Bruggeske 2007-1 maart

’t Bruggeske jaargang 39 – maart 2007 – nummer 1.

‘t Bruggeske driemaandelijks tijdschrift van de Heemkring " Hoghescote v.z.w. " te Kapellen.

Zetel: Antwerpsesteenweg 2 - Bus 2 - 2950 Kapellen.

39e jaargang – nummer 1 1 maart 2007 _______________________________________________________

In dit nummer...

- Bladwijzer. - 1- Wandeling in Antwerpen. - 2 - Banket 2007. - 3- Informatienota. - 4- Mededeling. - 5- Bibliotheek “De Leeslust”. - 6- Geboortehuis familie Verpraet. - 18- Valsmunters terechtgesteld in Antwerpen. - 19 - Maria De Lannoy (1890 – 1968). - 22 - Aanwinsten voor het Hoghescote-archief. - 25- Een generaal te Hoogboom. - 26- Het voormalig landgoed “Heirust” en zijn bewoners. - 32- Archiefdagen heemkring Hoghescote. - 36

Iedere auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van de door hem ondertekende bijdrage._____________________________________________________________________

Verantwoordelijke uitgever: Balbaert Roger – Dorpsstraat 59, bus 7 - 2950 Kapellen. Tel: 03.664.57.22.Kaftontwerp: T. Hanssens.Redactie: Eikvarenlaan 19 - 2950 Kapellen – Tel: 03.605.50.86.Redactieraad: Jef Herman, Marcel Dondelinger en Jan Vanderhaeghe.Lay-out publiciteit: Copy Service Center Dorpsstraat 39 - 2950 Kapellen – Tel: 03.605.42.67.

2006 - Copyright "Heemkring Hoghescote v.z.w" Kapellen.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, gereproduceerd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever.

De Heemkring "Hoghescote v.z.w" werd opgericht op 23 december 1968._____________________________________________________________________

’t Bruggeske verschijnt 4 maal per jaar. Deze nummers kan men bekomen voor 10 Euro en u is dan abonnee van ‘Hoghescote v.z.w’. Dit bedrag kan worden overgemaakt op rekening nr. 413-7205071-65 ten name van ‘Heemkring Hoghescote’ v.z.w. – Antwerpsesteenweg 2 – Bus 2, 2950 Kapellen, met de vermelding "Bruggeske".Losse nummers van ’t Bruggeske, voor zover nog voorradig: 3 Euro.

1


Geleide wandeling “Verken Antwerpen in beeldspraak en spreekwoorden”

Het doel is, door middel van een wandeling door Antwerpen, de Antwerpse taal, spreuken, gezegden en uitdrukkingen, een stukje geschiedenis en informatie weergeven.Ze vertelt ons in kleurrijke beeldtaal iets meer over de stad, haar haven, haar oude beroepen en gebruiken en ze geeft ook de gedachtegang en de leefgewoonten van die goede oude tijd (+ 1900) weer, of, waren het harde tijden?

Het panorama, Antwerpen gezien van op de Schelde. Een oude Schelde met zijn vele vlieten en inhammen! Het omwalde steen met vooraan de oorspronkelijke aanlegplaats voor boten, het hart van Antwerpen dat later evolueert tot wereldhaven.Een Antwerpen samengesteld uit zijn voor-naamste gebouwen, monumenten en poorten, gezien vanuit hun mooiste hoek, maar wel op hun juiste plaats weergegeven, harmonieus verwerkt tot één geheel … een stad die leeft … en zoals de “Boerentoren” het uitbeeldt … “dat varkentje moet eens gewassen worden”!Wat?, Samen met een ervaren stadsgids wordt het een interactief gebeuren tussen gids en luisteraars om wederzijds Antwerpen zowel van binnen als van buiten te leren kennen.

Wanneer?: Op zaterdag 14 april om 14.00uur. Afspraak stipt om 14.00uur aan het bruggetje van de bibliotheek op het Hendrik Conscienceplein nr 4. Deze wandeling zal ongeveer 2 uur duren.

Dit kost voor onze leden 5 euro, voor niet leden 6 euro. In de prijs is de verzekering en de gids. inbegrepen

Inschrijven vóór 1 april en enkel bij volgende twee personen. Chris Alen tel. 03-664 05 01, of bij Francois Groenewege tel. 03-665 00 87, na inschrijving en betaling op rekening nr. 413-7205071-65 van Heemkring Hoghescote vzw Antwerpsesteenweg 2 bus

2 te 2950 Kapellen, met duidelijke vermelding van het aantal personen, en wandeling Antwerpen.

____________________________________________

2


We gaan weer lekker eten, dit jaar gaat ons banket door op zaterdag 31 maart 2007.

Zoals vorig jaar gaan we aan tafel in:

Feestzaal De Jachthoorn Antwerpsesteenweg 153

2950 Kapellen.We starten om 17.00uur, deuren open vanaf 16.30uur.

Het menu van dit jaar:

Aperitief, aangeboden door “Hoghescote”*

Varia wildpaté met uienconfituur*

Tomatenroomsoep met balletjes*

Kalkoenmedaillon “Archiduc”*

Verse fruitsaladeof

Crème brûlée*

Koffie of thee à volonté

Dit alles aan de democratische prijs van 31 euro voor onze leden, voor niet leden 35 euro, andere dranken niet inbegrepen.

We vragen de inschrijvingen telefonisch door te geven met de volgende gegevens, aantal personen, met wie je aan de tafel wil zitten (niet meer dan 10 personen per tafel), en welk dessert je wil hebben.

Inschrijven vóór 24 maart en enkel bij volgende twee personen. Chris Alen tel. 03-664 05 01 of bij Francois Groenewege tel. 03-665 00 87, na inschrijving betaling op rekening nr 413-7205071-65 van Heemkring Hoghescote vzw Antwerpsesteenweg 2 bus 2 te 2950 Kapellen, met duidelijke vermelding van het aantal personen, en banket 2007

Wij hopen jullie allen weer te mogen ontmoeten.Vanwege het bestuur van Hoghescote.

3


InformatienotaIN TOEPASSING VAN ART. 4 VAN DE WET 3 JULI 2005 BETREFFENDE DE

RECHTEN VAN DE VRIJWILLIGERS.

Heemkring Hoghescote VZW, met maatschappelijke zetel: Antwerpsesteenweg 2 Bus 2 te 2950 Kapellen, ondernemingsnummer 409 968 421vertegenwoordigd door haar voorzitter: de heer Roger Balbaert, wonende Dorpsstraat 59 B 7 te 2950 Kapellen.

1. Doelstelling van de vereniging.De doelstelling van de vereniging is de heemkunde en het onderzoek naar de lokale en regionale geschiedenis te bevorderen, stimuleren, promoten, cultiveren, uitdiepen en zichtbaar maken voor het grote publiek.

2. Activiteiten waarvoor de vrijwilliger kan ingeschakeld worden.De vrijwill iger kan ingeschakeld worden bij de volgende taken:

! De organisatie, het besturen en het vertegenwoordigen van de vereniging.! Helpen bij de organisatie van allerlei evenementen ingericht door de

vereniging zoals: uitstappen, tentoonstellingen, voordrachten en dit alles in het kader van de doelstellingen van de vereniging.

! Het rondbrengen van het verenigingsblad bij de abonnees.! Het organiseren en bijwonen van infosessies voor het publiek.! Onderhoud en kleine herstellingen in lokaal “De Kroon” gelegen

Antwerpsesteenweg 2 te Kapellen.! Het bijwonen van de vergaderingen van de vereniging.! Het bijwonen, buiten de gemeente, van vergaderingen, tentoonstellingen

e.d. georganiseerd door Heemkunde Vlaanderen of gelijkaardige verenigingen.

! Verplaatsingen naar archieven en/of bibliotheken buiten de gemeente om onderzoek te verrichten in het kader van de studie van de lokale geschiedenis.

! De verplaatsingen naar en van alle activiteiten ingericht door de vereniging.

3. Verzekeringen.Heemkunde Gouw Antwerpen heeft, overeenkomstig artikel 6 §1 van de wet van 3 juli 2005, voor al haar aangesloten leden een globale verzekeringspolis afgesloten.Aangezien Heemkring Hoghescote vzw lid is van deze vereniging zijn ook alle medewerkers van de vereniging door deze polis verzekerd.Deze polis dekt ALLE verplichtingen opgelegd door de wet en dekt alle vrijwilligers, ook de toevallige. Verzekerde risico’s met dekking conform de wetgeving:" Waarborgen : BA-uitbating + BA-organisatie" Verzekerde kapitalen : Lichamelijke schade : 2.478.935,00 EUR

Stoffelijke schade : 247.893,00 EUR- Vrijstelling : Stoffelijke schade : 173,55 EUR" De prioriteit t.o.v. de niet-verplichte familiale verzekering moet nog

bepaald worden en kunnen pas later meegedeeld worden.

4. Onkostenvergoedingen.4.1. Toegekende vergoedingen.Het geleverde vrijwill igerswerk wordt door de vereniging niet vergoed.

4


De gemaakte onkosten of aankopen voor de vereniging worden aan kostprijs terugbetaald.De vrijwill iger stelt hiervoor een “Afrekeningnota” op, gestaafd door de vereiste bewijsstukken van de gemaakte kosten. Voor de km-vergoeding dient vermeld: de datum van de verplaatsing, beginpunt en eindpunt van de verplaatsing, en het aantal werkelijk afgelegde kilometer;Een lijst van de toegestane vergoedingen zoals: kilometervergoeding (verplaatsingen binnen de gemeente worden niet vergoed), gebruik printer, telefoonkosten, e.a. wordt door de Raad van Bestuur opgesteld. Deze lijst ligt ter consultatie op de maatschappelijke zetel van de vereniging.4.2. Betaling van de vergoedingen.De onkostenvergoedingen worden betaald door: Heemkring Hoghescote VZW, met maatschappelijke zetel: Antwerpsesteenweg 2 Bus 2 te 2950 Kapellen.

5. Interne organisatie.Het “Huishoudelijk Reglement” beschrijft de werking van de vereniging en dient door alle medewerkers nageleefd te worden. Dit reglement ligt ter inzage op de maatschappelijke zetel in lokaal “De Kroon”, Antwerpsesteenweg 2 te Kapellen.

Opgemaakt te Kapellen, 1 januari 2007.

Voor Heemkring Hoghescote vzw.Roger Balbaert – Voorzitter.

GEZOCHT – GEZOCHT – GEZOCHT - GEZOCHT

documentatie voor het archief van de Heemkring Hoghescote.

Alle documentatie over Kapellen is welkom!

Wij denken aan foto's, doodsprentjes, doodsbrieven, postkaarten, krantenknipsels, affiches, oude menukaarten,

geboortekaartjes, oude trouwboekjes, oude notarisakten, huwelijksaankondigingen,

oude rekeningen van Kapelse firma's enz, enz...

Geef ons een seintje en we komen even langs.

Bij voorbaat hartelijk dank!

Kontaktadres: Dorpsstraat – 2950 Kapellen – Tel: 03 664.57.22

5


Bibliotheek “ De Leeslust “. Kortelings werd een groot deel van de archieven van de in 1973 gesloten bibliotheek “De Leeslust” overgemaakt aan Heemkring Hoghescote. Deze waardevolle informatie geeft ons een goede kijk op de tijd toen boeken lezen en zeker kopen, niet zo evident waren. Het is trouwens zeventig jaar geleden dat deze bibliotheek werd geopend en dus interessant genoeg om de historiek ervan neer te schrijven.

Op 29 april 1935 werd door de heer Henri Wigand een aanvraag ingediend bij het ministerie van Onderwijs, dienst Openbare Bibliotheken, om de bestaande vrije bibliotheek te Kapellen te laten erkennen als openbare bibliotheek en daardoor in aanmerking te komen voor het verkrijgen van subsidies. Henri Wigand woonde in de Koningin Elisabethlei nr. 61 te Kapellen en was werkzaam als stadsbeambte te Antwerpen.

Uit zijn aanvraag noteren wij de volgende gegevens:

Vrije bibliotheek “De Leeslust”, geopend op 5 augustus 1934.Adres: Hoevensebaan 139 a – Kapellen.De “bestuurskommissie” is samengesteld uit: Henri Wigand, bibliothecaris, Loopmans Petrus, bediende en Van Beeck Antoon, gemeenteraadslid.Openingstijden: op zondag van 10 tot 12 uur – donderdag van 7 tot 9 uur (’s avonds)Ingang: vrij en ontleningen: gratis. Aantal ingeschreven lezers: 238Totaal aantal boeken: 530 - Aantal ontleningen sinds de opening: 3.208.

Alhoewel de aanvraag met gedetailleerde gegevens werd opge-zonden, vond het ministerie het toch nodig allerlei bijkomende bewijsstuk-ken te vragen.

De erkenning wilde niet echt vlotten tot H. Wigand in een van zijn brieven vermeldde dat hij de heer Lode Baekelmans), toen hoofdbibliothe-caris van de stad Antwerpen, had geraadpleegd en dat deze hem gezegd had dat “De Leeslust” ruim voldeed aan alle eisen tot het bekomen van een erkenning als openbare bibliotheek.

De referentie van deze letterkundige had tot gevolg dat kort daarop, op 21 oktober 1935, de officiële erkenning als openbare bibliotheek door de staat werd verkregen.

Lode Baekelmans (°26.01.1879 - †11.05.1965) woonde voor de oorlog te Kapellen in villa “De Goudbloem” gelegen schuin over café “De Jager” aan de Hoogboomsteenweg.

6


Hij was naast publicist en romanschrijver een fervente verdediger van de culturele ontvoog-ding van het Vlaamse volk en stichter of medestichter van tal van Vlaamse verenigingen. Hij werd directeur van de Antwerpse bibliotheken, conservator van het Museum der Vlaamse Letterkunde, werkend lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde en doceerde Nederlandse letterkunde aan een aantal Antwerpse scholen.

Het oprichten van een tweede bibliotheek te Kapellen was eigenlijk een reactie van de socialistische gemeenschap op het bestaan van de katholiek geïnspireerde bibliotheek in parochiezaal De Kring in de Engelselei. Deze laatste bestond reeds in 1914 maar weerde bewust niet-katholieke geïnspireerde schrijvers uit de rekken.

Dat er een publiek bestond voor een tweede bibliotheek bewees het constant aantal lezers van De Leeslust voor een toch beperkt boekenaanbod. Dit aanbod zou in de loop van de jaren, gesteund door gemeentelijke subsidies en privé-initiatieven, voortdurend uitgebreid worden. Bijgaande tabel geeft de evolutie tot het begin van de tweede wereldoorlog.

STATISTIEKEN VAN DE BIBLIOTHEEK 1935 tot 1940

Periode BewonersKapellen Lezers Aantal

Boeken Ontleningen

01.09.1935 –30.08.1936 8.200 393 1049 7253

01 01.09.1936 – 30.08.1937 8.700 398 1388 7085

01.09.1937 –30.08.1938 8.800 424 1584 7055

01.09.1938 –30.08.1939 9.130 413 1637 6918

01.09.1939 –30.08.1940 9.200 402 1700 5551

Het uitbreken van W.O.II. had uiteraard ook zijn weerslag op de werking van de bibliotheek. Op 14 mei 1940 werd de gemeente op bevel van de Belgische regering ontruimd en bleef de bibliotheek gedurende 18 weken gesloten. Dat resulteerde in een aanzienlijk minder aantal uitleningen. Het lokaal, nog steeds gelegen aan de Hoevensebaan 139, werd meerdere malen opgeëist door de militaire overheden waarbij de boeken telkens dienden verhuisd. Bovendien werden 102 boeken die op verzoek van de regering aan de Belgische soldaten werden “uitgeleend” niet meer teruggebracht.

In 1940 veranderde ook het bestuurscomité van samenstelling, dat bestond nu uit de heren Louis de Rooy, J. Meeus, P. Loopmans, L. De Voeght en H. Wigand, terwijl de openingsdagen werden aangepast: in plaats van de donderdag werd nu de uitleendienst opengesteld op woensdagavond van 17 tot 19 uur.

In 1941 werd de bibliotheek heropend op 7 september. Dit werd aangekondigd door middel van 1200 strooibiljetten welke gedrukt werden bij Drukkerij “Luma”, eigenaar Fl. Schevernels, Oude baan 6 te Kapellen voor de totale prijs van 41,80 Bfr. (zie volgende bladzijde).

7


Om de hogere kosten veroorzaakt door het oorlogsgeweld op te vangen, werd vanaf het werkjaar 1941 ook een leesgeld per uitgeleend boek ingesteld: volwassenen betaalden 0,25 cent en kinderen 0,10 cent. Bij het afsluiten van het boekjaar in juni 1942 bracht dit een niet onaardige som van 800,25 Bfr op.

De officiële erkenning door de staat als openbare bibliotheek werd bekomen op 21 oktober 1935 waardoor men tevens het recht op subsidies bekwam. Het is echter onduidelijk waarom de erkenning door de provincie pas in 1941 gebeurde. Het was dan ook maar vanaf het werkjaar 1941-1942 dat voor de eerste maal een bedrag van 1.399,50 Bfr aan provinciale subsidies werd ontvangen. De erkenning als openbare bibliotheek had bovendien tot gevolg dat er regelmatig inspecteurs van het ministerie van Onderwijs of van de provincie op bezoek kwamen om na te zien of alle voorschriften wel strikt werden nageleefd.

Van elk bezoek werd een rapport opgesteld en meestal vonden de inspecteurs wel enige minpunten waarvoor de volgende maal een verbetering diende te gebeuren.

8


Deze bezoeken werden per “dienstpostkaart” aangekondigd. De tijdspanne tussen het versturen van het bericht en de datum van het bezoek was echter zo klein dat aanpassen van eventuele tekortkomingen aan de administratie van de bibliotheek niet meer mogelijk was.Zie bijgaande postkaart, verzonden 18 juli 1944 voor controle op 22 juli.

De toelage van de gemeente werd naast het aankopen van nieuwe boeken en het inbinden van oudere exemplaren ook gebruikt om boekenkasten aan te kopen en/of zelf te maken en om de huur, het onderhoud, de verwarming en de verlichting van het lokaal te betalen.

Het lokaal werd gehuurd van Petrus Loopmans voor de prijs van 25 Bfr per maand. Een statistiek van de inkomsten en uitgaven volgt in bijgaande tabel.

9


INKOMSTEN EN UITGAVEN 1935 tot 1940

Periode

SubsidieGemeenteWerkersbondProvincie

AankoopBoeken + inbinden.Meubilair

Algemenekosten

01.09.1935 –30.08.19361.329,20 179,80 0,00

1.119,75 272,60 116.65

0101.09.1936 – 30.08.19372.000,00 23,35 0,00

1.338,00 389,30

296,05

01.09.1937 –30.08.19382.000,00 9,05 0,00

1.810,10 20,00 178,95

01.09.1938 –30.08.19392.000,00 18,75 0,00

1.905,00 25,00 88,75

01.09.1939 –30.08.19402..000,00 10,10 0,00

1.788,80 85,00 136,30

In deze tabel valt het op dat elk jaar de inkomsten en de uitgaven aan elkaar gelijk zijn. Dit is uiteraard onmogelijk en zou erop wijzen dat elk jaar het negatieve saldo door een derde partij werd bijgepast. Voor de provincie was een negatief resultaat inderdaad niet toegestaan. Waarschijnlijk werd hierdoor besloten om vanaf 1941 leesgeld te vragen per uitgeleend boek.

Zo zien we dat bij het afsluiten van de rekening voor het werkjaar 1941-1942 voor het eerst een wel is waar klein maar toch nog negatief saldo werd opgetekend: 95 Bfr en dit niettegenstaande er een bijkomend bedrag van 800,25 Bfr aan leesgeld werd opgehaald.

Wat de criteria waren om van het provinciebestuur subsidies te ontvangen is niet duidelijk. Feit is dat tijdens het werkjaar 1942-1943 plots een royale toelage van 1.616,40 Bfr werd toegekend. Hierdoor kon in versneld tempo boeken worden aangekocht waardoor ook het aantal uitleningen fel toenam en het bedrag van het ontvangen leesgeld aanzienlijk steeg.

Alhoewel de prijs van de boeken, die wegens de oorlogsomstandigheden fel was toegenomen, konden in datzelfde jaar toch 137 nieuwe werken worden aangekocht. Tijdens de oorlogsjaren was er ook weinig keus wat betreft ontspanning waardoor de mensen meer gingen lezen en het aantal ingeschreven lezers opliep tot 450.

Op 15 mei 1944 stuurde de minister van Openbaar Onderwijs, A. Buisseret, volgende omzendbrief naar de bibliothecarissen van alle openbare bibliotheken waarin hij de opdracht gaf alle “pro-Duitsche of pro-nazistische” werken, die bewust of onbewust tijdens de oorlog in de rekken waren terecht gekomen, te verwijderen.

10


Hij kon toen niet vermoeden dat de Duitse bezetters pas in oktober Kapellen zouden verlaten. Ministerie Brussel,den 15 Mei 1944.

van Waterloolaan,34 Openbaar Onderwijs -------- Bestuur van Schoone Kunsten, Letteren en Volksopleiding. ---------

Afdeeling: Openbare bibliotheken -------- B.I3.B.P.15

OMZENDBRIEF AAN AL DE H.H. BIBLIOTHCARISSSEN VAN DE DOOR DEN STAAT ERKENDE OPENBARE

BIBLIOTHEKEN.Het is een feit, dat tijdens de Duitsche bezetting de

rekken van sommige openbare boekerijen bewust of onbewust gevuld werden met werken met pro .-Duitsche of pro-nazistische strekking.

Deze werken moeten verwijderd worden uit de openbare boekerijen waar hun aanwezigheid de gevolgen van de vijandelijke propaganda bevestigt.

Bij zijn eerstkomend bezoek zal de inspecteur er zich rekenschap van geven of U dit bevel hebt uitgevoerd.

Ik doe een beroep op den gezonden geest van de HH. Bibliothecarissen om deze boeken te vervangen door werken geïnspireerd door vaderlandsche en democratische gevoelens, die bij het publiek, inzonderheid bij de jeugd, moeten verstrekt worden.

Ik bevestig er andermaal uw aandacht op dat de wer ken waarvan de auteur of uitgevers tijdens de bezetting een onwaardige houding als staatsburger hebben aangenomen, niet met staatstoelagen mogen aangekocht worden..

Ik voeg hierbij de lijst van de geschorste uitgeverijen:

De Kogge – Brussel; Uitg. Ignis – Brussel; Die Poorte - Oude God -De Schelde (VoIk en Staat); Die Keure - Ant

O

werpen; De Vlijt, Regenboog, Het Steen - Antwerpen; Cultura – Brugge; Zeemeeuw – Wiekop – Brugge; Lage Landen – Brussel; Palanx – Brussel; Steenlandt – Brussel; Van Ditmar’s Boekenimport – Antwerpen.

De Minister. A.BUISSERET.

Begin september 1944 werd de toestand te Kapellen te gevaarlijk, het dorp werd verschillende malen door beschietingen getroffen en het openbaar leven viel stil. Op 6 september besloot men dan ook het uitlenen van boeken te stoppen. De uiteindelijke bevrijding liet echter nog lang op zich wachten en het zou 10 oktober worden vooraleer de boekerij haar deuren terug openstelde voor het publiek.

Buiten de gebruikelijke onderzoeken door het ministerie van Opvoeding, werd vanaf 1946 elke bibliotheek nu ook jaarlijks door het provinciebestuur aan een

11


grondige controle onderworpen om de erkenning als openbare bibliotheek te behouden.Het eerste naoorlogse onderzoek bij “De Leeslust” had plaats op 17 september 1946. Op 2 oktober werd gemeld dat de erkenning verder zou lopen mits het aanpassen van enkele kleine opmerkingen.

Tijdens het werkjaar 1946 - 1947 verhuisde de bibliotheek naar het lokaal van de Socialistische Mutualiteit gelegen aan de Hoevensebaan 51, eigendom van Joseph Van Hassel. Het bedrag van het leesgeld werd eveneens verhoogd, het bedroeg nu per uitleenperiode van veertien dagen en per boek: 1,00 Bfr voor de volwassenen en 0.50 Bfr voor de kinderen,

Door de groeiende vraag naar papier steeg de prijs van de nieuwe de boeken zodanig dat vele bibliotheken de vooropgestelde aankopen niet konden betalen.

Teneinde hieraan te verhelpen verscheen op 10 maart 1948 het Regentbesluit waarbij vanaf 1 oktober 1947 alle gemeenten verplicht werden een minimum subsidie van 1,50 Bfr per inwoner toe te kennen aan de erkende openbare bibliotheken. Dit betekende voor “De Leeslust” een subsidie van: 9.872,00 Bfr.

Op 14 december 1948 werd de heer Gerard Walschap, wonende Lemméstraat 12 te Antwerpen, door het ministerie van Openbaar Onder-wijs aangesteld als hoofdinspecteur van de openbare bibliotheken van de provincie Antwerpen.

Gerard Walschap (Londerzeel °1898 † Antwerpen 1989), was een van de meest prominente Vlaamse auteurs van de 20ste eeuw. Hij publiceerde gedichten, toneelstukken, jeugdver-halen, meer dan vijftig romans en verhalenbundels en enkele duizen-den artikelen. Meer dan vijftig jaar lang volgde Gerard Walschap de maatschap-pelijke en culturele ontwikkelingen in België, Nederland en de rest van Europa en mengde hij zich in de debatten en polemieken. Hij wordt beschouwd als de vernieuwer van de romanvorm in de jaren dertig.

(Foto famil ie Walschap)

Boven de vele Vlaamse en Belgische onderscheidingen ontving hij in 1968 de "Prijs der Nederlandse Letteren". In mei 1975 werd hem de eretitel "baron" verleend.

Gerard Walschap stierf te Antwerpen op 25 oktober 1989 en werd er begraven op het erepark van de begraafplaats Schoonselhof.

Na zijn jaarlijks bezoek van oktober 1949 aan “De Leeslust” was de hoofdinspecteur, G. Walschap, de lijst met de aanwinsten vergeten. Nadat H. Wigand hem deze had nagestuurd, bedankte hij de bibliothecaris met de volgende, overigens zeer merkwaardige, nota. (zie volgende bladzijde)

12


Waar voorheen het werkjaar begon op 1 september en liep tot 30 juni van het volgende kalenderjaar, werd in 1949 beslist dat vanaf 1 januari 1950 het werkjaar zou samen vallen met het kalenderjaar.

Vanaf dat jaar werden ook de vergoedingen van de bibliothecarissen, die betaald werden door de staat, aangepast. Omdat de Kapelse bibliothecaris, H. Wigand, geen houder was van het bekwaamheidsdiploma van bibliothecaris maar hiervan was vrijgesteld door anciënniteit, bedroeg zijn jaarwedde 1.600,00 Bfr.

Indien hij wel in het bezit was geweest van een diploma zou hem dat de som van 3.000,00 Bfr hebben opgebracht. Deze vergoeding werd nog aangevuld met een toelage van de gemeente: 950,00 Bfr en van de provincie: 650,00 Bfr.

In 1952 werd het bestuurcomité van de bibliotheek herschikt en het bestond nu uit:Voorzitter: L. De Rooy.Bibliothecaris: H. Wigand Secretaris en hulpbibliothecaris: Matheus Janssens.Leden: L. De Voeght en J. Bastiaenssens.

Zowel in 1952 als in 1953 werd na de controle door de inspecteur van de provincie de erkenning als openbare bibliotheek door de bestendige deputatie bevestigd. In het verslag stond bovendien vermeld dat de werking goed georganiseerd was, maar ook dat aangezien het lokaal ook gebruikt werd door de Socialistische Mutualiteit en het ABVV er dringend naar een ruimere locatie diende gezocht te worden.

Op 1 juni 1953 verhuisde bibliothecaris, H. Wigand, naar Antwerpen, Van de Wervestraat nr. 54 waardoor de taak van actief bibliothecaris grotendeels toevertrouwd werd aan Thys Janssens.

13


Foto: dhr T. Janssens

De hierbij opgenomen tabel toont aan dat het aantal boeken in de rekken aanzienlijk hoger was dan tien jaar geleden. Niettegenstaande het ledenaantal ongeveer gelijk bleef, waren er veel meer uitleningen, wat wijst op een intenser gebruikt van het aangeboden boekenfonds.

Om aan de herhaalde vraag van het provinciebestuur voor een ruimer lokaal tegemoet te komen werd tenslotte op 15 oktober 1953 verhuisd naar een klaslokaal van de gemeenteschool aan de Hoevensebaan nr.12. In het verslag van het daarop volgende bezoek van 15 maart 1957 werd de leiding van de bibliotheek gelukgewenst met de goede werking, het hoge uitleencijfer en de ruimere locatie.

In 1957 tijdens de voorbereidingen van de gemeenteraadsverkiezingen van 1958, ontstond er een meningsverschil tussen Louis de Rooy en Thys Janssens.

Waarop deze laatste besliste om met een eigen partij naar de verkiezingen te gaan onder de benaming “Kapelse socialistische”.

14



Boeken Ontleningen

1950 9.900 327 3224 6775

1951 10.122 358 3425 7266

1952 10.100 384 3671 8829

1953 10.035 423 4075 9386

1954 10.100 407 4381 11.251


Dit had tevens een weerslag op het beheer van “De Leeslust” waar Thys Janssens als secretaris en hulpbibliothecaris de werking verzorgde. Nog datzelfde jaar besloot de BSP, eigenaar van het boekenfonds, de bibliotheek terug over te brengen naar het pand aan de Hoevensebaan nr.12. Het nieuwe lokaal, eigendom van Petrus Loopmans, paalde aan het Volkshuis maar werd voorzien van een aparte ingang zodat de lezers niet verplicht waren door het café te gaan om de bibliotheek te bereiken.

De stichter van “De Leeslust”, H. Wigand, nam uiteindelijk op 31 oktober 1958 ook ontslag als medewerker van de bibliotheek waarbij een herschikking van het bestuurcomité van de bibliotheek noodzakelijk werd.

De nieuwe bestuursraad werd uiteindelijk samengesteld als volgt:Petrus, Louis De Rooy, zoon van de vorige voorzitter en later burgemeester van Kapellen, werd de nieuwe voorzitter.De overige taken werden als volgt ingevuld:Bibliothecaris: Paul Van Goethem.Secretaris: Antoon Boeren.

Dat al deze heisa rond “De Leeslust” zijn weerslag had op het gedrag van de lezers blijkt uit de statistieken. Waar tijdens het jaar 1957 nog 387 lezers waren ingeschreven werden er voor het volgende jaar – 1958 - slechts 303 genoteerd, ook het aantal uitleningen zakte plots van 8.362 voor 1957 naar 5.921 voor 1958. Was het door de wereldtentoonstelling of was er toch een zekere teruggang in het leesgedrag waar te nemen?

15


Secretaris, Antoon Boeren, behaalde op 12 juli 1960 eveneens het diploma van bibliothecaris. Hij gaf als verklaring van de verminderde activiteit van de bibliotheek aan de inspecteur van de provincie als verklaring de “TV-crisis”. Feit was natuurlijk dat begin de jaren zestig de TV een enorme uitbreiding kende en het boek hiervan het rechtstreeks slachtoffer werd.Om de evolutie tijdens de volgende 10 jaar te kunnen volgen, hierbij de statistieken voor jaren 1960 – 1964.

Op 1 januari 1971 deed A. Boeren een stapje terug en werd hulpbibliothecaris. De nieuwe hoofdbibliothecaris werd Albert De Paep die op 26 juni 1971 het vereiste diploma van bibliothecaris behaalde. Het lezersaantal was toen onder de 300 gezakt en het enthousiasme van de Kapellenaren voor het lezen stond om diverse redenen op een laag pitje.

In 1972 werd Guy Fissers de nieuwe voorzitter van het beheerscomité. Op 1 januari 1973 trad de Hugo De Hoon in dienst als hulpbibliothecaris. Hij diende hiervoor een cursus te volgen en behaalde op 9 juni 1973 te Turnhout de bekwaamheidsakte van bibliothecaris.

Inmiddels werd door de regering een decreet uitgevaardigd waarbij de gemeentebesturen verplicht werden een Gemeentelijke Openbare Bibliotheek op te richten. Tijdens de gemeenteraad van 12.02.1973 werd met 10 stemmen bij 3 onthoudingen overgegaan tot het oprichten van een centrale bibliotheek te Kapellen. Dit zou gebeuren door overname van de boekenfondsen van de bestaande aangenomen openbare bibliotheken “De Leeslust” en “De Kring”.

De overeenkomst die hierbij werd opgesteld tussen enerzijds de gemeente en anderzijds de bibliotheken werd ondertekend: voor de gemeente door J. Piqueur, schepen van Onderwijs en Culturele Zaken, Van der Auwera, vertegenwoordiger van de “Dekanale Werken”, eigenaar van bibliotheek “De Kring” en Guy Fissers als vertegenwoordiger van “De Leeslust”.

De voornaamste bepalingen in deze overeenkomst waren de volgende:! De prijs voor de overname van het boekenfonds en materiële uitrusting werd als volgt vastgesteld:

Voor “De Kring” boeken: 200.000 Bfr – materiaal: 20.000 Bfr.Voor “De Leeskust”: boeken: 140.0000 Bfr. – materiaal: 10.000 Bfr.

! Een Raad van Advies werd opgericht met als taak het gemeentebestuur te adviseren over het te voeren beleid in de bibliotheek.

16



Boeken Ontleningen

1960 11.170 316 4656 6950

1961 11.387 293 4565 6630

1962 11.180 321 4839 7085

1963 11.200 303 4884 7129

1964 11.568 380 4914 6.550


! Als personeelsbestand werd één bibliothecaris en één hulpbibliothecaris voorzien. Deze zouden overgenomen worden van de bestaande bibliotheken.! Het gemeentebestuur verplichtte zich ertoe de nodige middelen ter beschikking te stellen om een goede werking van de bibliotheek te waarborgen.

Op 23 december 1973 tenslotte sloten de beide Kapelse openbare bibliotheken, “De Leeslust” en “De Kring “, hun deuren en werden hun boekenfondsen verhuisd naar de Gemeentelijke Openbare Bibliotheek gelegen in de voormalige gemeentelijke jongensschool, Hoevensebaan, nr 12. Deze bibliotheek opende officieel haar deuren op 6 januari 1974 wat aan de bevolking werd meegedeeld met het volgende eenvoudige pamflet .

R. Van den Bleeken.Bronnen:Provinciaal archief – Antwerpen,Archief Hoghescote – dossiers De Leeslust – B102 t.e.m. B102.2, De heren Thys Janssens en Guy Fissers.

________________________________________________

17


Geboortehuis familie Verpraet.In mijn familiegeschiedenis zijn deze langs moederszijde zeer waardevol. Op de Hoevensebaan nummer 23 zag ik het levenslicht op 15 maart 1926.

Mijn grootvader, Petrus Ludovicus van Hoydonck, geboren in 1869, was gehuwd met Johanna Putcuyps, eveneens geboren in 1869. Hij was op voornoemd adres bakker vanaf 1898 tot 1930.De grond waar de bakkerij opgericht werd had hij

gekocht van zijn schoonouders Franciscus Putcuyps en Cornelia Vogels. Deze woon-den op de Hoevensebaan nummer 21.Ik herinner mij nog dat zij tot 1918 een open haard hadden als huisverwarming. Het was pas na de eerste wereldoorlog dat er een Leuvense stoof gekocht werd om een beetje meer comfort te hebben.De woning, Hoevensebaan nummer 23 werd door mijn grootouders gebouwd in 1898,

het jaar waarin zij in het huwelijk traden. De bouwwerken werden uitgevoerd door Henri Putcuyps die later ook het Oud-Gemeentehuis zou ontwerpen en bouwen.

Henri Putcuyps was de jongste broer van mijn overgrootvader en dus de oom van mijn grootmoeder. Deze was, evenals haar zus en broers geboren op de Hoevensebaan nummer 21.

In het huis, Hoevensebaan 23, is mijn moeder Isabella Van Hoydonck en haar 2 broers geboren. Ikzelf was de laatste die aldaar het levens-licht zag.Mijn overgrootouders huwden in Kapellen in de Sint Jacobuskerk in 1868. Mijn grootouders volgden 30 jaar later, in 1898, en mijn ouders, Isabella Ludovica Van Hoydonck en Georges Seraphinus Oscar Verpraet gaven in dezelfde kerk hun ja-woord in 1925.

Hoevensebaan te Kapellen . (Fotograaf niet gekend)

In de buurt van Liverpool wonen nog 2 nichten van mijn moeder. Het zijn afstam-melingen van de zuster van mijn grootmoeder, namelijk van Adele Putcuyps, even-eens geboren op de Hoevensebaan nummer 21. Adele Putcuyps huwde in 1898 met een Engelse jockey Greensfields in dienst van de familie Guyot de Mishagen uit de Guyotlei. Hun dochters zijn momenteel respectievelijk 92 en 102 jaar. Zij spreken en schrijven beiden nog hun moedertaal. Hun kinderen en kleinkinderen spreken alleen maar Engels.

18


Vermelden wij nog dat Franciscus Putcuyps in 1931 overleed in het Liberaal Huis dat toen uitgebaat werd door zijn jongste zoon Rik Putcuyps.

Vermits dit jaar het Oud-Gemeentehuis 100 jaar wordt dacht ik dat het wel interessant zou kunnen zijn om voornoemde mijmeringen even op papier te zetten.

Louis Verpraet.____________________________________________

Valsmunters terechtgesteld te AntwerpenInleiding

Onder de misdrijven tegen de openbare trouw was de valsmunterij een zeer zwaar vergrijp daar de delinquent “crimen lese majestatis” bedreef. De valsmunterij was vooreerst het zware misdrijf waaraan de houder van een muntatelier zich schuldig maakte tegenover de muntheer door de stukken het gehalte niet te geven waarvoor hij ze uitgaf en dat hem in de muntinstructie was opgelegd. Het vervaardigen van vals geld door particulieren werd vanzelfsprekend eveneens gestraft alhoewel de oudere bronnen de muntbeambten in eerste instantie als de daders beschouwden daar de valsmunterij wegens de technische moeilijkheden, zelden door andere personen bedreven werd. Een onderscheid dient gemaakt worden tussen de misdadigers die de valse munten vervaardigden, ze graveerden, smelten, drukten en kleurden en diegenen, die de munten kochten van de valsmunter om ze wel bewust te verkopen. De eerste pleegde “crimen lese majestatis”, de andere werden beschouwd als “dieven publijcque”.

Ketel en kiek uit de pot.

Bestraffing

Het symbolisme was niet vreemd aan deze straf. De muntvervalsers hadden immers de metaalspijs gekookt voor hun misdrijf zodat zij het onontbeerlijk vertrouwen van de onderdanen in de munt beschaamden.

19


Een delinquent die de penningen namaakte, werd met een koperdraad rond de hals waaraan de blikken geldstukken bengelden, in een kuip dat op het schavot stond in ziedend water gegooid, de zogenaamde “ketelstraf”.

In feite konden de volgende delinquenten de voornoemde straf oplopen:! Personen die zonder opdracht van de regering een munt hadden

nagemaakt, geslagen, gedrukt of gegoten van welke materie of metaal ook.! Personen die een munt van de vorst namaakten of elke andere munt die

wettelijk in omloop was.! Personen die gouden of zilveren muntstukken van de vorst afwreven,

afkrabden, of lichter maakten.

De edicten toonden zich minder streng voor delinquenten die poogden het gewicht of de waarde van de munten te verhogen door ze te vergulden of te solderen. Voor hen bepaalden de ordonnanties schavottering, verbanning of arbitraire correctie.

Dit misdrijf deed zich zelden voor in het Ancien Regime. In Antwerpen werden er enkele tot de ketelstraf veroordeeld. Ze werden vermeld in de schoutrekeningen van Antwerpen en ook in de vierschaarboeken van Antwerpen.

Antwerpsch Chronijkje (1500-1575).

Den 14 novembris 1571, heeft den Gouverneur van Antwerpen op de meert, in eenen Forneys, levendich doen siënde water eenen Smit, die by avont op de Couwenberch alhier hadde gemunt valsch gelt ende daelders, ende dit en was hier nooyt gesien geweest by mans gedencken, en wirt tot eenen spiegel van alle de andere geltslaenders buyten gehangen. (S.A. bib.nr.1495.)

Anderen ontvanck vande persoonen die duerende den tijde deser rekeninghe geexecuteert sijn metten brande. Dierick de Harra uit Valencia groeffsmit werdt op 13 november 1571 veroordeeld voor valsmunterij en werd terechtgesteld op 14 november 1571. Sal geexecuteert wordden . In heet sieden water sulcx datter de doot sal navolgen.

Ander vuijtgeven in costen van justicien.Item van dat hij ’t doot lichaem buyten Justicien gevuert heeftItem noch wort hier in vuijtgegeven gestelt de somme van… tot behoeff van scherprechterkenecht welcke de gehele nacht ‘t vier onder de ketele gestockt hebben omme water sieden te maken ende alsoo de geexecuteerde hulpen volbrengen

Anderen ontvanck vande persoonen die duerende den tijde deser rekeninghe geexecuteert zijn metten brande ende eenighe int watere. Maerten Jacobs werd op 21 mei 1572 veroordeeld voor valsmunterij en werd terechtgesteld op 22 mei 1572 op de merct te Antwerpen. Int ziedende water zulx datter de doot na volgen zoude.

Ander vuijtgeven in costen van justicien.Item’ t doode lichaem naer justivelt gevoert.Item Scherprechterknecht van het forneijs te stocken.

(S.A. Vierschaar nummer 150 (1571-1574).)(A.R.A. rekenkamer nummer12907 : 24 juni-1569 – 31 december 1579).)

20


Rekeninghe bewijs Joncker Jans de Greve Drossaert vanden hertogdomme van Brabant. Den eersten octobris anno XVc ende seventigh totten lesten decembris anno XVc ende drijenseventigh.

Ontvanck van Criminele kueren ende bruecken Int marckgraeffschap ende Schoutetschap van Antwerpen, alwaer binnen de tijd deser rekeninghe vervallen is ’t gene des hier naer volght.

Ander vuijtgeven ende oncosten van justicien bij desen drossaert gedaen duerende den tijt deser rekeninghe

Item als zoe desen Drossaert op ten III octobris anno LXXI op St. Williborts bij ende onder Antwerpen gevangen hadden eenen Franchois Poli geboren van Valencia In Arragon ter oirsaecken dat de selve zoe hij nae maels bekende hem vervoirdert hadde valsse munten te maecken ende te perssen ende in sulcx over vele jaeren hadde. Is daer omme op ten VII decembris XVc LXXI voorsijnde tot Merxchem geexecuteert geweest metten ketele.

Item aenden scherprechter van Antwerpen betaelt voer sijn recht justicien mette ketele gedaen.Item aenden selven scherprechter betaelt voer twee torturen die hij den voorsijde gevangen gegeven hadde te weten tot Mercxhem op ten IIII octobris ende andere Antwerpen op ten Steen III decembris.

Item noch betaelt voer de wagenvracht vanden fourneijs oft ketele daer inne de justicie volbrocht is geweest zoe binnen Antwerpen te halen als wederomme te vueren.

Item gegeven voer drinckgelt aen de scherprechter twee assissten die de voorsijde ketel gestelt ende ‘ t vier daer onder gestockt hadden ende weder aff deden.

Item alsoe dese drossaert den scherprechter van Antwerpen gheen vacatien en woude gheven gelijck hen gedaen wordt, als hij buijten Antwerpen met sijn knechten gaet eenighe justitie doe, soe heeft hij drossaert alleenlijck betaelt voortgene dat de voorsijde scherprechter ende sijn assisstenten verteert hadden tot twee reijsen te weten doen op ten IIII octobris den voorsijde geexecuteerden quam tortueren ende daighs der justitie wordde gedaen om de ketel te stellen ende sijn gereedschap te stellen.

Item voere de sustentie vanden voersijde geexecuteerde te weten van LXV daghen die hij als voere gevangen geseten hadde . (A.R.A. rekenkamer nummer 12532: 8 mei 1545-31 december 1579).

Bronnen:

1. F.Vanhemelrijck, De criminaliteit in de ammanie van Brussel van de late middeleeuwen, tot het einde van het Ancien regime, (1404-1789), 1981.

2. Rijksarchief Antwerpen ( RAA).2. Stadsarchief Antwerpen (SAA).

Hugo Driesen. Remershoek 33 – 2170 Merksem.

* * * * ** * * ** * *

21


1Maria De Lannoy (1890 - 1968)Het volgende stukje werd geschreven door Gerda van Cleemput. Het is een zeer persoonlijke benadering van Maria De Lannoy. Gerda van Cleemput is nu zelf meer dan 70. Ze schreef een indrukwekkende lijst kinderen jeugdboeken bij elkaar: ‘Het meisje dat de zon niet zag’, ‘Sorry voor de smeerboel’, ‘De bloeiende mimosaboom’,‘Mozart’, ‘Polonaise’, ‘Haar naam is Doro M.’, om er maar enkele te noemen. Heel wat volwassenen hebben in hun kindertijd boeken van haar gelezen, soms zelfs zonder het te weten, want ze maakte ook heel wat vertalingen en bewerkingen. De meeste van haar boeken verschenen bij uitgeverij Altiora, Averbode.

Ik heb Maria de Lannoy goed gekend. Ze was een vriendin van mijn ouders, en als kind ben ik vaak bij haar op bezoek geweest. Ik ging graag naar Kapellen. Ze woonde met haar man en haar schoonzus in een groot landhuis. Het stond in een prachtige tuin, een park bijna. Voor mij een paradijs. Reuzenhoge bomen, grasperken en overal bloemen. Er was ook een grote vijver met een geheimzinnig eilandje. Bij mooi weer ging ik het domein verkennen. Het was telkens anders. Ik beleefde er de meest wonderlijke avonturen. Als het regende mocht ik in Maria !s boekenkast snuffelen. Die kast stond vol met schatten. Boeken over Robinson

Crusoë en Moby Dick, TijI Uilenspiegel en Don Quichote. Boeken van Mark Twain, Selma Lagerlöff, Leen van Marcke, Erich Kästner, Harriet Beecher Stowe, Jaap ter Haar en Anne de Vries, sprookjesbundels en gedichten. De dag was gauw om als ik bij Maria de Lannoy was.

Af en toe nam ze me mee naar haar grote bureau. Haar schrijftafel betoverde me.Ze lag vol met handschriften, krantenartikels en proeftekeningen voor haar kinderboeken. Er lagen naslagwerken en veel brieven van bevriende schrijvers en tekenaars. Van Maria de Vleeschouwer, Yvonne Waegemans, Stijn Streuvels, Annie M.G.Schmidt, Anton Pieck...

Er lagen ook altijd brieven van mij. Ik schreef vaak en dat vond ze fijn. Ik stuurde haar mijn verhalen en gedichten, of ik vertelde over het boek waaraan ik net begonnen was. (Tussen haakjes: ik heb het nooit afgemaakt.). Geregeld

kreeg ik een pas verschenen kinderboek van haar cadeau. Ze schreef er altijd een opdracht in: ‘Voor mijn jonge collega Gerda...’ Dat vond ik grappig.

Ze spoorde me aan om te schrijven. Ze las mijn verhalen heel kritisch en zei wat goed was en wat fout. Ik heb veel van haar geleerd.

Maria de Lannoy werd in 1890 in Borgerhout geboren. Haar vader was kunstenaar. Ze groeide op in een oud kasteeltje bij haar grootmoeder, haar tantes en hun kinderen. Ze was vaak ziek en moest dikwijls thuisblijven uit school. Later studeerde ze kunstgeschiedenis, wijsbegeerte, psychologie en letterkunde aan de Hogeschool voor vrouwen in Antwerpen. Ze liep college bij Pol de Mont en behaalde ook het diploma van bibliothecaresse.

Ze begon gedichten te schrijven voor volwassenen. Misschien wel onder invloed

22


van haar vriendin, de dichteres Alice Nahon. Samen met Alice verbleef ze een hele tijd in een sanatorium in Tessenderlo.

Al vroeg begon ze ook verhalen voor kinderen te publiceren. Het was Lode Baekelmans die haar ertoe aanzette om voor de jeugd te gaan schrijven. In 1917 nam ze deel aan een wedstrijd voor oorspronkelijke verhalen. Haar ‘Zonneprins behaalde de eerste prijs, maar het verhaal werd nooit uitgegeven.

In 1931 verscheen ‘Bezem Krelis’, haar eerste kinderboek. Het werd meteen bekroond met de Prijs van de Provincie Antwerpen. Het is niet bij één boek gebleven. Maria de Lannoy schreef tientallen toneelstukken, luisterspelen, kinderboeken, jeugdboeken, Vlaamse Filmpjes, romans, historische romans en detectiveverhalen. Een van haar thrillers schreef ze in samenwerking met Bernard Henry.

In 1955 verscheen een naslagwerk van haar hand: ‘Wat wil je worden? 100 beroepen voor meisjes’.

Maria de Lannoy gebruikte nogal wat pseudoniemen: Tante Flo, K.Vervloet, Irma Van Rompaey-de Lannoy, Martha van Oosten, Irma van Ravels. Haar roman ‘Kleine Nachtmuziek’ verscheen later onder de titel ‘’Clara Maria’.Haar boeken werden vertaald in het Frans en het Duits. Haar hoorspelen werden uitgezonden in Vlaanderen en Nederland, en ook door Radio Praag en Radio Leopoldstad.

Bekende kunstenaars illustreerden haar werken:! Anton Pieck maakte de tekeningen voor haar historische romantrilogie

‘Madame Royale’ (1964). ! Jan Waterschoot verzorgde onder meer de bundel ‘Het Paradijzeneiland’ en

andere verhalen (1932).! Herckenrath tekende ‘Agorki, de prins die zelf het geluk veroveren wilde’

(1941). ! Frans van Immerseel illustreerde ‘De kinderen van Torenhof ’ (1944). ! Rie Reinderhoff maakte de tekeningen voor haar jeugdboek ‘Christa’ (1953),

en Rik Janseune voor ‘De Fonteintjes’ (1955).

Het werk van Maria de Lannoy werd vaak bekroond.1931: Prijs van de Provincie Antwerpen, voor ‘Bezem Krelis’.1933: Nestor de Tièreprijs voor haar toneelstuk ‘Paradijzeneiland’.1936: Driejaarlijkse prijs van de Vlaamse Provincies, voor ‘Rosemarie vindt haar ouders’.1939: NIR-prijs (later BRT) voor haar luisterspel ‘Goud’.1950: Emiel Vlieberghprijs voor haar roman ‘Kleine Nachtmuziek’.1958: Prijs van de Provincie Antwerpen voor haar volledig oeuvre.

23


Toen in 1963 mijn eerste boek werd gepubliceerd, kreeg ik een bos bloemen van haar, en zoenen en geluk-wensen. Ze volgde mijn publicaties op de voet. En toen ik in 1967 de Prijs van de Provincie Antwerpen kreeg voor mijn kinderboek ‘Het meisje dat de zon niet zag’ , was ze overgelukkig. Net of ze zelf de prijs had gekregen. Ik wilde haar zo graag meenemen naar de uitreiking. Maar het kon niet meer. Ze was toen al ziek en voelde zich ontzettend moe. Maar ze stuurde een telegram: ‘Voor mijn collega Gerda...!

Maria de Lannoy overleed in 1968. Het was een droevige dag voor heel ons gezin. Want we hielden van haar, en we zullen haar nooit vergeten.

Gerda van Cleemput.

Bibliografie:

Maria De Lannoy schreef ontzettend veel boeken. In het archief van de Vereniging van Schrijvers voor de Jeugd (VSVJ) bewaren wij er 24.

s.a. Anita naar de wintersport, uitg. Van In, Liers.a. Anita in Zwitserland, uitg. Van In, Liers.a. Roel op walvisvangst, uitg. Altiora, Averbodes.a. Gerda !s vergissing, uitg. Van In, Liers.a. Paul in Vlinderland, uitg. Altiora, Averbodes.a. Christa, uitg. Sheed & Ward, Antwerpens.a. Rita !s grote schuld, uitg. Van In, Liers.a. De kinderen van Torenhof, uitg. Sheed & Ward, Antwerpens.a. Miriam Wieland, uitg. G.F.Callenbach, Nijkerks.a. Marleentje, uitg. Sheed & Ward, Antwerpens.a. Marleentje in huize Astrid, uitg. Sheed & Ward, Antwerpens.a. Marleentje !s tweede etappe, uitg. Sheed & Ward, Antwerpens.a. Marleentje !s eindspurt, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1948 Josientje en haar offertjes, uitg. Davidsfonds Jeugd, Leuven1949 Naar het land van de pinguins, uitg. Davidsfonds Jeugd, Leuven1955 Puk, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1955 Hondje Kristoffel, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1955 Toen Ireentje kwam, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1955 Het paradijzeneiland, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1956 Hokus Pokus, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1956 De hobbelige weg, uitg. Sheed & Ward, Antwerpen1966 Agorki, de prins die het geluk veroveren wilde, uitg. Averbode1967 Puk in de wijde wereld, uitg. Altiora, Averbode1967 Puk als kleuter, uitg. Altiora, Averbode

Herman De Meulenaere.

Het bestuur van de Heemkring Hoghescote dankt van harte Herman De Meulenaere voor het bovenstaande relaas dat een mooie aanvulling is bij het artikel over mevrouw Maria De Lannoy dat verscheen in ’t Bruggeske van december 2006.

24


Buiten de reeds vernoemde werken vonden wij ook nog de hiernavermelde titels als werken van Maria De Lannoy:

1. Bezem Krelis,2. Clara Maria,3. De fonteintjes,4. De geheimzinnige vaas,5. De grote reis,6. De wraak van de kabouters,7. Een akelige nacht,8. Gerda in Zuid-Afrika,9. Goud,10. Het verzoeningsmaal,11. Hoe Rozemarie haar ouders vond,12. In een hoekje met een boekje,13. Katharina, koningin in ballingschap,14. Kerstklokken,

15. Kleine nachtmuziek,16. Madame Royale,17. Omnibus, 18. Peter Pauwel Rubens,19. Roel naar het land van de pinguins,20. Rozemarie en haar parels,21. Rozemarie in kabouterland,22. Stille getuigen,23. Vacantiepret,24. Vergeten moord,25. Vlinderland,26. Wat wil je worden? 100 beroepen voor

meisjes,

Roger Balbaert.

___________________________________________Aanwinsten voor het Hoghescote-archief

dank aan de schenkers:- van Klavertje Vier een schilderij van Pastoor Kenis, geschilderd door de heer

Thys.- van de familie van Linden: een glasraam met diverse zichten uit Kapellen.- van dhr. Cauwelaers: het guldenboek van het 5 de Linie, verschillende rouwbrieven

en bidprentjes, diverse diploma’s, getuigschriften, medailles, fietsplaten, diverse documenten: vakbond, ziekenkas, belastingen, oorlogsschade en lidkaarten van verenigingen.

- Dhr Wim Plompen: een blokfoto genomen aan het monument van de gesneuvelden

- van Fotostudio Karin: 4 fotoalbums met fotoafdrukken van postkaarten uit Kapellen en de poldergemeenten van Antwerpen.

- van de heer en mevrouw Moons-Peeters uit Ekeren: oude foto’s van de processie in Kapellen Centrum, foto’s van jubilarissen, foto’s van oude beroepen in Kapellen.

- van Goedele Vingeroets: het boek “Sint Felixpakhuis wordt Sint Felixarchief.- van de familie Smolders: verschillende familiedocumenten betreffende wijlen Wim

Smolders, bouwer van de astronomische klok.- Mevrouw Cogels (Groote Meren, Ossendrecht), schonk ons een pak familiefoto’s

en documenten betreffende het kasteel Starrenhof alsook het boek “High Life de Belgique”.

- Van de familie J.P. Rommerijks uit Hemiksem mochten wij het volgende in ontvangst nemen: Ferrariskaart van de streek Kapellen en omgeving, ingekaderd en achter glas, het boek “De volkswoning en hare versiering” – jaarboek 14 uit 1912, encyclopedie van het protestantisme – Prof. Dr. C.W. Mönnich 1954, encyclopedie van het katholiscisme in drie delen - Dr. E. Hendrikx 1956.

- van K.W.B. Zilverenhoek-Kapellen, maandbladen “ Heet van de Naald”. - van de familie Van Hoof: Twintig eeuwen Vlaanderen – 15 delen, Geschied- en

aardrijkskundig woordenboek der Belgische gemeenten – 2 delen, De jaren 40, 50, 60 en 70 in woord, beeld en geluid – 4 delen, Het Antwerps dialect door Herm. Smout

- Van de familie Dhondt – Van Doorslaer: een reeks van negen kaarten “Wapens van de Belgische provincies”.

Aankopen gedaan ter verrijking van het archief:- bij de heer Schuerwegs (Merksem): verschillende oude plannen van Kapellen.- boek “de stamboom en geschiedenis van uw familie” door Henri Vannoppen.

___________________________________________

25


Een generaal te Hoogboom1. De familie WillaertPierre-Antoine-André Willaert (1796 – 1885) huwt met Francisca-Cathérine de Wael (1808-1878), ze krijgen 6 kinderen:

1. Stéphanie (Fanny) 1831-1915 (blijft ongehuwd)2. Mathilde 1833-… huwt met kolonel ridder de Schrynmakers3. Albert 1835-1911 (hieronder)4. Mélanie 1836-19155. Constant (volgt)6. Anne-Thérèse 1841-… (gehuwd met … Koenaart)

De eerste zoon van Pierre en Francisca heet Albert. Hij huwt met Henriette Pauwels, waarmee hij twee kinderen heeft:

1. Henri (geen data bekend), handelaar in ivoor, woont te Antwerpen, gehuwd met Fernande de Wael. Zijn zoon Pierre Willaert ( 30 juni 1890-1958, gehuwd in 1921 met Elisabeth van Haaren) bewoont vanaf 1923 de woning aan het Hoogbooms Kruis.

2. Georges (geen data bekend), gehuwd met Jeanne Mercier, één dochter Anne.

Hun tweede zoon, Constant, gaan we nu verder volgen. Constant Willaert wordt geboren op 12 september 1837 te Antwerpen. Hij huwt met Marie-Madeleine Bauduin, geboren op 4 juli 1846 en overleden in Dorking, Surrey (UK) in 1918. Samen hebben ze drie kinderen:

1. Julia (1868-1954) die huwt met Armand de Spirlet (1865-1929), drie kinderen Germaine, Simone en Zoë, waarvan er twee zonder nageslacht blijven

2. Gaston (1870-…), gehuwd met ???3. Max (1871-1961), huwt met Marthe Wouters, twee kinderen.

De zus van Marie-Madeleine Bauduin, Raphaële (1849-1915) is gehuwd met Isidore Van der Snickt (1846-1882) en is de moeder van Alice Van der Snickt, echtgenote van François-Egide Durlet, welke op hun beurt de ouders zijn van de pianist Emmanuel Durlet (1893-1977).

Marie-Madeleine Bauduin, echtgenote van Constant Willaert.

26


Isidore Van der Snickt en zijn echtgenote Raphaële Bauduin,schoonbroer en schoonzus van Constant Willaert.

In datzelfde jaar 1883, op zaterdag 28 juni, is de zoon van Constant slachtoffer van een ongeval. Hij is “bij eene rit van zijn paard gevallen. Hij werd betrekkelijk erg gewond opgenomen en naar het schijnt zijn twee ribben gebroken. De verongelukte ruiter werd naar het buitenverblijf van den generaal, te Hoogboom, overgebracht; Generaal Willaert bevond zich te Mariemont, op het feest van M. Waroeque, toen hij het droevige nieuws ontving. Ziehier in welke omstandigheden het ongeluk plaats had. Gisteren morgens ter 7 ure, was Max Willaert op zijn hof te Putte, te paard naar Cappellen gereden. In het midden der baan trapte zijn paard in eenen kuil, met het gevolg dat het voorover kwam. M. Willaert werd toen bij dokter Liebrechts binnengebracht en verzorgd. Gezien het erge zijner toestand heeft hij hem naderhand met eene wieg naar het hof doen brengen.”

Tot zover het “Handelsblad van Antwerpen” van 29 juni 1903. De Nieuwe Gazet van diezelfde dag bericht ook over dit ongeval, maar hierin laat men de ruiter van Hoogboom naar Putte rijden, het paard op de ruiter vallen en zou hij slechts één gebroken rib en een blauw oog hebben, verzorgd door dokter Robrechts! Maar ook hier “boezemt (zijn toestand) echter geen onrust in.”

2. Burgerwacht - gebeurtenissenIn 1858 gaat Constant Willaert bij de burgerwacht. In 1872 wordt hij majoor maar in 1875 geeft hij zijn ontslag. In 1883, het jaar van de grote reorganisatie van de Burgerwacht, neemt hij terug dienst en wordt dan kolonel van het tweede legioen.

In 1891 overlijdt generaal David, de generaal-opperbevelhebber (officier Leopoldsorde, ridder Franse Legioen van Eer, grootofficier in de orde van Karel III van Spanje). Constant Willaert volgt hem op 9 maart van dat jaar in die functie op, hoewel kolonel Mols reeds langer chef van de staf is.

Hij zal beschouwd worden als een beminnelijk en rechtvaardig commandant, zijn populariteit bij alle rangen liegt er niet om.

27


V.l.n.r: Ridders Orde van Onze Lieve Vrouw van Villa Vicosa, Orde vanChristus (Portugal) en Orde van de Qfrikaanse Verlosser (Liberia).

In 1902 wordt generaal Willaert benoemd tot commandeur in de Leopoldsorde. Verder is Constant Willaert gedecoreerd met het Burgerlijk Ereteken 1 ste klasse, commandeur in de orde van de Afrikaanse Verlosser, het ridderkruis van de Orde van Christus en de Orde van Onze-Lieve-Vrouw van Villa Vicosa, beide Portugese orden.Op 1 juni brengt de maatschappij “De Hoogboomnaren” hulde aan haar inwoner en erevoorzitter Constant Willaert ter gelegenheid van zijn benoeming tot commandeur. Dit alles vindt plaats op zijn “goed”. Constant woont in het hoekhuis aan het Hoogbooms Kruis, de plaats waar zich tegenwoordig het restaurant “Bellefleur” bevindt. Eigenlijk was dit zijn buitenhuis, gezien hij ook een woning had in Antwerpen. (Zie onderstaande afbeelding).

28


Een groot feest vindt plaats enkele dagen later op 5 juni, in de “Cercle Artistique” aan de Arembergstraat. Het “Handelsblad van Antwerpen” van 6 juni 1902 verwoordt het als volgt:

“De zoo populaire generaal der Burgerwacht is gisteren avond, naar aanleiding zijner benoeming tot commandeur der Leopoldsorde, het voorwerp geweest eener zeer vleiende betooging van wege het officierskorps der Antwerpsche wacht, voetvolk en bijzondere korpsen. De plechtigheid had plaats in de groote zaal van den “Cercle” waar op half 9 zich bevonden: de held van ’t feest, majoor Vrancken, Albrecht en Van Deurne, schepen Desguin, d.d. burgemeester Verspreeuwen, Commandant Van Strydonck en al de officieren bij de laatste promotie in de Leopoldsorde benoemd. Onder het spelen der “Brabançonne” door het muziekkorps van het 2e regiment voetvolk, deden al de officieren der wacht, met de kolonels Mees, Mols en Baerons aan het hoofd hunne intrede. In naam van al de aanwezigen nam kolonel Mees het woord om generaal Willaert, en al de gedecoreerden, gelukwenschen toe te richten. Hij dankte de regeering, die zoo mild, de Antwerpsche burgerwacht heeft bedeeld en ongetwijfeld de diensten heeft willen erkennen in de laatste jaren bewezen door den burgerwacht van Antwerpen. In October zal een groot banket plaats hebben, doch van heden af zal de gansche burgerwacht getuigenis willen afleggen van gehechtheid aan hun opperhoofd. Spreker eindigde met een driedubbel hoera ter eere van generaal Willaert, waarmee de gansche vergadering instemde. Generaal Willaert drukte zijn gevoelens van erkentelijkheid uit voor de hem bewezen hulde. Hij herinnerde dat, van de eerste dag dat hij het bevel voerde over de wacht, zijne gedragslijn onveranderd is geweest: zijne mannen te aanzien als medewerkers en kamaraden. Hij is dus gelukt eene bewonderenswaardige eendracht tot stand te brengen. Met een “Leve de Koning”, geestdriftig herhaald, besloot de generaal zijne toespraak uitgesproken met dat vuur, hetwelk hem alleen eigen is. Ten slotte sprak ook schepene Desguin om zich aan te sluiten bij de hulde van generaal Willaert, die de sympathie van geheel Antwerpen bezit en ten volle verdient. Na een kort antwoord van generaal Willaert, die verklaarde dat, voor de verdediging der wettelijkheid, het gemeentebestuur altijd mag rekenen op de burgerwacht, toen was de officieele plechtigheid afgeloopen. Daarna werd de Champagne opgediend, en de achtbare generaal bleef nog langen tijd het onderwerp der algemeene gelukwenschen.”

De Nieuwe Gazet publiceert een langer citaat van Constant. Hij antwoordde op kolonel Mees “in gemoedelijke vorm, die hem eigen is en wist op zeer bescheiden wijze al de eer die hem toegebracht wordt op zijn omgeving, zijn verkleefde officieren over te maken. Toen ik tot de vertrouwelijke graad dien ik bekleed verheven werd, zegde de generaal, heb ik mijn gedragslijn in dezen zin verstaan en geleid, de manschappen te behandelen met den takt waartoe ik bekwaam was en niet door folteringen of kleingeestige en onaangename maat-regelen.”

Het Kruis van commandeur in de Leopoldsorde.

29


Datzelfde jaar 1902 overlijdt koningin Maria-Hendrika. Constant Willaert koopt in naam van de Burgerwacht van Antwerpen een kroon aan in smeedijzer, gesmeeddoor meestersmid Marner van Antwerpen[1]. Deze krans werd op het graf van de koningin gelegd.

4. Uit de praktijk van een generaal-opperbevelhebber

Uiteraard gebeurt er wel eens één en ander in een lange carrière van een commandant der Burgerwacht.Vooreerst dient er opgemerkt te worden dat er steeds een zekere rivaliteit bestaan heeft tussen het leger en de Burgerwacht. Men probeerde elkaar bij officiële gelegenheden, koninklijke bezoeken, openingen… de loef af te steken. Bij de eerste wereldtentoonstelling te Antwerpen in 1885 kon de Burgerwacht uiteraard niet ontbreken. Evenwel hadden legereenheden de “Jefkes” verdrongen aan het station, waar koning Leopold II werd opgewacht. Ze waren er allebei met een muziekkorps en speelden eenstemming het volkslied. Wachten openden de stoet en vormden tevens de haag tot aan de tentoonstelling op het Zuid. Bij de inhuldiging van de wereldtentoonstelling in 1894 (wederom in Antwerpen) ontbraken de wachten niet. Generaal Willaert had iedereen opgetrommeld. “Burgerwacht verplichtend voor alle leden. Bijeenkomst om kwart na twaalf in grote montering van diensthoed met pluim. Volledig gewapend en geëquipeerd” luidde zijn oproep.Na verloop van jaren hadden militairen de Burgerwacht verdrongen, deels om het leger meer op de voorgrond te brengen, deels door het steeds dalende enthousiasme van de wachten. Het nam steeds een groot deel van hun tijd in beslag. De wachten hadden immers een dagtaak en dienden die voor hun “wachtdienst” te verlaten.Eind 1900 was er de staking van de havenarbeiders tegen de beperking van de vergoedingen voor overwerk.Het “parttime” leger was de stakers wel goed gezind en het gevaar bestond dat ook zij zouden afzien van hun dienst, temeer dat het bijna 1 januari was (en er zou een nieuwe eeuw beginnen) en de echtgenotes der “Jefkes” hun mannen liever thuis zouden hebben. Generaal Willaert afficheerde een brief van burgemeester Van Rijswijck “zonder partij te kiezen tussen arbeiders en werkgevers, heeft de Burgerwacht met kalmte en vastberaden houding de orde gehandhaafd en de vrijheid van arbeid verzekerd. Dezer dagen heeft de Burgerwacht de voortreffelijkheid harer instelling zelve bewezen. Ik stel met fierheid vast en ik zou menen te kort te komen aan het princiep van het zelfbeheer van de gemeenten, door andere wapenmachten op te roepen, zonder dat hunne tegenwoordigheid volkomen vereischt ware.”Waarmee bedoeld werd dat men de rijkswacht niet heeft hoeven te vorderen en men kon blijven rekenen op de Burgerwacht. De wachten waren wat fier op deze boodschap, het “noodweer” was afgewend.In augustus 1907 begon er een staking bij de graan- en houtmannen voor een loonsverhoging van één frank per dag. Het bleef evenwel rustig, tot er eind van die maand Engelse en Duitse arbeiders aankwamen om de haven weer op gang te brengen. Dit stak de lont in het kruitvat. De politie kon het niet meer aan, de gendarmerie werd gevorderd, net zoals de Burgerwacht. Op 3 september rond 18.30 trokken de tamboers van de Wacht door de straten van de stad en werden de wachten opgeroepen te verzamelen. Men kan het effect op de “Gard’civiek” zowat vergelijken met het brandalarm op brandweerlui vandaag de dag: alle werk laten vallen en met spoed naar de verzamelplaats.’s Anderendaags gingen de houtstapels in vlammen op, tezamen met een aantal huizen. Het gevorderde leger kwam te laat. Dit leidde wel tot het bedaren van de gemoederen en alles was weer rustig in de haven. Uiteindelijk werd er gekaart en menig pintje verzet. Enkele vrouwen hadden hun man vervoegd en er werden feestjes gehouden. Op 27 september werd de staking afgeblazen.

30


5. Het einde

Op 4 oktober 1911 overlijdt Constant Willaert op 74-jarige leeftijd. Gezien zijn populariteit is het niet meer dan normaal dat zowat heel Antwerpen en de Burgerwacht hem ten grave draagt. De begrafenis vindt plaats op 7 oktober om 10 uur in de Sint Jacobskerk te Antwerpen; aan de toren van de kathedraal hangt de vlag halfstok. Langsheen het parcours van zijn woning aan de Prinsenstraat tot aan de Sint Jacobskerk zijn de gaslantaarns zwart omfloerst. Aan het sterfhuis houdt de burgemeester een redevoering. Dan vertrekt de rouw-stoet richting kerk, voorop de politie te paard, daarachter de lijkwagen, dan de familie en veel officieren van de Burgerwacht. Enkele officieren en een lid van het schepencollege van Antwerpen dragen het baarkleed. Langsheen het gehele traject vormen legioenen van de Burgerwacht een erehaag.De generaal wordt begraven in Berchem. Constant Willaert.

Mevrouw Willaert bedankt het stadsbestuur (in het Frans). Generaal Willaert wordt opgevolgd door generaal Mols, chef-staf.

Marc Brans.

[1] de kroon die bedoeld wordt, bracht Marner de gouden medail le op t ijdens de tentoonstell ing van de Rubenskring enige t i jd daarvoor.

Bronnen:- Archief Hobonia. - Archief Hoghescote.- De Burgerwacht van Antwerpen, Luitenant-kolonel Willy Van Geet, De Vlijt

1981.__________________________________________________

31


Het voormalig landgoed "Heirust"en enkele van zijn bewonersHet voormalig landgoed "Heirust", gedeeltelijk in Ned. Putte en in België onder de gemeente Kalmthout gelegen, vormt tegenwoordig een geheel met het grootste gedeelte van "Le Pavillon" en het landgoed de "Putse Moer", wat vroeger zelfstandig landgoederen waren. Het is verder aangelegd tussen ± 1876-1900 door de Belgische grootgrondbezitter Jan Klaas (Nikolaas) Cuperus (1842-1928). Deze kwam oorspronkelijk uit klinken Friesland en baatte op de Suikerrui

te Antwerpen de befaamde handelszaak Cuperus uit; hij dreef handel in koffie, thee, gember, Chinees porselein, enz. Hij heette eigenlijk De Kuyper, maar de Latijnse vorm van zijn naam vond hij beter. Tot zijn klanten behoorde zelfs het Vaticaan. Die handelsbetrekkingen waren begonnen toen Mgr. Pecci, de latere paus Leo XIII, nuntius was te Brussel. Dat Cuperus en zijn firma niet van de minsten waren, blijkt uit het feit, dat bij de bouw van de Boerentoren in Antwerpen rekening gehouden werd met Jan Nikolaas. Boerentoren 1931: Een monumentale trap bracht de bezoekers van de begane grond naar de eerste verdieping.Daar bevond zich een ruime Chinese salon van de theefirma Cuperus, waar grote gekleurde vazen, draken, leeuwen, boeddhabeelden en stijlvolle lampen de bewondering van de gasten afdwongen. Hier was het absoluut nodig de buitenpijlers aanmerkelijk te verzwaren, omdat steunpunten in het midden van de zaal om de 23 daarboven gelegen verdiepingen te schragen, de gaafheid van de tearoom zouden hebben geschaad.

De opbouw van het domein van Klaas Jan Cuperus is een voorbeeld van "bewuste aankooppolitiek" uit verschillende bronnen. KJ Cuperus verschijnt in 1882 in de legger met een eigendom te Kalmthout van 1.05 ha. Tussen 1882 en 1910 weet hij dit bezit, onder Kalmthout, echter uit te breiden tot zo'n 97 ha, exclusief het gedeelte onder Putte, en dit uitsluitend via de aankoop bij een twaalftal particulieren, waarvan het merendeel afkomstig uit Putte Stabroek, waaronder de eigenaars van het Ravenhof, enkele uit Antwerpen en slechts één Kalmthoutse landbouwer.

32


“Heirust" bestaat voornamelijk uit rationeel verkavelde naaldhout-aanplantingen op gefixeerde stuifzandduinen, met ondergroei van rododendron, verder landbouwgronden en een aantal oost-west getraceerde ontginningslijnen, wegen met laanbeplanting, eik en berk, waarvan vele tot ver buiten het landgoed lopen. In het noorden nabij de Putse Moer relicten van veenontginning. Verder zijn er een hoeve, landarbeiderswoningen, bouwen graslanden in langgerekte percelen verdeeld. Een sterbos, aangelegd tussen 1767 en 1780 door Jonker Johannes Josephus Moretus, eigenaar van het Ravenhof onder Putte Stabroek. In 1998 is het houtbestand in het sterbos grotendeels gekapt, een omwalde tuin met klassieke inrichting, tot vijvers omgevormde vennen en de gedeeltelijk kunstmatig verhoogde heuvel "Hoogenberg", eveneens het werk van Johannes Josephus Moretus, 40 m boven NAP, hoogste punt van West Brabant met zicht op de Schelde.

Op deze heuvel werd een uitkijktorentje geplaatst, de "Belvédére" waarvan enkele jaren geleden alleen de fundamenten nog zichtbaar waren. Bij de oudere Putse bevolking was dit bekend onder de naam "het torentje van Cuperus". Er is eveneens een merksteen als vast punt voor de Rijksdriehoeksmeting. Het geheel werd toen verbonden met twee lanen tot aan het "Ravenhof” op meer dan een half uur gaans van elkaar. Thans kennen wij nog een van deze lanen als de Hogebergdreef.

Toen in 1877 de stad Antwerpen besliste om in het Nederlandse Putte een monument op te richten voor de aldaar begraven Jacob Jordaens, werd er een comité opgericht om dit te organiseren en te begeleiden. Secretaris was Nicolaas Cuperus, gemeenteraadslid te Antwerpen en voorzitter van de Liberale Van Maerlantskring, de latere bezitter van het buitenverblijf "Heirust" te Nederlands Putte. Ook Francois Lamorinière, eigenaar van "Le Pavillon", maakte deel uit van het comité; hij werd in Putte de buurman van Cuperus.

Standbeeld voor Cuperus in Antwerpen

Het staat in het Nachtegalenpark en op de sokkel staat gegrift "Mens sana in corpore sano" - "Een gezonde geest in een gezond lichaam". Het eert de man die aan de basis lag van de turnbeweging in Antwerpen en die in alle opzichten een pionier was voor de lichamelijke opvoeding in het algemeen. Zoals voor alle sporten kwamen de eerste beoefenaars uit het gegoede milieu, zeg maar de bezittende klasse, want bij de zogenaamde "werkmensen" was na hun dagtaak vaak geen energie meer over. In het jaar 1867 werd er een vereniging opgericht "voor het volk, door het volk" wat de sportbeoefening onder het "gewone" volk

33


moest bevorderen. Initiatiefnemer was vooral Jan Nikolaas Cuperus. Toen hij in 1928 overleed op 86-jarige leeftijd, wat in die tijd een zeer hoge leeftijd was, kon men aannemen dat hij het bij het rechte eind had wat turnen en fit blijven betrof. Het monument is een ontwerp van architect F. van den Heede en het beeldhouwwerk is van H. Pick.

De zoon van Klaas, Koen Cuperus; geboren in1880, was in Putte en Kalmthout ook geen onbekende. Hij woonde in villa "De Buizerd" op de Putsesteenweg te Kalmthout. Deze villa, gebouwd tussen 1925-1930 door Klaas Cuperus, heette oorspronkelijk "Den Brouwier" en diende als buitenverblijf; de bouwheer stierf nog voor de villa af was. Na de dood van Klaas Cuperus vestigden zijn echtgenote Anna en zoon Koen zich er definitief. Zoon Koen was nog kleurrijker dan vader Jan Nikolaas. Koen studeerde in Antwerpen en Rotterdam. Zijn reizen door Europa en naar Palestina, Egypte en IJsland, waren een goede voedingsbron voor zijn vertellingen.Als kunstsmid, een echte kunstenaar getuige zijn werkstukken, plant- en dierkundige, leefde hij teruggetrokken als "niet gewoon" en vooral ook als filosoof. Hij overleed in 1955, vijfenzeventig jaar oud. Het gebouw De Buizerd werd in het voorjaar van 2002 door de toenmalige eigenaar vanaf 1985, de Vlaamse Gemeenschap, gesloopt.

Op 14-07-1922 komt het landgoed in het bezit van een Belgische familie: Antoon Jaak Keteleer, geboren 14-06-1870 te Antwerpen, en zijn echtgenote Adéle Elisabeth Peeters, geboren te Antwerpen op 07-05-1870. Hij is kistenfabrikant te Antwerpen. Een van zijn werknemers aldaar is Cornelis Guns uit Putte, die gehuwd is met Louisa van Dooren afkomstig uit Kapellen. Haar ouders baten het café de Blokskesweg uit en Cornelis wordt boswachter op het landgoed; het is dan 1928-1929. Het echtpaar neemt er zijn intrek in een woning op een paar honderd meter van het landhuis gelegen. De afstand is zodanig dat zij de klok in het klokkentorentje van het landhuis kunnen horen luiden, wat een teken is voor Cornelis om zich daar aan te melden. Het is zoon Alfons Guns, de bekende Putse rijwielhandelaar, die met zichtbaar genoegen en goede herinneringen aan die tijd vertelt. Geboren en opgegroeid in de vrije natuur van het vroegere landgoed is hij nog regelmatig met de mountainbike op stap en in de bossen rond Putte te vinden. Het is verbazingwekkend welke details hij zich nog weet te herinneren, bijvoorbeeld dat een van de vijvers bij het landhuis het "klakske" genoemd werd en dat er vis en paling op zat; een andere vijver noemde de "fles" naar aanleiding van de vorm van het ven. Als knaap ging hij al alleen jagen in de bossen en mee "trakken" als er een drijfjacht georganiseerd werd. Meer van zijn herinneringen vinden we verder in deze beschrijving.

34


Met het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt het anders zo vredige landgoed verstoord, en natuurlijk niet alleen het landgoed. De eerste twee jaar van de wereldbrand zijn er Duitse soldaten in het landhuis ingekwartierd. Maar omdat zij vinden dat de ruimte te beperkt is, verhuizen ze naar het nabijgelegen Keienhof onder Kalmthout. Daarna wordt het landhuis tot aan het einde van de oorlog bewoond door paters met hun leerlingen, fraters genaamd. Zij hebben hun behuizing in Bergen op Zoom moeten afstaan aan Duitse militairen. Er wordt niet alleen onderwezen maar ook worden er op de cultuurgronden op het landgoed groenten verbouwd. Er komen zelfs koeien zodat er voor een groot deel in de eigen behoefte kan worden voorzien voor de groep die varieerde van 20 tot 25 personen. Het is voor de ingewijden ook duidelijk, maar gelukkig niet voor de Duitsers, dat niet alle fraters de bedoeling hebben om pater te worden: er zitten ook onderduikers tussen. De familie Ketelaars neemt dan tijdens de oorlog tijdelijk haar intrek op de hoeve die bij het landgoed behoort en die later bewoond en aangekocht wordt door de familie Karel van Looveren. De gebouwen zijn pal op de rijksgrens gelegen net onder Kalmthout tussen het Spiegelven of ook wel het Visserijke genoemd, en het Middelven. Op de rand van beide vennen staat een grenspaal; de rijksgrens loopt ongeveer 25 meter achter de hoevegebouwen. Typisch aan een daarvan was het klokkentorentje in het midden van het dak, dat bijna identiek was aan het torentje van het landhuis. Het Middelven is gelegen op het landgoed Zwaluwenhof en hier staat grenspaal nummer 255, deze aan de Spiegelvijver is een hardstenen tussenpaaltje. Tijdens de oorlog komt mevrouw Adéle Elisabeth Keteleer-Peeters om op 5 april 1943 bij een Brits bombardement op Mortsel, terwijl zij in een tram zit. Antoon Jaak Keteleer is de enige erfgenaam van het ganse domein.

De hoofdtoegang tot het domein was recht tegenover de Groene Wandeling, nu restaurant "De Kar", waar een dreef vertrekt die in rechte lijn naar de Hoogenberg loopt. Aan het begin van de dreef staan ook nog enkele boswachterswoningen die vroeger tot het domein behoorden. Aan grenspaal nummer 254 steekt de dreef de Belgisch Nederlandse grens over, waar na 500 meter links de boswachterwoning staat waar de familie Cornelis Guns tot ± 1952 gewoond en gewerkt heeft; nog 250 meter verder stond het landhuis Heirust. Door de eigenaar van het landgoed en ook sommige van zijn bezoekers, die deze weg met de auto aflegden, kreeg deze dreef al snel de bijnaam van autobaan. Voor de Tweede Wereldoorlog was de hoeve aan de Spiegelvijver verhuurd aan een zekere Rokah, die ook bedrijvig was in de houtindustrie. Deze gebruikte uiteraard de dreef ook, maar ging achter de boswachterwoning van de familie Guns linksaf het Visserijdreefje in. Deze dreef kreeg dan weer de bijnaam het Rokahstraatje.

Op 13 februari 1951 overlijdt eigenaar Keteleer en het domein gaat over op de erfgenamen. Dit zijn onder andere: Jan Jacobus Keteleer, Jacques van Vliet, Carolina Rosa Bosmans, Henrica Julia Malfliet en Maria PeetersOp 06 juli 1951 verkopen de erfgenamen het landgoed aan een zekere Ludovicus Lahou, houthandelaar, geboren te Diest op 06-03-1897. De akte wordt verleden bij notaris Cols. Deze nieuwe eigenaar had het blijkbaar snel gezien en na wat roofbouw gepleegd te hebben op het bomenbestand stond het landgoed in 1952 alweer te koop. Op 04-02-1952 verkoopt Lahou 2 ha 90 a aan Fernand Peeters, die reeds een gedeelte, zijnde 7 ha 20 a, in zijn bezit had door de erfenis van Antoon Keteleer op 13-02-1951. De akte wordt eveneens verleden bij notaris Cols.

Het overige deel van het domein gaat naar de heer Jacques Meurisse, chocoladefabrikant te Antwerpen, die reeds het aanpalend domein de "Putse Moer", als tweede generatie, door onverdeeldheid in mede-eigendom had.

35


Het was Jacques Meurisse die het landhuis Heirust in 1952, jammer genoeg, liet afbreken en er een jachtpaviljoen in de plaats liet bouwen.Op 18-01-1955 verkoopt Ferdinand Peeters, geboren te Antwerpen op 02-01-1904, zijn eigendom, 10 ha 6a 90ca, aan Karel van Looveren, geboren te Brecht op 19-10-1902. De akte wordt verleden bij notaris De Boungne te Kalmthout.Op 11-02-1981 verkoopt Karel van Looveren een groot deel van zijn eigendom aan Jacques Schoufour, die ook het naastgelegen landgoed "Zwaluwenhof' op 23-02-1978 verworven heeft.

In de beginjaren zeventig, als het gehele domein weer te koop komt, is het bankier Van Thillo die het gehele domein van Meurisse, dus inclusief de Putse Moer, aankoopt. Deze breidt stelselmatig zijn domein nog uit onder andere door de aankoop van het landgoed Le Pavillon. Het gedeelte van Looveren - Schoufour is op die manier ontkomen aan de expansiedrang van de Van Thillo's.Het gehele landgoed valt binnen de grenzen van het grenspark de Zoom - Kalmthoutse Heide; het is privé-bezit en niet toegankelijk voor het publiek.

Frans MEEUS.Bronnen: Alfons. Guns, Administratie van het kadaster, de registratie en de domeinen.

____________________________________________

Archiefdagen Heemkring Hoghescote

Antwerpsesteenweg 2 - KapellenLokaal ‘ De Kroon’.

De eerste dinsdag van de maand van 14.00 tot 17.00 uur.

en de tweede donderdag van de maand

van 19.00 tot 22.00 uur.

36

!!""##$$%%%%&&''(())**!!''%%%%!!''++,,''((%%

-"#*'&%%

%%%%%%%%%%*./0.12.% %%%%%%%%%%%%%%%%#34560708292.%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%#90.62.%

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%-32:9;<=025%

!!>"(#&&,(??,%@A B -?#'CC'+%DAEF%%

,'CG%F@HIFEHJDHIK%%

2BL403G%8<=M529N08282.629O5;M.26H/2%

%

FTKGOCCPFGNKLMU""VKLFUEJTKHV""ÓV"DTWIIGUMG HEEMKRING HOGHESCOTE VZW. ANTWERPSESTEENWEG 2 BUS 2 2950 KAPELLEN AFGIFTEKANTOOR: KAPELLEN 1 P 806083

BELGIË - BELGIQUE

P.B. 2950 KAPELLEN 1

BC 30832

Bruggeske 2007-1 maart

Documents

Transcript of Bruggeske 2007-1 maart