Hugheseote

HeemkundigeKring

Kapellen

Driemaandelijkse uitgave van de Heenzkundige Kring van Kapellen "Hogheseote" vzov.

ff r t 6ruggeske rr

driemaandelijks t ijdschrif t van de Heemkring " Hoghescote " t e Kapellen.

Verantwoordelijke uitgever: Balbaert Roger, Parkweg 2 - 2950 Kapellen - tel: (03) 66457,22_

28e jaargang - nummer 4 1 december 1996.

In dit nummer...- Bladwijzer. 9 2- Het bestuur 'Hoghescoter en de redactie aanhet woord. 9 3 - 9 6

- Jaaiprogramma. 9 7- Onze j a a r li jk s e 1 H o g h es c o t e '- r e i s . 98 99

- Staf Bogaerts. 1 0 0 - 102- Industriele activiteiten in Putte tijdens de

19de eeuw (deel 1). 1 0 3 - 110- Onze voorouders leren kennen (deel 2) 1 1 1 - 120- Ino'oka_ 1 2 1 - 122- De rnolen van Kapellen centrum. 1 2 3 - 128- Villa Van Dijck. 1 2 9 - 130- Bijlage: "Metamorfose " 100 jaar Sint - Maria burg.- Kruiswoordraadsel. 1 3 1 - 132

Verz ameling van dok umentat ie voor het archiefvan de heemk r ing Hoghescote!!!

Alle c lokumentatie over Kapellen is welkom!Wij denken aan foto's, doodsprentjes , doodsbr ieven, pos tkaar ten,

k rantenknipsels ,oude menukaar ten, geboor tekaar tjes , oudetrouwboek jes , oude notar isak ten,huwelijk saankonc ligingen,

oude rekeningen van Kapelse firma's enz, enz...

geef ons een seintje en we komen even langs.

6ij voorbaat hartelijk dank! Dank zij uw medewerking en steun

k unnen wij ons archief over Kapellen verder uitbreiden.

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nr 4

1 1 1! ! •,n li. ifi r

92

Het bestuur 1 Hoghescote

en de redactie

aan het woord. . .

Zoektocht van ' Hoghescote

r • MMIN E

Onze vrienden Jack Vanummissen enJef Herman, bestuursleden van d eCulturele Kring Hoghescote haddeneen zoektocht i n e lk aar ges token doorheen het centrum v an Kapellen. Op zaterdag31 augustus trokken vele zoekende en rondneuzende personen doorheen de voornaamstestraten van onze gemeente. De wedstrijd werd gewonnen door Armand Peeters, geborenKapellenaar. Ook de andere deelnemers konden kiezen uit een prachtige prijzentafel.Eén van de gestelde vragen had betrekking op een woning op de Antwerpsesteenweg.Aan de deelnemers werd gevraagd hoeveel werktuigen er afgebeeld waren in de voor-gevel van voornoemd huis. Gezien er heel wat vragen waren en omdat er ook ver-schillende antwoorden ingevuld werden geven wij hierna een afbeelding van voornoemdegevel. Alle lezers kunnen nu zelf beginnen tellen.

??i,1 •Mf .-

••••• • ••••• ....

93 ' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

11111 1 11 1 1 11 1 1 11 1 1 11 E 1 11 1 1 1E Hill 1 OE Ell

OVER HET LEDENBLAD ' T BRUGGESKE.

Telkens u het ledenblad " 't Bruggeske " ontvangt zult u een code terugvinden voor of bij uw naam op deadreslabel. Dit c ijfer stemt overeen me t de code van het bestuurslid welke verantwoordelijk is voor hetthuisbezorgen v an uw ledenblad.

- Erevoorzitter: Jacky Lcnaerts, Hoevensebaan, 57, code 9.- Voorzitter: Roger Balbaert, Parkweg 2, tel 664.57.22, code 2.- Ondervoorzitter en feestbestuurder: Jack Vanummissen, Dorsviegellaan,2, tel 605.31.38, code 3.- Secretaris: Gusta van Linden, Parkweg 2, tel 664.57.22. code 8.- Schatbewaarder: Chris Alen, Peedreef, 52, tel 664.05.01, code 4.- Lokaalverantwoordelijke: Paul Van Bockel, Zilverbostaan, 62, tel 664.68.00, code 6.- Verantwoordelijke ledenblad: Marcel Dondelinger, Eikvarenlaan 19, tel 605.50.86, code 7.- Afgevaardigde Cultuurraad en Verbond Heemkunde: Jef Herman, Sparrenlaan, 19, tel 664.57_25,

code 5.- Bestuurslid: Rudi van Erck, Bevrijdingslei, 24, tel 664.17.55, code 10.

Alle voornoemde bestuursleden wonen te 2950 Kapellen

Let wel: Indien u code 1 terugv indt op uw adreslabel betekent dit dat uw ledenblad per post wordttoegestuurd. Om ons ledenbestand actueel te houden en om u te verzekeren dat u alt ijd alle informat ie endocumentatie opgestuurd wordt, vragen wi j u om elke wijz iging in uw adres te melden aan de secretaris.

Rechtzettin o f een v e r du ide l i-k inIn ons nummer 3 van " 't Bruggeske " van 1 augustus 1996 werd een le artikel geplaatstin verband met genealogie met als titel " Onze vooruders leren kennen " en tevens eenIn memoriam Jeanne Veraart " . Enkele van onze leden maakten de opmerking dat de'stamboom' bij het voornoemde " In memoriam " en wat e r geschreven werd in verbandmet een kwartierstaat in het artikel over " Onze voorouders leren kennen " elkaar tochwel tegensprak! Deze opmerkzame leden (ervaren genealogen?) hebben het uiteraard bijhet rechte eind h e t gaat hier in beide gevallen wel degelijk over een " kwartierstaat ".Oprechte dank aan deze opmerkzame lezers en onze verontschuldigingen aan de ' kan-didaat-genealogen' onder onze leden.

t Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4

De redactie.

- - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - -

Personen m J vr die goed met de pen kunnen omspringen en alzo vehalen,anecdotes, wetenswaardigheden enz over het Kapellen (Cappellen) vanvroeger, v lot, lees- en genietbaar op papier willen zetten om. t e kunnenplaatsen in ons ledenblad " 't Bruggeske ".Voorwaarden:- Een deel van "uw tijd" v r ijw illig besteden om aan het hiervoor genoemdete kunnen voldoen.

- Uren te regelen naar goeddunken. - Vergoedingen: geen of 00,00 BE- Waardering: het ganse bestuur van 'Hoghescote' zal trachten u de hemel

in te prijzen.Contactadres bij mogelijke belangstelling: Parkweg 2, 2950 Kapellen ofvia tel: 664.57.22 en u spreekt met de voorzitter van 'Hoghescote' himselfzijnde Balbaert Roger. Doen !

F 04567- Niet betaalde advertentie

94

Cultuurraad Kapellen.

De Culturele Kr ing van Kapellen is vertegenwoordigd in de Algemene Vergadering en inhet Dagelijks Bestuur van de Cultuurraad van Kapellen.

Tijdens het jaar 1996 werd door de afgevaardigde van Hoghescote, welke tevens secretarisis v an d e Cultuurraad, ac t ie f deelgenomen a a n d e volgende activ iteiten v an d eCultuurraad:1. De toeristische beurs van de Voorkempen.2. De culturele uitwisseling Kapellen niet Kapelle Nederland,3. D e l l juli-v ier ing binnen het kader van Vlaanderen 2002.4. De Open Monumentendag.5. Het concert door het Zeeuws Vocaal Ensemble.

De Culturele Kr ing Hoghescote voelt zich echter ook verantwoordelijk voor het cultureelerfgoed van onze gemeente.

95

Het grafmonument in de Oude Kerkstraat,waarvan het beeld vernield werd.

Via de Cultuurraad werd b i j he tschepencollege aangedrongen omenkele zaken zo vlug mogelijk in or-de te brengen:1. H e t k ruisbeeld i n d e O u d eKerkstraat. D it oude grafmonumentuit de 18de eeuw werd ernstig be-schadigd door vandalen.Hoghescote heeft gevraagd om hetbeeld deskundig te laten restaurerenen te herschilderen.

2. O p de m u u r rondom de tu invan D e O u d e Pas tor i j s t a a treeds geruime t i j d e e n half ver-nield beeld. N a v ra a g b ij de D ie ns t

voor Monumenten e n L a n d -schappen leerde ons da t d i t beeldgeen enk e le ar t is t iek e w a a r d eheeft. Hoghescote h e e f t gevraagdom het beeld deskundig t e latenv e r wi jd e r en .

Fietspaden e n ivandelroutes dra-gen ten zeerste bij t o t de kennisvan de streek I n Kapellen w e r -den v ers c hillende paden voorzienvan borden met d e wegaanduidin-gen en konden d e toeristen f o l -ders k open n i e t routebeschrijvin-gen.

Gezien in de loop der jaren:- de gegevens van de folders in verband met de toeristische informatie niet meer ju is tzijn of zeker niet meer actueel z ijn,- de practijk uitgewezen heeft dat bepaalde routes verbeterd zouden kunnen worden,

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

vb. langs rustiger wegen o f via nieuw aangekochte groene zones,- verschillende panelen o f w e l beschadigd O p e l weggenomen werden, hee l i Hoghe-scote hierop de aandacht getrokken van de bevoegde diens ten m e t h e t verzoek o mdringend e e n oplossing u i t te werken. Uiteraard is Hoghescote onmiddelli jk b e r e i dom, bv. samen met onze vrienden van Hobonia de nodige tekstwijzigingen te maken.

warm en koud water douche badVol pension 2295, -f r 2495, -f r 2715, -f rHalf pension 1575, -f r 1775, -f r 1995, -f rKamer met ontbijt 855, -f r 1055, -f r 1275, -f r

L1DGELDEN 1997

Onze schatbewaarder, Chris Alen is er, wonder boven wonder, ook dit jaar in geslaagdom de eindjes aan elkaar te knopen en te zorgen dat w ij niet in de rode cijfers komen.Het bestuur v an Hoghescote heeft dan ook beslis t o m het lidgeld voor 1 9 9 7 t ebehouden op 350 BF.Gezien w ij in 1997 grote kosten zullen hebben voor de uitbouw van INDO KA, hetdocumentatiecentrum voor Kapellen, doen w i j echter een dr ingend beroep op onzeleden om, indien mogelijk , z o ta lr ijk mogelijk een v r ijw illige s tor ting te doen vanminimum 7 0 0 BF en alz o aan te s luiten als erelid. I n bijlage s turen w i j U eenstortingsformulier m e t he t verzoek om, z o mogelijk v oor 3 1 januar i 1 9 9 7 u wlidmaatschap te herbevestigen.Het bestuur van Hoghescote dankt U nu reeds bij voorbaat voor uw steun.

W e e k e n d i n I V I a l m e d y . In de voorstelling van het jaarprograrnma voor 1997kan u lezen dat wij een weekend plannen voor onze leden en hun familie.Onze reisleider Jack Vanummissen is er in geslaagd om een prachtig hotel vast te leggenin Malmedy, n l: FERME LIBERT - Bévercé, 2 8 - 4960 Malmedy . W i j hebben eenoptie genomen op een aantal kamers. Ter informatie geven wij u hierna de prijzen:Prijs per dag en per persoon:

Het hotel " Ferme LIBERT " is gelegen aan de rand van het woud en voorzien van terras,bar en tuin. inlichtingen en inschrijvingen bij Jack Vanummissen, tel: 605.31.38.

't Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

standaard kamer kamer met kamer niet

96

JAARPROGRAMMA 1997.

Voor 1997 stellen wij het volgende jaarprogamma voor. De meeste activiteitenwerden reeds vastgelegd, voor enkele zijn wij nog in onderhandeling.

30 januari 1997: Geleid bezoek aan het Ri jk s a r c h i e f v a n A n t w e r p e n o n d e r l e i d i n g

van de hoofdconservator.- Bi je en koms t om 19 uur aan de kerk van Kapellen Centrum.

- Terug in Kapellen omstreeks 22 uur.- Deelname in de onkosten: 60 BEF per persoon.- Max imaal toegelaten bezoekers: 10 (tien).- I n s c h ri jv e n o p v o or h an d via t el efi lo n or 664.57. 22.

23 februari 1997: Geleid bezoek aan het museum Mayer Van de Bergh te Antwerpen.

februari 1997: Cursus " Hoe kan ik mijn stamboom opstellen" met medewerkingvan specialisten van de Vhuunse Vereniging voor Familiekundeuit Merksem Antwerpen.

1 maart 1997: Jaarvergadering met feestmaal in de Salons van Den neburg.

21 maart 1997: Een avondje met Lutgart Simoens in het Konink lijk TechnischAtheneum in de Pastoor Vandenhoudtstraat te Kapellen.

204011 apr il 1997: Week-end in Malmedy.

24 mei 1997: Geleid bezoek aan een moderne steenbakkerij ( in werking) in Boom.

29 juni 1997: Geleid bezoek met gids aan de Abdij van Hemiksem

22 augustus 1997: Bezoek aan het heemkundig museum in Ossendrecht, gevolgd vaneen zomerdrink.

31 augustus 1997: 2de Zoektocht doorheen Kapellen.

6 september 1997: Jaarlijkse succesreis van Hoghescote.

oktober 1997: Geleid bezoek aan de Suikerfabriek (in werking) te Moerbeke.

november 1997: Geleid bezoek aan Urania Sterrenwacht te Hove.

december 1997: Retrospectieve tentoonstelling van de Kapelse kunstschilder wi jl e n

Pastoor Vandenhoudt.

Meer inlichtingen en bijkomende informatie volgen later.

97 ' t Bru ggeske i g 28 - dec ember 1996 - nummer 4.

ONZE JAARLIJKSE " HOGHESCOTE "-REIS.

Het beloofde veel goeds; eerstens: de ex-Pienen - zowel van B.R.T.N. als van V.T .M. -voorspeelden n ie ts anders d a n pr ac ht ig zomerweer, tweedens: een gr o te gr oepuitgelezen en goedgeluimde "Hoghescoters", ten derde: een luxe-bus met alles d' erop end'er aan, wat w il je nog meer.

Om 71130 s t ip t ( het k an ook iets later geweest z i jn ) vertrokken w i j v anop h e tKerkplein, r ic ht ing Aken. Niettegenstaande men op de autostrade, juis t voor w i j erzouden toekomen, een brug had laten springen en w i j dus genoodzaakt waren eenkleine uitwijkbeweging te maken, verliep de heenreis voortreffelijk.

Bedoeling was om 1 0 uur een rondvaart te maken op de Ruhrsee en d i t vanaf hetvertrekpunt te Schwammenauel tot Ruhrberg en om daar ter plaatse het middagmaal teverorberen in Hotel Eifelkrone. Het liep wel heel even anders... wij kwamen te laat aande aanlegsteiger zodat van onze boot enkel nog in de verte het achtersteven te zien was,daarenboven waren in de loop van de t i jd de hemelsluizen zodanig zuinig geweest dathet meer niet voldoende water bevatte om in Ruhrberg aan te meren.

De lage waterstand van de Ruhrsee. Bemerk wel de prachtige omgeving

Geen z orgen mak en ! G een pan iek ! W a t w i j z agen w a s h e t k oelbloedigorganisatietalent van voorzitter Roger. Eerst informeren o f en zo ja wanneer er eenvolgend schip vertrok . O m 1 1 u u r . D a n telefoneren naar he t hote l o m hen t everwittigen dat w ij later zouden toekomen. Helaas, geen telefoon bij de aanlegsteigernoch in het daarbij horende cafetaria. Geen zorgen ! Roger zal wel enkele k ilometersverder gaan telefoneren.

' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 9 8

En terwijl w ij rustig aan ons koffie-tje/thee-tje slurpten trok een moedige voorzitter debergen in. Resultaat: geen probleem, w i j varen op de Ruhrsee naar Ruhrberg, stappendaar niet uit en komen met het schip terug naar Schammenauel. Vervolgens r ijden w ijmet de bus naar ons hotel waar men ons - desnoods met muziek- zal ontvangen. Ziezo,alles opgelost.

De Hoghescoters aan de feestdis

En inderdaad, de bootreis was heerlijk rustig, het onthaal in Hotel Eifelkrone hartelijk ,het eten zeer goed, het (extra te betalen) dessert werd smakelijk verorberd. Even zingenover de stille Kempen en iedereen vertrok gezwind naar Aken.

Aken: moo ie hostessen, moo ie gebouwen, straatjes, steegjes, kerken.. .en v oor alaangenaam winkelen. A l les was e r o m de geldbeugel open t e houden. Prachtigeambachtelijk gemaakte spulletjes, een toffe sfeer met straatmu-zikanten, veel volk, veelkraampjes, een goed pint bier (voor de liefhebbers), smakelijke eetmogelijkheden.

En clan de t i jd voor de thuisreis. M o e gewandeld, geslenterd, gegeten lieten w i j onsdoor onze chauffeur naar huis voeren. Het was goed geweest.

Roger dankte in de bus z ijn medewerkers voor deze pikfi jne organisatie.. .en wij. . .wijdanken voorzitter Roger,

99

Jef Herman (reporter van dienst).

D

• t Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

STAF BOGAERTS•

In 1986, nu 10 jaar geleden, overfeed onze vriend Staf Bogaerts. U it " Ons Heetn " , hettijdschrift van het Verbond voor Heemkunde, jaargang 41, nr 4 ontlenen wij het hierna-volgend in memoriamMet Staf Bogaerts, die op 3 juni 1986 in het St , fozefziekenhuis te Kapellen overleed,is e e n markante en echte volksfiguur heengegaan. op 22 november 1903 werd h i j teKapellen a ls Corneel August Bogaerts geboren, maar iedereen noemde hem "de Skit- " . Buiten z i j n beroepsleven ontpopte h i j

zich als een v e e lz i jd ig en zeer k reatiefman, w a n t h i j h a d een mooie s tem e neen vaardige pen. T a l loos z ijn d e mo-menten dat h i j , a ls kerkzanger, z i jn me-demensen bij huwelijken en begrafenissenvan op het doksaal w i s t t e ontroeren.Bovendien leidde hij vele jaren met suk-ses h e t Ste.-Ceciliakoor. Bu i t e n z a n gwas zi jn g ro te hobby het schri jven. Hij

zal vooral bekend blijven als auteur v ansappige verhalen over " hoe het v roegerwas ". D a t was de t i jd van voor e n nade eerste wereldoorlog, toen in Kapellennog heel wat typische volks1 iguren woon-den. In die figuren deed Sk it' Bogaerts o paanschouwelijke wijze he t " dorp u i t deoude prentkaarten " voor jong e n oudherleven. Reeds i n de jaren 5 0 schreefhij geregeld i n he t regionaal weekblad" De Polder " , me t de naamtekening "Cor " of " Cor Van den Hoek ", a l d u sverwijzend naar de plaats en l igg ing vanzijn geboortehuis. Sta f Bogaer ts h a dook belangs telling v o o r "Polderheem",het t i jds c h r i f t v a n d e " Heemkundige

Kring v a n d e Antwerpse Polder " Verschillende keren z ond h i j bijdragen i n v o o rpublicatie, uiteraard verhalen over het verleden van Kapellen.

Staf Bogaerts

Toen in Kapellen de " Culturele Kr ing Hoghescote " werd opgericht, niet de heemkundiggerichte uitgave " ' t Bru ggeske " , werd h ij een vaste medewerker van die vereniging enhaar tijdschrift. H i j verzorgde e r de public relations, onderhield contacten me t deperswereld en was vooral bedrijv ig als auteur, o.a. over de geschiedenis van de St.-Sebastiaansgihle.

De jongste jaren kreeg hij last niet zi jn o g e n . L e z e n e n s c h r i j v e n w e r d s t e e ds m o e i l ij k e r t ot

het uiteindelijk geheel onmogelijk w e r d . D a t v i e l h e m z w a a r , h o e w el o v er h em e en s t il l e

gelatenheid en een niet moed gedragen berusting was gekomen, niet betrekking tot debeperking die de ziekte hem oplegde.Zijn laatste levensjaren bracht hij door in huize "Zonnewende". Op 17 juni 1986 werd hijna dezieledienst in de parochiale St.-.1acobuskerk op het erepark van de begraafplaats teKapellen begraven. H i j ruste in vrede.

't Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

J. Gerits.

100

101

Dankbare her inner ing aan

DE HEERCORNEEL AUGUST B O G A ER TSgeboren t e Kapellen op 22 november 1903en a ldaar over leden in het S int Jozet z iekenhuisop 3 juni 1986.W eduwnaar van MevrouwGERARDINA P I C A V E TLid van d e Kr is t ene B ond van gepens ioneerden;Oud B ur eaulid v. d. G em. Cult urele Raad Kapellen;Oud-Zanger en Leider van het St . Cec il iak oor ;Oudst rijder en Kr ijgsgevangene v an d e O or log1940 - 1945;O nderscheiden met het Z ilveren S int Rombout skoorvan he t Aar t sbisdom Mechelen e n hetGouden E r ek r uis Dioc es ane O r d e v an V er diens t evan het Bisdom Ant werpen;Voorzien van het Sacrament der z iekenzalv ing.

...En luis t er nu, hoe al le dingen z ingen,en a l le z ingend i n elk aar vervliet ,de mensen en de dingen,de v reugde, het kwaad en het verdr iet ,lijk duiz end s c h o o n akkoordenvan een en ' t zelf de l ied !0 z a l i g uur , waar op de z iel, ger i jptvan zangen, z onder beeld o f woordenGods w i l begr i jpt ! ( F . T immermans)

'k Heb van de nacht in d' hel gezetenAl de duvelen waren aan 't etenLucifer zat in den hoekMet een gaatje in zijn broek't Was geen groot, ' t was geen klein't Kon toch maar een gaatje zijn.

Hanske van MechelenDat schelmke, dat diefkeDat drinkt alle dagen zijn buikske zo volGelijk 'n suikeren bol.

Hedde niet gezienN' avez-vous pas vuMijn klein hondje is perdugaan lopen dans la rueMet zijn staartje aan zijn ku.

danken U v an har t e vomi d e

vele bl i jk en v an deelnem ing,bet oond bi j he t over lijdenvan d e dier bar e over ledene.

Bidprentje van Corneel August Bogaerts

Emiel e n Lena SANCT O RUM - BOGAERTS,Hilde BOGAERTS, z i j n k inder en;

Gie e n Hedwige BEDEER SANCT O RUM,Christ ine SANCT O RUM e n A lber t CEYSSENS,Joris en M onique VAN LI ESHO UT - PEETERS,Annemieke VAN LI ESHO UT , z i j n k leink inder en;Ann,Merel,Sam,Laurens, z i j n acht erk leink inderem

Zijn Z ust er , B roer , Schoonzust ers, S c hoonbr oer ,Neven en Nicht en;

De E . Z ust ers e n het personeel v an h e t Rus t huis"Z onnewende" ;

De f am il ies BOGAERTS en PI CAVET ;

C. HAAST , begraf enissen K apel len 6 6 4 20 62Drukkerij V an den Bogaerd Put t e-Kap. (?) 664 22 13

Wij zi jn e ve n in onze archieven gaan kijken en wij vonden her gepast, als herinnering aan

Staf Bogaerts, een korte reeks kinderliedjes op te nemen welke door hem verzameld werd engepubliceerd in de Culturele Kalender van december 1976.

Jan mijne man is a l ti jd z i e kIn de week maar 's zondags niet's Zondags gaat hij pintjes drinken's Maandags ligt hi j d a a r t e s t i n k en

En dan valt hij van den trapMet 'n nagel in zijn gat.

Ik ging naar den bakkerIk kocht daar een broodIk kreeg er twee kaartjesEen blauw en een roodWelk van die kaartjes zult gij kiezenDat blauw of dat rood ?

Ons Lieve Vrouwke is zo schoonIn den hemel, in den hemelOns Lieve Vrouwke is zo schoonces IsIn den hemel op haar troon

' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Hoe laat is 't ?Zeven ure.Wie zegt dat ?De meid.Waar is ze ?In de keuken.Wat doet ze ?Ze breit.Witte kousen, witte kousenVoor de kleine porseleineVoor de kleine Marie.

En wij r i jd en naar Sint Job

Op ten ezel, op 'n ezelEn we ri jd e n n aa r S in t Job

Op 'n ezel zonder kop.

Ikke en den dikkeGingen samen koren pikken't Koren was niet ri jpIkke en den dikkeKropen samen in een mollepijp

Vogeltje gij zijt gevangenIn uw kotje zult gij hangenGij blijft hier, gij b le t hierLieve vogel, gij blijft hier.

't Bru ggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

Ballons dans l'airSans bouger, sans rireSur un pied, sur l'autre piedDans une main, dans l'autre mainPar devant, par derrièrePar devant, par derrièreEn haut, en basEn haut, en basSaluer, tour-re-nez.

Keerske in de lanteireIs meneer pastoor niet thuis ?'k Zou hem zo geire sprekenVanavond in zijn huisZe zeggen dat ik ne voddeman benZe zeggen dat ik ne speleman ben.Keerske in de lanteireIs meneer pastoor niet thuis ?

Mulder, mulder, gij moet malenOf den duvel komt U halen

Poqf, P ij ;

Schiet de mulder zijne kop maar af.

Feepke,.feepke BorgerhoutIn den winter is het koudIn de zomer is het warmKillen w' eens weddenVoor nen darmWitten w'eens weddenVoor een zwaatDat mijn feepke4 f en gaat.

Wat doede gijlie zo laat op straat ?Kilemandee, dee, (leeWij zijn de meisjes van 't kasteelKilemandee, dee, (lee.Rosse kater, springt in 't waterRosse kat, springt in ' t nat.

102

Industriele activiteiten in Putte tijdens de 19de eeuwDeel 1

Na het v e r d wi jn e n v a n d e p o l d er d o r pe n A u st r uw e el , O or de re n en W il ma rs do nk en na het

opspuiten van de vroegere polders van Zandvliet en Berendrecht werd een reusachtigepetro-chemische industrie opgebouwd in de aldaar vrijgekomen ruimte. Verplaatsen wij onseven terug naar de 19de eeuw. In 1852 bracht de schnjver Damien Steeckx een bezoek aanonze streek. In zi jn w e r k : B e s c hr i j v i ng d er p r ov i nc i e A nt we rp en 9 lezen wij:

" Aen den overkant van den steenweg naer Bergen op Zoom ligt het vlek Eerdbrandt, enhooger op, digt bij de nederlandsche grenzen Putten, waer wij echter niet heen zullen gaen,omdat ik er U niets bijzonders weet van te zeggen. Wij keeren liever mixer naer Antwerpenterug en volgen den steenweg. Hier hebben wij Cappellen. Wij zijn nu nog 2,5 mijlen vande hoofdplaets der provincie, en 1,5 m i j l ten noorden van Eeckeren. Zi j h e e f t 2 5 0 5inwooners e n eene oppervlakte v an 1193 hectaren. Z i j bez it steenbakkerijen, eenebrouwerij, e n m en m ae kt er veel biezen matten, welke de inwoners te Antwerpen gaen

verkoopen. Onder de voortbrengselen van den landbouw kan ik hier den tabak noemen ".

Blijkbaar is onze bezoeker Steeckx wel in Putte geweest want de steenbakkerijen en debiezen matten waren typische activiteiten van dit grensgehucht. Op basis van de koninklijkebesluiten van 31 januar i 1824, 19 november 1849 en 17 januari 1863 voor de regeling vande gevaarlijke en h inde r li jk e b e d r i j v e n z i j n w i j g a a n g r a s du i n e n in de p r o vi n c ia l e a r ch i ev e n

in de Kon. Elisabethlei te Antwerpen en het Rijksarchief in de Door Verstraetenplaats teAntwerpen. I n dit nummer van " ' t Bru ggeske " brengen wij U een eerste overzicht vanenkele steenbakkerijen welk e i n Pu t t e werkgelegenheid bezorgden a a n t ientallenmensen. Vooraleer wi j d e z e P u t s e f a m i l i eb e d r i j ve n in h et d a gl i ch t p la at se n geven wij voor

onze lezers een kleine toelichting hoe destijds de verwerking van k lei tot baksteen verliep.Deze verwerking verliep in 5 fasen:1. het steken van de klei.2. de voorbereiding van de klei.3. het vormen van de steen.4. het drogen van de vormelingen.5. het bakken van de gedroogde steen.

HET DELVEN VAN DE KLEI.

De kleilagen in de Kempen hebben een dikte van enkele centimeters tot 8 ei 9 meter, zeldenmeer (in Putte bedroeg deze dikte ongeveer 70 centimeter). Ze bevinden zich onder 0,5 à 4nieter dekzanden. D e kleilagen z ijn lensvormig en sterk gevarieerd van samenstelling.Wanneer het een tijdelijke steenbakkerij betrof werd een kleiplaat gezocht, dicht genoeg bijhet op te richten gebouw. Betrof het een meer permanente steenbakkerij, dan diende ergezocht naar een omvangrijker kleireservaat. Vermoedelijk was d i t zeker het geval,wanneer men dacht aan de bouw van een vaste oven.

Eerst werd de zandlaag v e r wi jd e r d ( t i f z e t t e n ) . H e t k l e i s t e ke n g e b e ur d e m et e en k l e is p a de

(bats). Deze had een lang smal blad, met korte steel niet een lange kruk. Terwijl men dekruk niet beide handen vasthield, kon men de spade met een druk van de knie midden op dekruk in de klei drijven. Zo werden schijven gestoken van 30 a 40 cm lang, 10 ei 12 cm breeden een paar cm dik Het kleisteken gebeurde vanaf oktober.

103 ' t Bru ggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Waar in de winter onder vriesweer werd doorgewerkt, gebruikte men een hak (afpellen).De afgestoken klei werd niet een kruiwagen Op hopen gegooid om te over-winteren, te latenblussen (met water overgieten), korten o f rotten. De k lei niet de spade door elkaar mengenheette bressen.

HET VOORBEREIDEN VAN DE KLEI.

In het voorjaar werden de kleibulten terug afgestoken, en werd er water toe-gevoegd engekneed (niet de handen) o f getrapt (met de voeten) o f geslagen (met een stok) tot de k leivoldoende plastisch (nails) was om bewerkt te worden. Men kneedde zoveel k lei als men inéén dag kon verwerken.

HET VORMEN VAN DE STEEN.

De steenmaker gooide de gepaste hoeveelheid k lei in de vooraf bezande vorm op devormtafel. De overtollige klei streek hij met een plaan (houten mes) los.

HET DROGEN.

Jonge arbeiders (bengels) namen de vormen en brachten deze naar de droog-plaats.Putte noemde men deze droogplaatsen l o g i a n D a a r werd niet een korte slag de vormgeledigd. Ofivel werd de vloer bezand en dan werd de onbezande kant van de vormeling opde vloer geschud. Anders werd de bezande kant geschud en de steen met zand bestrooid. Naenkele uren werd de steen gerecht. Deze eerste droogplaats kon zowel een verhoogd pleintjezijn als de droogloods. Enkele dagen later waren de groene stenen voldoende droog omnaar de droogloodsen te voeren, waar ze graalsgewike werden gestapeld (gammen). Hetdrogen duurde, afhankelijk van het weer, ongeveer een maaniL

HET BAKKEN.

Na een vloer van oude stenen gelegd te hebben werden de stenen gestapeld met uitsparingvan brandgangen waar in d e brands tof gestapeld werd. O ok werden rookopenin genvoorzien. Na het stapelen werd de klamp langs de buitenzijde bepleisterd niet klei. Men hadklampen van 6 ni. i n het vierkant en een hoogte van ea. 2,5 ni. De veldovens werdengestookt met hout, later met steenkool, die doorheen de hele hoop verspreid werd. Met houtduurde het bakken circa. 15 dagen, met steenkool circa. 45 uur.

Bij de vaste steenbakkerij werd een vierkant gebouw opgetrokken, waarin de stenen werdengestouwd zoals in een vehloven. Bij de vroegste ovens was er geen dak.De meeste ovens waren klampovens. Waar er in ons artikel sprake is van een permanenteoven bedoelen wi j e e n H o f f m an n o v e n. D ez e was c i rk e lv o rm i g niet de schouw in het

midden. Door een vernuftig systeem van rookkanalen, toegangspoorten en klokken ginghet vuur de oven rond, z o d a t a a n d e e n e z i j de g e b ak k e n s te en w er d u i tg e kr u id en de g roene

ingekruid, terwijl elders in de oven de steen verder droogde, bakte of afkoelde.

Naar het einde van de vorige eeuw begon de arbeid op de steen fabriek rond 12 jam-. De wetvan 1889 verbood immers industriearbeid onder de 12 jaar. Een ander probleem vormdende lange werkdagen. In de zomer werd er 12.30 uur en in de winter 8 uur per dag gewerktin de tachtiger jaren. I n 1886 verdienden volwassen arbeiders 600 ei 700 BF, aankomendejongens 500 BF, kinderen 200 BF per jaar. Rekening houdend niet de vele gepresteerdearbeidsuren komen we zo tot een dagloon van 1,50 BF tot 1,75 BF.

"t Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4. 104

De opkomst van de steenbakkerijen in Putte is te danken aan de heer Br ialmont welkevanaf 1859 begon met de aanleg van de versterkingen rondom de stad Antwerpen. Dezereusachtige werken noodzaakten d e aanvoer v an enorme hoeveelheden bakstenen.Vermelden wij nog terloops dat de Putse bakstenen heel wat kleiner van formaat waren dande de gewone Kempische of Boomse bakstenen.

STEENBAKKERIJ BEECKMAN DE WESTMEERBEECK

Mevrouw weduwe Beeckman de Westmeerbeeck, grondeigenares woonde te Brussel. Zi j l i e thaar zaken in onze streek behartigen door de heer Mertens advocaat te Antwerpen. Alsvolmachtdrager schreef deze jur is t op 29 december 1853 een br ief naar de BestendigeDeputatie van de Provincie Antwerpen met het verzoek om dr ie steenovens te mogenoprichten op haar perceel nr 297, ter plaatse genaamd " de 5 ringen " , gelegen te Putteaan de Oude Galgenstraat

De ovens welke mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck wilde oprichten waren zeker niet deeerste dergelijke vestigingen te Putte. Reeds in de 18de eeuw werden op verschillendeplaatsen veldoyens gebou'vtL Gezien de bouw van deze ovens toen niet onderworpen wasaan enige vergunning is het niet zo eenvoudig om deze ovens nu nog te localiseren.

Keren wi j n u t e ru g naar onze mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck. Om zeker niet

beschuldigd te worden dat deze oven enige hinder zou kunnen veroorzaken voor de burenvermeldde de advocaat in z ijn schrijven dat zi jn o p d r a c h t g e e f s t e r n a a s t h e t v o o r n o e m de

perceel 297 ook eigenares was van de percelen 296, 298, 299, 300, 263, 356, 355, 354, 351,364, 353, 352 alsmede van de dreef welke voornoemde percelen met de baan Antwerpen-Bergen O p Zoom verbond (en n u nog steeds verbindt). H aa r eigendommen warenonbewoond en bestonden uit weilanden, akkers en dennebossen.

De jaarlijkse productie werd geraamd op 3.000.000 bakstenen, doch d i t aantal werdafhankelijk gesteld van de omstandigheden. Wat met deze r omstandigheden ' bedoeld werdis nergens terug te vinden. Misschien was onze mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck toenreeds op de hoogte van de plannen van het ministerie om enkele jaren later grootsebouwwerken te laten uitvoeren in het Antwerpse en wilde z ij hiervan ook een graantjemeepikken.

Voor het bakken van de stenen werd werd alleen hout voorzien wat uiteraard logisch wasgezien z ij z elf over grote bossen beschikte. D e aanvoer van steenkolen u i t het verreWallonië zou voor haar een overbodige financiële last uitmaken. Vergeten wi j i n d e r d a a dniet dat de eerste steenkolen in Limburg pas in 1901 boven gehaald werden.

Burgemeester Hoegaerts Johannes Petrus van Kapellen liet de aanvraag van mevrouwBeeckman de Westmeerbeeck aanplakken op de voorziene plaatsen en dit tijdens de periodevan 8 januari 1854 tot 9 februari 1854. Voor de inwoners welke niet konden lezen werd deaanvraag ook afgeroepen na de missen op de zondagen 8 en 15 januari 1854.

Alleen landbouwer De Meyer uit de Oude Galgenstraat had enige interesse betoond en demoeite genomen om op het gemeentehuis de plannen te komen inkijken. H i j had echtergeen enkel bezwaar tegen de bouw van de steenovens. O p 9 .f e b r u a r i 1 8 5 4 s t e l d e d eburgemeester zi jn p r o c e s -v e r b a a l c o mm o de en i nc om mo de op en op deze lf de dag gqf het

schepencollege een positief advies terzake.

105 B r u g g e s k e jg 28 - december 1996 nummer 4.

'7\

Bruggeske Jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

Situatieplan te Putte-Ertbrand zoals het door landmeter 1-I . G . V e r h o e v e n w e r d u i t g e t e k e n d i n

verband met de uitbating van een steenbakkerij voor mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck

106

Dit advies werd doorgestuurd naar de Arrondissementscommissaris welke op zijn beurt eenonderzoek diende uit te voeren.

Reeds op 17 .f e b r u a r i 1 8 5 4 s t u ur d e d ez e a mb t en a ar zijn v er sl ag zonder enige beme rk ingen

door naar de Bestendige Deputatie en d i t college besliste op dezelfde dag nog dat deaanvraag van Mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck goedgekeurd went Indien echter dewerking van de ovens in de toekomst enige hinder zou hebben voor de oogst op deomliggende velden dan kon het gemeentebestuur onmiddellijk de nodige maatregelentreffen om de ovens te laten stilleggen. In voorkomend geval zouden de ovens slechts terugin gebruik mogen gesteld worden na het binnenhalen van de oogst.

U ziet dat de administratie tijdens de vorige eeuw zeer snel kon werken. Misschien wist onzemevrouw Beeckman de Westmeerbeeck echter wel enige achterpoortjes om de zaak tebespoedigen.

In elk geval de ovens werden in werk ing gestekt Wanneer deze buiten dienst werdengesteld is niet terug te vinden. Wel weten wij, doch daar komen wij later op terug, ( lat deovens van mevrouw Beeckman de Westtneerbeeck later in gebruik werden genomen doorPetrus Jimmies Philips. Onrechtstreeks kunnen wij uit diverse teksten afleiden dat de ovenswel enige jaren zouden stil gelegen hebben.

STEENBAKKERIJ PHILIPS.

107

Afbeelding van de actuele plaats waar de steenbakkerij vanmevrouw Beeckman de Westmeerbeeck gelegen was.

In 1850 woonde de familie Philips in de Ertbrandstraat nr 13. De stamvader, Philips PetrusJoannes, geboren te Hoevenen op 21 maart 1791 oefende er het beroep uit van maalder.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Moeder was overleden en vader werkte op de hoeve samen met zijn kinderen:

- Philips Jacoba, geboren te Stabroek op 5 ju li 1819. Z i j overleed te Kapellen te Kapellenop 2 augustus 1901.- Philips Maria Cornelia, geboren te Stabroek op 19 juli 1822 en overleden te Kapellen op 9mei 1894.- Philips Mar ia Francisca, geboren te Stabroek op 19 ju l i 1823. Deze was waarschijnlijkniet i n Kapellen b li jv e n w o n e n w a n t z i j w as n ie t m ee r i n g es c h re v en in de l atere

bevolkingsboeken.- Philips Charles, geboren te S'tabroek op 13 oktober 1824. Charles zou overlijden teKapellen op 29 januari 1904.- Philips Ludovicus, geboren te Stabroek op 10 juni 1829. Als kandidaat notaris verhuisdehij op 1 oktober 1871 terug naar Stabroek- Philips Catharina, geboren te Stabroek op 6 september 1833 en overleden te Kapellen op4 juli 1892.- Philips Petrus Franciscus, geboren te Stabroek op 10 januari 1835. Deze zoon zou op 24mei 1904 o v e r li jd e n t e K a p e l le n .

In de bevolkingsboeken van 1865 vinden wij Philips Charles en Philips Petrus nog steedsterug als madder. Hieruit kunnen wi j a fl e i d e n d a t d e s t e e n b a k k e ri j o p d a t o g e n bl i k n og

niet in zijn bezit was. Ook de dochters zijn hun ganse leven op de hoeve blijven wonen. Hetadres van de hoeve was nu Ertbrand-straat nummer 14. I n de boeken van de bevolkingvoor de periode .1 8 8 0 t o t 1 8 9 0 v i n de n wi j P h il i ps C ha r le s t er ug als s t e en b ak k e rs m ee s t er .

Om een ongekende reden wordt Petrus Philips vermeld als 'zonder beroep . D e hoeve hadnu nummer 18 als huisnummer.

Op 10 september 1873 schreef Charles Philips, in naam van a l de kinderen Philips, z ijwaren i n onverdeeldheid, een b r ie f aan de Bestendige Deputatie van d e Prov inc ieAntwerpen met het verzoek om een bestaande steenbakkerij, welke vroeger eigendom wasvan Mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck, gelegen op het perceel nummer A 297 C, teverplaaten.

Gezien de broers officieel op dat ogenblik nog altijd als beroep maalder hadden opgegevenkunnen wi j v e r on d e rs t e l le n dat het s te en ba kk en slechts als een 2de beroep uitgeoefend

werd

De heer Charles Philips vroeg de toelating om de bestaande steenbakkerij met 2 ovens met" logieen " te verplaatsen naar z ijn eigceel nr A 356 b. Als reden gal' hij op dat hi j h e tperceel A 297 C slechts in huur had tot 1 november 1873, waarna hij verplicht was om allegebouwen af te breken.

Uit de aanvraag kunnen wi j o o k d e g r o o t t e v a n d e o v e ns a fl e i de n w an t C h ar l es P h il i ps

schreef dal hij per jaar ongeveer "12 a 15 honderd duizend "stuks steen produceerde en debrandstoffen daarvoor nodig waren steenkool en hout. Aan de voor- en achterkant van deovens werden 3 logieen gebouwd, resp. met 9, 2 en 6 droogrekken voor het bereiden en hetdrogen van de stenen.

Zoals de wet het voorschreef werd de aanvraag van de familie Philips afgekondigd op 2zondagen, namelijk op 14 en 21 september 1873. Daarenboven werd deze/de aanvraag ooknog gedurende 15 dagen aangeplakt op de daarvoor voorziene plaatsen.

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4. 1 0 8

O . ,

109

•9 •• —

f . . e ;

2 f o o

•, / _ a-7 7

_

//,71./-

Het plan van de heer Verhoeven met vermelding van de percelen 297 c en 356 b.

Burgemeester Leopold Vouwe stelde op 29 september 1873 vast dat tegen de plaatsing vande steenovens op het perceel A 356 b, ter plaatse gekend onder de naam " de 5 ringen " ,geen enkel verzet werd aangetekend.

Het schepencollege van Kapellen keurde op 18 oktober 1873 de aanvraag goed en ook dearrondissementscommissaris sloot zich hieraan bij aan op 5 november 1873.Met al deze goedkeuringen op zak kon de famine Philips beginnen aan de verhuis van deovens. Om geen problemen te hebben met de grondeigenaar van het door hem gehuurdeperceel zal h i j waarschijnlijk niet gewacht hebben op de offic iële goedkeuring van dearrondissementscommissaris.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4,

Wij hebben dan de boeken van de bevolking voor de periode 1890-1900 geraadpleegd.

Hieruit kunnen wij afleiden dat de steenbakkerij in 1890 niet meer in bedri jf w a s . P h i l i p sCharles was nu " rentenier " en zi jn b r o e r P e t r u s " z o n d e r b e r o e p 1 1. D e k i n d er e n P h i li p s

woonden nog altijd in de hoeve welke nu gelegen was in de Ertbrandstraat nr 24.

Om nu de ligging van de deze steenbakkerij goed te situeren bekijken we nog even terugnaar het kadasterplan, afgedrukt op de vorige bladzijde.

Aktuele foto van de plaats waar vroeger de steenoven van de heer Philips stond.De oven werd van de rechterkant van de weg overgebracht naar de linkerkant.

Voornoemde plaatsen kunnen we nu nog steeds terug vinden. H e t volstaat om de zandwegnaast het huis in de Ertbrandstraat nr 20 in te ri jd e n . N a 1 6 8 m e t e r z i e t U r e c h t s v a n d e

weg een weide welke lager gelegen is. De k leilaag is volledig " uitgeleend " zodat hetterrein ongeveer 70 cm onder het niveau van de weg is komen te liggen.

Hier stonden de originele ovens. Na het bekomen van de goedkeuring werden deze ietsverder achteruit verplaatst aan de overzijde van de zandweg. De weg, op verschillendeplaatsen verhard met restanten van stukken baksteen, werd gebruikt om de afgewerktestenen af te voeren naar de grote baan van Antwerpen naar Bergen op Zoom.

In de volgende afleveringen van " ' t Bru ggeske " behandelen we nog enkele anderebekende steenbakkerijen, een poedetfabriek en de molen, zodat onze kinderen zich ook eenbeeld zouden kunnen vormen van de industriële activiteiten welke in Putte gevestigd waren.

Bronnen:1. Gemeentearchieven Kapellen.2. Provinciale archieven Antwerpen.3. Domien Sleecloc " Beschrijving der provincie Antwerpen ".4. Guido Landuyt: " Steennijverheid in de Noorderkempen ". Ons Heem, 1986 nr 5.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Roger Balbaert.

110

0)V2E 1/00YkOMDERS CERtfil KENNEN.

Wat is een stamreeits ?

Wat is een stamboom?

(2e cleel en slot)

Indien we ons willen beperken tot het opmaken van een staat, laat ons zeggen eendeel van de kwartierstaat, die uitsluitend onze naam behandelt, beperken we ons totonze ouders, de ouders van van vader, de grootouders langs vaders kant en zoverder. Het is vanzelfsprekend dat we hier veel vlugger gedwongen stil zullen vallenen het lijdt geen twijfel dat we weldra zullen besluiten tot het vervolledigen van destamreeks en zullen overgaan to t een volledige kwartierstaat, zoals hierbovenomschreven. Het is wel een interessante start omdat het aannemelijk is dat de eigenfamilienaam aanvankelijk de meeste aandacht geniet.

De eigenlijke stamboom of genealogie wordt heel wat minder opgemaakt. Het betreftin feite het omgekeerde van de besproken kwartierstaten. Het is meestal gebruikelijkwanneer kan vertrokken worden van een bekend personage uit vroegere tijden.Voorbeeld: men heeft als familienaam Rubens en men meent te weten o f heeftgoede en gewettigde hoop dat de alom bekende schilder een voorouderMen gaat dus achterstevoren te werk en zoekt de kinderen o p van Peter Paul. Menzoekt verder met wie die kinderen huwden en welke nazaten deze op hun beurtkregen.En zo daalt men verder a f tot de huidige tijd. Het zal u niet ontgaan dat in eenvruchtbare familie dit geheel aardig kan uitwaaieren en een levenswerk betekenen.In het geval Rubens zal dit echter meevallen ( hoe u het beziet, misschien dus niet)want anderen waren u ongetwijfeld reeds voor, nogal wiedes.Heet u echter Claes en hebt u goede hoop om via een zekere Willy to t bij Ernest tekomen dan wacht er u baanbrekend werk. Aan de slag.

De nummering geschiedt in dit geval anders en wel als volgt. De stamvader krijgt hetromeinse cijfer I. Hij heeft bij voorbeeld 3 kinderen. Die worden in volgorde vanouderdom geplaatst en krijgen als nummers 11.1, 11.2, e n 1 1 . 3 .De volgende generatie wordt genummerd in functie van de vorige en wel als volgt:111.1, 111.2 en 111.3 enz.Dit heeft het nadeel dat niet duidelijk blijkt van wie bijvoorbeeld 111.3 de zoon o fdochter is. O m d i t t e v oo rk om en kan nog een letter worden bijgeplaatst. Dus 111.1*A,

111.2.A, 111.1.B, 111.23, III.3.B enz.111.1.A en I11.2.A zijn dan de kinderen van 11.1,111.1.B, I11.2.B en III.3.B zijn de kinderen van 11.2.

Waar vinden wij w at ?

De akten van geboorte, huwelijk en overlijden berusten bij de Burgerlijke Stand vande gemeenten. Omwille van de privacy echter geven deze diensten geen inzagebetreffende data die minder dan 100 jaar oud zijn. De wet van 31 maart 1987, artikel45.§.1 over de akten van de Burgerlijke Stand maakt het u mogelijk om tochgegevens op te vragen, uitsluitend indien het om uw rechtstreekse voorouders gaat.

111 Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4

Er kan echter - meestal zal dit ook zo zijn - 260 Fr. gevraagd worden voor een copievan een akte.Voor oudere akten - ouder dan honderd jaar - zal men geen problemen ondervinden,en zal meestal slechts de prijs van de fotocopie gevraagd worden.

Indien moeilijkheden worden ondervonden kan men de schriftelijke toelating vragenvan d e voorzitter van d e Rechtbank va n eerste aanleg va n h e t betrokkenarrondissement. De gemeente waar u wil zoeken kan bijkomend nog eisen dat u detoelating bekomt van he t College van Burgemeester en Schepenen. Hou ookrekening met een aanzienlijke, zelfs fameuze wachttijd alvorens die toelatingen ubereiken.

Interessant k a n ook een uittreksel u i t de bevolkinsregisters zijn. Deze registerswerden echter pas rond 1850 ingevoerd, a l naargelang de gemeente. Hierin leestmen d e samenstell ing v a n e e n g e z i n o p e e n bepaa ld ti jdstip . D e z ebevolkingsregisters worden inderdaad opgemaakt aan de hand van een volkstelling.Vaak kan men er gegevens over een huwelijk, een overlijden o f een verhuis interugvinden. Dit is niet te verwaarlozen.

Oudere akten:

Wanneer we ons door het eerste deel van ons onderzoek hebben geworsteld,komen we zonder meer in aanraking met oudere akten, en waar we het tot nu toeniet zo echt gemakkelijk vonden, z u l l e n w e s n e l e r v a r e n d a t w e n u v o or a n d er e k oe k

komen te staan... Van zodra men oudere akten zoekt (100 jaar geleden opgemaaktof vroeger) zou het zoekwerk op zich in feite eenvoudiger moeten verlopen, omdataldus de privacy niet meer wordt geschonden, zo wordt verondersteld. In ieder gevalzal men op de gemeentebesturen slechts de prijs vragen van een fotocopie (10 of 20fr. per stuk) en geen zegels meer kleven.

Republikeinse kalender:

Vanaf juli/september 1795 werden in ons land, onder Frans bewind , de registersvan de Burgerlijke Stand ingevoerd, o p zichzelf en prachtige inovatie. Voordienmoesten wij het stellen met parochieregisters, opgesteld door de pastoors o f hunmeid (wat e r g e r is), vaak i n h e t Latijn, e n vooral me t een minimum aanbijzonderheden. Later komen we hierop terug.

Tot 1813 echter werden de akten plots met veel hoogst interessante gegevensgestoffeerd, evenwel in het Frans. De republikeinse kalender bezorgt ons evenwelkopzorgen: voor de maanden spreekt men van nivôse, germinal (niet Ekeren!),thermidor, frimaire enz. Voor de jaren begon men hoogst bescheiden met het jaar 1en ging men zo verder. Men moet over een degelijke omzettingstabel beschikken omdeze terminologie te "vertalen" in onze begrippen. Zulke tabel kan men op demeeste burelen en archieven raadplegen. Hem aanschaffen en bewaren is natuurlijkeen ietsje praktischer.

Voorbeeld 4 (zie biz 113): 28 floreal jaar 1, zijnde 17 mei 1803. Op 27 floreal wordtte Ingelmunster geboren: Nathalie Soetens, dochter van Jacques François, scieur,en van Barbe Sophie Wildemeersch. Vervolgens opsoming van de getuigen.

Btuggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4. 112

, r- __,--z

el- 1,--/-g-7'e---

., ? - , / 7/ c•._ z '• • ,W/,- /7/ •ze,?-7, / ,-/eT:-/Y' ' — / ( - - - - - - - - - - - - - - '

/ ) (7 - , , • / 2 ) / ; - - - - - - -Vill ir7tee,)

7- - - c _ „72- ' " /: -,( - l;(Z /

e 7 / .a,/-7 6/7/, / /: ,,,W,--7

_Z - - - ) 7

, ,/a2-7- .

, )

, . . . . , , ,

---7 • Z I ; ( 7.c /) r e y-f- - -A r t- 1; -/- .-. _ • 7 ,-71- e'' tze /

- 7_ ,. /

4/ / ' /7 v e _ e .I.

, 6- V . / ' t , / / . . / ) ,,,_

9- 4, ,-. I /7,17,,/ 7z-zzee 77,77//7;7 77e v'-'7,7-,-/t--77-.7 9't717,-/- -_,IcC- lL 1-/C_/•/ 7r 72-, zt.- cf.tt)tit__2_ th•-r :-e)'''

/ 1 //; 9 e cr..,7 (te,g- Afete e 7, 7t/,e • t lie 77777- ty_t_ relte -' H

atttl7t-47,- -c:- - e / t/

7 7 ) 7- ( - -) ,• - /

zit zit. /, / J/ ) ); l '9ʻL'i rl e '1•f '

•/(hQ--- e l , / / . 1 1/' L c L 4 - -f e - 1Z, 7 7 ( 11 11 7re / .; :: / ' r ze t .1/ /e , w " - -- - 5, -z 7, ' - c 'e tr /( ?e ;-z /7 7 7-( 47;/ -/ /- 1-

/ -(7•1c 4c, 1 -,/, d7 JC7Z-1/Z7-1-ë,'I /--( l a2i/ ( r/e,(7//7ʻt-) ,./(,!/,--zy 17-) e ( Z 7 z •-)

('' ( oLK/iLizeze e____ r- //,t/, A •1 (--(2W "---;;)

• I t7,/,•,,,-e i r- - ( / //e f t/ , 7 e- / /e4 le )

( ; ; T e e T ) e477 1/ e- -- l e " - /- OWL ) , . ., .- et et i '- - - -,,, , z1 -9- e'er Z.— 1(1/(z/ze_ e //_/I /-,Z:- e(f-'-- _/ r/ e•

• ( W I , - k- ' Z Z L - -)

A-1/- (I Ile pd./;(1-r0'. Tr- /

) 7 7 )

e / ( /- ' r 4 a Z7 -/ t /

(/ )/ )/ (l l z z a , • I , - / ( ? / 7 / 7 7 7 / '- - 1

c Z

113

Voorbeeld 4.

2 ,fr l i e ) ' ) • ) G )K"le/etelc•-z-e ' ( / ( ( t e -1/(Tft , / ef/( . /

Y.--:

az ( .,( 1 ./e z-)- e zi z,, yz 6/44..g t /1; el )et (r,l'e i

a Z Z - :2/ c i / Z ( c/Z 7',/ Itr- /I-el / 0'74 c-

f c -,/ / (0 e' /e•;,f;)/e-

C 2 z /

Na 1813 blijven sommige gemeenten een tijdlang de akten in het Frans opmaken(dit varieert van gemeente tot gemeente).

Voorbeeld 5 ( zie biz 114)16.01.1809 te Herentals. Jean Baptiste Moorkens 37 jaar en Arnold Moorkens, diehet overlijden op 14 januari van hun vader Henri Moorkens aangeven, geboren teHerentals op 14 april 1752, er wonend, landbouwer, zoon van Michel en van MarieCatherine Van Turnhout , weduwnaar van Anne Marie Geens, van Marie CatherineVan Dingenen e n echtgenoot van Jeanne Verhelst. Wi j stellen vast da t a l levoornamen "verfranst" zi jn . Dezel fde personen z a l u l a te r ontmoeten i nhuwelijksakten e n overlijdensakten, maar meer dan waarschijnlijk met Vlaamsevoornamen.

Voorbeeld 6: uit een huwelijksakte uit de Franse periode ( zie blz 115)26 vendémiaire jaar 12 te Wilrijk (19.10.1803), huwelijk tussen Pierre Joseph DeRidder, 34 jaar, geboren te Hoboken, zoon van Anré De Ridder (feux = overleden ofwijlen) en Catherine Sruyts, landbouwster, wonende te Wilrijk en Anne MarieSnoeckx, 25 jaar, geboren te Wilrijk op 20.08.1778, dochter van Pierre JosephSnoeckx en Marie De Ridder. Vervolgens getuigen en handtekeningen.

't Bru ggeske Ig 28 - december 1996 - nummer 4.

, 9/?Al gt

/ cs:cAL)e tkk 't)

I tO \('Leʻ

1

1

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Voorbeeld 5.

i(efi / /// • c):Crt.,// J.4)1)42)

/ / /

( / 4 ( ( t e c) / / , -(/

▪ e 7 / 1

,,7* ////e// c4//

(.) 41-1 f- 5 c

1 6 ) » /. .//e . 1/ /'1• /• ;t 4 11: ), " tt:' " 3- 7/ ///

/

/ / e • e p/ 7-) /

( / 1 . . ,,,„4 , )

/ i t . i j a y / C I C e l e e i - 7 / e L I / r fi I' I t , f /, ( ,

e 45 re rte t /e h/eri 7 -C okil

/ o ' - • ' . / / 4 ) / c/c l e / / /e n l e t

•) i

/. / ( l e / 1

77 7 / 17 7 : 1 ( 9/1 . (/)r ///1,S,' , -)i,/ // /,/ / 3 ,-, , I Z '-1' / iIC-4)". /I (..-' • 14

t

/e41( ri / I ,C -/ -e/ / fi c/It .,3/ 0/, / de, 7.--, , p .7 ,:11 I 4 e I: 7 / / 0' Z.P > , , --,t_ •C , 1 / , (.. /0 •e (

4.

e rii / / 1-1 Pt rit 4, f_.--•1( diz' ! 4-, et ..,,)1-',.//,--lece,-/e (,),),, j//,',- (le,/ , ,

/

e , / 4„../ _Ce- / / / 1 c ,/ e P-1; /41 z47.

/7) / )

t)

e _111 1\ 001_ \o, e

fac ee /0 Z e e„if:1/ -1 /// ? //

i v 7 4 ʻ

ʻ - - ' e; ) r,/li 4/I a /1 e ' L, , , Y /e, ,i

/ / • : , ,

7 7 7e /i / * _-) , : 771 3 c c , ,/ / /( // r) e ,,, e)e / (/70 17 -C 1P7 /4 12/7//--

. 0 0 0 .17

' t27/7//o.// (' &? 11(// g/t) I n',//1:c*,Q ‹ o c,--I 2e

dp//e/ / / / / /e. ' ( e /4 2 / / . 1 , „ I J ;„ „ ,) , •) ,

. , /t - J c i ( )P ; / / 4 7 / e C-1 , 7 / 4 (7 / / / i) 1 / 7 / / / ; ) / /- 4/

(--/L-s'--

(/> e /Y f//'' 7-" - ? 0 , , ( - 2 /; , , , /2 , ), . /1 76 / // / / e

I / 16 2 / C i , i i ?,4 , / - , / f e 1 ( - . ), / „ 1 / -, 77 / , .7 t_ / ,-/ . /.7 - 7, 47

/7)_ /

/1 0 / , , 1 ( ct / r P it 7 ( / /e c e, ,i cyIi? e cl

_t

/'/// (/f /

s. / r z ( /z/

-/ / ' kC / e - • J a k l j ' ! .

i . •

1, ) 44:, /2; ,7 c'')c e ri' Zz_P

e ) / / / r e P z

114

•

7-/-

er-7-7. c z ,

! •.• a d/ 1

/etp

. • , _._•;c-__J;- ••••,,,:-:,----- • •, L2 -- -, 4-- -7 :: :-,L-

D4,7--, r .: f—, ., -C, • - -, ---,,) •

•• ,

2 7 e . . , r , e . . " r e )/zi.i0Zre,)0 ' fad—/

/-

am2-P-.) te,„27„,'

-;_ezzzL

'Y

0

• r ) , 2/,

_ )a_ .t..;4•4-i-

•

/„,-;;;;r_ _ 1 4 1/z i r

/-(9,5L

•

,g)

_ 4272 -1 7-z -- / tee-L•;•72--e--Z--

/ t e Z - 0 / C . 7 7 Z J e , ; ,

4 7-Z

•a •i l zS z y

TI ,,-,

c -- e-e•

2 ,3(/ 2c,cc4)9(--i 2a. /2712-al

1157 2 C : C

7-ez.

., ' : - . . - •. . :

4

e 4 - 7 7 7 , 1 , - e _ W - - o L e t 9 1 Z e D 1 , -

a-- d 1 c -1- ./- . / ' 2 - e - 0 a d - -- -/-7 2 1- - -; 0- - *1

,...(24,vy__Rfro-1/. - e - r etz - - -•- c ) . , _ —,= z _

j.-.. .-

,Lof-e_-___- 0---eze,,,r_e•71-c.--) , el:/- - C_,•C2r_.-4'-e2e7te.ae57-,

- 11-( / szrwe--,2--",g,-,.„1J-42-1 '''' -ea,,,--):-,7-?-i-e.2•75-7-2---#1_,:c-r.•7 1-ft_3'

•: ,./ -c t _ I L ) .e7; Z _ _ -. z 4 e hr e _ 1 0 - -

l c, 1 4 - c - . /

e- - / - -1 z z - l e / -e - i < _ . • ) 2 ., ,- -

• - • - • • - • ,_

-- —7 -— - •

el4teT77 e 0777'2'77,41

r izz

/2•.7.i'

"'"'t".z*, ' • • •• • • • -

•

. ••

42-1' ,

0-,a/LZ,a cl•q/k/2/z-ef ,

Enkele opmerkingen: Bij het opzoeken van familienamen verdient het aanbevelingmet e e n welbepaald klassement rekening t e houden evenals m e t e e nverscheidenheid der schrijfwijze van de namen. Voorbeeld: zoek Ysackers onder deY o f onder de IJ, maar hou e r rekening mee dat de naam ook Eysackers kangeschreven zijn.Een ander voorbeeld: in sommige klappers rangschikt men Van Langenhove onderde V, in andere onder de L, met de "van" tussen haakjes. Ga dus steeds op tweeplaatsen zoeken.

Voornamen: in Nederland (waar u meer dan waarschijnlijk bij uw opzoekingen weleens zal terechtkomen) is het gebruikelijk dat als tweede voornaam de naam van devader wordt vermeld.Voorbeeld: Johanna Willemsdr Stakenborg. Johanna is dus de dochter van Willem.Carolus Adriaanszn Kabboord. Kareltje is de zoon van Adriaan. Wel gemakkelijk.

Pe te r en me te r : Het is steeds de gewoonte geweest (geen absolute regel) datvoor het eerste kind peter werd d e grootvader langs vaderszijde en meter degrootmoeder van moederszijde. Bi j een volgende geboorte waren de rollen danmeestal andersom. Vaak echter was e r reeds iemand van de vier grootoudersoverleden. Dan kwamen oom en tante aan de beurt. Soms kan deze wetenschaphelpen om een gezinscreconstructie te maken.

De parochieregisters: Wij hebben reeds gezien dat de eigenlijke akten van deBurgerlijke Stand een aanvang nemen in juli/augustus 1795. In de periode diedaaraan voorafgaat moeten we het echter stellen met de parochieregisters. Niet dater met de Franse overheersing een einde kwam aan die parochieregisters. Neen, depastoors bleven ijverig voortdoen, doch hun registers kregen plots veel minderaandacht om begrijpelijke redenen.

Door het Concilie van Trente in 1563 verplichtte de toenmalige paus zijn pastoors tothet houden va n registers e n h e t optekenen va n geboorten, huwelijken e noverlijdens. Tussen het einde van d e 16e eeuw en 1795 wordt u dus bi j u wopzoekingen geconfronteerd met deze totaal andere vorm.

Soms zijn deze akten in het Nederlands, meestal echter in het Latijn. Een geringaantal latijnse termen kunnen reeds heel wat helpen bij het ontcijferen. Erger is hetgesteld me t h e t oude geschrift, d a t j e i n d e loop d e r eeuwen sti laan z i e t"moderniseren", ma a r d a t ve le , zon ie t a l l e beginners voo r onoverkomelijkehinderpalen za l stellen. H i e r za l al leszins deskundige hu lp moeten wordeningeroepen.

Op te merken valt dat bij doopakten hier inderdaad de datum van de doop wordtvermeld, de geboorte had geen belang blijkbaar. (baptisatus = gedoopt, flatus =geboren). Bij huwelijken zijn er vaak twee vermeldingen: één voor de zogenaamdeondertrouw e n é é n v a n h e t eigenli jke huwelijk. (sponsalia = ondertrouw,matrimonium = huwelijk)Bij overlijden kan het gaan over het overlijden zelf o f over het begraven. (ob i t =overleden, sepultus begraven).Opgelet: wanneer u als datum ontmoet: 26. Xbris. 1776 betekent dit 26 december.Inderdaad :7bris is september (letterlijk de zevende maand), 8bris is oktober en nietaugustus, 9bris is november en niet september, Xbris is dus december.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 116

Voorbeeld 7: Een akte van ondertrouw, eerst de letterlijke tekst zoals u hem zalaantreffen, daarna dezelfde latijnse tekst, doch uitgetikt (dus ditmaal goed leesbaar,maar zoals u hem helaas niet zal aantreffen), en dit alles betekent:"Ondertrouw aangegaan door Walterus De Schutter ex ts Graven wezel en JoannaJoanna Catharina D e Bruyn ex Ekeren voor parochie priester en getuigen Luca DieIten Adrian° Debruyn,"

117

Voorbeeld 7: Sponsalia contraxerunt Walterus De Schutter ex s' gravenwesel, etJoanna Catharina De Bruyn e x Eeckeren coram parochor et testibus Luca DieItet Adrian() Debruyn.

Voorbeeld 8: Een doopakte, eerst de letterlijke tekst, daarna dezelfde latijnse tekstdoch uitgetikt, en dit betekent:" Gedoopt is Adrianus wettige zoon van Petri De Bruyn (vaak gebruikt men eengenitief en slaat dit dus op de voornaam Petrus) en Barbara Mampay echtgenoten,getuigen Adrianus Wlickmans en Petronella De Bruyn."

- d o t L e ; t : LIC,

C-

CN7Ç: " P r ( I-ZA- • -

1 1 , - . 1• e

O r r 1- a . -- - 7a & t C5C)

- 1

9ru_4P_,6,5 r s ;,

Voorbeeld 8: 22 feb. Baptizatus est Adrianus filius legitimus Petri De Bruynet Barbara Mampay coniugum Suscept Adrianus Wijchmans et PetronellaDe Bruyn.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Zoals u ziet valt er uit deze akten heel wat minder te leren. De eerste akte maakt hetons mogelijk om verder te gaan zoeken in is Gravenwezel en in Ekeren, (geboortevan de twee betrokkenen zelf en eventueel van de ouders). De tweede akte brengtzulks zelfs niet. Het is wel vanzelfsprekend om de getuigen te noteren, zelfs al lijktdit op het eerste gezicht geen grote hulp.

Voorbeeld 9: Een akte van begraven, eerst de letterlijke tekst, daarna de dezelfdelatijnse tekst, doch uitgetikt, en dit betekent:" Zes oktober (het jaartal moet vermoedelijk enkele bladzijden vroeger gezochtwarden) begraven is Adrianus De Bruyn ex Rumst gehuwd met Dymhna Collemansex Ekeren overleden op de derde dezer om middernacht. P.H. De Vos pastoor."

fi r t A.e i ; i e

1 1 ; 12 a f '. -/-1 7 ) ,. * • •

•404--/e/1(- -2C 7-1-,

(7.0,1141 P A L A Z - / 2 0 A e ,(} l t e / ? f r ' x • 7 /4s,, ? 7 ? 3,i -, ,' , 0

/ 4 , , 4 6 , . f / A / 1 4 , f , / t i t/ t

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Voorbeeld 9: Sepultus est Adrianus De Bruyn ex Rumstmaritus Dimphna Collemans ex Eeckeren mortuus tertiahujus media nocte

P H De Vos pastor

Op te merken valt dat de maand en het jaar hoger moeten worden gezocht. Het wasnamelijk de gewoonte om het jaartal slechts eenmaal te vermelden, alsmede demaand.Maak er alvast een goede gewoonte van om op een afzonderlijk blad o f op derugzijde van de gecopieerde akte de naam van de parochie o f gemeente én dedatum volledig te schrijven. Inderdaad: als u meer dan één opzoeking tegelijk hebtgedaan, weet u vaak als u thuis komt niet meer in welk boek (dus welke parochie ofgemeente) u alles hebt gevonden. Ook staat op uw akte zoals reeds gezegd demaand of het jaar niet, en zonder notities te nemen kan u terug!

Uit dit alles blijkt dat het met deze summiere gegevens heel wat moeilijker zal zijnom verder te geraken. Aldra zal men vast zitten en het verdient aanbeveling om hethierbij te laten, liever dan zijn wensen voor werkelijkheid te nemen en te gokken, inhet gedacht van " het zou wel eens die of die kunnen zijn!".

Een hulpmiddel is om ook de akten op te zoeken van familieleden van wie u wenstop te zoeken. U kan bij voorbeeld de geboorteakten opzoeken van broers enzusters van u w voorouder. O p sommige akten, h e t gaat dan over hetzelfdeouderpaar, staat inderdaad toch wat méér op dan op een andere.

Indien dit alles niet helpt, wat moet u in zulk geval doen? Overschakelen op anderebronnen.., a l s d aa r z ij n: n ot ar ië le akten (kopen, verkopen, renten, octrooien),

schepenregisters ( i n Brabant h e e t zu l ks goedenregisters e n i n L imburggichtregisters), testamenten e n erfenissen, vonnisboeken, poorterboeken,militielijsten, grafschriften, broederschappen, gilden (onder andere schuttersgilden).

118

U zal hierin zeker geen antwoord vinden op al uw vragen, maar niettemin kunnen zijeen aanvullende hulp betekenen. Zeker bi j erfenissen en testamenten kan desamenstelling van een gans gezin blijken.

Enkele nutt ige adressen...

In tal van steden vind u een rijksarchief (gewestelijk), waar u parochieregisters kanraadplegen in boeken en/of microfilm. U treft er zowel de klappers aan als fotocopiesvan de oude akten. Soms (doch dit is geen algemene regel) treft u er ook gegevensuit de oudere Burgerlijke Stand.

Vooreerst is er het algemeen rijksarchief, Ruisbroekstraat, 2-6, tel: 02 - 513.76.80.Alle gegevens van onze provincies zijn er ondergebracht.

Verder zijn er in de provincies:- Antwerpen, Door Verstraeteplaats, 5, tel: 03 - 236.73.00, doch het merendeel derarchieven werd overgebracht naar Beveren, en u zal te Antwerpen niet zo heel veelmeer vinden.- Beveren, Kruibekesteenweg, 39, tel: 03 - 775.38.39.- Brugge, Academiestraat, 14-18, tel: 050 - 33.72 88- Gent, Geeraard de Duivelstraat, 1, tel: 09 - 225.13.38. Ook van Gent is reeds eenaanzienlijk deel archief overgebracht naar Beveren.- Hasselt, Bampslaan, 4, tel: 011 - 22.17.66.- Kortrijk, G. Gezellestraat, tel: 056 - 21.32.68.- Ronse, Biezenstraat, 2, tel: 055 - 21.19. 83.- Aarlen, Parc des Expositions, tel: 063 - 22.06.13.- Bergen, place du Parc, 23, tel: 065 - 35.45.06.- Doornik, place Paul Emile Janson, 3, tel: 069 - 22.53.76.- Hoei, rue Vankeerberghen, 20, tel: 086 - 21.53.95.- Luik, rue du Chéra, 79, tel: 041 - 52.03.93.- Namen, rue d'Arquet, 45, tel: 081 - 22.34.98.- Saint-Hubert, place de l' A b b a y e , 1 2 , t e l : 0 6 1 - 6 1 . 1 4 .5 5 .

- Eupen, Kaperberg, 2, tel: 087 - 55.37.81.

De kans is niet gering dat u o v e r de grens zult moeten wippen. Enkele nuttigeadressen in het Zuiden van Nederland:- Etten-Leur, Markt 1, tel: 01608 - 24000.- Zevenbergen, Prins Hendrikstraat, 4, tel: 01680 - 27930.- Eindhoven, Stadhuisplein, 1, tel: 040 - 387908.- Oosterhout, Torenplein, 10, tel: 01620 - 89896.- Oisterwijk, De Lind, 44, tel: 04242 - 91343.Dit betreft streekarchieven. E r zi jn mogelijk o o k enkele gemeentearchieveninteressant gezien hun ligging kort over de grens, met name:- Bergen op Zoom, Blokstallen, 2, tel: 01640 - 41930.- Breda, Stadserf, 2, Tel: 076 - 242401.- 's Hertogenbosch, Bloemenkamp, 50, tel: 073 - 155337.- Roosendaal, Markt, 35, tel: 01650 - 55111.- Tilburg, Kazernehof, 75, tel: 013 - 429070.

119 ' t Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4.

Tenslotte weze het nuttig te wijzen op het bestaan van de Vlaamse Vereniging voorFamiliekunde (afgekort V.V.F), waarvan de medewerkers niet liever vragen dan umet raad en daad bij te staan. Deze vereniging heeft twee lokaties, namelijk:

Van Heybeeckstraat, 3, te Merksem, tel: 646.99.88.Openingsuren woensdag van 12 tot 19 uur,

donderdag van 10 tot 18 uur,zaterdag van 13 tot 18 uur.

enDr. L. Coolensstraat, 6, te Oostende, tel: 059 - 70.53.57.

Openingsuren woensdag van 14 tot 18 uur,vrijdag van 20 tot 23 uur,

zaterdag van 14 tot 18 uur,zondag van 11 tot 13 uur en na afspraak.

Lidgeld kost u 1000,-fr. per jaar, te storten op rekeningnummer 414 -1171221 - 79van genoemde vereniging te Merksern. Om de twee maand wordt u als l id hettijdschrift "Vlaamse stam" toegezonden dat uiterst verzorgd is en een schat aaninformatie bevat.

Bovendien kan u in de genoemde centra terecht waar u een verzameling vindt vancirca 500.000 bidprentjes; circa 250.000 doodsbrieven; circa 1500 kwartierstaten;familiegeschiedenissen; handschriften; familietijdschriften; buitenlandse tijdschriften;een bibliotheek rijkelijk voorzien van vakliteratuur; kiezerslijsten; parochieregisters,al dan niet voorzien van de akten zelf, soms met met een ganse gezinsreconstructie,meestal uisluitend klappers doch zeer nuttig voor uw opzoekingen; heraldischegegevens; microfilmen met gegevens uit de Burgerlijke Stand doch evenwel beperktin jaartal; een genealogisch informatiesysteem op computer en nog zoveel meer.

Ter kennismaking kan u er zelfs een namiddag doorbrengen voor de prijs van 100,-fr. en u laten voorlichten of zelfs allerlei opzoekingen aanvangen.

Wenst u over dit alles meer rechtstreekse en persoonlijke info, neem gerust kontaktop met met schrijver dezes, die graag bereid is u alle mogelijke hulp te verschaffen.

Jack Vanunaissen - Dorsvlegellaan, 2 - 2950 Putte-Kapellen, Tel: 60531.38.Lid V.V.F. nr 8828 - Bestuurslid " Heenakring Hoghescote".

't Bruggeske decem ber 1996 - nummer 4. 1 2 0

- lit/00fr'#4 -In " 't Bmggeske " van februari 1996 hebben wij uiteengezet hoe wij de organisatie en deuitbouw van een " informatie- en documentatiecentrum ", kortweg INDOKA, zagen voor onzegemeente Kapellen

In samenspraak met onze vrienden van de heemkring Hobonia van Hoogboom werdensindsdien reeds verschillende contacten genomen met diverse personen en instellingen

Maar ook onze leden kunnen nu reeds helpen bij de uitbreiding van onze verzamelingarchieven, documenten, folders en krantenknipsels.

Ter informatie geven wij U hierna de voorlopige structuur van ons klassement:

1] A.A.K. (Actiegroep aanhechting Kapellen). 21 A.C.V. (Algemeen Christelijk Vakverbond).3] A.C.W. (Algemeen Christelijk Werkersverbond). 4] Agaley (Anders Gaan Leven), 5] Albe(Woonproject mentaal gehandicapten). 61 Amuco (Amusement en Concert), 7 ] Bal van deBurgemeester. 81 Basiseducatie. 9] Bond Grote en Jonge Gezinnen. 101 Brandweer. 11] Chiro(jongens en meisjes, Kapellen, Putte, Zilverenhoek, Hoogboom). 12] Colosseum (Jeugdclub).13] C.S.V. 14] Cultuurraad. 15] C. V.P. 16] Cynopolis (hondenschool). 17] Davidsfonds(Kapellen, Putte en Kapellenbos). 18 ] D e Broederband, toneetkring. 19 ] D e Kardinaal(aquariumvissenvereniging), 2 0 ] D e Kolibr ie (vogelkundige k r ing) . 211 Der de Jeugd(seniorenvereniging). 22 ] D e Vr ije Schutters, 23 ] D e Walnoot (Vlaams informatie- enadviescentrum). 24 ] D e Wielewaal (vogelvereniging). 25 ] D ik a (Diaclub Kapellen). 26 ]Dorpsdag. 27] Douanen + Onstpanningscentmm personeel van financiën). 28] Elereskring, 29]Elf juli viering (+ Kapelse zangavonden en Vlaanderen 2002). 30] Fanfares (Verbroedering,Werkersvreugd, de X_XXIV, Ste-Cecilia, De Lustige Lepelanders). 311 F,V.V. (FederatieVlaamse Vrouwen), 321Gebeurtenissen. 33] Geuzen. 34] Gezinsraad. 35] Grensfeesten. 36]Groencomitè. 3 7 ] G uido Gezellegenootschap. 38 ] Gemeente: beleid, eigendommen enpersoneel: totstandkoming van de gemeentegrenzen, algemeen,burgemeester, schepenen engemeenteraadsleden, gemeentesecretaris en gemeenteontvanger, veldwachter, politiecommis-saris en politieagenten, gemeentewapen en gemeentezegel, politiereglementen, gemeente-begroting en rekeningen, belastingen, octrooien en bareelrechten, schrijfwijze van onzegemeente e n bestuurstaal, volksraadplegingen, aantal inwoners v a n d e gemeentegemeenteraadsverkiezingen, vroegere gemeentehuizen, administratief centrum Antwerpse-steenweg, gemeentehuis Beukenhof, Chr. Pallemansstraat, olitiecentrum, Chr. Pallemansstraat,bibliotheek, Antwerpsesteenweg, feestzaal, Hoevensebaan, sporthal, Chr. Pallemansstraat,zwembad, Chr. Pallemansstraat, De Oude Pastorij, Dorpsstraat, gebouw Chr. Pallemansstraathuisnummer 64, gebouw Chr. Pallemansstraat huisnummer 74, pastorij Oude Kerkstraat,gemeenteschool Putte, gemeenteschool Hoogboom, ex politiecentrum Antwerpsesteenweg, exbibliotheek Hoevensebaan, gebouw Dorpsstraat huisnummer 90, gemeentepark, containerpark,begraafplaats, Heidestraat. 3 9 ] Gemeentebeleid. 4 0 ] Grenspalen. 4 1 ] Haezeldonck(wijkcomité). 42] Handelsbeurs. 43] Hobonia (heemkundige kring). 44] Hoghescote (culturelekring). 45] Hoogboom. 46] H,S.T.. 47 ] Huisartsenkring Antwerpen Noord. 48 ] Huis -vuilverwerking. 49] Huizen en kastelen in Kapellen. 501 Ic Dien Toneetkring. 51] Jan Mat,toneelkring. 52] Jeugdcentmm en Jeugddienst. 53] Jeugdraa. 54] Jovolka. 55] Jubilea. 56]Kapelse Fotokring. 57] Kapelse Modelzwevers. 58] Kapelse Scherpschutters. 59] Kappa(kunstplatform). 60 ] K.A.J . en V.K.A.J . 61 ] K.A.V. (Centrum, Putte, Zilverenhoek enHoogboom),. 621 Kazerne. 63] K.B.G. (Centrum, Kapelsestraat, Putte, Hoogboom),. 64]Kerkhoven. 65] Kermis. 66] Kind en Gezin. 67] K.K.K. (Kynologische Kring Kapellen). 68]

121 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Kompas (reisclub), 691 Kreatief (jeugdatelier). 70] Kunstenaars. 711 K.V.G. (KatholiekeVereniging voor Gehandicapten),. 721 K.W.B. (Centrum, Putte, Zilveren hoek en Hoogboom).73] Landelijke Gilde. 741 Liberale Bond Genpensioneerden. 75] Liefdadigheidsacties. 761Lievenskapel. 77] Lode Bauwens, toneelkring. 78] Medister, 79] Milieu. 80] Moed en Geduld(Vereniging Duitse Herderhonden). 81] Natuurbehoud Kapellenbos. 82] Nieuw Kapels Toneel,toneelkring,. 831 NU 95 (VZW bevordering van de schilderkunst). 84] 0.C.M,W. + C.0.0.85] Onthaalgezinnen,, 8 6 ] Ontwikkelingssamenwerking. 8 7 ] Oor log en bevrijding. 8 8 ]Openbaar vervoer. 8 9 ] Openbare gebouwen. 9 0 ] Openbare werken. 9 1 ] O p e nMonumentendag. 92] Parochie St.-Jacobus Centrum, 0.L,Vrouw van Vrede Kapelsestraat,StDionysius Putte, St.-Jozef Hoogboom, Onbevlekte Ontvangenis van Maria Zilverenhoek,O.L. Vrouw van Fatima Essenhout. 931 Patobka (sport- en speelpleinen voor de jeugd). 94]Personen van Kapellen,. 95] Ph. Speth (Home). 961 Pirouette (balletgroep). 97] Postzegelclub.98] Prive gebouwen. 99] Putte. 100] Raad derde leeftijd. 101] Raad van het dorp. 102]Rijkswacht. 103] Robert Van Riel (V.Z.W.).. 104] Rode Kruis,. 105] Scholen van Kapellen,Putte, Zilverenhoek en Hoogboom,. 1061 Scouts (Centrum en Zilverenhoek). 107] St.-Ambrosiusgilde. 108] St.-Jozef Nieuwe Wijk (kapel). 109] St.-Jozef Ziekenhuis. 1101 St.-Kristoffel Gilde, 111] St. -Sebastiaansgilden van Kapellen en Zilverenhoek 112] SocialeWoningbouw. 113] Socialistische Solidariteit. 114] S.P. en B.S.P. 115] Spaarkas ZonderZorgen. 1 1 6 ] Speelpleinen,. 1 1 7 1 Sp o r t , sportv ier ingen, at let iek , aulopedr ijden,autoralleyrijden, autorodeocross, bad- minton, basebal, basketbal, biljart, duiken, duivensport,gevechtssporten, golf, handbal, handboogschieten, jumping, kando fitness, karabijnschieten,mountain b ik e, paardenkoers, p o lo , schaken, tafeltennis, tennis , tr iathlon, turnen,valschermspringen, vissen, voetbal, vogelpik, volleybal, wandelen, wielrennen, worstelen,zeilen, zwemmen, 118. Sportivarts, 119] Sportplus. 120] Sportraad. 121] Sterrenhuis. 122]Tentoonstellingen. 123] Toneel (Streektheater, Nieuw Kapels Toneel, K.W.B. Putte, Jan Mat,Jongeren Theater Productief ( ITT .) , Leerlingen Broederschool,. 124] Vacantiegenoegens.125] Velt (Vereniging Ecologisch Leef- en Teetwijze). 126] Verkeersveiligheid. 127] VierNotelaars (Tehuis mentaal gehandicapten). 128] Vivace (Vocaal Ensemble). 129] V.V.Z.(Verbond Vlaamse Ziekenfondsen). 130] V.L.D. 131] Vreugd in Deugd, toneelkring,. 132]

+ V.A.B. 133] V.U. 134] Ware Jacob. 135] Welvaart. 136] W.O.W. 137] Ziekenzorg,.138] Zonnewende. 1391 Zorgen voor Morgen, toneelkring.

Wij beseffen dat voornoemd klassement zeker nog niet volledig is. Wij zouden onze lezersdankbaar z i jn indien w i j informatie e n documentatie zouden ontvangen betreffendevoornoemde onderwerpen en zeker ook in verband met zaken welke nog niet opgenomen zijnin ons klassement.

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Roger Balbaert

122

De molen van Kapellen centrumDeze molen werd door Jan Baptist Spruyt opgericht aan de Hoevensebaan volgenseen plan dat gedagtekend was op 17 maart 1801. Het kunstwerk was een gesloten'standerd' of is t a n d a ar d -m o l e n ' , v aa k ook s t aa k mo l en g en oe md .

E P fi e l eeL ---- L e A13.8.1

lefsi5 F. 1 ,,, w -k , n . ;; • - *

C,a

De standaardmolen ontleent zijn naam aan de zogenaamde standaard (of staak)waarrond het ganse molenhuis of-kast door middel van de staart kan rondgekruidworden om het in de goede windrichting te plaatsen. In tegenstelling met wat menzou aannemen rust de vertikale standaard niet op de kruisplaten - dit zijn de tweekruiselings over elkaar liggende zware balken - maar wordt ze opgehouden door vierpaar schuine schoren die men steekbanden noemt. Deze steekbanden rusten op dekruisplaten boven de stenen blokken of teerlingen.

Bij de gesloten standaardmolen is de voet van de molen ommuurd en afgedekt zodatdaarmee een kleine bergruimte ontstaat. De gegevens over de eerste molenaarsblijven vrij summier. Wij weten alleen dat in 1801 de molen werd opgericht door JanBaptist Spruyt. De familie Spruyt woonde in de wijk 'Den Hoorn', t.t.z. vooraan in deHeidestraat, nu Chr. Pallemansstraat, aan de rechterkant in het huis gelegen aan deeerste uitsprong.

1 2 3 ' t Bruggeske jg 28 - dec ember1996 - nummer 4.

Het zonderlinge was dat 'Den Hoorn' waar maalder Spruyt verbleef toen deeluitmaakte van de gemeente Hoevenen, terwijl de molen, welke veel dichter bi jHoevenen gelegen was, onder Kapellen viel.

In 1834 werd Cornelius Spruyt de nieuwe eigenaar. Waarschijnlijk was de molenovergegaan van vader op zoon, doch hierover hebben wij nog geen zekerheid. Welweten wij dat de molen tijdens de periode 1801 to t 1820 uitgebaat werd door defamilie Spruyt, om nadien, van 1820 tot 1838, in exploitatie genomen te worden doorCornelis Franck. Vanaf 1838 krijgen wij een beter zicht op de zaak. Op 27 november1838 werd d e molen eigendom van Hermans Adrianus. Deze molenaar werdgeboren te Meerle op 17 december 1788. Hij trad voor de eerste maal in het huwelijkmet Janssens Joanna Maria, geboren te Kalmthout en dochter van een landbouwerin De Oude Gracht in Hoogboom.

De familie Hermans-Janssens werd ingeschreven op Hoevensebaan n r 22. He thuwelijk, da t o p 2 5 oktober 1837 beOndigd werd door he t overlijden van d eechtgenote, werd gezegend met 1 dochter, ni Hermans Anna Cornelia, geboren teEkeren in De Oude Gracht op 24 (of 25) juli 1819.

Hermans Adrianus trad in 1838 voor de 2de maal in het huwelijk met MannekensMaria Elisabeth, geboren te Ekeren op 6 april 1812. Dit huwelijk werd gezegend met9 kinderen, namelijk:* Hermans Henricus, geboren te Kapellen op 20 augustus 1839. Deze verhuisde op21 juni 1870 naar Antwerpen om er het beroep van maalder uit te oefenen.* Hermans Maria Theresia, geboren te Kapellen op 25 oktober 1840.* Hermans Cornelius, geboren te Kapellen op 1 februari 1842. Deze oefende laterhet beroep van maalder uit. Hij bleef ongehuwd en hij overleed te Kapellen op 17 juli1917 in het St-Jozefsgesticht ten gevolge van een ongeval.* Hermans Jan Egidius, geboren te Kapellen op 13 juni 1844 en aldaar, betrek-kelijk jong, overleden op 2 oktober 1857.* Hermans Angelina, geboren te Kapellen op 9 mei 1846. Zij huwde met MontfortTheo en verhuisde op 26 juni 1869 naar Roosendaal.* Hermans Jacoba Paulina, geboren te Kapellen op 15 mei 1848. Zij verhuisde op 23mei 1870 naar Brussel om er aan de kost te komen als meid.* Hermans Frans, geboren te Kapellen op 7 juni 1850. Hij was op 30 januari 1877gehuwd met Bastiaenssens Rosa en oefende eveneens het beroep van maalder uit,*Hermans Regina, geboren te Kapellen op 19 augustus 1852, e n kort na haarhuwelijk met Verschueren Constant,timmerman, overleden op 28 april 1881.* Hermans Jan Petrus, geboren te Kapellen op 25 oktober 1855. Deze zoon trad inhet huwelijk met Verzwijvelen Maria en hij oefende eveneens het beroep uit vanmaalder. Hermans Adrianus overleed te Kapellen op 4 augustus 1878 en zijn echt-genote, eveneens te Kapellen, op 24 juli 1885. Na het overlijden van vader HermansAdrianus werd het molenbedrijf verder uitgebaat door de jongste zoon Jan Petrus.Bij he t afstervan van zijn moeder verkreeg hi j d e molen door erfenis i n vol leeigendom. Jan Petrus Hermans huwde op 24 november 1880 met VerzwijvelenTheresia, geboren t e Kapellen o p 1 2 november 1857. N a amper 5 j a a rhuwelijksleven overleed de echtgenote te Kapellen op 10 februari 1885. Jan PetrusHermans was weduwnaar op 30-jarige leeftijd. Ui t het huwelijk waren 2 kinderengesproten:* Hermans Joannes Petrus, geboren te Kapellen op 28 oktober 1881, doch noggeen 2 jaar oud, aldaar overleden op 25 augustus 1883.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 124

* Hermans Joanna Theresia, geboren te Kapellen op 4 mei 1883. Zij huwde later op1 mei 1907 met Louis Janssens , schoolmeester, en verhuisde naar Merksem.Zeven maanden na het overlijden van zijn echtgenote trad Hermans Jan Petrusopnieuw in het huwelijk met Mertens Maria Catharina, geboren te Kapellen op 17 juli1855.

Hermans Jan Petrus oefende het beroep u i t van natiebaas aan de haven vanAntwerpen. H e t molenbedrijf werd geleid door zi jn ongehuwde broer HermansCornelius. Het tweede huwelijk van Hermans Jan Petrus werd gezegend met 7kinderen:* Hermans Cornelius, geboren te Kapellen op 21 juni 1886, en op 13 maart 1906verhuisd naar Antwerpen, Van Maerlantstraat, 13.* Hermans Paulina Jacoba, geboren te Kapellen op 26 juni 1887.* Hermans Joannes Franciscus, geboren te Kapellen op 28 mei 1888. Deze volgdede voetsporen van zijn vader en hij verhuisde op 19 augustus 1907 naar Antwerpen,Ankerrui, 12, om zijn brood te verdienen bij de natie D e Trouw* Hermans Jacobus, geboren te Kapellen op 5 december 1890.* Hermans Theresia, geboren te Kapellen op 3 september 1893, doch aldaar ookzeer vroeg overleden op 15 september 1893.* Hermans Alfons, geboren te Kapellen o p 24 juni 1895, doch nog geen viermaanden later overleden op 22 oktober 1895.* Hermans Leon, geboren te Kapellen op 3 december 1897.

In 1893 verkocht Hermans Jan Petrus de molen verder aan Frans Hermans. Op datogenblik werkten op de molen niet minder dan 8 molenaarsgasten.

Frans Hermans oefende eveneens h e t beroep va n natiebaas u i t, zoda t h i jwaarschijnlijk te weinig tijd had om zijn beroep van maalder effectief te vervullen. Hijverkoos daarom de molen verder te verhuren aan Jean Baptist Van der Wegen.

Cornelius Hermans verliet op 26 maart 1895 de Kapelse molen om zijn beroepverder uit te oefenen op de Nieuwmoersesteenweg te Kalmthout bij molenaar Nelen.

Jan Baptist Van der Wegen was een Nederlander, geboren te Tilburg op 2 0september 1839. Hij was gehuwd met Ribal Elisabeth, geboren te Blaasveld op 17juli 1848. Op 14 mei 1901 werd de huur opgezegd en vertrok het echtpaar Van derWegen-Ribal naar Koningshoolkt. Waarschijnlijk was het werk in Kalmthout nietmeegevallen voor Hermans Cornelius want i n 1901 vonden wi j hem terug a lsmaaldersgast bij Jan Baptist Van der Wegen.

Als eigenaar van de molen wenste Frans Hermans wel dat de exploitatie in orde zouzijn met de bestaande wetging op de hinderlijke bedrijven. Om die reden verstuurdehij op 21 december 1898 een brief naar het college van burgemeester en schepenenvan de gemeente Kapellen met het verzoek om de bestaande windmolen, gelegenop het kadastraal perceel E 154, verder te mogen uitbaten.

Bij afwezigheid van de burgemeester, de heer Eduard Biart, was het schepen G.Bruyninckx welke het onderzoek commode en incommode l iet opstarten. Vanaf 3januari 1899 lagen de plannen van de molen ter inzage op het gemeentehuis enkregen ook alle inwoners van de gemeente Kapellen de gelegenheid om eventueelklacht in te dienen.

125 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Plan van het perceel E 154 waarop de Kapelse windmolen stond.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4. 126

Op 18 januari 1899 werd vastgesteld dat er geen enkele klacht binnen-gekomen waszodat het schepencollege op 9 maart 1899 aan d e Gouverneur vroeg o m d egoedkeuring tot exploitatie te verlenen aan de heer Frans Hermans.

Op 10 maart 1899 stuurde de hoofdingenieur van de technische dienst van hetprovinciebestuur d e ' machtiging van een hinderend gesticht ' door naar d eGouverneur (document n i 12.932). Bi j deze machtiging ga f hij ook een positiefadvies, op voorwaarde dat 1 de molen altoos in goeden staat van onderhoud enreinheid dient behouden te worden 1. D e B e s t e n d i g e D e p u t a t i e v a n d e P r o v i nc i e

Antwerpen gaf dan ook op 14 april 1899 de toelating om de molen verder te blijvenexploiteren gedurende een periode van 30 jaar.

De laatste eigenaar van de molen van Kapellen was weer een Nederlander, ni. VanTilburg Jacobus Marinus. Deze man was geboren te Roosendaal op 25 juni 1873 ente Wouw gehuwd op 2 mei 1901 met Schoonen Jacoba Maria Onmiddellijk na hunhuwelijk kochten zij de molen van Kapellen en verhuisden zij naar de Hoevensebaannummer 53.Het jonge gezin telde 3 kinderen:*Van Tilburg Maria Cornelia, geboren te Kapellen op 13 oktober 1901.*Van Tilburg Joanna Maria, geboren te Kapellen op 17 januari 1903.*Van Tilburg Henricus Adrianus, geboren te Kapellen op 23 september 1906.

Stoenwel, tkaar l ioevenen.

De verkoop en het slopen van de molen werd bespoedigd door 3 oorzaken, namelijk:1. de bouw van verschillende huizen in de omgeving van de molen nam de windvoor een groot deel weg voor de wieken.2. de molen was meer dan 100 jaar oud en vertoonde menig teken van verval.3. door de toename van de bevolking van Kapellen was er een zeer grote vraag naarbouwgrond, waardoor de grondprijzen pijlsnel de hoogte in gingen.

Half november 1907 werd de molen volledig afgebroken en stuk per stuk doornotaris Schram van Kapellen verkocht op 10 december 1907 te 10 uur in hetopenbaar:

127 ' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer zk

1. het molengerief: ijzeren en houten roeden, ijzeren borst, ijzeren askap, wielen enas, windzeilen, steenbald, standen, zijsteen, molenstenen, afstanders, kruisplatenen ander gerief.2. karren, eggen, paardsgetuig en 4 loopvarkens.

De pers schreef dat er veel kijkers doch weinig kopers waren. De biedingen warenaan de lage kant. Zo werd een ijzeren molenroede, fabrikaat Gebroeders Pot,verkocht voor 295 BEF, een houten a s met ijzeren kop voor 155 BEF en d estandaard voor 30 BEE Door de te lage biedingen werd de verkoop van de ijzerenborst, 2 grote kamwielen en de staakijzers zelfs ingehouden. De totale verkoopbracht ongeveer 1.000 BEF op.

Enkele weken later werd in 2 zitdagen, namelijk 9 en 16 januari 1908 in de herbergvan Frans Schoutens op de Hoevensebaan, in het openbaar in 4 loten de grondverkocht waarop de molen gestaan had.

Notaris Ge o rg e s S c h r a m m o c h t o p 1 6 j a n u a r i 1 9 0 8 d e vo lgendeeigendomsoverdrachten laten tekenen:lot 1: burgerswoning met verscheidene plaatsen, stalling en tuin, groot 618,41 m2mits de prijs van 7.200 BEF en 110 verdieren aan de heer Jan Janssens-Thyssen,Hoevensebaan te Kapellen.lot 2: perceel bouwgrond, groot 430,80 m2 m i t s 1 , 7 5 0 B E F e n 8 0 v e r d i e r e n a a n

juffrouw Leonia Hendrickx te Leugenberg Ekeren.lot 3 : perceel bouwgrond, groot 441,38 m2 m i t s 1 . 9 2 5 B E F e n 1 3 0 v e r d i e r e n

aanLouis Mertens, natiebaas te Hoevenen.lot 4: perceel bouwgrond, groot 604,45 m2 m i t s 2 . 4 0 0 B E F e n 1 2 5 v e r d i e r e n a a n

Frans Schoutens-Huyskens, herbergier, Hoevensebaan te Kapellen.

Vol heimwee schreef het weekblad 'Polder en Kempen' op 19 januari 1908: 1 Deloten 2 en 3 waarop de molen stond, zijn aangekocht om bebouwd te worden. Nogeen luttel tijd en zelfs van de molenberg ziet men niet meer een zier

Onmiddellijk na de verkoop van de molen en de gronden verhuisde de familie vanTilburg-Schoonen op 25 januari 1908 terug naar Roosendaal. Hun oude knecht, deheer Bastiaense Petrus Joannes, geboren te Huibergen op 27 april 1840 werdovergebracht naar het St-Michielsgesticht te Essen.Zo verdwenen de molenaars en de molen uit het dorpsbeeld van Kapellen. Vooronze lezers kunnen wij nog vertellen dat de molen stond op de plaats waar later dewinkel kwam van Polleken Joosen•Voor de jeugd vertalen wij deze plaats als de plaats waar nu de winkel van Cabrigelegen is op de Hoevensebaan, 38 - 40.

Bronnen:

1. Holemans en Lemmens: 'Molens der Voorkempen en Groot Antwerpen'.2. Polder en Kempen, weekblad, jaargangen 1907 en 1908.3. Een niet uitgegeven document van wijlen Dr Verzwijvelen i.v.m. de windmolen van Kapellen.4. Piet Veulemans: 'Molenaarsfamilies te Kapellen'.5. Gemeentearchieven Kapellen, Provinciaal Archief Antwerpen en Rijksarchief Antwerpen.

1 Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Roger Balbaert.El

128

VILLA VAN DUCK

In onze vorige uitgave van " ' t Bruggeske " vroegen wij onze lezers om mee te helpenzoeken naar de juiste ligging van voornoemde villa.

Wij dank en d e verschillende leden welk e ons hierv oor gekontakteerd hebben.Uiteindelijk vonden w ij in het weekblad "Polder en Kempen", destijds uitgegeven doorde drukkerij De Bièvre uit Brasschaat dat de betrokken v illa op 31 mei 1923 verkochtwerd door notaris Cols.

Bij de opvolger van voornoemde notar is in de W. Tellins traat, n r 3 , te Antwerpenvonden w ij de betrokken verkoopakte, met de vermelding: Verkoop van een v illa methovenierswoning, remise, s talling, schuur, lus t tuin met v ijver en pr ieel, f r u i t - enmoestuin met serren en broeibakken, boomgaard en labeurland. Oppervlakte 1,5 ha.,opgedeeld in 12 kopen (zie blz 130) .

De verkoper was de N . V. Transportmaatschappij Plouv ier en C o en de vroegereeigenaar was de heer Mabesone, s touwer. Later wer d deze v i l la afgebroken e nvervangen door de huidige v illa Merelhof.

i-r262C p p c H e n . L e s Aunet

NIEUW ZOEKPLAATJE.

Indien U denk t dat U bovenstaande plaats i n onze gemeente k unt herinneren danvragen wij U om contact op te nemen met Roger Balbaert, tel. 664.57.22. Het bestuurvan Hoghescote dankt U bij voorbaat voor uw medewerking.

1 2 9 ' t Btuggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

't Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

Kadasterplan van de v illa Van Dijck en omgeving. De " Bijzondere Wegen de " Veldstraat " vormen nu samen de Frans De Peuterstraat.

130

KRUISWOORDRAADSELDe oplossing van het kruiswoordraadsel nr 3, verschenen in " ' t Bruggeske " van demaand augustus 1996 is als volgt:HORIZONTAAL 1. Hoghescote 2 . Ulaan - Open 3 . Sater - Ls 4 . Sast - Est 5 . TNT -Egards 6 . Eagle 7 . Eland - Epee 8 . 9 . Ster - GI 10 . Re - Veraart

VERTIKAAL 1. Huls tlei 2 . 01 A n Se 3 . Gasstraat 4 . Haat - Ev 5 . Ent - Eed - Re6, Eega 7.Corsage - Ka 8 . Op - Trips 9 . Tel - Dee - Gr 1 0 . Ensis - Eelt.

De opgave was waarschijnlijk aan de gemakkelijke k ant, w an t w i j ontv ingen n ie tminder dan 18 oplossingen. Spijt ig genoeg waren er slechts 16 goede antwoorden. Deklassieke onschuldige hand t r ok deze maa l als winnaar : Mev r ouw Irene Quick ,Spoorstraat, 29, Kapellen. De prijs wordt eerstdaags thuisbezorgd.

HORIZONTAAL.1) Geboorteplaats van Petrus Philips . 2 ) Brengt de k indjes thuis . 3 ) Scheikundigeafkorting van Bromium - veengrond - bijwoord van plaats. 4) Jeneverglas - derde zoonvan aartsvader Jacob. 5 ) Andere naam voor voile. 6) Dierengeluid - boom; lokmiddel.7) ...straat (straat in Kapellen) - dierenverblijfplaats 8) Vrucht van een bepaalde boom- grootvader. 9 ) Engelse k leur 10) Scheikundige afkor ting van t in - gemeente in deprovincie Antwerpen.

VERTIKAAL.1) Oorspronkelijke naam van Hoogboom - scheikundige afkor ting van Gallium. 2 )Zintuig - deel van het wapenschild van Kapellen. 3) Product van de k ip - afkorting vanAmerikaanse graanmaat - fi jngevoelig. 4 ) Middeleeuwse v iool - . . .hof (kasteel i nKapellen). 5 ) Beoordelen. 6 ) Grappenmaker - van het werkwoord z ijn. 7 ) Engelseadelaar - spil. 8) Nummer - muze van het minnedicht. 9) En volgende - k limdier . 10)Straat in Kapellen.

131

OPGAVEN KR U I S WO O RD R A A DS E L

't Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4.

1 ..,;-i''•:.-:'N:,'':1

• • .. • .• /-q:i.i.';',

. ; : •-

.1. '.1'; ';'; . i

'•••••,?.•:,N

-. ..

•:' /.: /... 27 ?:: '., ix„,x.f.; ;.. e.. : - :: i •, :

0:- • - ;;.:•,,-,

>,•,-',.?.?...':,i

i ,,&.;?.:,?:4i i,

•-• X

v. :.?*.r•:•••,It t i y

.I.-7

,-.1

• /. .' ?. :. .-i :

••?-.*i*:-•::,

•311•

rx ',K, i :; ,? , ,F.s •v? ,r ,e„ ., :

,'„).': . y '•., ;.: ; ;E :x

x>: x:,?: •

>-':,;•,:• •

;'' y e

• • ,•••.

'•?>.:•>,' • y-4 , • • • ;

•rs,0

•?••'. - :z ?,,,; : i

4 "•

:,,,,i-,,,'„,..,.,:

Ar.;.r,?•;.,

•;>r./.- ..;?1

:;•.>?:1,...->:

••/•-', .:),. ,?5:

.:::',X,''.;-..':i'?>''',/?,''7•?>?;.i'•,?:;•?',..

•.:1,-.%...x•Z-,..

4

6

-7E

1 71

KRUISWOORDRAADSEL NR 4.

1 2 7 1 4 5 6 T 7 B c 1 0

De oplossingen van kruiswoordraadsel nr 4worden verwacht v66r 15 februari 1997 bij:

Balbaert Roger - Parkweg 22950 Kapellen,

Uw naam'

Uw adres.

Veel puzzelgenoegens.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 1 3 2

Een schitterend jubileumboekMETAMORFOSE

Door de maatschappij Antverpia kwam op het grondgebied van Ekeren en Brasschaathet "Nieuw Kwartier" Sint-Mariaburg tot stand.

Bestel nu het unieke kijk- en leesboek "Metamorfose" dat verschijnt naar aanleiding van een eeuw leven inSt.-Mariaburg, een gehucht van Brasschaat en Ekeren, dat nooit zelfstandig is geweest, maar toch als entiteit eenbijzondere geschiedenis heeft gekend.Het jubileumboek belicht de diepgaande gedaanteverandering die St-Mariaburg op 100 jaar tijd heeft ondergaan. Hetboek vertelt de successtory van de maatschappij Antverpia die vele duizenden stedelingen naar het Nieuw Kwartierlokte. Uitgebreid wordt het gemeenschapsleven in beeld gebracht met de toneelkringen en muziekverenigingen, dekerk en de scholen, stoeten en processies, acteurs en andere artiesten. De imposante kastelen en de riante villa's, devele hotels en het nog grotere aantal cafés worden weergegeven aan de hand van de honderden postkaarten die overSt.- Mariaburg werden gemaakt. De Kattekensberg en de Hond jesberg, de molen, het zwembad en de velodroomworden niet vergeten.Het jubileumboek benadert de geschiedenis van Sint-Mariaburg uit een totaal andere hoek dan eerdere heemkundigewerken. In dit kijk- en leesboek worden telkens de vele, vaak nog niet gepubliceerde foto's ingeleid door een kort,origineel artikel.

EEN UNIEK KIJK- EN LEESBOEK!BRASSCHAAT EN EKERENBinnen Sint-Mariaburg heeft immer een mysterieuze eenheid bestaan tussen de bewoners van de Brasschaatse enEkerse kant, ook al vormde de Kapelsesteenweg vaak een moeilijk te overschrijden grens.KUNST EN CULTUUREen symbiose van autochtone bewoners van Biest, Schriek, Geesten en Katerheide met inwijkelingen uit de stad en

2

De gezonde boslucht werd als lokmiddel gebruikt om meer en meer toeristen aan te trekken.uit naburige gemeenten - veel ook uit Nederland - zorgde voor het ontstaan van een nieuwe gemeenschap, waar kunsten cultuur welig tierden. Hier hadden acteurs als Luc Philips, Dora Van der Groen, Wies Andersen, Yvonne Lex hunroots. Jan Van Bouwel, dirigent van het BRT-omroepkoor, werd hier geboren. Tal van orkesten zagen er het levenslicht.TOERISMEDe gezonde boslucht werd als lokmiddel gebruikt door de maatschappij Antverpia, die een groot aantal gronden terplekke verwierf, om de stedelingen naar het Nieuw Kwartier te laten komen en er te laten blijven. Een intensgemeenschapsleven zorgde ervoor dat deze inwijkelingen er zich goed voelden temidden de lokale bewoners, en steedsmeer verwanten en vrienden naar het bosrijke gebied lieten overkomen. De Kattekens- en Hondjesberg bleven tot dejaren '60 toeristische weekendbestemnaingen voor de stedelingen.

VERVOER, ONDERWIJS, HANDEL EN NIJVERHEIDEen vlot openbaar vervoer - zowel per trein, tram en later per bus -zorgde ervoor dat Sint-Mariaburg gemakkelijkbereikbaar was. Ter plaatse verleende een groot aantal hotels en koffiehuizen (cafés) een optimale service. Vlugbloeiden handel en nijverheid. Men kon in het eigen Sint-Mariaburg alles vinden wat nodig was inzake voeding, kleding,huisvesting. Ook voor de geestelijke ontwikkeling van de bevolking werd gezorgd: scholen voor meisjes en jongens,een toneellaing en muziekverenigingen voor de volwassenen. Een deel van de bevolking werd ter plaatse tewerkgesteldbij de Bank Antverpia, in de horecasector en de vele winkels. Kleinschalig kon ook de industrie inwoners arbeidverschaffen: de motorenfabriek Lady, enkele diamantslijperijen en garages vormden een vervolg op de Zijdefabriek,die reeds in de 18e eeuw werkmanswoningen had doen verschijnen in het gebied van bos en hei, dat overigens slechtseen vijftal hoeves telde.

SPORT EN ONTSPANNINGSport en ontspanning kwamen aan bod in kegel- en wielerclub, voetbalvereniging, tumkring, jeugdverenigingen,duivenbond, kaartclubs, enz.

VILLA'S EN ANDERE HUIZENDe woningen vormen een bijzonder interessant studie-object te Sint-Mariaburg. Bij het ontstaan in 1896 verrezen parelsvan villa's met magnifieke tuinen in het gebied Bist-Fortuinstraat-Antverpiastraat-Willy Staeslei. Antverpia verkon-digde in zijn publikaties dat geen werkmanswoningen zouden gebouwd worden op het grondgebied, terwijl van in hetbegin verkavelingsplannen van de maatschappij percelen voor rijhuizen voorzien. Maar zelfs bij die rijhuizen zijn erjuwelen, die nu nog Sint-Mariaburg tot een soort Zurenborg maken voor nieuwe inwijkelingen.

Met de Mariaburgse vlag werden de toeristen aan het station van Ekeren door de fanfareopgewacht.

PROCESSIES EN STOETENHet gevoel van samenhorigheid, van gezellig samenzijn, van algemeen welzijn dat de Mariaburgers tot gelukkigemensen maakte, werd vaak vertolkt in processies en stoeten, waarbij heel de gemeenschap zich engageerde om opcreatieve wijze topmomenten te vieren.

POSTKAARTENGezonde lucht, ontspanning en vertier, prachtige woningen: dat zijn ook thema's die aan bod komen in de duizendenpostkaarten die in de loop der voorbije honderd jaar door diverse uitgevers werden geproduceerd en die nu een uniekitem vormen voor verzamelaars. "Souvenir de St-Mariabourg" staat op sommige ingekleurde kaarten. Zij vormen debasis van de tentoonstelling die begin mei duizenden zal aantrekken, niet alleen uit Sint-Mariaburg maar ook uit héélhet land waar nu nog Mariaburgers dromen van hun bossen, en zelfs uit de Verenigde Staten waar Mokkes Luyclocnog vaak sterke verhalen vertelt over zijn jeugdjaren in de Caterslei.

TENTOONSTELLING EN JUBILEUMBOEKOmdat acht dagen niet zul-len volstaan om een eeuwMariaburgse geschiedenisin de Boerderie te bekijken,heeft het organisatiecomitéhet nuttig geacht een jubi-leumboek te wijden aan devoorbije honderd jaar.Daarmee kan men thuis, zovaak men wil, namijmerenover de metamorfose d ieSint-Mariaburg heeft o n -dergaan sedert z i jn o n t -staan. Sommigen zullen danmisschien denken aan de

• " v e rg a n e g lo rie " : g e e nGrand Hotel meer, en sindskort ook geen Bagatel die

▪ h e r in n e r t aan de hoogcon-junctuur van de hotels; geenvelodroom of Sinksenkoersmeer, maar nog wel actievewielertoeristen; veel chiquegebouwen gesloopt of ver-bouwd, maar toch nog talrij-ke nakomelingen van de en-

Tal van prachtige villa's in de Willy Staeslei herinneren nog aan debeginperiode van Sint-Mariaburg.

3

kele stamfamilies actief in het Mariaburgse gemeenschapsleven. Plus aardig wat huizen en villa's uit het begin van deeeuw bewaard en op privé-initiatief gerestaureerd als getuigen van het roemrijke verleden.POLITIEK ENGAGEMENTVooral de open geest van gastvrijheid, die de oorspronkelijke bewoners kenmerkte zodat op hun hoeves de "bleke"stedelingen een glas verse koeienmelk konden drinken bij een gezellige babbel, blijft een na te streven ideaal in dezetijd. Honderd jaar geleden ontstonden hier en elders laiteries. "Melk is goed voor elk" klonk als slogan in onze jeugd.Druppelsgewijze kunnen de bladzijden van het jubileumboek over 100 jaar Sint-Mariaburg bijdragen tot een metamor-fose binnen de lezer: geen inwoner van een slaapdorp, doch geëngageerd medeburger van een levende gemeenschapdie via bestaande bestuursorganen meewerkt aan een gelukkiger toekomst voor allen.

Formaat 29,7 x 21 cm - 96 pagina's - 160 illustratiesAfwerking: mooi ingebonden en Voorzien van een stevige bandAuteurs: Paul Bogaerts, Rik De Smedt, Lieven Gorissen, Anne-mie Haevermans en Ludo Van Bouwel (eindredactie)Fotografie: Fotoreproduktie ArtonaUitgever: Wijkwerking Mariaburg vzw

BESTELLENIn vijftien hoofdstukken komen al deze aspecten aan bod. Een korte, originele en pittige leestekst leidt telkens hetuitgebreid fotomateriaal in, dat nooit eerder gepubliceerd werd. Een uniek boekwerk dat excelleert boven allegelijkaardige publikaties over omliggende gemeentes. Bestel nu, dan wordt ook uw naam vermeld in dit uitzonderlijkwaardevolle boek en krijgt u een invitatie om het te komen ophalen tijdens de tentoonstelling.

Het toneel floreerde vanaf he t begin. Dienet Woo zorgde voor adembenemendeopvoeringen in Prins Albert en Elcks Thuys

Bij intekening voor 1 januari 1997 kost het boek 995 fr. De mogelijke verzendingskosten bedragen 150 fr. Na deheemkundige tentoonstelling van mei 1997 wordt het boek verkocht tegen 1.195 frHoe kunt u intekenen?Voor 1 januari 1997 schrijft u 995 fr of 1.145 f r (150 f r verzendingskosten inbegrepen) over op bankrekening0 0 122 8 98 2 01 - 14 van "Eeuwfeest St.-Mariaburg”.

Nog beter: voor 1 januari 1997 betaalt ti op het ASLK-kantoor- Mariaburg Kapelsesteenweg 408 2930 Brasschaat,tel: 03/665.08.02 en maakt u kans om een ASLK-ballonvaart voor 4 personen te winnen!Hoe ontvangt u het jubileumboek?Het boek kunt u afhalen tijdens de heemkundige tentoonstelling van 1 tot 4 mei en a n 8 tot 11 mei 1997 in DeBoerderie, Schriek 254, St.-Mariaburg-Ekeren.Vanaf 15 mei 1997 kunt u het boek afhalen op het ASLK-kantoor Mariaburg.Het boek wordt u thuisgebracht mits de prijs van 150 fr. Het totale over te schrijven bedrag is dan 1.145 fr i.p.v. 995

Wie intekent voor 1 januari 1997 wordt vermeld in het boek.

Ver. Mtg. 1. Janssens, Nijvcrheidslei 77 2180 Ekeren. F o t o ' s : Fotorepro ARTONA4

Met de Mariaburgse vlag werden de toeristen aan het station van Ekeren door de fanfareopgewacht.PROCESSIES EN STOETENHet gevoel van samenhorigheid, van gezellig samenzijn, van algemeen welzijn dat de Mariaburgers tot gelukkigemensen maakte, werd vaak vertolkt in processies en stoeten, waarbij heel de gemeenschap zich engageerde om opcreatieve wijze topmomenten te vieren.

POSTKAARTENGezonde lucht, ontspanning en vertier, prachtige woningen: dat zijn ook thema's die aan bod komen in de duizendenpostkaarten die in de loop der voorbije honderd jaar door diverse uitgevers werden geproduceerd en die nu een uniekitem vormen voor verzamelaars. "Souvenir de St-Mariabourg" staat op sommige ingekleurde kaarten. Zij vormen debasis van de tentoonstelling die begin mei duizenden zal aantrekken, niet alleen uit Sint-Mariaburg maar ook uit héélhet land waar nu nog Mariaburgers dromen van hun bossen, en zelfs uit de Verenigde Staten waar Mokkes Luyclocnog vaak sterke verhalen vertelt over zijn jeugdjaren in de Caterslei.

TENTOONSTELLING EN JUBILEUMBOEKOmdat acht dagen niet zul-len volstaan om een eeuwMariaburgse geschiedenisin de Boerderie te bekijken,heeft het organisatiecomitéhet nuttig geacht een jubi-leumboek te wijden aan devoorbije honderd jaar.Daarmee kan men thuis, zovaak men wil, namijmerenover de metamorfose d ieSint-Mariaburg heeft o n -dergaan sedert z i jn o n t -staan. Sommigen zullen danmisschien denken aan de

• " v e rg a n e g lo rie " : g e e nGrand Hotel meer, en sindskort ook geen Bagatel die

▪ h e r in n e r t aan de hoogcon-junctuur van de hotels; geenvelodroom of Sinksenkoersmeer, maar nog wel actievewielertoeristen; veel chiquegebouwen gesloopt of ver-bouwd, maar toch nog talrij-ke nakomelingen van de en-

Tal van prachtige villa's in de Willy Staeslei herinneren nog aan debeginperiode van Sint-Mariaburg.

3