Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

13
Provincie Utrecht Vierde kwartaal 2011

description

De economische barometer voor de provincie Utrecht 4e kwartaal 2011

Transcript of Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Page 1: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Vierde kwartaal 2011

Page 2: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Woord vooraf

Het derde kwartaal van dit jaar heeft een omslag plaatsgevonden in de ervaringen van ondernemers van het economisch klimaat. Zo heeft in de provincie Utrecht 34 procent van de ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren, tegenover 4 procent van de ondernemers die het heeft zien verbeteren. Hiermee zien ondernemers in de provincie Utrecht het nog net iets negatiever in dan landelijk het geval is. Dit beeld is ook terug te zien in de omzet van het derde kwartaal en de verwachtingen voor het vierde kwartaal: de groep ondernemers die een omzetdaling heeft ervaren (30 procent) en verwacht (17 procent) is relatief groot. Deze resultaten van de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) laten zien dat de aanhoudende onrust op de financiële markten, die nu ook naar de reële economie overslaat, de ondernemers niet onberoerd laat. Wat betreft de ervaringen van het economisch klimaat schiet de bouwsector uit in negatieve zin: maar liefst 68 procent van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft het economisch klimaat het afgelopen kwartaal zien verslechteren. Op het gebied van de omzet in het derde kwartaal schiet juist de Utrechtse zakelijke dienstverlening uit: 41 procent van de ondernemers in deze sector heeft de omzet zien dalen. Ook opvallend zijn de omzetverwachtingen van ondernemers in de detailhandel voor het vierde kwartaal. Hier zijn namelijk veel minder ondernemers die een omzetstijging verwachten dan in het vierde kwartaal van 2010 het geval was. Zoals elk jaar heeft de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal ook uitvraag gedaan naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze verwachtingen zijn zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel overwegend positief, ondanks het feit dat de ondernemers het afgelopen kwartaal als tegenvallend hebben ervaren. Zo verwacht in de provincie Utrecht 26 procent van de ondernemers een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die juist een omzetdaling verwachten. Wat betreft personeelssterkte zijn de verwachtingen iets behoudender, 16 procent verwacht een toename, echter 18 procent verwacht een afname.

COEN in het kort Provincie Utrecht ziet economisch klimaat verslechteren

De aanhoudende economische onrust, die nu ook in de reële economie de kop op steekt, is sterk terug te zien in de Conjunctuurenquête van het vierde kwartaal van dit jaar. Hierbij blijven ondernemers in de provincie Utrecht niet gespaard: maar liefst 34 procent van hen heeft het economisch klimaat zien verslechteren en 30 procent heeft de omzet zien dalen in het derde kwartaal. Utrechtse ondernemers zijn hiermee somberder dan hun collega's elders in het land. Vooral de bouw ziet het economisch klimaat somber in en de voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening worstelt met de omzet. Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er bij overheden op aan om de regionale economie te ondersteunen waar dat kan. Overheden kunnen bijvoorbeeld de drempel voor openbare aanbestedingen verlagen waardoor bedrijven uit de regio eerder in aanmerking komen voor opdrachten. Deze impuls kunnen veel bedrijven vandaag de dag goed gebruiken. Michaël Kortbeek voorzitter

“Gelet op deze zorgelijke ontwikkeling dringt de KvK er bij overheden op aan om de regionale economie te ondersteunen waar dat kan.”

Page 3: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Economisch klimaat Economisch klimaat fors verslechterd in het derde kwartaal Hoewel het economisch klimaat in de afgelopen kwartalen een redelijk stabiel beeld liet zien, is in het derde kwartaal van dit jaar de stemming omgeslagen. Zowel als de ondernemers terug kijken naar het derde kwartaal als wanneer zij vooruit kijken naar het vierde kwartaal, is het negatieve sentiment duidelijk waar te nemen. Hierin zit de provincie Utrecht zeer dicht bij het landelijke beeld, hoewel de ervaringen van het derde kwartaal nog net iets negatiever zijn dan landelijk het geval is. Dit laat zien dat de ondernemers niet ongevoelig zijn voor de negatieve berichtgeving omtrent de schuldencrisis en de verslechterende reële economie.

Resultaten economisch klimaat Realisatie kwartaal 3 2011 Economisch klimaat provincie Utrecht is: Verbeterd 4 % Gelijk gebleven 62 % Verslechterd 34 % Saldo -30,1 Economisch klimaat Nederland is: Verbeterd 5 % Gelijk gebleven 62 % Verslechterd 33 % Saldo -27,2 Verwachting kwartaal 4 2011 Economisch klimaat provincie Utrecht zal: Verbeteren 8 % Gelijk blijven 64 % Verslechteren 28 % Saldo -19,6 Economisch klimaat Nederland zal: Verbeteren 7 % Gelijk blijven 65 % Verslechteren 28 % Saldo -20,7 Toelichting Deze rapportage werkt met de saldo’s van de verschillende indicatoren. Dit houdt in dat het percentage ondernemers dat de realisatie of de verwachting negatief inziet, wordt afgetrokken van het percentage ondernemers dat de realisatie of de verwachting positief inziet (ten opzichte van het voorgaande kwartaal). Zo betekent bijvoorbeeld een negatief saldo van de gerealiseerde omzet van het afgelopen kwartaal, dat er meer ondernemers zijn die de omzet hebben zien dalen, dan er ondernemers zijn die de omzet hebben zien toenemen.

Hoewel de afgelopen kwartalen in de provincie Utrecht de pessimisten al vaker de optimisten overstemden, is dit beeld in het derde kwartaal van dit jaar nog extremer geworden. Dit geldt ook voor de situatie in Nederland als geheel. In de provincie Utrecht heeft 34 procent van de ondervraagde ondernemers het economisch klimaat zien verslechteren, in Nederland als geheel was dit 33 procent. De bouwsector ziet het nog negatiever in dan het bedrijfsleven als geheel. Maar liefst 68 procent van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht heeft economisch klimaat zien verslechteren in het derde kwartaal. Ook als naar de verwachtingen van het economisch klimaat in het vierde kwartaal wordt gekeken dan is het negatieve sentiment duidelijk. Zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel verwacht 28 procent van de ondernemers dat het economisch klimaat verder zal verslechteren. De ervaringen en de verwachtingen van de ondernemers laten zien dat de voortdurende onrust op de financiële markten, onder invloed van de schuldencrisis in de E.U. en de V.S. de ondernemers niet onberoerd laat. Vooral nu ook de reële economie, in de vorm van de stijgende werkloosheid, dalend consumentenvertrouwen, en dalende economische groei*, wordt geraakt, is er reden tot zorg. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

-70

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Economisch klimaat realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 4: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Omzet Evaringen omzet derde kwartaal negatiever dan verwacht

t positief Hoewel er vorig kwartaal al redelijk wat ondernemers waren met de verwachting dat hun omzet zou dalen in het derde kwartaal, blijkt terugkijkend dat dit aantal nog hoger is uitgevallen dan verwacht. Hiermee laat de provincie Utrecht een ietwat somberder beeld zien dan Nederland als geheel. Vooruitkijkend naar het vierde kwartaal van dit jaar zijn er zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal stijgen dan andersom. Echter deze verwachtingen liggen lager dan de verwachtingen die men voor het vierde kwartaal 2010 had, wat aangeeft dat er een licht dalende trend is ingezet.

Resultaten omzet Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 17 % Gelijk gebleven 53 % Afgenomen 30 % Saldo -14,3 Omzet Nederland is: Toegenomen 22 % Gelijk gebleven 49 % Afgenomen 29 % Saldo -7,9 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 30 % Gelijk blijven 53 % Afnemen 17 % Saldo +13,0 Omzet Nederland zal: Toenemen 30 % Gelijk blijven 52 % Afnemen 18 % Saldo +11,2

Het derde kwartaal zijn de ervaringen van de omzet lager uitgevallen dan verwacht. Dit is vooral in de provincie Utrecht het geval: 24 procent van de ondernemers daar had verwacht dat de omzet zou dalen; uiteindelijk is bij 30 procent de omzet lager uitgevallen. Qua omzet schiet de zakelijke dienstverlening uit in negatieve zin: 41 procent van de ondernemers in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft de omzet zien dalen in het derde kwartaal, tegenover 12 procent van de ondernemers in deze sector die hun omzet heeft zien stijgen. Dit verklaart deels waarom de provincie Utrecht een negatiever beeld laat zien dan landelijk het geval is. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal van dit jaar verwacht 30 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht dat hun omzet zal stijgen, tegenover 17 procent van hen met de verwachting dat hun omzet zal dalen. Hiermee wijkt de provincie Utrecht nauwelijks af van het landelijke beeld. Hoewel de verwachtingen per saldo positief uitvallen, zijn deze lager dan de verwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat de tegenvallende resultaten van de afgelopen kwartalen ook effect hebben op de verwachtingen. Vooral in de detailhandel, waar normaal gesproken de meeste omzet in het laatste kwartaal van het jaar wordt gehaald, zijn de verwachtingen minder optimistisch dan in 2010. In het vierde kwartaal van 2010 verwachtte 43 procent van de ondernemers in de detailhandel van de provincie Utrecht dat de omzet zou toenemen, tegenover 13 procent met de verwachting dat de omzet zou afnemen (per saldo +30). Voor het vierde kwartaal van 2011 verwacht 35 procent van hen dat de omzet zal toenemen, terwijl 20 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel verwacht dat de omzet zal dalen (per saldo +14,5).

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Omzet - realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 5: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Personeelssterkte Provincie Utrecht blijft worstelen met personeelssterkte

In het derde kwartaal hebben wederom hebben meer ondernemers in de provincie Utrecht hun personeelssterkte zien dalen dan landelijk het geval is. Hiernaast is het beeld negatiever dan verwacht, en negatiever dan de ervaringen in het tweede kwartaal. De verwachtingen, die voorheen ondanks de teleurstellende realisaties overwegend positief bleven, zijn voor het vierde kwartaal zowel voor de provincie Utrecht als Nederland als geheel omgeslagen in negatieve zin. Vooral de bouw ziet de

personeelsontwikkelingen somber in.

Resultaten personeelssterkte Realisatie kwartaal 3 2011 Personeelssterkte provincie Utrecht is: Toegenomen 13 % Gelijk gebleven 60 % Afgenomen 27 % Saldo -13,2 Personeelssterkte Nederland is: Toegenomen 16 % Gelijk gebleven 65 % Afgenomen 18 % Saldo -2,0

Verwachting kwartaal 4 2011 Personeelssterkte provincie Utrecht zal: Toenemen 13 % Gelijk blijven 65 % Afnemen 22 % Saldo -8,7 Personeelssterkte Nederland zal: Toenemen 11 % Gelijk blijven 70 % Afnemen 19 % Saldo -8,2

Net als de afgelopen kwartalen ervaren de ondernemers in de provincie Utrecht de personeelssterkte negatiever dan landelijk het geval is. 13 procent van hen heeft de personeelssterkte zien stijgen, terwijl 27 procent de personeelssterkte heeft zien dalen. Bij 60 procent is de personeelssterkte in kwartaal 3 gelijk gebleven. Vergeleken met het tweede kwartaal is het beeld van de personeelssterkte verder verslechterd. Overigens moet benadrukt worden dat dit beeld niet terug te zien is in de reële werkloosheidscijfers. Zo blijkt uit cijfers van het derde kwartaal van het UWV dat het percentage van niet-werkende werkzoekenden met 4,1 procent onder het landelijke percentage van 5,8 ligt*. Een verklaring hiervoor kan liggen in het feit dat veel Utrechtse ondernemers personeel laten gaan, maar dit maar om kleine aantallen werknemers gaat. De enquête meet namelijk niet de mate van afname. Hierdoor blijkt uit de Conjunctuurenquête dat in de provincie Utrecht ondernemers hun personeelssterkte zien dalen, maar doordat deze daling slechts in kleine mate is heeft dit het reële werkloosheidsbeeld niet gewijzigd. Als het gaat om de verwachtingen voor het vierde kwartaal liggen de provincie Utrecht en Nederland als geheel op één lijn. In beide gevallen verwachten meer ondernemers dat hun personeelssterkte zal dalen dan omgekeerd het geval is. Hierbij zijn het in de provincie Utrecht vooral ondernemers in de bouw die het komende kwartaal pessimistisch inzien: 36 procent van hen verwacht dat de personeelssterkte zal dalen, tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal stijgen. *Bron: UWV

-40

-30

-20

-10

0

10

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Personeelssterkte realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 6: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Export Ervaringen omzet uit export blijven schommelen in provincie Utrecht

De ervaringen van de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht liggen net als het vorige kwartaal ook in het derde kwartaal redelijk in lijn met de ervaringen van exporterende ondernemers in Nederland als geheel. In beide gevallen zijn de ondernemers met een dalende omzet uit export net iets talrijker dan ondernemers waarbij de omzet uit export is gestegen. Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn de optimisten juist talrijker dan de pessimisten, waarbij Nederland als geheel en

de provincie Utrecht wederom hetzelfde beeld laten zien.

Resultaten export (buitenlandse omzet) Realisatie kwartaal 3 2011 Export provincie Utrecht is: Toegenomen 14 % Gelijk gebleven 68 % Afgenomen 18 % Saldo -3,9 Export Nederland is: Toegenomen 19 % Gelijk gebleven 60 % Afgenomen 21 % Saldo -2,5

Verwachting kwartaal 4 2011 Export provincie Utrecht zal: Toenemen 19 % Gelijk blijven 73 % Afnemen 9 % Saldo +10,2 Export Nederland zal: Toenemen 24 % Gelijk blijven 61 % Afnemen 15 % Saldo +9,1

De overwegend negatieve verwachtingen die de exporterende ondernemers hadden voor de omzet uit export in het derde kwartaal zijn zowel in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel redelijk uitgekomen. Zo heeft in de provincie Utrecht 18 procent van de exporterende ondernemers de omzet uit export zien dalen, tegenover 14 procent van hen die de omzet zagen stijgen. In Nederland als geheel is de verscheidenheid nog net iets groter, daar zag 21 procent de omzet uit export dalen, tegenover 19 procent van de exporterende ondernemers die de omzet uit export zagen stijgen. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: in de provincie Utrecht verwacht 19 procent van de exporterende ondernemers dat de omzet uit export zal stijgen, tegenover 9 procent van hen met de verwachting dat de omzet uit export zal dalen. Hoewel deze verwachtingen per saldo positief uitvallen, liggen deze beduidend lager dan de verwachtingen die de ondernemers oorspronkelijk voor het vierde kwartaal 2010 hadden. De tegenvallende resultaten van het afgelopen jaar en de aanhoudende economische onrust spelen de ondernemers parten. Vooral ontwikkelingen van de Duitse economie zijn daarin belangrijk voor de exporterende ondernemers in de provincie Utrecht en Nederland als geheel. Aangezien zowel in Duitsland als in de Eurozone als geheel het producentenvertrouwen is gedaald*, is te verwachten dat dit ook effect zal hebben op de handel tussen Duitsland en Nederland. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Exportradar

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Export (buitenlandse omzet) realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 7: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Industrie Verwachtingen industrie provincie Utrecht negatiever dan landelijk

Terugkijkend op de omzet van het derde kwartaal zijn de ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht overwegend negatief: er zijn meer ondernemers die de omzet hebben zien dalen dan omgekeerd. Ook in Nederland als geheel is dit beeld te zien. Hiermee hebben de ondernemers de verwachtingen die zij hadden van het derde kwartaal waargemaakt. Vooruitkijkend zijn er wel verschillen tussen de provincie Utrecht en het landelijke beeld: in de industrie van de provincie Utrecht zijn in verhouding meer ondernemers die verwachten dat hun omzet zal dalen dan landelijk het geval is.

Ook op het gebied van orders blijft de Utrechtse industrie achter op het landelijke beeld.

Resultaten omzet industrie Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 17 % Gelijk gebleven 62 % Afgenomen 21 % Saldo -4,4 Omzet Nederland is: Toegenomen 21 % Gelijk gebleven 57 % Afgenomen 23 % Saldo -2,4 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 19 % Gelijk blijven 63 % Afnemen 18 % Saldo +0,3 Omzet Nederland zal: Toenemen 28 % Gelijk blijven 55 % Afnemen 18 % Saldo +10,2

De omzet van de industrie in de provincie Utrecht is naar verwachting uitgekomen: met 21 procent zijn er iets meer ondernemers die hun omzet hebben zien dalen dan dat hen die hun omzet hebben zien stijgen (17 procent). Hiermee zit de Utrechtse industrie dicht bij het landelijke beeld, hoewel de provincie per saldo iets negatiever uitkomt. Wat betreft de verwachtingen voor het vierde kwartaal is dit anders. De ondernemers in de industrie van de provincie Utrecht zien de ontwikkeling van de omzet een stuk vaker negatief in dan het geval is in Nederland als geheel. 19 procent van hen verwacht dat de omzet zal toenemen, maar 18 procent verwacht dat de omzet zal afnemen in het vierde kwartaal. In Nederland als geheel verwacht 28 procent van de ondernemers in de industrie dat de omzet zal toenemen, en 18 procent dat de omzet zal afnemen. Ook wat betreft orderpositie staan de Utrechtse industriële ondernemers er iets slechter voor: zij hebben nog voor 2,9 maanden werk in portefeuille, terwijl dit voor de industrie in Nederland als geheel 3,3 maanden is. De Utrechtse ondernemers in de industrie verwachten net als de afgelopen kwartalen ook dat de personeelssterkte zal inzakken: er zijn meer ondernemers die verwachten dat hun personeelssterkte zal dalen dan andersom (per saldo -10,4). De verwachtingen reflecteren een gebrek aan vertrouwen onder de ondernemers in de industrie, wat te verklaren is door de hoge afhankelijkheid van de export, die op zijn beurt wordt beïnvloed door de onrust op de financiële markten. Dit is ook te zien aan het Nederlandse producentenvertrouwen dat in oktober wederom is gedaald*. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Industriemonitor

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Industrie - omzet realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 8: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Bouw Ervaringen omzet derde kwartaal minder negatief dan verwacht

Het derde kwartaal hebben zowel in de provincie Utrecht als landelijk meer ondernemers in de bouw een omzetdaling gezien dan een omzetstijging. Echter in de provincie Utrecht is dit aantal meegevallen, de verwachtingen waren namelijk pessimistischer. Vooruitkijkend naar de resultaten van het vierde kwartaal is in de provincie Utrecht een opmerkelijke opleving te zien: de ondernemers die een omzetstijging verwachten zijn in verhouding namelijk veel talrijker dan landelijk het geval is. In de provincie Utrecht verwachten dus veel ondernemers het jaar nog positief af te sluiten. Op het gebied van personeelssterkte en economisch klimaat is echter een behoorlijk negatieve ontwikkeling te zien.

Resultaten omzet bouw Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 8 % Gelijk gebleven 77 % Afgenomen 15 % Saldo -6,9 Omzet Nederland is: Toegenomen 15 % Gelijk gebleven 57 % Afgenomen 28 % Saldo -13,1 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 34 % Gelijk blijven 48 % Afnemen 17 % Saldo +17,0 Omzet Nederland zal: Toenemen 17 % Gelijk blijven 53 % Afnemen 30 % Saldo -12,5

Utrechtse ondernemers in de bouw vonden het sinds de start van de bouwcrisis in 2010 erg moeilijk om in te schatten hoe het komende kwartaal zou gaan. Dit liet zien dat de bouw in de provincie Utrecht er nog niet is qua herstel en stabilisatie. Ook de ervaringen van het derde kwartaal bevestigen dit beeld: er zijn meer ondernemers die omzetstijging hebben gerealiseerd dan verwacht, net als dat er minder ondernemers zijn die een omzetdaling hebben ervaren dan verwacht. Alsnog zijn er meer ondernemers met een omzetdaling in het derde kwartaal dan andersom, namelijk 15 procent tegenover 8 procent. Voor het grootste gedeelte van de ondernemers in de Utrechtse bouw (77 procent) is de omzet echter gelijk gebleven. Landelijk is een verdeelder en pessimistischer beeld te zien dan in de provincie Utrecht het geval is. De verwachtingen van de ondernemers in de bouw in de provincie Utrecht voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief: 34 procent van hen verwacht een omzetstijging. Daarentegen verwacht 17 procent van de ondernemers in de Utrechtse bouw een omzetdaling. Dit laat zien dat er een redelijk grote verdeeldheid is in de sector. In de bouw in Nederland als geheel zien ondernemers het in verhouding een stuk vaker negatief in dan het geval is in de provincie Utrecht. Wat de verwachtingen voor de omzet extra verrassend maakt is dat in de bouw de verwachtingen voor het economisch klimaat juist zeer pessimistisch zijn: in de provincie Utrecht verwacht 70 procent van de ondernemers in de bouw dat het economisch klimaat zal verslechteren in het vierde kwartaal. Ook verwacht 36 procent van de ondernemers in de Utrechtse bouw dat de personeelssterkte in het vierde kwartaal afneemt, tegenover 4 procent met de verwachting dat de personeelssterkte zal toenemen.

-80

-70

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Bouw - omzet realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 9: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Groothandel Na tegenvallend derde kwartaal verwachtingen overwegend positief

Hoewel ondernemers in de groothandel van de provincie Utrecht redelijk positieve verwachtingen voor de omzet van het derde kwartaal hadden, blijft de realisatie hiervan achter. Er zijn namelijk meer ondernemers met een omzetdaling dan verwacht. Hiermee zit de provincie Utrecht op één lijn met het landelijke beeld. De verwachtingen voor de omzet van het vierde kwartaal zijn positiever, daarbij zijn er meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Wat betreft de personeelssterkte is weinig verdeeldheid, de meeste ondernemers verwachten dat deze in het vierde kwartaal gelijk zal

blijven.

Resultaten omzet groothandel Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 30 % Gelijk gebleven 40 % Afgenomen 30 % Saldo -0,2 Omzet Nederland is: Toegenomen 29 % Gelijk gebleven 40 % Afgenomen 31 % Saldo -0,8 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 37 % Gelijk blijven 45 % Afnemen 18 % Saldo +18,4 Omzet Nederland zal: Toenemen 33 % Gelijk blijven 51 % Afnemen 26 % Saldo +19,8

De positieve verwachtingen die de ondernemers in de Utrechtse groothandel hadden voor het derde kwartaal zijn anders uitgevallen: hoewel 37 procent van de ondernemers de verwachting had dat de omzet zou stijgen, is dit voor 30 procent daadwerkelijk het geval geweest. Ook heeft 30 procent van de ondernemers in de groothandel van de provincie Utrecht de omzet zien dalen. Bovendien hebben meer ondernemers hun omzet uit export zien dalen (24 procent) dan andersom (20 procent). Dit verdeelde beeld is ook in de groothandel in Nederland als geheel te zien. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn overwegend positief: 37 procent van de ondernemers in de Utrechtse groothandel verwachte een toename van de omzet, 18 procent verwacht een afname. Ook in de groothandel in Nederland als geheel zijn de verwachtingen per saldo positief. Op het gebied van personeelssterke hebben de ondernemers in de Utrechtse groothandel een per saldo licht negatieve verwachting voor het vierde kwartaal: 7 procent verwacht dat de personeelssterkte zal stijgen, terwijl 11 procent verwacht dat deze zal dalen. Het grootste aandeel van de ondernemers verwacht echter dat de personeelssterkte gelijk zal blijven: 82 procent. Hiermee zijn de verwachtingen in de provincie Utrecht per saldo net iets negatiever dan landelijk het geval is.

-70

-60

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Groothandel - omzet realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 10: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Detailhandel Na tegenvallend derde kwartaal voorzichtige verwachtingen omzet vierde kwartaal

De ervaringen van de omzet van het derde kwartaal van dit jaar waren voor detaillisten, zowel voor de provincie Utrecht als landelijk, vaker negatief dan verwacht. Dit laat zien dat het lage consumentenvertrouwen en de dalende uitgaven de detaillisten niet onberoerd laten. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever, maar een stuk minder positief dan de omzetverwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Dit laat zien dat het herstel dat was ingezet in 2011 is afgezwakt, en zelfs omgekeerd.

Ervaring omzet detailhandel Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 20 % Gelijk gebleven 39 % Afgenomen 41 % Saldo -20,9 Omzet Nederland is: Toegenomen 23 % Gelijk gebleven 34 % Afgenomen 43 % Saldo -20,1 Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 35 % Gelijk blijven 45 % Afnemen 20 % Saldo +14,5 Omzet Nederland zal: Toenemen 38 % Gelijk blijven 40 % Afnemen 22 % Saldo +16,5

.

De omzet van de detailhandel laat sinds de start van de Conjuctuurenquête zeer trouw een seizoenspatroon zien, met inzinkingen in het eerste en derde kwartaal, en pieken in tweede en vierde kwartaal. Ook de dip in de ervaringen van de omzet in het derde kwartaal past in dit patroon, echter is deze dieper dan verwacht. Zo heeft 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een omzetdaling ervaren, terwijl 32 procent dit had verwacht. In de detailhandel in Nederland als geheel is ditzelfde beeld herkenbaar. Ook de verwachtingen voor het vierde kwartaal laten een negatieve tendens zien. Hoewel er meer ondernemers zijn die een omzetstijging verwachten (35 procent) dan andersom (20 procent), liggen deze verwachtingen minder positief dan de oorspronkelijke verwachtingen voor het vierde kwartaal van 2010. Toen verwachtte namelijk 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse detailhandel een omzetstijging, tegenover 13 procent waarbij een omzetdaling werd verwacht. Wat betreft personeelssterkte verwachten de ondernemers in de Utrechtse detailhandel per saldo een negatieve ontwikkeling: 11 procent van hen verwacht een toename van het personeelsbestand, maar 17 verwacht een afname. Deze overwegend negative ervaringen en verwachtingen in de detailhandel laten zien dat na een zeer kort herstel in het einde van 2010 een licht neerwaardse trend is ingezet. Dit kan verklaard worden door de achterblijvende koopkracht van de gemiddelde Nederlander en het steeds verder dalende consumentenvertrouwen*. *Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

-50

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Detailhandel - omzet realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 11: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Zakelijke dienstverlening Dramatisch dieptepunt omzet Utrechtse zakelijke dienstverlening derde kwartaal

De omzet van het derde kwartaal in de Utrechtse zakelijke dienstverlening laat een dramatisch dieptepunt zien: ondernemers die de omzet hebben zien dalen zijn ten opzichte van de ondernemers die de omzet hebben zien stijgen in een grote meerderheid. Landelijk is het beeld ook overwegend negatief, maar minder extreem. De voor de provincie Utrecht belangrijke zakelijke dienstverlening was de afgelopen kwartalen reeds aan het worstelen en blijft het ook in het derde kwartaal moeilijk hebben. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn positiever: meer ondernemers in de zakelijke

dienstverlening verwachten een omzetstijging dan andersom.

Ervaring omzet zakelijke dienstverlening Realisatie kwartaal 3 2011 Omzet provincie Utrecht is: Toegenomen 12 % Gelijk gebleven 47 % Afgenomen 41 % Saldo -28,6 Omzet Nederland is: Toegenomen 22 % Gelijk gebleven 48 % Afgenomen 30 % Saldo -8,1

Verwachting kwartaal 4 2011 Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 32 % Gelijk blijven 52 % Afnemen 16 % Saldo +16,7 Omzet Nederland zal: Toenemen 34 % Gelijk blijven 54 % Afnemen 12 % Saldo +21,6

De zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht liet al een moeizaam herstel zien na de crisis in 2009. In de resultaten van het derde kwartaal is echter geen sprake meer van herstel, maar van een forse inzinking. 41 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft namelijk een omzetdaling gezien in het derde kwartaal, terwijl 28 procent dit had verwacht. Slechts 12 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening heeft een omzetstijging gerealiseerd. In de zakelijke dienstverlening in Nederland als geheel is het beeld minder negatief, daar heeft namelijk 30 procent van de ondernemers een omzetdaling ervaren en 22 procent een omzetstijging. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn verrassend positief. Zo verwacht 32 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening een omzetstijging, tegenover 16 procent van hen die een omzetdaling verwacht. Het beeld in Nederland als geheel is nog net iets positiever. Gezien de instabiliteit van de omzetervaringen in de sector is het echter de vraag of de ondernemers deze verwachting zullen waarmaken. Ook de personeelssterkte in de zakelijke dienstverlening in de provincie Utrecht heeft een flinke dip gehad in het derde kwartaal. 44 procent van de ondernemers zag de personeelssterkte dalen, tegenover 11 procent waar een stijging is gerealiseerd. Hiermee wijkt Utrecht behoorlijk af van het landelijke beeld, waar 25 procent een afname van de personeelssterkte zag en 18 procent een toename. De verwachtingen voor het vierde kwartaal zijn op dit gebied iets minder negatief, 21 procent van de ondernemers in de Utrechtse zakelijke dienstverlening verwacht een stijging in de personeelssterkte, 30 procent een daling.

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

08 Q

3

08 Q

4

09 Q

1

09 Q

2

09 Q

3

09 Q

4

10 Q

1

10 Q

2

10 Q

3

10 Q

4

11 Q

1

11 Q

2

11 Q

3

11 Q

4

sa

ldo

(p

ositie

f-n

eg

atie

f)

Zakelijke dienstverlening - omzet realisatie en verwachting

Provincie Utrecht - Realisatie

Provincie Utrecht - Verwachting

Nederland - Realisatie

Nederland - Verwachting

Page 12: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Provincie Utrecht

Algemeen > Woord vooraf / COEN in het kort / Economisch klimaat / Omzet / Personeelssterkte / Export

Sectoren > Industrie / Bouw / Groothandel / Detailhandel / Zakelijke dienstverlening

Verwachtingen 2012

Verwachtingen 2012 Nieuwe jaar wordt voorzichtig optimistisch tegemoet gezien

Zowel ondernemers in de provincie Utrecht als in Nederland als geheel zien het nieuwe jaar op het gebied van omzet overwegend optimistisch tegemoet. Er zijn namelijk meer ondernemers die een omzetstijging verwachten dan andersom. Ook op het gebied van omzet uit export zijn de verwachtingen overwegend positief, hoewel dit in de provincie in mindere mate is dan landelijk het geval is. De verwachtingen van de personeelssterkte laten een ander beeld zien: daar zijn er namelijk zowel landelijk als in de provincie Utrecht meer ondernemers die verwachten dan in 2012 hun

personeelssterkte zal dalen dan andersom.

Verwachtingen 2012 Omzet: Omzet provincie Utrecht zal: Toenemen 26 % Gelijk blijven 58 % Afnemen 16 % Saldo +10,9 Omzet Nederland zal: Toenemen 28 % Gelijk blijven 55 % Afnemen 17 % Saldo +11,5

Omzet uit export: Omzet uit export provincie Utrecht zal: Toenemen 18 % Gelijk blijven 72 % Afnemen 10 % Saldo +8,7 Omzet uit export Nederland zal: Toenemen 26 % Gelijk blijven 63 % Afnemen 11 % Saldo +14,5 Personeelssterkte: Personeelssterkte provincie Utrecht zal: Toenemen 16 % Gelijk blijven 66 % Afnemen 18 % Saldo -1,5 Personeelssterkte Nederland zal: Toenemen 15 % Gelijk blijven 67 % Afnemen 18 % Saldo -3,0

Zoals elk jaar doet de Conjunctuurenquête in het vierde kwartaal ook uitvraag naar de verwachtingen van het komende jaar. Deze zijn voor 2012 voorzichtig positief, ondanks de negatieve ervaringen van het derde kwartaal van 2011. Wat betreft de omzetverwachtingen zijn er meer optimisten dan andersom: 26 procent van de ondernemers in de provincie Utrecht verwacht in 2012 een omzetstijging, 16 procent verwacht een omzetdaling. Hierbij zijn de verschillen tussen de sectoren groot. Zo zijn er in de Utrechtse bouw, industrie en detailhandel juist meer pessimisten dan optimisten wat betreft de omzet. In de Utrechtse zakelijke dienstverlening zijn de verwachtingen juist opvallend positief. Op het gebied van omzet uit export blijft de provincie Utrecht iets achter op het landelijke beeld, maar is alsnog positief. 18 procent van de exporterende ondernemers verwacht dat de omzet uit export zal stijgen, 10 procent verwacht dat deze zal dalen. Hierbij is vooral de groothandel positief gestemd. Wat betreft de verwachtingen van de exporterende industrie zijn er juist iets meer pessimisten dan optimisten. De verwachtingen van de personeelssterkte zijn zowel in de provincie Utrecht als landelijk overwegend negatief gestemd. In de provincie verwacht 16 procent een toename van de personeelssterkte, maar 18 procent verwacht een afname ervan. Vooral de bouw en industrie hebben negatieve verwachtingen op dit gebied.

26% 28% 18%

26% 16% 15%

58% 55% 72% 63%

66% 67%

16% 17% 10% 11%

18% 18%

Provincie Utrecht Nederland

Provincie Utrecht Nederland

Provincie Utrecht Nederland

Omzet Omzet uit export Personeelssterkte

Verwachtingen 2012

Neemt toe Blijft gelijk Neemt af

Page 13: Coen Rapportage Provincie Utrecht Q4 2011

Colofon

Samenstelling en redactie:

Deze publicatie is een samenwerking van

KvK Midden-Nederland en KvK Gooi-, Eem- en Flevoland

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:

Kamer van Koophandel Midden-Nederland

Renée van den Bremer, afdeling regionale economie

T 030 239 6 650

E [email protected]