Uitgave van de Stichting

Vrienden van Bronbeek

Maart/April2015

Van Indië naar Indonesië:Expositie van dit jaar

Jan de Kleyn onderscheiden

AANGESTIPT• Zondag 6 september is een datum om alvast in uw agenda te noteren. Het ligt

in de bedoeling om dan onze Vrienden- en Familiedag op Bronbeek te houden.• Bij dit bulletin is de nieuwe donateurskaart gevoegd voor de vrienden/dona-

teurs die daar recht op hebben.• Tip: bezoek regelmatig onze website ‘www.vriendenvanbronbeek.nl’. Deze wordt

doorlopend geactualiseerd.• Op pagina 15 van het vorige nummer is een verkeerde naam vermeld. In het

onderschrift bij de foto staat Liesbeth Stolk. Dit moet zijn: Liesbeth Dolk. Onze excuses.

• 27 februari jl. is bij het anker van Bronbeek de Slag in de Javazee herdacht. Johan Kramer was present voor de fotografie en maakte deze opname van de stijlvolle, jaarlijkse gebeurtenis.

Bij de voorpaginaBronbeeks jongste luchtfoto, enige tijd geleden gemaakt met een dronetoestel, en – recenter vereeuwigd – voorzitter Jan de Kleyn van de Stichting Vrienden van Bronbeek die benoemd is tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Zie de ru-briek: Van het bestuur.

3

Verschijnt 3x per jaar - no. 111

Informatieblad van de ‘Stichting Vrienden van Bronbeek’.

Redactieleden:mevr. G.G. Besselink-Boermanndhr. A.P. Bakkermr. H.J.A. Grootveld, eindredacteur

Doelstelling van de Stichting:Het wekken van belangstelling voor, alsmede het levend houden en zo mogelijk versterken van de historisch bepaalde verbondenheid tussen Nederland en landen overzee, in het bijzonder Indonesië, door voortzetting, aan-passing en uitbouwing van de tradities van het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum ‘BRONBEEK’.

Donatie:Natuurlijke personen minimaal € 12,50 per jaar. Eenmalige bijdrage voor het leven mini-maal € 125,-. Rechtspersonen minimaal € 50,- per jaar.IBAN rekeningnummer: NL89 INGB 0000 0009 40 van de ‘Stichting Vrienden van Bronbeek’

Adres Stichting:Velperweg 147, 6824 MB Arnhem.website: www.vriendenvanbronbeek.nl

Vriendenadministratie SVVBRauwland 687491 KL DeldenTel. 074 - 376 30 50E-mailadres: SVVB@kpnmail.nlISSN: 1386 - 0372

Van het bestuurVoorzitter onderscheiden 4Werkgroep 4Contactpersoon museum 4

Voor uw agendaActiviteiten op Bronbeek 4

In en om BronbeekIn memoriam 6Nieuwe bewoners 6Van Indië tot Indonesië 1945/1950 6Tips van Geertje Besselink 8Bronbeek in de Tweede Wereldoorlog 10Kampboeken digitaliseren 17Workshop 18

Kris…KrasWederopbouw Banda Aceh 19Bezoek Soesterberg 21

MuseumcollectieOverzicht aanwinsten 21Schenkingen aan bibliotheek 22

Donateursbon

KTOMM BRONBEEKTel: 026-376 35 55

2015MAART/APRIL

INHOUD

4

Van het bestuurVOORZITTER ONDERSCHEIDENBij zijn afscheid als kanselier van de Ne-derlandse ridderorden is onze voorzitter Jan de Kleyn koninklijk onderscheiden. Hij is benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Minister Plasterk reikte hem de versierselen uit tijdens een drukbe-zochte receptie in sociëteit De Witte in Den Haag. Namens de Stichting Vrienden van Bronbeek zijn de talrijke felicitaties onder-streept met een passende bloemenhulde.

WERKGROEPTijdens zijn laatstgehouden vergadering heeft het bestuur een werkgroep ingesteld voor een onderzoek naar mogelijke verdere vernieuwing van de jaarlijkse donateurs-dag. Versterking van het programma als een Vrienden- en Familiedag is een wens die breed leeft binnen de eigen gelederen. Leden van de werkgroep vanuit het bestuur zijn: Ralph Kneefel en Eric Hoefsloot. Op dit moment wordt ervan uitgegaan, dat wij het evenement op zondag 6 september 2015 kunnen beleven.

Voor uw agendaACTIVITEITEN OP BRONBEEK

Het gehele jaar 2015 EXPOSITIE ‘Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945/1950’Een overzicht van de periode, waarin op gewelddadige wijze een eind kwam aan de Nederlandse koloniale overheersing van Nederlands-Indië.

CONTACTPERSOON MUSEUMHet bestuur heeft vice-voorzitter René van de Beek aangewezen als contactpersoon voor Museum Bronbeek. Hij volgt in deze functie Karen Portier op, die vorig jaar na dertig jaar afscheid heeft genomen als be-stuurslid.

5

14 april 2015 LEZING ‘Bronbeek in de Tweede Wereldoorlog’door Niek Ravensbergen. 14.00-15.00 uur. Toegang met mu-seumentreebewijs. Reserveren: nb.ravensbergen@mindef.nl

18 & 19 april 2015 OPEN DAGEN Nationaal Museumweekend Activiteitenprogramma.10.00-17.00 uur. Toegang gratis.

19 april 2015 THEATERVOORSTELLING ‘Kruit!’ Sumatrazaal Kumpulan. Toegang gratis, reserveren niet mogelijk. Kijk voor nadere informatie vanaf 1 april op www.bronbeek.nl onder ‘Activiteiten Bronbeek’.

19 april 2015 LEZING ‘Oorlogsplekken in Nederlands-Indië/Indonesië 1942-1949’ door Hans van den Akker. 14.00 – 16.00 uur. Toegang: € 14,50 (incl. museumentree). I.s.m. Volksuniversiteit Arn-hem. Inschrijven: www.volksuniversiteit.nl/arnhem of (026) 4422363.

22 april 2015 WORKSHOP Genealogisch onderzoek naar KNIL-militairen door Ingrid Koolhoven. 13.30-15.30 uur. Toegang met muse-umentreebewijs. Inschrijven: nb.ravensbergen@mindef.nl

3 mei 2015 LANDELIJKE CAMPAGNE Niet weggooien! Hebt u voorwerpen, foto’s en brieven uit de Tweede Wereld-oorlog in Nederlands-Indië? Gooi ze niet weg, maar schenk ze aan het museum (www.actienietweggooien.nl). 10.00-17.00 uur.

8 juli & 5 augustus 2015 LEZING ‘Landgoed Bronbeek: koninklijk geschenk voor veteranen’ door Niek Ravensbergen. 14.00-16.30 uur. Toegang met mu-seumentreebewijs. Reserveren: nb.ravensbergen@mindef.nl

Medio augustus EXPOSITIE t/m december 2015. ‘Oorlog in beeld’. Foto’s uit oorlogen in heden en verleden: gewapende strijd, sociale desintegratie, voedselschaarste en vluchtelingen, maar ook vreugde en hoop. Met foto’s van het IPPHOS (Indo-nesian Press Photo Service), Charles Ernest van der Heijden (oorlogscorrespondent in Nederlands-Indië 1946-1948) en Marielle van Uitert (oorlogsfotograaf in o.a. Afghanistan, Irak, Syrië en Gaza). Nadere informatie onder ‘Activiteiten Bronbeek’ op www.bronbeek.nl

6

Dinsdag t/m zondag JEUGDACTIVITEITEN Landgoedspeurtocht In je eigen tempo zwerf je over het landgoed Bronbeek en onderzoek je onbekende plekken en dingen. Leeftijd: 8 t/m 12 jaar. Haal een gratis routekaart bij de receptie tussen 10.00 en 17.00 uur.

Museumspeurtocht Weet jij hoeveel kanonnen er in het museum staan? En weet je waarom uniformen er zo indrukwekkend uitzien? Er is een speurtocht voor 6 t/m 9 jaar en een voor 10 t/m 12 jaar. Haal er een gratis af bij de receptie tussen 10.00 en 17.00 uur.

Zondagen OPENBARE REPETITIES Gamelan In verband met herinrichting van de Indische Zaal zijn er tijdelijk geen openbare repetities door de groep Kusumo Budoyo. Informeer naar de actuele stand van zaken via (026) 3763578.

Wijzigingen voorbehouden. Voor nadere gegevens en de laatste stand van zaken: kijk op www.bronbeek.nl onder ‘Activiteiten Bronbeek’.

In en om BronbeekIN MEMORIAMOp 19 januari jl. is de heer L. van Deenen overleden, sergeant b.d. van de Koninklijke Landmacht. Hij was 92 jaar.Op 30 januari jl. overleed de heer P.F. van den Bosch. Hij bereikte de leeftijd van 84 jaar.

NIEUWE BEWONERSDe heer J.W.A. van Haarlem is op 29 no-vember 2014 in Bronbeek komen wonen. Hij diende bij de Koninklijke Marine.De heer W.F.G.L Kerrebijn heeft op 1 de-cember 2014 zijn intrek genomen in Bron-beek. Hij heeft bij de Koninklijke Land-macht gediend.Wij wensen hen een fijne toe op het land-goed.

Tentoonstelling t/m 3 januari 2016‘OORLOG! VAN INDIË TOT INDONESIË 1945/1950’ In Museum Bronbeek is ingericht de tentoonstel-ling ‘Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945/1950’. Dit is de periode, waarin definitief een einde kwam aan het Nederlandse koloniale bewind.

7

De expositie belicht de idealen van beide kanten. Ze vertelt wie er aan de touwtjes trokken en maakt duidelijk hoe de strijd-krachten waren georganiseerd. De tentoon-stelling laat ook zien hoe een generatie Nederlandse oorlogsvrijwilligers en dienst-plichtige militairen, die meende orde en rust in Indië te brengen en bedreigde bur-gers te beschermen, in een ‘vechtmissie’ terechtkwam om de politieke en bestuur-lijke verhoudingen van voor WO II te her-stellen. Een conflict dat ook de kenmerken van een burgeroorlog had, waarin Indische KNIL- en Republikeinse militairen soms hun eigen familieleden bevochten. Neder-landse politici onderkenden de kracht van de nationalistische beweging niet en wa-ren verdeeld over de toekomst van het oude Nederlands-Indië.

KrantVoor bezoekers is er een gratis informatieve tentoonstellingskrant. Deze voorziet be-halve in historische achtergronden ook in praktische hulp. Zo vindt degene die speci-fieke details zoekt over zijn eigen familie (zoals: in welk regiment zat mijn (groot)vader, waar was dat gelegerd, welke taken had het?) in deze krant adressen, waar hij antwoorden kan verwachten. Gedurende

In augustus 1945 riepen de Indonesische leiders de onafhankelijke Republik Indo-nesia uit. Nederland erkende deze niet en raakte – direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost Azië – verwik-keld in een gewelddadig conflict. In 1950 was de strijd om de onafhankelijkheid van Indonesië beslecht en werd het Ko-ninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) ontbonden. De tentoonstelling ‘Oorlog!’ zet zeventig jaar na dato de dekolonisatieperi-ode vanaf 1945 in een historisch en inter-nationaal perspectief en wil het complexe verhaal en de positie van het KNIL daarin verduidelijken. De expositie is met name samengesteld rond objecten uit de collectie van Museum Bronbeek en bruiklenen uit het Rijksmuseum. Daarbij geeft een chro-nologische weergave van feiten de bezoeker overzicht en brengen persoonlijke verhalen de gebeurtenissen van toen dichterbij.Er zijn bijzondere objecten te aanschou-wen. In een van de vitrines ligt bijvoor-beeld de vlag die de laatste dag van Ne-derlandse-Indië heeft gemarkeerd. Op 27 december 1949 wapperde deze boven het paleis van de gouverneur-generaal in Bata-via. Mevrouw H.G. de Natris-Megem ver-rijkte er de collectie van Bronbeek mee.Ook zijn er brokstukken te zien van het Van Heutsz-monument dat in Batavia en later enkele jaren in Jakarta heeft gestaan en vervolgens in 1953 is gesloopt. Ze zijn naar Engeland getransporteerd en hebben bij de familie Hoogland in de tuin de tand des tijds overleefd. In de tentoonstelling zijn ze gepresenteerd als ‘struikelstenen van het verleden’.De periode 1945-1950 in Indië/Indonesië was er een van aanhoudend geweld tussen partijen die intern verdeeld waren en met de internationale opinie te maken kregen.

Struikelstenen van het verleden.

8

het jaar 2015 wordt het onderwerp dekolo-nisatie verder uitgediept in een activitei-tenprogramma, zowel op de locatie Bron-beek als bij partners elders.De nieuwe tentoonstelling is geopend op 19 februari jongstleden, de traditionele Verjaardag van Bronbeek. Commandant kolonel Michiel Dulfer kon een groot gezel-schap geïnteresseerde gasten verwelkomen bij de officiële start. Historicus Ad van Liempt gaf in een toelichtende beschou-wing uiting aan zijn waardering voor deze bijzondere activiteit van Bronbeek, vooral om twee redenen. Allereerst hebben ‘ge-wone jongens aan beide kanten’ de plaats gekregen waar zij recht op hebben en zijn zij niet verdwenen in de schaduw van com-mandanten en hoge officieren. En tegelij-kertijd is de naam van de tentoonstelling onverbloemd verbonden met: oorlog. ‘Het hoge woord is eruit’, zo zei Van Liempt. Hij herinnerde eraan dat journalisten die de Eerste en Tweede Politionele Actie destijds zo noemden, door de minister van Buiten-landse Zaken van Nederland ronduit wer-den ‘uitgekafferd’. Dat waren dus andere tijden dan de onze.Voor Bronbeek was 19 februari, zoals altijd, een dag waarvan in vele opzichten werk

werd gemaakt. Het is immers de geboorte-dag van koning Willem III, de stichter van Bronbeek. ’s Morgens gingen bewoners op de foto en hield de commandant in de hal van het hoofdgebouw een toespraak, waar-na overledenen stijlvol werden herdacht. Bij het borstbeeld van Willem III werd een bloemstuk gelegd.

JubileumHet officiële deel van de verjaardag ein-digde met de eervolle vermelding van een jubileum: Nathalie Bosman, een goede be-kende uit de eigen kring van het personeel, beleeft in 2015 een kroonjaar. Ze viert haar zilveren jubileum in dienst van Bronbeek. Bewoners, collega’s en aanwezige vrijwilli-gers brachten haar een warm applaus.

TIPS VOOR HET VIRTUELE EN GEDRUKTE WOORDIn het verlengde van de nieuwe tentoon-stelling ‘Oorlog!’ Van Indië tot Indonesië 1945-1950 vermelden we graag een aantal url’s/homepages over deze periode, waar nu nog steeds over wordt geschreven. Denk aan Rawagede, maar eveneens aan een interview met historicus Abdul Wa-hid in de Volkskrant: ‘Van de onafhan-kelijkheidsstrijd kennen de Indonesiërs alleen de eigen heldendaden’. Wahid wil ook de wandaden van Indonesië onder-zoeken. Zie http://javapost.nl/2015/02/02/de-wandaden-van-de-indonesiers-moeten-ook-on-derzocht-worden/ Of tik in Google: ‘Historicus Abdul Wahid’.Verder is er een documentaire van Twan Spierts die Joty ter Kulve interviewde in Indonesië. Zij groeide op in het huis, waar in 1946 het historische akkoord van Linggadjati gesloten werd. Yoti maakte in Indonesië de Tweede Wereldoorlog mee,

Groepsfoto 2015 van de bewoners van Bronbeek.

9

werd opgesloten in verschillende kampen en vertrok na de oorlog naar Nederland (kijk op: http://www.terugnaarlinggajati.nl). Ook de volgende film is bijzonder: ‘Indo-nesië Merdeka – historische filmbeelden’, een epos over de strijd die voorafging aan het uitroepen van de Republiek Indonesië in 1949. De onafhankelijkheidstrijd is ge-reconstrueerd met uniek materiaal en aan de hand van herinneringen, lotgevallen en anekdotes, zie: http://www.npo.nl/indone-sia-merdeka-deel-1/21-07-2010/WO_VPRO_043507 Door naar Google te gaan en in te tikken ‘NPO Indonesia Merdeka - deel 1’ komt u er ook.Kent u de homepage ‘Historie Nederlandse Krijgsmacht’? Werkelijk alles is te vinden over het KNIL, de politionele acties en per-soonlijke fotoverhalen over oorlogsvrijwil-ligers zoals Gerard van der Lee (zie: http://veteranennaardermeer.nl/index.php/militaire-za-ken/203-onderdelen-nederlandse-leger/overdragen/politionele-acties-1945-1950). Of tik in Google ‘Veteranen Naardermeer Politionele acties’.Verder zijn er Indische kamparchieven (http://www.indischekamparchieven.nl/). De in-formatie op deze website is in hoofdzaak ontleend aan de tweedelige Geïllustreerde atlas van de Japanse kampen in Neder-lands-Indië 1942-1945 van J. van Dulm, W.J. Krijgsveld, H.J. Legemaate, H.A.M. Liesker en

G. Weijers. Daarnaast is dankbaar gebruik gemaakt van de Geïllustreerde atlas van de Bersiapkampen in Nederlands-Indië 1945-1947 (2009) van H. Beekhuis, H.Th. Busse-maker, A.A. Lutter en P.M. de Haas en van de websites van H. Beekhuis. Daaruit zijn de resultaten geput van jarenlang onderzoek door ex-geïnterneerden, waaraan vele ande-re ex-geïnterneerden hebben bijgedragen.Nog eentje. De Eerste Divisie ‘7 December’ werd in 1946 naar de Oost gezonden om in Indië de ‘rust, orde en veiligheid’ te her-stellen. Nederland was van plan om Indië langs geleidelijke weg een grotere zelfstan-digheid te geven, echter het uitroepen van de onafhankelijke Republiek Indonesia twee dagen na de Japanse capitulatie ver-snelde de gebeurtenissen. Url: http://www.7decemberdivisie.nl/.

Boeken Er zijn veel boeken over de Politionele Ac-ties en Bersiap geschreven. Hierna volgt een aantal dat recent of bijna recent is uit-gebracht. Ilse Akkermans – Bestemming Soerabaja.‘Het is april 1945, het zuiden van Neder-land is bevrijd. De zeventienjarige Harry Akkermans meldt zich aan als oorlogsvrij-williger om te strijden tegen de bezetters.

Bloemen voor Nathalie Bosman: 25 jaar in dienst.

10

In de Verenigde Staten wordt hij opgeleid tot marinier, met het idee ‘te vechten van-uit het vuur van rechtvaardigheid’. Maar wanneer Duitsland en Japan capituleren, komt Harry in een andere oorlog terecht; hij wordt met zijn eenheid naar Neder-lands-Indië gestuurd en belandt in een koloniale strijd’. Peter van Dongen – Rampokan. Dit is een beeldroman, geschreven en ge-tekend door de Nederlandse tekenaar Peter van Dongen. Het boek omvat twee delen: ‘Rampokan Java’ uit 1998 en ‘Rampokan Celebes’ uit 2004. Nederlands-Indië, 1946. Als Indonesische nationalisten de republiek uitroepen, ver-trekken troepenschepen met vrijwilligers en dienstplichtigen vanuit Nederland naar het oosten om de orde te herstellen.Johan Knevel en Erik Verhagen, twee van die Nederlandse vrijwilligers, keren terug naar het land waar ze opgroeiden. Johan wordt gedreven door zijn verlangen naar het verloren paradijs. Erik kiest juist partij voor de communisten en de nationalisten. Onder andere omstandigheden waren ze misschien vrienden geworden. Als Erik overlijdt, neemt Johan zijn plaats bij de re-bellen in – tegen wil en dank.Gerard van der Lee- Onze Jan in Indië. De Indiëveteraan Gerard van der Lee (1927) werd in november 1944 bij een razzia in Rot-terdam gevangen genomen door de Duitse bezetter en werkte daarna als dwangarbei-der in Duitsland. Na te zijn ondergedoken in Keulen, waar hij het laatste grote bombar-dement op deze stad meemaakte, werd hij bevrijd door de Amerikanen en keerde hij in juni 1945 terug naar Nederland. In 1947 trad hij in militaire dienst bij het Regiment Huzaren van Boreel en in 1948 vertrok hij met de Waterman naar Neder-

lands-Oost-Indië, waar hij tot de repatri-ering in juli 1950 als militair actief was.Dr. H.Th. Bussemaker - ‘De Indische kwestie’.Na de Tweede Wereldoorlog ging in Ne-derlands-Indië de strijd door, nu voor onafhankelijkheid. Daarna volgde, na jarenlange ontberingen in zogeheten Jap-penkampen en de Bersiap, voor de Indische Nederlanders een strijd voor erkenning van hun leed en voor compensatie van het ma-teriële verlies dat zij hadden geleden. De Nederlandse overheid was met beide zeer terughoudend. Ook van zijn hand Bersiap!, opstand in het paradijs. Opstand in het paradijs is chro-nologisch opgebouwd en behandelt de verschillende fasen van de Bersiap, waarbij wordt ingegaan op de rol van de Japanners en Britten. Aan de hand van uitgebreid bronnenmateriaal trekt de auteur niet al te vleiende conclusies over de effectiviteit van het Britse optreden en worden ook Neder-landse beleidsmakers niet gespaard. Ook geeft de auteur een korte beschrijving van vrijwel alles.

Onze websiteKijk voor deze boeken op de Vrien-den-van-Bronbeeksite onder: http://www.vriendenvanbronbeek.nl/10%20SVVBboeken.htm. Of gebruik Google – tik in: ‘Vrienden van Bron-beek Boeken’.

Hopelijk heb ik u nieuwsgierig kunnen maken.

Geertje Besselink

BRONBEEK IN DE TWEEDE WERELDOORLOGBezoekers van lezingen over Bronbeek vragen gere-geld: wat is er eigenlijk op Bronbeek gebeurd in de

11

Tweede Wereldoorlog? Niek Ravensbergen heeft zich in die geschiedenis verdiept. Hij presenteert op 14 april – op de kop af 70 jaar na de bevrijding van Bronbeek – het oorlogsverhaal van Bronbeek in woord en beeld (zie voor reservering de rubriek ‘Voor uw agenda). Het Bronbeekbulletin publi-ceert alvast deze samenvatting.Zijn verzamelde kennis is gebaseerd op herinne-ringen van enkele ooggetuigen en op literatuur. Helaas is archiefmateriaal uit deze periode om onduidelijke redenen vernietigd. Mogelijk zal nader onderzoek meer informatie opleveren. De genoemde ooggetuigen zijn P.F. Speklé, die in 1939 als tuinknecht op Bronbeek kwam te werken, en J.D. Thie, die in 1941 werd aangesteld als huis-meester. De eerste deelde zijn herinneringen met Ravensbergen, de tweede deed zijn verhaal in de Arnhemse Courant van 18 april 1946.

De eerste bezettingsjarenHet commando over Bronbeek in de oor-logsjaren heeft luitenant-generaal (titu-lair) b.d. Cornelis Adrianus Rijnders (Nij-megen 1879 - Arnhem 1951). Hij is Ridder MW04 (1906) en begiftigd met een eresabel (KB 1911) wegens moedig en beleidvol gedrag als officier en als civiel bestuurder in de kolonie in de periode 1905-1910. Na een ernstige ziekte in 1929 wordt hij in 1931eervol ontslagen zowel als comman-dant van Atjeh & Onderhorigheden alsook uit het Indische leger. Benoemd tot com-mandant van Bronbeek op 1 mei 1932 blijft hij die functie bekleden tot 31 mei 1946. Zijn optreden heeft het lot van Bronbeek in de oorlog in sterke mate bepaald. Over de eerste oorlogsjaren is niet heel veel bekend. Er heerst betrekkelijke rust. De Duitsers gedragen zich correct en bemoei-en zich niet met Bronbeek. Niets wordt geroofd, ook geen brons. De kanonnen blijven in het museum. Enkel de filmpro-

jector wordt gevorderd, voor de Duitsers aan het oostfront. Duitse soldaten brengen de bewoners de militaire groet - die zij niet beantwoorden - en de militaire uniformen van de Bronbekers worden gedoogd. Dit laatste in weerwil van het verbod van de bevelhebber van de Wehrmacht op het dra-gen van uniformen na 15 juli 1940. Om elk misverstand te voorkomen vraagt Rijnders of Bronbeek in de uitzonderingsbepalingen van dit bevel kan worden opgenomen, en daartegen maken de Duitsers geen be-zwaar. Een eerste schaduw valt over Bronbeek als Hartog Bollegraaf, die op Bronbeek de func-tie van schrijver vervult, wegens zijn Jood-se afkomst op non-actief wordt gesteld. In zijn plaats wordt sergeant-majoor b.d. C. Kamstra aangesteld. Deze gebeurtenis is geen uitzondering, want op 21 november 1940 worden alle Joodse burgerambtena-ren in overheidsdienst uit hun functie ontheven; het is een van de anti-Joodse maatregelen van de bezetter. Uiteindelijk wordt Hartog Bollegraaf gedeporteerd. In de zomer 1943 is hij, met vrouw en doch-ter, in het vernietigingskamp Sobibor om-gekomen. In de loop van de bezettingstijd wordt de voedselvoorziening moeizamer. De Bron-

De schade van granaatvuur aan de Wilhelminaboom is altijd zichtbaar gebleven.

12

bekers zijn in die tijd nog gewoon om op het landgoed zelf een deel van hun voedsel te produceren. Zo verbouwen ze gewassen en houden ze vee. Dit alles wordt steeds belangrijker. In 1942 worden de kippen-hokken naast de keuken afgebroken en de vrijkomende grond met het gazon ernaast wordt omgeploegd om zo meer aardappe-len en bonen te kunnen verbouwen. Ook de kippenweide aan de Velperwegzijde wordt omgeploegd om grond vrij te maken voor de bonenteelt. Het kleinvee wordt geleide-lijk aan opgegeten, maar koeien en paard blijven gespaard. Opmerkelijk is dat het museumbezoek in de oorlogsjaren doorgaat. Na een terugval in 1940 stijgt het. In 1943 verdubbelt het bezoekersaantal bijna ten opzichte van 1939: er komen dan bijna 15.000 bezoe-kers. Traditioneel is de zijdenrupsenteelt de grote publiekstrekker in de zomermaan-den. In de winter van 1944-‘45 valt het be-zoek nagenoeg stil.

September 1944De betrekkelijk rustige tijd eindigt in het najaar van 1944. Na de geallieerde invasie van West-Europa op 6 juni vechten de geal-lieerden zich eerst moeizaam een weg naar Parijs, om daarna veel sneller noordwaarts door te stoten richting Nederlands grens. Op maandag 4 september wordt Antwer-pen bevrijd. Bijna twee weken daarna be-gint de Operatie Market Garden. De Bron-bekers leggen de driekleuren alvast klaar. Zij bekijken hoonlachend de vlucht van Duitsgezinden over de Velperweg in ooste-lijke richting. In de lucht boven Arnhem en Bronbeek zien ze veel vliegtuigen. Maar terwijl de gevechten in het centrum van de stad woeden, gebeurt er op Bronbeek deze dagen aanvankelijk weinig.

Omdat Arnhem en de zone langs de Rijn bij de Slag om Arnhem frontgebied zijn geworden, nemen de Duitsers maatregelen met het oog op een toekomstige nieuwe aanval. Op 23 september bevelen ze de evacuatie van alle burgers in Arnhem. Circa 95.000 mensen verlaten de stad op maandag 25 en dinsdag 26 september. Ve-len strijken neer in de directe omgeving: het Openluchtmuseum, Velp, Schaarsber-gen, Rozendaal en Rheden, in de hoop en verwachting dat het maar kort zal duren. Rijnders besluit het evacuatiebevel te ne-geren en af te wachten. De Bronbekers zien daardoor hun bepakte stadsgenoten voor-bijtrekken over de Velperweg. Rond tach-tig van hen vragen en krijgen onderdak op Bronbeek. Kort daarna wordt de hele TBC-afdeling van het Gemeenteziekenhuis met het verplegend personeel en hun ge-zinnen op Bronbeek ondergebracht. Het rustige tehuis wordt een volle bijenkorf.

Luitenant-generaal (titulair) b.d. Cornelis Adrianus Rijnders.

13

Op een middag aan het eind van septem-ber worden alle bewoners ruw opgeschrikt. Een Engelse bommenwerper in nood vliegt laag over en lost vier bommen op het ga-zon voor de commandantswoning. Daar en in het hoofdgebouw springen ruiten en storten plafonds in; de grote deur in het hoofdgebouw wordt ingedrukt. Rond-vliegende glasscherven veroorzaken lichte verwondingen, maar doden vallen er niet. Direct begint ieder die zich ertoe in staat voelt, puin te ruimen. Dokter en verpleging van het hospitaal helpen de gewonden. De plotselinge gebeurtenis blijkt gelukkig een incident, zodat er de dagen daarna tijd is om alle gaten te dichten met planken, karton en vloerzeil. Het leven op Bronbeek wordt er zo niet prettiger op, maar men neemt het voor lief, want men wil alles lie-ver dan evacueren.

Najaar 1944Rijnders krijgt in oktober van een aantal Duitsers mondeling een bevel om Bronbeek te evacueren, maar hij weigert en geeft als reden op dat het onmogelijk is: een dertig-tal 80-plussers loopt met een of twee stok-ken en in het hospitaal liggen 25 zieken, onder wie blinden en verlamden. Daarop volgen plagerijen: de Duitsers laten de cor-rectheid varen, groeten niet meer, betalen hun museumentree niet, sterker nog, zij dringen in tehuisvertrekken binnen ‘om opmetingen te doen’. Na beklag van Rijn-ders bij het Departement van Koloniën in Zutphen laten zij het tehuis met rust. Later verneemt men dat op papier de gemeen-tegrens van Arnhem in de richting van de stad is verlegd, waardoor Bronbeek tijdelijk in Velp ligt en er dus geen plicht tot eva-cuatie meer bestaat. Maar de op Bronbeek verblijvende geëvacueerde Arnhemmers

moeten na enige maanden het landgoed op last van de NSB-burgemeester Hollaar alsnog verlaten.Als maatregel tegen de verwachte nieuwe geallieerde aanval zetten de Duitsers in het najaar van 1944 de Overbetuwe on-der water. Ze sluiten alle toegangen tot Arnhem af met slagbomen en bouwen overal bunkers en versperringen. Op de Velperweg komt een versperring ter hoogte van de hoofdingang van Bronbeek. Later verplaatsen zij die wat verder in de rich-ting van Velp. Men kan het landgoed dan alleen nog verlaten via een opstapje over het hek langs de Velperweg ter hoogte van het standbeeld van Willem II. In april 1945 word de versperring zelfs nog verder opge-schoven tot bij het viaduct van de in aan-bouw zijnde snelweg. Velp kunnen de be-woners dan alleen bereiken via een illegale ‘geheime’ doorgang aan de oostzijde van het landgoed, over het zandlichaam van de snelweg en de Berg en Heideweg; de dominee en de leveranciers zijn eveneens op deze route aangewezen. De Duitsers leg-gen ook een loopgraaf aan op de hoge zijde van het landgoed en zijn ingekwartierd in de Witte School aan de Bronbeeklaan, een paar honderd meter van Bronbeek.

Winter 1944-‘45In de winter komt alles nog nadrukkelijker in het teken van het voedsel- en brandstof-tekort te staan. In het bos worden bomen – met handzaag en bijl – gerooid voor de stook met hout. Suikerbieten zijn nu nog bijna het enige voedsel. Het dagrantsoen is 120 gram brood (ongeveer drie boterham-men) en 300 gram suikerbieten of aard-appelen (ongeveer drie aardappelen). De bewoners worden door voedseltekort zwak-ker en velen moeten daardoor hun werk-

14

zaamheden staken. De sterfte neemt toe. Het aantal bewoners verdubbelt bijna van 1 januari 1940 tot 1 januari 1945 van 85 naar 163. Daarna daalt het van 1 januari tot 5 mei 1945 van 163 naar 138 (= 25 bewoners = 15 %).Er is een clandestiene radio op Bronbeek, waarop de huismeester het laatste oor-logsnieuws beluistert. Hij geeft dat steeds door aan de staf, maar heel heimelijk, want er zijn NSB’ers in huis: een verple-ger met zijn echtgenote en drie bewoners. Zij verklikken alles wat op Bronbeek ten nadele van de vijand gezegd wordt aan de NSB-kringleider. Dit leidde al eens tot een waarschuwing van de Ortskommandant, dus voorzichtigheid is geboden.

Voorjaar 1945In maart 1945 zien de Bronbekers bombar-dementsvliegtuigen van de geallieerden richting Duitsland overvliegen. Gevechts-vliegers met mitrailleurs bestoken de plek-ken waar Duitsers zitten. Ze horen kanon-gebulder steeds dichterbij komen. V-1’ s vliegen over. Op 28 maart valt zo’n V-1 op de Oranjestraat in Velp, 1500 meter verwij-derd van Bronbeek. Maar de Bronbeekge-meenschap ontspringt nog steeds de dans. De geallieerden hernemen hun opmars naar Duitsland. Eind maart steken ze de Rijn over bij het Duitse Rees. Daarna trekken de troepen van 1ste Canadese Legerkorps via Emmerich, Achterhoek en Liemers richting IJssel. Hun plan is om de IJssel bij Doesburg over te steken en gelijktijdig de Rijn bij Heveadorp. Omdat de oversteek bij Heveadorp te moeilijk uitvoerbaar en te gevaarlijk blijkt, besluit men in plaats daarvan over te steken bij Westervoort, en wel op donderdag 12 april. De Britse 49th ‘Polar Bear’ infanteriedi-

visie vertrekt naar Westervoort, waarbij tanks van de Canadese pantserdivisie zich aansluiten. Als het plan slaagt, worden de Duitsers in West-Nederland geïsoleerd en kunnen de geallieerden met een omtrek-kende beweging via Noord-Nederland naar Berlijn opmarcheren.Voor de derde keer krijgt Rijnders een ont-ruimingsbevel, en wel omdat Bronbeek naar geallieerde zenders zou luisteren, mensen onderdak zou geven die geëva-cueerd hadden moeten zijn en omdat de meeste bewoners pro-Engels zouden zijn. Opnieuw legt Rijnders het bevel naast zich neer. De gevechten die de volgende dag uitbreken, voorkomen een gedwongen uit-zetting.

Opmaat tot de bevrijdingDonderdag 12 april breken de zwaarste dagen uit de oorlogsgeschiedenis van Bron-beek aan. Die nacht begint namelijk de bestorming van Arnhem vanuit de Liemers met een luchtaanval op de in het Fort Wes-tervoort verschanste Duitsers, 3 kilometer van Bronbeek, en begint ook een artille-rieaanval om de oversteek over de IJssel te dekken. Arnhem en Velp worden bestookt met raketten en met nevelgranaten die rookgordijnen moeten creëren. In de nacht van 12 op 13 april volgt de amfibische rivierovertocht. De vaste IJsselbrug was na-melijk door de Duitsers opgeblazen. Daar-na dringen de bevrijders vanaf de IJssel on-der hevige straatgevechten moeizaam door in het gebarricadeerde en van boobytraps voorziene oostelijk stadsdeel. Pas vrijdag-avond laat bereiken zij de Saksen Weimar-kazerne, 2 kilometer noordwestelijk van Bronbeek. Wat beleven de Bronbekers hiervan? Aan het begin van de donderdagavond begint

15

een hevig granaatvuur. De gebouwen dreunen. Het regent granaatscherven. Inslaande granaten vernielen huizen in de buurt en bomen op het landgoed. Het hoofdgebouw wordt veelvuldig beschadigd, maar houdt stand. Projectielen vliegen aan de voorzijde naar binnen. De bewoners pakken ze met een blik weer op en gooien ze uit het raam. Sommige bewoners ha-len buiten niet-ontplofte granaten weg, ondanks het hevige vuur. De lucht kleurt rood door de brandende huizen in de wijk. Het vuren duurt de hele nacht. Van slapen komt niets: men moet waken voor voltref-fers. Overdag op vrijdag de 13de gaan de gevechten door. Een granaat ontploft bij de boerderij en vernielt de westelijke muur van de koeienstal, waarna onder leiding van bewoner Jacob van Dijk de koeien en het paard met gevaar voor eigen leven in betrekkelijke veiligheid worden gebracht. Vrijdagmiddag wordt het hospitaal getrof-fen; muren en plafonds raken zo bescha-digd, dat ontruiming noodzakelijk wordt. Wie kan lopen, wordt in de vuurpauzes zo snel mogelijk achter het hoofdgebouw ge-bracht. Daar is het veiliger. Zieken die niet kunnen lopen, worden in hun bed in de gang van het hospitaal gezet en vervolgens met bed en al naar buiten gedragen. Dat alles gebeurt in de korte vuurpauzes. Als het vuren wordt hervat, werpt men zich op de grond, om daarna zo snel mogelijk weer verder te gaan. ’s Nachts gaat de geallieer-de aanval door. Door moedig en snel blus-werk van de bewoners breekt op Bronbeek geen brand uit. Volgens Thie is het aan dit optreden te danken dat Bronbeek niet in vlammen is opgegaan. Ook de nacht van vrijdag op zaterdag gaat de aanval onver-minderd door.

Bevrijd!In de loop van de zaterdagochtend 14 april houdt het kanonvuur plotseling op. Op Bronbeek horen ze dan nog een tijdje ge-weer- en mitrailleurvuur, totdat dit ook stil valt. Tegen 3 uur in de middag passeren Engelse infanteriepatrouilles met stenguns in de aanslag het landgoed, even later ge-volgd door een grote tank. Een luid gejuich stijgt dan op in het gehavende tehuis. Iedereen haast zich naar de Velperweg om te groeten en te bedanken. De tank stopt voor het landgoed, de lachende bemanning deelt sigaretten en tabletten chocolade uit. Hoe bijzonder is dit moment: de Bronbe-kers zijn de eersten in Arnhem die de be-vrijders ontmoeten en toejuichen, want de stad is nog geëvacueerd. Maar hoe blij men ook is, Rijnders wil de vlag nog niet hijsen, want de Engelsen vinden het nog onveilig: de Duitsers in Velp zijn nog te dichtbij.De Engelsen stoppen aan het eind van die zaterdag met hun achtervolging. Arnhem is tot aan de Schelmseweg bevrijd: 14 april is de Bevrijdingsdag van Arnhem en van Bronbeek. De Engelsen nemen hun intrek in de leegstaande woningen nabij Bronbeek. ‘s Avonds zingen ze, lachen en maken muziek, terwijl de vijand 300 meter verderop soms nog vuurt. De Bronbekers voelen zich van een zware last bevrijd. Jolig als jonge kerels zingen en dansen ze uitgelaten. Rijnders spreekt hen toe, voor-afgegaan en gevolgd door het zingen van het Wilhelmus en een driewerf ‘hoera’ op Hare Majesteit de koningin. Het wordt een gezellige avond met wat Engelsen erbij, die begrijpelijk zeer gevierd zijn.Op zondag 15 april houden de geallieerden een rustdag voor reorganisatie, consolida-tie en hergroepering. Het is mogelijk dat sergeant Hewitt, oorlogsfotograaf van de

16

British Army Film- and Photography Unit, toen de foto heeft gemaakt, waarop te zien is hoe twee Bronbekers op het Algerijnse kanon poseren met twee huzaren van de Canadese Tank Divisie. Hoewel de meeste Duitsers zich al uit Velp hebben teruggetrokken, bombarderen de geallieerden voor de zekerheid in de vroe-ge maandagochtend 16 april vanaf 4 uur met hun artillerie de Duitse stellingen in Velp. De hel breekt voor de laatste keer los. Het tehuis staat opnieuw te schudden. Maar niemand maakt zich meer zorgen. Na enige uren stormen de Engelse tanks voorbij Bronbeek. Carriers en voetvolk van de Polar Bear Divisie trekken Velp binnen. Om 10 uur bereikt Bronbeek het officiële bericht dat Velp is bevrijd. Op dat moment melden zich twee leden van het verzet. Een

van hen is een politieman, die als evacué op Bronbeek onderdak heeft genoten en daardoor de situatie op Bronbeek kent. Zij arresteren de NSB’ers onder het personeel en bewoners. Maandag 16 april is een warme voorjaars-dag. De commandant laat alle bewoners, die daartoe in staat zijn in groot tenue met al hun onderscheidingen aantreden voor het hoofdgebouw met zijn dichtgetimmer-de ramen. Hierbij zijn oorlogsfotografen aanwezig. Zij fotograferen een Bronbeker op het dak bij de Nederlandse vlag, die nu wel uit mag. Thie zegt over deze gebeurte-nis: ‘Keurig gericht stonden zij op één lijn in de houding en brachten stram den mi-litairen groet, toen onze vlaggen voor het eerst na zoveel bange jaren van verdruk-king omhoog gingen om weer als voorheen

Bewoners en bevrijders op Bronbeek, april 1945.

17

fier in den wind te wapperen en onze herkregen vrijheid te verkondigen. Dit was een plechtig en aandoenlijk oogenblik waarbij niet alleen de aanwezige dames, doch ook vele van onze oud-strijders hun gevoel niet meer de baas konden blijven.’

Naschrift Menigeen is natuurlijk benieuwd naar de complete fotoreportage die de oorlogsfoto-grafen op Bronbeek op maandag 16 april 1945 gemaakt zouden hebben. Een verzoek om deze te mogen zien, is ingediend bij het Imperial War Museum.

Niek Ravensbergen

Brieven over de tijd in IndiëDIGITALISEREN: TOEGANKELIJKER VOOR HET PUBLIEKMet een hele club vrijwilligers zijn we op Bronbeek bezig om dagboeken, verslagen, brieven te digitaliseren. ‘t Meest uit de pe-riode 1940-1950.Bronbeek heeft veel materiaal in de collec-tie, dat op dit moment nog weinig toegan-kelijk is voor het publiek. Er is vaak een titel, maar meer niet. De stukken zijn vaak moeilijk te lezen, waardoor je er echt voor moet gaan zitten om te weten waar het over gaat.We scannen of kopiëren de originele stuk-ken en dan kunnen de vrijwilligers het overtypen. Het origineel blijft zo goed be-waard en de inhoud wordt toegankelijk. Soms moeten de stukken eerst op volg-orde worden gelegd, zoals de brieven van OVW’er Henk Koudijs. Hij schreef aan zijn verloofde Maartje Vonk. De brieven geven een beeld van zijn tijd in Indië. Regelma-tig hoor ik vrijwilligers hardop lachen bij het lezen. Ze krijgen even een kijkje in

iemands leven. De toon van iedere schrij-ver is anders. De een is zeer persoonlijk, de ander zakelijk. De een beseft dat hij in een belangrijke tijd leeft, dat hij iets mee-maakt wat waard is om opgeschreven te worden. De ander gebruikt zijn belevenis om familie op de hoogte te houden.

Tussen houtDat deed ook Gerrit Jan Janssen. Hij schreef een dagboek als een soort brief aan zijn fa-milie, terwijl hij in verschillende interne-ringskampen zat. Hij verstopte het tussen twee stukken hout, omdat je geen dag-boeken mocht bijhouden van de Japanse bezetters. Hij fantaseert hoe het met zijn familie is. ‘Lieve allemaal’, zo begint hij zijn verslagjes. Hij houdt alle verjaardagen bij. Vraagt zich af hoe het met zijn ouders in Holland gaat. Houdt moed, ook als het slechter gaat. De mensen in de kampen wisten niet wanneer de oorlog afgelopen zou zijn. Ze konden er alleen maar van dromen. Gerrit Jan Janssen schrijft veel over eten. Wat er eerst nog wel is, maar dat later steeds schaarser wordt. Hij was niet de enige, vooral in kampdagboeken wordt er veel over eten en het ontbreken ervan geschreven. 10/2 Het is vandaag 1 jaar geleden dat wij elkander het laatst gezien hebben! Ik zal bij dit feit maar niet te lang stil staan. Gelukkig is deze tijd naar mijn gevoe-len snel voorbei gegaan en is het mijn dagelijks gebed dat God onze scheiding spoedig wil doen eindigen. Ik heb zoo juist een injectie gehad tegen typhus, dysen-trie en tetanus. Dag lieve allemaal, tot morgen!Ook Flip Peeters die werd uitgezonden als dienstplichtig militair in 1948 is zeer per-soonlijk. Hij schreef aan zijn ‘lieve Gerda’ elke dag een brief, 653 in totaal. Als het hem op een dag niet lukte te schrijven, haalde hij het later in. Gerda schreef terug,

18

ongeveer om de dag. Over wat zij mee-maakte in Utrecht, terwijl Flip in Indië zat. Hier ging het leven ook gewoon door. Flip droomde van de toekomst met haar, fan-taseert over kinderen met haar, kijkt terug op hun ontmoeting en vertelt over zijn le-ven daar in Indië en alle moeilijkheden en verleidingen die hij tegenkomt. Lieveling … ook hebben we nog veel gepraat over onze vroegere werkkring, en … of we in de toekomst nog wel de moed zouden kunnen vinden weer héél gewoon te beginnen. Nou, Gerda, van ons drieën was ik de enig-ste, die wel héél zeker wist, dat ik ’t wèl zou kunnen … Stel je voor, hoe zou ’t leven, dat kantoorleven me kunnen tegenstaan? ’s Morgens om 8 uur op je dooie gemak naar kantoor gewandeld, rustig werken, met een hartstikke prettig vooruitzicht, want … ik neem natuurlijk brood mee, en … we ‘djalan’ (wandelen) samen even door de stad. God, zo op deze manier werken, dat is een heerlijkheid. Ik weet zeker, dat de uren zullen vliegen. Brief 160. Kapiroetan, 2-3 Febr. ’49.Ja, dat zijn fijne gedachten, over die dingen, en de dingen die nog maar fantasie en toekomst zijn, kun je uren dromen. Ik kan me voorstellen, dat er wel eens jongens zijn, die het raar vinden, dat ik zo vaak in gedachten verzonken voor me uit zit te staren, maar toch zou ik beslist nooit één van die verdomd mooie

gedachten willen missen. Brief 217. Kapiroetan, 1 April 1949. Allerliefste Flippie,Wat was ik blij ’n donderdag toen ik na anderhalve week post van je kreeg zeg!....... En ’n jokeme foto dat er bij was. Ik heb jou persoontje bij die andere foto gehouden waar we samen op staan. Nou daar ben je eerlijk gezegd maar ‘n ‘broekie’ op. Nu ben je zoveel manlijker wat ik wel zo leuk vind. Brief 229. 25 september 1949.

Voor de catalogusJuist dit soort informatie is van onschatba-re waarde, het maakt dat je je kunt inleven in de tijd. Het gaat vaak over praktische kleine dingen. Hoe sliepen ze, hoe ze aten, over vriendschap en familiebanden. In ze-kere zin het gewone leven. Door stukje bij beetje te digitaliseren komt deze informa-tie beschikbaar voor iedereen. De bedoeling is dat alles in de Bronbeekcatalogus ver-schijnt, op www.museumbronbeek.nl.

Judith Reindersma

WORKSHOP GENEALOGISCH ONDERZOEK KNIL-MILITAIREN Museum Bronbeek houdt op woensdag 22 april 2015 van 13.30 tot 15.30 uur een workshop rond genealogisch onderzoek naar militairen die dien-den in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) o.l.v. Ingrid Koolhoven, oud-medewerker Nationaal Archief.Wie genealogisch onderzoek doet naar zijn voorouders, kan te maken krijgen met KNIL-militairen. Voor specifieke informatie daarover kan men uitstekend terecht in het Nationaal Archief (N.A.) in Den Haag. Ingrid Koolhoven biedt in haar voordracht overzicht en inzicht aan mensen die voor onderzoek naar KNIL-militairen het N.A. willen raadplegen. Zelf was zij langdurig

Originelen van kampboeken

19

werkzaam bij dit archief als medewerker Dienstverlening en Onderzoek. Ze vertelt onder meer welke bronnen over de diverse categorieën KNIL-militairen in het N.A. aanwezig zijn en hoe je daarin je weg het beste kunt vinden voor een maximale op-brengst. Verder gaat zij in op vragen over welke gegevens men in het N.A. kan vin-den, welke beperkingen er zijn op grond van privacywetgeving en wat men online kan vinden op de website van het N.A. (www.gahetna.nl). Na haar voordracht geeft zij haar toehoorders ruim gelegenheid om eigen vragen in te brengen. Voor deelname aan de workshop geldt het entreetarief van Museum Bronbeek. Reserveren is noodza-kelijk (via nb.ravensbergen@mindef.nl).

Vrijwilligster Bep van Leeuwen sorteert brieven van Henk Koudijs.

Kris…KrasTIEN JAAR WEDEROPBOUW BANDA ACEHNamens de gemeente Apeldoorn hebben Klaas Dekker (63) en Herman Meijer (67) de afgelopen tien jaar met talrijke instanties hier en in Indone-sië bijgedragen aan de wederopbouw van Banda Aceh na de tsunami van december 2004. Hoe kijken zij terug op die periode, werkzaam in een gebied waar ons land zijn sporen heeft nagelaten. Dekker vertelde erover, Meijer maakte de volgende aantekeningen.

Peucut symboliseert nabijheid van onze gezamenlijke geschiedenis‘Je gaat naar een tropisch land waar we geschiedenis hebben geschreven, om te helpen een totaal verwoeste stad en een ineengestort openbaar bestuur weer op de been te krijgen. Dat geeft in het begin best een dubbel gevoel. Wat we daar gin-

gen doen, moesten we in z’n context zien. Bovendien moest je dealen met de omstan-digheden: de warmte, de drukte van het openbare leven, die heel andere cultuur, en dan zo’n verwoeste stad….. Met in je achterhoofd de verhalen over het KNIL, de Molukkers, van onze eigen voorouders die daar hebben gewoond en naar Nederland zijn gekomen.Maar al gauw vroeg het leven van alledag na de natuurramp met z’n tienduizenden doden onze aandacht. Toenmalig staatsse-cretaris Schultz van Haegen van Verkeer en Waterstaat en de rechterhand van de Indonesische minister van Binnenlandse Zaken Kuntoro waren erbij, toen Fred de Graaf en Mawardy Nurdin, de burgemees-ters van Apeldoorn en Banda Aceh, in december 2005 hun handtekening zetten onder een samenwerkingsovereenkomst.

20

We hebben op basis daarvan jarenlang met Banda Aceh samengewerkt. Aan het enor-me afvalprobleem, aan het verbeteren van de ambtelijke organisatie, aan het contact tussen de mensen en de gemeente. Het resultaat na tien jaar is een gemeentebe-stuur en ambtelijke organisatie in een mo-dern stadhuis dat als voorbeeld dient voor de rest van Indonesië.Al werkende met collega’s – voor wie het Nederlandse staatsbestel vanuit de geschiedenis tot op de dag van vandaag herkenbaar is – raak je in contact met het gezamenlijke verleden en de invloed daarvan op de loop van de historie. Peucut, ‘het Kerkhof’ in de volksmond, is daar dé uitdrukking van. De gelijknamige Neder-landse stichting van Robert Jan Nix heeft de zorg voor het beheer en onderhoud van de begraafplaats, waar de Atjeh-oorlog tot leven komt. En als je er toch werkt aan een samenwerkingsproject, is het niet zo vreemd om voor de stichting wat hand- en spandiensten te verrichten. Dat hebben we gedaan.Op Peucut heb ik bij sommige graven de nabijheid van onze gezamenlijke geschie-denis ervaren. Het sterkst bij een graf van een jongen van zeventien, achttien jaar, uit Kielwindeweer, vlak onder Hooge-zand-Sappemeer in Groningen. Ik heb daar

in de buurt gewerkt. Een gat van niks, toen helemaal. Stel je voor, dat dorp in the middle of nowhere moet zo’n jongen afstaan. Die gaat naar Groningen – de vraag is of hij daar voorheen ooit is geweest - reist op de een of andere manier naar Amsterdam of Rotterdam en gaat dan weken per boot naar een onbekend warm land. Hij vecht in de Atjeh-oorlog, sneuvelt binnen enkele weken en ligt hier onder een zerk. Honderdvijftig jaar later lopen wij daar langs zijn graf. Dat heeft indruk op me ge-maakt. Dan komt de geschiedenis wel heel dichtbij. En plotseling realiseer ik me dat ik ook zo’n lange reis heb gemaakt. Dan krijgt het Nederlanderschap voor mij op-eens ook een heel andere lading. Heel goed dat Peucut er is en dat de stichting er zorg voor draagt. De Indonesiërs die we daar ontmoetten, spraken met waardering over ‘het Kerkhof’, zeker niet gekunsteld. Mooi dat dit blijft bestaan.Onze intensieve samenwerking met de col-lega’s in Banda Aceh heeft ons overigens ook in aanraking gebracht met een ander element: de waarde van het improviseren. Wij zijn geneigd om met afspraken en maatregelen elk risico uit te bannen. We zijn op alles voorbereid.Maar dat afsprakensysteem is soms zo uit-gebreid en ingewikkeld dat de bureaucratie

Beelden van Peucut in Banda Aceh.

21

die daarmee gepaard gaat, verstikkend werkt. In Banda Aceh vertrouwt men meer op het eigen improvisatievermogen – en op Allah. In de afgelopen jaren zijn wij steeds meer de waarde gaan beseffen van impro-viseren, van de eigen redzaamheid van mensen. We hebben geleerd van elkaar, en gezocht naar de gulden middenweg.’ Wie erin is geïnteresseerd, kan het rapport ‘Banda Aceh – in tien jaar van tsunami naar eigentijdse Indonesische stad’ over de samenwerking van Apeldoorn met Banda Aceh kosteloos ontvangen. Een mailbericht naar meijerijke@hotmail.com volstaat.

WERKBEZOEK AAN SOESTERBERGBronbeeks gidsengroep bracht kortgeleden een kennismakingsbezoek aan het nieuwe

Nationaal Militair Museum in Soesterberg, waar onder andere een ontmoeting op het programma stond met hun oud-coördina-tor Jan Aversteeg (tweede van links). Deze activiteit ondersteunde de permanente educatie voor de rondleiders van Museum Bronbeek. Eensgezinde conclusie: Soes-terberg is prachtig, en Bronbeek blijft een attractie met eigen specialiteiten.

MuseumcollectieOverzicht aanwinsten 4e kwartaal 2014

SchenkingJ. Boon von Ochssée, Schagen Aluminium kopjeDr. ir. J.A. Hendrikx, Velp Metalen bord en gewei op snijwerkH.J. van den berg, Blijham SchilderijDhr. P. Speklé, Velp Twee krissenW. Plink Vier foto’s in lijstJ.W. Beek, Arnhem Drie kapmessen in leren schedeMw. O. Polak-Thein, Arnhem Twee messen in schedeMw. J.H.B. van de Ven-Dicou, Amerongen Foto’s en negatievenMw. H.Th. Keijser-Timmer, Groningen KampspullenMw. M.L. Cremers-Koning, Maastricht Medailles, emblemen, foto’s en documentenR. Agricola, Arnhem DocumentenP. de Haas, Obdam Objecten uit de nalatenschap van J.P. de HaasDhr. L. Joling, Winschoten DocumentenG.G.E.L. van Boon von Ochssée, Amsterdam AsbakDhr. G. Harthoorn, Pieterburen Fotoalbum, foto’s en documentenR. Sieben, Purmerend Foto’s en documentenMw. H. van Hasselt, Velp PrentbriefkaartenMw. J. de Ruiter (via E.J. Koster), Boskoop Pistool en patronen

22

D. Boersma, Veessen Pistool, magazijnen, patronen en granaatS. Saija, Arnhem Twee krissenDhr. J.van der Ving, Westervoort Dolk, band met emblemen en medaillesMw. M. Verhoeve, Hilversum Dolk en krisJ. de Haan, Leeuwarden Uniformjas en kwartiermutsenMw. De Kok-Bouma, Hengelo Typemachine in koffer, fotoalbum en documenten Mw. M. van Dorp, Wolfheze Documenten, oleaatschets, landkaarten, zeekaarten,

foto, medaille typoscriptenDhr. P. Slors Album en documentenCavaleriemuseum Amersfoort, E.J. Vinkhuyzen Carte de visiteMw. D.J. Wardenier-Wardenier, Wassenaar Klewang, degenstok, luchtdrukgeweer, boekenlegger

met document en zilveren penningF. Poorter, Harderwijk Stadsplattegrond, landkaart en pakpapierMw. Ch. De Koning, Epe Documenten en typoscriptenA. Heshusius Spang (miniatuur) met medailles, emblemen, speld,

bamboeplaatje en schuifpassantMw. Sleeboom, Doorn Oorkondes van kanonnier H. JonkerE. Nahumury-van der Duyn, Culemborg Documenten, foto en baretembleemMw. E. de Torbal, Dordrecht Document en weekbladMw. E.L. Hoffman-Klerkx, Herveld DocumentenN. Heiner, Wenum-Wiesel Documenten en fotospeldJ.A. van Plateringen, Utrecht Fotoalbum, foto’s en documentenE.D. Miggelen-Brink, Huissen Fotoalbums en fotoMw. H.M. Hogestijn-Vrijburg, Oegstgeest Spel: Tjongklak

OverdrachtDhr. K.R. Drenthe, oud-inw. Bronbeek DocumentenPolitie Eenheid Noord Holland, afkomstig van J.J. Gieles

Stengun MK II

AankoopAntiquariaat, Haarlem Zeven tekeningen

Schenkingen aan de bibliotheek van oktober tot en met december 2014: Dhr. C.A.M. ter Horst ArnhemDhr. W. Pohlmann HuissenMw. L. Beckers HilversumDhr. W. Hol DierenDhr. H. Beekhuis GroningenMw. N. Overdijkink WarnsveldDhr. J. Janssen ArnhemMw. R. Eyden-van Dam ZeistMw. Ch. de Koning EpeDhr. J. Th. Persijn DuivenMw. A.J. Rijnvin Driebergen

STICHTING VRIENDEN VAN BRONBEEKWe zoeken méér vrienden

Onze Stichting Vrienden van Bronbeek spant zich in voor activiteiten en versterking van haar organisatie. Zij doet ook een beroep op alle lezers. Ons verzoek: meld u aan als Vriend, als u dat nog niet bent. En zoek met ons mee naar nieuwe Vrienden, die mis-schien al in uw directe omgeving te vinden zijn. Voor een minimale bijdrage van 12,50 euro per jaar per persoon steunt u een bijzondere instelling, voor een eenmalig bedrag van minimaal 125 euro per per-soon treedt u toe als Vriend voor het leven.Vriend worden, is mogelijk door de bijdrage over te maken op IBAN rekeningnummer: NL89 INGB 0000 0009 40 t.n.v. de penningmeester van de Stichting Vrienden van Bron-beek te Arnhem. Geïnteresseerden kunnen ook de onderstaande bon invullen en opsturen naar de Vrienden- administratie van de Stichting Vrienden van Bronbeek: Rauwland 68; 7491 KL Delden. Vervolgens ontvangt u een acceptgirokaart.

Bon voor aanmelding nieuwe donateurs

Naam:

Adres:

Postcode en woonplaats:

E-mailadres:

IBAN rekeningnummer:

Vrienden van de Stichting Vrienden van Bronbeek ontvangen onder meer het Bronbeekbulletin, genieten gratis entree tot Museum Bronbeek, en hebben toegang tot de Kumpulan.