14 oktober 2011

Externe veiligheid en ruimtelijke

ordening

drs. R.J.M. (Reinoud) Scheres

Minor Fysieke Veiligheid

Saxion, Academie Bestuur & Recht

4 oktober 2011

24 oktober 2011

Inhoud• externe veiligheid, wat is dat ook alweer?

• essentie van externe veiligheid

• basisprincipes externe veiligheid

• plaatsgebonden risico en groepsrisico

• maatregelen voor externe veiligheid

• ruimtelijke ordening en externe veiligheid

• logisch verstand? – aan de slag! - cases

• de verantwoording van het groepsrisico

• uitgelicht: de veiligheidsregio

• is het nou echt zo moeilijk? - cases

• externe veiligheid en het sociale dilemma

• een ramp: geïllustreerd

34 oktober 2011

Witteveen+Bos

• Nederlands ingenieursbureau sinds 1946

• eerste project (1946) van ir. Bos en ir. Witteveen:

Prins Bernhardsluis Deventer

• circa 900 medewerkers

• integrale projectaanpak - multidisciplinair

• onafhankelijke adviseurs

• duurzame relaties

• participatiestructuur - betrokkenheid

• organische groei

44 oktober 2011

Vestigingen Nederland

• Deventer

• Almere

• Amsterdam

• Breda

• Den Haag

• Heerenveen

• Maastricht

• Rotterdam

54 oktober 2011

Vestigingen buitenland

• België• Indonesië

• Kazachstan (3x)

• Letland• Rusland

• Vietnam

64 oktober 2011

• milieu, klimaat en industrie

• havens en waterbouw• infrastructuur en bouw

• ruimte en mobiliteit• stedelijke ontwikkeling

• water

Werkterreinen

74 oktober 2011

Veiligheid

• industriële veiligheid & process safety

• externe veiligheid

• fire safety engineering

• bouwveiligheid & ondergronds bouwen

• waterveiligheid

• constructieveiligheid

• etc.

84 oktober 2011

Externe veiligheid – wat is dat ook alweer?

• gevaarlijke stoffen

• omgeving van risicobron

• kansen en gevolgen

• dodelijke slachtoffers

• rampbestrijding ~ gewonden

94 oktober 2011

De essentie van externe veiligheid

• voorkomen van rampen

• afspraken maken / draagvlak

• compromissen sluiten

• verantwoordelijkheid nemen

• optimaal veiligheidsniveau

• ontwikkelmogelijkheden

104 oktober 2011

Basisprincipes externe veiligheid

• Risicobron

• Risico-ontvanger

• Veilig ontwerpen

• Veilig ontwikkelen

• Veiligheid ordenen

114 oktober 2011

De ‘normen’

• plaatsgebonden risico

• groepsrisico

124 oktober 2011

Maatregelen externe veiligheid

• Bronmaatregelen

• Ruimtelijke maatregelen

• Overige maatregelen

134 oktober 2011

Bronmaatregelen

Inherente veiligheid / veilig ontwerpen en gebruiken

• risicoreductie bij de bron

• veilige(re) en kleine(re) opslag

• veiligheidsbeheersysteem en management

• instrueren, opleiden en oefenen

• veiligheidsbewustzijn

• …

144 oktober 2011

Ruimtelijke maatregelen

Groepsrisico-relevant invloedsgebied

Toename aantal aanwezige personen ininvloedsgebied bij gelijke personendichtheid per hectare

bron afbeeldingen: Geerts, R. en Heitink, J. (2009), Dat vermaledijde invloedsgebied, AVIV.

154 oktober 2011

Overige maatregelen

• bouwkundig

• organisatorisch

• communicatief

• …

Effectiviteit maatregelen

Wanneer je je moet richten op andere

maatregelen dan ruimtelijk om EV (het

groepsrisico) te beheersen, ben je te

laat in het proces en is de essentie van

het beheersen van het groepsrisico niet

goed begrepen.

Eerst moet de basis in orde zijn, pas

dan heeft het zin je te richten tot de

overige onderdelen.

164 oktober 2011

(Goede) ruimtelijke ordening

• Wat is (goede) ruimtelijke ordening?

• Welke invloed heeft de ruimtelijke ordening op externe veiligheid en vice versa?

174 oktober 2011

Wat is (goede) ruimtelijke ordening

Ruimtelijke ordening is het proces waarbij met een groot aantal spelregels de ruimte planmatig wordt benut en ingericht.

Daarbij wordt rekening gehouden met individuele en gemeenschappelijke belangen.

Kortweg: het zo goed mogelijk aan elkaar aanpassen van samenleving en ruimte.

wat waar en waarom daarMet andere woorden, er moet altijd een antwoord zijn op de vragen “Wat waar en waarom daar”. Dit antwoord moet te vinden zijn in de toelichting bij een ruimtelijk plan zoals het bestemmingsplan.

184 oktober 2011

Invloed RO – EV - 1

• De hoogte van het groepsrisico wordt mede veroorzaakt door de ruimtelijke situatie rond de risicobron. Wanneer er veel personen dichtbij de risicobron zijn gesitueerd is het groepsrisico hoger dan wanneer die personen verder van de risicobron zijn.

• Wanneer het plaatsgebonden risico kleiner wordt (en de risicobron veiliger) kan het groepsrisico door toename van het aantal personen (realiseren van een woonwijk) toenemen. De ruimtelijke ordening heeft veel invloed op (de hoogte van) het groepsrisico.

194 oktober 2011

Invloed RO – EV - 2

Er bestaat ook nog zoiets als logisch verstand.

Dat zegt dat kwetsbare objecten (zoals woningen) niet dichtbij de risicobron moeten worden bestemd. Er moet dus een soort buffer tussen de risicobron en de ontvanger zijn.

Deze buffer is moeilijk te handhaven, omdat de ruimte schaars is en we geneigd zijn om de ruimte die we hebben het liefst zelf te claimen. En wie het eerst komt, wie het eerst maalt.

204 oktober 2011

Logisch verstand? – Aan de slag!

• Casus Tedeco, Deventer

• Casus T&D, Deventer

• Casus Bloemendalerpolder, Weesp

214 oktober 2011

Casus Tedeco

Vrijstellingsprocedure voor de bouw van een kantoorgebouw op het voormalig Tedeco terrein. In het kantoorgebouw is plek voor 1100 personen.

Nabij het plan bevinden zich drie risicobronnen.

1. Akzo Nobel polymer chemicals;

2. Gasunie;

3. hogedruk aardgastransportleiding.

224 oktober 2011

Tedeco

234 oktober 2011

Maatregelen voor externe veiligheid

Denk aan:

• bronmaatregelen

• ruimtelijke maatregelen

• maatregelen zelfredzaamheid

• maatregelen hulpverlening

• financiële maatregelen

• bouwkundige maatregelen

• organisatorische maatregelen

• …

244 oktober 2011

Casus T&D terrein

Ongeveer 240 nieuwe woningen, waarvan ongeveer een derde huur en twee derde koop. Daarvan moet minimaal 30% sociale woningbouw worden gerealiseerd.

Over het doorgaande spoor worden gevaarlijke stoffen vervoerd en op het emplacement worden treinen met gevaarlijke stoffen gerangeerd.

Dit betreffen treinen die op het emplacement van rijrichting veranderen, het zgn. 'kopmaken'.

254 oktober 2011

T&D terrein

264 oktober 2011

Casus Bloemendalerpolder

Een grote nieuwe ontwikkeling, bestaand gebied is niet bebouwd.

Verschillende EV-risico’s:

1. weg;

2. spoor;

3. buisleiding;

4. inrichtingen.

274 oktober 2011

Bloemendalerpolder

284 oktober 2011

De verantwoording van het

groepsrisico (Vgr)

• Wat is de verantwoording van het groepsrisico?

• Waarom een verantwoording groepsrisico?

294 oktober 2011

Wat is de Vgr?

Zijn de risico’s niet te groot? Staan ze nog wel in verhouding tot het maatschappelijk nut? Dergelijke vragen horen onderwerp te zijn van een bestuurlijk-politieke afweging.

De verantwoording van het groepsrisico is een politieke afweging die wordt genomen door het bestuur van het bevoegd gezag (meestal Burgemeester en Wethouders).

Het bevoegd gezag moet mede met informatie over de kans op een ramp van bepaalde omvang beargumenteren waarom dit ramprisico getolereerd kan worden (of niet). Daarnaast moet bij de argumentatie andere informatie worden betrokken.

304 oktober 2011

Waarom een Vgr?

Het groepsrisico is geen norm maar eenoriëntatiewaarde.

De oriëntatiewaarde is een ijkpunt.

De hoogte van het groepsrisico en de mate van veiligheid hebben geen direct verband.

314 oktober 2011

De Vgr is in essentie een

ruimtelijk vraagstuk

• Ruimtelijke ordening bepaalt aantal personen binnen invloedsgebied;

• Ruimtelijke ordening bepaalt functies binnen invloedsgebied;

• Ruimtelijke ordening bepaalt inrichting van ruimte en functies binnen invloedsgebied;

• Ruimtelijke ordening bepaalt afstand tussen risicobron en ontvanger;

• Ruimtelijke ordening bepaalt dus de hoogte van het groepsrisico.

324 oktober 2011

Verantwoording groepsrisico is

een proces• Geen momentopname: berekening en

opschrijven waarom acceptabel

• keuzes in verleden hebben invloed op hoogte van het groepsrisico

• hoogte van het groepsrisico heeft invloed op ruimtelijke inrichting

• Dus: onderling verband tussen ruimtelijke keuzes en hoogte groepsrisico

• Wanneer begint proces van het groepsrisico dan?

334 oktober 2011

Proces verantwoording GR

T1 T2

TE

bestaande speelveld van

ruimtelijke opties en

mogelijkheden

gevormd door structuurvisies,

beleidsvisie EV, gegroeide

infrastructuur,

bestemmingen,

e.d.

T3 Tn

veranderde speelveld van ruimtelijke

opties en mogelijkheden

door een concreet ruimtelijke besluit.

momenten van afwegingen die

ingrijpen op het groepsrisico daarom

belangrijk voor verantwoording

de verantwoording groepsrisico als proces resulterend in een besluit

stadium II

de uitgangssituatie voor de

verantwoording

groepsrisico

de veranderde situatie GR

waarvan formeel

verantwoording wordt

afgelegd o.b.v. stadia I & II

de veranderde situatie vormt weer het nieuwe speelveld voor volgende

ruimtelijke veranderingen

stadium I stadium III

T0

(o.a. ontwerpfase)

(vaststellingsfase)(programmafase)

344 oktober 2011

Regievoering proces Vgr

• Vgr is in essentie ruimtelijk vraagstuk

• ruimtelijke ordening heeft meeste invloed op hoogte groepsrisico

• dus logisch dat de regie over de verantwoording van het GR door de ruimtelijke ordening wordt gevoerd.

• Dit gebeurt echter zelden. Waarom?

• RO heeft niet door dat Vgr een ruimtelijk vraagstuk is

• RO krijgt niet de rol van bestuur

• RO krijgt niet de rol van anderen (milieu, EV, VR)

354 oktober 2011

Uitgelicht: De Veiligheidsregio

• De rol van de veiligheidsregio bij externe veiligheid

• Adviseur

• Expertise gevaarlijke stoffen

• Zelfredzaamheid

• Rampbestrijding

• Regisseur?

364 oktober 2011

Is het nou echt zo moeilijk?

• de essentie / basisprincipes

• goede ruimtelijke ordening

• veiligheidsregio

• logisch verstand

• Casus verantwoording groepsrisico

• Tedeco, T&D, Bloemendalerpolder

374 oktober 2011

Casus Tedeco

384 oktober 2011

Casus TDV

394 oktober 2011

Casus Bloemendalerpolder

404 oktober 2011

Externe veiligheid en het sociale dilemma

Bron: Scheres R.J.M. en Joly J.F. (2010). Externe veiligheid en het sociale dilemma. Een speltheoretische benadering van de strijd tussen risicobron

en ontvanger. Ruimtelijke veiligheid, jaargang 1, nummer 2, pp. 6 – 14.

414 oktober 2011

Externe veiligheid en het sociale dilemma - 2

Schema 1: Gevangenen dilemma,

De keuzemogelijkheden van gevangene A en B met bijbehorende opbrengsten.

Noot: In zwart staan de keuzemogelijkheden en uitkomsten voor gevangene A weergegeven en

hetzelfde in rood voor gevangene B.

Het prisoners dilemmaHet prisoners dilemma, ook wel gevangenendilemma (zie o.a. Luce & Raiffa, 1957), is een

klassiek voorbeeld van een sociaal dilemma dat veelvuldig door wetenschappers is bestudeerd.

424 oktober 2011

Externe veiligheid en het sociale dilemma - 3

Vertaling gevangenendilemma naar externe veiligheid problematiek

De keuzemogelijkheden van Gevaarlijkgoed BV en Burgerdam met bijbehorende opbrengsten.

Noot: In zwart is het aantal delen van de veiligheidsbuffer dat Gevaarlijkgoed BV gebruikt, aangegeven.

Hetzelfde in rood voor Burgerdam en in groen is aangegeven hoeveel delen van de veiligheidsbuffer

over blijven.

In plaats van gevangen gaat het nu over de risicobron Gevaarlijkgoed BV en de gemeenteBurgerdam. De ruimte tussen de Gevaarlijkgoed BV en Burgerdam is de “veiligheidsbuffer” en

vertegenwoordigt het collectieve belang.

434 oktober 2011

EV en het sociale dilemma - 4

444 oktober 2011

Externe veiligheid en het sociale dilemma - 5

De beste keuze

De eerste situatie (coöperatief-coöperatief) is voor de veiligheid optimaal.

Voor elk van de belanghebbenden afzonderlijk is de defectieve keuze optimaal maar dan wordt meer veiligheidsbuffer opgeofferd.

Hoe kun je coöperatief gedrag bij beide partijen stimuleren?

454 oktober 2011

Externe veiligheid en het sociale dilemma - 6

Stimuleren coöperatief gedrag

• verander de situatie

• communicatie

• generous tit-for-tat

• beleid externe veiligheid

• ruimtelijke plannen

• …

464 oktober 2011

Externe veiligheid: een ramp geïllustreerd

• Italië : Viareggio 2009

474 oktober 2011

IllustratieViareggio 29 juni 2009

484 oktober 2011

De ‘cijfers’

• Doorgaande trein met 14 wagons met LPG.• Snelheid was hoog (90 km/u waar 100 km/u toegestaan).• Asbreuk eerste wagon.• Ontsporing van 5 wagons, 3 kantelen.• Stukrail doorboort ketelwand eerste wagon (scheur > 15

cm) op ca. 30 meter van de bebouwing. Andere tanks blijven heel, geen lekkage.

• Vloeibaar gas ontsnapt en vormt witte gasnevel.• Geen directe ontsteking, want geen plasbrand.• Gaswolk verspreidt zich.• Ontsteekt (vapour cloud explosion) na ca. 5 minuten aan

vermoedelijk een motorfiets.• ‘Flash fire’, geen BLEVE.• 28 doden.

494 oktober 2011

De doden

504 oktober 2011

Vragen?

Reinoud Scheres

Witteveen+Bos

r.scheres@witteveenbos.nl

0570697741

514 oktober 2011tel 0570 69 79 11fax 0570 69 73 44www.witteveenbos.nl

Deventer Den HaagAlmere Heerenveen Amsterdam MaastrichtBreda Rotterdam

België (Antwerpen) Indonesië (Jakarta)Kazachstan (Aktau, Almaty, Atyrau)Letland (Riga)Rusland (St. Petersburg)Vietnam (Ho Chi Minh City)