Kerkelijke veroordeling van homoseksualiteit kan rekenen op aandacht van de media. Maar hoe zit het met kerken waar homo’s en lesbo’s wel degelijk welkom zijn? Het is de hoogste tijd dat deze kerken uit de kast komen en het beeld doorbreken dat kerken en homo-emancipatie tegenover elkaar staan. Deze gids biedt een helder overzicht: de kerkelijke gastvrijheid is gemeten aan de hand van de vraag in hoeverre paren van hetzelfde geslacht de mogelijkheid hebben om er te trouwen. Daarnaast geven interviews met bekende en onbekende Nederlanders een beeld van de rol die mensen in en rondom de kerk gespeeld hebben bij de emancipatie van homoseksuele mannen en vrouwen in ons land.

Coming Out Churches is samengesteld door Wielie Elhorst, voorzitter van het LKP – de landelijke koepelorganisatie

voor kerk en homoseksualiteit, en Tom Mikkers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap.

NUR 700; 747

www.uitgeverijmeinema.nl

789021 1431189

ISBN 978-9-0211431-1-8

DUTCH EDITION

COMING OUT CHURCHES

GIDS VOOR KERK & H

OMO DU

TCH EDITION

COMING OU

T CHU

RCH

ES

DUTCH EDITION

COMING OUT CHURCHES

titelpagCOCcoverDEFST.indd 1 14-09-2011 14:10:31

Gids voor kerk & homo

ComiNG oUT ChUrChes – dUTCh ediTioN Gids voor kerk en homosamengesteld door Wielie elhorst & Tom mikkers

Uitgeverij meinema, Zoetermeerwww.uitgeverijmeinema.nl

Boekverzorging: Pieter van schouwenburgillustratie omslag: Anastasia Taylor Lind. Uit de serie: Camilla and the

Devils Horsemen – titel onbekend – rechten: hollandse hoogte. Foto Gaypride 2011 - heilig bootje: LkP.

isBN 978 90 211 4311 8NUr 700; 747© 2011 Uitgeverij meinema, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaan-de schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 colofon

colofon

GIDS VOOR KERK & HOMO

Kerkelijke veroordeling van homoseksualiteit kan rekenen op aandacht van de media. Maar hoe zit het met kerken waar homo’s en lesbo’s wel degelijk welkom zijn? Het is de hoogste tijd dat deze kerken uit de kast komen en het beeld doorbreken dat kerken en homo-emancipatie tegenover elkaar staan. Deze gids biedt een helder overzicht: de kerkelijke gastvrijheid is gemeten aan de hand van de vraag in hoeverre paren van hetzelfde geslacht de mogelijkheid hebben om er te trouwen. Daarnaast geven interviews met bekende en onbekende Nederlanders een beeld van de rol die mensen in en rondom de kerk gespeeld hebben bij de emancipatie van homoseksuele mannen en vrouwen in ons land.

Coming Out Churches is samengesteld door Wielie Elhorst, voorzitter van het LKP – de landelijke koepelorganisatie

voor kerk en homoseksualiteit, en Tom Mikkers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap.

NUR 700; 747

www.uitgeverijmeinema.nl

789021 1431189

ISBN 978-9-0211431-1-8

DUTCH EDITION

COMING OUT CHURCHES

GIDS VOOR KERK & H

OMO DU

TCH EDITION

COMING OU

T CHU

RCH

ES

DUTCH EDITION

COMING OUT CHURCHES

COCcoverDEFST.indd 1 11-09-2011 10:30:17

3 coming out churches

Inhoud

iNLeidiNG 6

GeTroUWd iN de kerk mirea raaijmakers en Corine sloots 9door Wielie elhorst

GesChiedeNis Niet alleen hetero’s weten lief te hebben 14door david Bos

BAANBrekeNdAlje klamer 24door Wielie elhorst

heT kerkeLijk hUWeLijkZegening of inzegening 29 door Tjaard Barnard

de domiNeeruth Peetoom 33door Wielie elhorst

BAANBrekeNd NUruard Ganzevoort 37door Tom mikkers

GeTroUWd iN de kerk Bart van keulen en jochem stuiver 44door Wielie elhorst

BAANBrekeNdjan van kilsdonk 49door Tom mikkers

GesChiedeNisvreemde ogen dwingen.een interview met sytze de vries 52door Tom mikkers

inhoud4

heT kerkeLijk hUWeLijkLevensverbintenissen bij de remonstranten.een interview met Lideke in ’t veld, jan Willem Nieuwenhuijsen en Annekee stokvis 64door Tom mikkers

BAANBrekeNdjos Brink 73door Tom mikkers

de domiNeeAbeltje hoogenkamp 76door Wielie elhorst

BAANBrekeNd NUsara kroos 82door Tom mikkers

de PresesPeter verhoeff 85door Wielie elhorst

Gidsdoor Nico van de Perk en Tom mikkersopzet 89inleiding 90 Universeel huwelijk 94 in ieder geval de zegen 97 Lokale kerk kiest voor de zegen 99 Basisgemeenten 106 Nog in de kast 108

CheCkLisTWat neem je mee als je bij de dominee op ‘trouwgesprek’ gaat? 114

coming out churches 5

over Pride PhoTo AWArd

de foto’s op pagina 17, 42, 62, 80 en 92 zijn ter beschikking gesteld door Pride Photo Award. het zijn winnende foto’s van Pride Photo Award 2011. Pride Photo Award is een jaarlijkse internationale fotowedstrijd voor foto’s over seksuele en genderdiversiteit. het is een initiatief van het CoC Amsterdam, ihLiA (internationaal homo Lesbisch infor-matiecentrum en Archief) en stichting homo-monument. Ze werken samen met Foam Foto-museum Amsterdam en World Press Photo. het initiatief is voortgekomen uit een maat-schappelijk doel: het bevorderen van de ac-ceptatie van seksuele en genderdiversiteit door andere dan de stereotiepe vormen van seksualiteit en man/vrouwrollen zichtbaar en daarmee bespreekbaar te maken. Fotografie is daar bij uitstek een geschikt medium voor. Zowel in de documentaire als in de kunstfo-tografie zijn veel fotografen bezig om juist dat wat afwijkt van de gangbare vormen van seksualiteit en gender vast te leggen, of hun eigen definities daarvan te geven. Pride Photo Award wil een platform bieden voor profes-sionele fotografen die uit journalistieke en/of artistieke belangstelling seksuele en gender-diversiteit in beeld brengen en een overzicht bieden van de beste foto’s die daarvan het resultaat zijn.

Website: www.pridephotoaward.org

6 inleiding

erken koesteren de afkeer van homoseksualiteit. Weigerambtena-ren beroepen zich op christelijke

uitgangspunten. Christelijke scholen weren homoseksuele leerkrachten.

Toch zijn er ook kerken waar homo’s welkom zijn. Er zijn ook christenen die het vreselijk vinden dat kerken te boek staan als homofoob.

Deze gids gaat over deze kerken en over deze mensen. Alleen kerken waar homosek-suele mannen en lesbische vrouwen kunnen trouwen zijn ‘Coming Out Churches’. Ker-ken waar dat niet kan worden in deze gids niet genoemd. In een Michelingids worden toch ook geen restaurants vermeld waar je niet moet komen?

in welke kerken kunnen homo’s trouwen? Lastige vraag. Een aantal kerken heeft de mo-gelijkheid van het zegenen van homoseksu-ele relaties ingesteld, maar spreekt (volgens de regels van die kerk) niet van een kerkelijk huwelijk. Dit is ondermeer het geval bij de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De Protestantse Kerk in Nederland heeft de mo-gelijkheid aan plaatselijke gemeenten gege-ven om homo-relaties al dan niet te zegenen. Maar een overzicht van de gemeenten waar homo’s kunnen trouwen ontbreekt.

Speciaal voor deze gids is onderzoek ge-daan in de Protestantse Kerk in Nederland. Er is een lijst ontstaan van meer dan honderd gemeenten, maar deze lijst is niet compleet. Sommige gemeenten trouwen wel homo’s, maar zagen een vermelding niet zitten. Daar-naast was het onmogelijk om álle gemeenten te benaderen.

Wielie elhorst

(1969) is senior-

medewerker bij joP,

jeugd-organisatie

van de Protestantse

kerk in Nederland

en ook als predikant

in algemene dienst

aan deze organisatie

verbonden. in

zijn vrije tijd is

Wielie sinds 2002

bestuurslid van de

stichting Landelijk

koördinatiePunt

groepen kerk en

homoseksualiteit

(LkP). sinds enige

jaren is hij voorzitter

van het LkP.

7

Een droge opsomming van kerken is onvol-doende om recht te doen aan de mensen die zich in kerken sterk maken voor homoseksu-elen. Daarom staan er interviews in deze gids. Deze geven een beeld van de thematiek kerk, homoseksualiteit en huwelijk in de afgelopen decennia.

de insteek van deze gids is positief. We willen vooral de nadruk leggen op wat wél mo-gelijk is. De geschiedenis leert dat de weg naar volledige gelijkwaardigheid van homo’s en he-tero’s soms ook via tus-senstappen verliep. Ker-ken die een relatie van homo’s zegenen, stellen het ritueel ook niet altijd gelijk aan het huwelijk van man en vrouw. Voor het gemak spreken we in deze gids in alle gevallen over ‘trouwen’. Het verschil tussen ‘zegenen’ en ‘inzegenen’ zal in deze gids dui-delijk worden. De samenstellers van deze gids zijn werkzaam in de kerk. Wielie Elhorst is behalve voorzitter van het Landelijk KoördinatiePunt groepen kerk en homoseksualiteit (LKP) ook werk-zaam voor de landelijke jeugdorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland (JOP). Tom Mikkers is algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap. Dit jaar is het overigens vijfentwintig jaar geleden dat de re-monstranten als eersten het huwelijk openden voor paren van hetzelfde geslacht.

we hopen dat duidelijk wordt dat kerken een bijdrage hebben geleverd aan

InleIdIng

Kerken die relaties van homo’s

zegenen, stellen het ritueel

niet altijd gelijk aan het

huwelijk van man en vrouw

coming out churches

8

de emancipatie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Het is te gemakkelijk om te beweren dat in kerken alleen maar de afkeer van homoseksualiteit van argumenten wordt voorzien. Niet zelden waren het de christelijke ouders van homoseksuele kinde-ren, dappere pastores die zelfstandig hun weg gingen, en kleine kerkgenootschappen die een bijdrage leverden aan een gelijkwaardige benadering van homoseksuele relaties in ker-ken. Hulde aan hen.

De gids Coming Out Churches heeft als on-derschrift ‘Dutch Edition’. Daar is een reden voor. De thematiek van deze gids is niet ty-pisch Nederlands. De kerkelijke veroordeling van homoseksualiteit is wereldwijd gezien eerder regel dan uitzondering. Het is onze wens dat de gedachte achter deze gids ook kerken in het buitenland inspireert om krach-ten te bundelen. Voor een volledige acceptatie van homoseksualiteit is het belangrijk dat dui-delijk wordt waar de deuren openstaan.

Bij deze gids verschijnen ook stickers. Zo-als een restaurant via stickers op de voordeur vaak communiceert dat de gastvrijheid en het eten subliem zijn, zo hopen wij dat kerken ervoor uitkomen dat de eretitel Coming Out Church bij hen hoort. ♥

Wielie Elhorst en Tom Mikkers

inleiding

tom mikkers

(1969) is algemeen

secretaris van de

remonstrantse

Broederschap. hij

was initiator van

verschillende kerke-

lijke projecten zoals

de glossy Arminius,

de songfestivalkerk-

dienst ‘hallelujah

europe’ en de lied-

bundel LICHT (nieuwe

teksten voor 100 oude

kerkliederen door

Coot van doesburgh,

met gelijknamige cd

van karin Bloemen).

in 2011 was hij de

drijvende kracht ach-

ter de Nacht van de

Theologie in de her-

mitage Amsterdam. in

2011 ontving hij de

spaanprijs, een twee-

jaarlijkse mediaprijs

uitgeloofd voor chris-

telijke communicatie

in brede zin.

9 coming out churches

getrouwd In de kerk

mirea raaijmakers en Corine slootsAls mirea (1974) en Corine (1972) elkaar in 1999 ontmoeten bij een praatgroep van het CoC in Amsterdam, is het eigenlijk gelijk duidelijk: ze vinden elkaar meer dan gemiddeld interessant. Corine: ‘het was ons allebei te doen om ons eigen acceptatieproces en niet meer.’ maar de liefde gaat gewoon haar eigen gang. op 24 juni 2005 trouwen mirea raaijmakers en Corine sloots in Amsterdam, op het stadhuis én in de kerk. en in 2010 komt hun dochtertje rivka hen op hun gezamenlijke weg vergezellen.

een mooi levenmirea en corine zijn Amsterdammers, maar niet van geboorte. Mirea komt uit een van oudsher rooms-katholiek maar niet-ker-kelijk betrokken gezin in Groningen. Corine is gelovig opgevoed in een protestants huis-houden in Maassluis. Inmiddels zijn beide vrouwen samen gesetteld in Buitenveldert en hebben zij allebei een goede baan: Mirea werkt als toezichthouder op het gebied van gedrag- en organisatiecultuur voor De Ne-derlandsche Bank en Corine is luchtmacht-predikante. Corine put zich verder uit in ‘een beetje buiten zijn’ en in sport. En Mirea is in haar vrije tijd gevallen voor de stem van ope-razangeres Eva Maria Westbroek. Samen voe-den zij dochter Rivka op. Een mooi leven.

‘in de kerk heb je

gelegenheid om

je geloof en liefde

intenser te delen met

anderen.’

10 getrouwd in de kerk

geloof en kerkin hun leven spelen geloof en kerk ook een rol van betekenis. Corine kan zich haar leven niet voorstellen zonder geloof. ‘Het geloof is een evident onderdeel van mijn leven. De kerk ook. Die is daar waar mensen samen-komen met God en met elkaar.’ Voor Mirea

heeft het christelijk geloof in het bijzonder betekenis gekregen toen Corine in haar leven kwam. Toen ze nog in Groningen studeerde, raakte ze geïnteresseerd in verschillende vormen van zingeving. Later in haar

werk als loopbaanpsychologe kon zij ook niet heen om vragen van bestaan en zingeving. Corine nodigde de praatgroep van het COC (waar zij en Mirea bij zaten) vrolijk uit om

Samen voeden zij

dochter Rivka op

voor mirea heeft het

christelijk geloof in

het bijzonder beteke-

nis gekregen toen

Corine in haar leven

kwam.

coming out churches 11

getrouwd In de kerk

een keer mee te gaan naar de maandelijkse Evangelische Roze Vieringen in de Keizers-grachtkerk in Amsterdam. Dat was Mirea’s eerste echte kennismaking met het christelijk geloof. Mirea: ‘Toen ik later meer betrokken raakte, merkte ik dat ik vaak over deze dingen had nagedacht. Gevoelens en overtuigingen vielen op hun plaats.’

we hebben dit nooit niet gewildwaarom zij ervoor kozen om in de kerk ook een zegen te vragen over hun weg samen? Corine en Mirea kijken alsof ze deze vraag voor het eerst moeten beantwoorden. Voor beide vrouwen was dit de weg die ze wilden gaan. Het was niet in hen opgekomen dit niet te doen. ‘We hebben dit nooit niet gewild.

Corine: ‘het geloof is

een evident onderdeel

van mijn leven. de

kerk ook. die is daar

waar mensen samen-

komen met God en

met elkaar.’

FoTo

’s:

ANNeW

ieke

vro

om

12 getrouwd in de kerk

Voor ons was de viering in de kerk ook het allerbelangrijkste. Het moest ook vooral een gewone viering zijn in onze eigen wijkge-meente, voor iedereen: voor onze vrienden, familie en collega’s én voor de mensen die gewoon op zondag in de kerk komen.’ Die kerk was de Muiderkerk in Amsterdam en dominee Julia van Rijn zegende het huwe-lijk van Corine en Mirea. De kerk zat vol en de gemeente was inderdaad aanwezig. Al-les verliep zoals normaal, hoewel... met Tom Löwenthal – componist van tal van liederen van Huub Oosterhuis – achter de piano kun je dat natuurlijk eigenlijk niet zeggen. Co-rine en Mirea waren in het bijzonder blij met de grote betrokkenheid van de gemeente bij de dienst. Veel mensen deden mee en had-den een aandeel in de dienst. De reacties na afloop waren positief. De gemeente was blij er gewoon bij te zijn geweest, maar ook veel minder kerkelijke vrienden en bekenden had-den het gevoel er in de dienst helemaal bij te horen. En na de dienst ging het feest gewoon door, ook in de kerk.

kijk naar het gewone levencorine en mirea hebben het idee dat de kerken in Amsterdam al lang klaar waren

dominee julia van rijn

zegende het huwelijk

van Corine en mirea.