NadeelcompensatieActualia materiële aspecten

GemeentedagAKD

13 maart 2012, Eindhoven

Prof mr. B.P.M. van Ravels

Nadeelcompensatie

Ontwikkeling gedurende afgelopen 25 jaar van:Compensatie in speciale en abnormale gevallen (maatwerk) naar beslissingen ten aanzien van grote aantallen verzoeken

Nadeelcompensatie

2 soorten nadeelcompensatie:1) Nadeelcompensatie op grond van een specifieke, geschreven grondslag (bv. art. 49 WRO/ afd. 6.1. Wro e.d.; RNV&W 199)2) (Thans nog) Buitenwettelijke nadeelcompensatie (beginsel van de gelijkheid voor de openbare lasten) (wetsvoorstel Wet nadeelcompensatie in Awb)

Kernbepaling voorstel Wet nadeelcompensatie

Artikel 4:126 Awb:Indien een bestuursorgaan - in de rechtmatige uitoefening van zijn publiekrechtelijke bevoegdheid of taak schade veroorzaakt - die uitgaat boven het normale maatschappelijke risico (abnormale last) en - een benadeelde in vergelijking met anderen onevenredig zwaar treft (speciale last),- kent het bestuursorgaan de benadeelde desgevraagd een vergoeding toe.

Voorstel Wet nadeelcompensatie

Herintroductie eis van processuele connexiteit -> tegen beslissing omtrent nadeelcompensatie staat in beginsel slechts een bestuursrechtelijke rechtsgang open, voor zover voor aanvrager tegen de beweerdelijk schadeveroorzakende gedraging een bestuursrechtelijke rechtsgang open stond-> handhaving doolhof rond de schatkist

Amendement: schrappen eis van processuele connexiteit

Vereisten aansprakelijkheid

Vereisten voor aansprakelijkheid:• Schadeoorzaak: rechtmatige uitoefening van

publiekrechtelijke bevoegdheid of taak• Daardoor veroorzaakte schade• Abnormale last: de daardoor veroorzaakte schade dient

buiten het normale maatschappelijke risico of het normale ondernemersrisico te vallen;

• Speciale last: de schade dient een benadeelde in vergelijking met anderen onevenredig te treffen.

Abnormale last

Afbakening: alle relevante omstandigheden van het geval zijn van belang (open norm), zoals:• de aard van de overheidshandeling• het gewicht van het daarmee gediende belang• in hoeverre die handeling en de gevolgen daarvan

voorzienbaar zijn voor de derde die als gevolg daarvanschade lijdt

• de aard van de toegebrachte schade• de omvang van de toegebrachte schade

HR 17 september 2004, AB 2006/44; ABRS 21 juni 2006, LJN: AX9047, 200508280/1.

Abnormale last

Andere factoren:

De aard van het geschade belang en de hoedanigheid van benadeelde:

- marktdeelnemer of niet (ondernemingsrisico)- producent van, of handelaar in schadelijke producten - veeteelt, plantenteelt, handel in dierlijke producten- vervuiler of niet ( de vervuiler betaalt)- gewezen verdachte of derde

Normaal maatschappelijk risico:

Planschade- ABRvS: toepassing van artikel 49 WRO (oud) vergt andere

beoordeling dan toepassing van beginsel van de gelijkheid voor de openbare lasten.

- Bij toepassing van artikel 49 WRO (oud) kwam in beginsel geen betekenis toe aan nmr.

- Tendens naar convergentie (afd. 6.1. Wro)- Aanpassingswetgeving Wet nadeelcompensatie: wordt

specifieke planschaderegeling in Wro geheel geschrapt of enkel aangepast?

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld: aard van de schadeoorzaakBelangrijke planschadeuitspraak: ABRvS 29 februari 2012, LJN: BV7254 “De vraag of schade als gevolg van een planologische ontwikkeling als bedoeld in artikel 6.1, tweede lid, van de Wro tot het normale maatschappelijke risico behoort, moet worden beantwoord met inachtneming van alle van belang zijnde omstandigheden van het geval. Van belang is onder meer of de planologische ontwikkeling als een normale maatschappelijke ontwikkeling kan worden beschouwd waarmee de benadeelde rekening had kunnen houden in die zin dat die ontwikkeling in de lijn der verwachtingen lag, ook al bestond geen concreet zicht op de omvang waarin, de plaats waar en het moment waarop deze ontwikkeling zich zou voordoen. Omstandigheden die in acht worden genomen zijn verder de aard van de maatregel en de aard en de omvang van het daardoor veroorzaakte nadeel”

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld: aard van de schadeoorzaak- I.c. sluit ontwikkeling aan op de plaatselijke situatie - Bouwplan is in overeenstemming is met het ruimtelijke

beleid van de gemeente. - Gezien voorts de afmetingen van het object, de onder de ter plaatse geldende bestemmingsplannen reeds bestaande bouwmogelijkheden en de afstand tot de woning, zal ter plaatse geen grote aantasting van de bestaande stedenbouwkundige structuur en van het woonklimaat plaatsvinden.

- Daarnaast is inbreiding van woningen in een bestaande woonkern een normale maatschappelijke ontwikkeling.

- Onder deze omstandigheden lag de planologische wijziging in de lijn der verwachtingen.

- Daarbij komt dat de gestelde schade, gezien de door de SAOZ verrichte taxatie, relatief gering van omvang is.

- De conclusie is dan ook gerechtvaardigd dat de gestelde schade binnen het normale maatschappelijke risico valt. De rechtbank heeft dat niet onderkend.

Abnormale lastAard schadeoorzaak

Mate van aantasting van fundamentele rechten (bijvoorbeeld eigendomsrecht):- ontneming eigendom- plicht inbreuk op exclusieve gebruiksrecht te dulden- beperking gebruiksmogelijkheden eigendom- (indirecte) aantasting genot eigendom

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld: aard van de schadeoorzaak

“- dat het in beginsel niet ongerechtvaardigd is om de kosten verbonden aan maatregelen ter beperking van schade aan het milieu en andere maatschappelijke belangen voor rekening te laten van de bedrijven die die schade veroorzaken”

m.b.t. Wet herstructurering varkenshouderijHR 16 november 2001, LJN AD5493, NJ 2002/469HR 2 september 2011, LJN: BQ5098, NJ 2011, 391

Normaal maatschappelijk risicoVoorbeeld: aard schadeoorzaak en voorzienbaarheid

Intrekking of wijziging van vergunningen of ontheffingen- KB Tweemanspolder 1970: NS vergoedt 50% van de kosten- Bindend advies 1985: NS vergoedt 70% van kosten- SCR 1988:

- voorzienbaarheid vergunningverlenende instantie gekoppeld aan voorzienbaarheid gebruiker; schijvensysteem; nat (30 jr.); droog ( 10 jr.)

- NKL 1991 : nat (30 jr); droog ( 15 jr.)- NKL 1999: onderscheid kruisleidingen en langsleidingen

- kruisleidingen: materiaalkosten en kosten uiten in bedrijfstellen niet

- langsleidingen: intrekking binnen 5 jr volledige vergoeding; overigens schijvensysteem

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld

Verkeersmaatregelen en werkzaamheden aan infrastructuur:Hoofdregel “dat als uitgangspunt geldt dat het treffen van een verkeersmaatregel als hier aan de orde als een normale maatschappelijke ontwikkeling moet worden beschouwd, waarmee een ieder kan worden geconfronteerd en waarvan de nadelige gevolgen in beginsel voor rekening van betrokkene behoren te blijven”.Zie: ABRvS 18 mei 2011, LJN BQ4941; ABRS 11 juni 2008, LJN: BD3621, 200707766/1 en ABRS 14 juli 2004, LJN: AQ1051, 200306296/1; ABRS 26 september 2001 in zaak no. 200005599/1; BR 2002/797.

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld Verkeersmaatregelen en werkzaamheden aan infrastructuurUitzondering:“ Dat neemt niet weg dat zich feiten en/of omstandigheden kunnen voordoen waardoor een individueel belang ten gevolge van een dergelijke maatregel zodanig zwaar wordt getroffen dat het uit die maatregel voortvloeiende nadeel redelijkerwijs niet ten laste van betrokkene dient te blijven. Dat sprake is van een dergelijke situatie dient in beginsel door betrokkene aannemelijk te worden gemaakt”.

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld

Verkeersmaatregelen en werkzaamheden aan infrastructuurUitzondering:

De vraag is dan vaak: overstijgt de schade gelet op de aard en de relatieve omvang daarvan het normaal maatschappelijk risico?

Normaal maatschappelijk risico: voorbeeld

Techniek van de percentuele drempel• Bij nadeel dat zich manifesteert in de vorm van extra

kosten (waaronder omrijschade): overstijgen extra kosten een zodanig percentage (15%) van de totale transportkosten, dat deze kosten geacht kunnen worden het n.o.r te boven te gaan?• ABRS 21 juni 2006, LJN: AX9047, Raad van State,

200508280/1; • ABRS 2 april 2008, LJN: BC8472,  200705986/1.

Normaal ondernemersrisico

Techniek van de percentuele drempel• Bij nadeel dat zich manifesteert door tijdelijke

derving omzet als gevolg van uitvoering infrastructureel werk: overstijgt de omzetderving op jaarbasis een zodanige percentage (15%) van omzet op jaarbasis over referentiejaren, dat dit nadeel geacht kan worden het n.o.r. te boven te gaan? -ABRvS 18 mei 2011, LJN: BQ4941; ABRS 19 december 2007, LJN: BC0536 ; ABRS 23 juli 2003, LJN: AI0251 ; ABRS 19 november 2003, LJN: AN8347; ABRS 14 april 2004, LJN: AO7483; ABRS 5 september 2001, BR 2002, blz. 877

Normaal ondernemersrisico

Techniek van de percentuele drempel

- Omzetderving is niet hetzelfde als winstderving: winstderving wordt afgeleid van omzetderving die drempel overstijgt

- Verschillende uitwerkingen: alleen het omzetverlies dat drempel overstijgt als uitgangspunt, of bij overstijging drempel het geheel (voorbeeld: A heeft omzetverlIes van 14%; B een omzetverlies van 16%)

- Discussie : normomzet van economische eenheid, of enkel normomzet van getroffen filiaal of bedrijfsonderdeel

Normaal maatschappelijk risico

- Veel gehanteerde techniek van de percentuele korting op schade (al dan niet in combinatie met techniek van percentuele drempel);- Bijv. Paul Krugerbrug-uitspraken: betrokkene mocht er niet

vast op rekenen dat situatie ongewijzigd zou blijven: 20% korting (ABRS 28 januari 2009, 200803297/1)

Normaal onderemersrisico

- Inmiddels vastleggen korting in verordening aanvaard, mist hardheidsclausule: ABRvS 9 februari 2011, LJN: BP3666 - Brengt mate van voorzienbaarheid (in abstracto) tot

uitdrukking. Weging van relatieve omvang van schade speelt daarbij geen rol, of gaat (soms impliciet) aan toepassing van korting vooraf.

Normaal onderemersrisico

Tendens naar hogere kortingen: aanvankelijk doorgaans kortingen tussen 15 en 25%. Inmiddels ook kortingen van 50%

- ABRvS 10 november 2010, BR 2011,9: De Afdeling acht het in de rede liggen, nu het in dit geval niet gaat om het toekennen van een vergoeding voor planschade, maar om nadeelcompensatie, hierop een korting van 50% toe te passen wegens normaal maatschappelijk risico. Daarbij overweegt de Afdeling dat bewoners van huizen binnen de invloedssfeer van Schiphol rekening dienen te houden met een toename van geluidbelasting die samenhangt met de groei van de luchthaven, ook al bestaat geen zicht op de omvang en vorm waarin, de plaats waar en het moment waarop deze ontwikkelingen zich zullen concretiseren en de omvang van het nadeel dat daar mogelijkerwijs uit zal voortvloeien. Voorts kan op het aldus berekende bedrag in de daarvoor in aanmerking komende gevallen een korting wegens voorzienbaarheid worden toepast”

Normaal maatschappelijk risico

Combinatie van technieken: Verkeersbesluiten-> korting 40% (gecombineerd met in vergelijking met onteigeningssystematiek beperkte kapitalisatiefactor 8)

- ABRvS 11 juni 2008, LJN: BD3621, 200707766/1

- Percentuele drempel, gecombineerd met korting- ABRvS 18 mei 2011, LJN: BQ4893 : drempel 15%, korting 25%

Wie bepaalt de grens?

Wetgever, bestuur of rechter?Rechtsvraag of beleidsvraag, politiek-bestuurlijke vraag?

- Wetgever: minimumforfait drempel bij indirecte planschade (2%)- mag er een hogere drempel worden gehanteerd?- mag er naast de door de wetgever vastgestelde drempel, een

korting op het schadebedrag wegens nmr worden gehanteerd?

- Bestuur: volgens ABRvS is het een beleidsvraag Of althans een kwestie met bestuurlijke beoordelingsruimte): beantwoording daarvan dient terughoudend te worden getoetst.