Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid Prof. Karine Verschueren Schoolpsychologie en...

Cognitieve ontwikkeling en Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheidschoolrijpheid

Prof. Karine VerschuerenProf. Karine Verschueren

Schoolpsychologie en Ontwikkelingspsychologie Schoolpsychologie en Ontwikkelingspsychologie van Kind en Adolescentvan Kind en Adolescent

K. U. LeuvenK. U. Leuven

Cognitieve ontwikkelingCognitieve ontwikkeling

Belang van kijken doorheen bril Belang van kijken doorheen bril normale ontwikkelingnormale ontwikkeling

Tal van hulpvragen ~ lerenTal van hulpvragen ~ leren Sterke neiging om meteen te denken i.t.v. Sterke neiging om meteen te denken i.t.v.

stoornissen stoornissen Blik verruimen Blik verruimen ook denken i.t.v. ook denken i.t.v.

ontwikkelingsgebonden tekorten in cognitief ontwikkelingsgebonden tekorten in cognitief functioneren en implicaties voor lerenfunctioneren en implicaties voor leren

Niet met bedoeling: probleem minimaliserenNiet met bedoeling: probleem minimaliseren Wel: inzicht van betrokkenen verhogen + Wel: inzicht van betrokkenen verhogen +

gepaste handelingsadviezengepaste handelingsadviezen

Eigen invalshoekEigen invalshoek

Verschillende theoretische kadersVerschillende theoretische kaders InformatieverwerkingsbenaderingInformatieverwerkingsbenadering

– Meest recentMeest recent– Best onderbouwd met onderzoekBest onderbouwd met onderzoek– Zegt veel over denkontwikkeling (in ruime zin) Zegt veel over denkontwikkeling (in ruime zin)

zonder kwalitatieve sprongen in de aard van het zonder kwalitatieve sprongen in de aard van het denken te veronderstellendenken te veronderstellen

Ontwikkeling van aandacht, geheugen en Ontwikkeling van aandacht, geheugen en metacognitie en zelfregulatiemetacognitie en zelfregulatie

OpdrachtOpdracht

Verworvenheden op ontwikkelingslijn Verworvenheden op ontwikkelingslijn plaatsenplaatsen

Grove indeling:Grove indeling:1.1. KleutertijdKleutertijd

2.2. Begin lager onderwijs (1ste graad)Begin lager onderwijs (1ste graad)

3.3. Midden lager onderwijs (2de graad)Midden lager onderwijs (2de graad)

4.4. Einde lager onderwijs (3de graad)Einde lager onderwijs (3de graad)

5.5. Secundair onderwijsSecundair onderwijs

Ontwikkeling van aandachtOntwikkeling van aandacht

Aandachtsproblemen worden heel vaak Aandachtsproblemen worden heel vaak gemeld, m.n. in lagere school leeftijdgemeld, m.n. in lagere school leeftijd

Wat verstaat men onder aandacht ?Wat verstaat men onder aandacht ?– eerste stap in informatieverwerkingsproceseerste stap in informatieverwerkingsproces– verschillende deelaspecten:verschillende deelaspecten:

Volgehouden aandacht: vermogen om aandacht Volgehouden aandacht: vermogen om aandacht voldoende lang bij een taak te blijven houden (vs. voldoende lang bij een taak te blijven houden (vs. gemakkelijk afgeleid worden door interne of externe gemakkelijk afgeleid worden door interne of externe stimuli)stimuli)

Ontwikkeling van aandachtOntwikkeling van aandacht

Selectieve aandacht: vermogen om aandacht Selectieve aandacht: vermogen om aandacht specifiek te richten op relevante taakkenmerken en specifiek te richten op relevante taakkenmerken en andere kenmerken te negeren.andere kenmerken te negeren.

Andere vormen van aandachtscontrole: vermogen Andere vormen van aandachtscontrole: vermogen om bewuste controle uit te oefenen op om bewuste controle uit te oefenen op aandachtsprocessen (aandacht verdelen, aandacht aandachtsprocessen (aandacht verdelen, aandacht verruimen of versmallen ~ taakeisen, …)verruimen of versmallen ~ taakeisen, …)

Aandachtsproblemen Aandachtsproblemen ontwikkelingsgebonden ?ontwikkelingsgebonden ?

Deels niet:Deels niet:– Temperamentskenmerken (in combinatie met Temperamentskenmerken (in combinatie met

omgeving) => op elke leeftijd grote omgeving) => op elke leeftijd grote interindividuele verschilleninterindividuele verschillen

– TaakkenmerkenTaakkenmerken

Deels wel:Deels wel:– Jonge kinderen meer moeite met volgehouden, Jonge kinderen meer moeite met volgehouden,

aandacht, selectieve aandacht en aandacht, selectieve aandacht en aandachtscontrole dan oudere kinderenaandachtscontrole dan oudere kinderen

Volgehouden aandachtVolgehouden aandacht

Belangrijke ontwikkelingen tijdens peuter- Belangrijke ontwikkelingen tijdens peuter- en kleuterjaren w.b.t. voldoende lang en kleuterjaren w.b.t. voldoende lang aandacht kunnen vasthoudenaandacht kunnen vasthouden

0

5

10

15

20

Age in Years

1 42 3

Seco

nd

s per

Ori

enta

tion

Attention to Sesame Streetsource: after Anderson & Levin (1976)

Volgehouden aandachtVolgehouden aandacht

Problemen met volgehouden aandacht bij 4-Problemen met volgehouden aandacht bij 4-jarige => kan als jarige => kan als ontwikkelingspsychologisch “normaal” ontwikkelingspsychologisch “normaal” worden gezien => advisering zonder gericht worden gezien => advisering zonder gericht onderzoek volstaat meestalonderzoek volstaat meestal

Problemen met aandacht voldoende kunnen Problemen met aandacht voldoende kunnen vasthouden bij 8-jarige => verder gericht vasthouden bij 8-jarige => verder gericht onderzoek vaak wel aangewezenonderzoek vaak wel aangewezen

Selectieve aandachtSelectieve aandacht

““Kan de aandacht richten op relevante Kan de aandacht richten op relevante informatie en irrelevante informatie negeren”informatie en irrelevante informatie negeren”


Heel wat moeilijker, vooral negeren van irrelevante Heel wat moeilijker, vooral negeren van irrelevante informatieinformatie

Derde graad LO en begin SODerde graad LO en begin SO Prototypisch experiment: “Incidental learning task”Prototypisch experiment: “Incidental learning task”

– Foto’s van twee voorwerpen: dier en Foto’s van twee voorwerpen: dier en kledingstukkledingstuk

– Je moet maar 1 van beide onthoudenJe moet maar 1 van beide onthouden– Herinneringstaak ‘centrale’ en ‘incidentele’ Herinneringstaak ‘centrale’ en ‘incidentele’

stimulistimuli

0

1

2

3

4

central information incidental information

2 85

Grade Level


Belangrijk dat men beperkte hoeveelheid Belangrijk dat men beperkte hoeveelheid aandachtscapaciteit zo efficiënt mogelijk aandachtscapaciteit zo efficiënt mogelijk gebruiktgebruikt

Gebeurt nog onvoldoende in 1ste-4de lj LO: Gebeurt nog onvoldoende in 1ste-4de lj LO: filteren afleidende informatie onvoldoende filteren afleidende informatie onvoldoende uituit

Soms te weinig rekening mee gehouden; te Soms te weinig rekening mee gehouden; te hoge verwachtingen gesteld (bv. hoge verwachtingen gesteld (bv. huiswerksituaties)huiswerksituaties)

Andere vormen van Andere vormen van aandachtscontroleaandachtscontrole

Flexibel verdelen van aandacht over twee of Flexibel verdelen van aandacht over twee of meer activiteiten tegelijkmeer activiteiten tegelijk

Schrijven en nadenken over spellingregelsSchrijven en nadenken over spellingregels Overschrijven bord en luisteren naar jufOverschrijven bord en luisteren naar juf ……

Pas eind lagere school + ontwikkelt zich nog Pas eind lagere school + ontwikkelt zich nog verder doorheen adolescentieverder doorheen adolescentie

~ geautomatiseerd raken van bepaalde ~ geautomatiseerd raken van bepaalde activiteitenactiviteiten

Andere vormen van Andere vormen van aandachtscontroleaandachtscontrole

1ste-2de graad: rekening mee houden1ste-2de graad: rekening mee houden– Klas: opdrachten één na éénKlas: opdrachten één na één– Thuis: nodige rust en ruimte, spellingregels Thuis: nodige rust en ruimte, spellingregels

achteraf nakijken, …achteraf nakijken, …

Noot: systematisch vergelijkenNoot: systematisch vergelijken

““Gaat bij het vergelijken van twee Gaat bij het vergelijken van twee tekeningen, woorden, letters, … tekeningen, woorden, letters, … systematisch (scannend) te werk”systematisch (scannend) te werk”

Systematisch vergelijkenSystematisch vergelijken

Begin lager onderwijsBegin lager onderwijs Voorheen arbitrair vergelijken en slechts letten op Voorheen arbitrair vergelijken en slechts letten op

bepaald opvallend aspect (“centreren”)bepaald opvallend aspect (“centreren”) Verklaart heel wat problemen bij die jongere Verklaart heel wat problemen bij die jongere

kinderenkinderen– Bv. vooral kijken naar globale gelijkenis van twee Bv. vooral kijken naar globale gelijkenis van twee

letters, niet onderscheidende kenmerken (F=E, D=O)letters, niet onderscheidende kenmerken (F=E, D=O)– Bv. niet systematisch, letter na letter scannen van Bv. niet systematisch, letter na letter scannen van

woorden (poot = pook, pal=lap)woorden (poot = pook, pal=lap)

Conclusie aandachtsprocessenConclusie aandachtsprocessen

Heel wat ontwikkelingsgebonden Heel wat ontwikkelingsgebonden beperkingen in aandachtsprocessenbeperkingen in aandachtsprocessen

=> aandachtsproblemen niet automatisch => aandachtsproblemen niet automatisch linken met kindstoornissenlinken met kindstoornissen

Ook afvragen: Kan men dit al verwachten Ook afvragen: Kan men dit al verwachten van een doorsnee kind van die leeftijd ?van een doorsnee kind van die leeftijd ?

Hoe kunnen opvoeders kind Hoe kunnen opvoeders kind ondersteunen ?ondersteunen ?

Gunstige leercondities scheppen door Gunstige leercondities scheppen door rekening te houden met die beperkingenrekening te houden met die beperkingen– Kleuters: korte, afwisselende activiteitenKleuters: korte, afwisselende activiteiten– Lagere school: zelfstandig werk afbakenen, Lagere school: zelfstandig werk afbakenen,

structureren; aandacht focussen op relevante structureren; aandacht focussen op relevante aspecten door vooraf vragen te stellen, …aspecten door vooraf vragen te stellen, …

Geduld niet verliezen en eisen niet te hoog Geduld niet verliezen en eisen niet te hoog stellenstellen

Monitoring, toezicht houden bij huiswerkMonitoring, toezicht houden bij huiswerk

Ontwikkeling van geheugenOntwikkeling van geheugen

Minder directe klachtenMinder directe klachten Doch geheugen speelt een belangrijke rol in Doch geheugen speelt een belangrijke rol in

leerprestaties vanaf begin LO …leerprestaties vanaf begin LO … En steeds meer naarmate kind ouder wordtEn steeds meer naarmate kind ouder wordt Kan dus ook belemmerende invloed hebbenKan dus ook belemmerende invloed hebben

Ontwikkelingsgebonden tekorten in Ontwikkelingsgebonden tekorten in geheugen ?geheugen ?

Zeker !Zeker !– Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen bij Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen bij

(jonge) kinderen kleiner(jonge) kinderen kleiner

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0 1 2 5 7 9 12

numbers letters

Mean N

um

ber

of

Sym

bols

Reca

lled

Age

Improvement with age in memory span for numbers and letterssource: after Dempster (1981)

adults

Ontwikkelingsgebonden tekorten in Ontwikkelingsgebonden tekorten in geheugen ?geheugen ?

Zeker !Zeker !– Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen kleiner Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen kleiner

bij jongere kinderenbij jongere kinderen– Geheugenstrategieën om informatie langer te Geheugenstrategieën om informatie langer te

onthouden en te transformeren naar het lange onthouden en te transformeren naar het lange termijn geheugen worden minder gebruikt door termijn geheugen worden minder gebruikt door jongere kinderenjongere kinderen

– Ophalen uit lange termijngeheugen gebeurt Ophalen uit lange termijngeheugen gebeurt minder systematisch bij jongere kinderen + minder systematisch bij jongere kinderen + geven sneller opgeven sneller op

GeheugenstrategieënGeheugenstrategieën

Eenvoudige Eenvoudige herhalingherhaling OrganiserenOrganiseren van informatie, bv. groeperen in van informatie, bv. groeperen in

grotere, zinvolle gehelengrotere, zinvolle gehelen ElaborerenElaboreren, verwerken van informatie, bv. , verwerken van informatie, bv.

schema, beeld aan koppelen, in eigen woorden schema, beeld aan koppelen, in eigen woorden omzetten, concrete voorbeelden zoekenomzetten, concrete voorbeelden zoeken

Steeds diepgaander lerenSteeds diepgaander leren

GeheugenstrategieënGeheugenstrategieënHerhalenHerhalen

““Gaat informatie spontaan herhalen Gaat informatie spontaan herhalen wanneer die onthouden moet worden”wanneer die onthouden moet worden”

GeheugenstrategieënGeheugenstrategieënHerhalenHerhalen

““Gaat informatie spontaan herhalen Gaat informatie spontaan herhalen wanneer die onthouden moet worden”wanneer die onthouden moet worden”– Overgrote meerderheid (85 %) in 5de leerjaarOvergrote meerderheid (85 %) in 5de leerjaar– Kleine meerderheid (60 %) in 2de leerjaarKleine meerderheid (60 %) in 2de leerjaar– Slechts 10 % van de kleuters (5-jarigen)Slechts 10 % van de kleuters (5-jarigen)

~ gebrekkige kennis over het geheugen~ gebrekkige kennis over het geheugen

Complexere geheugenstrategieënComplexere geheugenstrategieënzoals elaborerenzoals elaboreren

““Kernideeën in tekst samenvatten”Kernideeën in tekst samenvatten”


““Kernideeën in tekst samenvatten” of “nota’s Kernideeën in tekst samenvatten” of “nota’s nemen, onderlijnen, ideeën linken, in eigen nemen, onderlijnen, ideeën linken, in eigen woorden beschrijven” woorden beschrijven”

pas eind lagere school en ontwikkelt zich pas eind lagere school en ontwikkelt zich nog sterk in adolescentie (bv. goede nog sterk in adolescentie (bv. goede samenvatting maken)samenvatting maken)


DUS: Pas vanaf 10 à 12 jaar spontaan DUS: Pas vanaf 10 à 12 jaar spontaan gebruiken en ontwikkelt zich nog voor een gebruiken en ontwikkelt zich nog voor een groot stuk tijdens de adolescentiegroot stuk tijdens de adolescentie

informatie persoonlijk betekenisvol informatie persoonlijk betekenisvol maken, diepgaand leren pas einde lagere maken, diepgaand leren pas einde lagere schoolschool

Implicaties ?Implicaties ?

Wanneer lagere school kinderen (1°-2° gr.) Wanneer lagere school kinderen (1°-2° gr.) les moeten leren les moeten leren heel oppervlakkig heel oppervlakkig weer vlug vergetenweer vlug vergeten– Vaak gewoon lezenVaak gewoon lezen– Hoogstens herhalenHoogstens herhalen– Maar niet verwachten: spel van maken, Maar niet verwachten: spel van maken,

voorbeelden zoeken, andere volgorde, voorbeelden zoeken, andere volgorde, parafraseren, enz.parafraseren, enz.


Opvoeders kunnen wél het gebruik van Opvoeders kunnen wél het gebruik van geheugenstrategieën stimuleren geheugenstrategieën stimuleren wel wel toepassentoepassen

Echter:Echter:– Geen spontane transfer verwachtenGeen spontane transfer verwachten– Niet forcerenNiet forceren

Scholen: geen zin te hoge eisen aan Scholen: geen zin te hoge eisen aan geheugenprestaties te stellengeheugenprestaties te stellen

Ontwikkeling van metacognitie en Ontwikkeling van metacognitie en zelfregulatiezelfregulatie

Wat ?Wat ?– Metacognitie = kennis en begrip en eigen Metacognitie = kennis en begrip en eigen

cognitieve mogelijkheden en denkprocessencognitieve mogelijkheden en denkprocessen– Zelfregulatie = vermogen om eigen Zelfregulatie = vermogen om eigen

leeractiviteiten te reguleren/controleren : leeractiviteiten te reguleren/controleren : plannen, doelen stellen, organiseren, opvolgen, plannen, doelen stellen, organiseren, opvolgen, evaluerenevalueren

Ontwikkeling van metacognitie en Ontwikkeling van metacognitie en zelfregulatiezelfregulatie

Belangrijk ?Belangrijk ?– JA, want processen ~ “leren leren”JA, want processen ~ “leren leren”– Eindtermen lager onderwijs:Eindtermen lager onderwijs:

De leerlingen kunnen uitleggen dat plannen De leerlingen kunnen uitleggen dat plannen belangrijk is; dat gewoon herlezen of kopiëren belangrijk is; dat gewoon herlezen of kopiëren meestal niet effectief is; …meestal niet effectief is; …

De leerlingen kunnen, eventueel onder begeleiding, De leerlingen kunnen, eventueel onder begeleiding, hun lessen, taken en opdrachten plannen en hun lessen, taken en opdrachten plannen en organiseren; hun eigen leerproces controleren en organiseren; hun eigen leerproces controleren en bijsturen; …bijsturen; …

Ontwikkelingsgebonden beperkingen Ontwikkelingsgebonden beperkingen in metacognitie ?in metacognitie ?

Metacognitieve vaardigheden ontwikkelen Metacognitieve vaardigheden ontwikkelen zich vooral tussen 5 en 10 jaarzich vooral tussen 5 en 10 jaar

Ontwikkeling = traag want vereist dat men Ontwikkeling = traag want vereist dat men eigen denkprocessen als voorwerp van eigen denkprocessen als voorwerp van denken kan nemendenken kan nemen

Bv. “Weten dat men dingen kan vergeten”Bv. “Weten dat men dingen kan vergeten”

Ontwikkelingsgebonden beperkingen Ontwikkelingsgebonden beperkingen in metacognitie ?in metacognitie ?

Weten dat het sneller gaat wanneer je iets Weten dat het sneller gaat wanneer je iets een tweede keer leert (3de gr)een tweede keer leert (3de gr)

Weten dat men beter kan onthouden Weten dat men beter kan onthouden naarmate men er langer op studeert (3de gr)naarmate men er langer op studeert (3de gr)

Weten wanneer men welke strategie moet Weten wanneer men welke strategie moet toepassen, waarom effectief in bepaalde toepassen, waarom effectief in bepaalde situaties (3de gr)situaties (3de gr)

Beïnvloedt manier van omgaan met Beïnvloedt manier van omgaan met schooltakenschooltaken


Kinderen 3de lj bv.: kunnen nog niet inschatten Kinderen 3de lj bv.: kunnen nog niet inschatten hoeveel tijd ze nodig hebben om les te leren en hoeveel tijd ze nodig hebben om les te leren en hoe best aanvatten hoe best aanvatten ouders moeten huiswerktijd ouders moeten huiswerktijd voor stuk organiserenvoor stuk organiseren

Trend in lagere scholen om huistaken steeds Trend in lagere scholen om huistaken steeds vroeger te laten plannen door kinderen vroeger te laten plannen door kinderen kinderen kunnen dat nog niet alleen ! Niet kinderen kunnen dat nog niet alleen ! Niet abnormaal. Niet ongemotiveerd of slechte abnormaal. Niet ongemotiveerd of slechte studiehouding.studiehouding.

Ontwikkelingsgebonden beperkingen Ontwikkelingsgebonden beperkingen in zelfregulatie ?in zelfregulatie ?

““Self-regulated learners can plan, set goals, self-Self-regulated learners can plan, set goals, self-monitor, self-evaluate at various points during the monitor, self-evaluate at various points during the process of knowlegde acquisition” process of knowlegde acquisition” (Zimmerman, (Zimmerman, 1990)1990)

vermogen om onafhankelijk te leren vermogen om onafhankelijk te leren succes succes op schoolop school

Maar wanneer kan men dat verwachten van Maar wanneer kan men dat verwachten van kinderen ?kinderen ?


““Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen stellen”stellen”

““Controleert zijn eigen leerproces”Controleert zijn eigen leerproces”


““Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen stellen”stellen” vooral tussen 5de lj en 2de middelbaarvooral tussen 5de lj en 2de middelbaar

““Controleert eigen leerproces” (bv. moeilijke Controleert eigen leerproces” (bv. moeilijke stukken herlezen, woord opzoeken)stukken herlezen, woord opzoeken) Vanaf 3de graad en ontwikkelt zich verder Vanaf 3de graad en ontwikkelt zich verder

tijdens adolescentietijdens adolescentie


Niet verwachten dat doorsnee kind 3de lj Niet verwachten dat doorsnee kind 3de lj bv. plannen maakt, doelen stelt, zelf fouten bv. plannen maakt, doelen stelt, zelf fouten controleert, …controleert, …

Kan wel gestimuleerd wordenKan wel gestimuleerd worden Doch: telkens opnieuw nodig ! Dus zelfs Doch: telkens opnieuw nodig ! Dus zelfs

met de “Beertjes van Meichenbaum” => met de “Beertjes van Meichenbaum” => niet spontaan doen niet spontaan doen

ConclusieConclusie

Focus op ontwikkelingsgebonden Focus op ontwikkelingsgebonden beperkingenbeperkingen

Grote denkmogelijkheden op elke leeftijd !Grote denkmogelijkheden op elke leeftijd ! Bij klachten m.b.t. aandacht, leerhouding, …Bij klachten m.b.t. aandacht, leerhouding, …

kijken of de verwachtingen van de kijken of de verwachtingen van de omgeving ~ ontwikkelingsniveau van kindomgeving ~ ontwikkelingsniveau van kind

Kan verklaren waarom onderzoek uitwijst Kan verklaren waarom onderzoek uitwijst dat er “niks mankeert”, terwijl betrokkenen dat er “niks mankeert”, terwijl betrokkenen toch problemen ondervindentoch problemen ondervinden

SchoolrijpheidSchoolrijpheid

SitueringSituering

Meeste onderwijssystemen: start formeel Meeste onderwijssystemen: start formeel onderwijs rond 6 jaaronderwijs rond 6 jaar

Transitie van kleuter-lager onderwijs ~ Transitie van kleuter-lager onderwijs ~ veranderingen in leeromgevingveranderingen in leeromgeving

First grade vs. KindergartenFirst grade vs. Kindergarten (LaParo, Rimm-Kaufman, & Pianta, 2006; Sink, Edwards, & Weir, 2007)(LaParo, Rimm-Kaufman, & Pianta, 2006; Sink, Edwards, & Weir, 2007)

Bereiken leerdoelen niet meer vrijblijvendBereiken leerdoelen niet meer vrijblijvend Meer prestatiegeoriënteerdMeer prestatiegeoriënteerd KlasorganisatieKlasorganisatie Meer ‘bankwerk’ en Meer ‘bankwerk’ en

groepsinstructiegroepsinstructie

Factoren die succesvolle overgang Factoren die succesvolle overgang

KO-LO belemmeren/bevorderen?KO-LO belemmeren/bevorderen?

SchoolrijpheidSchoolrijpheid

OverzichtOverzicht

Vroegere opvattingVroegere opvatting KritiekKritiek Huidige opvattingHuidige opvatting Implicaties voor diagnostiek en interventiesImplicaties voor diagnostiek en interventies

Vroegere visieVroegere visie

““School readiness”: School readiness”: Arnold GesellArnold Gesell

Biologische ontwikkelingsmodellenBiologische ontwikkelingsmodellen– Ontwikkeling verklaren in termen van biologische Ontwikkeling verklaren in termen van biologische

processenprocessen– Voorspelbare en invariante ontwikkelingsstadiaVoorspelbare en invariante ontwikkelingsstadia

Vroegere visieVroegere visie

Leren is pas mogelijk als het kind er Leren is pas mogelijk als het kind er biologisch rijp voor isbiologisch rijp voor is

ImplicatiesImplicaties– Diagnostiek: bv. Head-proefDiagnostiek: bv. Head-proef– Adviesverlening: ‘wachten’ tot het kind rijp isAdviesverlening: ‘wachten’ tot het kind rijp is

Visie van leerkrachtenVisie van leerkrachten(Smith & Shepard, 1988)(Smith & Shepard, 1988)

40 interviews met kleuterleidsters40 interviews met kleuterleidsters Ongeveer helft: maturatievisieOngeveer helft: maturatievisie

Schoolonrijpheid vooral te wijten aan onvoldoende Schoolonrijpheid vooral te wijten aan onvoldoende rijping. Leerkrachten of ouders kunnen kind daarom het rijping. Leerkrachten of ouders kunnen kind daarom het beste meer tijd geven om verder te ontwikkelen. Laten beste meer tijd geven om verder te ontwikkelen. Laten overgaan zou te frustrerend zijn. overgaan zou te frustrerend zijn.

~ SLB-beslissingen~ SLB-beslissingen

KritiekKritiek

Ontwikkeling (ook) beïnvloed door contextOntwikkeling (ook) beïnvloed door context bio-ecologische of contextuele bio-ecologische of contextuele ontwikkelingsmodellenontwikkelingsmodellen

‘‘Leervoorwaarden’ ook beïnvloedbaar door Leervoorwaarden’ ook beïnvloedbaar door instructie (bv. Morrison et al., 1995)instructie (bv. Morrison et al., 1995)

0

10

20

30

40

50

60

3e KK 1ste lj

pretest- beginschooljaar

posttest- eindeschooljaar

posttest- eindevolgende schooljaar

Resultaten Auditieve Analyse: % correcte antwoorden (Morrison et al., 1995)

Noot: 2 groepen ongeveer even oud

KritiekKritiek

Kenmerk van kind: (lagere) school buiten schot Kenmerk van kind: (lagere) school buiten schot

“ “Is deze school wel rijp voor dit kind ?”Is deze school wel rijp voor dit kind ?”

~ ’Remediërende’ visie ~ ’Remediërende’ visie (Smith & Shepard, 1988)(Smith & Shepard, 1988)

« Schoolonrijpheid is gevolg van ervaring, de « Schoolonrijpheid is gevolg van ervaring, de leeromgeving, … Ouders en leerkrachten kunnen mits leeromgeving, … Ouders en leerkrachten kunnen mits extra inspanningen het verschil maken. Leerkrachten 1ste extra inspanningen het verschil maken. Leerkrachten 1ste leerjaar moeten zich kunnen aanpassen aan diversiteit. »leerjaar moeten zich kunnen aanpassen aan diversiteit. »

Huidige wetenschappelijke visie: compromisHuidige wetenschappelijke visie: compromis

Rol van (school)omgeving niet vergeten!Rol van (school)omgeving niet vergeten! Rol van kindfactoren niet ontkennenRol van kindfactoren niet ontkennen

– biologische factoren zijn wel degelijk van belang biologische factoren zijn wel degelijk van belang (‘risicofactoren’)(‘risicofactoren’)

– grenzen aan draagkracht van scholengrenzen aan draagkracht van scholen– kindfactoren in kaart te brengen kindfactoren in kaart te brengen leerkracht kan leerkracht kan

aanbod erop afstemmenaanbod erop afstemmen– maar: vaardigheden van kind = steeds resultaat van maar: vaardigheden van kind = steeds resultaat van

wisselwerking kind-omgevingwisselwerking kind-omgeving

““School readiness”School readiness”

Resultaat van interactie of Resultaat van interactie of wisselwerking tussen kind en omgeving wisselwerking tussen kind en omgeving (Ladd et al., 1999; Mashburn & Pianta, 2006)(Ladd et al., 1999; Mashburn & Pianta, 2006)

Huidige visieHuidige visie

InteractionistischInteractionistisch Multidimensioneel: verschillende domeinen Multidimensioneel: verschillende domeinen

van functionerenvan functioneren

welke?welke?

Welke kind- en omgevingsfactoren Welke kind- en omgevingsfactoren voorspellen schoolprestaties 1ste voorspellen schoolprestaties 1ste

leerjaar?leerjaar?

Cognitieve vaardigheden

Academische prestaties

1ste lj

Gebaseerd op Downer & Pianta (2006); Bossaert, Verschueren, et al. (2008);

Verachtert (2007); …

Leervw’en

3de KK

Leeftijd

Leergerela-

teerd gedrag

Sociaal-emotioneel

functioneren

Gezinsklimaat

Academische prestaties

1ste lj

Gebaseerd op Downer & Pianta (2006); Bossaert, Verschueren, et al. (2008); Verachtert (2007); …

SES, etniciteit,

Instructie-

kwaliteit

Affectieve kwaliteit lk-

kindrel.

Relaties klasgenoten

…

Specifieke leervoorwaardenSpecifieke leervoorwaarden

Prestaties voor taal/rekenen in 1ste leerjaar Prestaties voor taal/rekenen in 1ste leerjaar worden het beste voorspeld door prestaties voor worden het beste voorspeld door prestaties voor taal/rekenvoorwaarden in 3de KKtaal/rekenvoorwaarden in 3de KK

Afname van (betrouwbare en valide!) toetsen Afname van (betrouwbare en valide!) toetsen leervoorwaarden heeft predictieve waarde leervoorwaarden heeft predictieve waarde informatiefinformatief

Recent onderzoek in VlaanderenRecent onderzoek in Vlaanderen

SIBO-onderzoek (Verachtert, 2008) (SIBO-onderzoek (Verachtert, 2008) (NN = 3 055 uit 122 = 3 055 uit 122 scholen)scholen)

rr = .65 tussen voorbereidend rekenen begin 3de KK en rekenen = .65 tussen voorbereidend rekenen begin 3de KK en rekenen einde 1ste leerjaareinde 1ste leerjaar

Eigen onderzoek (Bossaert, Verschueren et al., 2008) (Eigen onderzoek (Bossaert, Verschueren et al., 2008) (NN = = 169 uit 26 scholen)169 uit 26 scholen) rr = .54 tussen voorbereidende vaardigheden taal + rekenen 1ste = .54 tussen voorbereidende vaardigheden taal + rekenen 1ste

trim. 3de KK en taal en rekenen einde 1ste leerjaartrim. 3de KK en taal en rekenen einde 1ste leerjaar

Meting specifieke leervoorwaardenMeting specifieke leervoorwaarden

Algemene screeningstoetsen en meer Algemene screeningstoetsen en meer gerichte toetsengerichte toetsen

Leertestvorm: « proeflessen »Leertestvorm: « proeflessen »

Specifieke leervoorwaardenSpecifieke leervoorwaarden

Aanknopingspunten voor preventieve stimulering Aanknopingspunten voor preventieve stimulering bij bepaalde risicogroepen:bij bepaalde risicogroepen:

In klas/school (niet bij àlle kinderen, Ruijssenaars, In klas/school (niet bij àlle kinderen, Ruijssenaars, 1997)1997)

Thuis (spelenderwijze !)Thuis (spelenderwijze !) Buitenschoolse hulpverleningBuitenschoolse hulpverlening

=> gunstiger startpositie=> gunstiger startpositie

Algemene cognitieve vaardighedenAlgemene cognitieve vaardigheden

Betekenisvol effect, grotendeels indirect via Betekenisvol effect, grotendeels indirect via voorbereidende vaardigheden 3e KKvoorbereidende vaardigheden 3e KK

rr = .47 ( = .47 (pp < .001) van scores Coloured Progressive Matrices begin < .001) van scores Coloured Progressive Matrices begin 3de KK met voorbereidende rekenen taalvaardigheden en 3de KK met voorbereidende rekenen taalvaardigheden en rr = .37 = .37 ((pp < .001) met prestaties eind 1ste leerjaar (Bossaert, Verschueren < .001) met prestaties eind 1ste leerjaar (Bossaert, Verschueren et al., 2008)et al., 2008)

beperkte cognitieve vaardigheden = plausibele beperkte cognitieve vaardigheden = plausibele verklaring voor uitval screening leervoorwaardenverklaring voor uitval screening leervoorwaarden


Meting algemene cognitieve vaardigheden: vaak Meting algemene cognitieve vaardigheden: vaak intelligentietestintelligentietest

let op: meer gevaar voor meetfouten bij jongere let op: meer gevaar voor meetfouten bij jongere kinderen (vooral < 5 jaar) (Chen & Siegler, 2000; kinderen (vooral < 5 jaar) (Chen & Siegler, 2000; Resing, 2007)Resing, 2007)


Minder informatief voor gerichte Minder informatief voor gerichte remediëring/begeleiding (tenzij voor verwachte remediëring/begeleiding (tenzij voor verwachte vooruitgang)vooruitgang)

Wel voor globale indicatiestelling : aangepaste Wel voor globale indicatiestelling : aangepaste vorm van onderwijs nodig? (Van den Broek, 1997)vorm van onderwijs nodig? (Van den Broek, 1997)

Werkhouding en taakgericht gedragWerkhouding en taakgericht gedrag

‘‘leergerelateerde’ gedragingen: onafhankelijkheid, leergerelateerde’ gedragingen: onafhankelijkheid, betrokkenheid bij klasactiviteiten, attitude t.o.v. betrokkenheid bij klasactiviteiten, attitude t.o.v. schooltaken, …schooltaken, … bijkomende voorspellende waarde voor succes bijkomende voorspellende waarde voor succes 1ste leerjaar1ste leerjaar

Bv. SIBO-onderzoek: Bv. SIBO-onderzoek: rr = .43 met rekenprestaties = .43 met rekenprestaties 1ste leerjaar1ste leerjaar

KlasparticipatieKlasparticipatie(Ladd, 1992; bewerking door Cornelissen & Verschueren, (Ladd, 1992; bewerking door Cornelissen & Verschueren,

2002)2002)

Coöperatieve participatieCoöperatieve participatie Doet wat de leerkracht vraagtDoet wat de leerkracht vraagt Maakt verantwoordelijk gebruik Maakt verantwoordelijk gebruik

van klasmateriaalvan klasmateriaal Is goed handelbaar voor de Is goed handelbaar voor de

leerkrachtleerkracht Aanvaardt het gezag van de Aanvaardt het gezag van de

leerkrachtleerkracht

Onafhankelijke participatieOnafhankelijke participatie Zoekt uitdagingenZoekt uitdagingen Is zelfbepalend, stelt eigen Is zelfbepalend, stelt eigen

doelendoelen Werkt onafhankelijkWerkt onafhankelijk Heeft veel hulp en leiding nodig Heeft veel hulp en leiding nodig

(-)(-)

Sociaal-emotioneel functionerenSociaal-emotioneel functioneren

Sociale competentie: interpersoonlijk sociaal Sociale competentie: interpersoonlijk sociaal gedrag, zelfwaardering, …gedrag, zelfwaardering, …bijkomende voorspellende waarde, hoewel bijkomende voorspellende waarde, hoewel op zich beperkterop zich beperkter

Wel: via relaties met klasgenoten en Wel: via relaties met klasgenoten en leerkrachtenleerkrachten

Dus:Dus:

Verschillende domeinen van functioneren van kind Verschillende domeinen van functioneren van kind – algemene cognitieve ontwikkelingalgemene cognitieve ontwikkeling– specifieke leervoorwaardenspecifieke leervoorwaarden– ‘‘leergerelateerde’ gedragingenleergerelateerde’ gedragingen– sociaal-emotioneel functionerensociaal-emotioneel functioneren

product van kind x omgevingsinvloedenproduct van kind x omgevingsinvloeden

Omgevingsinvloeden:Omgevingsinvloeden:thuisomgevingthuisomgeving

Lage SES, lage opleiding moeder, Lage SES, lage opleiding moeder, allochtone herkomst, … allochtone herkomst, …

meer risico op schools falen ook na meer risico op schools falen ook na overgang KO-LOovergang KO-LO

SES

Intelligentie

.34

.38

Taal/rekenen

begin 3e KK

Taal/rekenen

eind 1ste lj

.18

Gebaseerd op Bossaert, Verschueren et al., 2008

OmgevingsinvloedenOmgevingsinvloeden

– Vroegtijdige selectieve preventieve interventies Vroegtijdige selectieve preventieve interventies (= gericht op risicogroepen) om negatieve (= gericht op risicogroepen) om negatieve traject tijdig om te buigen (bv. Instapje)traject tijdig om te buigen (bv. Instapje)

– Kostelijk maar weegt niet op tegen negatieve Kostelijk maar weegt niet op tegen negatieve gevolgengevolgen

Aandachtspunten onderzoek naar Aandachtspunten onderzoek naar schoolrijpheidschoolrijpheid

Jonge kinderen Jonge kinderen op meerdere tijdstippen op meerdere tijdstippen observeren, onderzoekenobserveren, onderzoeken

Continue en vroegtijdige signalering doorheen Continue en vroegtijdige signalering doorheen kleuterschool kleuterschool voldoende tijd om preventief te voldoende tijd om preventief te werken (maar ook keerzijde)werken (maar ook keerzijde)

Schoolloopbaanbeslissingen: samenwerking met Schoolloopbaanbeslissingen: samenwerking met ouders, zij beslissen (maar geïnformeerd)ouders, zij beslissen (maar geïnformeerd)

Belang van ondersteuning door team van Belang van ondersteuning door team van deskundige diagnosticideskundige diagnostici

Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid Prof. Karine Verschueren Schoolpsychologie en...

Documents

Transcript of Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid Prof. Karine Verschueren Schoolpsychologie en...