Nummer 18 (2 Mei 2009), pagina 38. © Elsevier

Niemandpiepelt China

‘Het WCHINA

NATIONALISME HEEFT HET COMMUNISME VERDRONGEN ALS DE LEIDENDE

IDEOLOGIE IN CHINA. VERSTOREN VAN NATIONALE EENHEID IS ONACCEPTABEL

De economische crisis doet het altijd sluimerende nationalisme in China verder oplaaien. Uitbarstingen van anti-westers sentiment worden gevoed door de snelle groei van internet en door de vele Chinezen die in het buitenland hebben gestu-deerd. ‘Jonge intellectuelen groeien op met een verwrongen beeld van het land.’

Erwin Tuil in Peking

Wee diegene die China schoffeert. Ten overvloede zei Peking afgelopen maand nog maar eens in een brief

aan de Tweede Kamer dat de ontvangst van de dalai lama, de Tibetaanse geestelijk leider, de eenheid van China aantast. De geachte Nederlandse volksvertegenwoordigers zou-den China een groot plezier doen door ervan af te zien.

Ook een ontmoeting van de dalai lama met minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen (CDA) is niet verstandig. Ambassadeur Zhang Jun waarschuwde dat de betrekkingen tussen Peking en Den Haag door de ontvangst van de dalai lama in ‘deze uitdagende tijden van wereldwijde economi-

sche crisis ernstig verzwakt worden’. Het valt nog te bezien op welke wijze

China Nederland zal straffen voor het Tibe-taanse bezoek aan het parlement op 5 juni, maar de affaire toont sporen van het groei-ende nationalisme als bepalende factor in de Chinese politiek. Peking gaat voorbij aan de positie van de Kamer in het Nederlandse staatsbestel en vertelt de regering in Den Haag eigenlijk dat het er verstandig aan doet het parlement tot de orde te roepen. Dat kan in Peking, maar buiten China is dat vaak las-tiger.

Bijeenkomsten over Tibet zijn op zich niet zo’n bezwaar. Maar de dalai lama met alle egards ontvangen wordt niet op prijs ge-steld, zo blijkt elke keer weer. Voor Peking is de boeddhistisch leider de vleesgeworden

ondermijning van de Chinese eenheid. Sinds het begin van de bezetting van Tibet in 1959 – of de bevrijding, gezien de strenge theocra-tie die Tibet was onder de Tibetaanse monni-ken – geldt de man in Chinese ogen als een separatist en een ‘feodale uitbuiter’ die onder het mom van geloofwaardige autonomie stie-kem een onafhankelijk Tibet nastreeft.

Het is voor buitenstaanders moeilijk te bevatten, maar het benadrukken van de natio-nale eenheid is een van de belangrijkste kwesties voor de Chinese regering. Zonder eenheid is China reddeloos verloren, zo houdt de Partij het volk al meer dan zestig jaar voor. Wie aan de Chinese eenheid komt, raakt de Chinese ziel en die lijkt in toenemende mate gedefinieerd door een oplevend nationalisme met sterk anti-westerse trekken.

‘Het Westen onderschat,

minacht en vernedert

China per definitie’

Foto

Fabrice

Coffrini/

AFP

/AN

P

Nummer 18 (2 Mei 2009), pagina 39. © Elsevier

Datzelfde Westen stond in zekere zin ook aan de bakermat van het Chinese nationa-lisme dat doorbrak met de 4 Meibeweging, verwijzend naar de studentenopstand van 4 mei 1919. Toen China halverwege de Eer-ste Wereldoorlog besloot voor de geallieerde zijde te kiezen, en dus tegen Duitsland, stuurde Peking meer dan honderdduizend ar-beiders naar het Europese front. Het Chinese Labour Corps (CLC) groef loopgraven, bouwde fortificaties en ruimde mijnen. Dui-zenden Chinezen stierven en liggen in Frank-rijk begraven.

Reddingsboei

Peking hoopte via het CLC van de geallieerden de gebieden in China terug te krijgen die door Duitsland en Japan waren be-zet. Maar in het Verdrag van Versailles besloten Groot-Brit-tannië en Frankrijk het snel moderniserende Japan, ook een bondgenoot, tevreden te hou-den. De Chinese republiek werd door de twee Europese grootmachten beschouwd als economisch zwak en politiek

onberekenbaar en kreeg niet waarop het land had gehoopt.

Het leidde in 1919 tot de 4 Meibeweging, toen Chinezen de straat op gingen om hun ongenoegen te uiten over het ‘verraad van Versailles’. De beweging was vooral een aan-gelegenheid van de intellectuele bovenlaag van de bevolking. De Chinese communisti-sche partij, opgericht in 1921, was een direct voortvloeisel van deze beweging.

Sindsdien is het nationalisme een sterk bindmiddel in een land dat minder homogeen

is dan het zich graag voordoet. Als de Chine- se politiek tijdelijk zonder antwoorden of ideeën zat, was het nationalisme de reddings-boei. Volgens Liu Kang, hoogleraar Chinese Culturele Studies aan de Amerikaanse Duke University is dat ook nu het geval. ‘De hui-dige Chinese communistische regering is veel meer het product van nationalisme dan van ideologieën als het marxisme of het com-munisme.’

Het is een verklaring voor de opvallende afwezigheid van de twintigste eeuw in de ge-schiedenisles die China afgelopen jaar op in-drukwekkende wijze uitbeeldde tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spe-len in Peking. Geen einde van het feodalisme, geen Mao Zedong als vader van de Volksre-publiek, geen Deng Xiaoping als vader van het economische mirakel. Volgens hoogleraar Liu is het nationalisme inmiddels zelfs de ideologie die het Chinese bewind legitimeert. Het maoïsme als gidsideologie heeft na de Culturele Revolutie (1966-1976) geleidelijk aan afgedaan. Eigenlijk is er daarna tever-geefs gezocht naar een nieuwe communisti-sche definitie van het Chinese beleid. Het na-tionalisme vult dat vacuüm op.

De Olympische Spelen in 2008 hadden

Oplevend nationalisme vaart wel bij 300 miljoen internetaansluitingen

Dalai lama, hier bij Sarkozy, is begin juni welkom in Tweede Kamer

BUITENLAND

Rood vlagvertoon. Uitingen van nationalisme in de sloppen van Peking

1999: demonstranten nadat Chinese ambassade in Kosovo is geraakt

0

50

100

150

200

250

300

Anoniem nationalismeAantal Chinezen met internettoegang stijgt explosief

©ELSEVIER BRON: CHINA INTERNET NETWORK INFORMATION CENTER (CINIC)

2000 2008

miljoen

Foto

’s W

u C

hangq

ing/

Chin

aFo

toPre

ss, A

lex

Hofford

/EPA

AN

P E

ric

Fefe

rber

g/AFP

/AN

P, G

oh C

hai H

in/E

PA/A

NP

Nummer 18 (2 Mei 2009), pagina 40. © Elsevier

een bekroning moeten worden op de come-back van China als wereldmacht. En hoewel het gros van de Pekinezen buitengewoon trots is, voelt een deel van de Chinezen zich beledigd door het Westen. Dat verstoorde het Chinese feestje door te zeuren over mensen-rechten in plaats van de enorme prestatie van China te erkennen.

Net als in 1919 is het nationalisme nu hoofdzakelijk een aangelegenheid van intel-lectuelen, vaak bekend met het Westen of zelfs oud-studenten aan Europese of Ameri-kaanse universiteiten. Ze zijn vaak ambitieus, maar ook onzeker over wat China is en waar

het voor staat. ‘De geschiedenis is in handen van een partij die alleen regeert en die positie niet wil op-geven,’ zegt een Pekingse hoogle-raar die anoniem wil blijven. ‘Dit is een land vol tegenstrijdigheden dat een enorme snelle ontwikke-ling doormaakt. Mensen verliezen hun houvast, zijn onzeker en mer-ken dat China ondanks alles wat ze horen, kwetsbaarder is dan ze den-ken.’

De beste remedie

Het is die onzekerheid waartegen het nationalisme volgens sommi-gen de beste remedie is. Het biedt alle antwoorden. De ellende wordt veroorzaakt door buitenstaanders, niet door de eigen regering of land-genoten. ‘Veel jonge intellectuelen zijn opgegroeid met een verwron-gen en soms onlogisch beeld van ons land. Dan zoek je helderheid.’

Het Westen biedt dat steeds minder omdat het idee leeft, al dan niet terecht, dat het Westen uitslui-tend uit is op het klein houden van het land. Jarenlang is de bevolking

verteld dat China superieur was in de regio en eigenlijk ook in de rest van de wereld. Om opnieuw vernederingen te voorkomen, rest China geen andere keuze dan economisch en militair buitengewoon sterk te zijn.

Een weerslag van die stroming, neergezet in essays van vijf auteurs, verscheen onlangs in de bestseller Unhappy China. De auteurs winden zich enorm op over de vernedering en demonisering die China afgelopen jaar onderging, zo schrijven ze.

De vijf stellen dat het Westen China per definitie onderschat, minacht en vernedert. Het Westen probeert het machtiger wordende China te breken, bijvoorbeeld door het steu-nen van de dalai lama. Het maakt eigenlijk niet zo veel uit wat China doet, het is in de ogen van het Westen zelden goed of het deugt niet, stellen de auteurs. Het Westen toont geen enkel respect voor een vijfduizend jaar oude beschaving, zo is de gedachte.

De schrijvers waarschuwen: China is on-

gelukkig, maar het zal er alles aan doen om de veroorzakers van dat ongeluk te straffen. Volgens een van de schrijvers, Wang Dong-xiao, moet China landen die de Chinese be-langen schaden, zoals Frankrijk, zo straffen dat ze ‘zich de pijn altijd zullen herinneren’.

In tegenstelling tot eerdere oplevingen van nationalisme, beschikt de huidige ople-ving over internet. Met inmiddels bijna drie-honderd miljoen aansluitingen zijn de Chine-zen beter vertegenwoordigd op de elektroni-sche snelweg dan de Amerikanen. Het censuurapparaat, dat volgens schattingen meer dan 35.000 medewerkers telt, kan

moeilijk op tegen de snelheid waarmee web-sites en webfora worden gelanceerd.

De studente Grace Wang uit de voorma-lige Duitse kolonie Qingdao ondervond dat in april 2008 tijdens haar eerste jaar aan de Duke University in North Carolina. In de aanloop naar de Spelen organiseerden stu-denten pro-China- en pro-Tibet-demonstra-ties op de campus. De 21-jarige Wang wilde een dialoog tot stand brengen tussen de groe-pen en pendelde letterlijk tussen de kampen. Er werden foto’s gemaakt en nog voor de be-togers klaar waren voor de dag, hadden Chi-nese bloggers al melding gemaakt van de landverrader Wang.

Het Chinese fenomeen van de ‘vlees-etende zoekmachine’ kwam op gang. Uitslui-tend op basis van de foto en de bijgeleverde tekst, ontstond een hysterische hetze die ertoe leidde dat een ‘patriottische’ ambtenaar in Qingdao het adres en de persoonsgegevens van de ouders van Grace op internet zette.

Hun huis werd besmeurd met ontlasting, de ouders doken onder, wetende dat ze werden bestempeld als de ouders van een landverra-der. Grace liet het er niet bij zitten, maar als de machine eenmaal op gang is gekomen, drukt die elke nuance genadeloos weg.

Op het strafbankje

De economische crisis, die in China eigenlijk al begin 2008 zichtbaar werd, draagt bij aan de jongste opleving van nationalisme dat al-tijd al sluimerde. Soms laat de overheid de ‘uitbarstingen van patriottisme’ toe, zoals in 1999 ten tijde van de heftige protesten nadat

er Amerikaanse bommen waren gevallen op de Chinese ambassade in Belgrado. Soms grijpt de overheid wel in. Netizens – burgers of citizens op het internet – op Chinese web-fora waren na 11 september 2001 opgetogen over de aanslagen in New York en Washing-ton. De censuur greep meteen in. Deze reac-ties stelden China immers in een kwaad dag-licht.

De sentimenten zijn daarmee niet ver-dwenen. In de zomer van 2004 zei de direc-teur van een koranschool in de autonome re-gio Ningxia, Centraal-China, in een inter-view dat Al-Qa’idaleider Osama bin Laden een groot man is en dat China dankzij hem zijn opmars heeft kunenn voortzetten. Ge-vraagd om een nadere toelichting was de re-denering glashelder. Het Westen, de Ameri-kanen voorop, proberen China klein te hou-den door de eenheid van China te ondermijnen. De aanslagen in New York waren wat de directeur betreft voor de Ver-

Tijdens Olympische Spelen

was China beledigd door

‘gezeur over mensenrechten’

Foto

Oliv

er W

eike

n/E

PA/A

NP

Nummer 18 (2 Mei 2009), pagina 41. © Elsevier

enigde Staten een les in nederigheid en kwetsbaarheid.

De Chinese regering realiseert zich dat het een balans moet vinden tussen de eigen bevolking en de door Peking buitengaats ge-propageerde internationale harmonie waarin China vredelievend en ongevaarlijk is. De Chinese nationalisten vormen allerminst een meerderheid, maar ze zijn vocaal aanwezig, onderkennen de enorme mogelijkheden van internet, weten zich gesteund door etnische Chinezen in het buitenland en door een deel van de Communistische Partij, die weinig moet hebben van soft power. Soms dringt

deze interne strijd door naar de buitenwereld als ministeries el-kaar met voorschriften en richt-lijnen finaal tegenspreken, zo-als tijdens de Olympische Spe-len het geval was.

Waar wel eensgezindheid over bestaat, is dat kritiek van buiten op China ‘inmenging in binnenlandse aangelegenhe-den’ is. Tegelijkertijd schroomt de regering niet zich direct te bemoeien met buitenlandse re-geringen of parlementen.

Of Nederland net als begin jaren tachtig, toen het twee on-derzeeërs leverde aan Taiwan, tijdelijk wordt kaltgestellt, valt nog te bezien. De duikboot-kwestie werd, zo zei de toen-malige CIA-baas in Peking, door China aangegrepen om andere landen een teken te ge-ven dat defensiehandel met Taiwan werd bestraft. Een ge-val van de kip doden om de apen angst aan te jagen, een beproefde Chinese methode. Zeker is dat de vaste Kamer-

commissie Buitenlandse Zaken geen koffers hoeft te pakken voor de geplande China-reis begin juli.

De uiteindelijke schade voor Nederland hangt ook af van in hoeverre de nationalisti-sche sentimenten een rol spelen bij de hou-ding van het kabinet. Zo zit Frankrijk sinds vorig jaar op het strafbankje. Eerst kritiseerde Parijs het Chinese mensenrechtenbeleid, en dreigde de Franse president Nicolas Sarkozy de openingsceremonie van de Spelen te boy-cotten (hij kwam desondanks namens de Eu-ropese Unie) en in december ontving Sarkozy de dalai lama met alle egards.

Premier Wen Jiabao liet Parijs tijdens zijn jongste Europa-tournee bewust links liggen. Duitsland, dat eerder een faux pas had ge-maakt met de ontvangst van de dalai lama door bondskanselier Angela Merkel, had na-drukkelijk excuses aangeboden, en is door Peking weer in genade aangenomen. Wee degene die China schoffeert. �