COLLOQUIUM DIRECTIES HOUFFALIZE · extatisch onstuimig voldaan futloos onthutst vredig geamuseerd...
Transcript of COLLOQUIUM DIRECTIES HOUFFALIZE · extatisch onstuimig voldaan futloos onthutst vredig geamuseerd...
COLLOQUIUM DIRECTIES HOUFFALIZE
van woensdag 22 tot vrijdag 24 november 2017
Luisteren en spreken vanuit het hart
VERBINDENDE EN GEWELDLOZE
COMMUNICATIE (naar het model van Marshall B. Rosenberg)
Uit het leerplan ZILL:
Omgaan met gevoelens en behoeften (SEgb)
Oplossingsgericht omgaan met conflictsituaties (SErv5)
Inlevingsvermogen (SEiv)
Hedwig Berghmans
inspecteur-adviseur coördinator r.k.g.
http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
2
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
EEN GROTERE WOORDENSCHAT VOOR GEVOELENS
ademloos geschrokken smartelijk
angstig gespannen somber bang gevoelig sprankelend
bedroefd glorieus stil bedrukt jolig teder
behaaglijk kalm tevreden beverig levendig treurig
bevreesd koel triest bevredigd koud trots
bezield kwaad uitgelaten blij melancholiek uitgeput boos miserabel verbaasd
bruisend moe verbijsterd chagrijnig moedeloos verbluft
dankbaar nieuwsgierig verdrietig dolblij nerveus verrukt
doodsbang onbehaaglijk vurig eenzaam ongeduldig vervuld energiek opgelucht verward
erkentelijk ongelukkig verwonderd extatisch onstuimig voldaan
futloos onthutst vredig geamuseerd ontroerd vreugdevol
geagiteerd ontspannen warm gefrustreerd ontsteld wanhopig
geïntrigeerd ontzet weemoedig geïrriteerd onzeker zelfvoldaan
gekwetst opgetogen zacht gelukkig opgewekt zachtmoedig
gelukzalig overstuur zalig geprikkeld overweldigd zenuwachtig
geraakt perplex slaperig geschokt paniekerig
3
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
Lijst gevoelens als onze behoeften vervuld zijn Ik voel me… Ik ben…
behaaglijk betrokken bevredigd
blij bruisend dankbaar dolblij energiek enthousiast erkentelijk geamuseerd
geboeid gefascineerd geïnspireerd geïntrigeerd geïnteresseerd gepassioneerd gelukkig gelukzalig
geprikkeld
geraakt
gestimuleerd
gesterkt
hartelijk
hoopvol
jolig
kalm
levendig
liefdevol
mededogend
nieuwsgierig
onbezorgd
onder de indruk
ondeugend
onstuimig
ontroerd
ontspannen
opgelucht
opgetogen
opgewekt
optimistisch
sprankelend
stralend
stil
teder
tevreden
trots
uitbundig
uitgelaten
uitgerust
vastberaden
verbluft
verbonden
verlangend
verliefd
vernieuwd
verrast
verrukt
vervuld
verwachtingsvol
verwonderd
voldaan
vol vertrouwen
(vertrouwvol)
vredig
vreugdevol
vrij
vrolijk
vurig
warm
zacht
zalig
zeker
zorgeloos
Lijst gevoelens als onze behoeften niet vervuld zijn Ik voel me… Ik ben…
aarzelend afgemat afkerig afwezig alleen angstig apathisch
bang bedroefd bedrukt berouwvol beschaamd beverig bevreesd boos chagrijnig
depressief doodsbang eenzaam ellendig fragiel futloos
geagiteerd gealarmeerd
gefrustreerd geïrriteerd gekwetst gelaten
geschokt geschrokken gespannen hulpeloos koel koud koppig
kwaad leeg lusteloos melancholiek miserabel moe moedeloos nerveus nostalgisch
niet betrokken onbehaaglijk ongeduldig ongelukkig ongerust ontevreden onthutst ontmoedigd
ontredderd ontsteld onverschillig onzeker
ontzet op mijn hoede overstuur paniekerig perplex razend sceptisch
schuldig slaperig smartelijk somber stil teleurgesteld terneergeslagen
treurig
triest
uitgeblust
uitgeput
zenuwachtig
verbaasd verbijsterd
verbitterd verbolgen verbouwereerd verdrietig verlegen
verloren verslagen vervreemd
verward
wanhopig
weemoedig
weigerachtig
4
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
LIJST BASISBEHOEFTEN WAT HEB IK NODIG?
We kunnen behoeften hebben op verschillende niveaus van het menselijk bestaan.
Fysiek Emotioneel Spel
Aanraking Acceptatie (aanvaarding) Humor
Bescherming Delen Plezier
Beschutting Erkenning Spelen
Beweging Geruststelling
Licht Mededogen
Lucht Nabijheid
Ruimte Ondersteuning
Rust Respect
Seksuele expressie Tederheid
Voedsel Veiligheid
Water Verbinding
Vertrouwen
Warmte
Zorg
Eigenheid Spirituele verbondenheid
Authenticiteit (echtheid) Beschouwing
Autonomie (zelfstandigheid) Betekenis
Creativiteit (scheppingsvermogen) Eenheid
Integriteit (onschendbaarheid) Harmonie
Zelfexpressie Heelheid
Helderheid
Inspiratie
Leren/groeien
Ordening
Schoonheid
Vervulling
(innerlijke) Vrede
Vieren van het leven
Vieren van verlies (rouw)
5
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
Alfabetische lijst met behoeften Ik heb behoefte aan… / Ik heb …. nodig
aandacht
aanraking
aanvaarding
aanwezigheid
acceptatie
affectie
afstand nemen
alleen zijn
authenticiteit
autonomie
begrip
bescherming
beschouwing
beschutting
betekenis
beweging
bewustzijn
bijdragen aan welzijn
comfort
communicatie
creativiteit
daadkracht
deel uitmaken van geheel
delen
doeltreffendheid
dromen
drinken
eenheid
eenvoud
eerlijkheid
echtheid
efficiëntie
empathie
emotionele veiligheid
eigen plek
eigen waarden bepalen
erkenning
erbij horen
fantaseren
gelijkwaardigheid
gemeenschap
genegenheid
gezelschap
gezien worden
geruststelling
goedheid
groei/evolutie
harmonie
heelheid
helderheid
humor
hoop
innerlijke rust
inspiratie
integriteit
intimiteit
keuzevrijheid
leren/groeien
lachen
liefde
licht
loslaten
lucht
luisterend oor
mededogen
nabijheid
nederigheid
ondersteuning
ontdekken
ontspanning
ontladen
openheid
orde
ordening
participatie
plezier
rechtvaardigheid
respect
rituelen
rouwen
ruimte
rust
samenwerking
samenzijn
schoonheid
seksuele expressie
sereniteit
slaap
spelen
spiritualiteit
spirituele verbinding
spontaneïteit
stilte
structuur
tederheid
tijd
transparantie
troost
trouw
uitdaging
uitwisseling
van belang zijn
veiligheid
verbinding
verbondenheid
verdraagzaamheid
verscheidenheid
vertrouwen
vervulling
verzoening
vieren van het leven
vieren van verlies
voedsel
(innerlijke) vrede
vriendschap
vrijheid
waardering
warmte
water
wederkerigheid
wijsheid
zekerheid
zelfexpressie
zelfrespect
zingeving
zinvol bezig zijn
zorg
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
6
LUISTEREN EN SPREKEN VANUIT HET HART
VIER STAPPEN
Eerlijk uitdrukken hoe ik ben
zonder te beschuldigen of kritiek te geven
Vol mededogen ontvangen hoe jij bent
zonder een beschuldiging of kritiek te horen.
1. Waarnemen
Als ik (zie, hoor, ruik, proef, voel/tast…
Als jij (ziet, hoort, ruikt, proeft, voelt/tast… Soms weglaten bij het geven van mededogen
2. Gevoelens
Voel ik me ….
Voel jij je …?
3. Behoeften
… omdat ik …. nodig heb.
… omdat jij …. nodig hebt?
4. Verzoeken
Ben jij bereid om … ?
Zou je willen dat … ? Soms weglaten bij het geven
van mededogen
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
7
Dans “respect voor mezelf”
Luisteren naar mijn gevoelens en behoeften
ACTIE
Wat ik nu meteen ga doen.
VERZOEK
VRAAG die ik aan mezelf kan
stellen Klopt dit voor mij?
Hoe is dit voor mij? Ga ik … doen?
VERZOEK
VRAAG die ik aan iemand anders
kan stellen Hoe is dit voor jou ?
Is het voor jou mogelijk om…? Ben jij bereid om …?
VERZOEK
VRAAG die ik aan anderen kan
stellen Hoe is dit voor jullie ?
Is het voor jullie mogelijk om…? Zijn jullie bereid om …?
VERZOEK
BEHOEFTEN
IK VERTEL WAT IK NODIG HEB
Ik heb behoefte aan… Ik heb … nodig Ik wil graag …
GEVOELENS
IK VERTEL WAT IK VOEL
Ik voel me… ik ben …
WAARNEMING
IK VERTEL WAT ER GEBEURD IS
Wat heb ik gehoord, gezien …
JAKHALS
Ik vertel of luister naar wat spontaan in mij opkomt (oordelen, verwijten,…)
zonder mezelf schuldig te voelen
START
(hier twee voetstapjes tekenen)
Ik kijk naar de dansmat en
zet telkens 1 stap.
Ik kan ook altijd een stap
terugzetten…
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
8
Dans “Respect voor de ander”
Luisteren naar de gevoelens en behoeften van anderen Empathisch luisteren
VERZOEK Ik vraag:
Klopt dit voor jou? Hoe is dit voor jou?
Wat ga je doen? Wat zou je graag hebben dat ik
of iemand anders doe?
BEHOEFTEN Ik vraag:
Wat heb je nodig? Heb je … nodig?
Zou het kunnen dat je graag …
GEVOELENS Ik vraag:
Wat voel je? (Boosheid, verdriet,
angst …) Voel je je…?
WAARNEMING
Ik vraag: Wat is er gebeurd?
JAKHALS Ik luister naar wat spontaan
opkomt bij de ander (oordelen, verwijten,…)
zonder mezelf aangevallen te voelen
Begin hier…
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
9
Socio-emotionele ontwikkeling
Ik kan op een warme en communicatieve wijze in relatie treden met mezelf en met anderen.
De socio- emotionele ontwikkeling speelt in op de basisbehoefte van mensen tot
verbonden leven. Bij de kinderen in de basisschool streven we enerzijds een
ontwikkeling (een groei) in de breedte na: van ‘ik’ naar ‘jij’, van ‘jij’ naar ‘wij’ (en vice
versa), anderzijds van een groei in de diepte waarbij kinderen gaandeweg meer en
genuanceerder zicht krijgen op zichzelf, de andere en de anderen. De verwachte
leeruitkomst van dit ontwikkelveld is dat kinderen met zichzelf, met elkaar en met de hun
omringende mensen op een warme en communicatieve wijze in relatie kunnen treden.
Misschien klinkt het element ‘in relatie treden met zichzelf’ wat vreemd. Toch doet het er
toe. Door contact te maken met de eigen unieke binnenkant ontdekken kinderen wat in
henzelf leeft. Die bewustwording oriënteert hen in hun relaties met de anderen en de
buitenwereld.
Leeruitkomst
Ik kan op een warme en communicatieve wijze in relatie treden met mezelf en met
anderen.
Relationele vaardigheden
Ik wil en kan met anderen samenleven, samenwerken en communiceren.
Omgaan met gevoelens en behoeften
Ik kan omgaan met gevoelens en behoeften van mezelf en anderen.
Inlevingsvermogen
Ik kan me inleven in anderen, in andere standpunten en situaties.
Seksueel bewustzijn
Ik word me bewust van mijn seksuele ontwikkeling. Ik respecteer mijn seksuele identiteit en die van anderen.
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
10
Relationele vaardigheden
Ik wil en kan met anderen samenleven, samenwerken en communiceren.
Bij de ontwikkeling van relationele vaardigheden staan drie elementen centraal:
samenleven, samenwerken en communiceren. De schoolgemeenschap en het
schoolgebeuren bieden daartoe volop kansen. De verscheidenheid van mensen,
zoals die zich in elke school aandient, zien we als een te benutten rijkdom. Het
samen leven en leren op school daagt kinderen immers voortdurend uit tot
perspectiefwisseling en nodigt hen uit tot het opnemen van diverse sociale rollen. Dat
maakt de school tot het ideale oefenveld om, met respect voor de diversiteit, met
elkaar harmonieus samen te leven, te werken en te communiceren. Kinderen leren
hier de sociale wereld kennen en oefenen de interactie die leidt tot een verbindende
en opbouwende communicatie.
SErv5
Oplossingsgericht omgaan met conflictsituaties, in respect voor zichzelf en
de ander(en).
2.5 - 12
Via ervaringen en belevingen inzien dat gedragingen als mekaar pijn doen, beschuldigen,
veroordelen, vechten, iets stuk doen van een ander, pesten ... niet aangenaam zijn voor degene die
dit ondergaat en niet bijdragen tot een fijne sfeer in de groep
Gevoelens van boosheid (h)erkennen en aanvaarden bij zichzelf en anderen - verschillende
manieren ontdekken en toepassen om bij boosheid en agressie tot rust te komen - bij boosheid
vertellen wat er gebeurd is, zonder de ander te beschuldigen of te verwijten - luisteren naar het
verhaal van de andere en aanvaarden dat dit verhaal anders kan klinken dan het eigen verhaal -
eventuele misvattingen en verkeerd begrepen situaties bijsturen
Beroep doen op een derde wanneer een conflict uit de hand loopt of escaleert tot een pestsituatie -
met behulp van een volwassene de reden van eigen boosheid ontdekken en verwoorden wat men
nodig heeft om weer tot rust te komen - luisteren naar wat de andere nodig heeft - met behulp van
een volwassene verschillende strategieën (mogelijkheden) ontdekken om tegemoet te komen aan
eigen behoeften en deze van de andere
In staat zijn een conflictsituatie op te lossen zonder de aanwezigheid van een volwassene - kiezen
voor geweldloze oplossingen voor conflicten
6 - 12
Inzien dat elk kind/volwassene een conflict beleeft vanuit zijn eigen ervaring en beleving en
bereid zijn te luisteren naar elkaars ervaring - bereid zijn om eigen boosheid te uiten op een
manier die niet schadelijk is voor zichzelf of anderen - boosheid duiden als een positieve emotie
die zegt dat men verandering wil en onderscheiden van agressie waarbij het gaat om gedrag dat
schade berokkent
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
11
Bereid zijn met mekaar in interactie te gaan op basis van gelijkwaardigheid en niet in de positie
van ‘meerdere’ of ‘mindere’ - het onderscheid kunnen maken tussen wat men waarneemt en de
oordelen die men uitspreekt - ontdekken dat er een verschil is tussen een feit, een mening, een
oordeel en een vooroordeel - inzien dat oordelen de communicatie vaak verbreken omdat de ander
zich aangevallen voelt terwijl objectieve waarnemingen de communicatie open houden
Eigen gevoelens bij een conflict uitdrukken - empathisch luisteren naar de andere zonder zichzelf
schuldig te voelen - eigen behoeften bij het conflict uitdrukken en ook luisteren naar de behoeften
van de ander(en) - zoeken naar mogelijkheden om tegemoet te komen aan de behoeften van alle
betrokkenen - zelf een concreet verzoek doen aan de ander of vragen wat de ander nodig heeft om
zich opnieuw goed te voelen
8 - 12
Gepast omgaan met een meningsverschil - een verschil van mening kunnen aanvaarden -
aanvoelen en benoemen dat een meningsverschil niet tot ruzie hoeft te leiden - bereid zijn
eventuele ruzies en conflicten op te lossen
Bij ruzie en conflicten uitdrukken wat voor hen belangrijk is zonder te beschuldigen of te
verwijten - luisteren naar de beleving van de ander(en) - oog hebben voor oorzaak en gevolg
Uitdrukken wat er in hen leeft in geval van een conflict en daarbij:
waarnemen: zo objectief mogelijk vertellen wat er gebeurd is
gevoelens en behoeften uitdrukken
mogelijkheden tot oplossing formuleren: overwegen wat men zelf wil doen en wat men
aan de ander wil vragen om aan de behoeften te voldoen
Aandacht hebben voor wat er bij de ander leeft in geval van een conflict en daarbij:
waarnemen: luisteren of informeren naar het verhaal van de ander
luisteren naar de gevoelens en behoeften van de ander
samen mogelijkheden tot oplossing formuleren: overwegen wat men zelf wil doen en wat
men aan de ander wil vragen om aan de behoeften te voldoen
10 - 12
Met leeftijdsgenoten onderhandelen over de oplossing van een conflict - kunnen optreden als
bemiddelaar bij conflicten in de klas, de school - luisteren naar de verschillende partijen:
waarnemen: luisteren of informeren naar het verhaal van de verschillende partijen
luisteren naar de gevoelens en behoeften van de verschillende partijen
de verschillende partijen uitnodigen om uit te drukken wat zij van de ander gehoord
hebben (hun ervaringen, gevoelens en behoeften) en bij elkaar nagaan in welke mate de
toelichting klopt met de eigen beleving
Samen mogelijkheden tot oplossing bedenken
Inschatten wanneer het wel of niet aangewezen is om in een conflict tussenbeide te komen -
overwegen op welke wijze dat het best kan gebeuren en daarbij rekening houden met de gekozen
sociale rol en eigen behoeften zoals behoefte aan veiligheid, bescherming en ondersteuning
nagaan in welke mate de interactie het gewenste effect heeft
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
12
Omgaan met gevoelens en behoeften
Ik kan omgaan met gevoelens en behoeften van mezelf en anderen.
Gevoelens en behoeften zijn inherent met elkaar verbonden. De mate waarin aan
behoeften is voldaan bepaalt namelijk in sterke mate die gevoelens. In Zin in leren! Zin in
leven! willen we dat kinderen zich bewust worden van die behoeften en gevoelens, dat
ze die aanvaarden en durven uiten. Bovendien willen we samen met hen onderzoeken
op welke manier ze er, in respect voor de anderen en op een verantwoorde manier, mee
kunnen omgaan.
SEgb1
Gevoelens en behoeften bij zichzelf en anderen beleven, aanvaarden,
herkennen en in taal uitdrukken
2.5 - 12
De basisemoties ontdekken in de eigen lichaamsexpressie en lichaamshouding en deze op een
eenvoudige wijze uitdrukken - lichaamstaal die emoties uitdrukt herkennen bij zichzelf en de
ander - taal geven aan (de gradatie) van deze emoties
De basisgevoelens: blij, bang, boos en verdrietig beleven, bij zichzelf en anderen (h)erkennen en
benoemen - aanvoelen hoe gevoelens elkaar kunnen opvolgen onder invloed van veranderende
omstandigheden - ervaren hoe eenzelfde situatie verschillende gevoelens kan oproepen - de
behoeften achter emoties en gevoelens herkennen en benoemen
In dialoog met een vertrouwde volwassene, in een eenvoudige taal beschrijven hoe men bepaalde
situaties beleeft en hoe men zich daarbij voelt
De eigen fysieke, emotionele, sociale en spirituele basisbehoeften ontdekken
4 - 12
Zich bewust worden van de eigen kwetsbaarheid en die van de ander - begrijpen dat al dan niet
voldane behoeften aan de basis liggen van gevoelens
6 - 12
Nuances van de vier basisgevoelens bij zichzelf en anderen waarnemen en benoemen - bewust
omgaan met gevoelens en behoeften en deze voor anderen begrijpelijk uiten - in een niet conflict-
geladen situatie eigen indrukken, gevoelens, verlangens en waarderingen spontaan uitdrukken
Nadenken over de oorzaak van die gevoelens - gedragsuitingen van zichzelf en anderen verbinden
met gevoelens - concreet beschrijven wat men bij zichzelf en anderen waarneemt - zich bewust
zijn van ervaringen waarbij meerdere gevoelens en behoeften in het geding zijn - kunnen omgaan
met wisselende stemmingen van zichzelf en anderen
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
13
Met voorbeelden uit de eigen leefwereld illustreren dat gedrag en gevoelens situatiegebonden zijn
8 - 12
Inzicht krijgen in complexere gevoelens zoals verliefdheid, verwarring, gespannenheid,
eenzaamheid, schuld, schaamte, jaloersheid …
10 - 12
Zoeken hoe eigen en andermans behoeften op middellange termijn kunnen ingelost worden - voor
zichzelf bepalen welke behoeften op een bepaald ogenblik het belangrijkste zijn
Aanvaarden dat eigen en andermans behoeften niet altijd (meteen) kunnen ingelost worden -
zichzelf toelaten om te rouwen wanneer bepaalde behoeften niet kunnen ingelost worden en dit
ook bij anderen respecteren
Bewust omgaan met gevoelens die voortkomen uit fysieke veranderingen
SEgb2
Bewust omgaan met gevoelens en behoeften en deze binnen aanvaardbare grenzen
uiten. Zelfbeheersing ontwikkelen
2.5 - 12
Verschillende manieren ontdekken om op een respectvolle wijze om te gaan met eigen gevoelens
en behoeften
Behoeften en gevoelens bij zichzelf bewust ervaren - bij eigen belevingen of verhalen vertellen
waarom iemand zich blij, bang, boos of verdrietig voelde - vaststellen hoe gevoelens een impact
hebben op het lichaam en daar op een zorgzame manier mee omgaan
Gepaste interne regulatie van gedrag
4 - 12
Kunnen wachten, een activiteit opschorten, bevrediging uitstellen - verleidelijk, maar verboden of
ongepast gedrag onderdrukken - emoties en gedragingen onder controle kunnen houden
Ervaren hoe eenzelfde situatie verschillende gevoelens en reacties kan uitlokken - met die
verscheidenheid respectvol omgaan
Een onderscheid kunnen maken tussen wat men waarneemt (wat men objectief ziet, hoort, voelt,
ruikt ...) en wat men er van vindt (oordeel)
8 - 12
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
14
Aangepast aan een situatie inschatten en beslissen op welke wijze men al dan niet uitdrukking
geeft aan gevoelens en behoeften - beschrijven hoe men op een sociaal aanvaarde manier met
gedrag en emoties omgaat
SEgb3
Zoeken naar mogelijkheden om, in respect voor zichzelf en de ander, aan eigen behoeften en die van anderen tegemoet te komen
2.5 - 12
Opkomen voor eigen behoeften - afwegen in welke mate de eigen behoeften die van anderen
respecteren of geweld aan doen - in respect voor zichzelf en anderen handelen
Meerdere oplossingen bedenken om in een bepaalde situatie aan eigen behoeften en die van
anderen tegemoet te komen
Wensen op een concrete wijze uiten - verzoeken en eisen van elkaar onderscheiden - ‘neen’ van
anderen kunnen aanvaarden en daar gepast mee omgaa
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
15
Inlevingsvermogen
Ik kan me inleven in anderen, in andere standpunten en situaties.
Het is belangrijk dat kinderen de sociale wereld die hen omringt begrijpen. Dat houdt in
dat ze betekenis kunnen geven aan de communicatie en het gedrag van anderen en
veronderstelt een groot inlevingsvermogen. In het ontwikkelthema inlevingsvermogen
versterken we het empathisch inlevingsvermogen van kinderen. We leren ze om het
gedrag van anderen, hun standpunten en situaties vanuit het perspectief van die
anderen en vanuit de context waarin die anderen zich tonen te begrijpen.
We nodigen de kinderen uit om in de schoenen van iemand anders te gaan staan. Dat
leidt tot een bewustwording van en respect voor andere standpunten en tot een gepast
inspelen op elkaar.
SEiv1
Zich empathisch inleven in anderen, andere standpunten en situaties, zonder de eigen identiteit te verliezen
2.5 - 12
Zich inleven in anderen in situaties die dicht bij de eigen belevingswereld liggen - ervaren hoe
men eenzelfde situatie op dezelfde wijze of anders kan beleven en er verschillend op kan reageren
4 - 12
Ervaren hoe eenzelfde situatie verschillende gevoelens en gedachten kan oproepen - zich
verplaatsen in het standpunt van een ander - meeleven met een ander - zich inleven in de ander
Ervaren en benoemen hoe eigen handelen gevolgen kan hebben voor anderen
Zich voorstellen wat de ander ziet, hoort, (aan)voelt , ruikt, proeft
6 - 12
Zich inleven in de gedachten en gevoelens van anderen - ervaren en inzien hoe anderen handelen
vanuit eigen motieven en verwachtingen - een emotionele reden kunnen achterhalen voor iemands
gedrag
Zich voorstellen en beschrijven wat een ander waarneemt vanuit een andere positie
8 - 12
Belangstelling tonen voor anderen, hun standpunten en voor andere situaties - oprechte
empathie tonen
Hedwig Berghmans - http://www.luisteren-en-spreken-vanuit-het-hart.com/
16
Gebeurtenissen, contexten en personen vanuit verschillende perspectieven bekijken - in iemand
anders’ schoenen stappen en zich inleven in diens gedachten, gevoelens, behoeften, standpunten
en gedrag
10 - 12
Rekening houden met andere standpunten en daarbij meer dan één perspectief in rekening nemen
- empathie ontwikkelen voor anderen dichtbij en veraf - in het eigen gedrag rekening houden met
de gevoelens en de behoeften van anderen zonder zichzelf te verliezen
In de schoenen van iemand anders gaan staan en zo diens situatie en context juist inschatten
SEiv2
De eigenheid en grenzen van anderen respecteren
2.5 - 12
Onbevangen en respectvol omgaan met elkaar - wanneer iemand zijn grenzen aangeeft, deze
respecteren
6 - 12
In het eigen gedrag rekening houden met de gedachten, gevoelens, behoeften, standpunten en
gedrag van anderen - daar respectvol mee omgaan - eigen gedrag afstemmen op de bedoelingen
van anderen - zich verplaatsen in de gedachtegang, gevoelens en behoeften van andere kinderen
Aanvoelen wat voor iemand gevoelig ligt of belangrijk is en daar spontaan rekening mee houden
SEiv3
In het eigen gedrag rekening houden met de gevoelens en de behoeften
van anderen zonder zichzelf te verliezen