Collecties van het Koninklijk Zeeuws Genootschap der Wetenschappen

Pagina 2

Pagina 3

Inhoud

COLLECTIES ....................................................................................................................................................... 5

GESCHIEDKUNDIGE VOORWERPEN EN OBJECTEN, KUNST EN KUNSTNIJVERHEID ............................................ 7

CONSERVATOR: MEVROUW DRS. C.E. HEYNING ............................................................................................................ 7

VOLKENKUNDIGE VOORWERPEN ..................................................................................................................... 9

CONSERVATOREN: DRS. F. VAN DER DOE EN MEVROUW DRS. E.J.M. VAN DER GEEST ........................................................... 9

BOEKEN .......................................................................................................................................................... 12

CONSERVATOR: P.J. AARSSEN ................................................................................................................................. 12

HANDSCHRIFTEN ............................................................................................................................................ 15

CONSERVATOR: DRS. R.M. RIJKSE ............................................................................................................................ 15

RUILVERKEER ................................................................................................................................................. 17

CONSERVATOR: MEVROUW G.G. TRIMPE BURGER-MEKKING ........................................................................................ 17

MUNTEN EN PENNINGEN ............................................................................................................................... 18

CONSERVATOR: DRS. A.A.J. SCHEFFERS ..................................................................................................................... 18

NATUURHISTORISCHE VOORWERPEN: ........................................................................................................... 19

CONSERVATOR: F.A.D. VAN NIEULANDE ................................................................................................................... 19

ARCHEOLOGISCHE VOORWERPEN .................................................................................................................. 25

CONSERVATOR: MEVROUW A. FELDBRUGGE ............................................................................................................... 25

HISTORISCH-TOPOGRAFISCHE ATLAS ZELANDIA ILLUSTRATA ......................................................................... 27

CONSERVATOREN: MEVROUW DRS. I.H. VOGEL-WESSELS BOER EN DRS. D. DE VRIES ......................................................... 27

MUZIEKINSTRUMENTEN................................................................................................................................. 28

CONSERVATOR: J. VOGEL ........................................................................................................................................ 28

NATURALIA .................................................................................................................................................... 29

CONSERVATOR: DRS. G.R. HEEREBOUT ..................................................................................................................... 29 De conservatoren zijn schriftelijk te bereiken via het Zeeuws Genootschap Kousteensedijk 7, 4331 JE Middelburg e-mail: info@zeeuwsgenootschap.nl

Pagina 4

Pagina 5

Collecties Coördinatiecommissie Verzamelingen P. Aarssen Mevrouw Drs. C.E. Heyning Mevrouw V. Frenks Drs. R.M. Rijkse Drs. H.J. Vader Drs. R.M. Rijkse De Coördinatiecommissie Verzamelingen coördineert de werkzaamheden met betrekking tot de verzamelingen van het genootschap en adviseert het bestuur over alle zaken die de verzamelingen aangaan. Zij draagt conservatoren voor de verschillende afdelingen van de verzamelingen voor. Een lid van de commissie woont als adviseur de vergaderingen van het bestuur bij. Voor het toezicht op het beheer van de verschillende afdelingen van de verzamelingen zijn conservatoren aangesteld. De commissie fungeert als aanspreekpunt voor de conservatoren. Tot de taken van een conservator behoren het registreren, het documenteren, het bevorderen en het verrichten van onderzoek en het verwerven van nieuwe aanwinsten. Tweemaal per jaar komen de conservatoren, bijeengeroepen door de Coördinatiecommissie, in een gezamenlijke vergadering bijeen. In de ledenvergadering brengt de commissie namens de conservatoren jaarlijks schriftelijk verslag uit. Wanneer er voor een verzameling tijdelijk geen conservator is, treedt de commissie op als vervangend conservator. Voor enkele objecten die in het bezit zijn van het genootschap is conservatorschap overbodig en ook die vallen onder de verantwoordelijkheid van de Coördinatiecommissie Verzamelingen. De belangrijkste daarvanis de middeleeuwse houten gevel. De houten gevel vormt een belangrijk stuk cultureel erfgoed. Het is een van de weinige gevels uit de middeleeuwen die in ons land bewaard zijn gebleven. De gevel is afkomstig van een pand aan de Lange Delft in Middelburg en is in 1888 door de eigenaar van het pand, mevrouw Van Benthem Jutting-van den Broecke, aan het genootschap geschonken. De gevel kreeg een museale plaats aan de westzijde van het pand Wagenaarstraat 1, dat het genootschap in datzelfde jaar had aangekocht. Dit pand is tot 1976 in gebruik geweest als museum voor de genootschapscollecties. Een grondige restauratie van de gevel vond plaats in 1990, waarbij hij werd hersteld in de staat zoals hij er na de restauratie in 1875 uitzag.

Pagina 6

Afbeelding van het Malieniers pakhuis van den De huidige locatie van de houtengevel, heer L.W. Agelink te Middelburg op den 17 aan de zijkant van het pand Wagenaarstraat 1 van Loumaand 1816". Houten gevel aan de te Middelburg Lange Delft te Middelburg Een uitgebreid artikel over de geschiedenis van (Zelandia Illustrata deel II nr 716) de houten gevel en de restauratie in 1990 is te vinden in Archief 1992.

Pagina 7

Geschiedkundige Voorwerpen en Objecten, Kunst en Kunstnijverheid

Conservator: mevrouw drs. C.E. Heyning De verzameling wordt bewaard in het Zeeuws Museum. Vanaf de oprichting van het Zeeuws Genootschap werd zowel door het Vlissings als door het Middelburgs departement verzameld. Hiermee werd de basis gelegd voor een buitengewoon gevarieerde collectie. Schilderijen, zilver, aardewerk en porselein, glas, textiel, voorwerpen van volkenkundige en historische aard werden door leden en belangstellenden geschonken of gelegateerd, dan wel door het genootschap aangekocht. Tot deze deelverzameling behoren topstukken als de zilveren eredegen die Dominicus de Virieu in 1659 van de Zeeuwse admiraliteit ten geschenke kreeg, een 16de-eeuws altaarretabel afkomstig van het klooster Sion op Schouwen, en het touwslagerwiel waaraan eens Michiel de Ruyter gedraaid zou hebben. Ook schijnbaar waardeloze objecten als een baksteen uit de fundamenten van de voormalige Dampoort te Middelburg en stenen kogels uit Sluis werden verzameld. Het meubilair dat het Vlissings departement van het genootschap in de 18de eeuw aanschafte, behoort ook tot deze verzameling.

Zilveren eredegen van Dominicus de Virieu (KZGW inv.nr 1791) Touwslagerswiel van Michiel de Ruyter

Bijzonder interessant zijn de objecten uit de zogenaamde Ouderwetsche Kamer, een Zeeuwse variant op de Hindelooper Kamer die op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1878 zeer de aandacht had getrokken. In 1881 werd door het bestuur van het genootschap een gerichte oproep gedaan tot het schenken van objecten om een apart vertrek, dat men aanvankelijk de Walcherse Boerenkamer noemde, in te richten. In 1882 konden de eerste bezoekers de kamer bewonderen. Met dit initiatief werd tevens de basis gelegd voor een omvangrijke collectie streekdrachten die de hele provincie bestrijkt.

Pagina 8

Beukje (KZGW inv.nr 907)

Pagina 9

Volkenkundige Voorwerpen

Conservatoren: drs. F. van der Doe en mevrouw drs. E.J.M. van der Geest De verzameling wordt bewaard in het Zeeuws Museum. Binnen de collecties van het genootschap is de verzameling voorwerpen van vreemde volken een opvallend onderdeel. Een deel daarvan is zeer zeldzaam en behoort tot de oudste volkenkundige voorwerpen in Nederland. Een aantal stukken dateert nog uit de 18de eeuw. In die tijd was er grote belangstelling voor wonderlijke zaken, zeldzaamheden en rariteiten, spelingen van de natuur en etnografica van tal van volken uit de gehele wereld.

Mantel van boombladeren van de Dajaks op Borneo, Leren jurk van de Zwartvoetindianen, eind 19de eeuw midden 19de eeuw Geschonken door M. Sprenger in 1932[ZM: B191-64] Geschonken door J. Luteijn in 1862[ZM: G.2347]

In de 19de eeuw is de verzameling sterk uitgebreid. Zo is een zeer uiteenlopende en waardevolle verzameling ontstaan van wapens, kleding, sieraden, eet- en drinkgerei, gebruiksgoederen, rituele en godsdienstige voorwerpen, muziekinstrumenten, aardewerk en beeldhouwwerk. De collectie telt ongeveer 1.000 objecten, waaronder neussieraden van Papoea’s, boeddhabeeldjes uit Bengalen, een balansklokje uit Japan, krissen uit Indonesië, handschriften op lontarblad, indianentooien uit Essequibo en ook de bekende Egyptische mummie. Ze werden hierheen gebracht door Zeeuwen, zoals Moens, Vos, Louijssen en Lammens, die terugkeerden uit de overzeese gebieden waarmee Zeeland van oudsher handelscontacten onderhield. Ook elders verblijvende Zeeuwen schonken voorwerpen aan het genootschap, zoals De Stoppelaar die regelmatig reizen naar het Midden-Oosten maakte, de regeringscommissaris in West-Afrika Nagtglas, en Sprenger die eind 19de eeuw bij de Zwartvoet-Indianen in Canada woonde.

Pagina 10

Badek (dolk) uit Celebes met zilverbeslag en halfedelsteen met het jaartal 1253 op de ene kant en het jaartal 1837 op de andere kant, volgens de islamitische en de christelijke jaartelling. [ZM: 3600-Z-6098]

Ketting met varkenstanden en kralen zuidkust van Nieuw-Guinea, eerste kwart 19de eeuw.

Geschonken door J. Modera tijdens de expeditie met de Triton in 1828 [ZM: 3600-Z-7581, oud nr. Cat. 1890: 467, Cat. 1869: 28]

Verguld houten Boeddha-beeldje uit Bengalen, eerste kwart 19de eeuw.

Geschonken door J.R. Vos in 1825 [ZM: 3600-BEV-Z-72, oud nr. Cat. 1890: 412b]

Houten voorouderbeeldje uit centraal-Afrika, derde kwart 19de eeuw.

Geschonken door H.J. Martijn in 1879 [ZM: 3600-BEV-Z-66, oud nr. Cat. 1890: 430k]

Pagina 11

Houten voorouderbeeld van de Tanimbar eilan-den (Zuid-Molukken), eind 19de eeuw.

Geschonken door A. Rademaker in 1907. [ZM: 3600-Z-4246]

Pagina 12

Boeken

Conservator: P.J. Aarssen De verzameling wordt bewaard in de Zeeuwse Bibliotheek. De boekenverzameling bevat vele oude drukken, waaronder incunabelen of wiegendrukken. De oudste incunabel van het genootschap is een wereldkroniek, waarvan de uitgave gedateerd is op 14 februari 1480. Maar ook vele kostbare uitgaven uit later tijd horen tot de verzameling. Zo kwam het genootschap in 1829 door een schenking van A.J.C. baron Lampsins in het bezit van een paar luxe plaatwerken die toebehoord hadden aan Madame de Pompadour, de minnares van Lodewijk XIV. Het oudste boekenbezit werd verkregen door schenkingen, een enkele maal door aankoop of door ruilverkeer met andere genootschappen.

Bladzijde uit de oudste incunabel van het genootschap Fasciculus temporum, uitgegeven door Jan Veldenaer, 14 februari

1480. De bladzijde lijkt sterk op die van een handschrift.

Pagina 13

De verzameling is sinds 1899 voor het grootste deel in bruikleen bij de toenmalige Provinciale Bibliotheek in Middelburg. De bibliotheek werd in 1940 getroffen door oorlogsgeweld, waardoor kostbaar boekenbezit verloren ging en zogenoemde prachtbanden door het bluswater losraakten. De restauratie daarna is niet optimaal geweest en daardoor heeft slechts een kwart van het oorspronkelijk bezit de ramp overleefd. Na de Tweede Wereldoorlog werd aan het genootschap de verzameling Van Eck gelegateerd, bestaande uit ongeveer 6.000 banden, waaronder vele prachtig geïllustreerde werken uit de 19de eeuw, die een weerspiegeling zijn van de ontwikkeling van de illustratietechnieken in die tijd. In 2006 kreeg het genootschap uit de verzameling Landwehr-Vogels zo’n 800 kinderboeken en 500 kinderprenten, waarbij vooral de 19de eeuw goed vertegenwoordigd is.

De laatste blazijde van Bartholomeus Anglicus, Van den poroprieteyten der dinghen, uitgegeven 24 december 1485 door

“Meester jacop Bellaert gheboren van zierixzee”.

Band van Fête publique donnée par la ville de Paris a l’occasion du mariage de monseigneur le dauphin le 13.Fevrier MDCCXLII. De oorspronkelijke band was gemaakt door de bekende hofbinder van Lodewijk XV Michel-Antoine Padeloup. In

1953 heeft J.Brand & Zoon te Amsterdam een nieuwe band gemaakt nadat de vorige in 1940 verloren was gegaan. Het wapen op het voorblad is van Madame de Pompadour.

Pagina 14

Lithografie van Louis Haghe uit Aya Sofia Constantinople, as recently restored, London, 1852.

Pagina 15

Handschriften

Conservator: Drs. R.M. Rijkse Enkele exemplaren van deze omvangrijke verzameling dateren uit de Middeleeuwen, het grootste gedeelte uit de 18de en 19de eeuw. De collectie heeft een algemeen karakter en heeft betrekking op een groot aantal onderwerpen. Veel handschriften hebben, door de auteur of het onderwerp, betrekking op Zeeland, zoals weerkundige aantekeningen uit de 18de eeuw en afschriften van archiefstukken die in de oorlog verloren zijn gegaan. Ook handschriften uit andere delen van de wereld zijn vertegenwoordigd, waaronder een zeldzaam geïllustreerd Buginees handschrift uit het zuiden van Sulawesie, het huidige Celebes, alsmede Arabische handschriften en een verzameling rapporten en andere stukken die betrekking hebben op de vroegere Nederlandse kolonie aan de Goudkust, thans een deel van Ghana. Een groot deel van de collectie bestaat uit brieven, waaronder de 18de-eeuwse brieven uit Zuid-Afrika en Azië. Een aantal handschriften, ondermeer enige alba amicorum, bevatten fraaie illustraties.

Bladzijde uit het album amicorum van Aegidius Becius, predikant (1587-1643). Bijdrage van de kunstschilder Isaac van Haastert, 11 oktober 1684 (ZB 6355)

Buginees handschrift (Zuid-Celebes) (ZB 8008)

Pagina 16

Eén van de deelcollecties is een grote verzameling brieven en gedichten van de in Vlissingen geboren vroegromantische dichter Jacobus Bellamy (1757–1786) en zijn vriendenkring. Een andere deelcollectie heeft betrekking op de Nehalennia altaren, de archeologische vondsten aan de kust bij Domburg. Van bijzonder belang zijn de documenten die verband houden met de Vlissingse ontdekkingsreiziger Samuel van de Putte (1690–1745), zoals door hem getekende kaartjes die het oudste kaartmateriaal van bepaalde streken in Centraal-Azië zijn, waaronder Tibet. Verder zijn er brieven over de aanleg van de Zeeuwse spoorlijn in de 19de eeuw. Een aparte plaats onder de handschriften neemt het omvangrijke genootschapsarchief in, een in Nederland zeldzaam voorbeeld van een archief van een eeuwenoude wetenschappelijke instelling, dat van bijzonder belang is als bron voor de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening in de 18de eeuw. De verzameling wordt bewaard in de Zeeuwse Bibliotheek en in hetZeeuws Archief en kan daar worden geraadpleegd.

Pagina 17

Ruilverkeer

Conservator: mevrouw G.G. Trimpe Burger-Mekking Een groot gedeelte van de boekenverzameling van het genootschap is verkregen door het ruilen van publicaties met andere instellingen. Reeds vanaf 1770 worden de Verhandelingen van de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem toegezonden, het oudste genootschap in ons land. Ook buitenlandse universiteiten zoals de Accademia Nazionale dei Lincei te Rome en, nog verder van huis, het Smithsonian Institution te Washington, zenden publicaties in ruil voor het Archief van het Zeeuws Genootschap, incidentele uitgaven, delen van de serie Werken en het tijdschrift Zeeland. Voor de leden van het genootschap, voor een groot deel woonachtig in Zeeland, zijn de contacten met historische verenigingen en heemkundige kringen in ons buurland van groot belang. De Belgische kustgebieden hebben veelal te maken met dezelfde problematiek als onze provincie en interesse in wederzijdse geschiedenis is zeker volop aanwezig. Vandaar dat ruilcontacten met heemkundige en oudheidkundige genootschappen als die te Gent, Dendermonde, Mechelen, Kortrijk, Sint Niklaas en Meetjesland zeer op prijs worden gesteld. Contacten met andere instellingen zijn zeker niet alleen op historisch gebied. Zo krijgt het genootschap van de universiteit van Amsterdam alle afleveringen van Contributions to Zoology, en is ook taal- en letterkunde in het boekenbezit goed vertegenwoordigd door schenkingen van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden of de Koninklijke Academie in Gent. Universiteiten in Düsseldorf, München en Keulen zenden wetenschappelijke werken over theologische, technische, natuurwetenschappelijke en ecologische onderwerpen. Het Welcome Institute History of Medicine te Londen stuurt het tijdschrift Medical History over medische en historische wetenswaardigheden. Het streven is het aantal ruiladressen op peil te houden, liefst uit te breiden. Helaas is dat niet zo gemakkelijk door toenemende bezuinigingsoperaties en door de invloed van het internet. Het Zeeuws Genootschap is gelukkig nog steeds in staat een respectabel aantal ruilpartners aan zich te binden. Alle boeken en tijdschriften worden bewaard in de Zeeuwse Bibliotheek en zijn daar te raadplegen.

Pagina 18

Munten en Penningen

Conservator: drs. A.A.J. Scheffers De numismatiek bestudeert de productie en het gebruik van het tastbare geld, zoals munten, papiergeld en betaalpenningen, maar ook voorwerpen die daarmee een directe relatie hebben, zoals gereedschappen, machines, gewichten en muntgewichtdozen. Daarnaast worden ook publicaties betreffende de geldomloop bestudeerd, waaronder wetteksten, koerslijsten, verslagen over geldcirculatie en geldtransporten. De collectie munten en penningen van het genootschap bestaat uit een groot aantal objecten, die direct gerelateerd zijn aan Zeeland. Naast munten die geslagen zijn in Zeeland of daar gecirculeerd hebben en/of gevonden zijn, omvat de verzameling ook objecten die gerelateerd zijn aan de Munt van Zeeland, waaronder penningen die in Zeeland vervaardigd zijn of betrekking hebben op de provincie. Er zijn echter ook munten en penningen die de grens van Zeeland ruimschoots overschrijden en daarmee is deze collectie niet alleen van provinciaal belang, maar ook van nationale betekenis.

De collectie munten en penningen is in de loop der tijd beheerd door een reeks van zeer actieve en met visie begenadigde conservatoren, zoals vader J.P. en zoon C.A. Rethaan Macaré, J. Broekema, Marie G.A. de Man en C.J.F. Klaassen. Zij zorgden niet alleen voor een goede ontsluiting van de collectie door een accurate beschrijving van de aanwezige objecten, maar van hun hand zijn ook gedegen numismatische studies bekend, waarvan verschillende door het genootschap zijn uitgegeven. Speerpunt van de collectie is momenteel de periode van de Zeeuwse Munt (1580-1799). Documenten daarover worden bewaard in het Zeeuws Archief. Ze bieden een unieke kans voor nieuw onderzoek. De collectie munten en penningen wordt bewaard in het Zeeuws Museum.

Pagina 19

Natuurhistorische Voorwerpen:

Conservator: F.A.D. van Nieulande Mollusken, Fossiele Botten zeezoogdieren, Fossiele Botten landzoogdieren, Gesteenten en Mineralen Delen van de collectie worden regelmatig gebruikt voor educatieve projecten. De verzameling wordt bewaard in het Zeeuws Museum. Mollusken De basis van het verzamelen van schelpen, mollusken, werd al gelegd in de VOC-periode, zoals blijkt uit de jaargangen van de zogenoemde Lijst Lafont. In deze lijst zijn de schenkingen aan het genootschap tussen 1771 en 1818 bijgehouden. In het deel naturalia vinden we tussen de vermeldingen van planten en dieren op sterkwater, rariteiten en mineralen ook veel schelpen en koralen uit overzeese gebieden. Bij het honderdjarig bestaan van het genootschap werd de catalogus van de tot dan toe verzamelde objecten, samengesteld door dr. Y. Keyzer, in druk uitgegeven. In de afgelopen jaren is bij de inventarisatie gebleken dat van de 723 vernoemde soorten er nog 606 met grote zekerheid getraceerd kunnen worden. Ook van de verzameling fossielen is een groot deel in de huidige collectie bewaard gebleven. Aan de inventarisatie hiervan wordt nog gewerkt. Voor de in Zeeland voorkomende fossiele en recente schelpen is de schenking van Cornelis Brakman, oud-onderwijzer van Nieuw- en Sint Joosland, van grote betekenis. Er zijn 2.791 objecten in deze collectie. Het grootste deel van deze verzameling is afkomstig van De Kaloot, het rijkste fossielenstrand in Zeeland, gelegen bij Borssele. De diverse conservatoren, maar ook verzamelaars, hebben in de loop der jaren stukken aan de collectie toegevoegd, soms een enkel zeldzaam stuk of zeldzame soort, soms een complete verzameling. In de deelcollecties vinden we onder andere de namen van Haandrikman, Husson, Van der Feen, Moraal en Van Nieulande. Van de schrijver Hans Warren is de gehele schelpenverzameling in de collectie opgenomen. De jaarlijkse bottenvistocht op de Westerschelde levert ook altijd bijzondere vondsten op. Natuurhistorische Voorwerpen, Fossiele Botten zeezoogdieren De fossiele botten van zeeroofdieren, dolfijnen en walvissen die opgevist zijn in de Zeeuwse stromen behoren tot een uitzonderlijke en belangrijke collectie van het genootschap. Ongeveer de helft van de collectie is verzameld tussen 1874 en 1930, de andere helft is vanaf de jaren 80 opgevist. Tot de belangrijkste stukken behoren een pliocene en twee pleistocene walrusschedels, een vijftal laat-miocene schedels van spitssnuitdolfijnen en een vroeg-pliocene schedel van een dwergvinvis. Verder bevinden zich in de collectie een schedel van een dwergvinvis die in 1866 in Terneuzen gestrand is, en een embryo van een orka uit 1783, vermoedelijk de oudst bewaarde opgezette orka ter wereld. Ook vele op de Zeeuwse stranden verzamelde haaientanden en fossiele gehoorbeentjes, bulla’s en periotica, van dolfijnen en walvissen behoren tot de collectie. Ze dateren hoofdzakelijk uit het plioceen tot midden-mioceen, hoewel er ook haaientanden uit het oligoceen en uit het eoceen gevonden worden. Naast overblijfselen van zeezoogdieren zijn er ook nog een aantal andere stukken, waaronder een opgezette maanvis en een opgezette zeeschildpad, een zeeschildpadskelet, vijf gebitten van grote haaien en schedels van neushoornvogels.

Pagina 20

Walrusschedel Bulla's

De Scheldedelta met aangrenzende landstreken vormt een van de rijkste vindplaatsen van fossiele walvisachtigen ter wereld en regelmatig worden in deze streken nog belangrijke vondsten gedaan. Jaarlijks en traditiegetrouw organiseert het genootschap de bottenvistocht op de Westerschelde in de Put van Terneuzen, nabij De Griete, Margaretapolder, en elke keer worden er weer bijzondere stukken opgevist (zie ook Fossiele Botten Landzoogdieren).

Leden van de commissie tijdens een bottenvistocht op de Oosterschelde

Pleistoceen 10.000 jaar tot 1,8 miljoen jaar geleden Mioceen 5,3 miljoen tot 22,5 miljoen jaar geleden Oligoceen 22,5 miljoen tot 37,5 miljoen jaar geleden Eoceen 37,5 miljoen tot 53,5 miljoen jaar geleden

Haaiengebitten

Pagina 21

Fossiele Botten landzoogdieren Vissers in de ‘Zeeuwsche Stroomen’ vonden in vorige eeuwen regelmatig geheimzinnige bijvangsten in hun netten: de zogenoemde zwarte botten. Die gaven aanleiding tot allerlei speculaties. Het zouden botten van onderaardse monsters zijn, of resten van dieren van vóór de zondvloed. Of ze waren het bewijs van het bestaan van reuzen. Toen in juni 1874 dr. J.C. de Man een aantal beenderen kocht van vissers uit Arnemuiden, werd hiermee een belangrijke stap gezet voor de wetenschap. Zijn grote interesse voor alles wat met de anatomie te maken heeft, maakt hem tot één van de eerste paleontologen in Nederland. De Man is op velerlei gebied van grote betekenis voor het genootschap geweest. Met de aankoop, van onder meer een reuzendijbeen, het fossiele bot van een mammoet, werd een begin gemaakt met de omvangrijke en wetenschappelijk belangwekkende verzameling fossiele botten.

dr. J.C. de Man

In 1830 verlegden de Zeeuwse vissers hun visgronden, en stapten ze over op een nieuw type boot. Daarna, eind vorige eeuw, nam de Werkgroep Paleontologie, de huidige Werkgroep Geologie, het initiatief om regelmatig op de Zeeuwse stromen te vissen naar fossiele zoogdieren. De inmiddels traditionele jaarlijkse bottenvistocht op de Westerschelde is voor paleontologen in Nederland en België steeds weer een spannende dag. Er wordt gevist in de Put van Terneuzen. Een deel van de vondsten gaat naar Naturalis.

Castor fiber, onderkaak van een bever Coelodontia antiquitatis, schedel van een wolharige neushoorn

Uit het vroeg pleistoceen, het tiglien, bevinden zich in de collectie botten van een mastodont, de zuidelijke mammoet, en het grote, Tegelse hert. Het merendeel van de botten komt echter uit het laat-pleistoceen, het weichselien, de laatste van de duidelijk koudere periodes, de glacialen, die bekend staat als de laatste ijstijd.

Pagina 22

Bison priscus, schedel van een steppenwisent

Anancus arvernensis, onderkaakskies van een mastodont

In deze collectie zijn 19 diersoorten vertegenwoordigd. Van de wolharige mammoet zijn 400 botten in de verzameling en van de wolharige neushoorn 220. Verder zijn er botten van drie soorten runderen, plus botten van een paard, bever, beer, wolf, hyena en van een zeer zeldzame bosolifant. In totaal gaat het om 900 botten, die hoofdzakelijk gevonden zijn in de Zeeuwse wateren en voor de Zeeuwse kust. Pleistoceen 10,000 jaar tot 1,8 miljoen jaar geleden Gesteenten en Mineralen Het verzamelen van mineralen was een favoriete bezigheid in de 18de eeuw en al meteen na haar oprichting ontving het genootschap omvangrijke schenkingen. Rond 1800 werd de basis gelegd voor de moderne geologie met voor die tijd schokkende nieuwe, aardweten-schappelijke inzichten. Het was dan ook niet verwonderlijk dat de collectie in de 19de eeuw, toen het genootschap vooral aandacht schonk aan de eigen Zeeuwse geschiedenis, gestaag werd uitgebreid. In 1844 voltooide dr. M.A. Fokker de Lijst der Mineraliën, waarin alle tot dan verzamelde mineralen gerangschikt zijn naar de toenmalige classificatie. Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het genootschap werd de catalogus in druk uitgegeven, aangevuld met deGeologische Suite van dr. F. Seelheim. Een voor die tijd unieke serie gesteenten afkomstig van de beide Rijnoevers bij het Zevengebergte, alle vakkundig gekapt tot fraaie handstukken. De collecties Fokker en Seelheim met

Pagina 23

respectievelijk 788 en 263 nummers zijn vrijwel compleet gebleven en ze geven een representatief beeld van de wijze waarop men sinds 1769 gesteenten en mineralen verzamelde.

Agaten, uit 18de-eeuwse verzameling

Sinds eind 20ste eeuw voert het genootschap weer een actief acquisitiebeleid. Zo is een zeer fraaie verzameling mineralen verworven van de Engelse geoloog Philip Cambridge. Ook een verzameling van 350 zwerfstenen wordt verkregen. Een belangrijke aanwinst in 2003 is de schitterende verzameling mineralen van J. de Visser uit Oostkapelle, bestaande uit ruim 1300 nummers waaronder bijna 100 stukken versteend hout. Deze aanwinsten complementeren de unieke en in historisch opzicht waardevolle collectie.

Azuriet, Arizona. Uit de collectie Septariënknol. De Visser [NHG04-4328] Uit de collectie De Visser

Pagina 24

Vroeg 18de-eeuws flesje met borax uit Tibet. Uit de nalatenschap van Samuel van de Putte

[NHG10190]

Pagina 25

Archeologische Voorwerpen

Conservator: mevrouw A. Feldbrugge Het genootschap heeft een prachtige archeologische collectie, waaronder natuurstenen altaren gewijd aan de inheems-Romeinse godin Nehalennia. Zij was de beschermgodin van vissers en zeelui, die in de 2de en 3de eeuw na Christus werd vereerd bij de monding van de Schelde. Al vrij snel na de oprichting van het genootschap werden archeologische voorwerpen in de verzameling opgenomen. Het betreft onder meer Romeinse resten van Carthago en Pompeii en voorwerpen uit de Romeinse tijd en de vroege Middeleeuwen, die op het strand van Domburg zijn aangetroffen. Het is opvallend dat in deze periode, toen het oudheidkundig bodemonderzoek in de wetenschap nog geen rol speelde, hiervoor binnen het genootschap al wel belangstelling bestond.

Altaarsteen Hercules Magusanus. Romeinse altaarsteen uit Westkapelle, 1514

De collectie nam zeer in belang toe onder het conservatorschap van Marie G.A. de Man, die ook haar eigen Domburgse vondsten aan het genootschap schonk. Het genootschap ontving bovendien verscheidene legaten die van grote wetenschappelijke waarde zijn. Een van de belangrijkste aanwinsten is de collectie van de oudheidkundige, tevens onderwijzer J.A. Hubregtse uit Burgh op Schouwen. In de verzameling die hij opbouwde, bevindt zich zeer waardevol materiaal uit het duingebied van Schouwen. Het betreft archeologische overblijfselen uit de prehistorie, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen, zoals munten, sieraden, gebruiksvoorwerpen, aardewerkfragmenten en curiosa. De topstukken zijn tentoongesteld in het Zeeuws Museum.

Middeleeuws walacria. Merovingische

kralenketting, Domburg

Pagina 26

Knop van een speld of haarnaald gevonden in Domburg omstreeks 750

Het genootschap is ook eigenaar van drie vliedbergen, onder andere de zogenaamde Berg van Troje bij Borssele, en het kerkhof en vliedbergcomplex van Baarsdorp. Deze objecten worden beheerd door de Stichting Het Zeeuwse Landschap.

Pagina 27

Historisch-Topografische Atlas Zelandia Illustrata

Conservatoren: mevrouw drs. I.H. Vogel-Wessels Boer en drs. D. de Vries De Zelandia Illustrata is de oudste verzameling prenten met betrekking tot de provincie Zeeland. De collectie is in vier categorieën ingedeeld: kaarten en plattegronden, topografie, historie en leven, portretten en personalia. Met deze collectie werd door een Amsterdamse rechtsgeleerde in de 18de eeuw een begin gemaakt. In 1863 verwierf het genootschap deze verzameling die toen uit circa 3.000 afbeeldingen bestond. Door aankoop en schenkingen heeft de collectie thans een omvang van ruim 18.000 kaarten,prenten, tekeningen, foto’s, glasnegatieven,diapositieven en prentbriefkaarten. Dit materiaal geeft een zeer gevarieerd beeld van Zeeland vanaf de 16de eeuw tot heden.

Plattegrond van de stad Tholen uit de eerste helft van de 17de eeuw. (Zelandia Illustrata I 579)

Joos Banckert (1599-1647 diende zowel bij de Admiraliteit van Zeeland als bij de West-Indische Compagnie (Zelandia

Illustrata IV-200)

Het beleid van het genootschap ten aanzien van de Zelandia Illustrata is erop gericht zoveel mogelijk mensen kennis te laten nemen van dit bezit door het organiseren van tentoonstellingen, het uitlenen van originelen voor tentoonstellingen, het beschikbaar stellen, al of niet tegen betaling, van foto’s voor publicaties en het uitgeven van een bureau-agenda.

Pagina 28

Muziekinstrumenten

Conservator: J. Vogel De basis van de instrumentenverzameling is gelegd in 1938 toen het genootschap in het bezit kwam van het uit 1832 daterende huisorgel van de Middelburgse orgelmaker Frederik van der Weele. Het fraaie orgel, dat momenteel staat opgesteld in het stadhuis van Veere, is nog in de oorspronkelijke staat.

Huisorgel van de Middelburgse orgelmaker Frederik van der Weele

Het orgel heeft de volgende dispositie: Bas: Discant: Holpijp 8’ Holpijp 8’ Fluit 4’ Viola di gamba 8’ Octaaf 2’ Prestant 4’ Fluit 4’ Tremulant Quint 3’ Pianotrede Octaaf 2’ Ventiel De klavieromvang is van C tot f’’’. Een tweede orgel van dezelfde orgelmaker is ook in het Veerse stadhuis, plus een 18de-eeuwse trommel en een tafelpiano die gebouwd is door Van der Does uit Amsterdam.

Pagina 29

Naturalia

Conservator: Drs. G.R. Heerebout Verkorte inhoud van deze collectie volgt.