Brochure Witte Netevallei
-
Upload
natuurpunt -
Category
Documents
-
view
231 -
download
3
description
Transcript of Brochure Witte Netevallei
Witte NetevalleiTerug naar de toekomst
EEN PLUSPUNT
VOOR DE
NATUUR
ColofonDeze brochure werd samengesteld door Lena Vandegejuchte in het kader van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ (2011-2012) van Natuur-
punt Beheer vzw (coördinatie: Frederik Naedts). Van de Witte Netevallei en in het bijzonder van het Leader-project ‘Terug naar de toekomst’ is ook
een digitale TV-reportage gemaakt door Pim Lansbergen voor Digicat, te vinden achter de ‘rode knop’ op de regionale zender RTV of op het internet
(www.digicat.be) vanaf september 2012.
Overname uit deze publicatie, om nog meer mensen warm te maken voor de natuur en cultuur in de Witte Netevallei, is toegelaten en wordt toege-
juicht. Wel dient steeds verwezen te worden naar deze publicatie en naar Natuurpunt.
Verantwoordelijke uitgever: Chris Steenwegen • Coxiestraat 11 • 2800 Mechelen
Tekst: August Adriaensen (Fons’ mijmeringen), Koen Mertens (informatie), Willy Thijs (poëzie), Danny Van der Veken (andere teksten)
Foto voorblad: Gehucht watermolen met Retienaar Jef ‘Seppe’ Lens en Desselaar Jozef ‘Jef’ Peeters (Spellenborghs). Links de watermolen, rechts het huis Van den Wildenbergh.
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
0 500m250
Duinkerken
Wenen
Retie
>
< G
eel
Zwarte N
ete
Witte Nete
P grasland
bos
moerasbos
akker
rode wandeling 4,5 km
gele wandeling 1,5 km
startpunt
watermolen
Kijkplatform
1
8 2
34
56
7
My Country, de Witte Netevallei
In dit fotoalbum maak je kennis met de Witte Netevallei zoals die was
in de jaren 1940-1950.
Dankzij de vroegere eigenaar en fotograaf, Henri Van den Wildenbergh,
krijg je een unieke kijk op het vroegere landschap. Henri Van den Wil-
denbergh gaf zijn fotoalbums steevast de titel ‘My Country’.
In de begeleidende teksten mijmert zijn zoon Fons een eind weg over de
zalige tijd die hij hier doorbracht. We namen enige dichterlijke vrijheid,
want Fons overleed in 2004 zonder dat we hem konden interviewen. De
teksten zijn zoveel mogelijk bij andere rechtstreeks betrokkenen gecon-
troleerd op hun waarheidsgetrouwheid.
Foto boven: Gehucht Watermolen anno 2012 -zelfde locatie als voorblad- Retienaar Jef Verwaest en Desselaar Brigitte Van Dongen. Foto onder: Huis Van den Wildenbergh jaren 1940.
Fons Van den Wildenbergh
‘Ik ben Fons Van den Wildenbergh,
geboren Antwerpenaar, enige zoon
van Henri en van Rosalie Van der
Velden.
Mijn vader kocht een groot stuk
grond, in 1941, in de Witte Neteval-
lei van markiezin d’ Yve de Bavay en
markiezin Sassoli de Bianchi. Het
domein behoorde tot de Franse re-
volutie toe aan de Heren van Retie.
Met de natte, moerassige grond was
niet veel aan te vangen. Mijn vader
kocht het domein ongetwijfeld voor
de natuurpracht. Als amateurkunst-
schilder hield hij van schoonheid.
Hij liet er in 1942 een boerderij-
tje bouwen voor mij. In Antwerpen
schreef hij mij in als landbouwer. Zo
kon ik de arbeidsdienst in Duitsland
ontwijken. Ik ben hem er eeuwig
dankbaar voor.’
‘Van 1944 tot 1951 woonde ik ef-
fectief in de boerderij in het gehucht
Watermolen. Ook mijn ouders ge-
noten lang van hun bezoeken aan
het Kempense Retie. Vader kon er
in de prachtige natuur zijn fotogra-
fiepassie botvieren. Als ik die mooie
foto’s na al die jaren bekijk, komen
er veel heerlijke herinneringen, naar
boven. Dat peperkoeken huisje,
vlak- bij de eeuwenoude watermo-
len aan de Witte Nete, was mijn
boerderij. Niet eenvoudig te bou-
wen in dat moerassig gebied. Het
huis staat op grote putkuipen vol
beton. De ramen liet mijn vader ma-
ken in de technische school in Essen,
waar hij directeur was. Ik vervoerde
ze met de fiets naar Retie.
Dat waren nog eens tijden!’
(Antwerpen, 1909 – 2004)
Nachtegaal Slangenwortel Dotterbloem
‘De omgeving van de watermolen was
natuurlijk zeer geschikt om te kampe-
ren. Op deze foto zie je kampeerders die
komen genieten in de Witte Netevallei.
Rond 1950, denk ik. Enkele families of
een jeugdvereniging uit ’t stad. Geen
plattelanders. Dat zie ik aan hun kleren.
Dorpelingen, die gingen niet kamperen.’
‘Zwemmen deden ze wel, vooral de
kinderen. Dat was niet zonder gevaar.
Zeker in de buurt van het molenwiel
was het oppassen voor de diepte en de
draaikolken. De plaats waar de kom van
de watermolen overging in de Witte
Nete was veilig. De buurtmeisjes luis-
terden voorbeeldig naar hun moeders.
Zou het troepje jongens op de achter-
grond al oog gehad hebben voor vrou-
welijk schoon?’
1
‘Wat een prachtige foto! De rivier, een bruggetje, mijn roeibootje en het weelderige struikgewas. Twee van mijn
koeien laven zich aan het frisse water van de slagmolenarm. Kempisch roodbont en Hollandse blaarkoppen had ik.
Ook schapen, de bekende Suffolkschapen met hun zwarte kop, gekocht in Engeland.’
Vuurlibel
Blauwe reiger
Pinksterbloem
5
‘Kamperen, zwemmen en natuurlijk ook vissen. Vis dat er zat op
de Witte en de Zwarte Nete! Deze vier barrevoetse buurtjongens
wagen hun kans, precies op de hoek van de Witte Nete en de
slagmolenarm. De zijarm van de Witte Nete genoemd naar de
vroegere olieslagmolen: Jan Stessens, Eugeen Hoskens, Louis
Mermans en Jef Quets.’
Zestig jaar later ‘Loze vissers’ Eugeen Hoskens, Louis Mermans en Jef Quets op dezelfde
plaats als zestig jaar geleden. Jan Stessens is overleden.
De bovenlopen van de Kleine Nete behoren tot de zuiverste van Vlaanderen.
Ze kronkelen nog natuurlijk door het landschap. Daarom leven er nog
veel bijzondere planten en dieren. Soorten als beekprik, waterranonkel
en de ijsvogel maken hier het mooie weer.
3
‘Vlaams impressionisme. Mijn koeien in de Wateringen. Op de
andere oever liggen de Weense Putten. Mijn vader had echt oog
voor pure schoonheid.’
‘Moeder op de oever in de Weense Put-
ten. Ik liet er pas canadapopulieren aan-
planten. Zij roept me iets toe. Ik in mijn
bootje met een vracht takhout. Vader
legde de lange, lome loop van de rivier
mooi vast.
De Wateringen brachten veel hooi op.
Zie hoe laag die mijten staan, onder het
niveau van de Witte Nete. Het water-
peil staat wel erg hoog. Waarschijnlijk
stuwde de molenaar het water op om te
kunnen malen.
Een stuk rechtgetrokken Witte Nete. Er
liggen nog enkele oude meanders van de
vroegere rivierloop in mijn domein. Het
zit er vol kwachten. Je kan er de grasmat
doen wiebelen en er een lange bonen-
staak in duwen. Op zo’n plekken zakken
de koeien wel eens weg. Het kost een
halve dag werk met een man of vier, vijf
om het beest weer op het droge te krij-
gen.’
‘Ik moet toegeven, van boeren had ik geen verstand. De
echte boeren deden daar nogal meewarig over. In de ja-
ren vijftig had ik een koe of tien en een kudde schapen,
maar anderen deden het werk. Seppe Lens was ‘den
boer’ en Jef Peeters ‘de knecht’. Mij noemden ze ‘den
heer’. Dat liet ik me welgevallen. Ja, we oogstten heel
wat hooi in de Wateringen en de Weense Putten. Seppe
Lens zal seffens mijn ezel leiden. Mijn vader kocht die in
Engeland, want paarden waren er toen bijna niet. Aan
het eind van de oorlog vorderden de terugtrekkende
Duitse soldaten alle paarden op. Ik haalde mijn Engelse
ezels persoonlijk af in de haven van Antwerpen met de
luxevoiture van thuis.’
2
4
‘Ha, eindelijk, de boerenstiel komt in beeld. Met een moderne machine dan nog,
een cultivator. Seppe Lens geeft een demonstratie in de Wateringen achter mijn
huis. Al de boeren uit de omgeving kwamen kijken. Uiterst nieuwsgierig maar ook
wantrouwig ten opzichte van deze nieuwigheid. Zo waren die Kempense boeren.’
‘Mijn vader schreef op de
achterkant van deze foto:
‘Doppen en vissen, wat is
het leven zoet’. En zo hoor
je op een visbak te zitten, als
de vis niet bijt. Frans Carpen-
tier (Sus Trul) zit hier in vol-
maakt evenwicht, rustig en
content. Staf Mariën (Staf
van Kwatsen) houdt de vis-
lijn in het oog. Ik vraag me
af: zijn de kinderen of klein-
kinderen al ooit op de plek
geweest waar hun vaders of
grootvaders heerlijke uren
sleten?’
Jobbe, Jort en Noor Dockx
doen de ‘doppen-en-vissen-
scene’ uit de jaren 1950 op
de favoriete visplek van hun
overgrootvader Frans Car-
pentier over in 2012.
Op deze foto valt op dat de
vegetatie in de Witte Nete-
vallei veel geslotener is ge-
worden sinds de jaren 1950.
Dat komt door het wegval-
len van het hooilandbeheer
in de Weense Putten in de
tweede helft van de twintig-
ste eeuw.
‘Seppe Lens ijverig aan het werk in de Ker-
kenbeemd. Greppels die uitmonden in de
Nete openhouden en herstellen. Heel be-
langrijk in dat gebied. Anders stond het he-
lemaal vol water.‘
6
Voortdurende strijd met water Hooibeemden vormden een belangrijke schakel in het traditionele Kempense landbouw-
systeem. Zij leverden het voedsel voor de koeien, die bijna jaarrond op stal stonden.
Hagen en houtkanten bakenden de percelen af. Het was een voortdurende strijd met het
water. Enerzijds zorgden de overstromende beken voor een beetje bemesting. Anderzijds
vertraagt te veel water de grasgroei. Bovendien is het moeilijk maaien. Voor het snel
afvoeren van het water werden, met de hand, kilometers grachten gegraven.
Margrieten
Veranderingen in het landschap Met de introductie van kunstmest en de me-
chanisatie van de landbouw in de loop van
de twintigste eeuw, raakten de beemden in
onbruik. Vele verdwenen en daarmee ook
de bloemenpracht die de hooilanden sierde:
orchideeën, dotterbloemen, koekoeksbloe-
men, pinksterbloemen, enz.
Andere verruigden, vaak met een nieuwe
bloemenweelde met soorten als katten-
staart, moerasspirea en wilgenroosje. Heel
wat vogelsoorten hebben het hier naar hun
zin. Je vindt er sprinkhaanzanger, bosrietzan-
ger en nachtegaal.
Als deze ruige vegetaties niet gemaaid wor-
den, evolueren ze tot elzenbroekbos. Tegen-
woordig is broekbos vooral interessant voor
zeggen, dotterbloem en slangenwortel.
Nu ontwikkelt zich in de Witte Netevallei een
afwisselend landschap van natte hooilanden,
ruigten en elzenbroekbos.
Krasser
Dagpauwoog
Sprinkhaanzanger Echte koekoeksbloem
‘Ach mijn roeibootje, aan-
gemeerd ter hoogte van de
samenvloeiing van de Wit-
te en de Zwarte Nete. Een
magnifieke plek. ’
Den Haring Noor, Jort en Jobbe Dockx
op dezelfde plek in juni
2012. Jobbe draagt Arne
Sterckx, ook een achter-
kleinzoon van Frans Car-
pentier.
Het gebied tussen de twee
Netes draagt de naam
‘Den Haring’. Het was in
de jaren 1950 een ver-
raderlijke plek: er zat nog
veen in de grond, te diep
om uit te turven.
Valeriaan
Grote zilverreiger
Landkaartje
‘Dit is stroomopwaarts van de Zwarte Nete met op de rechter-
oever (links op de foto) de Weense Putten en op de andere oever
den Haring. We kregen niet genoeg van de schoonheid van dit
landschap.’
Arne Sterckx (zittend) en Jort, Jobbe en Noor Dockx (staand) op dezelfde
plek in de Kerkenbeemd op de oever van de Zwarte Nete in juni 2012. De
Kerkenbeemd was een nat hooiland tot in het begin van de jaren 1970.
Sindsdien evolueerde het geleidelijk tot een elzenbroekbos.
‘Niet zo ver van mijn domein was het ook mooi, maar anders. Daar groeiden dichte
dennenbossen tussen de heideveldjes en het gele zand van de landduinen. Dit was niet
‘My Country’. Deze prent is van een andere fotograaf. De plaatselijke jeugd van studen-
tenbond ‘Willen Is Kunnen’ op uitstap aan een stuifduin in de Beverdonkse Heide. De
duin op de achtergrond is deels afgegraven. Ook wij haalden hier karrenvrachten zand
om ons huis op te bouwen.’
Heide en duinen Heide nam in het traditionele Kempense landbouwsysteem de grootste oppervlakte
in. De hei leverde plaggen en strooisel die, vermengd met koeienvlaaien in de potstal,
uitgereden werden op de akkers als meststof. Voor het onderhouden van enkele ak-
kers waren enorme oppervlaktes heide nodig. In duingebieden, zoals de Beverdonkse
Heide, was de begroeiing altijd al schaars door het droge en voedselarme zand. Wan-
neer er te vaak geplagd werd, kreeg de wind vrij spel en stoof het zand op tot duinen
‘zo groot als een huis’. Dat was het geval met de Bosberg, nabij het gehucht Duinberg.
Het werd de favoriete speeltuin van de plaatselijke jeugd maar is in de jaren 1950 en
1960 volledig afgegraven in functie van de woning- en wegenbouw.
7
Struikheide
8
‘Stoere jongens die risico’s nemen. Vlak
bij het wiel duiken, waar het ‘kot’ is, waar
draaikolken je naar beneden sleuren. Er
verdronken ooit mensen. Deze pallie-
ters willen zeker ook indruk maken op de
meisjes aan de overkant.’
Molens in de Kempen Molens speelden in de Kempen een cru-
ciale rol in de voedselvoorziening. Wind-
en watermolens maakten in een wereld
zonder elektriciteit gebruik van natuur-
lijke energiebronnen om graan te malen,
waarmee men brood bakte, het basis-
voedsel om, winter en zomer, de dag mee
door te komen. Rogge was het brood-
graan bij uitstek in de Kempen. Daarnaast
teelden de boeren ook gerst om (tafel)
bier van te brouwen.
‘De watermolen en zijn eigenaar, Bert Quets, kenden we goed.
Het raderwerk en de balkenconstructie van de molen boeiden
mijn vader enorm.’
Staf Stessens, de huidige molenaar, poseert anno 2012 op de-
zelfde plaats als zijn nonkel Bert in de jaren 1950.
Foto’s: Henri Van den Wildenbergh, Louis Mertens, Maarten Jacobs, Wim Dirckx, Diane Appels, Marcel Bex, Jankees Schwiebbe, Johannes van
Donge, Leo Vaes, Theo Geuens, Hugo Willocx, Leo Janssen, Karel Verbruggen, Rik Eennaes.
Terug naar de toekomst
In het kader van het Leader-project Terug naar de toekomst (2011-2012) legde Natuurpunt Beheer in het natuurgebied de Witte Netevallei in Retie een voetgangersbrug aan over de Slagmolenarm, een aftakking van de Witte Nete naar de vroegere olieslagmolen, een uitkijkplatform op de oever van de Witte Nete en een plankenpad van meer dan 400 m in de Weense Putten. Daardoor is het wandelpad dat in 2010 ge-opend werd nu het jaar rond begaanbaar, ook op de natste gedeelten.
Enkele jaren geleden bemachtigde de Retiese heemkundige kring ‘Zeven Neten’ vzw een schat aan technisch en artistiek hoogstaande foto’s die Henri Van den Wildenbergh in de ja-ren 1940 en 1950 in het gebied genomen had. De heemkring stelde de foto’s kosteloos ter beschikking van Natuurpunt.
Verschillende van deze foto’s werden in november 2011 in taverne ‘t Meulezicht met behulp van een aantal buurtbe-woners exact gelocaliseerd en terplekke gecontroleerd. Tien ervan sieren ondertussen het vernieuwde wandelpad op in-foborden die precies geplaatst werden op de plekken waar de foto’s genomen zijn, zestig à zeventig jaar geleden. Op die manier kan je als wandelaar een idee krijgen van de evolutie die het gebied doorgemaakt heeft in die tijd.
Maar er is meer. Verschillende van die foto’s lijken beter op de streefbeelden die Natuurpunt in haar beheersplan voor het nieuwe natuurgebied heeft opgenomen dan op het hui-dige uitzicht. Met andere woorden: als het geplande natuur-beheer het beoogde effect heeft, dan zal de Witte Neteval-lei binnen twintig à dertig jaar meer op de foto’s van de jaren 1940-1950 lijken dan nu. Terug naar de toekomst, dus!
Deze band tussen vroeger en nu is ook de rode draad door-heen deze brochure, die een samenwerking is tussen Na-tuurpunt afdeling Wamp & Neten en de Retiese heemkun-dige kring ‘Zeven Neten’ vzw.
Tenslotte omvatte Terug naar de toekomst ook een cursus Kempense landschapsgids, georganiseerd door Natuurpunt afdeling Wamp & Neten (Arendonk-Retie) in samenwerking met Natuurpunt Educatie en het Regionaal Landschap Klei-ne en Grote Nete in het bezoekerscentrum van provinciaal groendomein Prinsenpark in Retie van maart tot juni 2012. Vijfentwintig cursisten namen er aan deel.
De infoborden, de voetgangersbrug, het uitkijkplatform, het plankenpad en deze brochure werden aan het grote publiek voorgesteld op 26 augustus 2012.
Natuurpunt beschermt planten, dieren en hun natuurlijke
omgeving in Vlaanderen. Zodat we nu én in de toekomst van
de natuur kunnen genieten. Met jouw steun kunnen we méér
natuur beschermen! Schrijf je lidgeld (€ 24 per jaar voor het
hele gezin) over op BE17 2300 0442 3321 – Natuurpunt –
Coxiestraat 11 – 2800 Mechelen met vermelding ‘nieuw lid
ABH’.
Als lid ontvang je:
Word lid van Natuurpunt!
• Een welkomstpakket met onze fraaie Natuur.gids met 66 uitge-
stippelde wandelingen en fietstochten in de mooiste natuurge-
bieden van België.
• Vier keer per jaar ons ledenmagazine Natuur.blad boordevol in-
formatie over de natuur.
• Informatie van je lokale afdeling over de natuur en activiteiten in
je buurt.
• Een lidkaart die je recht geeft op 10% korting in de Natuur.win-
kel (op verrekijkers, boeken, nestkasten …) .
• Korting bij onze partners: 5% bij A.S. Adventure en 10% bij Torfs
Schoenen. Voorwaarden en meer voordelen op www.natuur-
punt.be/korting.
Meer informatie vind je op www.natuurpunt.be/lidworden of via
015-77 01 73.
EEN PLUSPUNT
VOOR DE
NATUUR