Brochure Witte Netevallei

24
Witte Netevallei Terug naar de toekomst EEN PLUSPUNT VOOR DE NATUUR

description

Deze brochure werd samengesteld door Lena Vandegejuchte in het kader van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ (2011-2012) van Natuurpunt Beheer vzw (coördinatie: Frederik Naedts). Van de Witte Netevallei en in het bijzonder van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ is ook een digitale TV-reportage gemaakt door Pim Lansbergen voor Digicat, te vinden achter de ‘rode knop’ op de regionale zender RTV of op het internet (www.digicat.be) vanaf september 2012.

Transcript of Brochure Witte Netevallei

Page 1: Brochure Witte Netevallei

Witte NetevalleiTerug naar de toekomst

EEN PLUSPUNT

VOOR DE

NATUUR

Page 2: Brochure Witte Netevallei

ColofonDeze brochure werd samengesteld door Lena Vandegejuchte in het kader van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ (2011-2012) van Natuur-

punt Beheer vzw (coördinatie: Frederik Naedts). Van de Witte Netevallei en in het bijzonder van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ is ook

een digitale TV-reportage gemaakt door Pim Lansbergen voor Digicat, te vinden achter de ‘rode knop’ op de regionale zender RTV of op het internet

(www.digicat.be) vanaf september 2012.

Overname uit deze publicatie, om nog meer mensen warm te maken voor de natuur en cultuur in de Witte Netevallei, is toegelaten en wordt toege-

juicht. Wel dient steeds verwezen te worden naar deze publicatie en naar Natuurpunt.

Verantwoordelijke uitgever: Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen

Tekst: August Adriaensen (Fons’ mijmeringen), Koen Mertens (informatie), Willy Thijs (poëzie), Danny Van der Veken (andere teksten)

Foto voorblad: Gehucht watermolen met Retienaar Jef ‘Seppe’ Lens en Desselaar Jozef ‘Jef’ Peeters (Spellenborghs). Links de watermolen, rechts het huis Van den Wildenbergh.

Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland

Page 3: Brochure Witte Netevallei

0 500m250

Duinkerken

Wenen

Retie

>

< G

eel

Zwarte N

ete

Witte Nete

P grasland

bos

moerasbos

akker

rode wandeling 4,5 km

gele wandeling 1,5 km

startpunt

watermolen

Kijkplatform

1

8 2

34

56

7

Page 4: Brochure Witte Netevallei

My Country, de Witte Netevallei

In dit fotoalbum maak je kennis met de Witte Netevallei zoals die was

in de jaren 1940-1950.

Dankzij de vroegere eigenaar en fotograaf, Henri Van den Wildenbergh,

krijg je een unieke kijk op het vroegere landschap. Henri Van den Wil-

denbergh gaf zijn fotoalbums steevast de titel ‘My Country’.

In de begeleidende teksten mijmert zijn zoon Fons een eind weg over de

zalige tijd die hij hier doorbracht. We namen enige dichterlijke vrijheid,

want Fons overleed in 2004 zonder dat we hem konden interviewen. De

teksten zijn zoveel mogelijk bij andere rechtstreeks betrokkenen gecon-

troleerd op hun waarheidsgetrouwheid.

Foto boven: Gehucht Watermolen anno 2012 -zelfde locatie als voorblad- Retienaar Jef Verwaest en Desselaar Brigitte Van Dongen. Foto onder: Huis Van den Wildenbergh jaren 1940.

Page 5: Brochure Witte Netevallei

Fons Van den Wildenbergh

‘Ik ben Fons Van den Wildenbergh,

geboren Antwerpenaar, enige zoon

van Henri en van Rosalie Van der

Velden.

Mijn vader kocht een groot stuk

grond, in 1941, in de Witte Neteval-

lei van markiezin d’ Yve de Bavay en

markiezin Sassoli de Bianchi. Het

domein behoorde tot de Franse re-

volutie toe aan de Heren van Retie.

Met de natte, moerassige grond was

niet veel aan te vangen. Mijn vader

kocht het domein ongetwijfeld voor

de natuurpracht. Als amateurkunst-

schilder hield hij van schoonheid.

Hij liet er in 1942 een boerderij-

tje bouwen voor mij. In Antwerpen

schreef hij mij in als landbouwer. Zo

kon ik de arbeidsdienst in Duitsland

ontwijken. Ik ben hem er eeuwig

dankbaar voor.’

‘Van 1944 tot 1951 woonde ik ef-

fectief in de boerderij in het gehucht

Watermolen. Ook mijn ouders ge-

noten lang van hun bezoeken aan

het Kempense Retie. Vader kon er

in de prachtige natuur zijn fotogra-

fiepassie botvieren. Als ik die mooie

foto’s na al die jaren bekijk, komen

er veel heerlijke herinneringen, naar

boven. Dat peperkoeken huisje,

vlak- bij de eeuwenoude watermo-

len aan de Witte Nete, was mijn

boerderij. Niet eenvoudig te bou-

wen in dat moerassig gebied. Het

huis staat op grote putkuipen vol

beton. De ramen liet mijn vader ma-

ken in de technische school in Essen,

waar hij directeur was. Ik vervoerde

ze met de fiets naar Retie.

Dat waren nog eens tijden!’

(Antwerpen, 1909 – 2004)

Nachtegaal Slangenwortel Dotterbloem

Page 6: Brochure Witte Netevallei

‘De omgeving van de watermolen was

natuurlijk zeer geschikt om te kampe-

ren. Op deze foto zie je kampeerders die

komen genieten in de Witte Netevallei.

Rond 1950, denk ik. Enkele families of

een jeugdvereniging uit ’t stad. Geen

plattelanders. Dat zie ik aan hun kleren.

Dorpelingen, die gingen niet kamperen.’

‘Zwemmen deden ze wel, vooral de

kinderen. Dat was niet zonder gevaar.

Zeker in de buurt van het molenwiel

was het oppassen voor de diepte en de

draaikolken. De plaats waar de kom van

de watermolen overging in de Witte

Nete was veilig. De buurtmeisjes luis-

terden voorbeeldig naar hun moeders.

Zou het troepje jongens op de achter-

grond al oog gehad hebben voor vrou-

welijk schoon?’

1

Page 7: Brochure Witte Netevallei

‘Wat een prachtige foto! De rivier, een bruggetje, mijn roeibootje en het weelderige struikgewas. Twee van mijn

koeien laven zich aan het frisse water van de slagmolenarm. Kempisch roodbont en Hollandse blaarkoppen had ik.

Ook schapen, de bekende Suffolkschapen met hun zwarte kop, gekocht in Engeland.’

Vuurlibel

Blauwe reiger

Pinksterbloem

Page 8: Brochure Witte Netevallei

5

Page 9: Brochure Witte Netevallei

‘Kamperen, zwemmen en natuurlijk ook vissen. Vis dat er zat op

de Witte en de Zwarte Nete! Deze vier barrevoetse buurtjongens

wagen hun kans, precies op de hoek van de Witte Nete en de

slagmolenarm. De zijarm van de Witte Nete genoemd naar de

vroegere olieslagmolen: Jan Stessens, Eugeen Hoskens, Louis

Mermans en Jef Quets.’

Zestig jaar later ‘Loze vissers’ Eugeen Hoskens, Louis Mermans en Jef Quets op dezelfde

plaats als zestig jaar geleden. Jan Stessens is overleden.

De bovenlopen van de Kleine Nete behoren tot de zuiverste van Vlaanderen.

Ze kronkelen nog natuurlijk door het landschap. Daarom leven er nog

veel bijzondere planten en dieren. Soorten als beekprik, waterranonkel

en de ijsvogel maken hier het mooie weer.

Page 10: Brochure Witte Netevallei

3

‘Vlaams impressionisme. Mijn koeien in de Wateringen. Op de

andere oever liggen de Weense Putten. Mijn vader had echt oog

voor pure schoonheid.’

Page 11: Brochure Witte Netevallei
Page 12: Brochure Witte Netevallei

‘Moeder op de oever in de Weense Put-

ten. Ik liet er pas canadapopulieren aan-

planten. Zij roept me iets toe. Ik in mijn

bootje met een vracht takhout. Vader

legde de lange, lome loop van de rivier

mooi vast.

De Wateringen brachten veel hooi op.

Zie hoe laag die mijten staan, onder het

niveau van de Witte Nete. Het water-

peil staat wel erg hoog. Waarschijnlijk

stuwde de molenaar het water op om te

kunnen malen.

Een stuk rechtgetrokken Witte Nete. Er

liggen nog enkele oude meanders van de

vroegere rivierloop in mijn domein. Het

zit er vol kwachten. Je kan er de grasmat

doen wiebelen en er een lange bonen-

staak in duwen. Op zo’n plekken zakken

de koeien wel eens weg. Het kost een

halve dag werk met een man of vier, vijf

om het beest weer op het droge te krij-

gen.’

Page 13: Brochure Witte Netevallei

‘Ik moet toegeven, van boeren had ik geen verstand. De

echte boeren deden daar nogal meewarig over. In de ja-

ren vijftig had ik een koe of tien en een kudde schapen,

maar anderen deden het werk. Seppe Lens was ‘den

boer’ en Jef Peeters ‘de knecht’. Mij noemden ze ‘den

heer’. Dat liet ik me welgevallen. Ja, we oogstten heel

wat hooi in de Wateringen en de Weense Putten. Seppe

Lens zal seffens mijn ezel leiden. Mijn vader kocht die in

Engeland, want paarden waren er toen bijna niet. Aan

het eind van de oorlog vorderden de terugtrekkende

Duitse soldaten alle paarden op. Ik haalde mijn Engelse

ezels persoonlijk af in de haven van Antwerpen met de

luxevoiture van thuis.’

2

4

‘Ha, eindelijk, de boerenstiel komt in beeld. Met een moderne machine dan nog,

een cultivator. Seppe Lens geeft een demonstratie in de Wateringen achter mijn

huis. Al de boeren uit de omgeving kwamen kijken. Uiterst nieuwsgierig maar ook

wantrouwig ten opzichte van deze nieuwigheid. Zo waren die Kempense boeren.’

Page 14: Brochure Witte Netevallei

‘Mijn vader schreef op de

achterkant van deze foto:

‘Doppen en vissen, wat is

het leven zoet’. En zo hoor

je op een visbak te zitten, als

de vis niet bijt. Frans Carpen-

tier (Sus Trul) zit hier in vol-

maakt evenwicht, rustig en

content. Staf Mariën (Staf

van Kwatsen) houdt de vis-

lijn in het oog. Ik vraag me

af: zijn de kinderen of klein-

kinderen al ooit op de plek

geweest waar hun vaders of

grootvaders heerlijke uren

sleten?’

Page 15: Brochure Witte Netevallei

Jobbe, Jort en Noor Dockx

doen de ‘doppen-en-vissen-

scene’ uit de jaren 1950 op

de favoriete visplek van hun

overgrootvader Frans Car-

pentier over in 2012.

Op deze foto valt op dat de

vegetatie in de Witte Nete-

vallei veel geslotener is ge-

worden sinds de jaren 1950.

Dat komt door het wegval-

len van het hooilandbeheer

in de Weense Putten in de

tweede helft van de twintig-

ste eeuw.

Page 16: Brochure Witte Netevallei

‘Seppe Lens ijverig aan het werk in de Ker-

kenbeemd. Greppels die uitmonden in de

Nete openhouden en herstellen. Heel be-

langrijk in dat gebied. Anders stond het he-

lemaal vol water.‘

6

Voortdurende strijd met water Hooibeemden vormden een belangrijke schakel in het traditionele Kempense landbouw-

systeem. Zij leverden het voedsel voor de koeien, die bijna jaarrond op stal stonden.

Hagen en houtkanten bakenden de percelen af. Het was een voortdurende strijd met het

water. Enerzijds zorgden de overstromende beken voor een beetje bemesting. Anderzijds

vertraagt te veel water de grasgroei. Bovendien is het moeilijk maaien. Voor het snel

afvoeren van het water werden, met de hand, kilometers grachten gegraven.

Margrieten

Page 17: Brochure Witte Netevallei

Veranderingen in het landschap Met de introductie van kunstmest en de me-

chanisatie van de landbouw in de loop van

de twintigste eeuw, raakten de beemden in

onbruik. Vele verdwenen en daarmee ook

de bloemenpracht die de hooilanden sierde:

orchideeën, dotterbloemen, koekoeksbloe-

men, pinksterbloemen, enz.

Andere verruigden, vaak met een nieuwe

bloemenweelde met soorten als katten-

staart, moerasspirea en wilgenroosje. Heel

wat vogelsoorten hebben het hier naar hun

zin. Je vindt er sprinkhaanzanger, bosrietzan-

ger en nachtegaal.

Als deze ruige vegetaties niet gemaaid wor-

den, evolueren ze tot elzenbroekbos. Tegen-

woordig is broekbos vooral interessant voor

zeggen, dotterbloem en slangenwortel.

Nu ontwikkelt zich in de Witte Netevallei een

afwisselend landschap van natte hooilanden,

ruigten en elzenbroekbos.

Krasser

Dagpauwoog

Sprinkhaanzanger Echte koekoeksbloem

Page 18: Brochure Witte Netevallei

‘Ach mijn roeibootje, aan-

gemeerd ter hoogte van de

samenvloeiing van de Wit-

te en de Zwarte Nete. Een

magnifieke plek. ’

Den Haring Noor, Jort en Jobbe Dockx

op dezelfde plek in juni

2012. Jobbe draagt Arne

Sterckx, ook een achter-

kleinzoon van Frans Car-

pentier.

Het gebied tussen de twee

Netes draagt de naam

‘Den Haring’. Het was in

de jaren 1950 een ver-

raderlijke plek: er zat nog

veen in de grond, te diep

om uit te turven.

Valeriaan

Grote zilverreiger

Landkaartje

Page 19: Brochure Witte Netevallei

‘Dit is stroomopwaarts van de Zwarte Nete met op de rechter-

oever (links op de foto) de Weense Putten en op de andere oever

den Haring. We kregen niet genoeg van de schoonheid van dit

landschap.’

Arne Sterckx (zittend) en Jort, Jobbe en Noor Dockx (staand) op dezelfde

plek in de Kerkenbeemd op de oever van de Zwarte Nete in juni 2012. De

Kerkenbeemd was een nat hooiland tot in het begin van de jaren 1970.

Sindsdien evolueerde het geleidelijk tot een elzenbroekbos.

Page 20: Brochure Witte Netevallei

‘Niet zo ver van mijn domein was het ook mooi, maar anders. Daar groeiden dichte

dennenbossen tussen de heideveldjes en het gele zand van de landduinen. Dit was niet

‘My Country’. Deze prent is van een andere fotograaf. De plaatselijke jeugd van studen-

tenbond ‘Willen Is Kunnen’ op uitstap aan een stuifduin in de Beverdonkse Heide. De

duin op de achtergrond is deels afgegraven. Ook wij haalden hier karrenvrachten zand

om ons huis op te bouwen.’

Heide en duinen Heide nam in het traditionele Kempense landbouwsysteem de grootste oppervlakte

in. De hei leverde plaggen en strooisel die, vermengd met koeienvlaaien in de potstal,

uitgereden werden op de akkers als meststof. Voor het onderhouden van enkele ak-

kers waren enorme oppervlaktes heide nodig. In duingebieden, zoals de Beverdonkse

Heide, was de begroeiing altijd al schaars door het droge en voedselarme zand. Wan-

neer er te vaak geplagd werd, kreeg de wind vrij spel en stoof het zand op tot duinen

‘zo groot als een huis’. Dat was het geval met de Bosberg, nabij het gehucht Duinberg.

Het werd de favoriete speeltuin van de plaatselijke jeugd maar is in de jaren 1950 en

1960 volledig afgegraven in functie van de woning- en wegenbouw.

7

Struikheide

Page 21: Brochure Witte Netevallei

8

‘Stoere jongens die risico’s nemen. Vlak

bij het wiel duiken, waar het ‘kot’ is, waar

draaikolken je naar beneden sleuren. Er

verdronken ooit mensen. Deze pallie-

ters willen zeker ook indruk maken op de

meisjes aan de overkant.’

Molens in de Kempen Molens speelden in de Kempen een cru-

ciale rol in de voedselvoorziening. Wind-

en watermolens maakten in een wereld

zonder elektriciteit gebruik van natuur-

lijke energiebronnen om graan te malen,

waarmee men brood bakte, het basis-

voedsel om, winter en zomer, de dag mee

door te komen. Rogge was het brood-

graan bij uitstek in de Kempen. Daarnaast

teelden de boeren ook gerst om (tafel)

bier van te brouwen.

Page 22: Brochure Witte Netevallei

‘De watermolen en zijn eigenaar, Bert Quets, kenden we goed.

Het raderwerk en de balkenconstructie van de molen boeiden

mijn vader enorm.’

Staf Stessens, de huidige molenaar, poseert anno 2012 op de-

zelfde plaats als zijn nonkel Bert in de jaren 1950.

Foto’s: Henri Van den Wildenbergh, Louis Mertens, Maarten Jacobs, Wim Dirckx, Diane Appels, Marcel Bex, Jankees Schwiebbe, Johannes van

Donge, Leo Vaes, Theo Geuens, Hugo Willocx, Leo Janssen, Karel Verbruggen, Rik Eennaes.

Page 23: Brochure Witte Netevallei

Terug naar de toekomst

In het kader van het Leader-project Terug naar de toekomst (2011-2012) legde Natuurpunt Beheer in het natuurgebied de Witte Netevallei in Retie een voetgangersbrug aan over de Slagmolenarm, een aftakking van de Witte Nete naar de vroegere olieslagmolen, een uitkijkplatform op de oever van de Witte Nete en een plankenpad van meer dan 400 m in de Weense Putten. Daardoor is het wandelpad dat in 2010 ge-opend werd nu het jaar rond begaanbaar, ook op de natste gedeelten.

Enkele jaren geleden bemachtigde de Retiese heemkundige kring ‘Zeven Neten’ vzw een schat aan technisch en artistiek hoogstaande foto’s die Henri Van den Wildenbergh in de ja-ren 1940 en 1950 in het gebied genomen had. De heemkring stelde de foto’s kosteloos ter beschikking van Natuurpunt.

Verschillende van deze foto’s werden in november 2011 in taverne ‘t Meulezicht met behulp van een aantal buurtbe-woners exact gelocaliseerd en terplekke gecontroleerd. Tien ervan sieren ondertussen het vernieuwde wandelpad op in-foborden die precies geplaatst werden op de plekken waar de foto’s genomen zijn, zestig à zeventig jaar geleden. Op die manier kan je als wandelaar een idee krijgen van de evolutie die het gebied doorgemaakt heeft in die tijd.

Maar er is meer. Verschillende van die foto’s lijken beter op de streefbeelden die Natuurpunt in haar beheersplan voor het nieuwe natuurgebied heeft opgenomen dan op het hui-dige uitzicht. Met andere woorden: als het geplande natuur-beheer het beoogde effect heeft, dan zal de Witte Neteval-lei binnen twintig à dertig jaar meer op de foto’s van de jaren 1940-1950 lijken dan nu. Terug naar de toekomst, dus!

Deze band tussen vroeger en nu is ook de rode draad door-heen deze brochure, die een samenwerking is tussen Na-tuurpunt afdeling Wamp & Neten en de Retiese heemkun-dige kring ‘Zeven Neten’ vzw.

Tenslotte omvatte Terug naar de toekomst ook een cursus Kempense landschapsgids, georganiseerd door Natuurpunt afdeling Wamp & Neten (Arendonk-Retie) in samenwerking met Natuurpunt Educatie en het Regionaal Landschap Klei-ne en Grote Nete in het bezoekerscentrum van provinciaal groendomein Prinsenpark in Retie van maart tot juni 2012. Vijfentwintig cursisten namen er aan deel.

De infoborden, de voetgangersbrug, het uitkijkplatform, het plankenpad en deze brochure werden aan het grote publiek voorgesteld op 26 augustus 2012.

Page 24: Brochure Witte Netevallei

Natuurpunt beschermt planten, dieren en hun natuurlijke

omgeving in Vlaanderen. Zodat we nu én in de toekomst van

de natuur kunnen genieten. Met jouw steun kunnen we méér

natuur beschermen! Schrijf je lidgeld (€ 24 per jaar voor het

hele gezin) over op BE17 2300 0442 3321 – Natuurpunt –

Coxiestraat 11 – 2800 Mechelen met vermelding ‘nieuw lid

ABH’.

Als lid ontvang je:

Word lid van Natuurpunt!

• Een welkomstpakket met onze fraaie Natuur.gids met 66 uitge-

stippelde wandelingen en fietstochten in de mooiste natuurge-

bieden van België.

• Vier keer per jaar ons ledenmagazine Natuur.blad boordevol in-

formatie over de natuur.

• Informatie van je lokale afdeling over de natuur en activiteiten in

je buurt.

• Een lidkaart die je recht geeft op 10% korting in de Natuur.win-

kel (op verrekijkers, boeken, nestkasten …) .

• Korting bij onze partners: 5% bij A.S. Adventure en 10% bij Torfs

Schoenen. Voorwaarden en meer voordelen op www.natuur-

punt.be/korting.

Meer informatie vind je op www.natuurpunt.be/lidworden of via

015-77 01 73.

EEN PLUSPUNT

VOOR DE

NATUUR