Hugheseote

HeemkundigeKring

Kapellen

Driemaandelijkse uitgave van de Heenzkundige Kring van Kapellen "Hogheseote" vzov.

" t Vruggeske "driemaandelijks t ijdschrif t van de Heemkring " Hoghescote " t e Kapellen.

Balbaert Roger, Parkweg 2 - 2950 Kapellen - Tel: 664,57,22.

2 8 e jaargang - nummer 2 I mei / 996 .

Bladwijzer- Bladwijzer 36- De voorzitter geeft wat uitleg. 36 - 37- Activiteiten verslagjes. 37 - 39- Ereleden Hoghescote 1996. 40- Cathalijn Mortelmans (+ 1669). 41 - 48

(Een geval van heksen waan uit Kapellen.)- Info voor het bezoek aan het trammuseumte Edegern. 49

- Over het nieuwe titelblad van 't Bruggeske. 50 - 51- Jaarvergadering 1996. 52- Heemkundige informatie. 53 - 56- Kruiswoordraadsel. 57 - 58

Verantwoordelijke uitgever en contactadres:

woot72nica T1141i

't Bruggeske ig 28 - mei 1996 - nummer 2

Op 8 augustus 1995 werdhet laatste lidgeld gestorten op dat ogenblik teldeonze vereniging 252 be-talende leden. Hetzelfdeaantal, 252, werd dit jaarreeds bereikt op 26 maart 1996. Hoghescote zit duidelijkslechts:1) Het nieuwe titelblad dat de bewondering wekte van vele lezers.2) Het immer stijgend aantal leden,3) De uitermate grote belangstelling voor onze activiteiten.Denken wij maar aan onze reis naar Delft waar wij 33 belangstellenden dienden teweigeren omdat de bus vol was. Ook het bezoek aan het Antwerpse politiemuseumdiende ontdubbeld te worden door de vele aanvragen voor deelname.4) De aanwezigheid op de Algemene Ledenvergadering: dit jaar 58 tegenover 45 in1995.5) De aanwezigheid van Hoghescote in o.a:* het Dagelijks Bestuur (Roger Balhaert) en de Algemene Vergadering (Jef Herman)van de Gemeentelijke Culturele Raad,* de Raad van Beheer van de Gemeentelijke Openbare Bibliotheek,* de Raad van Beheer van het Cultureel Centrum 'De Oude Pastorij'.

in de l ift Vermelden wij

36

37

* de werkgroep voor de Open Monumentendag,* de Toeristische Beurs van de Antwerpse Noorderkempen.* het Verbond voor Heemkunde, Gouw Antwerpen.

Tijdens d e laatste Algemene Vergadering werd ook d e samenstelling van d ebestuursploeg goedgekeurd. Wij geven hierna de namen van de bestuursleden metvermelding van een code. Telkens U het ledenblad it Bruggeske' ontvangt zult U eencode terugvinden voor uw naam. D i t cijfer stemt overeen met de code van hetbestuurslid welke verantwoordelijk is voor het thuisbezorgen van uw ledenblad.

*Erevoorzitter: Jacky Lenaerts, Hoevensebaan, 57, code 9.*Voorzitter: Roger Balbaert, Parkweg, 2, tel. 664.57.22, code 2.*Ondervoorzitter en feestbestuurder: Jack Vanummissen, Dorsvlegellaan, 2, tel: 605.31.38, code 3.*Secretaris: Gusta van Linden, Parkweg, 2, tel. 664.57.22, code 8.*Schatbewaarder: Chris Alen, Peedreef, 52, tel. 664.05.01, code 4.*Lokaalverantwoordelijke: Paul Van Bockel, Zilverboslaan, 62, tel. 664.68.00, code 6.

*Verantwoordelijke ledenblad: Marcel Dondelinger, Eikvaren laan, 19, tel: 605.50.86, code 7.*Afgevaardigde Cultuurraad en Verbond voor Heemkunde: Jef Herman, Sparrenlaan,19, code 5." Bestuurslid: Rudi Van Erck, Bevrijdingslei, 24, tel. 664.17.55, code 10.

N.B. Indien U code 1 terugvindt op uw adreslabel betekent dit dat uw ledenblad per post wordttoegestuurd. Om ons ledenbestand actueel te houden en o m U te verzekeren dat U altijd alleinformatie en documentatie opgestuurd wordt, vragen wij U om elke wijziging in uw adres onmiddellijkte melden aan de secretaris.

Activiteiten verslagjes...

Tentoonstelling van Belgische bankbiljetten.

De Belgische bankbiljetten vanaf 1830 (Leopold l)

't Bru ggeske Jg 28 m ei 1996 num m er 2.

Tijdens het week-end van 9 en 10 maart werd door Hoghescote een tentoonstellingingericht in 'De Oude Pastorij', met als thema: 'Belgische Bankbiljetten 1830-1994'.Op ware grootte werden bijna 100 biljetten in kleurenfotokopie uitgestald. Biljettenvan Koning Leopold J to t Koning Boudewijn. Talri jke bezoekers kwamen dezetentoonstelling bewonderen. Ve l e verzamelaars va n bankbiljetten kwamen d eaanwezige documentatie raadplegen. Een geslaagd initiatief.

''t Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2

ff.1 1 1 1 M1 1 1 1 1 •1 1 1 B J t

••• tot 1994 (Boudewijn I)

Bezoek aan het politiemuseurn.

Op 11 februari 1996 werd een bezoek gepland aan het politie-museum op de Oudaan in Antwerpen. Gezien de grote belang-stelling werd een 2e bezoek bij ingelegd op 25 februari 1996.De gids aan het woord Conservator F. Van Tichelen leidde debelangstellenden rond. Op een niet te evenaren manier wist hijtelkens de aanwezigen gedurende meer dan 3 uur te boeien.Vrijwilligers mochten helm en schild van de politie even in bruik-leen hebben. Pittig, boeiend en op een vlotte wijze bracht hij deganse geschiedenis van het politiekorps. Vele anekdoten van aldan niet werkelijk gebeurde bijzonderheden wist hij prachtig teverwoorden. Maar ook de ernst van de drugproblematiek werdniet uit de weg ge gaan.

38

39

Smijt maar, schijnt zij te zeggen! Al lachend nog wel!

Conservator F. Van Tichelen een boeiende verteller...

Bruggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

ERELEDEN HOgHESCOTE 1996.

Het bes t uur van Hogilescote dank t de hierna vermelde pers onen voor kunbi jdrage als erelid:

Aendenboom- 6r aem, gardenialaan, 8 , 2 9 5 0 Kapellen.

7amilie 61ankers Leers, Dorpss traat, 53 ,2950 Kapellen.

De Heer eleiren Walter , 9ac hthoorns traat, 2 6 , 8 8 0 0 Rumbeke.

7amilie De ( root-Janssens , 61oementaan, 6 2 , 2 9 5 0 Kapellen.

7amilie De Schutter -Van Wassenhove, Dorpss traat, 2 9 , 2 9 5 0 Kapellen.

milie geelhand de Merxern, Kapelses traat, 200, 2950 Kapellen.

la m i l ie He/sen -De 6elie, Antwerpses teenweg, 74 bus 2 ,2 9 5 0 K a p e l l e n .De Heer 7acobs Marcel, Konijnenberg, 40, 2180 Ekeren.

Schepens-eapiau, De L'Esc lusestraat, 7 0 , 2 6 0 0 6erchem.

De Heer Van Cauwenberghe, Hoogbooms teenweg, 277, 2950 Kapellen.

7amille Van Helvert-9bosen, Hoevensebaan, 188, 2950 Kapellen.

De Heer 'Van Herck David, Kapelses traat, 2 1 ,2 9 5 0 K a p e l l e n .Mev r ouw Van Hooydonck -Huguenay , /911. Speths traat, 9 6 , 2 9 5 0Kapellen.

De Heer Van Mechelen 7rans, Dorpss traat, 2 8 , 2 9 5 0 Kapellen.

milie Van Regemor ter -Speth, Kapelses traat, 4 /, 2950 Kapellen.

Mev r ouw Van Son P.-6as tiaenssens , de Roes t d'Alkemadelaan, 13, bus5 8 , 2 6 0 0 6erchem.

Wittock-Smet, Antwerpses teenweg, 6 ,2 9 5 0 K a p e l l e n .

amilie Wuyts-71driaensen, Dorpss traat, 33 , 2950 Kapellen.

Bru ggeske jg 28 - Met 1996 - nummer 2 40

eathalijn Mortelmans (+1669)

Een geval van Itelcsenwaan a t het Kapellen van de I l e eeuw,

Heksenverhalen doen nog steeds de ronde. E r bestaan e r zoveel, da t het nietmogelijk zou zijn om al zulke legenden uit onze omgeving in het bestek van ditartikel te verwerken. Het zijn één voor één luimige historietjes, gekruid met degeestigheden en de fantasie van de verteller. We kunnen er eens hartelijk meelachen, maar we vergeten daarbij dat ze daarentegen voortspruiten ui t een al tetrieste historische werkelijkheid. Inderdaad enkele eeuwen geleden werdenduizenden onschuldige mensen het slachtoffer van de heksenvervolging, zodanigdat ze op de pijnbank gefolterd werden en uiteindelijk het leven lieten op debrandstapel.

In onze plaatselijke archieven vonden we he t spoor van twee waar gebeurdegevallen van heksenwaan. H e t eerste dateert u i t 1634 en speelde zich a f teWestmalle. H e t tweede geval u i t 1669 betreft h e t trieste l o t va n CatharinaMortelmans, een vrouw u i t Kapellen. He t geloof in heksen was toen dus noglevendig maar anderzijds blijkt er dat het gerecht zich toch reeds terdege beijverdeom de als heks gebrandmerkte mensen te beschermen tegen de woede van hetyolk.

Heksenwaan was een diep ingeworteld en collectief bijgeloof dat het aanschijn vanonze middeleeuwse maatschappij erg geschonden heeft. Tot beter begrip van hetgebeurde wordt hier eerst in enkele trekken de geschiedenis van de heksenjachtgeschetst.

Kort historisch overzicht van de heksenvervolging.

Wij beginnen bij onze grootouders. Wie heeft van hen geen verhalen vernomen overheksen, spoken, de kwade hand en andere geesten? Wij namen ze niet ernstig,maar zij deden dat wel. Zi j geloofden nog in voortekens, waarzeggerij, zi j haddenangst voor boze geesten en plaatsen waar het spookte. Sommige mensen werdendoor het volk al fluisterend als heks o f tovenaar aangewezen. Meestal waren di tfysisch onaantrekkelijke en teruggetrokken-levende personen; zij werden uit de weggegaan, men mocht er niets van aannemen om niet door het kwaad getroffen teworden...en z o geraakten d i e ongelukkigen dan helemaal buiten a l le socialeomgang.

Uitlatingen over deze mensen werden daardoor weer minder controleerbaar, zodatover hun doen en laten de fantazie van het volk des te meer de vrije loop kreeg.Slachtoffers waren e r toen dus nog steeds, z i j h e t dan a l s gevolg van eenachterdochtige en bijgelovige bevolking. Van het gerecht of de kerkelijke overheidhadden deze sukkelaars niets meer te lijden.

In de vorige eeuw, en zelfs in de 18e eeuw hebben geen heksenveryolgingen meerplaatsgehad, daarvoor was he t des te erger. Tovenaars, sterrenwichelaars e nmagiërs zijn e r altijd wel geweest, en geloof in de duivel, i n kwade geesten enhekserijen is bij alle primitieve volkeren terug te vinden.

41 t Bru ggeske Jg 28 - me; 1996 - nummer 2

Alles hing samen met het geloof in een heidense godenwereld die gebukt ging onderde angst voor toen onverklaarbare natuurverschijnselen. In die sfeer ontstonden delegenden over spoken, bescherm- en kwelgeesten met paranormale machten.Het woord "heks" verscheen pas in de 15e a 16e eeuw. Het begrip "heks" werdgekoppeld aan boze, kwaadstichtende vrouwen. In de vroege middeleeuwen zijn deheksenprocessen steeds uiterst zeldzaam gebleven.

Het grote voorbeeld is dat van Jeanne d'Arc, de nationale heldin van Frankrijk, die in1431 veroordeeld werd 'om gevoerd te worden op de brandstapel totdat de dood erop volgt'. Het was echter eerst in de 16e eeuw dat de heksenwaan tot een absoluuthoogtepunt s te e g . M e n sp re e kt v a n e e n mi l l ioen slachtoffers: re ce n teonderzoekingen hebben echter uitgemaakt dat deze cijfers enorm overdreven zijn.Zo werden e r b.v. voo r Mechelen tussen 1415 e n 1790 slechts 5 8 gevallengenoteerd, waarvan er 28 door de kerkelijke overheid beslecht werden, allemaallichte gevallen van waarzeggerij en dergelijke. H e t ging om 21 mannen en 7vrouwen, en de straf moet matig geweest zijn.

Bruggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2

De oudst bekende voorstelling van luchtritten (1440).Uit: L. Th. Maes, Heksenprocessen, in 'Het Open Venster', pg1.

Van de 30 andere personen die door de schout en de schepenen van de stadvervolgd werden hebben slechts vier vrouwen het leven gelaten op de brandstapel.In Brussel tussen 1404 en 1636 werden 34 personen wegens hekserij vervolgd engefolterd, en maar één enkele daarvan werd verbrand. In Amsterdam werden slechtsvier heksen op de brandstapel geleid (1).

42

Reeds in de 15e eeuw hadden godgeleerden aangespoord tot de strijd tegen joden,ketters en "boze vrouwen die door de demonen bezeten waren ".Daarop volgde in 1484 de " heksenbulle " van de onwaardige renaissancepausInnocentius VIII, waarbij hij het optreden van een inquisitierechtbank beval tegenafvallige katholieken die met de hulp van de duivel in staat waren om allerlei kwalenbij hun medemensen teweeg te brengen.

Kort daarop, in 1487 schreven de dominikanen Sprenger en Krrner, respectievelijkuit Keulen en Konstanz, het meest schadelijke boek ui t de wereldliteratuur: hun"Heksenhamer". D i t werk werd veelvuldig verspreid e n gold a l s een officielehandleiding ten dienste van de ketter- en de heksenjacht. Veel kerkelijke leidersbegonnen met d i t boek i n d e hand een fanatieke strijd waarbij a l le zin voorredelijkheid verloren g ing. H e t betichten v a n heksen werd bevorderd d o o rgeheimhouding. Zulke beschuldiging werd een eenvoudig en probaat middel i nhanden van iemand die zich wilde wreken, op een werkgever b.v., o f om van zijnschoonmoeder vanaf te geraken... Niemand was nog veilig (2).

43

Heksen vermomd met dierenkoppen, vliegen op een gaffel n a a rhun sabbatviering. De eerste gedrukte afbeelding van heksen.

In de toen door de rechtsgeleerden opgestelde regels vinden we vijf kenmerken dietot de identificatie van een heks konden leiden:1) heksen verrichten allerlei kwaad;2) heksen kunnen door de lucht vliegen;

Bruggeske Jg 28 m et 1996 nummer 2

3) zij kunnen zich in een dier veranderen;4) zij hebben met de duivel een pact aangegaan, waarbij zij zich geheel te zijnendienste stellen;5) zij hebben zich met andere ketters verbonden om de H. Kerk te bestrijden. (3).

De verklaring van het fenomeen.

De wetenschap heeft getracht te verklaren hoe het mogelijk was dat het gerecht ende geestelijke overheid zich met zulke blinde ijver en met dergerlijke gruwelijkemiddelen kon overgeven aan de vervolging van onschuldige schepsels, en hoegeleerde en wijze lieden die collectieve waanzin konden bijtreden. Het ontstaan enhet voortwoekeren van de heksenwaan wordt toegeschreven, i n de eerste plaatsaan de angst voor het onbekende, waardoor de mens gaat geloven in toverij engeheimzinnige krachten.

Bruggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

Heksensabbath van Hans Baldung Grien (houtsnede, 1510 - PrentenkabinetRAJ. Leiden). Uit 'Tijdschrift voor Geschiedenis, 1973, tss. p.230 - 231.

44

Gelukkig i s in de 17e eeuw het ti j gekeerd. Het gezond verstand zal zich danlangzamerhand terug doen gelden. Het moet een moedig man geweest zijn diedokter Johannes Wier, die reeds in 1563 zijn werk Ove r de begoochelingen derdemonen" publiceerde, en waarin hij onomwonden verklaarde dat de bekentenissenvan heksen louter werden ingegeven door de verbeelding van verhitte geesten. Hijverweet de overheid van onmenselijkheid en bezwoer hen dat ze door God daarvoorzouden verdoemd worden. Hij riskeerde daarmede zelf als heks vervolgd te worden.Hij kreeg echter stilaan navolgers d ie van leer trokken tegen d e lichtzinnigeaanhoudingen en het systeem van de verklikkingen.

Men begon in te zien dat verdenking van hekserij vaak ontstond uit bijgeloof, nijd,laster, achterklap, enz. Sommige bewijsmiddelen, a l s d e waterproef, werdenaangevochten. Omdat een heks zogenaamd kon vliegen moest ze gewichtloos zijn;als men z e derhalve i n h e t water bracht zou z e moeten blijven drijven, z oredeneerde men, en zo onstond die waterproef.

Door d e hongersnood, d e epidemieën, d e plunderingen e n d e criminaliteitgedurende de tachtigjarige oorlog werd de fantazie van de mens nog opgehitst. Indie bewuste ti jd hebben o o k d e vervolgingsmethoden va n d e middeleeuwseinquisitie er toe bijgedragen dat o.a. door de tortuur eender welke bekentenis konafgewongen worden. Tenslotte zouden voorstellingen als de heksensabbat - hetelkaar ontmoeten van ketters en heksen op duistere en gruwzame feesten - teverklaren zijn uit de angst - en haatgevoelens van de mannen, meestal ongehuwdegeestelijken, tegenover de vrouw.

Wel moet het een fei t geweest zijn dat geestesgestoorde vrouwen soms onderinvloed van het gebruik van hallucinaties opwekkende kruiden, geloofden in huneigen bekentenissen, en in verhalen over hun geslachtsverkeer met de duivel. Het isdus niet te verwonderen dat rechters er op belust waren om de meest pikante detailsbij middel van de foltering uit de mond van de vervolgden te persen. Het past hier erop te wijzen dat drie vaak gehoorde theoriën in zake hekserij, heden ten dage alsafgedaan moeten beschouwd worden.

1) Het zou niet juist zijn da t de sagen over de heksensabbat ontstaan zijn u i twerkelijk bestaande secten van duivelsaanbidders d ie een heidensnatuurgods-dienst in stand hielden. Dergelijke benden hebben alleen in de verbeelding bestaan.2) Het anti-feminisme is geen reden om de heksenwaan te motiveren, want zowelmannen als vrouwen werden tot de brandstapel veroordeeld.3) Het geloof in de heksensabbat zou voortgekomen zijn uit berichten over massaleterechtstellingen in de 14e eeuw in Frankrijk en Italië, a ls gevolg dus van d einquisitie.

Het hoogtepunt van de heksenjacht ligt echter later, in de tijd van de Hervorming, ophet einde van de 16e eeuw, toen vele katholieken afvallig werden en de godsdienstderhalve een zondebok nodig had om haar innerlijke twijfels te overwinnen. Zoonstond het idee van de heksen, dienaars van de duivel, die 's nachts rondvliegen,orgiën houden en samenzweren om alles te doen wat contrarie is aan de regels vande kerk. Toen ging de kerk zelf in de heksensabbat geloven en daardoor begon danpas de heksenjacht in al haar hevigheid (4).

De ommekeer.

45't Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 nummer 2.

I t A F G E R U K T

MOM.AANSIGHT

T O O V E R Y E :aar in

Het bedrogh der gewaande Toverye , naaktontdekt en met gezonde Redenen en ekempelen de-

n t Eeuwe aangewezen won.

; M t nA B R A H A M P A L I N G H .

Met fchoone kopere Platen verciert•

t.AMS TERDAM,

By JAN R1EUWER T 7, Boekverkooper in Dirkran Mi n licegh , in 't Martelaars- 1 6 5 9 .

Een in 1659 verschenen geschrift ter bestrijding van het heksengeloof.

't Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 nummer 2 46

Geleerden van de universiteit van Leiden verwierpen deze proef echter als onzinnig:het kon best dat vrouwen of mannen, gewoon met ingehouden adem boven kondendrijven.

Het gebeurde toen ook dat een vrouw als heks verbrand werd nadat ze tijdensfolteringen bekend had haar man verdronken te hebben. Er bleek achteraf dat deman zonder spoor verdwenen was en nadien terug te voorschijn is gekomen toenhet doodvonnis reeds voltrokken was. Na dergelijke misslagen begon men allengshet onredelijke van de pijnbank in te zien. Zo veranderde ook stilaan de mentaliteitten aanzien van het heksengeloof (5). In de 17e eeuw kwam dus de ommekeer.

Toen waren e r ook nog heksenprocessen, maar die werden ingesteld o m d everdachte heksen te beschermen tegen het onder het volk nog steeds voortdurendegeloof in toverij.

De laatste heksenveroordeling werd in België uitgesproken in 1689 te Marche-enFamenne. I n d e noorderlijke Nederlanden w a s men reeds vee l vroeger to tredelijkheid gekomen. Onze streken leunden daar bij aan. Wi j gaan di t trouwenskunnen vaststellen aan de hand van bevindingen in het Ekers archief.Joost d e Damhoudere, d e Vlaamse rechtsgeleerde (+Antwerpen 1581)waar-schuwde reeds geen geloof te hechten aan bekentenissen afgelegd onder de tortuurzo er geen andere aanwijzigingen voorhanden waren.

Dokter Abraham Palingh liet in 1659 te Amsterdam een boek verschijnen, getiteld:it Afgerukt Momaansight der T o ol /el-j e ' , w a a r i n h i j t e g e n d e h e k s e n v e rv o l g e r s v an

leer trekt. Hij hield vol dat de meeste verdachten oude afgeleefde vrouwen waren dieeerder geneeskundige hulp nodig hadden. Hij vermeldt ook dat vele vrouwen ui tVlaanderen in Holland een toevlucht zochten u i t angst om als heks vervolgd teworden.

Wat vonden wij in het Ekers archief ?

Zoals gezegd zijn ons tot op heden twee gevallen bekend geworden. het eerstedateert uit 1634 en het andere uit 1669.Eerste geval: T e Westmalle wordt een heks aangepakt door de vader van een'betoverd' kind. Twee documenten laten ons toe daaruit de volgende geschiedenis tedistileren:

A). Extract uit informatie preparatoir (6) ten laste van Jan Peeters van 9 juni 1634(7). Anthoni Aertssen was toen omtrent 19 jaar oud en werkte als klerk bij dedorpssecretaris van Westmalle. Er moet zich in dat dorp iets hebben voorgedaan datde tussenkomst van het gerecht noodzakelijk maakte. Hij werd immers vanwege deheer van Westmalle en Zoersel als getuige opgeroepen.

In zijn verklaring die hij dan in bijwezen van de schepenen aflegt bevestigt hij dat hijenkele dagen voor de kwestieuse, niet gedetailleerde gebeurtenis, in de gebuurtevan zijn meester de secretaris, ten huize is geweest van een zekere Jan Peeters.Daar had hij met deze laatste een gesprek gehad over diens ziek kind. Peetersbeweerde dat zijn kind betoverd werd en dat dit de oorzaak van de ziekte was, maardat hij nog niet wist 'wie daarmee bezig was'.

47 t Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

Daarna op een andere keer, toen de secretarisklerk weer in datzelfde huis was en erweerom spraak was over het ziek kind, had de vader gezegd dat hij nu wel wist 'wiehet was doende en dat zij niet ver van de Plaetse (8) Woonde en dat hij haar z6 zou'tracteren' dat men ze wel zou kennen die zijn ziek kind betoverde.

De secretarisklerk getuigde tenslotte dat Peeters er nog aan toegevoegd had dat,ingeval het kind kwam te sterven, hi j haar zou doodschieten, a l zou hij dan zijngeheel leven niet meer in Westmalle mogen wonen (9). Ten slotte heeft Aertssenzijn voorgaande verklaring ondertekend.

B). Akte van recordatie (10) va n 1 0 maart 1635 (11). Anthoni Aertssen i sondertussen secretarisklerk te Ekeren geworden en op die datum verschijnt hij -ingevolge een verzoekbrief van 9 maart 1635 vanwege d e wethouders va nWestmalle - voor de schepenbank van Ekeren. H ier wordt hem d e verklaringvoorgelezen die hij in 1634 te Westmalle heeft afgelegd. Daarop bevestigt hij ondereed te volharden in zijn eerste getuigenis met alle daarbij vermelde particuliereomstandigheden. Ook onder eed verklaart hij in het hangende proces tegen Peetersgeen belang te hebben en dat hij ook geen verwant van hem is: "noch winder, nochverlieser ofte mae(gh)-schap' (12). En Aertssen ondertekent weerom met sierlijkekrullen zijn door de schepenen van Ekeren opgetekende verklaring. Uit beide aktenblijkt dat het proces ingespannen werd tegen Jan Peeters. Hij is dus de dader. Wathem precies te n laste wordt gelegd weten w e n iet. Wel l icht heeft h i j z i jndreigementen ten opzichte van de z.g. heks op een o f andere manier ten uitvoergebracht. Bij dit eerste geval kunnen we reeds enkele opvallende bijzonderhedennoteren:1) Het onbevangen en objectieve getuigenis van de secretarisklerk wijst er op dat deommekeer naar meer redelijkheid in zake heksenwaan to t stand kwam door demedewerking van intellectueel meer ontwikkelde personen.

2) In 1634 is men bij ons reeds zover, dat de zogenaamde heksen door het gerechtbeschermd worden tegen de agressie van de bijgelovige bevolking.

3) Het volk leeft nog voort in de angstpsychose van de heksenwaan en omdat hetdaartegen geen steun meer krijgt van het gerecht, zal het dan maar zelf zijn recht ineigen handen nemen: Jan Peeters heeft zich zelf op de kwade hand gewroken.

Tweede geval: Kapelse vrouw wordt door voetverbranding gedwongen te bekennendat zij een tovenares is.

't Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

Wordt vervolgd in het nummer 3 van 't Bruggeske'.

V. E. Walters.

48

BEZOEK AAN HET ANTWERPS TRAM- EN AUTOBLISMUSEUM.

Het bestuur van Hoghescote heeft het genoegen U uit te nodigen op zondag 19 mei1996 voor een bezoek aan het Antwerps- Tram- en Autobusmuseum, gelegen in hetprachtige recreatiedomein van Fort V in Edegem. Hebt U heimwee naar het verledenvan de goede oude 'boerentram' o f wenst U nog eens te zien hoe de autobussen'Lux e r u i t zagen waarmee u w ouders zich verplaatsten van Kapellen naarAntwerpen schrijf dan vlug in... want de 30 eerste intekenaars kunnen mee. Wi jverzamelen om 13u30 aan de kerk van Kapellen. Met de eigen wagen rijden wij naarEdegen Indien U vervoerproblemen hebt zorgen wij wel voor een oplossing. Onderde leiding van een bekwame gids bezoeken wij he t museum. Deelname in deonkosten: 50 13F per persoon. Inschrijven voor Kapellen Centrum bij Alen Chris, tel.664.05.01 o f Herman Jef, tel. 664.57.25. Voor Putte Kapellen: Vanummissen Jack:tel, 605.31.38. Voor Zilverenhoek: Dondelinger Marcel, tel. 605.50.86 of Van BockelPaul: tel. 664.68.00.

GENT

WI LR1J K

ANTWERPEN

HOBOKEN

MECHELEN \BRUSSEL 4

CENTRUM

L. CRAEYI4CKXTUNNELli /I

////

E 19\ \

BERCHEM

FORT VATAN4

3 8 96z-7//----- 4 \--MORTSEL

57

EDEGEM

10

1. PRINS BOUDEWLINLAAN2. GROTE STEENWEG3. J. HERMANSLEI4. VREDEBAAN5 FORT V-STRAAT

6. FR. VAN DUNLAAN7. C. d e BURLETLAAN8. ANTWERPSESTRAAT9. KRLIGSBAAN10. MECHELSESTEENWEG

49't Bniggeske Jg 28 m ei 1996 - nummer 2.

EEN WOORDJE UITLEG BIJ HET NIEUWE TITELBLAD VAN ' T BRUGGESKE1.De 28e jaargang van " it Bruggeske", het ledenblad van Hoghescote, werd ingezetmet een nieuw titelblad. Verschillende leden wensten het bestuur proficiat met denieuwe presentatie, waarvoor onze hartelijkste dank.Het nieuw titelblad is een ontwerp van mevrouw tinne Van Dooren-Hanssens, l idvan Hoghescote e n beroepshalve werkzaam i n d e ontwerpafdeling va n e e ndrukkerij. Graag geven wij een woordje uitleg hoe zij tot haar creatie gekomen is. Deeigendomsrechten over het grondgebied van " St Jacob in den Hoghescote " (hethuidige Kapellen) werden door de Heer van Breda overgedragen aan de abdij vanSint-Bernards aan de Schelde:* in mei 1257 een gedeelte bij g i ftonder levenden, ten ti tel van aal-moes, en op 15 juni1277 werd hetoverblijvende gedeelte verkocht aande abt van voornoemde abdij, na-melijk Henricus van Melbroec. D eabdij va n S i n t Bernards aan deSchelde bezat vana f voornoemdedatum de patronaatsrechten en detienden van ons grondgebied. He tgevolg hiervan was dat a l de paro-chiepriesters van de Sint Jacobus-parochie aangesteld werden doorvoornoemde abdij.

Een bijkomend gevolg was ook hetfeit dat de abdij inspraak kreeg bijde aanstelling van de koster-orga-nist-schoolmeester waardoor ookhet onderwijs volledig onder het be-heer van de abdij kwam. O p we-relds vlak maakte onze gemeentedeel uit van de Heerlijkheid Ekerenalhoewel Kapellen over een eigenschepenbank beschikte waardoorde rechtspraak hier door eigen mensen werd verzorgd. Voornoemde toestandenbleven bestaan tot aan de Franse Revolutie.

Arsenus Speeckaert was de laatste pastoor welke door de abt van St.-Bernaartswerd benoemd nl. op 6 januari 1782. In de loop van 1797 werd de abdij door deFranse overheersers verkocht e n d e paters welke d e eed van haat aan h e tkoningdom en de trouw aan de Franse Republiek weigerden a f te leggen werdenaangehouden. Kapellen werd samengevoegd in de" Municipalité de Stabroeck " omlater in 1801 een zelfstandige gemeente te worden. Voornoemde geschiedenis leertons dat wij een eeuwenlange band hadden:* op kerkelijk gebied met de abdij van Sint Bernaards aan de Schelde,* op wereldlijk vlak met de Heerlijkheid Ekeren.

Bij het uitwerken van een passend kaftontwerp hebben wij ons laten leiden doorvoornoemde gegevens. De kleuren van de opdruk, blauw en geel zijn de kleuren vande Heerlijkheid Ekeren, overgenomen in de vlag van Kapellen.

Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2. 50

Het logo van het wapenschild van onze gemeente verwijst eveneens naar de aloudebinding met Ekeren en bestaat uit: " Drie akers van goud op een schild geplaatstvoor een Sint Jacob de Meerdere als pelgrim, houdend een kapel in de linkerhand".Voornoemde gegevens werden in blauwe overdruk geplaatst met het wapenschildvan de abdij van St-Bernaards in de achtergrond.

Dit wapenschild bestaat uit een vissende reiger met de bijhorende spreuk: "O m t r e n tden hover gheneer ick my '1, w a t b e t e k e n t : " O p d e n o e v er v i nd i k m ij n v o ed s el 1 1. De

abdij, gelegen aan de oever van de Schelde, kende vele eeuwen. van bloei enhelaas ook tijden van tegenslag.

Clectri: gozgalciza

Niettegenstaande alles bleef de abdij een bron van inspiratie en een plaats vanwaaruit een grote werkkracht zich verspreidde over de uitgestrekte eigendommenwaaronder ook onze gemeente Kapellen.

In de archieven van de abdij van St. -Bernaards welke momenteel beheerd wordendoor de abdij van Bo rn e m vo n d e n w i j 3 verschillende wapenschilden. W i jverkozen het oudste ontwerp. Ter informatie ziet U tussen deze tekst een afbeel-ding van d e 3 logo's: H e t gehele concept van h e t kaftontwerp verwijst naar"Hoghescote" de naam van onze gemeente welke in 1277 voor het eerst terug tevinden is in de archieven.

Onze kring is dan ook zeer verheugd om onder de naam Hoghescote te kunnenwerken, om alzo een band te leggen tussen het heden en het verleden van onzegemeente.

Bronnen:

1. Heemkundig jaarboek 1995 van de Vereniging voor heemkunde in Klein Brabant.2, E.H. P.J. Goetschalcla: Kerkelijke Geschiedenis van Ekeren.3. Koninklijk Besluit van 29 juli 1963,4. Koninklijk Besluit van 21juni 1978.

51

Roger Balbaert.

't Bru ggeske Jg 28 m ei 1996 num m er 2

JAARVERGADERING 1996.

Op vrijdag 1 maart had de Algemene Ledenvergadering plaats van de V.Z.W.Hoghescote. 58 aanwezigen (45 in 1995) vulden de ruime gelagzaal van De Draakop de Hoevensebaan. De voorzitter bracht verslag u i t over de werking van deCulturele Kring Hoghescote en de aanwezigen gaven unaniem hun goedkeuringaan:1. de activiteiten ingericht tijdens het jaar 1995,2. de geplande activiteiten voor het jaar 1996,3. de financiële toestand van de vereniging,4. een statutenwijziging om tot een betere werking te komen in het beheer van deV.Z.W.

Een kijkje op de zaal. E e n overheerlijk eetmaal, aangevuld met uitmuntendedranken, werd gevolgd door een puike kwis gebracht door onze feestbestuurder.

Verz ameling van dokumentat ie voor het archiefvan de heemkring Hoghescote if!

Alle dokurnentatie over Kapellen is welkom!Wij denken aan foto's, doodsprentjes , doodsbrieven, postkaarten, krantenknipsels,

oude menu kaarten, geboortekaartjes , oude trouwboekjes, oude nota risakten,huwefijksaankondigingen, oude rekennin gen van Kapelse firma's enz, enz.

geet oils een seint je en wij komen even langs.

'ij voorbaat hartelijk dank ! Dank zij uw medewerk ing en steunkunnen wij ons archief over Kapellen verder uitbreiden,

't Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2 52

HEEMKUNDIGE INFORMATIE.

Zoals beloofd geven wij ook deze maal heel wat heemkundige informatie voor onzelezers.

1. Boekennieuws.

* De Geschiedenis van Hoogboom. Van landelijk Ekers dorp to t parel aan deKapelse Kroon. Een uitgave van de heemkring Hobonia. Het boek kwam tot standdoor de samenwerking van Raymond Roelands, Harry De Sitter en Paul Arren.Voorintekeningsprijs tot 31 mei: 1.100 BF + 150 verzendingskosten. De namen vande voorintekenaars warden i n h e t boek vermeld. Voo r meer details z i e ookbladzijden 55 en 56.

• Archeologie in Vlaanderen, Deel IV, uitgegeven door Prof. Dr G. De Boe. Prijs1.580 BF + portkosten. Te bestellen b i j he t 'Instituut voor he t ArcheologischPatrimonium', Doornveld, 1, bus 30, 1731 Asse-Zellik.

• Archeologische Jaarkroniek Vlaanderen. D i t nieuwe tijdschrift vervangt h e tvroegere blad 'Archeologie'. Deze kroniek wil een zo volledig mogelijk overzichtgeven van de archeologische onderzoeksactiviteit in Vlaanderen.

* Landschap en landbouw in Middeleeuws Vlaanderen door Prof. Adriaan Verhuist.192 biz., 150 kleurillustraties en kaarten, gebonden versie: 2.450 BE

• Brussel: Kunstenaarskolonie Nederlandse schilders 1850-1890. 120 biz., 160zwart-wit en kleurillustraties, gebonden versie 1,450 BE

* De Aero-atlas Antwerpen is nog te bekomen aan de prijs van 1.980 BE bij deagentschappen van het Gemeentekrediet en bij de uitgeverij Lannoo, Kasteelstraat,97, 8700 Tielt.

* Prostitutie i n historisch perspectief. H e t b o e k kwam t o t stand d o o r d esamenwerking van C. De Stoop en J. Vande Lanotte en is te bekomen aan de prijsvan 600 BE bij het Algemeen Rijksarchief (rekeningnummer 000-2007805-02 metvermelding 'pub'. 2226'.

2. Tentoonstellingen.

* Van 12 mei tot 9 juni tentoonstelling 1K r e a t i e f m e t N a a l d e n D r a a d ' , g e o r g a n i se e r d

door Erf en Heem Sint - Katelijne Waver. Thema: 'Stijlvolle decoratie met wi tborduurwerk'. Met demonstratienamiddagen.

*Van 6 october to t 3 november tentoonstelling 'Vlaamse Bidprentjes u i t d eNegentiende eeuw'. Organistie: E r f en Heem Sint-Katelijne Waver. E r i s eengelegenheidspublikatie over het betrokken thema voorzien.

* Van 2 mei tot 29 september: 'Museum in strip'. Museumstukken als figuranten ineen stripverhaal. Jubelparkmuseum, Jubelpark 10 , 1000 Brussel, A l l e dagenbehalve op maandag, van 10 uur tot 17 uur.

53t Btuggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

* Tijdens d e zomermaanden organiseert h e t 0 .C .M.W. va n Antwerpen e e ntentoonstelling over de geschiedenis van de kinderinstellingen in het Antwerpse:weeshuizen, kolonies voor zwakke kinderen, gevonden e n verlaten kinderen,zonlicht en lucht voor de kinderen.

* Tot 2 juni kan men in de A.S.L.K.-Galerij (Kreupelenstraat te Brussel), elke dagbehalve o p maandag, een geslaagde tentoonstelling g a a n bekijken over D eChocolade'.

* Van 1 juli tot 25 augustus 1996 is er onder de auspiciën van het Verbond vanHeemkunde Limburg een tentoonstelling met als thema: 1 Vroomheid in porseleinvan Andenne' uit de verzameling van Alfons Claes. 250 verschillende beeldjes inporselein of biscuit zijn er te bewonderen. Openingsuren: elke werkdag van 8 u. tot16 u. Op de zaterdagen 10/8, 17/8 en 24/8 van 14 u. to t 18 u. Op de Virga-JesseOmmegangszondagen 11/8, 18/8 en 25/8 van 10 u. tot 22 u.Plaats van de tentoonstelling: ABB, Koningin Astridlaan 10, 3500 Hasselt

Ter gelegenheid van de hiervoor vernoemde tentoonstelling, verschijnt er een mooiecatalogus met als titel: "Vroomheid in porselein van Andenne "Auteur Alfons Claes.Inleiding door Robert Mordant, conservator van het museum van Andenne. 302bladzijden waarvan 136 blz. met 260 kleurenafbeeldingen, Formaat 20 x 23 cm.Gedrukt op glanzend kunstdrukpapier. Ingenaaid met garen en gebonden in stijvekaft met linnenstructuur. Prijs 850 fr. bij voorintekening door voorafbetaling to t 15juni 1996 o p rekeningnummer: 735-1164641-47. Va n a f d e opening va n d etentoonstelling is de prijs 950 fr.De boeken kunnen afgehaald worden tijdens de tentoonstelling in Hasselt. Nietafgehaalde boeken worden in september opgezonden.

3. Allerlei.

* De Antwerpse gouw van de Vlaamse Volkskunstbeweging gaf een muziekcassetteuit me t 2 2 gezongen kinderdansjes. D e cassette ko s t 3 0 0 B F + 5 0 B Fverzendingskosten. Te bestellen op het secretariaat van V.V.K.B Antwerpen, p.a.Joris Nachtegaele, Zwaneweg, 37, 2970 Schilde.

* Bewerkte reg isters v a n Eke re n ( S i n t Lambertus), pe r iode 1792-1820.Gezinssamenstellingen va n meer dan 2.000 families me t indien gekend, d eherkomstvermelding van ouders, doop- en huwelijksgetuigen. Naamindex voorzien.400 pagina's. Pr i j s 8 5 0 B F v i a rekeningnummer 068-21473-23 v a n V A L EAntwerpen, vermelding 'Ekeren'

• Middeleeuwse molentermen in het graafschap Vlaanderen. Koninklijke Commissievoor Toponymie en Dialectologie, 1994.

Heraldicum disputationes. N ieuw tijdschrift d a t gericht i s to t eenieder d i egeinteresseerd is in Heraldiek. Een abonnement kost 270 BF en is te bekomen viarekening nummer 645-1960979-62 van Marc Van de Cruys, Krommelei, 47, 2110Wijnegem.

4t Bru ggeske Jg 26 - mei 1996 - nummer 2

54

55

De geschiedenis van

_J

Van l ande l i j k Ekers d o r ptot p a r e l a a n d e Kape l se k r o o n

t Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

TECHNISCHE GEGEVENSgroot formaat : 21 cm x 29,7 cm

* 2 0 8 blz.gedrukt op mat macopapier, 115 gram/m2• dikke, stijve band met mooie linnen omslaggouddruk op voor- en rugzijdegebonden, genaaid, voorzien van kapitaalbandjesgeTilustreerd met pentekeningen van André Marién

• verlucht met meer dan 100 foto'sbeperkte oplagegedrukt op de persen van de St.-Norbertusdrukkerij te Tongerlo

KOSTPRIJS

Bij voorintekeningTot 31 mei 1996 kunt U intekenen aan 1.100 fr.+ 150 fr. verzendingskosten.

Wie het boek zelf afhaalt, betaalt geen verzendingskosten.Het boek zal beschikbaar zijn vanaf 10 oktober 1996.Elke intekenaar wordt persoonlijk op de hoogte gebracht.

De namen van de voorintekenaars worden in het boek vermeld.

Na 31 m e i 1 9 9 6 : 1 . 4 5 0 f r. (+ evt. 150 fr. verzendingskosten)

HOE BESTELLEN

Door storting of overschrijving van het overeenstemmend bedrag oprekeningnummer 733-1621 621 -05 vanHOBONIA - JUBILEUMBOEK, Vinusakker 60 - 2950 Kapellen

Ofwel bij de uitgever : C u l t u r e le Heemkring "HOBONIA"pia R a y m o n d Roelands, voorzitter 0 3 / 6 6 4 . 1 8 . 8 8

Vinusakker 24 2 9 5 0 KapellenHarry De Sitter, secretaris 0 3 / 6 6 4 . 8 0 . 3 3Vinusakker 60 2 9 5 0 Kapellen

Vermeld duidelijk de correcte " in tekennaam" op uw overschrijvingsformulier

't Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2. 56

Kruiswoordraadsel

Oplossing van het raadsel, verschenen in het nummer van februari 1996.

Wij ontvingen 13 oplossingen waarvan 12 volledig juist waren ingevuld.Ben onschuldige kinderhandduidde als winnaar aan: Barkman Bernardus Luc. Bevernagestraat, 7 2950 Kapellen. De prijs, 2boekdelen van de 'Grote Gezinsencyclopedie' wordt bij de winnaar thuis bezorgd.

Opgaven voor kruiswoordraadsel nr 2.

HORIZONTAAL

NI E U W # K E E LE L K E # # A # # IP # E D # A # A A NTA R # B L 1 C K XUL E V E L # H E #N# N A V E L # R EUK # D E M E R # LS I # D R A L O N ## N O E # N I E R #OD E R # # E P O S

1) Burgemeester van Kapellen (1855-1858); Kapelse Toneelkring (Jan...). 2 )Kapelse kunstschilder (1864-1921). 3 ) Bijwoord van plaats 4 ) Kapelse musicus(1853-1916). 5) Handvuurwapen van eenvoudige constructie; habijt. 6) Weldoendegodheid; delfstof met een soortelijk gewicht van 5,46; laagste mannenstem. 7 )Kapelse voetbalclub. 8) Afkorting van de eenheid van lichtheiderheid; vleugels. 9)Tijdperk; Belgische wapenfabriek. 10) Kapelse schrijver en kunsthistoricus (1882-1961; laan in Kapellen.

VERTIKAAL

1) Eerwaarde Heer (Latijnse afkorting); harsachtig geneeskrachtig welriekendprodukt gebruikt voor het verduurzamen van lijken. 2 ) Halve organisatie voorEuropese Economische Samenwerking; zoen: bronwatermerk. 3) Kapelse kampioenvan België in het Grieks-Romeins worstelen (J. Van den 1 9 1 1 -1 9 8 5 ) ; bepaaldlidwoord. 4) En dergelijke; Verenigde Staten; Oude Verbond. 5) Muzieknoot; sportwelke in Kapellen beoefend wordt. 6) Gallische volksstam. 7) Van het werkwoorderen; d e oudere. 8 ) Mangaan; kle in sterrenbeeld tussen d e Maagd e n d eWaterslang. 9) Meisjesnaam; Kuuroord in België. 10) Bepaalde gang van een paard;water in een bepaalde toestand; greep vast.

De antwoorden worden verwacht voor 1 5 augustus 1996 b i j Roger Balbaert,Parkweg, 2, 2950 Kapellen. Tussen de juiste antwoorden wordt weer een prachtigeprijs uitgeloot.Vergeet vooral niet uw naam en adres te vermelden onder de puzzel (nadat u dezeheeft opgelost) op de volgende bladzijde. Veel puzzelgenoegens!

57Bru ggeske Jg 28 - mei 1996 - nummer 2.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 2

Kruiswoordraadsel nr 2

3 4 5 6 7 8 9 10

**

*

**

*

*

*

**

*

**

**

**

**

*

Uw naam •en uw adres •

Let wel l De oplossing is binnen te brengen vôôr15 augustus1996.

't Bruggeske Jg 28 - me, 1996 - nummer 2 5 8

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1 2

Kruiswoordraadsel nr 2

3 4 5 6 7 8 9 10

**

*

**

*

*

*

**

*

**

**

**

**

*

Uw naam •en uw adres •

Let wel l De oplossing is binnen te brengen vôôr15 augustus1996.

't Bruggeske Jg 28 - me, 1996 - nummer 2 5 8