De burgemeester als hoeder van de democratieActuele tafel herfst 2010

Hein Albeda

Burgemeester als hoeder van de lokale democratie

•De noodzaak om democratie te vernieuwen•Terug naar burgerschap

•Rol van de burgemeester

•Kansen in college, apparaat en samenleving

Frustraties van burgers over beleidsparticipatie

• De politiek heeft al besloten;• Burgers worden te laat betrokken; • Inbreng wordt genegeerd; • Gemeente verstrekt geen, onjuiste of

onvolledige informatie; • Verwachtingen van burgers stroken niet met

de realiteit; • Gemeente handelt niet zorgvuldig; • Gemeente wil geen gesprek met haar burgers

Beleidsparticipatie en burgerinitiatieven

Ophalen kennisBeter aansluiten op

wensenBetere en belangen-

overstijgende oplossingen

Zorgvuldige uitvoering

• Wij als burgers gaan over de invulling van onze buurt

• Wij ouders nemen initiatieven rond onze school

• Wij als gemeenschap nemen initiatieven rond armoede binnen onze gemeenschap

Vertrouwen in democratie

Gebrek aan kennis en ervaring democratie maakt het systeem kwetsbaar

Mensen worden klant van de politiek in plaats van citoyen

‘Prima als er beslissingen worden genomen op basis van een debat, als die maar niet strijdig zijn met mijn belangen’

Naar eigen zeggen democratie

Vormen van democratie:

1.Onafhankelijke sterke instituties2.Democratische basis-pincipes3.Democratische ‘gezindheid’ burgers

Burgemeester als hoeder van de lokale democratie

•De noodzaak om democratie te vernieuwen

•Terug naar burgerschap•Rol van de burgemeester

•Kansen in college, apparaat en samenleving

Burgerschap tot in de 17e eeuw

Politieke ambt niet weggelegd voor gewone burgers, maar voor “gequalificeerden”

Van burgers werd goed gedrag verwacht. Voldeed een groep niet, dan werd de overheid gevraagd in te grijpen

Burger in Arnhem maar niet in ZutphenGoede burgerzeden werden bevorderd in het

familie- en buurtleven, op de lagere school, in de ambachtsgilden, tijdens de dienst in de schuttersgilden en in de kerken.

19e eeuw: bevorderen burgerzin

Burgerschap wordt verworven met de arbeid en bijdrage aan de gemeenschap

Thorbecke: bij Grondwet 1848 positie burger tegenover de staat versterken, algemeen kiesrecht kan pas wettelijk worden vastgelegd wanneer de bevolking daartoe is opgevoed

Staatsburgerschap belangrijker dan lokale verankering

Burgemeester lokale notabele, vaak de eerste notabele, ervaring als wethouder en raadslid

20e eeuw opkomst (en ondergang) politieke partijen

Algemeen kiesrechtPolitieke partijen een

brug tussen burgers en openbaar bestuur

Organisatiegraad daalt gestaag

Recrutering bestuurders wordt probleem 1948

19521956

19591963

19671971

19721977

19811982

19861989

19941998

20022003

2006

0

0.02

0.04

0.06

0.08

0.1

0.12

0.14

0.16

Kolom 1

Burgemeester als hoeder van de lokale democratie

•De noodzaak om democratie te vernieuwen

•Terug naar burgerschap

•Rol van de burgemeester•Kansen in college, apparaat en samenleving

Staatscommissie voor dualisme en lokale democratie

Partijpolitiek geen gelijke tred met algemene ontwikkelingen lokale democratie.

Opkomsten bij verkiezingen en animo in partijpolitiek verband actief te zijn, dalen. Belangstelling van burgers om invloed uit te oefenen op de gemeentelijke besluitvorming stijgt

Rol Burgemeester

Handhaven eigenstandige rol: “de goede behartiging van de zaken van de gemeente”

Versterking rol als verbinder tussen burger en bestuur: “dient de burgemeester (…) de kwaliteit te bevorderen van de procedures inzake burgerparticipatie en behandeling van klachten en bezwaarschriften”

Rollen burgemeester

In het college: procesbewakerIn de raad: proces volgen (+ educatie

bevorderen)In het apparaat: integraal werken, procesgerichtIn de samenleving: verantwoordelijk

burgerschap en kijken naar unieke kwaliteiten

Schering en inslag

Inhoud (politiek, keuzen, belangen-tegenstellingen) vormt de schering, (wethouders)

Proces (participatie, transparantie, voorspelbaarheid) vormt de inslag, (burgemeester)

Samen weven ze het kleed

Bij goed participatieproces

1.Duidelijkheid wat de politiek al heeft besloten2.Welke verwachtingen mogen burgers hebben3.Burgers in een vroeg stadium betrekken4.Daadwerkelijke interesse ipv draagvlak

winnen5.Goede informatie tijdens het proces

College

Aandacht voor het bestuurlijk proces en de zorgvuldige processen voor participatie

Verbinden college en raad

Afstand tot de inhoud, betrokkenheid bij het proces

Raad

Terughoudend, bestuurlijke ervaring en afstand

Gezag door bestuurlijke ervaring en verbinding

Apparaat

3 generaties participatie: Inspraak, Samen met burgers, Initiatieven van burgers

Integraal werken en kijken naar wat burgers zelf kunnen

Doelen centraal, voorkomen dat regels centraal staan, loopgraven voorkomen, verschillende situaties verschillend behandelen

Burgemeester als hoeder van de lokale democratie

•De noodzaak om democratie te vernieuwen

•Terug naar burgerschap

•Rol van de burgemeester

•Kansen in college, apparaat en samenleving

•Bevorderen van de democratie

In de samenleving

Regie nemen voor verantwoordelijk burgerschap (indien nodig)

Tips:1. breng verantwoordelijken bij elkaar en spreek

af wie wat doet (“eigen kracht” centrales)2. ken de krachten en vergeet niet goed

burgerschap te belonen3. wijkbudgetten, ondernemersbudgetten,

wijkcontracten

Terug naar De Tocqueville

Boven de mens strekt zich een soort immense, betuttelende macht uit … Ze zou op paternalisme lijken, als zij de bedoeling had om de mens op de volwassenheid voor te bereiden, maar ze wil integendeel de mens onherroepelijk in de kindsheid vasthouden.

Eigen verantwoordelijkheid nemen is moeilijk: De Kersentuin

Collectief opdrachtgeverschapMinder ruimte voor auto's bovengronds → meer

ruimte voor groenHeuvels, bankjes, vuurplaatsje, sociale

duurzaamheid Burgers willen eigen verantwoordelijkheid

nemen

In de samenleving: alledaagse democratie

Wij kunnen en doen veel zelf: – eigen beheer openbaar groen– eigen verzekeringsmaatschappij– voedselbank Leidsche Rijn– eigen glasvezelnet– inkoopcooperaties– .... good citizensMaar verantwoordelijkheid wordt ons

afgenomen

2010: Gun ons onze schommel

Teamleider speeltoestellen in de gemeente Utrecht: Per schommel is 175 cm nodig, de beschikbare ruimte is 3,33 m. 17 cm te weinig.

Verende ondergrond is rond, dat maakt het maaien duurder

Alledaagse democratie is een moeilijke opdracht aan teamleider speeltoestellenen andere ambtenaren: hoe kunnen ze verschil maken?

Verschillende buurten verschillend behandelen

Zwakke structuur gemiddeld sterke structuur

Initiërende en adaptieveoverheid

Faciliterende overheid

Regisserend of adaptief

Inhoud procesRegels en wetten samenlevingVraaggericht vraaggestuurdVerticaal horizontaalZonder aanzien uitgaand van

des persoons de persoonBeoordelingsgesprek visitatie, buurtgesprekKlant / adviseur citoyen

Goede rolverdeling

Raad

•Kaders voor instrumentarium en doelen participatie

•Op goede momenten sturing geven

•Afweging doelen en middelen

College

•Inzicht in kwaliteit (BM)

•Participatie op te nemen in P&C (bevordert door BM)

Organisatie• Uitvoerder is

verantwoordelijk• Kwaliteit participatie in

functioneringsgesprekken• Aansluiten bij wat kan

Burgers• Democratische gezindheid• Eigenaar van buurt en wijk• Eigen Kracht-centrales• Burgers beoordelen

Tien Tips

1)Vertrouw op de kracht van burgers

2)Geef complimenten3)Ken de kwaliteiten en

maak ruimte voor verschil

4)Werk integraalKies nieuwe

instrumenten:

1)Burgerjuries2)Burgervisitaties3)Wijkbudgetten4)Buurtbeheercontracten5)Regiebijeenkomsten

eigen kracht6)Maak gebruik van de

kennis van burgers van hun buurten (en laat wat terughoren)

Bedankt!

Hein Albeda www.heinalbeda.nl

U vindt meer informatie op:

www.publiek-politiek.nl

www.vng.nl/burgerparticipatie

www.verantwoording.nl

Lees: de burgemeester als hoeder van de democratie hier