Bunsbeek. Plaatsnamen en hun geschiedenis.

BunsbeekPlaatsnamen en hun geschiedenisDr. Paul Kempeneers11 december 2014

1

Overzicht van de lezingDeel I: Mijn werkgebied: het Hageland

Deel II: Verzameling van het materiaal1. Gedrukte werken2. Archiefteksten3. Cartografisch materiaal4. Alfabetische lijst van toponiemen5. Historische atlas: thesaurus en kaarten

Deel III: Verwerking van het materiaal1. Bunsbeek: situering2. Toponiemen in rubrieken en klapper achteraan3. Illustraties: historische documenten, kaarten en fotos2

Deel IMijn werkgebied: het Hageland3Kaart van Oost-Brabant, adm. kaart 1973Behandelde gemeenten

Onvoldoende toponymische gegevens

4

Deel IIVerzameling van het materiaal5

Gedrukte werkenDeel II Verzameling van het materiaal6Werken en artikels over Bunsbeek- P.V. Bets, Geschiedenis van Oplinter, Bunsbeek en Houtem, 1870.

- Alph. Wauters, Canton de Glabbeek, 1882, 12 blz.

- Losse artikelen, vb. in het Jaarboek.7

ArchieftekstenDeel II Verzameling van het materiaal8Rekenkamers in Brussel 44.677

9Goederen van de pastorie in 1549 (kerkarchief 2690)

10Telling van 1709

11

Cartografisch materiaalDeel II Verzameling van het materiaal12De Winterbeek of Vloedgracht in het Lindeveld

13Eigendom van de Grote H. Geest: voormalig Hof van Bunsbeek

14Opmeting van het Pachthof van Heilissem door J. Anciaux, 1742

15Idem. Detail van kerk en omgeving

16Schets van Paul Lindemans in ESB 1944

17

Alfabetische lijst van toponiemenDeel II Verzameling van het materiaal18Attestaties chronologisch gerangschiktBremakker- 1458 (Vlaasveld) prope locum dictum breemacker ... venientem ad culturam dictam ysersche coutere (K 8394, f. 149).- 1528 een plecke lants (1 b) ... gelegen is met een sterte comende tot aen tvlaesvelt jnden breemacker int lindekens velt r. ... tcloester van heylessem (SG 5930).- 1547 op dyseren couter aenden bremacker (SG 6892, f. 133).- 1547 Tclooster van sinte Agneeten (1 d) aenden breemacker (SG 6892, f. 153); aenden breemacker R. die tafel van bunsbeck (f. 158).- ca. 1549 prope locum dictum breemacker (K 2690, p. 10).- 1617 int vlaesvelt bij den breemacker (K 8461).- ca. 1700 prope locum dictum breemaecker (K 2690, p. 29).19Attestaties chronologisch gerangschiktPippensvoort- 1225 in loco qui dicitur pippensfort (An. 1895, p. 305).- 1340 de puppensfoert (LM, f. 76d verso); Apud puppensuort (f. 9e verso); apud puppensuort opdi uelpe (f. 9e verso); pippensfoert (LM, f. 266v).- 1379 jan van pijpensvoert, janne van puppensvoert (VG 785).- 1383 iohanni de pippensuort (K 10.934bis, f. 16).- 10 nov. 1392 te pypensvort (O 218, ch 1596).- na 1400 Apud puppijnsuoirt et boeslintere (R 44.677, f. 15).- na 1400 Apud puppijnsuoirt et boeslintere, Johannes de puppijnsuoirt, in puppensuort (R 44.677, f. 15 en 15v).- 1403 int pippensvoirt neuen des gasthuijsbeempt van Thienen (K 16.145, f. 8).- 1413 apud puppensvoert (O 218, ch 1929).- ca. 1420 apud puppensvoirt (R 44.678, f. 16).- ca. 1440 Puppijnsuoirt (R 44.679, f. 12).- ca. 1440 Jan vranx (> henr. vanden nuwenhuyse) ... van eenen stucke vroente bi sine woninge te puppiinsuoirt (R 44.679, 15v).- 1442 Apud puppensvoert (R 44.681, f. 3).- 1458 versus pippensvoirt (K 8394, f. 145).- 1547 te puppensuoert (SG 6892, f. 11v).- ca. 1549 (Curia) in cultura predicta (= dat achterste vroenroth) plus versus pippensvoort inter bona monasterij sancti Agnetis oppidi Thenensis ex ijbus lateribus ... versus paludes (K 2690, p. 1).- 1553 tot pippensvoirt (O 219).- 1576 te pijpensfort (O 219).- 1577 In bunsbeke ... tot puppisfort (RL, f. 15).- 1626 Puppelsfort (O 219).- 1636 binnen Bunsbeeck ... tot Puppensfoert (RL, f. 30).- 1641 in het broeck uan puppensfoert R. die groote uelpe (SG 2048, f. 29).- 1646 tot puppensfort (Jac 648, f. 132v).- 1647 naer pupersfort, puppersfort (RA, f. 116v en 225).- ca. 1700 tot puppersvoort (Acte II, f. 35').- 1742 Pupisfort (KPH 907).- 1756 a pipesvort (k. Nav. i, f. 4).- 1763 (H.Geest Leuven) tot Pppensfort onder binsbeeck (O 15, nr. 38).- 1777 Hameau Pipens-Fort (k. Ferraris).- 1813 Pipersfort (RW, art. 138).- 1821 vers le hameau dit puppijns voort (Tab Attenrode).- 1824 Pupinis Fort (k. Meyers A1).- 1845 Pepinus Fort hameau (ABu).; 1845 Pepinis Sart (ABu, dp 3). A148 en omg.- ca. 1860 Puppinus fort Hameau (k. Popp).Aan overgang van oude weg naar Diest en de Velp. Verklaring Claes 1987, p. 162 (niet zeker of hiermee Pippijn van Landen wordt bedoeld, kan evengoed een andere Pippijn zijn). Vgl. andere voorden, zoals Bekkevoort, Oedenvoort in Wommersom.Oorspronkelijk Pippens-, cf. Pippijn in Leven in Landen. Niet Pipinusvaart (Bets, 1870, 83). Omgeving A 107, A 144.20

Historische atlas: thesaurus en kaartenDeel II Verzameling van het materiaal21Voorbeeld van thesaurus: percelen in sectie AA 167: 4,00. Huis. - 1845 Geerts, Jean; 1860 Geerts, Joannes, bleeker, Bunsbeek.A 168: 10,60. Land. - 1845 Geerts, Jean; 1860 Geerts, Joannes, bleeker, Bunsbeek.A 169a: 14,90. Hof. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus, landbouwer, Bunsbeek (a).A 170a: 3,00. Huis. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus, landbouwer, Bunsbeek (a).A 170b: 90 ca. Huis. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus, landbouwer, Bunsbeek (b).A 171: 7,80. Huis. - 1821 Gabriel Lycops; 1845 Lycops, Arnold, landbouwer, Bunsbeek; 1860 Lycops, Petrus Franciscus, Bunsbeek, en Lycops, weduwe Rumoldus, landbouwster, idem, vruchtgebruikster.A 172: 13,20. Hof. - 1821 Gabriel Lycops; 1845 Lycops, Arnold, landbouwer, Bunsbeek; 1860 Lycops, Petrus Franciscus, Bunsbeek, en Lycops, weduwe Rumoldus, landbouwster, idem, vruchtgebruikster.A 173: 2,00. Tuin. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de erfgenamen, Pellaines; 1860 Leclercq, erfgenamen Guilielmus, Pellaine.A 174a: 1,44,80. Boomgaard (1845). Weide. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de erfgenamen, Pellaines (a); 1860 Hallaux, Martinus Josephus, pastoor en consoorten, Pellaines (a).A 174b: 1,65,60. Land (1845). Weide. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de erfgenamen, Pellaines (b); 1860 Hallaux, Martinus Josephus, pastoor en consoorten, Pellaines (b).22Kaarten: voorbeeld uit de Atlas

23

Deel IIIVerwerking van het materiaal24

Bunsbeek: situeringDeel III Verwerking van het materiaal25

Kaart van de fusiegemeente26Verdeling in secties

27

toponiemen in rubriekenDeel III Verwerking van het materiaal28Nederzettingsnamen. Voorbeeld Walmersum.Oude vormen: 1340 retro walmerseem (LM, f. 116v), 1366 walmersheem (Borr, p. 336), 1383 te walmenseem bi de borne indie prochie van boensbeke (K 10.934bis, f. 77v), 1454 aen den berch te walmerseem (K 20.193, f. 90), 1458 de bake retro walmershem (K 8394, f. 147v), 1547 te walmersom, te walmersem wert (SG 6892, f. 13v en 46), 1620 te walmersem (K 8877, f. 38v), ca. 1700 de baecke retro walseem (K 2690, p. 27), 1775 tot Walmersom (SG 7557, nr. 4), 1787 Andries Pirl ... huijs ende hoff te walmersom (K 2692), 1845 Walmersom hameau (ABu), 2000 Walmersem (k. NGI). - Gehucht gelegen in de bocht van de Hagerotbeek (kaart 3, 5, 8).

Betekenis. Walmersum is een samenstelling van de Germaanse persoonsnaam Walhamar in de genitief Walhamaris + heem, met de betekenis 'woning van Walhamar'. Te vergelijken met Wallersheim bij Trier, 777 UUalamar uilla (lees: Walamar villa), 1103 Walmeresheim (TW).29Namen voor hoogten en laagten. Voorbeeld De Helle.Helle: ca. 1360 in de helle (LM, f. 72a), 1600 den wech van stockt naer de helle (SG 6893, f. 3), 1669 op 't Heijbosch veldt bij de Helle (k. AT, f. 288v = perceel B 142, kaart 20), 1731 vers le lieu dit hel (K 8951, p. 463), 1747 onder stock bij die helle (SG 301, f. 137), 1755 bij de helle onder bunsbeeck op t'velt den verrebosch (SG 303, f. 112), 1777 Helle (k. Ferraris), 1821 l'endroit dit l'enfer (Tab), 1845 le lieu dit: de Hel (ABu), ca. 1860 De Hel (k. Popp). - Laagte in Stok en Hoeleden. Helle betekent 'moeras, poel', ook 'helling', uit Germaans *halj, verwant met *halu 'afhellend' (Gysseling, in: Med. 1954, p. 101). De naam werd al in Germaanse tijd verbonden met het volksgeloof en later ook verchristelijkt tot het huidige begrip 'hel'. 30Veldnamen. Voorbeeld Haverstoppel.Haverstoppel: 1458 de hauerstoppele ... supra riuum dictum de oude velpe (K 8394, f. 150v), 1547 Tclooster van heylessem aen die hauerstoppele rgt. ... den gemeyn broyck (SG 6892, f. 77), 1547 eenen beempt geheeten die hauerstoppel gelegen lancx der velpen aen tdalem broyck (SG 6892, f. 131), ca. 1549 unum pratum dictum die hauerstoppele (K 2690, p. 11), 1571 byde hauerstoppel (K 8962), 1617 eenen bempt geheten hauerstoppel (K 8461, f. 6), 1626 die broeckstraet leydende naeden hagelstoppel (O 219), ca. 1700 den haegelstoppel rgt. die meulenstraet van bunsbeeck naer dalem (K 8463, f. 7), 1742 Hagelstoppelen (KPH 907). - Perceel D 58 onder Vissenaken, grenzend aan perceel E 315 in Bunsbeek (kaart 32). Haverstoppel, later vervormd tot Hagelstoppel, is wellicht ironisch bedoeld voor een weide die zo ruig was als een afgemaaid haverveld.31Gebouwen. Voorbeeld Hof van Bunsbeek.Hof van Bunsbeek: 1463 (Kabbeek, beemd) ghelegen achter thof van bunsbeec (Kab. 1, f. 38), 1571 achter het hoff te bunsbeecke (K 8962). - Verdwenen pachthof langs de Schoolstraat, dat eigendom werd van de Grote H. Geest van Leuven op D 13, nu het Kasteel (zie kaart 29). In 1576 had het pachthof een oppervlakte van 7 dagmalen 32 roeden.

Pachthof van de Grote H. Geest: 1576 een hofstadt metten borreputte veruallen kelder bloecke al tsamen groot zynde zeuen dachmaelen xxxij roeden (O 219), 1594 een hoffstadt metten borputte, vervallen kelder, bloecke (O 219), 1627 (gemeten door landmeter Guillam Roij) eenen boogaert oft weijde daer het pachthoff heeft opgestaen nijet verre van de kercke van Bunsbeeck rgt. de straete gaende van Boeslintere naer de kercke van Bunsbeeck de wouwers van Cabbeke (O 219), 1650 Den heyligen geest van Louen van hunnen gelege tot bunsbeke (O 1652), 1709 (Grote H. Geest) hunnen gelegge tot Bunsbeeck rgt. heijlesem, cabbeeck ende sheerenstrate van bunsbeeck naer boeslinter - ix deniers (O 1659), 1763 (land) te vorens boomgaert alwaer het pachthof heeft opgestaen, gelegen tot binsbeeck bij de kercke (O 15, nr. 34).32Wegen: omschrijvingen "van A naar B".jaar soortnaam van A naar B1412 supra viam qua itur de boensbeke versus vissenake1458 via de thenis versus diest1549 iuxta communem viam euntem de Bunsbeeck versus Thenis 1647 de baen - naer ausloo1669 Den wech van Bunsbeeck naer Ausseloo1700 de baen van Thienen naer bunsbeeck1757 den aerden wegh van bunsbeeck naer thienen 1763 Baene van thienen naer hoole1767 den dreft - naer het put veldt1860 Route Provinciale de Tirlemont Diest33Diestweg versus DiestsesteenwegType I: 1412 vicum dictum hoeledestrate (O 216, ch 1925), 1556 den grooten couter oft vlaesvelt op den ausloewech (O 219), 1547 jnde winterbeecke by den diestwech (SG 6892, f. 8v).

Type II: 1412 juxta ausloeschen wech (O 216, ch 1925), 1576 op den sittert neuen die diestersche straete (O 219), 1845 Hautemschevoetbaen (ABu), 1845 Linterschevoetbaen (ABu), ca. 1860 Hoeledensche straet (k. Popp), 1977 Diestsesteenweg wordt Tiensesteenweg (Lijst).34De BoeninkstraatBoeninkstraat: 1458 prope houthem supra stratam dictam boenincstrate (K 8394, f. 145), ca. 1549 versus houthem supra stratam dictam boenincstrate (K 2690, p. 1), ca. 1700 prope houtem supra stratam dictam boeningh straet (K 2690, p. 23). - Weg naar Houtem in Bunsbeek en Houtem zelf, waar hij nu Bunsbeekstraat heet. Het eerste lid Boeninc is een afleiding met Middelnederlands -inc (> Nederlands -ing) van een Germaanse voornaam Bono of Buno. Misschien te verbinden met de familie van de stichter van Bunsbeek.

In de omschrijvingen is Bunsbeek het eindpunt: 1458 cum strata veniente de houthem versus bunsbeke (K 8394, f. 147v), ca. 1549 den vogelsanck ... communem viam de houthem versus Bunsbeeck (K 2690, p. 12), 1824 Weg van Hauthem naar Bunsbeek (k. Meyers, D).35

Illustraties: historische documenten, kaarten en fotosDeel III Verwerking van het materiaal36Brief van 1681: klacht tegen de pastoor (kerkarchief 2691)

37Kaart met de kapel van IJzeren

38De oude en de nieuwe weg naar Diest

39

De Rotelmolen op een oude prentkaart40

De Rotelmolen in 201441

Fine coronato nobilitatur opus (Verinus).

Van een begonnen werk is 't licht wat lof te halen,Maar als 't voltrokken is, mag men eerst zegepralen.

Naar: Frans T'Serstevens, Schat van zedespreuken en lessen. Brussel, 1755.42

Dank u voor uw aandachtMeer informatie: www.kempeneers.org

43