4

Budongo-Bugoma Corridor project

De totale populatie van chimpansees in Oeganda wordt geschat op ongeveer 5000 individuen. Deze zijn verdeeld over twaalf verschillende bosgebieden in westelijk Oeganda. Echter, in slechts vier van deze bossen is de chimpansee populatie hoger dan 500 individuen. Dit is volgens de wetenschappers het vereiste aantal individuen dat nodig is om een chimpansee populatie, genetisch gezien, voor de toekomst levensvatbaar te houden.

Kleinere populaties zijn aangetroffen in een aantal gefragmenteerde bossen. Deze groepen zullen echter binnen enkele generaties verdwijnen, als we er niet voor zorgen dat deze “eilanden” worden beschermd door ze met de grotere bossen te verbinden door zogenaamde corridors. Lukt het ons om deze tropische wildwissels aan te leggen dan maken deze kleinere chimpansee populaties een kans om te overleven.

Budongo en Bugoma Central Forest Reserves zijn twee van de bosgebieden met chimpansee populaties van meer dan 500 individuen (zie kaartje). Beide bosgebieden vormen samen met Kalinzu Central Forest Reserve verder in het zuidwesten de belangrijkste focus gebieden voor de activiteiten van JGI-Oeganda. Tussen Bugoma en Budongo Forest bevinden zich drie gefragmenteerde bosgebieden met kleine chimpansee populaties: Wambabya-, Bujawe- en Mukihani Forest Reserves. Door middel van een corridor, schematisch aangegeven door de gebieden A-D in bovenstaand figuur, is JGI van plan deze kleine bosgebieden met Budongo en Bugoma Forest te verbinden om hierdoor uitwisseling tussen chimpansee populaties weer mogelijk te maken. Te beginnen met het gedeelte tussen Bugoma en Wambabya Forest Reserves

(gebied D). Een ambitieus plan, zeker gezien de grote bevolkingsdruk op de kleinere bossen in de gebieden A en D maar in zeker ook gezien de druk op de beschermde grotere bosgebieden zelf.

Je kunt je dus afvragen of het eigenlijk wel zin om de chimps in de drie genoemde bosfragmenten te redden? Is het al eigenlijk te laat of gloort er toch nog hoop aan de horizon? Bij alle JGI-projecten is het de gouden regel dat er gedegen wetenschappelijk onderzoek plaatsvindt voorafgaand, gedurende en na afloop van het project. Met de komst van Dani Hänni van JGI-Zwitserland die in de Wambabya Forest Reserve zijn chimpansee-conservation gerelateerd promotieonderzoek doet zijn er een aantal kansen gecreëerd die de corridor dichterbij brengen. Het primatologisch onderzoek van Dani en een in 2010 afgesloten biodiversiteit onderzoek door JGI, WWF en Wildlife

Budongo-Bugoma

Eerst Onderzoek

5

Conservation Society (WCS) in het gebied laten zien dat de chimpansee populaties groot genoeg zijn (ca. 100 individuen) en het bosgebied dat ze ter beschikking hebben net nog gezond genoeg is dat de chimpansees erin zouden kunnen overleven. Maar het onderzoek toont ook aan dat de tijd dringt. Chimpansees en andere dieren begeven zich soms al op het land van de boeren en stelen en/of vernielen daar de gewassen, met alle gevolgen van dien.

Je begint echter niets zonder het commitment van de lokale bevolking en je hoeft niet te verwachten dat ze staan te juichen om spontaan bomen te planten en chimpansees terug te laten keren op het land. Het beginnen te praten over chimpansees is zelfs geen goede start, immers één van de redenen waarom ze bossen kapten was omdat ze in conflict kwamen met de wilde dieren en dus ook de chimpansees.

Je kunt herbebossing ook niet los zien van het verbeteren van leefomstandigheden van de lokale bevolking dat van minimale middelen moet rondkomen. Voor hen is het branden van houtskool een verdienste: ze hebben het hout nodig om hun eten te koken, om mee te kunnen bouwen en het telen van hun gewassen is noodzakelijk om te overleven.

De aanpak die JGI heeft gekozen is de beproefde holistische aanpak die in de dorpen rondom Gombe National Park in Tanzania haar succes heeft bewezen. Essentieel daarbij is om samen met partners zoals Heifer International Oeganda, de lokale bevolking intensief te betrekken. Een paar kernwaarden die in de aanpak voortdurend terug komen:

• De mensen over wie het gaat moet je betrekken, je praat niet over ze maar met ze

• Zoek boodschappers, mensen waar je als eerste in investeert en die als je boodschapper kunnen dienen

• Zoek partners, als je gelijke doelen hebt kun je elkaar versterken

Commitment

Bos gekapt voor brandhout en landbouwgrond

Rivierbos tussen Bugoma en Wambabya, gekapt om landbouw mogelijk te maken

Bugoma Forest

6

• Diplomatie, vriendelijk en met veel respect maar ook grenzen en voorwaarden stellen

• De mensen worden zelf verantwoordelijk gemaakt, voor slagen en voor mislukken

• Aan rechten zitten ook verplichtingen

• Je maakt iedereen duidelijk wat de voordelen zijn van de verandering op korte en lange termijn

• Totaal aanpak: educatie, genderaanpak (man en vrouw gelijke aanpak), praktische voordelen creëren

In 2010 is het corridor project van start gegaan. Bedacht en uitgevoerd door de capabele projectleiders Peter Apell en Robert Atugonza van JGI Oeganda wordt het voor een periode van drie jaar gefinancierd door de Canadese regering en JGI Canada. Het algemene doel van het project is het verbeteren van de gezondheid, het welzijn en het levensonderhoud van de lokale

bevolking in het projectgebied, terwijl het zich tegelijkertijd richt op het behoud van de populaties van wilde chimpansees in zowel Bugoma als Wambabya Forest Reserves. Op lange termijn beoogt het project het herstel van een boscorridor tussen de twee bosgebieden waarvan zowel de mens als de chimpansee profiteren.

Het project komt ten goede aan 3500 mensen in 700 huishoudens in zeven dorpen in de subcounties Kiziranfumbi, Buseruka, en Kabwoya, gelegen tussen Bugoma en Wambabya Forest Reserves Deze huishoudens werden geselecteerd omdat ze zich bevinden in een gebied met een grote mate van aantasting van het milieu en een hoge mate van armoede.

Het corridor project omvat drie belangrijke componenten die nauw met elkaar verweven zijn:• Herstel (rivier)bossen en rivieren

• Verbetering van het levens-onderhoud en het bieden van alternatieve duurzame inkomsten-bronnen

• Milieueducatie en engagement

Het kaartje hierboven geeft het gebied tussen Bugoma en Wambabya Forest weer. De uiteindelijke corridor bestaat uit de rivierbossen langs de Kasoma en Kanywabarogo beken. JGI krijgt daarbij hulp van de Oegandese wet die, in verband met de kwaliteit van het grondwater, stelt dat er binnen 50 meter van een rivier geen landbouw mag worden bedreven. De laatste 500 (bij the Kanywabarogo beek) en 1500 meter (bij de Kasoma beek) naar Bugoma Forest, zullen op lange termijn via nieuwe bosaanplant worden overbrugd.

Samen met de bevolking in de zeven dorpen worden plannen gemaakt hoe men het beste het bestaande land kan

Herstel bos en rivier

Drie componenten

7

gaan gebruiken. Er wordt vastgelegd welk percentage op termijn wordt teruggeven aan de natuur en op welk deel de mensen zelf voor eigen gebruik gaan beplanten. De gezinnen die deelnemen vormen coöperatieswaarmee de contracten worden gesloten. Geholpen door een droogte van vijf maanden, en de slechte waterkwaliteit in de beken, snappen veel deelnemers vrij snel waarom het zo belangrijk is voor de waterhuishouding om de bossen te behouden.

De huishoudens worden door de JGI staf getraind in het planten van bomen, het opzetten van boomkwekerijen en in het collectief managen van de aanplant. Een aantal huishoudens dicht bij de rivier wordt geleerd hoe zij om moeten gaan met natuurlijke regeneratie van het bos en strategisch planten van soorten voor de chimpansee (Cordia sp.) terwijl ze tegelijkertijd nog wel hun normale landbouwgewassen blijven oogsten maar op termijn afbouwen. In maart 2011, een jaar na de start van het project waren er al negen boomkwekerijen opgezet en meer dan 15.000 zaailingen gedistribueerd en geplant. Hierbij gaat het veelal om soorten die dienen voor eigen gebruik als bouwmateriaal, brandstof of vruchtbomen. Inheemse soorten worden langs de rivieren geplant. Kerken en scholen zien al snel het economische nut van de boomkwekerijen participeren nu al op grote schaal.

Tot voor kort was de rivier vrijwel de enige bron van water voor de bevolking. Een zevental diepe en vier ondiepe waterputten die strategisch over de dorpen zijn verspreid zorgen nu voor schoon drinkwater. Daarnaast zijn er negen “water-user” comités opgericht, elk bestaande uit zeven personen waarvan vier vrouwen, die worden getraind in het technisch onderhouden en managen van de waterputten. Hygiëne is hierbij erg belangrijk, niet alleen bij de waterput zelf maar ook in en rondom de huizen. De bevolking wordt aangemoedigd om latrines te bouwen, hun huizen regelmatig te vegen, en drip-taps voor het handenwassen te maken.

De leden van een van de CFM (Collective Forest Management) groepen bij hun boom kwekerij. Vrouwen zijn hier duidelijk de baas

WaterbronnenEen nieuwe waterput op een strategische plek bij een van de dorpen

HopeEen belangrijke pijler in dit project is de verbetering van levensonderhoud door o.a. door het plaatsen van bijenkorven en de introductie van geiten en varkens bij geselecteerde huishoudens. Heifer International Oeganda is als expert aangetrokken om dit laatste onderdeel te begeleiden. Op de vraag hoe zijn geit heette antwoordde een boer die het team van JGI-NL in augustus heeft bezocht: “Hope”.

Waarom “hope”? Het was de boer zijn hoop dat in de komende zeven jaar zijn dromen zouden uitkomen: een beter huis voor zijn gezin te bouwen en zijn zeven kinderen goed onderwijs

te kunnen geven. En de geit: dat is desleutel.

In deze simpele bewoording legde hij eigenlijk de kracht uit van de gezamenlijke aanpak van JGI Oeganda en Heifer International Oeganda. Het doel van JGI is het herbebossen van de rivieroevers en het creëren van een veilige corridor voor de chimpansees tussen Bugoma Forest en Wambabya Forest Reserve. En de geit is één van de sleutels en dus de hoop voor onze boer en de chimpansees.

De aanpak van herbebossing kan onmogelijk zonder de medewerking van de boeren. Het geven van een geit is slechts één stap van vele die

8

herbebossing mogelijk maken.

De hoop die een goede geit biedt is vlees, melk en jonge geiten om te verkopen. In de gemeenschap is een fokprogramma opgezet dat streng gecontroleerd door de goedlachse veterinaire assistent Mozes in de gemeenschap ook wel Doctor Daktari genoemd. Hij bepaalt welke geit naar de bok mag.

Maar het belangrijkste zijn de eisen die gesteld worden om een geit te krijgen. De boeren moeten een hok bouwen waarin ze een geit kunnen huisvesten. Ook hier wordt gekeken naar hygiëne in het huis, hen wordt geleerd een latrine te bouwen en afvalkuilen te graven. Voor het koken worden ze geholpen om de oude open vuurplaats in de keuken hut te vervangen door een eenvoudige aarden oven die de rook naar buiten afvoert en veel minder hout verbruikt, wat de kap van bomen en ontbossing verminderd. Er wordt gekeken naar de rol van de vrouw. Man en vrouw moeten beiden een rol in het boeren bedrijf hebben. Men moet deelnemen aan cursussen over duurzame landbouwtechnieken.

Als belangrijke tegenprestatie moet de boer ook meewerken aan herbebossing. Ze krijgen hierdoor in de toekomst een extra inkomstenbron, omdat de snelgroeiende eucalyptusbomen al na drie jaar brand- en timmerhout produceren. De langzaam groeiende gewassen dragen bij aan een duurzame herbebossing. Het is een complexe samenhang van voordelen voor de boer binnen het project, maar ook verplichtingen. De geit kan namelijk ook weer afgenomen worden als men zich niet houdt aan de afspraken.

Oh ja de laatste verplichting: men moet de geit een naam geven, zodat ervoor wordt gezorgd als een familielid.

In alle onderdelen van het project, van waterbeheer, onderhoud boomkwekrijen tot cursussen in duurzame landbouw, is educatie een belangrijk onderdeel. Vaak worden deze cursussen gegeven bij de

Verbinding en samenwerking

De geit “Hope”

Het Educatiecentrum

Educatie

boeren zelf maar ook in publieke gebouwen zoals kerken. JGI’s projectleider Robert Atugonza, geeft deze cursussen samen met de eerder genoemde Daktari. Daarnaast wordt er vanuit een door JGI-Zwitserland opgezet educatie centrum middenin het corridorgebied milieueducatie gegeven aan acht lagere scholen. Drie dagen per week komen kleinere groepen leerlingen van Primary vijf en zes naar het educatiecentrum om daar les te krijgen. Tijdens de andere twee dagen geven de leraren les aan de lagere klassen op de scholen zelf. Roots & Shoots wordt momenteel op de scholen geïntroduceerd. De respons is zeer positief en al enkele Roots&Shoots groepen zijn al gestart.

Afgelopen augustus was een team van JGI-NL in de gelegenheid dit project te bezoeken. Na het lezen van dit artikel bent u waarschijnlijk, net als wij na ons bezoek, erg onder de indruk van de schaal en de resultaten na slechts vijftien maanden werk. Het simpel planten van bomen blijkt in werkelijkheid een complexe samenhang van factoren te zijn en minder om bomen te gaan en meer om mensen en cultuurveranderingen. JGI-NL bekijkt nu hoe ze aan dit project kan bijdragen en is daarbij in gesprek met de universiteit van Wageningen en de Nederlandse ambassade in Kampala. Nu zijn de zaailingen in de corridor nog klein maar het zijn dragers voor de hoop voor de chimpansees.