1

CapitaSelectaBelastingen

GuusOttenheijmVoordrachtProbus1Maastricht

25januari2017

INLEIDINGMijnwerkzamelevenhebikdoorgebrachtbijhetMinisterievanFinanciën,waarikaande‘Belastingkant’vanhetMinisteriewerkte,enbijdeBelastingdienst.Wellichtraakikmet‘Belastingen’bijveleneengevoeligesnaar.Hetisgeen‘populair’onderwerp,andersdanomerovertemopperen.Danmoetiktochzeggendatzoalsiederemedaille,ookdezetweekantenheeft.Behalvedatdestraatlantaarnsalleenmaarbrandendoordaterbelastingwordtgeheven,vindikzelfeenenormvoordeelvandebelastingheffinginNederlanddatikzelferaltijdeenredelijkeboterhamhebkunnenverdienen.Toenmijwerdgevraagdomwattevertellenoverhetaandachtsgebiedwaarinikmijnprofessionelelevenhebdoorgebracht,hebikmijngedachteneroverlatengaanhoedataantepakken.Watvertellenoverwaarmeejebezigbentgeweestisweltedoen;watvertellenoverietswaarvanjedeelbentgeweestisheelwatlastiger.Indevooraankondiginghebikgeschrevendatikwatwildevertellenovermijnwerkendeorganisatiewaarbijikhebgewerkt,aandehandvanenkeleconcretesituatieswaarmeeiktemakenhebgehad.Vervolgenswildeikwatzeggenoverdeveranderingenbinnendeorganisatieenrecenteontwikkelingendaarin.Gaandewegbedachtikdatdebeschrijvingvanopeenvolgendeactiviteitenvanmijzelfenwijzigingenindeorganisatiewellichtnietvooriedereenevenaansprekendzoudenzijn.Voordezegelegenheidishetmisschieninteressanteromdetijddaarvoorwattebekorten.Inplaatsdaarvankanikbetereerstwatvertellenoverdegeschiedenisvandebelastingheffing.Eenonderwerpwaarinnogwatmooietriviaaandeordekunnenkomen.Mijnvoordrachtisdaaromalsvolgtopgebouwd:IkverteleerstwatoverdegeschiedenisvandebelastingheffingvanafhetoudeEgyptetotdehuidigetijd.Datgaatnoodzakelijkerwijsinzevenmijlspassenenzondercompleettezijnoftekunnenzijn.HammurabbivanMesopotamiëendeSovjetUniekomennietaanbod.Vervolgensgeefiktochaandehandvaneenenkelecasuswaarbijikbetrokkenbengeweestwatinsightoverhoeheffingen(pogingentot)ontgaanenontduikingvan

l Inleidingl Geschiedenisvandebelastingheffinginvogelvluchtl Heffingen(pogingentot)ontgaanl Recenteontwikkelingen

2

belastinginzijnwerkgingen.TotslotnogkortaandachtvoordeontwikkelingenbinnendeBelastingdienstendehuidigemoeilijkeperiodewaarindezezichbevindt.GESCHIEDENISVANDEBELASTINGHEFFINGINVOGELVLUCHTEGYPTE

InEGYPTEbestondereensysteemvanGRONDBELASTING.Diegrondbelastinghingafvan/wasgerelateerdaandeoverstromingvandeNijl.VerderbestondenerverplichtingendiewetegenwoordigHERENDIENSTENzoudennoemen:burgers/onderdanenmoesteneenbijdrageleverenaandevereringvandefarao.Ofjediteenbelastingmoetnoemen?WATISBELASTING?VANDALE:eenverplichtegeldelijkebijdrageaandeoverheidwaartegenovergeenbepaaldetegenprestatiewordtgeleverd.[CieHofstra1990uitgebreider]Dezedefinitieisiniedergevaltoegesnedenopdemodernepraktijk.Datblijktuithetgebruikvandeterm‘geldelijkebijdrage’;deimplicieteaannameisdatalleafrekeningeningeldplaatsvinden.Betalingeninnaturaofindevormvanarbeidvallenhiernietonder,terwijldienetzogoedkunnenkwalificeren.Inhetverledenwerdendiversebelastingenzelfsstandaardinnaturageheven.Voordehuidigepraktijkvoldoetdedefinitieechterprima,alsweingedachtenhoudendat“geldelijke”betertussenhaakjeszoukunnenstaan.

DeoverstromingvandeNijl,waarnahetlandwerdbewerkt

3

GRIEKENLANDindeoudheidInhetoudeGriekenland–endanhebikhetoverAthene–werdvanafde6eeeuwvChr(Solon,640–560vChr)belastinggehevenvolgenseensysteemwaarbijdebevolkinginvierbezitsklassenwerdonderverdeeld.Aandehandvandieindelingmoestbelastingwordenbetaaldenmaarwasookhetniveauvandeelnameaanhetpolitiekeenmaatschappelijkelevengeregeld.Solonwasdichterenpoliticus,eentegenwoordignietmeerzogebruikelijkecombinatie.

TijdensdePeloponesischeoorlog(431–404vChr)ontstonderbehoefteaanextramiddelen.Erwerd(in428/427vChr)eenbelastinggeheven(eisphora),dievooreenbepaaldeperiodewerdgeheven.Belastwerdhetbezitboveneenbepaaldbedrag.Gevolgwasdatdebelastingwerdgedragendoorderijke/rijkereburgers.Dezebelastingwasdaarmeeeendirectebelastingmeteenzekereprogressie.WatdatbetrefteengelijkenismetdedoorSoloningesteldebelasting.ROMEOokinRomebegonnenbelastingenvaakalsincidenteleheffingenalsergeldnodigwasvooreenbepaaldproject.Later–406vChr–werdhetTRIBUTUMingesteldterbetalingvansoldijenandereoorlogskosten.Zewerdalleenaanburgersopgelegd,maarslechtsalsdeSenaatdatnodigoordeelde.Voordeheffingervanwerdendeburgersdoordecensorinvijfvermogensklasseningedeeld(tributumexcensu).AandehandvandieindelingwerdookbepaaldwelkerechtenjehadbinnenhetRijk.TevergelijkenmetdesituatiedieweeerderinGriekenlandzagen.Onzetermcensuskiesrechtishiervanafgeleid.Tot1887goldinNederlandhetcensuskiesrecht.Bijcensuskiesrechthebjestemrechtalsjeminimaaleenbepaaldbedragaanbelastingenbetaalt.Van1887tot1917goldinfeiteeenaangepastcensuskiesrecht.Naasthetbetalenvaneenbepaaldbedragaanbelasting,konmenopdiverseanderegrondenkiesrechtkrijgen,bijv.behaaldhebbenvanexamens,ontvangenbepaaldloon,bezitvaneenwoningenz.Pasin1917kwamhetalgemeenkiesrecht,zijhetslechtsvoormannen.TerugnaarRome:Wiegeenvermogenhadmoesteenhoofdgeld(tributumcapitis)betalen.Alsdetefinancierenveldtochtsuccesvolwas,metveeloorlogsbuit,konhettributumwordenterugbetaald.OmdatdeRomeinenmeestalsuccesvolwaren,werdhet

4

tributumlaterdefactoeenverplichteleningaandeStaat.In167vChr,werdeengeweldigeoorlogsbuitbinnengehaaldinMacedonië.HettributumwerdtoenafgeschaftvoorRomeinseburgersinRomeenItalië.Bewonersvandeprovinciemoestenechterwelbetalen.Speculatie:deenormeoorlogsbuitdiein167vChrinMacedoniëwerdbuitgemaaktwashetrestantvandegoudschattendieAlexanderdeGrote160jaareerderinPerziëhadbuitgemaakt.Diocletianus(244–311;keizer284–305)voerdeopvelegebiedenhervormingendoorinhetRomeinseRijk.EéndaarvanwasdeinstellingvanhetTRIBUTUMSOLI,eengrondbelastingo.b.v.fictievemaatstavendiewarengekoppeldaanhetbezitvanlandbouwgrond.Uitgangspuntwasdehoeveelheidgronddieiemandinééndagkonbewerkenmeteenspanossen:hetiugum(iugumbetekentoorspronkelijk‘juk’).Hetiugumwerdeenmaatgeachtvoorhetinkomendatjekonverwervenuitdegrond.Hierbijwerdechterwelrekeninggehoudenmetdekwaliteitvandegrond:vruchtbaregrondwerdzwaarderbelastdanmagere,drogeetc.grond.Hettributumsoliwashiermeeeenvroegevormvaneenbelastingnaardraagkracht.URINEBELASTING

AlsjehetoverbelastingeninhetoudeRomehebt,magdeurinebelastingnietonvermeldblijven.KeizerVespasianuszatrondhetjaar70ingeldnoodenvoerdedeurinebelasting(oorspronkelijkaleens

ingevoerddoorNero,maarlaterafgeschaft)weerin.Deurinebelastingwasnieteenbelastingopurineren,maarwerdgehevenvaneigenarenvanpubliekeurinoirs.Dezeverkochtendeurineaanleerlooiersentenbehoevevanhetbewerkenenwassenvanwol(tegelplateauVerviers;Tilburg).Titus,zijnzoon,maaktedenigrerendeopmerkingenoverhetheffenvanbelastingoverurine,waaropdeKeizervolgensdeoverleveringhemeenmuntonderdeneuszouhebbengeduwdmetdeopmerking:“Pecunianonolet.”Misschieneenapocriefverhaalmaarwelheelmooi.

NATURAVeelbelastingen,vooralookindeperifereprovincie,werdeninnaturagehevenenvoldaan.ZoisbekenddatdeFriezen(Frisiï)belastingmoestenvoldoenindevormvanrunderhuiden.DiewerdendoordeRomeinengebruiktvoordefabricagevanschilden.Rondhetjaar25eisteOLENNIUS,eennieuweRomeinsebestuurder,datinhetvervolghuidenmoestenwordengeleverdvandekwaliteitendeomvangvanoerossen.Derunderenwarenechtereenstukkleinerdanoerossenenwildeoerossenwarenzeldzaam.ToendeFriezennietaandeopgelegde

5

verplichtingenkondenvoldoen,werdenzeeerstontdaanvanveeenlandenvervolgenswerdendevrouwenenkinderentotslaafgemaakt.Datresulteerdein28ineenopstand.DaarbijwerdenalseerstedebelastinginnersopgeknooptenvervolgensgingenzeachterOlenniusaan.Dieontkwam,vluchttenaarFlevumeenRomeinsfort.DeRomenenstuurdenhulpvanuitNijmegen(Noviomagus),waaropdeFriezenzichterugtrokkennaarhetBaduhenna-woud.DaarwerdendeRomeinenvernietigendverslagen;VolgensTACITUSsneuvelden900Romeinenendoodden400elkaar‘omdatzeverraadvreesden’.[FLEVUMwaswaarschijnlijkgelegenindebuurtvanVelzen;daarisindejaren80bijdeaanlegvandeVelsertunneleenfortopgegravendatisverwoest.Dedateringvandeverwoestingwordtopgrondvandiversevondstengesteldinhetjaar28][Baduhennawaswaarschijnlijkeenoorlogsgodinwaarvanweverderweinigweten]MIDDELEEUWEN

Demiddeleeuwsemaatschappijwaseenstandenmaatschappijmetdeadel,degeestelijkheidenoverigen(inaanvangvoornamelijkboerenenlaterookambachtsliedenenandereburgers).Belastingenwerdenalleenbetaalddoorburgersboerenenbuitenlui.Adelengeestelijkheidwarenvrijgesteld.Erwarenalleenlokaleenopz’nbestregionalebelastingen.Nationalebelastingenkwamennietvoor.Voorzovereralbijdragenwarenvoordatwatmogelijkzoukunnenwordenaangeduidalshetnationaleniveau:namelijkdekeizerofkoning,kwamendievanregionaleheersersensteden.Naastdeplaatselijkeheerserhaddenookstedenheffingsbevoegdheid(destedenhaddendoorgaanseerstaandevorstbetaaldomdiebevoegdheidtekrijgen).Belastingenbestondenvooraluitaccijnzenopeerstelevensbehoeften,waarondernietalleenvoedingsmiddelenmaarbijv.ookbrandhout.Hetbijzondereaaneenaccijnsisdatdezewordtgehevenperhoeveelheidgoederen,nietoverdewaardedaarvan.Dat,samen

1. Standenmaatschappij:adel,geestelijkheidenvolk

2. Adelengeestelijkheidbetaaldengeenbelasting

3. Alleenlokale/regionalebelastingen

4. HeffingdoordeplaatselijkeHeerenlaterookdoorsteden

5. Vooralaccijnzenopeerstelevens-behoeftenenbijv.Brandhout

6. Accijnswordtgehevenperhoe-veelheid,nietnaargelangdewaarde

7. Drukkenzwaaroplaagsteinkomens

8. Ooknunogaccijnzen,somsnaarwaarde

6

metdeomstandigheiddatvooraleerstelevensbehoeftenwerdenbelast,betekendedatbelastingenrelatiefhetzwaarstedruktenopdelaagsteinkomens,delaagsteklasse,zomenwil.ACCIJNZENNUAccijnzenkennenweooknunog,bijv.opdrank,rookwarenenbenzine.Zoalsgezegdwordteenaccijnsgehevenperhoeveelheid.DeaccijnsopeenflesMoëtetChandonisevenhoogalsopeenflesmethodeChampenoisevanhetzelfdealcoholpercentage.Tegenwoordigwordtoverigensbijenkeleproducten(bijv.sigaretten)welaccijnsgehevenalspercentagevandewaarde.BELASTINGPACHTERSTegenwoordigvindtaccijnsheffingopbepaaldeproducten–iniedergevalofficieel–medeplaatsomhetgebruikdaarvanteontmoedigenIndemiddeleeuwenwashetenigedoelgeldophalen.Demaatschappijwasonvoldoendeadministratiefgeorganiseerdomingewikkeldebelastingenteheffen.Hetbelastenvaneerstelevensbenodigdheden,zakendieiedereenregelmatignodighad,wasdezekerstewegomeenenigszinsconstanteinkomstenstroomtebewerkstelligen.Deheffingzelfverliepviabelastingpachters.Deoverheid/deHeerverpachttedebelastingheffingaandemeestbiedende.Dezemoestmaarzorgendathijvoldoendeophaaldeomuitdekostentekomenenwatovertehouden.Indepraktijkleiddeditregelmatigtotonfrissetoestandenvanregelrechteafpersing.SPAANSEOVERHEERSING;REFORMATIE

IIn1517nageldeLutherzijnstellingenaandekerkdeurinWittenberg.Dedaaropvolgendegodsdiensttwistenleiddenondermeertotdebeeldenstorm,diedeNederlandenin1566aandeed.PhilipsIIvanSpanjewaswoedendoverdedeopkomstvanhetprotestantisme,maarvooralookoverdevernielingenaankerkenenkloostersin1566.HijstuurdeFernandoAlvarezdeToledonaardeNederlandenomdeordeteherstellenenduidelijktemakenwiedebaaswas.DezeHERTOGVANALVAkwamhieraanin1567enGINGgelijkaandeslag.Hijsteldeeenbijzondererechtbankin,deRaadvanBeroerten.Dezemoestliedendiebetrokkenwarengeweestbijdeongeregeldhedenvonnissen.

7

DETIENDEPENNING/80-JARIGEOORLOGUiteraardhadookAlvageldnodigenhijsteldedriebelastingenin:1. deHonderdstePenning:eeneenmaligebelastingvan1%overalleroerendeen

onroerendezaken.2. DeTwintigstePenning:eenbelastingvan5%overdeverkoopprijsvan

onroerendezaken(vergelijkbaarmetdeoverdrachtsbelasting).3. DeTiendePenning:eenomzetbelastingvan10%overdeverkoopprijsvan

roerendezaken(voedsel,kleding,enz.).DezebelastingwasgebaseerdopdeinSpanjegehevenAlcabala.

Omdiverseredenenleiddendezebelastingentotgroteweerstand.IndeeersteplaatswashetgebruikdateenHeereennieuwebelastingalleenhiefviaeenbedeofverzoek.Hetrauwelijksopleggenwasduseenbruskerenvanwatwerdbeschouwdalsgewoonterecht.BovendiengolddenieuwebelastingvoorheelSpaans-Nederland.Daarmeewerddegevoeldezelfstandigheidvandeverschillendegewestendoorkruist.VooraldeTiendePenningstuitteopgroteweerstand.Behalvedathetveelgeldgingkosten,wasdevreesdatdeNederlandenalshandelsnatiezoudenwordenbenadeeldinhunconcurrentiepositie.UiteindelijkisdeTiendePenningnooitgeheven.Deheffingwerddoordestedengedurendetweejaarafgekochtvooreenvastbedrag.NadeinnamevanDenBrielin1572werddebelastingdoorAlvaafgeschaft,maarhetkwaadwasalgeschied:watvolgdewasdeTachtigjarigeOorlog.GOUDENEEUW;REPUBLIEKDERVERENIGDENEDERLANDENtot1800InfeitealgedurendedeTachtigjarigeOorlogontstonddeRepubliekderZevenVerenigdeNederlanden.Vaneencentralebelastingheffingwasnoggeensprake.

CONVOOIENENLICENTENDeenigecentralebelastingenwarendeconvooienenlicenten,hetbesttevergelijkenmetin-enuitvoerrechten.Convooienwarenoorspronkelijkbetalingendieredersmoestendoenaandemarinevoordebeschermingdiedeschepengenotentegenvijandenenzeerovers.Laterwerddievergoedingookgevraagdalsergeenbegeleidendeoorlogsschepenwaren.

8

Licentenwareneenvergoedingdiemoestwordenbetaaldvoorhetrechtommetdevijandtehandelen.Tenslottewasgeldverdienenbelangrijkerdanoorlog.Beideheffingenwerdengeïnddoordemarine.DECENTRALEHEFFING/HAARDSTEDENGELD

Totheteindevande18eeeuw/deNapoleontischeTijd,werdenerverderalleenplaatselijkeenregionalebelastingengeheven.Naastdeaccijnzenopeerstelevensbehoeftendiewealeerderzagen,werdenerookbelastingengehevendiewarengerelateerdaandewelstandvandeburgers.EenvoorbeelddaarvanishetHAARDSTEDENGELDofSCHOORSTEENBELASTING.Debelastingbeoogdedewaardevanhetbezittebelasten.Deeenvoudigstemanieromdiewaardetebenaderenwaskennelijktellenhoeveelhaardstedeneenwoninghad.Bijhuurpandenbetaaldenhuurder

enverhuurderiederdehelft.Bijleegstandkonjedeschoorsteendichtmetselenenwasgeenbelastingverschuldigd.OverigenswerdinDrentheeenbepaaldeperiodehethaardstedengeldgehevenopbasisvanhetaantalpaarden.Ikweetnietofdatalgemeenwasofalleentenaanzienvanboeren.AANSPREKERSOPROER

Hetkwamregelmatigvoordatstedengeldgebrekhaddenennieuweinkomstenzochten.Datgebeurdedandooreennieuweheffingtebedenken.In1696introduceerdeAmsterdameennieuwebelastingopbegraven.Naarverluidkwamhetideedaarvooruiteenprijsvraag.Diewasuitgeschrevenomeenbelastingtebedenken.DewinnaarwaseenEngelsman,JosephKerby,dieinAmsterdamwoonde.Weliswaarwerderviaeenklassenstelselrekeninggehoudenmetde

9

koopkrachtvandeburgers,maardetegenstandwasenorm.Hetgeruchtgingdatarmen–voorhenwashetgratis–alsoudvuilzoudenbehandeld.ZijzoudenineenwittekistmethetwapenvanAmsterdamerop,wordenbegraven.Deprotestenliepenuitdehandenerwerdendiversehuizengeplunderd.O.a.datvandekapiteinvandeSchutterij,MartinusSpaaroog.Inzijnhuisontbrakennaafloop90schilderijen,o.a.vanJanSteen,Wouwerman,VanOstadeenRuisdael.SpaaroogwassuppoostbijdeBankvanLening.Uiteindelijkwerdhetprotestmethardehandneergeslagen.TwaalfoproerkraaierszijnopgehangeneneenaantalisverbannennaarSuriname.Indehele17een18eeeuwvondendiverseoproerenplaats,meestaltegenaccijnzen.Daarbijmoestenbelastingpachtershetregelmatigontgelden.MeerdaneensvaardigdendeStatenvanHollanddanookeenVerbodophetmolesterenvanbelastingpachtersuit.Opovertredingstonddedoodstraf.FRANSETIJD

IndeFransetijdwerdenveleNederlandseinstitutiesvernieuwd.erkwameencentraalbestuur,wetgevingwerdnaarFranseleestvernieuwdenin1806introduceerdetetoenmaligeMinistervanFinanciën,IsaacGogel,eennieuwalgemeenbelastingstelsel.Debelastingprivilegesvooradelengeestelijkheidwerdenafgeschaft.HeelbelangrijkwasookdatGogeleencentraalambtelijkapparaatinsteldeomdebelastingenteinnen.JezouhemdeVadervandeBelastingdienstkunnennoemen.DRAAGKRACHTGogelvondhetbelangrijkombelastingteheffennaardraagkracht.Eenechteinkomstenbelastingwasernogniet.Erwerdvoordeheffingaangeslotenbijzichtbarebezittingen.Daarbijwerdeenonderscheidgemaakttussen

noodzakelijkebezittingenenhogerbelasteluxegoederen.Huisraadenmeubilairwastoteenbedragvanfl500vrijgesteld.Luxe-bezittingenwarenvolledigbelast.Denkdaarbijbijv.aankoetspaarden,waaiers,parasolsenpruiken.Ookhethebbenvaneendienstbodenwerdalsluxebeschouwdenbelast.Afgezienvandebelastingeninde17een18eeeuwdieopdeeenofanderewijzehetvermogenbeoogdentebelasten,wasditvoorheteerstsindsdeoudheiddatstructureelwerdgekekennaarhetrelatieveverschilinmogelijkhedentotbelastingbetalentussenarmenenrijken.Bovendienmoestenvoorheteerstdeadelengeestelijkheidbelastingbetalen.

10

KONINKRIJKNEDERLAND

NahetvertrekvandeFransenkwamereenbelastingstelseldatwasgebaseerdophetsysteemvanGogel.Hetstrevenwasomeenverschuivingtebewerkstelligenvanindirectenaardirectebelastingen.Doortegenwerkingvandiversekantenduurdehettot1870totdeaccijnzenopeerstelevensbehoeftenwerdenafgeschaft.PIERSON;HEFFINGOVERDEINKOMSTENIn1892kreegMinisterPiersontweewettenaangenomenwaarbijdeinkomstenuitbedrijf,looneninkomstenuitvermogenwerdenbelast.Deadministratievemogelijkhedenomdieinkomstenvasttestellenwarennogbeperkt.Daaromwerdveelmetfictiesgewerkt.Deinkomstenuit

vermogenwerdenbelastmeteenfictiedieveellijktoponzehuidigevermogensrendementsheffing.Alleendetarievenwarenwatanders.Hetrendementwerd–netalsnu–gesteldop4%vandevermogenswaarde.Hettariefwasvervolgens2,5%tot3,75%.Debelastingbedroegdaardoor1promilletot1,5promillevandevermogenswaarde.Komdaarnumaarom.MINISTERTREUB;HEFFINGOVERDEINKOMSTEN+APARTEVERMOGENSBELASTING

In1914kwamereennieuwewetwaarinzoweldeinkomstenuitbedrijf,inkomstenuitarbeidalsinkomstenuitvermogenwerdenbelast.DebelastingwerdgehevenvolgenshetBRONNENFICTIESTELSEL.Erwerdgekekenofjeop1mei(hetbeginvanhetbelastingjaar)eenbronvaninkomenhad.Wasdatzo,danwerdhetinkomenvastgesteldophetbedragdatdiebroninhetjaardaarvoorzouhebbenopgeleverd.

Daarnaastwerdereenapartevermogensbelastingingevoerd.RIJWIELBELASTINGIndetijddateenfietsalleenwasweggelegdvoorwelgesteldenwerdereenaparterijwielbelastingingevoerd(1897).In1919werddebelastingafgeschaft,maarin1924doorCOLIJNheringevoerd.Colijnbetreurdedestap,maardezewasnoodzakelijkvanwegedetreurigestaatvandeschatkist.Alsbewijsdaterwasbetaaldmoestjejaarlijkseenfietsplaatjekopendatopdefietsmoestzijnbevestigd.Indecrisisjarenkondenwerklozeneengratisplaatjekrijgen,maardaarzateengatin.Metdatplaatjemochtjeopzondagnietfietsen.In1941schaftendeDuitsersderijwielbelastingdefinitiefaf.

11

NIEUWEREGELINGINGEVOERDDOORDEDUITSERSIn1941voerdendeDuitserseennieuwefiscaleregelingin.Dezewerdnietneergelegdineenwetmaarineenbesluit.Voortaanzoudendereëleinkomstenwordenbelast.Daarbijwordtuitgegaanvanhetzgn.BRONNENSTELSEL:Belastwordenalleendeopbrengstenvaneeninkomensbron,nietdebronzelfofdewaardeveranderingenvandebron.Omditsysteemteverduidelijkenwordtvaakgebruikgemaaktvanhetvoorbeeldvandeappelboom.Volgensdebronnentheoriewordendevruchtenvandeboom,deappels,belast.Nietechterdegroeivandeboomzelf(diedaardooreenvolgendjaarmeerappelsoplevert)enooknietdeopbrengstvandeverkoopvandeboom.Onzehuidigewetgevingborduurtdaaropnogsteedsvoort.Daarnaastbleefdevermogensbelastingvan1914gehandhaafd.LIEFTINCKNadeoorlogwaserkortetijdeenextrabelastingdiebeoogdeoorlogswinstenendewinstenvanzwarthandelenz.tebelasten.LieftinckvoerdeeensaneringvanhetNederlandsegeldwezendoor(hettientjevanLieftinck;26september1945).Alhetoudepapiergeldwerdongeldigverklaardenmenmoesteenverklaringgevenoverhoemendatverkregenhad.Alsmengeengoedeverklaringhad,werdhetonverklaardedeelalswinstuitzwarthandelbeschouwd.WETIB1964In1964kwamereenlangvoorbereidenieuweWetib1964.QuasystematiekisdezehetzelfdealshetBesluitopdeinkomstenbelastinguitdeTweedeWereldoorlog.Eenbelangrijketoevoegingwasdezgn.anticumulatieregeling.Dezebepaaldedathettotalebedragaaninkomsten-envermogensbelastingniethogerkonzijndaneenbepaaldpercentagevanhetinkomen.Indejarenwaariniktemakenkreegmetbelastingenwasdat80%.Eenastronomischpercentageindezetijd.Bedenkdathettoptariefindeinkomstenbelastingtoen72%was.TEKORTKOMINGENINDEWETIB1964Bijdetweemeestvoorkomendebelastingbesparendeconstructiesindiejarenwerdgebruikgemaaktvanhetsysteemvandebronnentheorieenvandeanticumulatieregeling.INKOMENVANAARDLATENWIJZIGENBinnendebronnentheoriezijninkomstenbelastenvermogenswinstenonbelast.InplaatsvanaandelenKoninklijkeOliemetbelastdividendtekopen,konjebeteraandelenkopenineenbeleggingsmaatschappijdiebelegdeinaandelenOlieendiegeendividenduitkeerde.Diebeleggingsmaatschappijmoestwelvennootschapsbelastingbetalen,maardiewasminderdandehelftvanhettoptariefindeinkomstenbelasting.Deindividuelebeleggerhaaldevervolgenszijnwinstbinnendoorwaardestijgingvandeaandelen.Inhetalgemeenhadditsysteemtotgevolgdataandelenvanechtebedrijvendiegeenofweinigwinstuitkeerden,fiscaalaantrekkelijkwaren:dividendwordtomgezetinwaarde-aangroei.

12

ANTICUMULATIEREGELINGVooraldirecteur-aandeelhoudershebbendemogelijkheidaftezienvansalarisuitdeeigenBV.Zeverliezendaardoorniets,omdathetnietuitgekeerdesalarisbinnendeBVoppot.Zonderinkomenwasgeeninkomstenbelastingverschuldigd.Doordeanticumulatieregelingwaserbovendiengeenvermogensbelastingverschuldigd.Hetmooisteisnatuurlijkdatdoordecombinatievanbeidedeuiteindelijktebetalenvermogensbelastingookvermindert.GUUSOTTENHEIJM:BINNENKOMSTBIJDEBELASTINGDIENSTIkbenin1979alsadjunct-inspecteurbegonnenbijdeBelastingdienst.DeBDzelfwaszeerhiërarchischverticaalgeorganiseerd;deorganisatiewasstrakeninvelevoorschriftenvastgelegd.Tegelijkertijdwasermetbetrekkingvandeinhoudvanheteigenlijkewerk,hetbeoordelenvandeingediendeaangiftenenhetopleggenvandeaanslagen,eenenormevrijheid.DeInspecteursteldedeaanslagvast,zostondindeWet.Zolangdatopeenfaireenteverdedigenmanierbinnenwetenjurisprudentiegebeurde,haddemedewerkerdaarineengrotebeoordelingsvrijheid.Hettoezichtwaszoalswenuzeggen:verticaal.Mensendiendenhunaangiftein.Diewerdenallemaalbeoordeeldengecorrigeerdalsdatnodigwas.Devoorlichtingbestonduiteentoelichtingbijhetaangiftebiljet.Voorderestmoestjehetmaaruitzoekenmetaldannietprofessionelehulp.Gingerwatfoutdanwerdenboetesopgelegd.In1981benikovergestaptnaarhetMinisterievanFinanciën.Opdeorganisatiedaarvangaiknietverderin.Ophetministeriebenikbegonnenbinnende“belastingkant”vanhetministerie.Daarwerdhetfiscalebeleidinzakedeinkomsten-envennootschapsbelasting“beheerd”.DatbetekendeondersteuningvandeBD,uitvoerenvanfiscaletakendiebijwetaandeMinister(=Stas)warenopgedragen,beantwoordenvanKamervragen,vanbrievengerichtaandeStas,voerenvanbesprekingenmetgrotepartijeninzakekwestiesvanlandelijkbelangenz.Ookcassatieprocedureswerdendaargedaan.AMERICANLANDPROGRAM–RienkKramer

Ikzalingaanopéénkwestiedieindejarenzeventigentachtiglandelijknogalaandachtheeftgetrokken.DefiscaalgeïndiceerdebeleggingeninAmerikaansvastgoedviahetAmericanLandProgramvanRienkKamer.RienkKamerbrachteindjarenzeventigviazijnorganisatieALPbeleggingeninAmerikaansvastgoedopdemarkt.Hijkochtwinkelcentraenlatervooralland

13

diehijperprojectverkochtaanNederlandsebeleggers.Daarbijleverdehijookfinancieringvoorhetgrootstedeelvandekoopsom.Nietsmismee,zoujezeggen.Bijnaderebeschouwingwashetechtereenconstructieombelastingteontwijkenen–zoalsdeHogeRaaduiteindelijkbesliste–belastingteontduiken.Ikzalproberenaandehandvaneenvoorbeeldduidelijktemakenwatergebeurde.Aankoopparticipatie $96370Contanteaanbetaling $5782Lening $90588Afsluitprovisielening(lening) $10170Renteeerstejaar $10925Contantdeelhiervan $2683Lening $8242à $8242Beheerskosten $3000Administratiekosten $3000Kosten(lening) $6000à $6000Aanvullendelening $24412à $24412Totalelening $115000Aftrekgeclaimdvoor:Afsluitprovisie $10170Rente $10925Beheerskosten $3000Administratiekosten $3000Totaalgeclaimd $27095 belastingvoordeelbijtarief 50% 70% $13547 $18967Totaalcontantbetaald$5782+$2683=$8465à $8465 $8465Nettoopbrengstconstructieeerstejaar $5082 $10502Indevolgendejarenginghetvergelijkbaar.Deafsluitprovisievervielweliswaar,maardeanderekostenliepenop.Persaldowerdzodanigmetkostenencontantebetalingengeschovendatverhoudingsgewijsvergelijkbarebelastingvoordelenwerdenbehaald.Hetbelastingvoordeelzaterindateroppapierzeerhogekostenwerdengecreëerd,terwijldedaadwerkelijkebetalingrelatiefzeerkleinwas.Decruxvanhetheleverhaalwasdatalleleningenzgn.non-recourseleningenwaren.Deterugbetalingsverplichtingwascontractueelbeperkttotdewaarde/deopbrengstvanhetonroerendegoed.Hetprojectuitditvoorbeeldhadeenlooptijdvanzevenjaar.Doordebijboekingenvanrente,decontantebetalingenendeprovisiediebijverkoopvanhetprojectnogwasverschuldigd,moestdeverkoopprijsminimaalruim$390000bedragen(meerdanvier

14

maalde“aankoopprijs”,dieopzichzelfalwasopgeblazent.o.v.dewerkelijkewaarde)omquittetespelen.Gevolg:hetonderpanddeederhelemaalniettoe.IndeTweedeKamerheeftdetoenmaligeStasdevergelijkinggebruiktdatjedezelfdeconstructiekuntopzettenmeteenbusmetlucht.Ergaatnietsandersovertafeldanpapier.Jeweetvantevorendatna7jaardegrondwordt“teruggeleverd”endeconstructiewordtafgesloten.Toenikophetministeriekwamwasdegecoördineerdebestrijdingnetbegonnen.DeBDhadinmiddelsopdrachtgekregendeaftrekpostenteschrappenendebezwaarschriftenaantehouden.Samenmeteencollegahebikbijbetrokkeninspecteursgegevensverzameld.Allereersteeninventarisatievanalleprojecten,vervolgenseenoverzichtvandebeschikbarestukkenperproject(deenebelastingplichtigehaddezestukken,devolgendedie,enz.).Uiteindelijkzijnwevoortweeprojectenwaarvanwedemeestegegevenshadden,gaanprocederen.Begin1985kregenwetenprincipalegelijkvandeHogeRaad.Belangrijkleerpuntuitdiearrestenwasdatwevoldoendegegevensmoestenhebbenomtelatenziendatdeorigineleverkoopprijsalvelemalendewaardevanhetonroerendegoedwasendathetonvoorstelbaarwasdatzevenjaarlaterdiewaardenogeensviermaalzohoogzouzijn.Toenwashetzaakomvandeprojectenwaarvanwenogsteedsonvoldoendekondenbewijzendatdeleningnooitzouwordenafgelostmeergegevenstekrijgen.Daarvoorbenikvoorjaar1985meteencolleganaardeVSgeweest,waarweinsamenwerkingmetdeAmerikaanseFIODendeFBIgegevenshebbenverzameldoverdeandereprojectenenvragendaaroverhebbenachtergelaten.Nadatdelaatstegegevensbinnenwarenzijninhethelelanddebezwaarschriftenafgedaan,waarnaernogtot1990procedureshebbengelopen.Waaromnogzolang?Erwarenveelbelastingplichtigendieblevenstellendathunzaak,hun‘belegging’,echtanderswas.TOTSLOT;DEHUIDIGESITUATIEIkhebnogopdiverseanderedirectiesophetministeriegewerkt,waaronder4,5jaaropdeDirectiewetgevingindeperiodewaarindenieuweWetIB2001totstandkwam.Daarnabenikin2002overgestaptnaareenprojectgroepbinnendeBelastingdienstdiezichbezighoudtmetdefiscaliteitvanlevensverzekeringenvoorbelastingplichtigendielevensverzekeringenhebbenafgesloten:deKennisgroepVerzekeringsproducten.Daarhebiktotafgelopendecembergewerkt.SindseenjaarofzeszetdeBDsterkinopeenanderemaniervan‘handhaven’.Nietmeerbijvoorkeurviahetoudeverticaletoezicht,metsanctiesachterafalserietsnietgoedisgegaan,maarviawatwordtgenoemdhorizontaaltoezicht.Horizontaaltoezichtsteuntophetuitgangspuntdatburgers,bedrijveneninstellingenmogenwordenaangesprokenophuneigenverantwoordelijkhedenendatBelastingdienstenbelastingplichtigeneenwederzijdsbelanghebbenbijhettotstandbrengenvaneenvertrouwensrelatie.Voorparticulierenleidtditerbijv.toedatersnelnabinnenkomstvandeaangiftewordtgekekenoferverschillenzijntussendeaangifteendebeschikbarecontra-informatie.Alsdiewordengeconstateerdkaneenbriefwordengestuurdmethetverzoekdeaangiftenogaantepassen.Doorverderzoveelmogelijkbekendeinfointevullen,hooptmenfoutentevermijdeneenmeercompliancevandekantvandeburgertebevorderen.

15

Voorondernemersleidtditertoedatwordtgekekenofadministratie,interneprocessenenexternecontrolezodanigzijndatalserduidelijkheidisdatdieprocessenzijngevolgd,inbeginseldeaangiftezondernaderevragenwordtgevolgd.Daartoewordenconvenantenafgeslotenwaarineenaantalregelsen‘omgangsvormen’wordenafgesproken.Bijhetmkb-bedrijfverlooptditnietrechtstreeksmaarviadeaccountant/adviseur.Verlengstukdaarvanisdatsteeksproefsgewijzewelwordtgecontroleerdenhartigwordtgesprokenalserwordtgeconstateerddatdeafsprakennietwordennageleefd.Verdermoetenondernemersdienietmeedoenwelgoedwordengecontroleerd,omdatandersdeanimobijdeondernemersdiewelmeedoensnelafneemt.Aanhetheleproceszijnnamelijkdenodigekostenvandeadviseurverbonden.Ongeveervanafhetjaar1990isdeBelastingdienstomdepaarjaargereorganiseerd;bijnaeenpermanentereorganisatie.Daarbijzijnveelzakengewijzigdengemoderniseerddiedatzekerbehoefden.Vanafzoongeveerdetweedereorganisatiezijnerechterbijiederereorganisatiezakenmisgegaandieuiteindelijkhebbengeleidtoteencascadevanproblemen.Alsikmebeperktotwatikmevandelaatstepaarjaarkanherinneren,komikbijv.ophetvertrekvanStaatssecretarisWeekersdriejaargeleden.NaeerdertezijngeconfronteerdmetdeBulgarenfraudeisWeekersuiteindelijkgestruikeldoverproblemenbijdeuitbetalingvantoeslagen.Overdiezelfdeproblematiekwas6jaardaarvóóraldetoenmaligeDG,JennyThunnissen,gestruikeld:zijmoestwegivmdeproblemenmethetICT-systeemvoorhuur-enzorgtoeslag.OverigensisJennyThunnissendegenegeweestdieveelideeënheeftdoorgevoerddielaterblekenniettewerkenenmoestenwordenteruggedraaid(bijv.zelfsturendeteams).IndieperiodemaarversneldnadeopvolgingvanWeekers(doorstasWiebes),zijnersteedswildereplannenopgetuigdomdeBD‘omtegooien’,waarbijmeerenmeermensenwerdenbinnengehaalddiegeenfeelinghaddenmethetwerkendewerkvloerensomsdedaindaaroveruitstraaldenenzelfsuitspraken.Hetlaatstehoogtepuntisdeingezettereorganisatiewaarbij5000mensendeBDmoetenverlaten(1/6dedeelvandebezetting)ondergelijktijdig‘slimmergaanwerken’.Hetdaarbijgehanteerdeontslagplanwas–voorafduidelijktezien–inadequaat.Werktslimmerwerken?Wasdaternietvaakal?KunjejealsnieuweDGpermitterenomvoorhetvertrekkenvan5000mantetekenenzonderhetplanzelftehebbendoorgenomen?Kunjealsstaszeggen:daarvanhebiknooitwatgeweten?Overdereorganisatie(vertrekken5000man)endeontslagregelingisdestasinmiddelsinhetnajaarindeTweedeKamerduchtigaandetandgevoeld.Waarschijnlijkisdaaroverhetlaatstewoordnognietgezegd.IniedergevalisdeBDdaarna‘ondercuratele’gesteldeniseenaparteSGaangetrokkenomdeBDtecontroleren.

16

OokheeftinmiddelsdeVHMF(VerenigingvanHogereenMiddelbareambtenarenbijhetministerievanFinanciën)opuitnodigingvandeVasteCievoorFinanciënmetdieCiegesproken.BegindezemaandisdeDG(vorignajaardoordestaslosgeweektbijdemarechaussee)opgestapt.Zeersneliseennieuwebenoemd:hrUijlenbroek.HijwasDGVastgoedenbedrijfsvoeringRijkbijBiZa.Opnieuwprobeertmendeproblemenoptelossenmeteenmanager.Totslot:Ikwerkal34jaaralsauteurmeeaanElsevierBelastingAlmanak.Ikhebhiereenpaarexemplarenvoordeliefhebbers.