CirculaireEconomieinOost-Nederland

Visiedocumentvoorhetversnellenvaneentransitieindekomendetienjaar

JanJonker,ChrisLorist,ErikMeijberg,MartineVonkenErickWuestman

September2016

2

1.Visieopmaatschappelijketransitie

Grotemaatschappelijkevraagstukkenzoalsdedrukopgrondstoffen,migratie,degroeivandewereldbevolking,energieschaarsteenverstedelijking,vragenombuitentraditionelekaderstedenken.Hetwordtsteedsduidelijkerdateenfundamenteleveranderingnodigisindevormgevingvanonzeeconomie.Dezeontwikkelingistebenoemenalseentransitievaneenlineairenaareencirculaireeconomie(CE).Hierinwordenproductenenmaterialenzoveelmogelijkhergebruiktenbehoudengrondstoffenlangerhunwaarde.Dezeinsteekvoordeeconomieisfundamenteelafwijkendvandehuidigemaniervanwerken.Metrechtkandaaromgesprokenwordenvaneentransitie:eenfundamenteleveranderingvanheteconomischesysteem.GroeiendeaandachtvoordeCirculaireEconomieNationaaleninternationaalgroeitdeaandachtvooreencirculaireeconomie.ZoisdeEUindecember2015meteenbreedpakketaanmaatregelengekomen.InonslandisinjunihetSER-advies‘WerkenaaneenCirculaireEconomie:geentijdteverliezen’verschenen.Daaropvoortbouwendverscheeninseptember2016hetambitieuzerijksbredeprogramma‘NederlandCirculairin2050’.Indatlaatsterapportwordtgepleitvoorhetefficiëntinzettenenhergebruikenvangrondstoffenenmaterialen,zondermilieuschadeteveroorzaken.Voorzovernieuwegrondstoffennodigzijn,wordendezeopvolledigduurzamewijzegewonnen.Opwegnaardezecirculaireeconomiewilhetkabinetdatin2030hetgebruikvanmineralen,fossielegrondstoffenenmetaleninNederlandisgehalveerd.Omdezeambitiestebereiken,kiesthetkabinetvooreengrondstoffenakkoorddatnogin2016totstandmoetkomen.Deuitwerkingvanditakkoord,zostelthetkabinetvoor,dienttegebeurenindevormvansectorgerichtetransitieagenda’s.Dezedienenmethetbedrijfslevenenmaatschappelijkepartijentewordenuitgewerktinvijfsectoren:biomassaenvoedsel,maakindustrie,kunststoffen,bouwenconsumentengoederen.Dezesectoraleagenda’smoetenhunvertalingkrijgeninregionaleaanpakkenenakkoorden.TransitieorganiserenOmineenperiodevandertigjaartekomentoteentransformatievandeeconomie,iseenanderemaniervansamenwerkentussenpartijennoodzakelijk.Nietlangerinlineairewaardeketens,maarinkringlopen.Wantjuistinkringlopenwordtwaardegecreëerd.Hetorganiserenvandiekringlopenvanuiteeneconomischbeginselvraagtinveelgevallenomeenradicaleomslagindemaniervansamen-werken–institutioneel,organisatorischeneconomisch.Daardooriserbehoefteaaneennieuwegeneratiebusiness-,organisatie-enverdienmodellen.

3

Indiverseprovinciesensteden(o.a.Friesland,Zeeland,Flevoland,AmsterdamenRotterdam)wordtgewerktaanregionalec.q.stedelijkeontwikkelingvandecirculaireeconomie.Oost-Nederlandkaneenbelangrijke,onderscheidendebijdrageleveren.ErligtinOost-Nederlandeengoedebasis,o.a.indevormvan(icoon)projecten,valleyseneennetwerkvankennisinstellingen.Deregiowordtgekenmerktdooreenhands-onmentaliteit,verankerdineenwaardevolverleden.DitvisiedocumentgeefteenbeknopteuitwerkingvandemogelijkhedenominOost-Nederlandtoteentransitienaareencirculaireeconomietekomen.Hetzalhopelijkinspirerenenaanzettentotdebat,maarbovenalkadersgevenvooractiesdiedringendnoodzakelijkzijnwildecirculaireeconomiemeerzijndaneenidee-met-toekomst.2.VerledenalsvertrekpuntDeregiokenteenrijkverledendatnogsteedsverankerdisinderegionale(ondernemers)cultuur.DeoudeHanzewaardenzijnverbondenheidensamenwerking,durfenlef,ondernemerschap,burgerzinengemeenschapszin.Samenmeteengroeiendgevoelvoorurgentievormtditeenuitstekendebasisomdehuidigeeconomischesituatieomtebuigennaareenduurzaameconomischsysteeminderegio.Hetcultureleimmateriëleerfgoedenonzehuidigesterkekantenophetgebiedvanzorg,onderwijs,kennis,industrieenmobiliteit,kunnenhierbijwordeningezetombijtedragenaaneenaantalvandegrotemaatschappelijkeopgaven.Deregioisgrootgenoegomregionale,inter-stedelijkeenorganisatie-ecologischeconceptenteontwikkelen.Deregioiskleingenoegomdattedoenopbasisvannabijheid,betrokkenheidendirectcontacttussenallemogelijkebetrokkenpartijen.Hetbiedteengrotegezamenlijkekrachtalsbedrijvenhungrondstoffenuitderegiohalen,waarmogelijkrecyclenennieuwesamenwerkingsverbandenorganiseren.Datiszowelhetgevalindewaardeketenrondomgrondstof-enproductstromen,alsinhetorganiserenvandiensten.Oost-NederlandzouzichnietalleenopdeRandstadmoetenrichten,maarookinhetoostenaansluitingzoekenbijNoordrijn-WestfalenenNedersachsen.Datbiedtmogelijkhedenvoorhetontwikkelenvanderegionaleeconomieen(grensoverschrijdende)samenwerkingsverbanden.Erzijnveelgedeeldewaardenenverbindingenenbovendienzijnervergelijkbare(economische)ontwikkelingen,zoalsverduurzaming,energietransitieengrondstoffenpolitiek.Duitslandheeftonsophetgebiedvantechnologie,grondstoffenpolitiek,energieenduurzaamheidveeltebieden.InaanvullingdaaropverdienthetaanbevelingomtekijkenhoeOost-NederlandalsregioaansluitingkanzoekenbijdeverschillendeEUH2020-projecteneninitiatievendienuenindekomendejarengelanceerdworden.HetparticiperenindezezogehetenCallsvraagtomeensubstantiëlevoorinvesteringinmenskrachtenmiddelen.Terzakedoendekennis,ervaringenorganisatievermogenompropositiesteontwikkelenop

4

dergelijkeCallszijnschaarsinderegio.Tegelijkertijdneemtdeomvangvandeprojectenincomplexiteitenfinanciëleomvangtoe.GelukkigbeschiktderegioalovereencontactpuntEU.Dekansvanslagenoptoekenningisredelijkerwijsinschatbaarineenverhoudingvan1:5.Geletophetfeitdatdekostenvanéénaanvraagrondde50Keurobedragen,verdienthetaanbevelingomalsregioeenscout/kwartiermakerEuropesesubsidieaanvragentebenoemenénomdatteondersteunenmeteenwerkbudgetpercoalitieperiodevanminimaal0,5mlneuro.VisiecirculaireeconomieOost-Nederlandindriestatements:

• Onzemaatschappijendaarmeeonzeeconomiebevindenzichmeerenmeerineenperiodevantransitie.Eennieuwevisieopeenandereeconomieisdringendgewenst.Dezevisiewordto.a.ondersteunddoorhetSER-AdviesCEuitjuni2016enhetRijksbredeProgrammaCirculaireEconomievandeRijksoverheidvanseptember2016.

• Decirculaireeconomieiseensysteemvernieuwendeeconomie,gebaseerdopmaximaalwaardebehoudvangrondstoffenenenergie.Omditterealiserendienendeelementenuithetsysteemfundamenteeltevernieuwenofherschiktteworden.Ditkanalleendoorsamenwerkingteorganiserentussenpartijeninderegiowaaronderbedrijven,overheden,steden,kennisinstellingenenburgers.

• DoorcollectiefregionaalintezettenopeencirculaireeconomiekanderegioOost-Nederlandeenicoonfunctievervullenomdienieuweeconomiedaadwerkelijkterealiseren.Samenwerkenoverdelandsgrenzenheen,metonzeOosterburenénmetandereregio’sinEuropaverdientnadrukkelijkaanbeveling.

3.Hetpotentieel:dekansenvoorOost-NederlandOost-Nederlandheeftveeltebiedenaanimmateriëleenmateriëleinfrastructuuromhetpotentieelvaneencirculaireeconomietotontwikkelingtebrengen.Onderstaandeopsomminggeefteenniet-uitputtendeindruk:

• Oost-NederlandbehoorttotdeoudsteEuregio’svanEuropa.SamenmetdeDuitseHanzestedenbeschikkenwijoverhetDNAomtewerkenaannieuwevormenvansamenwerkingtussenpartijen,binnengrenzenvanderegioenovergrenzenheen.

• Dehistorischontwikkeldewaardenzoalsverbondenheidensamenwerking,durfenlef,ondernemerschap,burgerzinengemeenschapszinvormeneenprimabasisomdehuidigeeconomieomtebuigennaareenanderprincipieelduurzaameconomischsysteem.

5

• Oost-Nederlandbeschiktoverzoweldekennis(netwerkvanuniversiteitenenhbo’s)alsdekunde(vakmanschap,maakindustrie,familiebedrijven)omdetransitienaareeneconomischsysteemmetzeergrotemateriële-enenergie-efficiencymogelijktemaken.

• StedenendaaraangelieerdeIcoonprojectenkunnenfungerenalsconvergentieennoodzakelijkekantelpuntenopwegnaareencirculaireeconomie.

• Oost-NederlandbeschiktoverdefysiekeensocialeinfrastructuuromophetgebiedvandecirculaireeconomietotdetopvandeEuropeseregio’stegaanbehoren.

Uiteindelijkwordtmetelkaareeneconomieontworpendieuitgaatvanhetbeginselvanzeromarginalcost.Metslimmeengoedkopetechnologiekunnenmenseninteractereninsocialeenproductievegemeenschappen.Ditimpliceertweldatdeeconomiezoalswedezenukennenzalveranderen.Groeidoor‘nieuwteproduceren’zalplaatsmakenvoor‘groeiinverdienstelijking,handelingenrefurbishing’.Ditvraagtomeennieuweopzetvandemaakindustrieentegelijkertijdomeensterkefocusvanderegionaleoverhedenopdeontwikkelingvanverschillendevormenvaneeninternet(o.a.communicatie-internet,materialen-internet,transport-internet).DemaatschappijbredeontwikkelingennaareenInternetofThings(IoT)eneenInternetofServices(IoS)zullennaarverwachtinghierineenpositiefeffectkunnenhebben.

4.Destrategie:ontwikkelenvannieuwebusinessmodellenDestrategieomtekomentoteencirculaireeconomieinOost-Nederlandgaatuitvandeaannamedathetsuccesnietbepaaldwordtdoordepotentiëlebeschikbaarheidvantechnischeoplossingen.Techniekisinovervloede(somseventueelnogalsprototype)beschikbaar.Hetsucceswordtvooralbepaalddoorhetvermogentekomentotsociaalorganisatorischeinnovatie;hetvermogenomandersteorganiseren,overdegrenzenvanbedrijveneninstellingenheen.Degroteopgaveisomditinter-institutioneleveldgemeenschappelijkteverkennenenvormtegeven.Daarzijngeenmarsroutesofcodeboekenvoor,hetisvooraleenkwestievanplannenmaken,ontdekkenenuitproberen.HetisindezedoorlopendeexperimentendatdeCEechtvormkrijgt.DeeersteIcoonprojecteneninnovatievesamenwerkingsplekkengeveneenwaardevolleaanzetindierichting.MaarhetontdekkenwatdeCEdaadwerkelijkinhoudt,zalnietoppapiermaarindepraktijkplaatsvinden.

6

Dewegwaarlangs:transformatieentransitieWerkenaaneensuccesvolletransitielooptlangstweecentraleroutes:veranderenvanbinnenuit(transformatie)enveranderenvanbuitenaf(transitie).Transformatieontstaatwanneerbedrijvengemotiveerdzijnomradicalevernieuwingendoortevoeren.Vaakbegintditmetverbeteringenindeeigenprocessenomdatzemeerwaardewillencreëren.Zodrazeinzichthebbenindemogelijkhedenomsubstantieelbetereresultatentebereiken(milieu,sociaalenfinancieel),stimuleertdathenomopzoektegaannaaroplossingenoptweeterreinen:buitendeeigenorganisatieenbinnenheteigensysteemwaarzeonderdeelvanzijn,ofweldeketenc.q.hetnetwerkvanorganisatieswaarzijdeelvanuitmaken.Deschaalenhetgewensteofnoodzakelijkeaantalspelersbepaaltdemogelijkeresultaten.KenmerkendvoordeCEisdat,zekerwaarhetgaatomhetsluitenvanmateriëlekringlopen,deschaalvaakeenbepaaldvolumemoethebbenomtotketenstekomendieookinbedrijfseconomischopzichthaalbaarzijn.Demaakindustrieinzijnalgemeenheid,endusookinderegio,staatvoortechnologischeenbedrijfseconomischeveranderingen.Denkdaarbijaanhettoepassenvannieuwe(biobased)grondstoffen,nanotechnologie,robottechnologieendeopkomstvanprofessioneel3D-printen.Hetbelangvanarbeidneemtdaardooraf,terwijlhetbelangvankennisenkundetoeneemt.Ditheefttotgevolgverduurzamingvandeproductie,dievelekansenbiedtzoals:

• radicaalzuinigeromgaanmetgrondstoffenenenergie(eco-efficiency);• strevennaarmaximalisatievanhergebruikvanafval-enreststoffen;• ontwikkelenvantechnologieenlogistiekmethetoogophergebruik;• efficiencyvanproductieprocessendoorkringlopenopbedrijfsniveau;• vergroeningvanhetimagovanbedrijf,stadenregio(cityenregiobranding);• collectiefrealiserenvaneenradicaalkleinereCO2-voetafdruk.

IndustriëlesymbioseenhethergebruikvanreststromenzijnindezetransformatieeenbelangrijkeonderscheidendefactorvoorOost-Nederland.Indemaatschappijontstaatsteedsgroterbewustzijndatereffectievereenefficiënteremethodenzijnomgrondstoffentewinnenenteproduceren.Dezemethodenverminderendeecologischefootprint,levereneconomischvoordeelopenverlagendeafhankelijkheidvandelandenwaardegrondstoffenvandaankomen.

7

Hetuitwisselenvanreststromeniseenmooiidee,maarhetisnieteenvoudigomditteverwezenlijken.Debelangrijksteredenhiervoorisdatdespecificatiesvandereststroomdievoorhandenisendegewenstegrondstofvaakonvoldoendeopelkaaraansluiten.Daarnaastisdetechniekomdereststromenopgewenstespecificatiestebrengennognietinallegevallenvoorhanden.WilOost-Nederlandhaarpositiealshotspotindecirculaireeconomierealiserendanzalgeïnvesteerdmoetenwordenindesharedfacilitiesvoorindustriëlesymbiose.Ookisereentrendzichtbaardiewe‘regionalesymbiose’noemen.Dithoudtindatbedrijvenenparticulierenopregionaleschaalgebruikmakenvanmateriëleensocialeoverwaarde,zonderdatzijketenpartnerszijn.Alsgeheelheeftdittweeeffecten:

(1) Hetstimulerenvandeontwikkelingvaneeneconomiewaarinmateriëlekringlopenuitzoveelmogelijkrecycledcontentbestaanenwaarin,alsditnietmogelijkis,hetvirginmateriaaleenbiobasedoorsprongkent(versebiomassa,slib,algen,mest,natuurvezels,biofuels).Hierdoorzaldedrukopconventionelegrondstoffenpartieelafnemen.

(2) HetstimulerenvandeontwikkelingvaneenB2B-diensteneconomiezodatereenmarktplaatsvoorgrondstoffenuitwisselingtotstandkankomen.Eendergelijkediensteneconomieisgerichtoprecyclingvangrondstoffenendaaraangekoppeldedienstenzoalseengrondstoffenbank,eencorresponderendslimdigitaalénregionaallogistieksysteemendeontwikkelingvankennisenkundediehieropaansluit.Ditisdevertalingentoepassingvanhetoverheidsvoornemenomtekomentoteengrondstoffenakkoordinhetkadervanderijksbredeprogrammacirculaireeconomie.ErvaltmetvervevoortepleitenomdeideevanregionalegrondstoffenbankoptenemeninenteverankerenineenEuropesemarktplaats.

Transitieontstaatdooreenmaatschappijdiedenieuweeconomieaanjaagtendooreenkeuraan(door)startendebedrijvendiemetnieuweconcepteninspeeltopdeveranderendeeconomie.DezeconceptenwordenontwikkeldmededankzijeenstimulerendeomgevingindevormvancampussenenLivingLabs.Degrenzelozemogelijkhedenvanhetinternetgeeftdehuidigegeneratievrijwelonbeperktetoegangtotinformatie.Menkaneenvariëteitaansocialegroepenmensenbenaderenomnieuweproductenteontwikkelen,gekoppeldaandiensten.Destabiliteit

8

vandesocialeentechnologischestructuurendetoegangtotanderenmaaktdatzijtotcreatievezelfontplooiingkunnenkomenenbuitendehuidigekaderslerendenken.Dejongeondernemersvannuvragenomandereoplossingendandegeneratieservoor.Krijgenzedezeniet,danmakenzediezelfviahunnetwerk.Hetbezitvanalleswordtondergeschiktgemaaktaanfunctioneelgebruik.Dedeeleconomieiszichaanhetontwikkelen,zowelophetterreinvanB2BalsvanC2BenC2C.Erisplaatsvoorenbehoefteaannieuweorganisatie-enfinancieringsmodellen,zoalsserviceorganisatiesvoordecirculaireeconomie(CESCO's).Ophetsnijvlakendekruispuntenvandezeontwikkelingenontstaande(mkb-)bedrijvenvandetoekomst.Transitieentransformatieliggeninelkaarsverlengde.Zeversterkenelkaarenzijnnodigomtekomentoteendaadkrachtigeaanpakvandecirculaireeconomie.Omtransformatieéntransitieterealiserenzijnnieuwebusiness,organisatie-enverdienmodellennodig.Juistdoorhierinteinvesteren,ontstaanmogelijkhedenvoorderegioOost-Nederlandomzichteonderscheidenvananderetoonzettenderegio’sinNederland.Datvraagtombouwplaatsenvoorvernieuwing,plaatsenwaardeCEmetvallenenopstaangestaltekrijgt.Ditzijndebroedplaatsenvoornieuwebedrijfsactiviteiten,conceptenenwerkgelegenheid.Hetbetekentkeeropkeerinvestereninbètaversies,metdeacceptatiedatdezetotbloeikomenopbasisvantrial-and-error.Maarerisgeenandereroute.Decirculaireeconomiekomtnietuitdeboekjesenkanalleenmetelkaarindepraktijkontdektenontwikkeldworden.Maaromdenoodzakelijkestappentemakenishetdringendgewensteenregel-enprijsbodemteleggen.Andersbestaathetrisicodatderealisatievandecirculaireeconomiebijsymboolactiviteitenblijft,meteenaccentopmeerrecyclen.EenuitwerkinghiervanbetekentbijvoorbeelddeLaddervanLansinkstrenginzettenendesgewensteenaangepasteCE-ladderontwikkelen.5.Icoonprojectenalspermanentebouwplaatsen

Omtotmodellenvoordecirculaireeconomietekomen,stellenwevooromeenaantalicoonprojectenteontwikkelen.HetverdientaanbevelingjuisthiervoorEuropeseondersteuningtevragen.Daarnaastwillenwesteunaanvragenvoorvijfproeftuinen.

Icoonproject Omschrijving

Onderzoeknaareennieuwegeneratiebusinessmodellen

Heteersteprojectbestaatuiteencompleteinventarisatievanbedrijven,partijeneninitiatieveninderegiodieals‘economischcirculair’bestempeld

9

kunnenworden(concept-ennetwerkmapping).DevoordezeregionaleinventarisatieontwikkeldemethodiekkanvervolgenswordengebruiktvooreeninventarisatievanalleCE-modelleninEuropa.DeafgelopenjarenisalgeïnvesteerdindeopbouwvaneennetwerkvanEuropesecontactpersonen.Eendergelijkeinventarisatieenanalysevanderesultatenisuniek.

OntwikkelensamenwerkingsverbandCIRCLEStothetdoe-platformvoormaakbedrijveninOost-Nederland

ViahetsamenwerkingsverbandCIRCLESkanderegiodaadwerkelijkstappenzettennaareencirculaireeconomie.PartijeninCIRCLEShebbeneensluitendeaanpakontwikkelddie(mkb)bedrijvenbewustmaaktvandenoodzaaktottransformerenenhendaarbijondersteunt.DankzijCIRCLESwordteennieuwemarktontwikkeldwaarinOost-Nederlandeenkoploperenvoorbeeldzalzijn,zowelinNederland,alsinEuropa.

Ontwikkelenvan5proeftuinen(oud-industriëlelocaties)inOost-Nederland:Nijmegen,Arnhem,Deventer,ApeldoornenZwolle:o WaalNijmegeno IPKWo CE-hotspotA1(Auping&Poort

vanDeventer)o Zwitsal-terreinApeldoorno Zwolle

Nijmegen-WestenBeuningenAanderandvanNijmegenligtbedrijventerreinNijmegen-WestenBeuningenmetonderandereafvalverwerkerenenergieproducentARN,dewaterzuiveringsinstallatievanWaterschapRivierenlandendeNijmeegseenergiecentralevanEngie.IPKWArnhemSindshetvertrekvanAkzowordthetbedrijventerreinomgevormdtoteenindustriepark.Hierkrijgenenergie-intensieveondernemingenenondernemingenindeenergie-enmilieutechnologieophetgebiedvanduurzameproductieenenergiealleruimte.Hetbeslotenindustrieparkhuisvestzowelbedrijvenineenstartendeofexperimentelefasealsgerenommeerdebedrijven.OpIPKWwordteenLivingLabgecreëerdenwordtnauwsamengewerktmetminimaal100universitaireenhogeschoolstudenten.CE-hotspotA1DeventerAkzoNobelzoektvoorhaarterreinaandeA1eenalternatievefunctie.De‘PoortvanDeventer’wordtherontwikkeldtoteen‘CleantechCampus’.InditkaderwordtgedachtaaneenbestemmingtotLivingLab-locatieophetterreinvandecirculaireeconomie.OokinhetnabijgelegenkantoorvanAuping,eenbedrijf

10

datinCEalenormesprongenheeftgemaakt,bestaatdemogelijkheidtoteenCE-centrumfunctie.BeidemogelijkhedenmoeteninsamenhangwordenontwikkeldtoteenCE-hotspotwaarcreativiteit,R&D,toelevering,productieenkennisontwikkelingelkaarontmoeten.ZwitsalTerreinApeldoornInsamenwerkingwordtdevoormaligeZwitsal-locatieinApeldoorneennieuwenduurzaamleveningeblazen.Hetstrevenisomhetvervallenbedrijventerreinvan5,5hectareomtetoverentoteencirculaireeconomie-locatie,waarduurzaamheideneen0-energieomgevingcentraalstaan.

Oprichteneninrichtenvanregionaalgrondstoffenagentschap

Opeenaantalplaatsen(EU,NL,regio's)zijndatabasesontwikkeldmetgegevensdiegebruikersinstaatstellenomgrondstoffenschaarsteaantepakken,alternatievegrondstoffenteontdekkenenketenpartnerstevinden.ErzoueenEuropeesgrondstoffenagentschapmoetenontstaan,bijv.inOost-Nederland,opdateenEuropesegrondstoffenstrategiekanwordenontwikkeldenuitgevoerd.Projectenmoetenwordengelanceerdomdedatabasesgoedtegebruikenenbeschikbaartestellenaanhetbedrijfsleven.Ambassadeurszijnactiefomhetbelangbijbedrijvenonderdeaandachttebrengen.

RegionaalCentreofExpertisevoordecirculaireeconomie

Erwordtvoorgepleitvooreengezamenlijkestrategieomkennisuitonderzoekteontsluitennaaronderwijsenbedrijfslevenaandehandvano.a.devolgendevragen:

- IntegratievanCEinhetmbo-,hbo-enwo-onderwijs.

- WatbetekentdeintegratievanCEvoordeorganisatievansamenwerkingmetbedrijven?

- Hoewordtkennisuithetonderwijsontslotennaarhetbedrijfsleven?

DevoorgenomenkennisdelingdientalseersteaanzetomeenregionaalCenterofExpertiseCirculaireEconomievormtegevenenommetaanvullendesubsidieaanvragenteondersteunen.

11

6.Onderzoek:fundamenteelentoegepastHetrealiserenvandeCEvraagtomhetontwikkelenvankennisopzowelmeerfundamenteelalstoegepastniveau.Oost-Nederlandkenteenkeuraankennisinstellingendieopeenabstracterofmeertoegepastniveaueenbijdragehieraankunnenleveren.InhetbijzonderhetLEI/WUR,deRU,deUT,SaxionHogeschool,WindesheimendeHANkunnenbelangrijkespelerszijnomverschillendeaspectenvandezekennisontwikkelingintramuraalofextramuraalonderhunhoedetenemen.Dehiervoorgeschetsteicoonprojectenkunnenontwikkeldwordentot‘broedplaatsen’vankennisenkunde.Hierkanhetbedrijfsleven,insamenwerkingmetopleidingen/onderzoekers,komentotinnovatieveeninterdisciplinaireoplossingen.

Watontbreektisdekennisomdevertaalslagtemakenvaneenintentievooreencirculaireeconomie,naareenconcreteinter-organisatorischesamenwerkingtussenbedrijvenonderlingenmetanderepartijen(overheid,belangengroeperingen,burgersetc.).Datisimmerseencrucialeopgavediegerelateerdisaanhetsluitenvankringlopen.Hetlerensamenwerkentussendiepartijeninkringlopeniseenbelangrijkevoorwaardevoorsuccesvandecirculaireeconomie.Cascaderendewaardecreatieisfundamenteelverschillendvanlineairewaardecreatieenvraagtdusomeeneigengeneratiebusiness-,organisatie-enverdienmodellen.Erzijninmiddelsverschillendeonderzoekengedaanendaaraangerelateerdepublicatiesverschenendieeenaanzetgevenomtekomentotditsoortsamenwerkingsmodellen.Daarbijkangedachtwordenaano.a.eentypologiegebaseerdopde(1)Circulairesupplychain,(2)Deelplatformen,(3)Productalseendienst,(4)Productlifeverlengingen(5)terugwinningenrecycling(Lacyc.s.,2016).Inhetvoorjaarvan2016iseenregionaalonderzoekuitgevoerdonderbedrijveninOost-Nederland.Deresponswaszeerpositief(meerdanN=500respondenten).Maarnaanalysevandedataenaanvullendeinterviewsbijbijna40bedrijven,bleekdaterslechtssprakewasvanachtzogehetenrevealingcases:indepraktijkontwikkeldevoorbeeldenwaarbijdeopgavevanhetsamencirculairorganiserenhandenenvoetenheeftgekregen.Omdeoverstapnaareencirculaireeconomietefaciliterenishetvoorbedrijvenvanbelangdatereenveelheidaanturn-keymodellenenoplossingenkomen.Veelbedrijvenhebbenimmersnochdetijd,nochdemiddelenomdergelijkemodellenzelfteontwikkelen.Samenwerken,collectiefonderzoekdoenendelenisindezehetparool.Deopgaveopkortetermijnwordtomdegemaakteaanzettenvoormodellensamenmetanderenuittewerkenomzoeenseriedirecttoepasbareturn-keybusinessmodellenteontwikkelen.OntwikkelmodelvoordeCirculaireEconomieHetopfysiekeplekken,opproeftuinen-niveau,latenplaatsvindenvancirculaire

12

ontwikkelingen,dieelkeeneigenthemabehartigen,waarbepaaldeinstrumentenwordentoegepastendoorontwikkeld,wordtalsgeheelbestudeerdenbegeleidvanuitdesamenwerkendekennis-enonderzoeksinstellingen.Dezemoetenleidentotnieuwecirculaireconcepten,waarwet-enregelgevingopmoetwordenafgestemdenwaarEuropeseonderzoeksondersteuningopkanwordenaangevraagd.Dezelocatie-georiënteerdeopzetkangevisualiseerdwordenindeCE-ontwikkelpiramide(ziefiguurhieronder).VERSNELLINGSMIDDELENIncompanytraining(bedrijven,banken,kennisinstellingen)Challenges(studenten&bedrijven)CommunityNTBCirculairinkopen(overheid),RCCPPSsamenwerkingmarkt&overheidEU-richtlijnen,wet-enregelgevingCertificeringDatabasekritischegrondstoffen(TNO)BusinessModellenindeCirculaireEconomie(BMCE)SILVER,ValueEngineering(profit)CESCO,ESCO,(planet)LCA,VCA,normtabellen(people)InclusievesamenlevingWaardeketensinOostNederlandScansWorkshops(SILVERmethodiek)CEAccelerator

Afb.1DeCE-ontwikkelpiramideDepiramidestructuurvormthetorganisatiemodelonderderegionaleaanpakvandecirculaireeconomieenkomtterugopelkeproeftuinlocatie.Viadeverticaleasvindtintegralekennisontwikkelingplaats.Perlaagwordtspecifiekekennisopgedaan,diehorizontaalwordtgedeeldmetdezelfdelaagopanderelocaties,rondomanderethema’s.Zolerenlocatiesvanelkaar,kankenniswordengedeeldengeborgdenzijnzoweldeintegralebenaderingalsdespecialistischediepteverkenningeningebedineenoverkoepelendestructuur.Metopelkelocatieeeneigenidentiteit,eigenvraagstukkenenspeerpunteneneeneigenteamaanprofessionals,studenten,docenten,lectorenenprofessoren.Zijfungerenalsvraagbaakvoorspecifiekethema’senkunnenbedrijvenen

CEACADEMY

PLEKKENENACTIVITEITEN

THEMA’S

INSTRUMENTEN

CONCEPTEN

INSTITUTIONELEVOORWAARDEN

EUCALLS

13

organisatieshelpenbijhetoplossenvanhunvraagstukkenophetgebiedvandecirculaireeconomie.Zijkunnenvervolgenshun(nieuwe)kennisdelenmetcollega’sinanderepiramiden,metaanpalendevraagstukken.7.DeversnellingsagendaOmtoteencirculaireeconomieinOost-Nederlandtekomen,omonzeregioalseenHotSpotCEopdekaarttezetten,moetaaneenaantalvoorwaardenwordenvoldaan.

Vanbelangzijnintensieveresamenwerking,onderlingeafstemmingtussenverschillendepartijenenhetintensiverenvandeverbindingenvannetwerkenenrelatiesmetkennisinstitutenenhetbedrijfsleven.Positiefisdatdaartoealaanzettentevindenzijn(o.a.CleantechCentreZutphen,IPKWArnhem).Maardatzijnvooralsnogbescheideninitiatieven,zekerinvergelijkingmetwaterinanderregio’sgebeurtmetalstopvoorbeeldendeChemelotCampus(Geleen),Brainport(Eindhoven)of(inminderemate)deEnergyAcademyEurope(Groningen)ofTheValley(Hoofddorp).

Hetiszaakomalsregio,samenmetdebetrokkenpartijen,tekomentoteenversnellingsagendacirculaireeconomiemeteenaantalheldereagendapunten:

• Inzichtindemateriaalstromenbinnen/van/naarderegioenhetconcreetbenoemenvanwelkeeconomischekansenditbiedt.Cascaderenendewaardecreatiediehieruitmoetvoortvloeienisimmershetbeste(boven)regionaalteorganiseren.Hiertoeisaleenbegingemaakt,maarhetverdientaanbevelingomditverderuittewerkeninprioritairestromingendiequaaardenomvangdepotentievaneenstabielorganisatie-enbusinessmodelhebben.

• Hetsuccesvanendetransitienaareencirculaireeconomievraagtomhetaanscherpenvanderollenvande(lokaleenregionale)overheid.Dierollenzijnonderandere:deoverheidalseersteklant(launchingcustomer/circulairinkopen),hetzorgenvoorenbewakenvaneffectieveenconsistenteregelgeving/vergunningen,hetwegnemenvanblokkadeswaarnodig,hetbewakenenaanscherpenvaneenlangetermijnvisiemetconsistentbeleidenhetterbeschikkingstellenvansubstantieelrisicokapitaalenrevolverendefondsenominnovatiesopteschalen.

• Hetverdiepenvanhetinzichtinnieuweorganisatie-,business-en

financieringsmodelleninderegio.Erisinmiddelseenaanzetgegevenmiddelsdepilotinhetvoorjaarvan2016maarhetverdientaanbevelingomditregiobreedverderuittewerkeninzogeheten‘huiskamerbijeenkomsten’.Ditzijnopenbijeenkomstentussenpartijendiesamendeintentiehebbeneenkringloopte

14

sluiten,maardiehetaankenniseninzichtontbreektomdatsnelenefficiëntconcreettemaken.Ditkaninsamenwerkingmeto.a.VNO-NCWMidden,CleantechCentrum,CIRCULUSendeinderegiogevestigdehbo’senwo’senEFO.

• HetopzettenvaneenCirculaireAcademie(werktitel)opeeninnovatiehubombedrijvenactieverdanvoorheentehelpenbijhettransformerenvanhunbedrijfsactiviteiten.

• Hetcreërenvaneensubstantieelfonds(onderNIA/NPBenEFSI)voorCEinvesteringenenrisicodragendkapitaal.RecentonderzoekvanMcKinseylaatziendateentransitienaardeCEomeennationaleinvesteringvanrondde10miljardeuroperjaarvraagtgedurende15à20jaar.Opgrondvanditonderzoekzoueencorresponderende,provincialeinvesteringvanrondde800miljoeneurokunnenliggen.NogeffectieverisomdittepoolenmetmiddeleninnaastgelegenprovincieswaardoorereendaadkrachtigfondskomtvoorOost-Nederland.

• Hetaanscherpenvanalbestaandeprogramma’senconcreteprojectenrondo.a.

bioraffinage,verwerkingmateriaalstromenenCleantechronddevijficoonprojecteninderegio.

• StructureelverkennenvanEuropesesamenwerkingmiddelshetscoutenen

uitwerkenvano.a.EU2020projecten,aldannietmethetoogopdemogelijkhedenomditinsamenwerkingmetdeDuitse‘buren’tedoen.

15

AfrondingDitvisiedocumentgeeftophoofdlijneninzichtindeuitgangspuntenenvoorwaardenomtekomentoteentransformatieentransitienaareencirculaireeconomie.DaarbijwordtuitgegaanvandebestaandesociaaleconomischesituatieinOost-Nederlandendeveleaanzettennaareencirculaireeconomiediedaaralzichtbaarzijn.Doelvanditdocumentisombijtedragenaaneentransitievanbinnenuit.Defocuskanverderwordenuitgewerktinconcreteprojecten.HetisdebedoelingomnaaraanleidingvandebijeenkomstenmetditdocumentalsvoorlopigresultaatgezamenlijktewerkenaaneenvisieopdecirculaireeconomievoorderegioOost-Nederlandvooreenperiodevantenminste10jaar.FeedbackWestellenfeedbackopditdocumentzeeropprijs.Dezefeedbackkunturichtenaandevoorzittervanhetredactieteam,Prof.Dr.JanJonker(RadboudUniversiteitNijmegen),email:j.jonker@fm.ru.nl.DeauteursAanditdocumentismeegewerktdoorJanJonker(RadboudUniversiteitNijmegen),ChrisLorist(VNO-NCWMidden),MartineVonk(SaxionHogeschool),ErikMeiberg(KiEMT)enErickWuestman(Stichtingcirculaireeconomie).DebasisvoorditdocumentisgelegdopeenbijeenkomstopdeRadboudUniversiteiteneenvervolgbijeenkomstophetIPKW(Arnhem)in2015en2016.Dezewerdbezochtdooreengrootaantalpartijeneninstellingenuitderegio,allendirectofindirectbetrokkenbijdeontwikkelingvaneencirculaireeconomie.