Het lijkt me heel goed dat er heldere protocollen en procedures zijn en dat het volstrekt helder is waarop een BREEAM-NL certificaat op is gebaseerd. Het feit dat BREEAM-NL vooruit loopt op het Bouwbesluit en wettelijke normen en bovendien een toegenomen economische waarde heeft, geeft de juist boost om partijen die koploper (willen) zijn te stimuleren de extra stap te maken.” “De Adviesgroep zou de koppeling moeten zijn tussen de markt en de procedures. Inhoudelijk zou de Adviesgroep mijn inziens zich met name bezig moeten houden op strategisch en visionair gebied. Wat speelt er in de markt? Wat zijn de trends? Waar gaat duurzaamheid naar toe? Wat zijn ‘The next big questions’? Daar hoop ik de komende jaren met de Advies-groep vorm aan te gaan geven.” �

BREEAM-NL04.indd 8 13-03-15 16:44

Interview

Het totale kantooroppervlak omvat 2800 m2, verdeeld over drie lagen, goed voor vijftig werkplekken en ondersteunende kantoorfuncties als vergaderruimtes en een kantine. Architect Rob Wolfs van architectenbureau Architecten en Bouwmees-ters kijkt voldaan terug op het bouwproces. “De doelstellingen waren al duidelijk in het Programma van Eisen. We hebben gebouwd volgens de passiefhuis-richtlijnen. Mede dankzij de 330 zonnepanelen op het dak wekt het kantoor nu 50 procent meer energie op dan het nodig heeft.”

Extra energieBij het ontwerp is, naast het luchtdicht ontwerpen, ook veel aandacht besteed aan de koudebrugdetaillering. De hoge raamopeningen met drievoudige beglazing (en maximale daglichttoetreding), zuid-oriëntatie met externe zonwering, daglichtgestuurde led-verlichting, balansventilatie, de Ba-Opt klimaatbeheersing, aardwarmtesondes en dus de 330 zonne-collectoren zorgen vervolgens voor de ‘plus’ op de energie-meter. Die extra energie gebruikt Geelen Counterflow in de productiehal, bijvoorbeeld voor de lasersnijder voor roestvast staal. Ook de accu’s van de elektrische heftrucks worden opgeladen met de extra opgewekte energie. “Op dit moment kunnen we de totale productieruimte nog niet energieneutraal laten functioneren. Die ambitie is er wel, maar wordt stapsge-wijs gerealiseerd. Op termijn passen we de verlichting aan en worden er nog meer zonnepanelen toegevoegd aan de 600 exemplaren die al op de daken van de productiehal liggen.”

Gelijkmatige temperatuurOpvallend bij het ontwerp van het gebouw is het gebruik van hout. Die keuze lag volgens Wolfs voor de hand. “Hout scoort goed op de duurzaamheidsladder. Het heeft een goede isolatiewaarde en een hoog warmte-accumulerend vermo-gen, waardoor je een heel gelijkmatige temperatuur in het gebouw krijgt. Bovendien is het hout na sloop geschikt voor hergebruik”, zegt Wolfs. Hij wijst erop dat bij de keuze voor het hout tot in detail is nagedacht over milieubelasting. “We hebben gebruikgemaakt van een recent ontwikkeld massief houtbouwsysteem, NUR-HOLZ. Het constructiehout is niet

verlijmd, maar verbonden met behulp van beukenhouten schroeven. Zo maken we dus geen gebruik van vluchtige organische stoffen die in lijm zijn verwerkt.”

BewijsvoeringAls een opdrachtgever vooraf duidelijk aangeeft dat hij kiest voor BREEAM-NL certificering en de lat dan ook nog eens zo hoog legt, dan kan dat voor de architect een beperking opleveren in zijn ont-werpvrijheid. Wolfs heeft het niet zo ervaren. “Het grote voordeel is dat je extra bewust met het ontwerp en de materiaalkeuze bezig bent, waarbij ook de details een rol van betekenis spelen.” �

Nieuwbouw en Renovatie

Voor machinebouwer Geelen Counterflow in het Limburgse Haelen stond het als een paal boven water: het nieuwe kantoorgebouw moest aan de hoogste duurzaamheidseisen voldoen. En dat is gelukt. Het pand behaalde een score van 94,19 procent op de BREEAM-NL ladder, goed voor een Outstanding-certificaat. Naar verwachtingen worden de meerkosten van de veelvoudig toegepaste moderne energietechnieken binnen tien jaar terugverdiend.

Machinebouwer gebruikt overtollige energie in productieruimte

Tekst: Gerrit Tenkink

Het totale kantooroppervlak omvat 2800 m2, verdeeld over drie lagen.

Hout heeft een goede isolatiewaarde en een hoog warmte-accumulerend

vermogen, waardoor je een heel gelijkmatige temperatuur in het gebouw krijgt.

BREEAM-NL04.indd 9 13-03-15 16:44

InterviewNieuwbouw en Renovatie

Milieuaspecten aantoonbaar borgen in de organisatie, bewustwording onder medewerkers stimuleren en aantonen dat milieu binnen Ziggo een belangrijke rol speelt. Dat waren de drie voornaamste argumenten van deze aanbieder van media- en communicatiediensten om te kiezen voor certificering conform BREEAM-NL Nieuwbouw bij de bouw van nieuwe datacenters.

Milieu in elke vezel

Door heel Nederland verspreid staan honderden lokale (LC’s) en grotere (RC’s) datacenters, voorzien van ICT-ap-paratuur om datacommunicatie op het gebied van televisie, telefoon en internet mogelijk te maken. Elk datacenter is bovendien voorzien van een noodstroomaggregaat. Sinds een paar jaar doorloopt Ziggo voor deze onbemande datacenters een BREEAM-NL Nieuwbouw-traject. “Het is beleid dat alle nieuwbouw wordt gecertificeerd. Inmiddels is dit gebeurd voor 4 RC’s en 25 LC’s, met nog twee in de pijplijn. We zitten helemaal op schema”, vertelt Michel

Bosman, verantwoordelijk voor Sustainability & Real Estate Operations. Het eerste certificaat voor datacenters werd in 2013 feestelijk uitgereikt tijdens de Dutch Green Building Week.Voor beide typen datacenters gaat Ziggo voor een score van minimaal Very Good, oftewel drie sterren. “Voor de LC’s hanteren we een vastomlijnd bestek, bij de RC’s is het bestek op maat en doorlopen we twee stappen: eerst het ontwerpcertificaat en vervolgens het oplevercertificaat”, verklaart Patrick Hendriks, projectleider datacenters. De

Tekst: Wilma Schreiber

Een van de 25 lokale datacenters die BREEAM-gecertificeerd is.

www.vbi.nl

Hoe duurzaam is leegstand?

Een duurzaam gebouw is een flexibel gebouw. VBI bouwt daarom mee aan duurzame, flexibele en comfortabele woon- en werkomgevingen die steeds aan te passen zijn aan de wensen van de eindgebruiker. Flexibel comfort noemen we dat.

Meer weten? Bel +31 (0)26 379 79 79 of volg ons via @flexibelcomfort

BREEAM-NL04.indd 11 13-03-15 16:44

meeste punten verdient Ziggo in de categorieën energie, ecologie en afval. “In alle gevallen doen we ecologisch onderzoek om te zien of het datacenter past in de beoogde omgeving. We werken hiervoor met een vaste aannemer die de procedure inmiddels helemaal tussen de oren heeft zitten.”

BekijksBouwprocesmanagement is een tweede sleutelwoord. Om tijdens de bouw het afval te minimaliseren, werkt Zig-go met prefab units die twintig jaar mee kunnen. Ook het afvalproces is aangescherpt: rond de bouwplaats staan afvalcontainers om afval te scheiden en er wordt geen hout gebruikt. Bovendien zijn de datacenters demontabel en kunnen ze worden hergebruikt. Groen detail: sommige van de datacenters zijn aan de buitenkant voorzien van vogelhuisjes, wat veel bekijks en positieve reacties van omwonenden oplevert.De meeste punten behaalt Ziggo dankzij een 40% lager energiegebruik. De apparatuur in de datacenters wordt namelijk gekoeld met behulp van pcm’s (phase changing materials oftewel faseovergangsmateriaal). Deze modules met zoutkristallen kunnen warmte en koude opslaan. “Zo verzamelen we koude avondlucht en blazen die door het datacenter zodra de temperatuur boven de 25°C komt. Daardoor heb je geen energieslurpende airco nodig”, aldus Bosman. De eerste BREEAM-certificering noemt hij lastig. “We hebben daar veel van geleerd. Nu weet je welke bewijslast nodig is en denk je er bijvoorbeeld aan om meteen de waterstand op te nemen. Inmiddels zit het in de haarvaten van iedereen die bij de bouw van de datacenters betrokken is. En dan is het ook niet meer werk dan anders.” �

Gebouwinformatie: Voorbeeld datacenter-certificering Bruto vloeroppervlak: 36 m²Adres: Brabantstraat 43, 4841 SRPlaats: PrinsenbeekProjectinformatieOpdrachtgever: ZiggoArchitect: Float architecten is de architect die de

eerste vormgeving van de prefab-huisjes heeft gedaan.

Assessor: drs. ing. Jan Roersen MBA - W4YCertificatiedatum: 23 juli 2014Projecttype: Nieuwbouw en RenovatieStatus: Gecertificeerd

BREEAM-NL04.indd 12 13-03-15 16:44

GebiedsontwikkelingInterviewNieuwbouw en Renovatie

In Amsterdam werd onlangs een bijzonder gebouw opgeleverd. Het aan de Zuidas gelegen kantoorgebouw The Edge, ontwikkeld door OVG Real Estate, heeft van Building Research Establishment de hoogste score voor nieuwe kantoorgebouwen ontvangen die ooit is afgegeven.

Topkantoor met recordscore

Duurzaam bouwen is tegenwoordig een absolute must. De tijd dat ontwikkelaars in hoog tempo kantoorgebouwen realiseerden zonder zich af te vragen of het gebouw ook een bijdrage levert aan maatschappelijke ontwikkelingen, ligt achter ons. Toch zijn er ook binnen de huidige duurzame bouwpraktijk nog altijd projecten die in het oog springen, omdat ze verder gaan dan andere.

Hoogste score ooitHét voorbeeld is zonder twijfel kantoorgebouw The Edge. Het markante glazen gebouw behaalde namelijk de hoogste BREEAM-NL score die ooit is afgegeven. Mede door het ge-bruik van slimme technologie behaalde het kantoorgebouw

van circa 40.000 m2 een score van maar liefst 98,36 procent. Hiermee stootte The Edge de vorige titelhouder van ‘het meest duurzame kantoorgebouw ter wereld’ – One Embank-ment Place in Londen – van de troon.

MinimumeisOp de Zuidas ontwikkelde OVG The Edge, in nauwe samen-werking met onder meer huurder Deloitte. “Wij hadden be-hoefte aan een nieuw kantoor omdat we twee kantoren wilden samenvoegen”, zegt Tim Sluiter, projectmanager nieuwbouw bij Deloitte. “Daarom was er behoefte aan een groot com-municatief gebouw, waarin onze medewerkers optimaal en crossfunctioneel met elkaar kunnen samenwerken. Omdat

Tekst: Henk-Jan Hoekjen, Foto’s: Ronald Tilleman, uitgezonderd groepsfoto door Rockin’ Pictures

Kantoorgebouw The Edge, ontworpen door PLP Architecture.

The Edge ontvangt hoogste BREEAM-score ooit

FOT

O:

RO

NA

LD T

ILLE

MA

N

BREEAM-NL04.indd 13 13-03-15 16:44

In The Edge kan flexibel en crossfunctioneel gewerkt worden.

er geen enkel bestaand gebouw was dat in dit opzicht aan onze wensen voldeed, besloten we voor nieuwbouw.”

Al bij aanvang van het realisatieproces was duidelijk dat er gemikt werd op een hoge duurzaamheidscore. “We werkten bij OVG lange tijd met GreenCalc”, legt OVG-ontwikkelings-manager Robert van Alphen uit. “Maar toen we begonnen met dit project, werd duidelijk dat BREEAM-NL zich ontwik-kelde tot de standaard beoordelingsmethodiek in Nederland. Daarom besloten we in samenspraak met de gemeente Amsterdam en de huurders Deloitte en AKD om bij dit pro-ject te kiezen voor BREEAM-NL. Daarbij wilden we minimaal de score Excellent behalen. Die score is nu overigens de minimumeis om op de Zuidas te mogen ontwikkelen.”

The Edge heeft uiteindelijk een nog hogere score behaald. “Gedurende het proces kwam door het gezamenlijke enthousiasme de ambitie steeds hoger te liggen”, vertelt Gerben Kirchhof, door OVG ingehuurd als project- en procesmanager. “Daardoor kwam gaandeweg het certificaat ‘Outstanding’ binnen bereik.” Het stijgende ambitieniveau leidde er zelfs toe, dat op een gegeven moment de score van het duurzaamste kantoorgebouw in Londen dicht bena-derd werd. “We bleken nog slechts een aantal procentpun-ten verwijderd van de ‘wereldkampioen’”, vertelt Van Alphen.

“Dat was voor ons de aanleiding om te gaan zoeken naar manieren om nog een aantal procenten extra te behalen. Die gezamenlijke inspanningen leidden tot succes: we behaal-den het certificaat BREEAM-NL Outstanding en The Edge is inderdaad het meest duurzame kantoor-gebouw ter wereld. We zijn daar erg trots op.”

Stapelen van innovatiesDe betrokkenen benadrukken dat het resultaat niet toe te schrijven is aan één specifieke maatregel. De hoge BREEAM-NL score is het resultaat van innovaties op velerlei gebied. “We hebben een groot aantal innovatieve keuzes als het ware op elkaar gestapeld, zegt Sluiter hierover. Dat stapelen begon al bij de keuze voor de architecturale vorm en positionering van het gebouw: het door PLP Architecture ontworpen gebouw is voorzien van een op het noorden ge-oriënteerd atrium, waardoor daglicht de werkplekken bereikt.

Een innovatief kunstlichtsysteem vult het overvloedig bin-nenvallende daglicht aan. The Edge is namelijk het eerste gebouw dat gebruikmaakt van een bijzonder nieuw product van fabrikant Philips. Dit zogeheten Ethernet-powered led-connected lighting-systeem laat gebruikers het klimaat en licht van hun individuele werkplek reguleren, door middel van een app op hun smartphone. Bij deze innovatieve tech-nologie snijdt het mes aan twee kanten: de implementatie van het Philips-systeem bespaart niet alleen energiekosten, maar levert ook informatie op over het gebruik van het gebouw. “Ook de parkeergarage beschikt over slimme led-verlichting”, vult Van Alphen aan. “Het systeem is voorzien van sensoren, waardoor het licht alleen schijnt wanneer er iemand in de parkeergarage is. Bovendien beweegt dit licht mee met de gebruiker. Dus het licht schijnt alleen daar waar het nodig is. Dit levert natuurlijk eveneens de nodige energiewinst op.”

170 meter diepe bronnenEen belangrijke technische innovatie betreft het in The Edge toegepaste warmte-koude opslag-systeem (WKO). “Dit is in-derdaad een van de systemen die het verschil maken”, zegt Kirchhof. “Het systeem is niet zonder slag of stoot tot stand gekomen: we hebben met de gemeente onderhandeld, omdat we aanvankelijk verplicht waren om aan te sluiten op stadsverwarming. Dit probleem hebben we opgelost door alleen voor de piekvoorziening aangesloten te zijn op stads-verwarming. Voor de rest maken we in The Edge gebruik van de WKO.”

Het genoemde systeem bestaat uit twee 130 meter diepe bronnen in combinatie met twee warmtepompen, die het kantoorgebouw voorzien van alle benodigde warmte en koude. In de winter wordt het grondwater vanuit de warme bron opgepompt voor het verwarmen van het gebouw. In de zomer gebeurt het omgekeerde. “We hebben dit systeem aangelegd in nauwe samenwerking met Energie Totaal Projecten”, vertelt Van Alphen. “Door het toepassen van

FOT

O:

RO

NA

LD T

ILLE

MA

N

BREEAM-NL04.indd 14 13-03-15 16:44

Gebied

nieuwe technieken hebben we twee innovatie-credits behaald. Mede hierdoor heeft The Edge de maximale score van 10 procentpunt voor wat betreft ‘exemplary performan-ces’.”

Volledig energieneutraalOok de keuze om zonnepanelen aan te leggen leverde nadrukkelijk een bijdrage aan het ‘wereldkampioenschap’ van The Edge. Hierbij werd een opvallende samenwerking aangegaan met de Universiteit van Amsterdam. De hui-dige regelgeving staat het toe om binnen een straal van 10 kilometer van een project duurzame energieopwekkers te plaatsen, waarvan de opgewekte energie mag worden meegenomen in de Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van het gebouw. In het geval van The Edge worden daarom zonnepanelen geplaatst op de daken van de Hogeschool van Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. “In totaal betreft het 4.100 vierkante meter aan zonnepanelen”, vertelt Van Alphen. “Hierdoor is het ons gelukt The Edge volledig energieneutraal te maken.”

De technische innovaties werden gerealiseerd in samen-werking met allerlei partijen. Naast het al genoemde Energie Totaal Projecten en de Universiteit van Amsterdam leverden ook de installatiebedrijven HOMIJ-Bosman Combinatie en Deerns een belangrijke bijdrage aan de hoge score. “We zijn tijdens de gehele ontwerpfase, contractvorming, uitvoering, oplevering en nazorg betrokken geweest als adviseur van de technische installaties”, vertelt Eugene Toussaint, project-manager bij Deerns. Gevraagd naar de meest bepalende technische installatie voor het behalen van de uitzonderlijke BREEAM-NL score, geeft Toussaint hetzelfde antwoord als Van Alphen: er is niet één enkele technische oplossing te noemen. “In feite wordt een dergelijke zeer hoge BREEAM-NL score voor zo een groot gebouw alleen maar behaald als er op alle fronten de meest geschikte en beste producten worden toegepast.”

Gezamenlijk enthousiasmeAlle betrokkenen benadrukken dat het behalen van een BREEAM-NL Outstanding-certificaat naast de vele tech-nische oplossingen ook te danken is aan de goede sa-menwerking tussen de verschillende partijen. “Ik ben ervan overtuigd dat samenwerking de sleutel tot succes is, zegt project- en procesmanager Kirchhof. “Elke keuze voor een bepaalde oplossing heeft gevolgen op een ander gebied. Dat betekent dat alle partijen in het proces het uiterste uit zichzelf moeten halen. Als er één partij is die niet verder wil gaan, stokt het proces.” Kirchhof noemt in dit kader onder meer ontwikkelaar OVG, aannemer G&S Bouw en huurders Deloitte en AKD. Ook Van Alphen, Toussaint van Deerns en Sluiter van Deloitte benadrukken het belang van samen-werking. “Het was een traject waarin we door gezamenlijk enthousiasme en inspanning tot een prachtig resultaat zijn gekomen”, zegt laatstgenoemde. “We zijn erg blij met het eindresultaat. Voor Deloite is duurzaamheid een belangrijk

thema. Dan is het prettig om dat ook te kunnen uitdragen met ons eigen ‘huis’.”

Huurders Deloitte en AKD maken sinds kort gebruik een prachtig transparant en duurzaam gebouw met een aantrek-kelijke, comfortabele en state-of-the-art werkomgeving en aanzienlijk lagere exploitatiekosten dan vergelijkbare projec-ten. Met andere woorden: The Edge verdient navolging. “Dat is inderdaad altijd de vervolgvraag wanneer je de top bereikt hebt”, zegt Van Alphen glimlachend. “We kunnen nu trots zeggen dat we het meest duurzame kantoorgebouw ter wereld gerealiseerd hebben. Maar zal The Edge die eerste positie ook behouden?” De OVG-ontwikkelingsmanager is hier reëel over. “Natuurlijk komen er in de toekomst – door ons of door anderen – kantoorgebouwen die een nog hogere BREEAM-NL score behalen. Maar dat is niet erg. Integendeel zelfs: ik denk dat het goed is dat we elkaar op het gebied van duurzaamheid voortdurend blijven uitdagen. Want alleen op die manier kom je tot maximale kwaliteit.” �

Van links naar rechts: Gerben Kirchoff (OVG), Robert van Alphen (OVG),

Tim Sluiter (Deloitte).

FOT

O:

RO

NA

LD T

ILLE

MA

N

FOT

O:R

OB

ER

T T

JALO

ND

O

Nieuwbouw en Renovatie

BREEAM-NL04.indd 15 13-03-15 16:44

Gebied

In opdracht van Transportbedrijf Fa. Zijderlaan uit Stolwijk is onlangs een nieuw distributiecentrum op het terrein van Suiker Unie in Puttershoek gerealiseerd. De vervoerder kreeg het BREEAM-NL Nieuwbouw Pass (1 ster) certificaat uitgereikt.

BREEAM-NL past ook in het commerciële plaatje

“We proberen ons bedrijf op alle mogelijke manieren te verduurzamen. Commercieel gezien moet het wel haal-baar zijn”, aldus algemeen directeur Wim Zijderlaan. “Het BREEAM-NL certifcaat is goed voor je uitstraling, maar onze intrinsieke motivatie is nog belangrijker.” Het nieuwe distributiecentrum omvat een vloeroppervlak van 7.500 m2, waarvan 5.000 m2 een volledig geconditioneerde en geautomatiseerde inrichting heeft gekregen voor de opslag van suiker.

“Wij doen de warehousing voor Suiker Unie, maar ook het transport van de suiker en de grondstoffen. Suiker Unie wil-de de distributie van zijn producten zoveel mogelijk centra-

liseren. Daarom hebben wij, als vervoerder, op het terrein van de Suiker Unie een warehouse gebouwd die de mogelijkheid tot opslag van 17.500 pallets omvat”, zegt Zijderlaan. Hij voegt eraan toe dat met name de conditionering van dit warehouse het project bijzonder maakt. “Voor suiker moet de relatieve luchtvochtigheid heel laag zijn en de temperatuur altijd tussen de 15°C en 32°C. Omdat suiker en water elkaar niet verdra-gen, hebben we op het gebied van brandbeveiliging niet geko-zen voor een gewone sprinklerinstallatie, maar beschikken we over een systeem dat gebruikmaakt van zuurstofreductie. Dat betekent dat we de opslagloods luchtdicht en goed geïso-leerd hebben gebouwd. De wanden zijn twintig meter hoog en opgetrokken uit sandwichpanelen uit één lengte om zo het

Tekst: Gerrit Tenkink

Het nieuwe distributiecentrum omvat een vloeroppervlak van 7.500 m2, waarvan 5.000 m2, een volledig

geconditioneerde en geautomatiseerde inrichting heeft gekregen ten behoeve van de opslag van suiker.

EEN GEZONDBINNENKLIMAATTERUGVERDIEND IN 5 JAAR

T 078 - 615 00 00 E INFO@ALKLIMA.NL I WWW.ALKLIMA.NL

EEN GEZOND BINNENKLIMAAT 200 TOT 300% RENDEMENT

OP UW INVESTERING

ME A4 adv bouwbeurs.indd 1 20-01-15 13:59

Nieuwbouw en Renovatie

BREEAM-NL04.indd 17 13-03-15 16:45

19 | september 2013 | BREEAM-NL

aantal naden te minimaliseren. Voor het dak hebben we, in verband met de constructie, gebruikgemaakt van extra dikke sandwichpanelen.”

Commerciële afwegingVoor wat betreft de BREEAM-certificering maakt Zijderlaan het verhaal niet mooier dan het is. “Wij hebben duurzaam-heid hoog in het vaandel. Dat geldt ook voor Suiker Unie. Bij de bouw hebben we gekeken naar verduurzaming daar waar mogelijk, maar we hebben ook een commerciële afweging gemaakt. BREEAM, zo bleek, paste prima in het totale plaatje. Het pand moest vanwege de opslag van de suiker al heel goed geïsoleerd worden en daarmee maak je belangrijke stappen voor wat betreft de certificering”, zegt Zijderlaan. “We hebben ook de mogelijke plaatsing van zonnepanelen nog onderzocht, maar door de ligging van het pand direct naast de hoge suikeropslagsilo’s zou dit niet rendabel zijn. Dat hebben we dus achterwege moeten laten, ook al hadden ze voor ons uit het oogpunt van de certifice-ring veel punten kunnen opleveren.”

Energiezuinige verlichtingOmdat Bouwbedrijf De Vries en Verburg de vaste aannemer voor Zijderlaan is, lag het voor de hand dat ook voor deze klus deze aannemer werd ingeschakeld. Dat de organi-satie ruime ervaring met de certificeringsmethodiek heeft, was daarbij mooi meegenomen. “Bouwbedrijf De Vries en Verburg is een innovatieve bouwer, die meedenkt en zelf ook met ideeën komt. In het kader van BREEAM-NL konden ze dus voor ons de puntjes op de i zetten.”Timo Stuij, planontwikkelaar bij Bouwbedrijf De Vries en Verburg was vooral in het voortraject betrokken bij de bouw. “De mate van verduurzaming ligt altijd bij de klant ook al zul-len wij ze altijd wijzen op de mogelijkheden en de voordelen hiervan. De verduurzaming van het distributiecentrum was op een aantal punten vrij eenvoudig te realiseren, omdat de productiehal al zo goed geïsoleerd en luchtdicht was ont-worpen. Daarnaast was er al bij de eerste ontwerpen sprake van energiezuinige verlichting en waterbesparend sanitair. Uiteraard hebben we vanaf de start van de bouw, ook in overleg met onderaannemers, de administratie en docu-mentatie op orde gehouden om zo op relatief eenvoudige wijze de gevraagde bewijslast te kunnen leveren”, zegt Stuij.

Punten scoren op de bouwplaatsOok de activiteiten die de bouwer op de bouwplaats ont-plooit zijn van belang bij het behalen van de punten. Stefan Captein, werkvoorbereider van Bouwbedrijf De Vries en Verburg, daarover: “Eén van de punten waar we tijdens het bouwproces heel bewust rekening mee hebben gehouden is het energieverbruik. Door ruimte te houden in de plan-ning konden wij bijvoorbeeld het vochtgehalte in de nieuwe opslaghal op natuurlijke wijze laten dalen tot het gewenste niveau en hebben we stroomvretende kachels minder nodig. In de bouwketen hebben we voor het bouwplaatspersoneel attentieborden opgehangen om het actuele energieverbruik

ten opzichte van de gestelde doelen gedurende de bouw inzichtelijk te maken. Verder zijn onze bouwketen standaard uitgerust met waterbesparende kranen en energiezuinige ver-lichting. Het zijn allemaal onderdelen waarmee je punten kunt binnenhalen voor de BREEAM-NL certificering.”

Twintig procent binnen vijf jaarAlle maatregelen leidden uiteindelijk tot het BREEAM-NL Pass certificaat voor nieuwbouw. De extra inspanning is, terugkij-kend, volgens Zijderlaan zeker de moeite waard. “Duurzaam-heid is en blijft een speerpunt in onze bedrijfsvoering. We beschikken ook over de Lean & Green Award, waarbij we als transportonderneming een CO2-uitstootvermindering van minimaal twintig procent binnen vijf jaar als doelstelling hebben. Goed voor het milieu en het betaalt zich ook nog uit in minder dieseloliekosten. Het is een mooi voorbeeld , waarbij doelstel-ling en resultaat hand in hand gaan”, aldus Zijderlaan. �

De schil van de loods is luchtdicht gebouwd om een voor suiker

optimaal zuurstofarm binnenklimaat te creëren.

Voor suiker moet de relatieve luchtvochtigheid heel laag zijn en de

temperatuur altijd tussen de 15°C en 32°C.

Nieuwbouw en Renovatie

BREEAM-NL04.indd 19 13-03-15 16:45

47 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Martin Mooij, Hoofd Certifi cering en Beheer:

Een dik boekwerk vol met in beton gegoten duurzame regels. Martin Mooij, Hoofd Certifi ceren en Beheer van de Dutch Green Building Council, krijgt soms de indruk dat het BREEAM-NL keurmerk het stempel van behoudend krijgt opgeplakt. Natuurlijk, de eisen moeten voldoende onderbouwd zijn. Maar BREEAM-NL wil innovatie in de markt juist ook stimuleren.

“Voor het publiceren van een nieuwe versie van een beoorde lings richtlijn zoals die van BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie 2014, gaan we uiteraard niet over één nacht ijs”, vertelt Mooij over het gedegen fundament onder de BREEAM-NL keurmerken. “Input uit de markt wordt zo breed mogelijk verzameld en gewogen, de Adviesgroep komt vaak bij elkaar om vanuit verschillende perspectieven de richtlijnen aan te scherpen en er wordt geregeld met pilotprojecten gewerkt om de keurmerken op kwaliteit te testen. BREEAM-NL gaat uit van bewezen technieken.”

Daarnaast biedt BREEAM-NL ruimte om te innoveren. In de eerste plaats door continu te werken aan de ontwikkeling van nieuwe versies die de markt vooruit stuwen. En ten tweede door innovaties ook binnen BREEAM-NL te waarderen. “Er zijn gewoon punten te verdienen met innovaties.”

The Edge en AllianderGoede voorbeelden zijn The Edge en het bedrijfsgebouw van Alliander. “Aan de top van de markt, waar BREEAM-NL scores richting de honderd procent gaan en de marges klein zijn, worden volop nieuwe innovaties geïmplementeerd.” Zo heeft The Edge met de WKO punten verdiend voor innovatie. Alliander heeft een zogenaamd grondstoffen paspoort ge-bruikt. Hierin staat onder andere beschreven welk materiaal is gebruikt en waar het materiaal vandaan komt. Op die manier vermindert de vraag naar nieuwe bouwmaterialen. Ook dit is beloond met innovatiepunten.

CompetitieDe competitie aan de top van de markt wakkert de innovaties aan. “Recentelijk vergeleek Lidl zich publiekelijk met Tesla. Het ging erom wie er het meest duurzame distributiecentrum van Nederland heeft. De ene oplossing was nog vernieuwender dan de andere. Dit was zonder een keurmerk als BREEAM-NL niet gebeurd.”

Een goede balansToch kunnen de eisen die in BREEAM-NL worden gesteld niet te ver op de troepen vooruitlopen. “We willen niet alleen de top, maar ook de grote massa stimuleren om te verduurzamen. De kunst is daar met BREEAM-NL een goede balans in te vinden: voldoende uitdaging voor de koplopers versus voldoende aanknopingspunten voor het peloton.”

Met de markt in gesprekAls Hoofd Certifi cering en Beheer is Mooij daarom voortdurend in gesprek met stakeholders in de markt. Met specialisten op het gebied van energie, gezondheid, circulair bouwen, vertegenwoordigers vanuit de beleggingshoek, overheid, wetenschap, noem maar op. “Het gaat erom gezamenlijk een pad uit te stippelen naar waar we uiteindelijk allemaal heen willen: een duurzaam gebouwde omgeving.” �

‘ BREEAM-NL stimuleert juist innovatie’

Martijn Mooij (links) reikt een BREEAM-NL certifi caat uit aan Jurjen Thomas.

Duurzaamheid verankerd binnen Rabobank TilburgAls een van de eerste bankkantoren in Nederland mag Rabobank Tilburg en omstreken sinds medio dit jaar het BREEAM-NL Excellent certifi caat voeren. Dat werd nota bene bereikt met een renovatieproject van een bestaand kantoorgebouw.

Wat begon als interieuropdracht, mondde uiteindelijk uit in een fi kse renovatie, compleet met de uitrol van Het Nieuwe Werken. “Duurzaamheid is hierdoor verankerd binnen onze bank.” Nicole Bockting is senior project manager bij Rabobank Tilburg en omstreken. De afgelopen vier

jaar kende ze eigenlijk maar één project: de grootschalige renovatie van het kantoor aan de Spoorlaan. In het prille begin was dat project aanmerkelijk minder omvangrijk dan het uiteindelijk zou worden. “Het was aanvankelijk een interieuropdracht”, vertelt Bockting. “Het ging om

Tekst: Ton de Kort

49 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

de implementatie van Het Nieuwe Werken én om het duurzaam maken van het pand”. Dat pand dateert uit 1989 en werd door de bank lange tijd gehuurd van Interpolis. Pas sinds 2010 is het gebouw met bijna 4.000 vierkante meter kantoorfunctie eigendom van de bank. Al snel werd toen duidelijk dat alleen het aanpakken van het interieur niet voldoende was, maar dat ook het gebouw toe was aan een renovatie.

“Wij kennen een MVO-beleid en vinden dat heel belangrijk”, legt Bockting uit. “Dat stimuleren we ook naar onze klanten toe. Dan moeten we uiteraard ook laten zien wat we zélf doen.” Het was geen optie om naar een ander kantoor op zoek te gaan. “Dat vonden we in tijden van crisis een verkeerd signaal. Er is toen besloten om te hergebruiken wat we hadden. We zitten bovendien zó centraal in ons werkgebied, dichtbij onze klanten. Het gebouw was alleen grauw, grijs, niet sprekend. Ons pand was onvoldoende zichtbaar in het werkgebied. Uiteindelijk is besloten om ook de complete uitstraling, van de schil van het gebouw tot het parkeerterrein aan toe aan te pakken en duurzamer te maken.” Daarvoor werd een ontwerpteam geformeerd, waarin onder meer adviesbureau Bouwaccent een plaats kreeg.

Belang van BREEAM-NLIn samenspraak met een interne vastgoedadviseur werd bekeken wat men nu precies wilde. Ook het belang van een label kwam daarbij ter sprake. “BREEAM-NL is een internationaal erkend certifi caat”, stelt Bockting. “Dat zet ons als Rabobank Tilburg en omstreken mooi op de kaart, omdat we als een van de eerste gebouwen in Nederland met een renovatietraject BREEAM-NL Excellent hebben behaald. Very Good was de ambitie, in ontwerp en oplevering. In de ontwerpfase bleek echter dat we genoeg credits voor Excellent hadden gehaald. Toen hadden we de smaak te pakken.” Grote investeringen op installatietechnisch gebied waren niet nodig. Onderzoek door een technisch adviseur toonde aan dat met een upgrading van de bestaande installatie, deze weer twintig jaar mee zou kunnen. “Daarbij moet je denken aan een warmtewiel en gaswarmteabsorptiepompen met een dertig procent hoger rendement dan de bestaande cv-ketels”, geeft de projectmanager wat voorbeelden.

Ze stelt dat er heel veel verborgen investeringen in het pand zijn gedaan. “Zoals een verhoogde isolatiewaarden van de buitenwanden, diverse lekdetecties en elektrameters. Aan de andere kant zijn er ook wél zichtbare zaken. De spoelkeuzeknoppen en de kraansensoren in de toiletten bijvoorbeeld en een nieuw lichtregelsysteem.” De schil van het kantoorgebouw werd compleet gerenoveerd. Tijdens de werkzaamheden moest tijdelijke huisvesting voor de pakweg 250 medewerkers worden geregeld. Die werd gevonden bij de buren van Interpolis. “Op 7 maart 2014 zijn we uit

Wim Bens en Annemarie van Doorn.

51 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

worden aangebracht. “Maar met het opleveren van het pand, ben je er nog niet”, beseft Bockting terdege. “Je moet het levendig blijven houden bij de medewerkers. We hebben nu ook een duurzaamheidsambassadeur benoemd. Duurzaamheid is verankerd binnen onze bank, dat blijven we ook uitdragen. Zo hebben we tussen april en juni zo’n 2.000 klanten kunnen verwelkomen voor rondleidingen en themaworkshops over duurzaamheid. We delen onze opgedane kennis graag met andere Rabobanken en met klanten.”

TrotsNa ruim een halfjaar gebruikerservaring kan Bockting alleen maar trots zijn op het resultaat: “Het comfort, met name het klimaat en de verlichting, was al snel helemaal op orde. We hebben zelfs in de warmste periode van de zomer heel prettig kunnen blijven werken. De gemiddelde temperatuur in het pand is 21 graden. Medewerkers kunnen die 1,5 graad omhoog of omlaag instellen, méér niet. Verder is er een gebouwbeheersysteem, wat door de installateur op afstand wordt gemonitord.” Zelfs de honingbijen en hommels in de directe omgeving zitten er warmpjes bij. Speciaal voor hen is een insectenhotel gecreëerd. �

het gebouw gegaan. Op 1 maart 2015 wilden we er weer in”, schetst Bockting. “Dat hebben we keurig gehaald. De bouwkundige oplevering was op 19 december.” Tijdens het verblijf bij Interpolis kon al kennis worden gemaakt met de principes van Het Nieuwe Werken.

Nieuw fenomeenBijkomend voordeel van werken ‘bij de buren’ was dat Bockting zó de bouw op kon lopen. Daar hadden aannemer Heerkens van Bavel, Hoppenbrouwers Techniek en De Bont Klimaattechniek hun handen vol. “Ze hebben in zes maanden tijd een compleet pand gestript en gerenoveerd. Alleen Hoppenbrouwers had al ervaring met BREEAM-NL. Voor de rest was het een nieuw fenomeen.” De betrokken duurzaamheidsadviseur gaf aan welke credits gescoord konden worden en wiens verantwoordelijkheid dat was. “Daar zijn we continu op blijven hameren. Ik merkte dat ik ook zelf steeds meer gevoel kreeg bij BREEAM-NL. Daardoor kon ik het belang ook uitdragen naar de bouwteampartners.”

Assessor Sannie Verweij was degene die de certifi cering uiteindelijk offi cieel maakte. Voor dat zover was, moest bijvoorbeeld nog een gearceerd fi etspad in de parkeergarage

RAI geeft eigen duurzaamheidseisen gestalteMet de komst van zijn twee nieuwe gebouwen toont Amsterdam RAI zijn duurzaamheidsstreven. Het parkeergebouw dat in 2016 gereed is, wordt gebouwd naar de huidige duurzame maatstaven. Het nieuwe RAI Amtrium is beoordeeld met BREEAM-NL Excellent. “Wij willen de duurzaamste evenementenorganisator van Europa zijn.”

RAI Amtrium gezien vanaf het Europaplein in Amsterdam.

Voor menig beurs- en congresbezoeker is het een bekende wandeling: van het NS-station Amsterdam RAI naar het Europaplein. Sinds afgelopen lente biedt de evenementenorganisator zijn bezoekers een groener aanzicht. “Als onze bezoekers die route bewandelen, arriveren ze aan de zuidkant. Aan die kant van het Amtrium hebben we een verticale tuin geplaatst. Zo bieden we hen vanaf het treinstation een mooie, natuurlijke en groene blik”, vertelt Wilco van den Born, projectmanager Nieuwbouw Scheldepleingebouw Amsterdam RAI.

CityfarmingDit groene aanzicht was een belangrijk argument om voor zo’n tuin te kiezen. “Marketingtechnisch zeker: het geeft ons een groene, duurzame uitstraling.”Dat wil echter niet zeggen dat RAI niets met deze verticale tuin doet. “Op het zuiden is de zonkracht het sterkst. Door hier enkelglas te plaatsen, maken we er een kas van: cityfarming. Op die manier kweken we hier groente en kruiden – voor de irrigatie gebruiken we regenwater – die we in ons restaurant gebruiken. Daarnaast verkopen we

ze aan het restaurant Roast, dat in de noordkant van het Amtrium zit. Dit restaurant is van Michel en Saskia Deenik, eigenaren van Visaandeschelde, het restaurant dat tegenover Amtrium ligt.”Behalve groente en kruiden gebruikt RAI de warmte en vocht uit die kas om zowel de temperatuur als de luchtvochtigheid in de rest van het Amtrium op het juiste niveau te krijgen. “Dat doen we met het wko-systeem.”

Stand verplichtOnder meer met dit systeem heeft RAI met Amtrium het duurzaamheidscertifi caat BREEAM-NL Excellent behaald. Hierbij hebben ook de 174 zonnepanelen die op het vide-, beton en kasdak geholpen, die in het totaal 1.559 m2 innemen. Ze wekken een vermogen op van 48,74 kilowattpiek. Daarnaast beschikt Amsterdam RAI over vliesgevels van duurzaam FSC-hout en ledverlichting. “Ons doel is om de duurzaamste evenementenorganisator van Europa te zijn”, legt Van den Born uit. “We zijn het daarom aan onze stand verplicht om te gaan voor dat duurzaamheidscertifi caat.”Dit streven bleek al in 2012, toen Amsterdam RAI zijn toekomstvisie presenteerde. Samen met Dienst Zuidas van de gemeente Amsterdam liet de evenementenorganisator destijds al weten hoge ambities op het gebied van duurzame ontwikkelingen te hebben. Met het streven naar een BREEAM-NL Nieuwbouw Excellent-certifi caat, dankzij onder meer een eigen wko-systeem, zonnecelmatten en een verticale tuin, past Amtrium in dit plaatje.

Tekst: Tim van Dorsten

‘ Verticale tuin geeft RAI een groene, duurzame uitstraling’

53 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

RA

I Am

triu

m

AfvalscheidingDit certifi caat beperkt zich echter niet tot het opwekken van duurzame energie. Ook tijdens het bouwproces hebben opdrachtgever RAI en uitvoerder BAM aan veel eisen moeten voldoen. “Neem nu de afvalscheiding”, legt Henk de Krijger, hoofduitvoerder van BAM Utiliteitsbouw, uit. Onder begeleiding van projectbureau is deze uitvoerder samen met Kropman Installatietechniek verantwoordelijk voor de realisatie van dit gebouw. “We hebben negen verschillende containers staan, die Sita controleert en leegt. Met formulieren geeft deze afvalverwerker aan of we het afval goed hebben gescheiden. Die formulieren hebben we nodig bij de uiteindelijk BREEAM-NL-aanvraag.”

FlexibiliteitUit datzelfde rapport uit 2012 komt ook naar voren dat RAI duurzaamheid breder ziet dan enkel specifi eke milieumaatregelen. Onder meer fl exibiliteit en een duurzame inrichting rekent het Amsterdamse bedrijf tot dit begrip.Dit komt duidelijk naar voren in Amtrium. “Net als in het huidige RAI-pand Elicium staat ook in Amtrium multifunctioneel gebruik centraal. We willen dat dit nieuwe gebouw inzetbaar is als kantoor-, congres-, vergader- en beursruimte”, vertelt Van den Born. De Krijger legt uit hoe de invulling hiervan plaatsvindt. “De bovenste drie etages beschikken om de 2,50 meter over een bandraster. Hiermee kunnen klanten zelf een kantoorruimte vormen. We hebben het klimaatsysteem en de isolatie hierop aangepast, zodat verschillende groepen geen overlast van elkaar hebben.”

In het hart van het Amtrium ligt het atrium, dat op de tweede etage begint en de bovenste drie etages verbindt. Om het zonlicht – want gezonder dan kunstlicht – op duurzame manier op de volledige etages te krijgen, beschikken de houten tussenstukken tussen de etages over spiegels. “Ze weerkaatsen de zon vanuit het glazen plafond over de gehele etage. Daarnaast zorgen we aan de oostkant voor passieve zonwering. Dit absorbeert en refl ecteert de stralingsenergie aan de buitenkant van het gebouw, zodat een ventilatie- of koelsysteem deze warmte niet hoeft af te voeren.” In het gebouw is actieve lichtwering. “Verder beschikt het volledige gebouw over ledverlichting”, aldus Van den Born.

Geen BREEAM-NL-classifi catieDie fl exibiliteit is niet alleen het kernwoord voor het Amtrium. Dit geldt ook voor het nieuwe RAI Parkeergebouw, dat naar verwachting in april 2016 klaar is. Dit duurzame gebouw voor 900 auto’s wordt 26 meter hoog en krijgt zeven etages. De eerste verdieping is door de dubbele hoogte van 7,20 meter inzetbaar als expositieruimte bij grote evenementen en als bufferruimte voor vrachtverkeer.Er is echter nog geen BREEAM-NL-classifi catie beschikbaar voor parkeergarages. Wel neemt RAI zoveel mogelijk eisen mee in het ontwerpproces om zo de mogelijkheid van certifi cering na realisatie open te houden. Beide gebouwen zijn overigens ontworpen door Mels Crouwel van Benthem Crouwel Architekten, die al eerder verantwoordelijk was voor het ontwerp van RAI Elicium. �

Nieuw klimaatneutraal hotelIn 2018 verreist aan de Zuidas ook nhow Amsterdam RAI, een ‘on site’ viersterrenhotel met tenminste 650 kamers. Vastgoedontwikkelaar COD, architecten bureau OMA en NH Hotel Group zorgen voor dit klimaatneutrale hotel. Hierbij is BREEAM-NL Excellent de basis, met het Outstanding-certifi caat als ambitie. Het gebouw beschikt over een innovatief energie concept, dankzij onder meer een hoogwaardige isolatie, een intelligent ledverlichtingsplan, warmte koudeopslag in combinatie met stadsverwarming. Daarnaast dragen drie experienceconcepts bij aan de bewust wording en beleving van de bezoeker. Ze etaleren het duurzame energieconcept en maken de bezoeker onderdeel van het energieverhaal van het hotel. Deze bewustwording moet leiden tot duurzaam gedrag:• tien energieneutrale kamers• energiespiegel in iedere energieneutrale kamer in de vorm

van een tablet• entree en dakterras met energieopwekkende vloeren

De start van de bouw staat gepland voor medio 2016.

57 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

BREEAM-NL | december 2015 | 57

Mot

el O

ne

Duurzame primeurAmsterdam is sinds kort een mooi hotel rijker. Aan de Europaboulevard, pal tegenover het RAI-complex, opende de Duitse hotelketen Motel One haar deuren in een prachtige witte kubus. Het door ZZDP Architecten ontworpen daglichtrijke 316 kamers tellende hotelgebouw is geen gebouw als alle andere. “Dit is het eerste hotel dat het BREEAM-NL Excellent-certifi caat krijgt”, zegt projectarchitect Adriaan Risseeuw.

Motel One in Amsterdam is voorzien van tal van duurzame oplossingen.

Tekst: Henk-Jan Hoekjen

ZZDP Architecten realiseert met Motel One eerste BREEAM-NL Excellent gecertifi ceerde hotel

De één klaagt erover en de ander vaart er wel bij: toeristen. In Amsterdam kan men erover meepraten. Onze hoofdstad is – zeker nu het Stedelijk en het Rijksmuseum weer open zijn – een internationale toeristische attractie van de buitencategorie en wordt dus bezocht door grote aantallen stedentrippers van over de hele wereld. Niet vreemd dus, dat de Duitse hotelketen Motel One recentelijk een nieuw hotel opende in de hoofdstad.

“Dit hotel staat op een goede plek”, zegt projectarchitect Adriaan Risseeuw van ZZDP Architecten, het bureau dat verantwoordelijk is voor het ontwerp van het nieuwe gebouw aan de Europaboulevard in Amsterdam. “Ten eerste staat het hotel tegenover de RAI. Exposanten en bezoekers zullen ongetwijfeld veel gebruik gaan maken van een mooi en gunstig geprijsd hotel dat vlakbij het beurscomplex ligt. Daarnaast sluit de ligging aan op een mooie groene zone rond de Amstel en ligt het hotel op loopafstand van Station RAI en de snelweg, waardoor eigenlijk alle attracties van de stad en ook luchthaven Schiphol snel te bereiken.”

Toonaangevende architectuurHet nieuwe Motel One is gebouwd naar aanleiding van een ontwikkelingsvraag van de gemeente Amsterdam. In

2011 kwam de gemeente met het verzoek aan verschillende marktpartijen om met een voorstel te komen voor de invulling van het kavel aan de Europaboulevard. Er waren overigens wel een aantal specifi eke voorwaarden verbonden aan de vraag van de gemeente. “Allereerst moest het terrein ontwikkeld worden in samenwerking met een hotelketen die nog niet in de stad vertegenwoordigd was”, aldus Risseuw. “Verder was het voor de gemeente belangrijk dat dit een duurzaam project zou worden. Ook moest de architectuur toonaangevend zijn.”

De opdracht werd uiteindelijk verworven door ontwikkelaar Cradle of Development (COD) en architectenbureau ZZDP Architecten. Risseeuw: “Het oorspronkelijke ontwerp is van mijn collega Joris Deur, die samen met Adam Smit het ontwerpteam vormde. Toen de competitie gewonnen was en we het ontwerp verder konden gaan uitwerken, ben ik als projectarchitect verantwoordelijk geworden voor Motel One.”

Gedurende het project heeft Risseeuw zich onder meer volop beziggehouden met de duurzaamheid van het gebouw. Want Motel One is bij uitstek een duurzaam project. Dat begint al bij de relatief grote plafondhoogte in het gebouw – 3,3 meter – die ervoor zorgt dat het pand in de toekomst

Motel One staat op een gunstige locatie.

59 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Mot

el O

ne

eventueel ook voor andere functies gebruikt kan worden. Gedurende het ontwikkelproces werd evenwel duidelijk dat het mooie witte kubusvormige gebouw ook in vele andere opzichten als duurzaam voorbeeldproject zou kunnen dienen. “Adviesbureau BenR uit Amersfoort is ingeschakeld om het ontwerpteam bij te staan bij de uitwerking van het duurzame ontwerp en bij de uiteindelijke indiening. Na een inventarisatie van de mogelijkheden zijn we gezamenlijk tot de conclusie gekomen dat het mogelijk moest zijn om een BREEAM-NL Excellent-certifi caat te verwerven. En dat is dankzij de inspanningen van alle betrokken partijen uiteindelijk ook gelukt.”

VleermuizenMotel One in Amsterdam is voorzien van tal van duurzame oplossingen. Adriaan Risseeuw wijst in dit opzicht onder meer op allerlei installatietechnische aspecten. Zo is het gebouw voorzien van een WKO-installatie en zijn op de groene daken PV-cellen en zonnecollectoren in combinatie met warmteboilers aangebracht, die een belangrijke functie vervullen voor onder andere de piekbehoefte aan warm water in de ochtenduren. Voorts is het nieuwe Amsterdamse hotel uitgerust met ledverlichting en zijn er nestmogelijkheden voor vogels en vleermuizen in het gebouw aangebracht. “In overleg met een ecoloog hebben we onderzocht welke soorten hier het meest kansrijk zouden zijn. En daar zijn de in de dakrand gerealiseerde nestkasten op aangepast.”

Met betrekking tot de materialisering werd natuurlijk volop gekeken naar de herkomst van het materiaal. Zo bestaat de kenmerkende witte aluminium gevelbekleding van het hotel uit gerecycled materiaal; voor het beton in het gebouw geldt hetzelfde: dit bestaat voor een bepaald percentage uit gerecycled granulaat. Verder zijn in dit project BREEAM-NL credits verworven vanwege het daglichtrijke karakter van het hotel. Wie door het hotel loopt en de kamers bezoekt,

wordt verrast door de grote mate van daglichtinval in het hotel. Dit is niet alleen te danken aan het atrium in het hart van het gebouw of de met een glazen geluidscherm van de Europaboulevard gescheiden riante uitsparing in het gebouwvolume, die dienst doet als prettige groene binnentuin. Ook de opvallend grote afmetingen van de ramen in de kamers (2,6 x 3,0 meter) en aan het einde van de gangen doen wat dit betreft nadrukkelijk een duit in het zakje. “Hier moesten we overigens wel slimme maarregelen treffen voor wat betreft de zontoetreding”, vertelt Risseeuw. “Om onze EPC-doelstellingen te halen, moesten we de juiste balans vinden in de raamindeling, waarbij we maximale transparantie combineren met beperkte zontoetreding.” De architect wijst naast de toepassing van hoogrendementsglas op de smalle stroken gezeefdrukt glas aan de randen van een raam. “En dat is gelukt.”

SpelregelsMet het project Motel One betrad ZZDP Architecten en de andere betrokken partijen (waaronder naast ontwikkelaar COD onder meer bouwbedrijf Pleijsier Bouw en de installateurs Blom Elektrotechniek en Roodenburg Installaties) deels onbekend terrein. “Dit is het eerste hotel met een BREEAM-NL Excellent-certifi caat”, zegt de projectarchitect hierover. “Dat betekende dat we een zogenoemd ‘Bespoke’-traject hebben doorlopen, waarbij gedurende het ontwerp- en bouwtraject bepaalde zaken in gezamenlijk overleg en in nauwe samenwerking met het Dutch Green Building Council zijn bepaald en waarbij de precieze spelregels zijn opgesteld.” BenR adviseurs heeft dit proces begeleid. Het resultaat van dit intensieve overlegtraject met alle betrokkenen is een duurzaam hotel van tien bouwlagen met een totaal vloeroppervlak van ruim 10.000 vierkante meter, waar mensen van heinde en verre in een prettige en duurzame atmosfeer kunnen verpozen na een dagje Stedelijk of Rijksmuseum of een van de vele andere trekpleisters die Amsterdam rijk is. �

‘ Het nieuwe Amsterdamse hotel is uitgerust met ledverlichting en er zijn nestmogelijkheden voor vogels en vleermuizen in het gebouw aangebracht.’

‘ Pluim voor gezamenlijke inspanningen’Van een groot, allesbehalve transparant en verre van duurzaam hoofdkantoor, naar een licht, toegankelijk en duurzaam onderkomen. Dat is de slag die verzekeringsmaatschappij a.s.r. aan het maken is. Aan de Archimedeslaan in Utrecht voltrekt zich een indrukwekkende transformatie, die uiteindelijk moet resulteren in een gebouw met niet alleen een Excellent BREEAM-NL Ontwerpcertifi caat, maar ook een Oplevercertifi caat.

De indrukwekkende transformatie resulteert in een gebouw met BREEAM-NL Oplevercertifi caat.

Ook een kolossaal kantoorgebouw als het hoofdkantoor van a.s.r. verdient een tweede leven. Dat besefte de verzekeringsmaatschappij, eigenaar én gebruiker, gelukkig ook. “Dit gebouw had ook leeg kunnen staan”, onderstreept Jeroen van Schooten van Team V Architectuur, die tekende voor het ontwerp van de grootschalige renovatie. “Gelukkig wilde a.s.r. geen 84.000 vierkante meter bijdragen aan de leegstand in de kantorenmarkt.” Dat was een bewuste keus. “Wij hebben vól voor duurzaamheid, renovatie en transformatie gekozen en niét voor nieuwbouw”, stelt directeur Business Support bij a.s.r. Fiona

van ’t Hullenaar. “Daarbij hebben we bovendien gekozen voor maximaal hergebruik van materialen.”

Excellent haalbaarDe duurzame ambities van a.s.r. werden in het voortraject verwoord in het streven naar minimaal een BREEAM-NL Very Good certifi cering en een ambitie van Excellent, maar niet tegen elke prijs. Namens DGMR, dat als adviseur bouwfysica en brandveiligheid al bij de renovatie betrokken was, werd adviseur duurzame leefomgeving Mirjam Peters naar voren geschoven als Expert. “BREEAM-NL is een mooi concreet

Tekst: Ton de Kort, Beeld: Photoworkx

63 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

a.s.

r.

middel om duurzame ambities handen en voeten te geven”, stelt zij. “De opdrachtgever wilde zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en zocht een manier om dat goed uit te kunnen leggen. DGMR maakt deze vertaalslag van duurzaamheid met regelmaat. In een quick scan hebben wij gekeken wat haalbaar was. Zeker bij een dergelijke grootschalige renovatie is het namelijk niet bij alle credits even vanzelfsprekend om punten te behalen. Toen bleek al snel dat Excellent haalbaar was, maar alleen met een gemotiveerd team, dat hiervoor inspanningen wilde verrichten.” De diverse stappen kwamen in een periodiek BREEAM-NL-overleg met het team aan de orde. “Daar werd alles afgestemd en werden de verantwoordelijkheden verdeeld.” Peters had vervolgens de taak om alles goed in de gaten te houden: “Bijvoorbeeld of de eisen nu juist in het ontwerp werden verwerkt en of wijzigingen in het bouwproces van invloed waren op de BREEAM-NL-score.”

Een belangrijke rol in het BREEAM-NL traject was tevens weggelegd voor bouwer Ballast Nedam, onderdeel van de bouwcombinatie met Kuipers een verantwoordelijk voor het bouwkundige deel van de transformatie. De bouwer had in de persoon van Corina Boerman ‘de juiste vrouw op de juiste plaats’. Boerman, voormalig uitvoerder, studeerde gedurende de werkzaamheden bij a.s.r. af op BREEAM-NL. Ze won met haar scriptie, waarin ze zich afvroeg hoe Ballast Nedam BREEAM-NL effi ciënt in het reguliere realisatieproces kon laten passen, zelfs de afstudeerprijs van Bouwend Nederland, regio Zuid. Haar opgedane kennis en kunde resulteerden in een nieuwe functie bij het bouwbedrijf: die van coördinator milieu en duurzaamheid bij Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Speciale Projecten. Het project a.s.r. betekende haar eerste klus in die hoedanigheid. “Mijn rol is bija.s.r geboren. Daardoor kon ik direct sturen. Ik kreeg de wijzigingendirect mee. Het was voor Ballast Nedam ook het eerste project waarbijBREEAM-NL om de hoek kwam. Dit was dus een mooie vuurdoop.Je moet een duurzame mindset hebben, om te begrijpen wat deachtergrond van de diverse credits is. BREEAM-NL dwingt je ombewust te zijn van hetgeen je veroorzaakt voor het milieu. Dat maaktwel dat die mindset er ook komt.”

Lat omhoogAl in de vroege ontwerpfase werd, DGMR duidelijk dat de lat omhoog kon naar Excellent. “We wisten bij fase 1 van de bouw al dat bepaalde credits de goede kant opgingen”, stelt Peters. Ballast Nedam maakte er vervolgens welhaast een erekwestie van om voor de maximale credits te gaan. “De bouwplaatscredits waren sowieso onze verantwoordelijkheid”, schetst Boerman. “Maar er zat voor ons nog een fl inke uitdaging in. Dat was de onderbouwde herkomst van materialen. Dat moest voor minimaal tachtig procent van het gebouw opgaan. Verder zijn we bijvoorbeeld op het gebied van afvalbeheer voor de maximale credits gegaan: gaandeweg het project meer afvalstromen gaan sorteren.” Door deze extra punten, die in de uitvoering werden gerealiseerd, was er iets meer marge in de certifi ceringseisen. Van ’t Hullenaar is blij met de stap naar Excellent: “Dat vind ik helemaal geweldig. Dat is een mooie pluim voor onze gezamenlijke inspanningen.” Ze roemt de rol van de betrokken partijen: “Dit wordt haalbaar als je er met z’n allen aan trekt.”

De feitelijke certifi cering moet nog plaatsvinden. Assessor Sylvia Renes van BenR Adviseurs bepaalt nadat de renovatie is afgerond of deze aan alle eisen voldoet. Peters twijfelt daar niet aan: “We hebben gedurende het proces de eisen goed in de gaten gehouden en al de nodige dingen aan haar voorgelegd. Zo zijn we tijdens de eerste fase van de bouw al rond wezen kijken alsof het de eindoplevering was. Zo wist het team hoe met BREEAM-NL om te gaan in fase 2 en 3.” Met a.s.r. is er een méér dan tevreden opdrachtgever. Van ’t Hullenaar: “Het voelt honderd procent alsof je in een nieuw gebouw werkt. We maken ook steeds meer duurzame keuzes. Zo liggen er zonnepanelen op het dak en is er veel meer ledverlichting in het pand. We praten meer over onze duurzaamheidsambities, geven wekelijks rondleidingen en laten zien dat we duurzaam zijn. Daarnaast merken we dat de medewerkerstrots fors gestegen is, juist doordat we duurzaam zijn. Dat komt allemaal door de stappen die we met het gebouw hebben gezet.” �

a.s.r.-directeur Business Support Fiona van ‘t Hullenaar.

65 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

De

Ste

gge

Boerenschuur uit negentiende eeuw kan weer honderd jaar mee

In het oostelijk gelegen Winterswijk maken duurzaamheidstrainingen in een bijzonder gebouw lokaal en internationaal furore. Het pand waarin de cursussen worden gegeven, is even bijzonder als de verscheidenheid aan deelnemers en de inhoud van de cursussen.

Buitenaanzicht van De Schoppe

Tekst: Marvin van Kempen

Samen met haar man Jan Willem van de Velde kocht Gea Boessenkool acht jaar geleden de boerderij ‘De Stegge’, waar de negentiende eeuwse boerenschuur ‘De Schoppe’ onderdeel van is. “Zo heten alle boerenschuren hier in de omgeving”, lacht Boessenkool. Alle werkzaamheden en initiatieven van het tweetal staan in het teken van duurzaamheid, in de breedste zin van het woord. Een korte rondgang over het stuk land van bijna 2 hectare laat onder andere zien dat zij eigen voedsel verbouwen, afvalwater zuiveren en terugvoeren naar toiletten en in eigen elektriciteitsbehoefte voorzien.

Circulaire levensstijlDaarnaast staan cursussen en activiteiten met belang-stellenden centraal, bijvoorbeeld cursussen over zelfvoor-ziening en permacultuur. “De deelnemers die we hier ontvangen, komen van heinde en verre. Sommigen vinden het een life changing experience om kennis te maken met een circulaire levensstijl, compleet anders van hun normale doen en laten. Naast het internationale bezoek dat we hier krijgen, willen we de lokale gemeenschap inspireren wat betreft duurzaamheid.“

De opwaardering van de oude boerenschuur bleek een volgende logische stap. Hoewel Boessenkool al voorkennis had op het gebied van duurzame materialen, ontbrak het nog aan ervaring op het gebied van bouwkunde. De hulp van hoogleraar Arie Hogeslag van TU Delft kwam dan ook als geroepen. “Ik heb mijn broer Theo gevraagd om het project te leiden. Hij kende Hogeslag, die het leuk vond om mee te doen om de bouwkundige vraagstukken in te vullen. De kennis rondom materialen had ik zelf al opgebouwd, onder andere door een website rondom dit thema op te zetten en het duurzaam renoveren van een herenhuis dat stamt uit de negentiende eeuw”, legt Boessenkool uit.Om het programma van eisen te formuleren bleek BREEAM-NL een handige maatlat. De ambitie werd neergelegd om een Excellent-certifi caat te bemachtigen. “Op basis van de punten die je binnen de certifi cering kunt halen, heb ik het eisenpakket samengesteld. Ik heb toen onder andere nagedacht over het soort materialen dat we wilden gebruiken en de isolatie. Verder was het een eis van de gemeente om de renovatie passend te maken in het landschap. Mede daarom kozen we ervoor om zoveel mogelijk te hergebruiken en bestaande elementen in stand te houden.”

Aannemer krijgt trainingLokale aannemer Huiskamp Bouw werd gecontracteerd voor de bouw van De Schoppe, die voorafgaand aan realisatie een training volgde om de eisen in te vullen. “Een verplichte training bij ons op locatie, zodat ze vooraf kennismaakten met duurzaam bouwen”, licht Boessenkool toe. “We kenden deze aannemer al door een eerdere samenwerking

Het interieur van de verduurzaamde boerderijschuur.

Gea Boessenkool op de tweede verdieping van De Schoppe.

67 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

De

Ste

gge

en wilden dit graag doorzetten. Ze zijn gespecialiseerd in gebinten, een portaalvormige houten constructie, waarvan we er verschillende hebben in de schuur. Deze stammen uit de negentiende eeuw en een van de eisen van dit project was om ze te behouden.”

Hoewel de bouwkundige staat van de schuur verouderd was, had het duurzame eigenschappen die werden gecomplimenteerd met verbouwmaatregelen. “Een eis van de gemeente was dat de renovatie paste in het landschap. Mede daarom kozen we ervoor om een heleboel zaken uit het gebouw hoogwaardig te hergebruiken”, vertelt Boessenkool. Naast de inzet op hergebruik is er warmteterugwinning aangelegd en wordt aardewarmte toegevoerd via een vijftig meter lange, onderaardse buis. Deze toepassing levert een fl inke besparing in het brandstofgebruik op. “Verder zijn de muren gestuct met vochtregulerend leem en bevatten de ramen en deuren drielaags glas”, vertelt Boessenkool.

Het kleinste BREEAMpjePaul Zonneveld was als BREEAM-NL Assessor van het eerste uur betrokken bij het project. “Ik vind het leuk om bijzondere projecten te doen en daar hoort De Schoppe absoluut bij. Het is het kleinste BREEAMpje dat ik ken, dat is bijzonder omdat de methodiek eigenlijk voor grotere gebouwen is bedoeld. Daarom moet je voor sommige credits op zoek naar alternatieve oplossingen, want het systeem is niet ingericht op dergelijke projecten. Natuurlijk is BREEAM-NL wel steeds in ontwikkeling.”

Hij wijst erop dat niet alle maatregelen in de assessment beloond werden. Zo zorgt een houtsnipper cv, een biomassa-installatie, voor verwarming van alle gebouwen op het terrein. “In het Bouwbesluit is niets te vinden over CO2-uitstoot en normen op dit gebied. We hebben hier geen punten voor gekregen, terwijl het systeem wel erg belangrijk is voor een verwarmingsmethode die CO2-neutraal is”, verduidelijkt Zonneveld.

Ook het ventilatiesysteem met lucht, aangezogen door een aardpijp onder de grond, kon volgens hem niet rekenen op punten. Binnen dit systeem wordt de lucht voorverwarmd in de winter en gekoeld in de zomer en bepaalt het CO2-niveau hoe hard de ventilatie werkt, afhankelijk van de behoefte aan frisse lucht. De fi nanciering voor al deze duurzame ingrepen werd voor een deel ingevuld door een subsidie lening van de Heidemaatschappij (KNHM Participaties), een organisatie die als doel heeft een positieve bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de leefomgeving. “Dat was ook nodig, want de kosten van een certifi ceringstraject zijn fors. De assessor, de adviseurs en de bewijslast moeten bekostigd worden. De Heidemaatschappij verstrekte de lening, omdat zij een statement wilden maken op het gebied van duurzaamheid”, weet Zonneveld.

Vrijwel al het afval hergebruiktTijdens de bouw werd het bouwafval dagelijks door Boessenkool en Van de Velde gescheiden. Vrijwel alles is hergebruikt. “Dat maakt het wrang dat ik geen punten heb kunnen toekennen voor de afvalverwerking”, blikt Zonneveld terug. “Dat komt omdat ze het afval zelf verwijderden in plaats van de aannemer en geen VCA-certifi caat hadden. Daardoor lopen ze vier punten mis.” Binnen zijn functiegrenzen werkte Zonneveld in grote mate mee aan het project. “Natuurlijk zijn er grenzen, want ik moet in mijn functie als Assessor blijven. Het certifi caat zelf moet niet blijven hangen op administratieve verplichtingen. Daar moet je echt mee uitkijken. Anders krijg je projecten waar alles administratief gezien voor elkaar is, maar die niet echt duurzaam zijn. Dat zou ik jammer vinden.”

Het liefst had Zonneveld vijf sterren toe willen kennen, oftewel een Outstanding-waardering. “Dat is hier absoluut verdiend, maar uiteindelijk is het certifi caat op een ruime vier sterren uitgekomen. Dat is alsnog een treffende beloning voor dit project, dat als uniek en bijzonder de BREEAM-NL-boeken in gaat.” �

Er worden in De Schoppe diverse cursussen gegeven, onder andere over permacultuur.

De gebinten stammen uit de negentiende eeuw en moesten behouden worden.

69 | september 2013 | BREEAM-NL

Nieuwbouw

Nie

uws

BREEAM-NL voor Dummies

Thermisch comfort moet je voelenBREEAM-NL In-Use is in Nederland hét keurmerk om de duurzaamheidsprestatie van bestaande gebouwen te bepalen. Het gebouw (Asset) zelf, het beheer en het gebruik ervan wordt beoordeeld voor negen verschillende categorieen: Management, Gezondheid, Energie, Transport, Water, Materialen, Afval, Landgebruik & Ecologie en Vervuiling. Deze categorieën zijn weer opgebouwd uit verschillende credits. De scores op de verschillende onderdelen leiden uiteindelijk tot een totaalscore, uitgedrukt in sterren (1 t/m 5 sterren). De rubriek BREEAM-NL voor Dummies behandelt deze credits. Deze keer uitgelicht in de categorie Gezondheid: thermisch comfort.

We willen ons prettig voelen in onze kantooromgeving. Daarom gaat het in toenemende mate over de kwaliteit van het binnenklimaat. Thermisch comfort is hier een onderdeel van. Maar wel een belangrijk onderdeel: het staat vaak helemaal bovenaan de lijst van klachten over het binnenklimaat. In BREEAM-NL In-Use wordt gevraagd naar het thermisch comfort, zowel voor het onderdeel Asset (gebouw) als voor het onderdeel Beheer. Elk onderdeel bevat vragen (waar je punten voor kunt krijgen) die iets met thermisch comfort te maken hebben.

Thermisch comfort in het gebouwVoor het onderdeel Asset zijn in totaal 16 vragen in de categorie Gezondheid. Eén vraag heeft betrekking op thermisch comfort. Het is de vraag over temperatuurregeling: ‘Kun je zelf de temperatuur in je gebouw regelen? Je kunt maximaal vier punten met deze vraag scoren; dat is zeven procent van de 58 punten die in de Gezondheid-categorie te behalen zijn.

Thermisch comfort in het beheerVoor het onderdeel Beheer zijn elf vragen in de categorie Gezondheid. Twee vragen hebben betrekking op het thermisch comfort. Deze vragen gaan over gebruikerstevredenheidsonderzoek. Het gaat erom of gebouwgebruikers tevreden zijn met hun binnenklimaat (waar thermisch comfort een onderdeel van is). En, ook belangrijk, of er procedures voor feedback en acties zijn. Het is mogelijk om maximaal 7 punten met deze 2 vragen te scoren, wat 20% van 35 punten is die in de categorie Gezondheid te behalen zijn. Het gaat er bij deze vragen dus niet om of je thermisch comfort kunt meten, maar hoe je het als gebruiker voelt.

ToolboxWeten wat de invloed van thermisch comfort is op de BREEAM-NL score? Gebruik dan de In-Use Toolbox. �

Nieuw hotel W Amsterdam ontvangt als eerste Rijksmonument een BREEAM-NL Very Good certifi caatBegin oktober opende het gloednieuwe hotel W Amsterdam haar deuren in het centrum van Amsterdam. Daarvoor werden het voormalige Rijkskantoorgebouw voor Geld- en Telefoonbedrijf en het KAS Bankgebouw getransformeerd naar een van de duurzaamste hotels van Nederland. Het is het eerste Rijksmonument in Nederland dat het BREEAM-NL Very Good ontwerpcertifi caat heeft behaald.

Het hotel, eigendom van Starwood Hotels & Resorts, is ontworpen door Offi ce Winhov uit Amsterdam en BK Architecture uit Tel Aviv. Het is een mix van gerestaureerde historische elementen met een nieuw eigentijds design. Naast 238 hotelkamers zijn er twee restaurants, een rooftopbar, een Spa, een club, fi tness en XBANK, een retailconcept.

HergebruikenDoor het hergebruiken van grote delen wordt de milieu-impact van het gebouw tot een minimum beperkt, omdat hierdoor veel minder nieuwe grondstoffen nodig zijn.

MaatregelenDe gebouwen zijn voorzien van een geheel nieuwe, intelligente klimaat- en verlichtingsinstallatie, die worden aangestuurd op basis van de aanwezigheid van personen. �

Excellent score voor WaalBouwbedrijf Waal heeft haar eigen kantoor volledig gestript en opnieuw opgebouwd. De investering heeft zijn vruchten afgeworpen, want het kantoor is beloond met het certifi caat BREEAM-NL Excellent. Johan Krijgsman, directeur van Waal, vertelt er meer over.In eerste instantie was het voor Waal de bedoeling om het eigen kantoor zo te renoveren dat het BREEAM-NL Very Good, drie sterren, zou behalen. “Gaandeweg de werkzaamheden besloten we steeds meer te doen en stelden we onze doelstelling bij naar vier sterren; BREEAM-NL Excellent. In de eindfase hebben we nog een fl inke investering gedaan in het openbare gebied met onder andere ledverlichting, tuinaanleg, het herinrichten van parkeerplaatsen en het plaatsen van een fi etsenstalling met oplaadpunten voor elektrische fi etsen en extra PV-panelen.”

Voor- en nadelen transformatieVan het kantoorpand is alleen het casco bewaard gebleven met de bestaande kolommen, verder is het hele pand opnieuw opgebouwd. “De totale investering heeft zo’n € 2 miljoen gekost. Voor dat geld hadden we ook volledige nieuwbouw kunnen realiseren, maar het is een bewuste duurzame keuze van ons geweest om te gaan voor herontwikkeling van het bestaande gebouw.”

Bron: Vastgoedjournaal.nl �