Brochure voorjaar 2011

65

description

Welkom bij HOVO Brabant Een leven lang leren... De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om "een leven lang leren" op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om (hernieuwd) kennis te maken met het hoger onderwijs in diverse wetenschapsgebieden en thema's. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van cursussen (dag en avond) en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, 's-Hertogenbosch en Breda.

Transcript of Brochure voorjaar 2011

Page 1: Brochure voorjaar 2011
Page 2: Brochure voorjaar 2011

organisatieDr. Korrie van Helvert DirecteurShirley Welten BureaumanagerBarbara Gulikers BureaumedewerkerJan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3 en 20)

secretariaatPostadres: Bezoekadres:HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant SeniorenacademieUniversiteit van Tilburg Universiteit van Tilburg, kamer P07Postbus 90153 Warandelaan 25000 LE TILBURG 5037 AB TILBURG

Telefoon: 013-4668119 Fax: 013-4668124e-mail: [email protected]: www.hovobrabant.nl

Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van 9.30 – 16.30 uur en vrijdag van 9.30 – 12.00 uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen.

Van 7 tot en met 11 maart zijn wij in verband met de carnaval gesloten.

coLoFon

UitgaveHOVO Brabant Seniorenacademie

ontwerpAttak, www.attakweb.com

DrUk Drukkerij Damen, Werkendam

Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Senioren- academie verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online).

© copyright 2010 HOVO Brabant Seniorenacademie

organisatie/ coLoFon

2

Page 3: Brochure voorjaar 2011

woorD vooraF

“Het echte geluk is het onbeperkte gebruik van het verstand.” Aristoteles Grieks filosoof (384 v.C. - 322 v.C.)

Inmiddels bestaat HOVO Brabant 20 jaar en dat hebben we 4 november jl. samen gevierd met een interessante en aangename studiedag. Het was een weerzien van vele oud bekenden, docenten en

studenten. Op zo’n dag ben ik trots dit allemaal mogelijk te mogen maken. Ik bedank iedereen voor zijn bijdrage en aanwezigheid op deze feestelijke dag.

En nu staan we alweer voor het begin van een nieuw semester: voorjaar 2011. In de brochure vindt u een breed aanbod van zowel inleidende als verdiepende cursussen. Veel docenten zijn al lang actief binnen HOVO Brabant maar er zijn ook weer een aantal nieuwe docenten die ik u graag aanbeveel. Het scala aan onderwerpen is zo breed dat er vast iets bijzit waar uw interesse naar uitgaat: van nieuwe duurzame energiebronnen tot de Victoriaanse tijd, van de Romeinen tot Genocide, van Spinoza tot het immuunsysteem en van moderne architectuur tot taal bij dieren en nog veel meer.

Begin 2011 gaat onze website www.hovobrabant.nl er helemaal anders uitzien. We werken aan een heldere opzet waarin u snel de door u gewenste informatie kunt vinden, u kunt zich voortaan helemaal via de website inschrijven, u kunt zich aanmelden voor onze digitale nieuwsbrief en uiteraard blijven we de mogelijkheid bieden om via onze website het cursusmateriaal van uw docent in te zien of op te halen. Van deze mogelijkheid wordt veel gebruik gemaakt en deze service wordt zeer gewaardeerd.

Dit betekent niet dat we onze studenten die (nog) niet op de digitale snelweg rondrijden, vergeten. De papieren brochure valt nog steeds op uw deurmat. Persoonlijke aandacht en dienstverlening staan hoog in ons vaandel. Met een beperkte staf proberen we optimaal bereikbaar te zijn. U mag ons altijd bellen op 013 - 466 8119 en wanneer er even niemand is, bellen we u altijd terug als u uw telefoon-nummer en naam inspreekt.

Korrie van HelvertDirecteur HOVO Brabant Seniorenacademie

3

Page 4: Brochure voorjaar 2011

inhoUDsopgave& cUrsUsoverzicht

til

burg

Leeswijzer 01organisatie, secretariaat, coLoFon 02woorD vooraF 03inhoUDsopgave 04aLgemene inFormatie 06seD vitae / stUDieFonDs 10

winteracaDemie 11WC01 De vertroosting(en) van de filosofie Dr. Miriam van Reijen 12WC02 Magisch Egypte Huis van Horus – Dr. Marcel Zitman 14WC03 Grote meesterwerken uit de Italiaanse renaissance Jana Waarts 16WC04 Het nieuwe Akropolismuseum Drs. Arjiris Angelou 18praktische inFormatie bij inschrijving winter 2011 20coLoFon 22inschrijFFormULier wintercUrsUssen 23

Leergangen 26

tiLbUrg

01 Komedie in het operatheater Drs. Kees Wisse 2902 Mens en Ruimte Dr. Paul Overmeer 3003 Moderniteit als nieuw beschavingstype II Prof. dr. S.W. Couwenberg e.a. 3104 Symbolisch denken, geloven en leven Dr. Kees den Biesen 3205 Passies en het brein Dr. Miriam van Reijen 3306 Leergang Architectuur Deel VIII Drs. Joris van Sleeuwen 3407 Psychologie en ethiek in het denken van Spinoza Dr. Paul Juffermans 3508 Vader van het Avondland Dr. Stef Bugter 3609 Onbewuste en bewuste effecten op economisch gedrag Prof. dr. Fred van Raaij 3710 Kijken naar kunst en cultuur Jana Waarts 3811 Boeddhisme als meditatieve traditie Drs. Antoon Kamp 3912 Nederlandse geschiedenis: Middeleeuwen Drs. Feico Houweling 4013 Communicatie en taal bij dieren Dr. Esteban Rivas 4114 Ontmoetingen tussen beeld en woord Drs. Cora Westerink 4215 Het Raadsel van de Piramiden Dr. Marcel Zitman en Nico Staring MP 4316 Het ontstaan van de mens Dr. Paul Storm 4417 Franse schrijvers onder de loep Dr. Laetitia van den Heuvel 4518 De Victoriaanse Samenleving (1837-1901) Maike van Gorp MA 4619 De Romeinse keizertijd Drs. Johan Hendriks 4720 Genocide Diverse docenten 4821 Op reis Dr. Laetitia van den Heuvel, Dr. Paul Overmeer en Dr. Olav Severijnen 49

bLz.

4

Page 5: Brochure voorjaar 2011

’s-h

ertogenbosch

ein

dhoven

breda

22 De wereld van de Bachcantates Dr. Arjan van Baest 5023 De Westerse Wereld I Ko van Dun e.a. 51

’s-hertogenbosch

24 Geschiedenis van de meubelkunst Ben Vrieling 5225 De ontwikkeling van het Duitse lied in de 19e eeuw Drs. Frans Jansen 5326 Ontwikkeling van inspirerende levensthema’s Prof. dr. Piet Houben en Riet de Boer 5427 Zen in drie perspectieven A. van Doveren - Kersten MA 55

einDhoven

28 Energie voor de 21ste eeuw Ir. Arjan Kirkels 5629 Deleuze Drs. Harrie Geboers 5730 Ontdekking van het DNA Prof. dr. Peter Bloemers 5831 Gustav Mahler 1860-1911 Anton van Kalmthout 5932 Muziekgeschiedenis Blok B Anton van Kalmthout 6033 Filosofie en religie Drs. Harry Willemsen 6134 Klassieke mythologie in de beeldende kunst Drs. Jenneke Lambert 6235 Islam in confrontatie met het Christendom Prof. dr. Karel Steenbrink 6336 De “Large Hadron Collider” van het CERN te Genève Drs. Heinz Wanders 6437 Evolutionaire psychologie en het ontstaan van de mens Dr. Pouwel Slurink 6538 Peter Sloterdijk, regels voor het mensenpark Drs. Nelleke Canters 66

breDa

39 Uw immuunsysteem, een gratis stukje gezondheidszorg Prof.dr. Willem van Ewijk 6740 Architectuurgeschiedenis als verzameling denkbeelden Em. prof.dr.ir. Gerard van Zeijl 6841 Kijken naar kunst en cultuur Jana Waarts 6942 Het wonder dat “taal” heet Drs. Harrie Schalken 7043 Wijsgerig denken en het beschouwen van kunst Drs. Tonny Lansdaal 71

praktische inFormatie bij inschrijving voorjaarscUrsUssen 72oproep: cUrsUsbegeLeiDers gezocht 74aanvraagFormULieren 75inschrijFFormULieren 77

45

bLz.

Page 6: Brochure voorjaar 2011

6

aLgemene inFormatie

wie zijn wij? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomer-cursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ’s-Hertogenbosch en Breda.

Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: • mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, Lid Raad van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); • prof. dr. P. Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg; • mw. drs. W. de Koning, Lid Raad van Bestuur Fontys Hogescholen; • prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven en • F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant Seniorenacademie). Mr.drs. B.C.Donders neemt namens de TU/e deel aan de bestuursvergaderingen.

HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen 1900 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ongeveer 200 een intensieve zomer- of wintercursus volgden.

voor wie is hovo bestemD? HOVO richt zich vooral op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond.

Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld.

wat bieDen wij?De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen.

Page 7: Brochure voorjaar 2011

7

De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

kwaLiteitszorgVia twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt.Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onder-wijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur).Deze Programmaraad bestaat uit:• Prof. dr. G.L. van Heck, Universiteit van Tilburg (voorzitter);• Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven;• C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen;• Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven;• Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen;• Ir. I.P. Verduin, Avans Hogeschool;• Prof. dr. W.J.C. Weren, Universiteit van Tilburg en• J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool.Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten.

De resultaten over 2009: Voorjaar Zomer NajaarResponsepercentage 60% 73% 44%Voldeed de cursus aan de verwachtingen? 8,0 8,4 7,9Deskundigheid van de docent? 8,6 8,9 8,5Collegepresentatie door de docent? 8,1 8,4 8,1Waardering cursusruimte/leslocatie? 7,5 6,5 7,7Totaalwaardering van de cursus? 8,0 8,0 7,9 Antwoorden op een schaal van 1 - 10

tYpe cUrsUssen Een cursus omvat tenminste 4 en maximaal 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 mi-nuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur.

Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve meerdaagse cursussen aan.

De zomercursussen, met of zonder excursie, vinden plaats in de maanden juni, juli of augustus. Zomercursussen worden speciaal ontwikkeld en passen wat betreft opzet en thematiek bij de belangstelling van HOVO-deelnemers. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers over meer-dere dagen intensief en actief samen met een onderwerp bezig zijn.

De wintercursussen, dit zijn meerdaagse intensieve cursussen in de 2e en 3e week van januari met eenzelfde opzet als de zomercursussen.

Page 8: Brochure voorjaar 2011

8

LespLaatsen en LokaLenHOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: UvT, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de in-stellingen zeer drukke tijden en periodes. Alle leslocaties bieden parkeergelegenheid (zij het soms via betaald parkeren) en zijn goed per openbaar vervoer bereikbaar.

De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Hebt u problemen met horen of een beperkte mobiliteit, dan adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen (013 – 466 8119). Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie (inclusief een routebeschrijving), uiterlijk één week voor aanvang van de cursus. Op de lesplaatsen zijn wij verantwoordelijk voor een goede organisatie van de cursussen (lokalen en audio- visuele middelen). Wij kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de nabijheid en kwaliteit van algemene voorzieningen zoals een kopieerapparaat, koffie of thee. In de regel zijn deze voorzieningen (zeer) goed voorzien, maar helaas niet altijd en overal.

wiLt U contactpersoon zijn?Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij ondersteunt de docent in praktische zin, stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daar-van ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie.

aanschaF LiteratUUrBij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor de reader of syllabus zijn niet inbegrepen bij de cursusprijs.

eXcUrsies en stUDiereizenEnkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven.

Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent of aan een erkende reisorganisatie. Dit neemt niet weg dat dergelijke activiteiten een heel boeiende en zinvolle aanvulling kunnen zijn op de aangeboden cursus, wat de reden is dat wij deze activiteiten wel in de brochure vermelden. Uw inschrijving voor een cursus staat echter geheel los van het al dan niet deelnemen aan een dergelijke studiereis of excursie.

Page 9: Brochure voorjaar 2011

9

hovo neDerLanDHOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland.HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. Meer informatie over HOVO Nederland of een van de andere HOVO’s kunt u vinden op de website: www.hovonederland.nlHOVO NederlandPostbus 12876501 BG, Nijmegen,tel. 024-3611977e-mail [email protected]

LUstrUm hovo neDerLanD ‘Leren en inspiratie’ in rotterDam

25 november 2010

HOVO Nederland organiseert ter gelegenheid van haar 4e lustrum een symposium in Rotterdam. Laat u meevoeren door o.m. filosoof Paul Boon, prof. dr. Bas Haring over inspiratie en leren, prof. dr. René Diekstra over inspiratie in het leerproces en prof. dr. Harm Bart over de rol van inspiratie in de exacte vakken.

Programma (wijzigingen voorbehouden)

10.30 uur Ontvangst met koffie 11.00 uur Start Programma • Welkomstwoord • Lezing 1 - drs. Paul Boon • Muzikaal intermezzo • Lezing 2 - prof.dr. Bas Haring • Lunch • Lezing 3 - Prof. dr. René Diekstra • Lezing 4 - Prof. dr. Harm Bart • Prijsuitreiking essaywedstrijd, inclusief voorlezen winnend essay door de winnaarca. 15.30 uur Slotwoord en einde

Kosten € 30,- inclusief koffie/thee, lunch

Locatie Burgemeester Oudlaan 50, Rotterdam (Erasmus Universiteit Rotterdam).Lees alles over inschrijven voor het Lustrum op www.hovonederland.nl

Page 10: Brochure voorjaar 2011

10

De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoor- digd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen.

De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud.Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld.

Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie.

mw. M. Biezen Beeklaan 119 5032AD Tilburgtelefoon: 013-4680820e-mail: [email protected] stichting stUDieFonDs seD vitaeDoor de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studie-kosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,00 per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds.Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt.De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toe- gekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. hoe aanvragen? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar:

stichting stUDieFonDs seD vitaeMw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 telefoon: 013 – 57102255045XC Tilburg e-mail: [email protected]

Page 11: Brochure voorjaar 2011

Berlijn dichterbijOp 9 en 10 juni 2011 is er de 2-daagse cursus “Berlijn dichterbij” die u meeneemt naar unieke maar vaak onbekende historische, culturele en politieke aspecten van Berlijn (Wende, WOII, architectuur en literatuur).Aansluitend kunt u die plekken eventueel zelf bezoeken tijdens een studiereis naar Berlijn van 14 – 18 juni (meer informatie: [email protected]).

Docenten en reisbegeleiders: Hans van Tartwijk, drs. Fred Greve en dr.Paul Overmeer

De BrabanderDeze cursus is een zoektocht naar “De Brabander”, maar bestaat die eigenlijk wel? Wat is specifiek in het spreken, leven en werken in Brabant en hoe verschillend zijn “De Brabanders”? Een boeiende zoektocht, met naast de resultaten van onderzoek ook aangename excursies om “De Brabanders” te ontmoeten.

Docent: Prof. dr. Jos Swanenberg e.a.

Art NouveauDe opzet van de cursus is om belangrijke centra van Art Nouveau te bespreken en vergelijken (o.a. Brussel, Nancy, Darmstadt, Glasgow). De aandacht gaat met name uit naar de architectuur, interieurs en naar de toegepaste kunst (glas, terracotta, wandkleden). Bij voldoende belangstelling zal onder leiding van de docent een meerdaagse Art Nouveau-reis worden geor-ganiseerd, gedacht wordt aan Brussel en Nancy. Docent: Drs. Joris van Sleeuwen

ZOMERACADEMIE 2011Omdat voorpret vaak veel plezier oplevert, geven we u alvast een klein voorproefje van het ZOMERPROGRAMMA 2011:

Dit overzicht is niet volledig en wijzigingen zijn voorbehouden.

De zomerbrochure verschijnt half maart, een aanvraagformulier vindt u achterin deze brochure. Alle cursussen zullen ook te zien zijn op onze website: WWW.HOVOBRABANT.NL

ngen

rt

er er er opleveopleveopleve

r.

Page 12: Brochure voorjaar 2011

26

Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo’n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze.

Let op! tijDeLijke voorrang bij inschrijvingDoor de grote belangstelling komt het voor dat er teveel aanmeldingen zijn voor een cursus en dat we de inschrijving moeten stoppen. Om nu te voorkomen dat deelnemers aan een leergang deze niet kunnen voortzetten, krijgen deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leer-gang hebben meegedaan, tot 29 november voorrang op nieuwe deelnemers. Wilt u dus zeker zijn van voortzetting van uw leergang, schrijf u dan snel (uiterlijk 29 november) in, dan kunt u niet teleurgesteld worden. Wanneer u als cursist wilt instappen in een leergang, krijgt u na 29 november zo snel mogelijk bericht van ons over uw plaatsing in de leergang.

Overzicht van leergangen en cursussen in voorjaar 2011:

psYchoLogie Docenten: Afwisselend.Vaak zijn (waren) zij verbonden aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen Departement Psychologie van de Universiteit van Tilburg. Onderwerp: In deze leergang komen zeer uiteenlopende onderwerpen binnen het brede wetenschaps- gebied van de Psychologie aan bod. Soms meer verdiepend.Lesplaatsen: Tilburg en EindhovenCursussen: 09 Onbewuste en bewuste effecten op economisch gedrag (Tilburg) 13 Communicatie en taal bij dieren (Tilburg) 37 Evolutionaire psychologie en het ontstaan van de mens (Eindhoven)

ontmoetingen tUssen beeLD en woorD Docent: Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg. In 2002 voltooide ze een tweede studie aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Ze werkt als docente kunst- en cultuurgeschiedenis onder andere bij Fontys Hogeschool voor de Kunsten en bij HOVO Brabant. Dit combineert ze met het beeldend kunstenaarschap. (www.corawesterink.eu)Onderwerp: In de cursussen in deze leergang zullen steeds twee verschillende culturele uitingen tegen- over elkaar worden geplaatst zoals: Schilderkunst en Poëzie, Literatuur en Film of Schilder- kunst en Literatuur. De werken worden in de historische context besproken alsook hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de kunstenaars. Door stil te staan bij een kunstwerk en een literair werk verdiepen we ons inzicht erin en hun relatie met de wereld en dus met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mede door beïnvloed. Lesplaats: TilburgCursus: 14 Ontmoetingen tussen beeld en woord

Leergangen

Page 13: Brochure voorjaar 2011

27

internationaLe poLitiek Docenten: Diverse docenten Onderwerp: Periodiek wordt er een cursus aangeboden over de actuele ontwikkelingen in de interna- tionale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het Midden-Oosten, alsmede een wat diepgaandere behandeling van een bepaald werelddeel of een bepaalde regio vanuit het oogpunt van de internationale politiek.Begeleider: B.J. Hijna. Voor meer informatie over deze leergang kunt u hem bereiken via [email protected]: TilburgCursus: 20 Genocide cULtUUrgeschieDenis nieUw! Docenten: Ko van Dun (kerndocent) e.a. Onderwerp: De multidisciplinaire leergang ‘De westerse wereld’ heeft als doel de belangrijkste ont- wikkelingen, gebeurtenissen en namen van de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300 tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende disciplines.Lesplaats: TilburgCursus: 23 De Westerse Wereld I

architectUUrDocent: Drs. Joris van Sleeuwen. Hij is in 1982 afgestudeerd in Geschiedenis in Nijmegen en in 1991 in de Kunsthistorie aan de Rijksuniversiteit Leiden. Zijn specialisatie is Architectuur- geschiedenis. Onderwerp: In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch per- spectief belicht.Lesplaats: TilburgCursus: 06 Leergang Architectuur Deel VIII

mUziekgeschieDenis Docent: Anton van Kalmthout, studeerde orgel en schoolmuziek aan het Brabants Conservatorium. Onderwerp: De docent wandelt met u al sprekend en luisterend door de geschiedenis van de muziek in 7 perioden: A.Middeleeuwen en eerste meerstemmigheid; B.Verdere ontwikkeling van de polyfonie en de renaissance; C. Barok; D. Klassieken; E. Romantiek; F. Moderne tijd I, en G. Moderne tijd II.Lesplaats: EindhovenCursus: 32 Muziekgeschiedenis Blok B

neDerLanDse geschieDenis Docent: Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werk- zaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl) Onderwerp: De ontwikkeling van het hele gebied dat we kennen als de Lage Landen wordt in deze leergang belicht, waarbij vooral aandacht wordt geschonken aan de grote lijnen en de verbanden. Begonnen wordt met de stammen en rijken en de bindende rol van de kerk in het eerste millennium. Daarna wordt de opkomst van middeleeuwse graafschappen en steden belicht, met name de economie en cultuur. De Opstand en de vorming van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt in hun Europese context onder- zocht. Tenslotte wordt gekeken hoe in de negentiende en twintigste eeuw de huidige Nederlandse samenleving vorm heeft gekregen.Lesplaats: TilburgCursus: 12 Nederlandse Geschiedenis

Page 14: Brochure voorjaar 2011

28

kijken naar kUnst en cULtUUr Docent: Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen.Onderwerp: Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat.Lesplaatsen: Tilburg en BredaCursussen: 10 Kijken naar Kunst en Cultuur (Tilburg) 41 Kijken naar Kunst en Cultuur (Breda)

FiLosoFie Docent: Drs. Harry Willemsen, studeerde Filosofie in Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, voorzitter van de Wijsgerige Kring Eindhoven en directeur van Centre Erasme in Zuid Frankrijk. Onderwerp: Met betrekking tot diverse actuele thema’s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en worden oorspronkelijke teksten gelezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet…Lesplaats: EindhovenCursus: 33 Filosofie en religie

het gezamenLijke spiritUeLe erFgoeD van christenDom en isLam Docent: Prof. dr. Karel Steenbrink studeerde christelijke en islamitische theologie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen en het Darussalam College to Gontor, Indonesië. Hij doceerde van 1981-1988 aan de Staatsacademie voor Islamwetenschappen te Jakarta en Yogyakarta en later als hoogleraar Interculturele Theologie te Utrecht. Hij is sinds januari 2007 met emeritaat. Onderwerp: Deze leergang bestaat uit drie cursussen over Het gezamenlijke erfgoed van Joden, Chris- tenen en Moslims: Van Jezus tot Mohammed, Bijbelse figuren in de Koran en de islamitische traditie en Islam in Confrontatie met het Christendom, 700-2000. Lesplaats: EindhovenCursus: 35 Islam in confrontatie met het Christendom

boeDDhisme Docent: Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie.Onderwerp: In deze leergang wordt het Boeddhisme zowel in de breedte als in de diepte verkend en bestudeerd. De filosofische, psychologische en ethische aspecten van het Boeddhisme worden in aparte cursussen verder uitgediept. Lesplaats: Tilburg Cursus: 11 Boeddhisme als meditatieve traditie

Leven en werk van g. mahLer nieUw! Docent: Anton van Kalmthout studeerde orgel- en schoolmuziek aan het Brabants Conservatorium. Onderwerp: De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn ander werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle). De leergang omvat 3 cursussen: Voorjaar 2011: Leven en werk van G. Mahler deel 1 (waarin symfonieën 1-3); Najaar 2011: Leven en werk van G. Mahler deel 2 (waarin symfonieën 4-7) en Voorjaar 2012: Leven en werk van G. Mahler deel 3 (waarin symfonieën 8-10).Lesplaats: BredaCursus: 32 Gustav Mahler 1860-1911

Page 15: Brochure voorjaar 2011

tilb

urg

Drs. Kees Wisse (1961) studeerde van 1980 tot 1987 musicologie en theologie aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Hij was lange tijd als orkestbibliothecaris verbonden aan het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Sinds enige tijd vervult hij deze functie bij Holland Symfonia in Amsterdam. In de loop der jaren heeft hij een intensieve praktijk opgebouwd in het geven van lezingen, cursussen, concertinleidingen en concert- presentaties. Daarnaast schrijft hij regelmatig programmatoelichtingen voor concerten en cd’s en is hij actief op het gebied van musicologisch wetenschappelijk onderzoek.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagochtend 10.45 - 12.30 uur

Cursusdata:24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3 en 21-3 (28-3 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Komische opera, opera buffa en operette

komeDie in het operatheater

Muziek(geschiedenis)01 Drs. Kees Wisse

Zolang het theater bestaat, was er naast tragedie ook altijd plaats voor komedie. De imaginaire wereld van het toneel was bij uitstek geschikt om vrolijkheid te brengen, maar ook om op een satirische manier allerlei maatschappelijke zaken aan de orde te stellen. Toen opera rond 1600 ontstond was deze in eerste instantie tragisch, maar de komedie bleef niet lang uit. Al gauw werden komische intermezzi met een kluchtig karakter tussen de aktes van grote opera’s ingelast. Deze werden zo populair dat ze een geheel eigen leven gingen leiden. Het werd een totaal nieuw genre onder de naam: opera buffa, letterlijk: de komische opera. De opera buffa was zeer geliefd en groeide na 1750 uit tot een regelrechte hype. In de 19e eeuw hadden veel landen hun eigen vorm van komische opera. In Italië groeide de opera buffa uit tot een subtiele komedie. In Frankrijk ontstond uit de luchtige opéra comique de kluch-tige operette, waarvan Offenbach de onbetwiste grootmeester was. In Duitsland gebeurde hetzelfde met de 18e-eeuwse Spieloper, waaruit zich de echte Weense operette ontwikkelde met vedettes als Strauss en Léhar. Spanje kende zijn nationale operette in de vorm van de zarzuela’s. In Engeland ten slotte waren de vaudevilles van het duo Gilbert en Sullivan razend populair. Het sloeg over naar Amerika waar het één van de peilers werd van de musical van de 20e eeuw. En tot in onze dagen worden er vrolijke, gekke en dwaze opera’s gemaakt. Deze cursus gaat over de lach in het operatheater. We kijken en luisteren met welke middelen de componist zijn publiek laat grijnzen, lachen en soms zelfs scha-teren, in een ver en recent verleden. En omdat het gevoel voor humor in de loop der eeuwen voortdurend veranderde, veranderde ook de stijl en sfeer van de komisch opera. Hoe dat gebeurde is een belangrijk onderdeel van de cursus.Muzikale kennis voor de cursus is niet nodig, wel een grote muzikale nieuwsgierig- heid en een flinke dosis vrolijkheid. Uiteraard worden er veel beeld- en geluids- fragmenten in de cursus besproken.

Deze cursus behandelt o.a. de twee opera’s die komend voorjaar op het programma staan van Opera Zuid in de theaters in Brabant. Het betreft Barbe-bleue van J. Offenbach (5 april: Theaters Tilburg; 9 april: Parktheater Eindhoven; 12 april: Theater de Parade Den Bosch en 14 april Chassé theater Breda) en l’Elisir d’amore van G. Donizetti (22 mei: Parktheater Eindhoven; 26 mei: Theater de Parade Den Bosch en 4 juni: Theaters Tilburg). Deelnemers aan de cursus krijgen bij bezoek aan een van deze voor-stellingen een gratis programmaboekje. Zie ook: www.operazuid.nl

Literatuur: Syllabus

29

Page 16: Brochure voorjaar 2011

30

tilburg

Dr. Paul Overmeer (1938), is historicus, met een grote belangstelling voor ideeën- geschiedenis en voor sociale en politieke filosofie. Hij gaf HOVO-cursussen in Brabant, Den Haag en Nijmegen, waaronder: Geschiedschrijving en historisch bewustzijn, Geschiedenis van het politieke denken, en Cultuursociologische thema’s van Georg Simmel en Zygmunt Bauman.

Er is een opmerkelijke belangstelling aan het groeien voor het fenomeen ‘ruimte’. Over beleving van tijd is al veel geschreven, over ‘ervaring van ruimte’ veel minder. Hoe abstract de begrippen tijd en ruimte ook zijn, zij hebben invloed op de wijze, waarop mensen in het leven staan en samenleven. De mens is niet alleen een ‘tijdreiziger’ maar ook een ‘ruimtevaarder’: zijn leef- en denkruimte is vanaf de jeugdjaren enorm uitgebreid. Opvattingen over ruimte en opvattingen over onszelf zijn met elkaar verweven. Omdat de mens is verankerd in de ruimte, wordt daardoor ook zijn kijk bepaald op het individuele en sociale leven. Wetenschappers blijken geïnteresseerd te zijn in elkaars vraagstellingen en bevindin-gen. De geograaf is geboeid door ruimte in economisch en planologisch opzicht. De socioloog studeert over sociale afstand, over de mens in de publieke ruimte en over privacy. De filosoof vraagt zich af, of men niet verloren raakt in de groter wordende, globale ruimte en daardoor extra verlangt naar geborgenheid. De architect is alert op de ruimte in en rondom het gebouw, dat hij ontwerpt. De historicus constateert dat uitvoering van politieke besluitvorming gehinderd werd door afstand in de commu-nicatie. Het is verrassend, welke inzichten mediafilosofen naar voren brengen over onze houding tegenover de virtuele werkelijkheid van internet (‘cyberspace’).

Inspiratie tot het geven van deze cursus vormen twee klassieke boeken: ‘Space and Place’ (1977/2008) van de geograaf Yi-Fu Tuan, en ‘Mensch und Raum’ (1963/2004) van de antropologische filosoof Otto Friedrich Bollnow (verschijnt binnenkort in het Engels). De gezichtspunten worden nader toegelicht vanuit de filosofie, geografie, geschiedenis en sociologie.Achtereenvolgens bespreken we de volgende onderwerpen: 1. Een denkraam voor het menselijk handelen in de ruimte (David Harvey)2 “Mijn woning is mijn thuis” (Otto Friedrich Bollnow, Mensch und Raum)3 Afstand en nabijheid in onze samenleving (Georg Simmel)4 Filosofie van het landschap (Ton Lemaire) 5 Moderne ervaring en stedelijke openbaarheid (René Boomkens) 6 Wij en Europa (Karl Schlögel, Geert Mak) 7 Globalisering: onze betrokkenheid op de wereld (René Boomkens, Zygmunt Bauman) 8 Cyberspace: wegwijs in de virtuele werkelijkheid (Jos de Mul)

Literatuur:Reader (verzamelde artikelen/ boekdelen).

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagochtend 10.45 - 12.30 uur

Cursusdata:24-01, 31-01, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3 en 21-3 (28-3 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Onze mentale en sociale leefwereld

mens en rUimte

Multidisciplinair02 Dr. Paul Overmeer

Page 17: Brochure voorjaar 2011

31

tilb

urg

De cursusstof wordt ingeleid en uitgewerkt door prof. dr. Wim Couwenberg en nader in beschouwing genomen door prof. dr. Paul Cliteur (Hoogleraar encyclope-die van de rechtswetenschap, RU Leiden) en mr. dr. Gelijn Molier (RU Leiden).

In de cursus komen de volgende constitutionele aspecten en vraagstukken van de moderniteit aan de orde: • Ontwikkeling, problematiek en perspectief van de moderne staatsidee: nationa-lisme als nieuwe drijfkracht van het staatsvormingproces, legitimatie en waardering van staatsvorming en staatsinterventie; de staat als permanent integratieproces i.h.b. de actuele integratieproblematiek van de internationale integratiebeweging; ontwik-kelingsstadia in moderne staatsvorming. En verder ontwikkeling van het staatsdoel; het probleem van falende staten; mondiale staatsvorming als perspectief?• Ontwikkeling en problematiek van de soevereiniteit als staats- en volkenrechtelijk basisconcept. • De liberale staatstheorie als grondslag van de moderne democratie (kernbegrippen en concurrerende staatstheorieën). • Het machtsprobleem als permanente opgave van de liberale democratie. Het machts- beginsel: van natuurlijk gegeven tot politiek probleem; de democratie als heerschappij van de volkswil; de rationele burger als democratisch mensbeeld; heerschappij van de wet/het recht; problematiek algemeen belang; en democratie als kwetsbare vorm van regeren. • Mensenrechten als modern seculier geloof. De fundering van de mensenrechten als nieuw seculier geloof; rechten van dieren; reikwijdte zelfbeschikkingsrecht; reik-wijdte van de vrijheid van meningsuiting; collectieve mensenrechten als nieuwe generatie mensenrechten; universaliteit van de mensenrechten; ontwikkeling, legiti-matie en problematiek van het mensenrechtenbeleid. • Achtergrond, vormgeving en ontwikkeling van de civil society als modern con-stitutioneel concept. De politiek filosofische achtergrond van de civil society; civil society in liberale en christendemocratische optiek; politieke strijd om vormgeving van de civil society; problematiek maatschappelijk zelfbestuur; maatschappelijk ondernemerschap; publiek-private samenwerking en vermaatschappelijking van het burgerschapsproces.

Literatuur:Moderniteit als nieuw beschavingstype, Civis Mundi Jaarboek 2009; wordt voor nieuwe deelnemers collectief aangeschaft en bij het eerste college uitgereikt.

Locatie: Tilburg

Cursusbegeleider: dhr. B.J. Hijna

Dag en tijd:Maandagmiddag 12.45 - 14.30 uur

Cursusdata:31-1, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3 en 21-3 (28-3 reserveda-tum inhaalcollege)

Prijs:€166,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is een vervolg op de in najaar 2010 gegeven cursus met dezelfde titel, maar kan ook zonder die voorkennis worden gevolgd.

Ontwikkeling, problematiek en perspectief

moDerniteit aLs nieUw beschavingstYpe ii

Mens en maatschappij03 Prof. dr. Wim Couwenberg e.a.

Page 18: Brochure voorjaar 2011

32

tilburg

Verbeelding en poëzie bij Efrem de Syriër (ca. 300-373)

04

Dr. Kees den Biesen (1959) is literatuurwetenschapper en theoloog met een spe-cialisatie in de literatuur en intellectuele cultuur van de christelijke oudheid. Hij studeerde aan het Istituto Patristico “Augustinianum” (Rome) en publiceerde een boek over Efrem de Syriër, de grootste christelijke dichter van het eerste millennium, Simple and Bold: Ephrem’s Art of Symbolic Thought (2006). Hij was de assistent van de bekende benedictijn en architect Hans van der Laan, verzorgde verschillende uitgaven en vertalingen van diens boeken en bereidt momenteel een studie over Van der Laan’s werk voor.

Efrem is de grootste christelijke dichter van het eerste millennium, zoals Dante dat is van het tweede millennium. Niet alleen hun poëzie, maar ook hun intellectuele en religieuze leven is ten diepste gevormd door hun weergaloos verbeeldingsvermogen. In en door het zichtbare het onzichtbare zien, doorleven en uitbeelden – dat is de essentie van hun oeuvre. Altijd hebben dichters het menselijk leven met zijn grote dramatiek en zijn verlangen naar verlossing op deze manier geduid. De Bhagavat Gita, de Odyssea en Rumi’s Masnavi zijn bekende voorbeelden hiervan, maar ook een mythologische verhalenbundel als Genesis 1-11.

In de Westerse cultuur heeft de levensbeschouwelijke verbeelding haar publieke gezag verloren. Terwijl het institutionele christendom zichzelf irrelevant maakt door zijn gebrek aan menselijke diepgang, menen modieuze ideologen het transcendente weg te kunnen redeneren. Maar God, het goddelijke, het hogere in de mens, blijft zich opdringen. En daarmee de vraag naar zinvollere manieren om het leven te duiden.

Voor wie zich in dit opzichte graag oriënteren op Bijbelse en vroegchristelijke bronnen is Efrem de Syriër bijzonder aantrekkelijk. Historisch gezien is hij interessant, om-dat hij nog heel dicht bij de Semitische en Bijbelse wortels van de joods-christelijke traditie staat. Tegelijk heeft hij een grote actuele waarde, omdat hij een uitweg toont uit de institutionele impasse van het christendom én uit de oppervlakkigheid van de spirituele supermarkt.

Efrems symbolische visie op God, mens en geloof hanteert namelijk een uitermate flexibel systeem van ‘open concepten’, dat de persoonlijke religieuze ervaring stevig verankert in een vorm van christelijke leer die zich niet tot een kerkelijke ideologie laat reduceren. Tegenover gnostische willekeur en dogmatische dwang plaatst hij een kunst van symbolisch geloven, denken en leven die mensen werkelijk vrijmaakt om persoonlijk en gezamenlijk hun leven te leren leven.

Literatuur: Kees den Biesen, Dank aan het verborgen licht: de vroegchristelijke poëzie van Efrem de Syrier, Kampen : Kok, 2010 (ISBN 978-90-435-1748-5; € 19,95). Dit boek verschijnt januari 2011.

Taal en letteren Dr. Kees den Biesen

sYmboLisch Denken, geLoven en Leven

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagmiddag 14.45 - 16.30 uur

Cursusdata:31-1, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3, 28-3, 4-4, 11-4 en 18-4 (2-5 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Page 19: Brochure voorjaar 2011

33

tilb

urg

Welke consequenties heeft recent neuro-wetenschappelijk onderzoek voor de filosofie van de emoties? De westerse filosofie wordt wel de ‘moeder van alle wetenschappen’ genoemd. Vanaf haar ontstaan, na de fase van de mythen, meer dan 2000 jaar gele-den in Athene, zijn respectievelijk het een na het andere domein overgegaan naar de wetenschap: fysica, biologie, geneeskunde, geografie, sociologie, psychologie….. Dat gebeurde altijd op het moment dat er mogelijkheden kwamen om te zien wat er is en wat er gebeurt, en het niet meer nodig was erover te speculeren en filosoferen.

Momenteel is het meest complexe orgaan, de hersenen, aan de orde, en daarmee het filosoferen zelf. Dagelijks worden nieuwe gegevens en resultaten met betrekking tot van oudsher bij uitstek filosofische thema’s als bewustzijn, kiezen, vrije wil en ver-antwoordelijkheid gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften en in de media. Bij de hersenen gaat het allang niet meer om de oppervlakkige harde structuur van hersenstam, limbisch systeem of hersenschors, die evolutionair nauwelijks veran-derd zou zijn, maar om dendrieten en axonen (verbindingen) van neuronen, synapsen en neurotransmitters, die zorgen voor de ongelofelijke plasticiteit van ons brein. Opvattingen over leren, vergeten, willen en kiezen, én over denken en voelen, zijn daarmee aan verandering onderhevig, en voorlopig ook nog aan mogelijk voorbarige, want tegenstrijdige, conclusies.

In deze cursus wordt het populaire boek Passies van het brein van de klinisch neuro-psycholoog Margriet Sitskoorn als uitgangspunt genomen en kritisch geconfronteerd met andere wetenschappelijke theorieën en met klassieke en recente filosofische teksten. De vraag is steeds: hebben ontwikkelingen in de neurowetenschappen consequenties voor ons denken over het denken, willen en voelen, en zo ja welke? Na een algemene inleiding volgen 7 bijeenkomsten over de ‘zeven zonden’ die Margriet Sitskoorn in haar boek bespreekt en verbindt met passie: hebzucht, af-gunst, trots, luiheid, woede, lust en vraatzucht. In elke van deze 7 bijeenkomsten wordt ook literatuur vanuit een andere invalshoek besproken. In de laatste bijeen-komst trekken we onze eigen conclusies.

Literatuur: Reader (verzamelde artikelen / boekdelen). Margriet Sitskoorn, Passies van het brein. Waarom zondigen zo verleidelijk is. Amsterdam: Bert Bakker, 2010, ISBN 978903513223, € 18,95

Dr. Miriam van Reijen is filosoof en socioloog. Zij was jarenlang wetenschappelijk medewerker filosofie aan de Universiteit Nijmegen, en tot voor kort docent filosofie en ethiek aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool, Breda.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Maandagmiddag14.45 – 16.30 uur

Cursusdata:31-1, 14-2, 21-2, 28-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 196,- (9 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

passies en het brein

05 Filosofie Dr. Miriam van Reijen

Page 20: Brochure voorjaar 2011

34

tilburg

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijks-universiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

Na de Tweede wereldoorlog groeit de kritiek op de heersende architectuurtheorie, met name op de dominante plaats van de Internationale Stijl. Reeds in 1953 schoven jonge architecten als Smithson en Van Eyck het invloedrijke Charter van Athene - het CIAMdocument uit 1933 - radicaal aan de kant. Het rationalisme van de functio-nalistische stad, geformuleerd in de vier categorieën “wonen, werken, recreatie en vervoer”, trokken zij in twijfel en zij zochten naar de structurele beginselen van de stedelijke groei.

De opheffing van de CIAM en de opvolging door Team X werd in 1959 officieel bekrachtigd. In de jaren zestig bereikt de kritische houding t.a.v. de Internationale Stijl haar hoogtepunt en dit zal een grote omwenteling in de architectuur tot gevolg hebben. Zo komt de Japanse architect Mayekawa in 1965 tot de volgende ont- nuchterende analyse: “Alhoewel wetenschap en techniek producten van het menselijk denken zijn, hebben de moderne architectuur en de moderne steden die met behulp daarvan gebouwd worden, de neiging onmenselijk te worden”.

De alternatieven voor een nieuwe architectuur die worden aangedragen zijn zeer divers van aard. In deze cursus worden een aantal belangrijke tendensen in die nieuwe architectuur besproken: - Rationalisme (Rossi, Ungers); - High Tech (Rodgers, Foster); - Postmodernisme (Venturi, Graves, Hollein) en - Deconstructivisme (Eisenman, Coop Himmelblau).

De aandacht en de appreciatie voor de Internationale Stijl verdwijnt echter niet en daarom zal eerst aandacht worden besteed aan het late werk (na 1945) van moder-nisten van voor de tweede Wereldoorlog: Mies van der Rohe en Le Corbusier.

Literatuur:Reader (verzamelde artikelen / boekdelen).

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagochtend 10.45 - 12.30 uur

Cursusdata:25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3, 22-3, 29-3 en 5-4 (12-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Architectuur, maar kan afzonderlijk gevolgd worden.

Architectuur na 1945

Leergang architectUUr DeeL viii

Drs. Joris van SleeuwenArchitectuur06

Page 21: Brochure voorjaar 2011

35

tilb

urg

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagochtend10.45 – 12.30 uur

Cursusdata:1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3, 22-3, 29-3, 5-4 en 12-4 (19-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm:Hoorcollege

De Nederlandse filosoof Baruch Spinoza (1632-1677) heeft in zijn magnum opus, de Ethica, een verbinding trachten te leggen tussen de psychologie (de leer van de menselijke gevoelens en verlangens) en de ethiek (de weg naar een stabiel mense-lijk geluk). Door de menselijke ethiek zo sterk te funderen in het inzicht in het eigen gevoelsleven wilde Spinoza ontsnappen aan de gevaren van moralisme en stich-telijkheid. Het gaat hier dus niet om een ethiek als een samenstel van uiterlijke normen en waarden, maar om een ethiek gebaseerd op innerlijke zelfkennis. In deze zin sluit Spinoza’s ethiek ook aan op antieke wijsheidstradities (bijvoorbeeld de Stoa), maar ook enigszins op oosterse denktradities.

In de loop van de tien colleges zullen we Spinoza’s psychologie en ethiek nader ver-kennen. Wij zullen ons daarbij vooral richten op deel 3 van zijn Ethica (de passieleer). Vooraf zullen we de metafysische en antropologische fundering van deze passieleer bespreken (deel 1 en 2) en in de slotcolleges zullen we behandelen hoe Spinoza’s ethiek (de delen 4 en 5) uit zijn psychologie voortvloeit.

Literatuur:Spinoza, Ethica, vertaald en ingeleid door Henri Krop, Uitgeverij Prometheus/ Bert Bakker, 2002, ISBN 90 351 1796 4. Andere vertalingen van de Ethica kunnen ook gebruikt worden.

psYchoLogie en ethiek in het Denken van spinoza

Filosofie07 Dr. Paul Juffermans

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de gods-dienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

Page 22: Brochure voorjaar 2011

36

tilburg

Dr. Stef Bugter (1939) is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Hij stu- deerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden met een dissertatie over 17e eeuwse klassieke filologie. Fellow van het NIAS in Wassenaar 1978-1979. Sinds 1968 reist hij enkele keren per jaar naar Rome en andere steden in Italië, eerst als begeleider van leerlingen, nu als gids voor volwassenen. Hij gaf cursussen Italiaans en lezingen over Rome en cultuurhistorische onderwerpen. Bereisde Rome met alle vervoermiddelen, inclusief fiets en “pedes apostolorum”.

Het werk van de Latijnse dichter Publius Vergilius Maro (70–19 v. Chr.) heeft grote invloed gehad op de cultuur van het westen. Sommigen noemen hem de geestelijke en artistieke patriarch van Europa, anderen “Vader van het Avondland”. Hij werd in de Middeleeuwen gezien als voorloper van het Christendom en Dante gebruikte hem als gids in de Divina Comedia (Inferno). De Aeneïs was een inspiratiebron voor Vondel (Gijsbrecht) en voor muziek van Purcell en Berlioz. Om van de beeldende kunst nog maar te zwijgen. Redenen te over om nader kennis te maken met leven en werk van deze dichter. Dat doen we in een serie van zes bijeenkomsten, waarin we thematisch aspecten van zijn werk belichten en veel ervan in Nederlandse vertaling lezen. Kennis van het Latijn is niet nodig.

Overzicht van de bijeenkomsten:College 1: De Latijnse poëzie in de tijd van keizer Octavianus Augustus en de bijzon-dere plek die Vergilius innam aan het hof. Overzicht van zijn leven en werk.College 2: Georgica en Bucolica; jeugdwerk van Vergilius. Herderspoëzie (Bucolica) en een leerdicht over de landbouw (Georgica). Fragmenten in vertaling en de receptie van het werk.College 3: De Aeneïs, boek II. De val van Troje. Fragmenten in vertaling en de invloed op de Nederlandse literatuur. Met speciale aandacht voor het drama “Gijsbrecht van Aemstel” door Joost van den Vondel.College 4: Aeneïs, Boek IV. De liefdesgeschiedenis van Aeneas en Dido. Het verhaal in vertaalde fragmenten en de nawerking op de Europese literatuur, beeldende kunst en...muziek.College 5: Aeneïs boek VI. Aeneas’ tocht naar de onderwereld. Het verhaal in frag-menten gelezen en bekeken vanuit morele, filosofische en historische invalshoeken. En niet te vergeten: aandacht voor Dante’s Inferno.College 6: De overige boeken van de Aeneïs: Aeneas strijd in Latium. Tekstfragmenten en invloed van de hele Aeneïs op de beeldende kunst, met voorbeelden.

Literatuur: Syllabus (eigen werk docent) Verplichte literatuur: P. Vergilius Maro Aeneïs, Vertaald door M.A. Schwarz, Amsterdam 2008, Paperback € 10,95 (of overige vertalingen zoals: P. Vergilius Maro, Landleven, vertaald door P. Schrijvers, Historische Uitgeverij, 2004. Of P. Vergilius Maro, Bucolica, vert, P. Schrijvers, Prima Vera Pers, 2003)

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagochtend10.45 – 12.30 uur

Cursusdata:25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2 en 1-3 (15-3 reservedatum inhaal-college)

Prijs:€ 146,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

vaDer van het avonDLanD

08 Kunst- en cultuur(geschiedenis) Dr. Stef Bugter

Page 23: Brochure voorjaar 2011

37

tilb

urg

Prof. dr. Fred van Raaij studeerde bedrijfspsychologie en data-analyse aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij was daarna verbonden als hoogleraar economische psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit van Tilburg. Zijn interessegebieden zijn: economisch en financieel gedrag, consumentengedrag, consumentenvertrouwen, communicatie en media.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Dinsdagmiddag12.45 – 14.30

Cursusdata:15-2, 22-2, 1-3, 8-3, 15-3, 22-3 en 29-3 (5-4 reserveda-tum inhaalcollege)

Prijs:€ 164,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege (beperkte interactie en samenwerking)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

Hoe worden we zonder het te weten in ons economisch handelen beïnvloed door omgevingsfactoren zoals reclame en anderen?

Er bestaat recentelijk weer meer aandacht voor onbewuste effecten op gedrag en op onbewuste besluitvorming. Denk aan het boek van professor Ap Dijksterhuis “Het Slimme Onbewuste” (2007). We worden meer beïnvloed door omgevingsfactoren en door andere mensen dan we zelf vaak denken en willen toegeven. We hebben de illusie van de “vrije wil” en overschatten de mate waarin we autonoom beslissen en kiezen. Naast de psychologie kan ook de filosofie ons hierbij nader inzicht verschaf-fen, bijvoorbeeld Spinoza.

Introspectie blijkt een onbetrouwbare manier om onszelf te leren kennen. Het onbe-wuste is daarnaast ook een intuïtieve manier om voorkeuren te vormen en beslissingen te nemen, en dit is van groot belang in een complexe samenleving waarin voort- durend gekozen kan en moet worden tussen veel en uiteenlopende alternatieven. Een goede illustratie daarvan geeft ook het boek van Barry Schwartz “The Paradox of Choice” (2005).

Deze cursus gaat dus over:• De rol van bewuste cognities en emoties.• De rol van onbewuste cognities en emoties.• De samenhang van bewuste en onbewuste processen.• De invloed van “information overload”.• Het gebruik van simpele besluitvormingsregels (heuristieken).

We staan allemaal in ons leven wel eens voor complexe en soms verregaande beslis-singen en deze cursus biedt een inzicht in de processen die zich in zo’n geval afspelen in het hoofd van de beslisser.

Literatuur:Reader (verzamelde artikelen/boekdelen). De colleges bestaan uit Powerpoint- presentaties. De afbeeldingen worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.Aanbevolen om te lezen: Ap Dijksterhuis Het Slimme Onbewuste (Bert Bakker, 2007).

onbewUste en bewUste eFFecten op economisch geDrag

09 Mens en maatschappij Prof. dr. Fred van Raaij

Page 24: Brochure voorjaar 2011

38

De kroning van Karel de Grote in 800 tot Heilig Rooms keizer kondigde een nieuw tijdperk aan, de zogenaamde Karolingische renaissance. Het feit dat hijzelf de toe-voeging ‘de Grote’ gebruikte, getuigt van zijn ambitie om de glorieuze tijd van weleer te doen herleven. Het meest kenmerkend voor deze periode zijn de geïllustreerde handschriften, maar ook kleinschalige kunstwerken, zoals de ivoorsnijkunst, zijn van hoog niveau.

De daarop volgende periode is de Ottoonse renaissance, welke haar naam dankt aan Otto de Grote en zijn opvolgers. Tijdens deze periode herwon de keizerlijke kunst haar pracht. Er komt een groeiende interesse in grote sculpturen, waarvan de bron-zen deuren van de kathedraal in Hildesheim een prachtig voorbeeld zijn. Samen met de pracht van de Ottoonse handschriften kondigt zich in dit alles de Romaanse stijl aan.

Vanaf het jaar 1000 domineert de Romaanse stijl de Europese kunst en architectuur. Deze architectuur is vaak immens en geeft uitdrukking aan een nieuw vertrouwen. Ook grootschalige sculpturen en schilderkunst keren terug. In deze periode is de op-komst van vele kloosters, maar ook de vervolging van de katharen neemt zijn aanvang. In het jaar 1000 was men in afwachting van ‘het einde der tijden’, wat een aantal Apocalyptische handschriften opleverde en ook een onderdeel werd van vele kerk-portalen.

Onderwerpen die aan de orde komen zijn onder andere: geïllustreerde handschriften, ivoorsnijkunst, architectuur, schilderkunst, tapijtkunst (zoals in Bayeux en Angers), ontwikkeling van kloosters en kloosterorden, opkomst en vervolging van de katharen, de verwachting van het ‘Laatste Oordeel’, beeldtaal (symboliek), context etc. Tevens is er aandacht voor de literatuur en de muziek uit deze tijd : Karel Ende Elegast, Roelantslied, Gregoriaanse gezangen etc. Literatuur:Er worden per college samenvattingen uitgedeeld.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Woensdagochtend10.45 – 12.30 uur

Cursusdata:2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3, 30-3, 6-4 en 13-4 (20-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

kijken naar kUnst en cULtUUr

Kunst- en cultuurgeschiedenis10 Jana Waarts

tilburg

Van Karolingische renaissance naar Romaanse kunst

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

Page 25: Brochure voorjaar 2011

39

Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschil-lende HOVO’s.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Woensdagochtend10.45 – 12.30 uurMeditatiebijeenkomst13.30 – 15.00 uur (vanaf 16-3)

Cursusdata:2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3, 30-3, 6-4 en 13-4 (20-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:Cursus 11A: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, zonder meditatiebijeenkomsten), Cursus 11B: € 276,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, inclusief 5 meditatiebijeenkomsten)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Boeddhisme, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

“Learning meditation is a skill akin to learning to play a music instrument: it is learning how to ‘tune’ and ‘play’ the mind. Progress will not occur if one is lax, but it cannot be forced”. (Harvey)

De vier edele waarheden vormen de inhoud van de eerste preek van de Boeddha in Sarnath in India. De leer omvat een analyse van het (menselijk) lijden, de oor-zaken ervan, de beëindiging ervan en een analyse van de weg die daartoe leidt. Deze weg, het achtvoudig pad genoemd, vormt een blauwdruk voor het pad van bevrijding en bestaat uit een drievoudige training: het ontwikkelen van het juiste inzicht; ethische (zelf)discipline en meditatie. In de cursus gaan we dieper in op de meditatieve aspecten van het pad. Het inleidend college behandelt de oorsprong en de ontwikkeling van de meditatieve traditie in India en de plaats ervan binnen het leven van de historische Boeddha. In het tweede college gaan we dieper in op de leer van de Boeddha en daarbinnen op de plaats van de meditatieve traditie. In het bijzonder de onderlinge verhouding tussen de drie aspecten van het pad: meditatie, ethische (zelf)discipline en wijsheid of inzicht. In college drie komt de vraag aan de orde: wie is het eigenlijk die mediteert? Zijn we alleen lichaam/ materie of geest/ bewustzijn of allebei en welke rol speelt de perceptie van ‘mij’ en ‘mijn’ in de medi-tatie? Vervolgens bestuderen we in vier colleges verschillende meditatieve tradities en daaruit voortvloeiende praktijken: Theravada (Zuidoost Azië), Ch’an/Zen, Zuivere Land Boeddhisme (Noordoost- Azië) en Tantra Boeddhisme (Tibet).

Ten slotte bespreken we in drie colleges de meditatieve (boeddhistische) traditie zoals die binnen een moderne (westerse) omgeving vorm krijgt: binnen boeddhis-tische (retraite) centra, (geestelijke) gezondheidszorg, maatschappelijk welzijn en (religieuze) levensbeschouwing. In dat kader worden wetenschappelijke onderzoe-ken besproken, die de effecten van meditatie hebben bestudeerd met betrekking tot gezondheid en welbevinden.

Er is de mogelijkheid om vanaf college 6, onder leiding van de docent, in de middag, deel te nemen aan vijf meditatiebijeenkomsten van 1,5 uur (incl. pauze) in het Stiltecentrum vlakbij de collegezaal. U kunt daarbij kennismaken met de praktische kant (meditatiebeoefening) van het Boeddhisme. U kunt zich hier vooraf voor aanmelden, maar ook na het begin van de collegeserie (mits er nog plaatsen zijn). Deze meditatiebijeenkomsten gaan door bij mini-maal 12 deelnemers. U wordt toegelaten op volgorde van aanmelding.

LiteratuurTijdens de colleges worden losse artikelen uitgedeeld (ongeveer 120 pagina’s) en een overzicht van de Powerpointpresentaties. Aanbevolen literatuur: B. Alan Wallace, Mind in the Balance, Columbia University Press, ISBN 978-0-231-14730-9.

boeDDhisme aLs meDitatieve traDitie

Religiewetenschappen11 Drs. Antoon Kamp

tilb

urg

Het pad van bevrijding

Page 26: Brochure voorjaar 2011

40

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl)

De middeleeuwen waren chaotisch en verwarrend, maar ook buitengewoon boeiend. Na het uiteenvallen van het rijk van Karel de Grote kwam het gebied dat nu Nederland is met het oosten van het huidige België terecht in het Heilig Roomse Rijk. Daar zorg- den de Ottoonse keizers vanaf de tiende eeuw voor nieuwe eenheid. Zij hadden een grote invloed op de wording van de vroege Nederlanden. Vlaanderen ten westen van de Schelde behoorde intussen tot het West-Frankische Rijk en stond meer onder Franse invloed. Pas na de pacificatie van de Noormannen ontstond er in de Lage Landen enige maatschappelijke stabiliteit.De strijd tussen de Duitse keizer en de paus in Rome om de wereldlijke en de geeste-lijke macht werd ook in dit gebied gevoeld. Lange tijd waren de Utrechtse bisschoppen steunpilaren van de Duitse keizer. Er werd enthousiast meegedaan aan de kruis-tochten. Dit was de tijd van de opbouw van Europa, waarbij kastelen, kathedralen en jonge steden het beeld bepaalden.De Lage Landen profiteerden van hun gunstige geografische positie. Vlaanderen ontwikkelde zich in de dertiende eeuw tot een economisch centrum in Europa en zou dat tot diep in de zestiende eeuw blijven. Schrijvers als Maerlant droegen er bij aan de maatschappelijke en geestelijke ontwikkeling. Holland was in opkomst en leverde zelfs bijna een keizer. Langs IJssel en Rijn werd de gunstige invloed van de Hanze gevoeld.

Intussen vochten de grote vorstenhuizen van Europa over de hoofden van de bevolking hun dynastieke twisten uit, waarbij de kleinere regio’s als pionnen over het schaakbord schoven. Pas in de Bourgondische tijd begon er in de Lage Landen iets van een regionaal zelfbewustzijn te dagen.

Literatuur: L. Mulder; A. Doedens en Y. Kortlever, Geschiedenis van Nederland van prehistorie tot heden, HBUitgevers, Baarn 2008, ISBN 9789055746262 (hoofdstukken 4, 5 en 6 tot aan ‘De Nederlanden en de Habsburgers’).Aanbevolen literatuur: Frits van Oostrom, Maerlants Wereld, uitgeverij Prometheus, 1998, ISBN 90 5333 654 0, H.P.H. Jansen, Geschiedenis van de Middeleeuwen, uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, bij voorkeur druk 12 of later. ISBN (druk 14): 90-274-5377-2

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Woensdagmiddag14.45 – 16.30 uur

Cursusdata:2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3, 30-3, 6-4 en 13-4 (20-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Nederlandse Geschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Deel 2: Middeleeuwen

neDerLanDse geschieDenis

12 Drs. Feico HouwelingGeschiedenis

tilburg

Page 27: Brochure voorjaar 2011

41

tilb

urg

Locatie: Tilburg

Dag en tijd: Donderdagochtend10.45 – 12.30 uur

Cursusdata:27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3 en 7-4 (14-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

In het dierenrijk vindt communicatie op allerlei manieren plaats. Op een gegeven moment in de evolutie heeft dierlijke communicatie zich ontwikkeld tot menselijke taal. De vraag die wetenschappers en filosofen altijd heeft bezig gehouden, is of de mens een eenzame positie heeft als het enige wezen met taal? Vanaf begin 20e eeuw is er veel onderzoek gedaan waarbij werd getracht dieren, met name grote mensapen, (delen van) de menselijke taal aan te leren. Daarnaast is men steeds verder gekomen in het onderzoek naar de natuurlijke communicatie van dieren. In deze cursus gaan we de stand van zaken behandelen op het gebied van het onderzoek naar communi-catie en taal bij dieren en bespreken we de mogelijke filosofische implicaties van dit onderzoek. Zo kijken we naar de kenmerken van menselijke taal en in hoeverre deze ook te vinden zijn in de communicatie van andere dieren. We behandelen de resul-taten van het taalonderzoek met grote mensapen, dolfijnen en papegaaien. Tenslotte komen theorieën over de evolutie van menselijke taal aan bod en bespreken we de implicaties van het onderzoek naar communicatie en taal bij dieren voor onze ethiek ten opzichte van dieren.Programma1. Communicatie en menselijke taal: kenmerken en definities. Ontwikkeling taal bij kinderen.2. De dansen van honingbijen. De alarmkreten van meerkatten en prairiehonden.3. De zang van vogels. De communicatie van walvissen en andere diersoorten.4. Natuurlijke communicatiesystemen van de grote mensapen.5. Taalonderzoek met grote mensapen. De wereldberoemde gebarende chimpansee Washoe, de gorilla Koko en de orang-oetan Chantek.6. De apentaalcontroverse.7. Het recente gebruik van gebaren door chimpansees in interactie met mensen.8. Het taalonderzoek met de wereldberoemde bonobo Kanzi die met lexigrammen communiceert.9. Taalonderzoek met dolfijnen, zeeleeuwen en papegaaien.10.De evolutie van taal en de morele implicaties van onze kennis over communicatie en taal bij dieren.

Literatuur:Reader (verzamelde artikelen/boekdelen). Aanbevolen literatuur: Stephen R. Anderson. Doctor Dolittle’s Delusion. Animals and the Uniqueness of Human Language. Yale University Press. 2004. ISBN: 0-300-10339-5. £ 13,00. Sally Boysen. De Slimste Dieren van de Wereld. Verbluffende voorbeelden van dier-lijke intelligentie. Tirion Natuur, Baarn. 2009. ISBN: 978-90-5210-778-3. € 25.00.

Dr. Esteban Rivas studeerde psychologie aan de RUU (specialisatie theoretische psychologie) en filosofie aan de UvA (specialisatie ethiek). Zijn promotie-onderzoek verrichtte hij bij de vakgroep wetenschapsfilosofie van de Universiteit Nijmegen en bestond uit een analyse van aangeleerde gebaren door de wereldberoemde chim-pansees in het Chimpanzee and Human Communication Institute van de Central Washington University (VS). Hij geeft nu cursussen en lezingen voor verschillende instellingen. Zijn interesses: taalonderzoek met dieren, communicatie en cognitie bij dieren, het vraagstuk van bewustzijn bij dieren en dierethiek.

commUnicatie en taaL bij DierenEen overzicht van recent wetenschappelijk onderzoek.

Mens en maatschappij Dr. Esteban Rivas13

Page 28: Brochure voorjaar 2011

42

14

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg. Sindsdien werkt ze als docente kunst- en cultuurgeschiedenis en als professioneel beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Ze werkt als docente kunst- en cultuurgeschiedenis onder andere bij Fontys Hogeschool voor de Kunsten en bij HOVO Brabant. Dit combineert ze met het beeldend kunstenaarschap. www.corawesterink.eu

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Donderdagochtend 10.45 - 12.30 uur

Cursusdata:17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3, 7-4 en 14-4 (21-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Ontmoetingen tus-sen beeld en woord, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

In deze nieuw opgezette cursus onderzoeken we het grensgebied tussen poëzie en beeldende kunst. Hij is opgebouwd volgens de methode van het comparatisme. Dit is een onderdeel van de literatuurstudie dat onderling in tijd, stroming en politieke context zeer uiteenlopende literaire teksten en andere kunsten en geestesuitingen met elkaar in verband brengt om ze beter te beschrijven en begrijpen. U leert dat als u een chronologische indeling loslaat, u nieuwe inzichten over beeldende kunst en literatuur verwerft.

In deze reeks van acht bijeenkomsten verdiepen we ons in het werk van beeldend kunstenaars en dichters. De geschiedenis heeft een aantal dichters en beeldend kun-stenaars voortgebracht wier werk in de hedendaagse samenleving een aanknopings-punt vormt in onze vraag naar wie we zelf geworden zijn. Wat verwachten we (nog) van het leven en hoe willen we omgaan met elkaar, in vreugde en in verdriet?

In elke bijeenkomst verdiepen we ons in het werk van twee kunstenaars, respectievelijk een dichter(es) en een schilder(es). In deze nieuwe reeks komen onder andere aan bod: • William Shakespeare en Caravaggio; • Friedrich Hölderlin en C.D. Friedrich; • Herman Gorter en Jean Auguste Dominique Ingres; • Stéphane Mallarmé en Auguste Rodin; • Leo Vroman en Helen Frankenthaler als ook • Marlène Dumas, Elizabeth Eybers en anderen.

We bespreken de werken, hun onderlinge relatie en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Ze zijn geplaatst in een breed spectrum van oudere naar moderne expressievormen. We ontmoeten zowel generatiegenoten als collega kunstenaars die temporeel van elkaar verwijderd zijn. Door stil te staan bij de bete-kenis van een schilderij en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwer-ken en hun relatie met de wereld en met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mede door beïnvloed.

Literatuur: Reader (verzamelde artikelen/boekdelen).

ontmoetingen tUssen beeLD en woorD

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Drs. Cora Westerink

tilburg

Vindplaats van levensbeschouwing in poëzie en beeldende kunst

Auguste Rodin

Page 29: Brochure voorjaar 2011

43

tilb

urg

Stichting Het Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Dr. Marcel Zitman en Nico Staring MP treden in deze cursus op als docent. (www.huisvanhorus.nl)

15

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Donderdagmiddag 12.45 - 14.30 uur

Cursusdata:24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3, 7-4, 14-4 en 21-4 (28-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

Piramiden in Egypte, Mesopotamië, China, Zuid-Amerika, Griekenland, Kreta, de Canarische Eilanden – Waarom?

Christelijke kerken, moskeeën en Boeddhistische tempels – uiterlijk tonen deze bouwwerken weinig eenheid of samenhang. Er is echter één oudere bouwvorm die we bijna over de hele wereld tegenkomen: Piramiden. Of het nu gaat om de oude Egyptenaren, China of Zuid-Amerika, Mesopotamië of het oude Griekenland – heel verschillende culturen zijn blijkbaar onafhankelijk(?) van elkaar op deze vorm uitge-komen. Een bouwwerk dat qua vorm niet erg functioneel is.

Wat is de betekenis van de Piramide? Delen al deze verschillende culturen dezelfde visie op de betekenis van de Piramide, of zijn er verschillen? Hoe werden deze Pira-miden gebouwd? Wat is er waar van de verhalen over bijzondere bouwverhoudingen in Piramiden, zoals die in Egypte en Zuid-Amerika? Drukken deze piramiden inderdaad het getal Π uit? Tonen zij bewust verhoudingen rond de zonnecyclus en astronomische kennis?

In deze cursus maken we een reis langs de vele Piramiden over alle continenten van de wereld. U maakt kennis met het geloof van de Maya’s en Azteken, bijna onbekende piramiden in het oude China,de ziggurats in Mesopotamië, en natuur-lijk de magistrale piramiden van het oude Egypte. We gaan uit van de momenteel beschikbare wetenschappelijk kennis, maar staan open voor het ondenkbare.

Literatuur: Reader (verzamelde artikelen/boekdelen). De colleges bestaan uit Powerpoint- presentaties. De afbeeldingen worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

het raaDseL van De piramiDen

Kunst- en cultuur(geschiedenis) Dr. Marcel Zitman en Nico Staring MP

Charles Darwin

Page 30: Brochure voorjaar 2011

44

tilburg

Dr. Paul Storm (1959) heeft biologie (HBO, zoölogisch ecologisch analist), culturele antropologie en prehistorie gestudeerd (propedeuse en doctoraal, RUL). Hij is in 1995 gepromoveerd op een paleoantropologisch onderzoek aan de VU. Hij heeft buiten Nederland onderzoekservaring opgedaan in Engeland, Frankrijk, Kenia en Indonesië en doet als gastmedewerker van Naturalis te Leiden momenteel onder-zoek naar de Java Mens in Indonesië en prehistorische menselijke resten afkomstig uit de Noordzee. Naast het verzorgen van onderwijs over de evolutie van de mens voor verschillende Universiteiten en Hogescholen (www.oermens.nl) werkt hij momenteel als Hoofdinstructeur Biologie bij de Hoge School van Rotterdam.

Sinds Dubois’ claim, eind 19e eeuw, de “missing link” gevonden te hebben op Java, zijn er al heel wat ontbrekende schakels gevonden. Onze denkbeelden over menselijke evolutie werden er met al die schakels niet eenvoudiger op. Ooit konden we nog mijmeren over een enkele evolutionaire lijn die van aapmens via oermens naar de mens leidde maar tegenwoordig is het eerder een boom met verschillende aftak-kingen. Eigenlijk is het nog ingewikkelder want net zoals in andere disciplines zijn wetenschappers het regelmatig oneens met elkaar, dat levert dus heel wat stam- bomen op.

Goede kans dat men door al die bomen het bos niet meer ziet. Kranten, tijdschriften en populair wetenschappelijke boeken doorbladerend en lezend kan de oorsprong en evolutie van de mens complex overkomen. Toch is het ontstaan van de mens uit te leggen als een eenvoudig proces. En dat is dan ook wat er in deze cursus gebeurt. Het begeleidende boek is geen dikke pil waar men zich doorheen moet worstelen maar een kleurrijk werk, dat zich concentreert op de hoofdlijnen.

In de 10 bijeenkomsten komen de volgende onderwerpen aan bod: 01. De zondvloedmens en de “missing link”. 02. Evolutie in een notendop. 03. Wat kunnen we leren van onze naaste verwanten en een restje botten? 04. De wieg van de mensheid staat in Afrika.05. Neanderthalers: domme bruut of slimme mens? 06. Seks en de savanne.07. Australië: een intrigerend continent. 08. De evolutie van hond en mens.09. De hobbit van Flores: freak of nieuwe soort?10. De evolutie van de mens: een eenvoudig model.

Literatuur:P. Storm, Korte hoektanden, lange benen en een sexy brein. Het ontstaan van de mens door natuurlijke en seksuele selectie. DrukWare. Norg, 2009. ISBN: 978-90-78707-07-3 (€ 29,95).

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Donderdagmiddag12.45 – 14.30 uur

Cursusdata:27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3 en 7-4 (14-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

het ontstaan van De mens

16 Natuurwetenschappen Dr. Paul Storm

Page 31: Brochure voorjaar 2011

45

tilb

urg

Kanalengravers en bruggenbouwers

17

Dr. Laetitia van den Heuvel studeerde Kunstgeschiedenis en Romaanse talen (KUN). Zij promoveerde als literatuursocioloog aan de Universiteit van Tilburg. Haar terrein is het grensgebied tussen beeldende kunst en literatuur. Zij doceert literatuur- en cultuurbeschouwing, waaronder de hedendaagse Franse en Nederlandse roman-kunst en daarnaast diverse thema’s uit de beeldende kunst.

In een mensenleven doen zich allerlei soorten gebeurtenissen voor. Ze vormen een palet van alledaagse dingen, van indrukwekkende, aangrijpende en zelfs trauma- tische ervaringen. De manier, waarop individuen op de hele range aan ups en downs reageren, kent ontelbare nuanceringen. In grote lijnen kun je constateren, dat een enkeling, een kanalengraver, bij zich-zelf het gevoel ontwikkelt en daarin berust, door het leven in diepe geulen te zijn gemanoeuvreerd, waaruit een weg omhoog onbereikbaar lijkt. Even zovele andere persoonlijkheden zijn er, die voldoende veerkracht hebben om de beproevingen die op hun pad komen te overstijgen. Zij zijn de bruggenbouwers, die met succes nieuwe horizonten exploreren. Belangrijke hedendaagse auteurs uit het Francofone taalgebied brengen in hun werk onder woorden, hoe het spanningsveld tussen berusting en veerkracht de balans van een leven kan bepalen. Zij laten dat zien, al naargelang de centrale figuren in hun werk als kanalengravers of als bruggenbouwers aan het woord komen. Hun romans bieden de lezer een grote diversiteit aan interessante genres en doorwrochte thema’s. In de cursus wordt werk van de volgende auteurs besproken: Gwenaëlle Aubry, Personne (college 1-2); Jean Rouaud, La femme promise (college 3-4); Dany Laferrière, L’énigme du retour (college 5-6); Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (college 7-8).De romans worden integraal bestudeerd vanuit de volgende vragen: • Thematisch: hebben de hoofdfiguren hun leven op de rails gekregen, of zijn hun inspanningen op niets uitgelopen?• Literair-historisch: wat is het belang van de behandelde genres?• Literair-technisch: welk literair instrumentarium is in de geselecteerde romans toegepast en met welk effect op de lezer?

U hoeft niet eerder aan een cursus over ‘Franse schrijvers onder de loep’ te hebben deel-genomen om deze editie te kunnen volgen. De cursus staat los van eerdere cursussen.

Literatuur:Syllabus. Gwenaëlle Aubry, Personne (Ed. Mercure de France). Jean Rouaud, La femme promise (Ed. Gallimard). Dany Laferrière, L’énigme du retour (Ed. Grasset). Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (Ed. Gallimard). Pocketuitgaven zijn goed. De bedoeling is, dat de cursisten de romans voor het betreffende college gelezen hebben.

Locatie: Tilburg Dag en tijd:Donderdagmiddag14.45 – 16.30

Cursusdata:11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 1-4 en 8-4 (15-4 re-servedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

U hoeft niet vloeiend Frans te kunnen spreken, wel wordt voorondersteld, dat u belang-stelling heeft voor de heden-daagse literatuur en een goede leesvaardigheid Frans heeft. In overleg met de cursisten zal de docent Frans en/of Neder-lands spreken.

Franse schrijvers onDer De Loep

Taal en letteren Dr. Laetitia van den Heuvel

Dany Laferrière

Page 32: Brochure voorjaar 2011

tilburg

Maike van Gorp MA, heeft Engelse Taal en Cultuur gestudeerd aan de RUNijmegen. In haar scriptie “The Neo-Victorian Novel: Trend or Tradition?” heeft zij drie Neo- Victoriaanse boeken onderzocht op o.a. de ‘narrative strategies’ en de rol die literatuur erin speelt. Daarna heeft zij de post-doctorale lerarenopleiding van de RUNijmegen, het ILS, succesvolafgerond. Sinds januari 2007 werkt zij als docente Engels aan de Universiteit van Tilburg.

Het Victoriaanse tijdperk was een tijd van veel verandering in de Britse samenleving: kolonisatie, industrialisatie en grote klassenverschillen. Het was een tijd van gro-te armoede en criminaliteit maar ook een tijd van de wereldtentoonstelling en de beroemde ‘Victorian double standards.’ Daarnaast was er de opkomst van de ‘three-decker novel’ met de nodige cliffhangers en een geheel nieuw leespubliek met nieuwe behoeftes. In deze cursus is volop aandacht voor deze culturele thema’s die ook aan de orde komen in de besproken romans. De cursus begint met een inleiding. In de bijeenkomsten die hierop volgen zal er telkens twee weken aandacht besteed worden aan twee culturele thema’s of ge-beurtenissen en één roman. Het laatste college vormt de afsluiting van de cursus. Tijdens de colleges is ruimte voor discussiepunten en/of het behandelen van vragen in kleine groepjes of met de hele groep. De auteurs en hun positie in de samenleving, hun romans en enkele thema’s worden besproken. Verder vormen fragmenten uit verfilmingen (films of series) van de romans een beperkte rol in de bespreking van de verhalen.

Onderwerpen per bijeenkomst:College 1: De Victoriaanse samenleving (1837-1901): Cultuur en LiteratuurColleges 2 & 3: Position of women; Class society; Charlotte Brontë’s Jane EyreColleges 4 & 5: Industrialization; The Great Exhibition; Elizabeth Gaskell’s North and SouthColleges 6 & 7: The publishing industry; The law; Charles Dickens’s Great ExpectationsColleges 8 & 9: Victorian double standards; Humor and satire; Oscar Wilde’s The Importance of Being EarnestCollege 10: Afsluiting

Literatuur: Aanvullend materiaal wordt per college uitgedeeld. De documenten/powerpoints ge-buikt in de les worden steeds achteraf via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Boeken: Brontë, Charlotte. Jane Eyre Wordsworth Editions Ltd (United Kingdom) (1847) ISBN: 9781853260209. Gaskell, Elizabeth. North and South Wordsworth Editions Ltd (United Kingdom) (1854) ISBN: 9781853260933. Dickens, Charles. Great Expectations Wordsworth Editions Ltd (United Kingdom) (1860-1861) ISBN: 9781853260049.Wilde, Oscar. The Importance of Being Earnest Dover Publications Inc. (United States) (1895) ISBN: 9780486264783. (Tip: kijk voor 2e hands exemplaren op www.play.com)

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata:28-1, 4-2, 11-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 8-4 en 15-4 (29-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 196,- (9 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoor- en werkcollege

U hoeft niet vloeiend Engels te kunnen spreken, wel wordt verondersteld dat u in staat bent Engelse romans te lezen en Engels goed te verstaan/begrijpen. In de les zal Engels gesproken worden door de do-cent. De cursisten mogen Engels en/of Nederlands spreken. De literatuur wordt in het Engels gelezen.

Cultuur en Literatuur

De victoriaanse samenLeving (1837-1901)

18 Maike van Gorp MA

46

Taal en letteren

Charlotte Brönte

Page 33: Brochure voorjaar 2011

47

tilb

urg

19

Drs. Johan Hendriks (1954) studeerde MO-Geschiedenis in Tilburg en Archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte na zijn lerarenbestaan als stads- archeoloog van Dordrecht en is sinds 2003 hoofd van het bureau Cultureel Erfgoed van de gemeente Breda. Hij publiceerde over de kastelen in Noord-Brabant, de archeologie van het Land van Heusden en Altena en de Romeinen in Nederland.

De eerste vijf eeuwen van onze jaartelling, de Romeinse keizertijd, spreken enorm tot de verbeelding. Aan de oorsprong daarvan vinden we de strijd tegen de Galliërs en Germanen, waaruit eerst Caesar als betwiste en later Augustus als onbetwiste heersers tevoorschijn komen. In de vijfde eeuw worden de heersers van die tijd nog steeds geconfronteerd met Germaanse stammen die het westelijke deel van het rijk van binnen uithollen. De laatste West Romeinse keizer is geen krachtige man, maar een kinderlijke marionet die aan de touwtjes bungelt van zijn legerleider. Tussen beide periodes in heeft Europa kennis gemaakt met de Romeinse levenswijze, opge-legd door een sterk op militaire kracht gestoeld gezag. In tien ochtenden maakt u de opkomst, de hoogtepunten en de neergang van het Romeinse gezag in Europa mee, waarbij het zwaartepunt ligt op het westen, en waar het kan ook Nederland niet wordt vergeten. 1. Rome en Gallië. Hoe de stad Rome ontstond en tijdens de republiek een groot-macht werd. Caesar verovert Gallië en legt daarmee de basis voor het keizerrijk.2. Rome en Germanië. Onder Augustus wordt Rome een wereldrijk, maar delft het onderspit tegen de Germanen in het Teutoburgerwoud.3. Het Romeinse leger. Nieuwe gebieden worden verover. Welke methoden ge-bruikte het Romeinse leger om zich aan de grenzen te kunnen handhaven?4. Romanisatie. De generaties Barbaren na de verovering pasten zich aan. Het ac-culturatieproces uitte zich in stedenbouw, woningbouw en het dagelijkse leven,5. Pax Romana. Twee eeuwen lang heerste er de Romeinse vrede, waarbij steden en boerenbedrijven ontstonden die op Romeinse leest waren geschoeid.6. Grondstoffen en economie. De economie van de voormalige barbaarse gebieden wordt volkomen geherstructureerd.7. Begravingen. De monumenten die bewaard zijn gebleven geven een boeiende kijk op het dagelijkse leven van de geromaniseerde barbaar.8. De crisis van de derde eeuw. Invallen en plunderingen van de barbaren doen het Romeinse rijk op haar grondvesten schudden; hoe reageerde het gezag in Rome?9. Religie voor en na Constantijn de Grote. De Romeinse godsdienst was gevarieerd en uiterst tolerant. Dankzij Constantijn werd het christendom de overheersend. 10. De langzame ondergang van het West Romeinse Rijk Goten en andere Germanen zoeken veiligheid binnen het Romeinse Rijk, waar uiteindelijk de eerste Germaanse staten ontstaan. Ze vormen de schakel tussen het Romeinse keizerrijk en de vroege middeleeuwen.

Literatuur: Syllabus (eigen werk docent). Aanbevolen literatuur: J. Lendering & A. Bosman, De rand van het Rijk. De Romeinen en de Lage Landen, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2010, ISBN 978 90 253 6726 8. € 34,95.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagochtend10.45 – 12.30 uur

Cursusdata:28-1, 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 1-4 en 8-4 (15-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Leven in West-Europa ten tijde van de Romeinen.

De romeinse keizertijD

Geschiedenis Drs. Johan Hendriks

Page 34: Brochure voorjaar 2011

48

Gastdocenten:prof.mr.dr. W. van Genugten (internationaal recht UvT) mevr. dr.mr. A.M. de Brouwer (internationaal strafrecht UvT)mevr. dr. R. Letschert (victomologie UvT) dr. W. ten Have (historicus Centrum voor Holocaust en Genocide Studies Amsterdam) dr. T. Zwaan (socioloog CHGS Amsterdam) drs. R. Cuperus (politicoloog Wiardi Beckman Stichting) drs. L. Wecke (polemoloog RUN).

20

genociDe

Genocide: Wat is het, hoe komt het en wat doen we eraan?

In deze cursus wordt stil gestaan bij het wellicht ernstigste misdrijf dat we in de wereld kennen, de volkerenmoord. Om te beginnen worden de internationale misdrijven besproken, in het bijzonder de misdrijven tegen de menselijkheid en genocide, waar-bij duidelijk zal worden dat aan tal van voorwaarden moet worden voldaan, wil er in juridische zin sprake zijn van genocide. Enige genociden uit de recente geschiedenis (20ste en 21ste eeuw, o.a. Armenië, Rwanda, Sebrenica, Darfur) zullen in vergelijkend perspectief worden bekeken, waarbij ook de relatie met oorlog/burgeroorlog aan de orde komt. Holocaust en Goelag zullen uitgebreider worden behandeld. Ook zal worden beargumenteerd waarom de Holocaust als ijkpunt voor de genocide-studies wordt beschouwd. In het programma zijn ook antisemitisme en de Jodenvervolging in Nederland en België opgenomen.

Vervolgens zal uit gedragswetenschappelijk perspectief naar de daders worden gekeken: hoe komen mensen er toch toe zich - telkens weer - zo beestachtig jegens hun medemensen te gedragen. Nature of nurture? Daarna zal worden geïnventa-riseerd welke maatregelen de internationale gemeenschap heeft genomen, zowel in juridische als politieke zin, waarbij preventie, repressie en politieke wil aan bod komen. In dat kader zal ook naar de ontwikkelingen in Europa worden gekeken. Staat de Europese integratie borg voor duurzame vrede en voorkomt dat genocide? Of wijzen xenofobie en omgang met minderheden in een andere richting en dreigen er scheuren te ontstaan in het Europese succesverhaal, zoals het pacificatieproces na 1945 wel wordt genoemd?

Aan het einde van de cursus wordt een van de grootste genociden van de laatste jaren, die in Rwanda aan de orde gesteld. De cursus wordt afgerond met een panel- discussie, waarbij de cursusstof wordt nabesproken en verwachtingen voor de toekomst worden geformuleerd: wordt er vooruitgang geboekt?

Literatuur:Relevante teksten worden tijdens de colleges uitgereikt.

Locatie: Tilburg

Cursusbegeleider: dhr. B.J. Hijna Dag en tijd:Vrijdagmiddag12.45 - 14.30 uur

Cursusdata:28-1, 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 1-4 en 8-4 (15-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Internationale poli-tiek, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Interdisciplinaire beschouwingen

Mens en maatschappij Diverse Docenten

tilburg

Page 35: Brochure voorjaar 2011

49

tilb

urg

“Wie verre reizen doet, kan veel verhalen” (Matthias Claudius)

21

op reis

Multidisciplinair Dr. Laetitia van den Heuvel, dr. Paul Overmeer en dr. Olav Severijnen

We trekken erop uit naar nieuwe oorden, we vieren vakantie, we ‘doen’ een steden-trip, we maken een wereldreis, we gaan op zakenreis. Op reis gaan naar nieuwe hori-zonten doe je alleen of met anderen. Misschien wil je of kun je wel niet meer terug. En wie niet werkelijk op pad gaat, bekijkt documentaires, leest reisverhalen of koestert reissouvenirs, ooit meegebracht of gekregen. We dromen over een reis die achter de rug is, of ooit zal komen. Op reis gaan doen wij allemaal, in de realiteit of in ons hoofd.

Op reis zijn duidt op onderweg zijn, in de werkelijkheid of in de geest. Op reis gaan is ook een metafoor, bijvoorbeeld een reis terug in de tijd, of een spirituele reis naar wijsheid. In de cursus zullen de docenten OP REIS vanuit vier gezichtshoeken uitdiepen: 1. Inleiding: reizen en tijdbeleving Welke invloed heeft uw reissnelheid op uw reisbeleving? (OS)2 en 3. Filosofische vragen rond het reizen Het reizen als wijsgerige houding (Michel de Montaigne) Welke typen nieuwsgierigheid heeft u als reiziger? Is de toerist ook een reiziger? (PO)4. Een cultuurhistorische blik op het reizen Motieven voor de reiziger van alle tijden Het achterlaten van het bekende en het zoeken naar het onbekende. Economische en politieke drijfveren (LH)5. Reizigers in de wereldliteratuur (LH)6. Reizen in de beeldende kunst (LH)7. Reizen in de muziek (1) Schuberts Die Winterreise en Mahlers Lieder des fahrenden Gesellen (OS)8: Reizen in de muziek (2): Het Nederlandstalige lied als terugblik (OS)

De korte inhoud van elk college vindt u op de website: http://www.fontys.nl/lerarenopleiding/tilburg/nederlands/opreis/index.htm

Literatuur:Er worden per college samenvattingen uitgedeeld.

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagmiddag 14.45 - 16.30 uur

Cursusdata:28-1, 4-2, 18-2, 25-2, 4-3, 11-3, 18-3 en 25-3 (1-4 re-servedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Dr. Laetitia van den Heuvel (LH) studeerde Kunstgeschiedenis en Romaanse talen (KUN). Zij promoveerde als literatuursocioloog aan de Universiteit van Tilburg. Dr. P. Overmeer (PO) (1938), is historicus, met een grote belangstelling voor ideeën- geschiedenis en voor sociale en politieke filosofie. Dr. Olav Severijnen (OS) studeerde Algemene Literatuurwetenschap en Muziek-wetenschap aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Tot 1992 was hij docent aan deze universiteit. Sindsdien werkt hij bij de Fontys Hogescholen.

Page 36: Brochure voorjaar 2011

50

tilburg

Dr. Arjan van Baest (1969) promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op een proefschrift over muziek, tekst en betekenis. Aan het Fontys conservatorium studeerde hij compositie en koor- en orkestdirectie. Arjan is dirigent van verschillende koren en is als docent onderzoeksvaardigheden verbonden aan de conservatoria van Tilburg en Maastricht. Per september 2010 is hij benoemd tot artistiek leider van Stichting Bachcantates Tilburg.

22

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagmiddag 14.45 - 16.30 uur

Cursusdata:28-1, 11-3 en 13-5

Prijs:€ 77,- (3 lezingen van 2 x 45 minuten met 15 minuten pau-ze

Werkvorm:Hoorcollege

Deze cursus omvat een serie van 3 inleidingen op enkele kerkelijke cantates van Johann Sebastian Bach. Er wordt niet alleen gekeken naar de tekst en de muziek van deze cantates, maar ook naar de context waarin de cantates ontstonden en functio-neerden. De cantates van Bach gunnen ons zo tevens een kijkje in de wereld van het 18e-eeuwse Duitsland. De cantates die tijdens de colleges worden besproken, worden de zondag erna uitgevoerd in de Heikese Kerk in Tilburg door Stichting Bachcantates Tilburg o.l.v. Arjan van Baest. Deze uitvoeringen zijn gratis toegankelijk en beginnen telkens om 16.30 uur.

Deze cursus biedt een optimale combinatie van analyse en achtergronden en het pure genieten van de muziek tijdens de uitvoeringen.

Op het programma staan de volgende cantates:

28 januari 2011 (uitvoering: 30 januari 2011) BWV 111 Was mein Gott will, das gscheh allzeit / BWV 155 Mein Gott, wie lang, ach lange

11 maart 2011 (uitvoering: 13 maart 2011) BWV 89 Was soll ich aus dir machen, Ephraim / BWV 179 Siehe zu, daß deine Gottesfurcht nicht Heuchelei sei

13 mei 2011 (uitvoering: 15 mei 2011) BWV 108 Es ist euch gut, daß ich hingehe / BWV 166 Wo gehest du hin.

Literatuur: Dürr, Alfred. Johann Sebastian Bach. Die Kantaten. Kassel, 1999. Aanbevolen literatuur: Wolff, Christoph (red.). De wereld van de Bach-cantates. Abcoude, 2003.

De wereLD van De bachcantates

Muziek(geschiedenis) Dr. Arjan van Baest

J. S. Bach

Page 37: Brochure voorjaar 2011

51

Ko van Dun (kerndocent) studeerde aan de kunstacademie Tilburg en is docent beeldende vorming. Hij verzorgt cursussen kunstgeschiedenis voor HOVO Limburg en verder lezingen en kunstreizen. De overige docenten zijn: Drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis) Drs. Wim Fiévez (filosofie)Dr. Peter van Nunen (literatuur) en Jan Ezendam (muziek).

Locatie: Tilburg

Dag en tijd:Vrijdagmiddag14.45 – 16.45 uur

Cursusdata:21-1, 28-1, 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 1-4 en 8-4 (15-4 reservedatum inhaal-college)

Prijs:€ 227,- (11 colleges van 2 uur inclusief pauze)

Werkvorm:Hoorcollege

Deze cursus maakt deel uit van de nieuwe leergang cultuurge-schiedenis: De Westerse Wereld, en vormt het eerste blok daarvan.

23 Cultuurgeschiedenis Ko van Dun (kerndocent) e.a.

Vier jaar nadat Jeroen Bosch zijn Tuin der Lusten voltooide, beklimt Michelangelo de steiger in de Sixtijnse kapel om de eerste contouren uit te zetten van zijn beroemde plafondschildering. Michelangelo en Jeroen Bosch, de verschillen kunnen niet groter zijn. De een is dè klassieke schilder, de ander de tekenaar die zijn rijke fantasie de vrije loop laat. Dat de Italiaan en de Nederlander diametraal tegenover elkaar staan, neemt niet weg dat beiden gelden als gezichtsbepalende kunstenaars van de Europese cultuur van de vroege zestiende eeuw.

De reeks voorbeelden kan makkelijk worden uitgebreid. Is er wel zoiets als een stijl of een visie die kenmerkend is voor een periode? En daarbij: hoe is het met de relatie tussen de verschillende vakgebieden onderling? Laten filosofie, literatuur, kunst en muziek verwante ontwikkelingen zien of bestaat hun samenspraak slechts als een constructie achteraf, als het product van onze behoefte om grip te krijgen op de on-eindige veelheid van feiten, gebeurtenissen en verschijnselen die we geschiedenis noemen?

Vijf docenten hebben intensief en vakoverstijgend samengewerkt om deze vragen te beantwoorden. Het resultaat is De Westerse Wereld, een multidisciplinaire leergang die een samenhangend beeld schept van de geschiedenis van onze cultuur vanaf ca. 1300 tot nu. De leergang omvat in totaal zes cursussen verspreid over drie jaar. De opeenvol-gende leerjaren behandelen telkens één periode.

Literatuur: Reader, CD en overzichtskaart (kosten € 25,-)

De westerse wereLD i

tilb

urg

Page 38: Brochure voorjaar 2011

52

’s-h

ertogenbosc

h

Kunst- en cultuur(geschiedenis)24 Ben Vrieling

geschieDenis van De meUbeLkUnstStromingen en stijlkenmerken, gebruikte materialen en technieken

Locatie: ’s-Hertogenbosch

Dag en tijd:Maandagmiddag14.00 – 15.45 uur

Cursusdata:24-01, 31-1, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Na afloop van de cursus is er bij voldoende belangstelling de mogelijkheid onder begeleiding van de docent een excursie naar Antwerpen te maken waar twee musea worden bezocht.De docent informeert u hierover tijdens de cursus.

Meubelen hebben door de eeuwen heen een opmerkelijke rol gespeeld. Of het nu gaat om stoelen, kisten, kasten of andere gebruiksvoorwerpen, ze hebben allemaal een functie in het dagelijkse leven. Die functie, maar ook smaak, macht, de behoefte van de opdrachtgever, de kwaliteiten van de meubelmaker en de stand van de tech-niek hebben geleid tot een veelsoortigheid van vormen en stijlen. Die veelsoortigheid maakt het vaak moeilijk te bepalen waar en in welke periode een meubel is gemaakt. Na een algemene inleiding over het begrip antiek geeft de cursus een historisch over-zicht van ontwikkeling van het meubel gedurende de afgelopen 40 eeuwen. Door opgravingen en overlevering zijn we bekend met de meubelen uit de klassieke oudheid. De Middeleeuwen kenmerken zich door de Romaanse periode en de Gotiek. Door de oprichting van de gilden en nieuwe kunstuitingen en technieken zien we tijdens de Renaissance een weelderigheid aan vormen en stijlen, die zich in volle glorie voortzetten tijdens de Barok en de Rococo periode. Een reactie op alle weelderigheid is de soberheid van de 18e en 19e eeuw: een terugval op het verleden in de vorm van het Neoclassicisme en Historisme. In de 20e eeuw keert men terug naar puur handwerk en pure materialen tijdens de periode van de Art nouveau en Art Deco. Ook de “nieuwe stijlen” komen aan de orde. Na afloop van de cursus heeft de cursist kennis van en gevoel voor de verschillende vormen en stijlen en kan daardoor de herkomst en tijdsperiode van een (antiek) meubel bepalen. Zo kan een Romaans meubel worden onderscheiden van een Gotisch en een Renaissance meubel van een Barok. Ook kan op eenvoudige wijze de diversiteit aan stijlmeubelen worden herkend van het Franse en Engelse hof en van (de noordelijke en zuidelijke) Nederland(en). Overzicht van de colleges:1. Inleiding en klassieke oudheid: Egypte, Griekenland en Rome.2. Middeleeuwen: Romaanse periode en Gotiek.3. Renaissance: Italië, Frankrijk en Duitsland.4. Renaissance in de Nederlanden en Engeland.5. Barok: Italië, Frankrijk en Duitsland.6. Barok in de Nederlanden en Engeland.7. Rococo: Frankrijk, De Nederlanden en Engeland.8. Neoclassicisme: Frankrijk, de Nederlanden en Engeland.9. Historisme: Frankrijk, Engeland, Duitsland en Nederland.10.Nieuwe stijlen: Arts and Crafts movement, Art nouveau, Art Deco en de 20e eeuw.

Literatuur: Hugo van Baelen, Het meubelboek - Geschiedenis van de Europese meubelkunst (wordt de eerste bijeenkomst uitgedeeld)

Ben Vrieling heeft in België een vierjarige opleiding gevolgd als antiquair. De opleiding betrof niet alleen meubilair, maar ook alle overige kunstvormen zoals aardewerk, porselein, zilver, schilderkunst en grafieken. Hij heeft deels gelijktijdig een opleiding gevolgd voor restaurateur van antieke meubelen en is nu actief als restaurateur. Hij heeft daardoor uitgebreide theoretische en praktische kennis van meubeltypes, stijl-kenmerken, materialen en technieken van meubels door de geschiedenis heen.

Page 39: Brochure voorjaar 2011

53

’s-hertogenbosc

h

25

Drs. Frans Jansen is musicoloog en studeerde Muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht. Hij geeft lezingen en heeft ruime ervaring met het geven van HOVO-cursussen.

Wat was de eindbestemming van Schuberts Winterreise, hoe vrouwonvriendelijk zijn de teksten in Frauenliebe und Leben van Schumann nu werkelijk en waar kwam eigenlijk Mahlers wonderschone cyclus Des Knaben Wunderhorn vandaan? Het zijn slechts een aantal vragen over het Duitse kunstlied, dat weliswaar in de 18e eeuw is ontstaan, maar eerst in de loop van de daaropvolgende eeuw tot volle bloei kwam en uitgroeide uit tot één van de belangrijkste muziekgenres van de Romantiek. Bijna alle grote componisten uit deze tijd schreven – veelal met behulp van de teksten van literaire grootheden als Goethe, Schiller en Heine – hun zielenroerselen neer in deze miniatuurkunstwerken. Zo werd het lied hét middel bij uitstek om de Weltschmerz zo treffend mogelijk te vertolken.

In deze zesdelige cursus zal aan de hand van talloze voorbeelden de ontwikkeling van dit repertoire onder de loep worden genomen. Bekeken zal worden hoe vanaf de Weense klassieken (Haydn, Mozart en Beethoven) het lied als genre volwassen werd bij Schubert, Schumann en Brahms om te eindigen bij laatromantici als Wolf, Mahler en Richard Strauss.

Daarnaast zal er o.a. uitvoerig aandacht worden besteed de muziekesthetische idealen van de 19e eeuw, de rol van de piano en de relatie tussen tekst en muziek. Tevens zal de culturele context, waarbinnen deze composities aanvankelijk werden uitgevoerd, uitgebreid behandeld worden.

Literatuur: De cursus wordt rijkelijk geïllustreerd met luisterfragmenten, gezongen door de belangrijkste interpreten van de laatste decennia.

Locatie: ’s-Hertogenbosch

Dag en tijd:Woensdagochtend10.35 – 12.20 uur

Cursusdata:16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3 en 30-3 (6-4 reservedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 146,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

De ontwikkeLing van het DUitse LieD in De 19e eeUw

Muziek(geschiedenis) Drs. Frans Jansen

Page 40: Brochure voorjaar 2011

54

’s-h

ertogenbosc

h

26

ontwikkeLing van inspirerenDe Levensthema’s

Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond ‘vensters’ en Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van het ‘gereedschap’. Vensters en ge-reedschap staan in het bij de literatuur vermelde boek.

In de gerontologie en andere wetenschappen neemt de belangstelling voor de moge-lijkheden van ouderen om zich te ontwikkelen en mentaal te groeien toe. Mede door individualisering en stijgende levensverwachting gaan mensen hun leven als een eigen levensloopproject beschouwen. Het ontwikkelen van dat levenskunstproject is precisiewerk, want: hoe ouder, hoe unieker!

Als mensen in gesprek gaan over de eigen levensloop en wat hen daarin echt bezig houdt, hebben ze het over levensthema’s. Deze thema’s bevorderen of belemmeren mensen in hun streven naar zelf-ontplooiing. Het ontwikkelen van een inspirerend levensthema op basis van zelfreflectie en open gesprekken daarover met een ander werkt verdiepend. Het bevordert welbevinden, betekenisvolle contacten en maat-schappelijke participatie. De daardoor gestimuleerde persoonlijke groei is extra van belang bij het ouder worden. Want wetenschappelijk onderzoek laat zien dat relatief veel mensen persoonlijke ontwikkeling in de 2e levenshelft onderschatten, terwijl het een belangrijke bron is voor het aangaan van uitdagingen en het ervaren van kwaliteit van leven. Dit is des te belangrijker gezien het streven naar langer door werken, langer zelfstandig wonen en elkaar maatschappelijk ondersteunen.

In de cursus maken deelnemers op een praktische wijze kennis met rond ‘vensters’ samengevatte wetenschappelijke inzichten ter ondersteuning van persoonlijke groei. Aansluitend oefenen ze in workshops met ‘gereedschap’ voor het verder ontwikkelen van inspirerende levensthema’s. In opdrachten gaan ze er eerst zelf mee aan de slag. Daarna gaan ze er met anderen over in gesprek.

Deze cursus heeft een intensief karakter waarbij onder begeleiding van twee docenten een persoonlijke toepassing bereikt wordt van de wetenschappelijke kaders via de weg van zelfreflectie en onderlinge uitwisseling.

Literatuur: Piet Houben, Interactief levensloopbeleid, Amsterdam: SWP, 2009.

Locatie: ’s-Hertogenbosch

Dag en tijd:Woensdagmiddag 12.40 – 16.25 uur

Cursusdata:2-2, 16-2, 2-3, 16-3 en 30-3 (13-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 245,- (5 colleges van 4 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Werkcollege met interactie en samenwerking

De eigen levensloop centraal

Mens en maatschappij Prof. Dr. Piet Houben en Riet de Boer

Page 41: Brochure voorjaar 2011

55

’s-hertogenbosc

h

27

zen in Drie perspectieven

Religiewetenschappen Angeline van Doveren - Kersten MA

Locatie: ’s-Hertogenbosch

Dag en tijd:Vrijdagochtend10.35 – 12.20 uur

Cursusdata:4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3 en 1-4 (8-4 re-servedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoor- en werkcollege

Er kan bij voldoende belang-stelling na afloop van de cursus een excursie georganiseerd worden door de docent in over-leg met de deelnemers.

Het boeddhisme kent uiteenlopende gezichten. Zo is er het kleurrijke Tibetaans boed-dhisme, maar ook het Japanse zenboeddhisme, dat geassocieerd wordt met strak de-sign, met rustgevende Japanse tuinen, en zelfs met succesvol management. Zenboed-dhisme ontwikkelde zich in Japan, in navolging van het Chinese chanboeddhisme. Door zijn eigenzinnigheid tart zen elke beschrijving. Zen wordt door de een als een religie beschouwd, en door de ander als een levensfilosofie. In elk geval staat zen kri-tisch tegenover gevestigde religieuze zaken zoals heilige geschriften en de verering van beelden. Maar ook standpunten en overtuigingen, van welke aard ook, worden in zen grondig aangepakt. Kenmerkend voor zen is ook de praktijk van zitmeditatie, ofwel zazen. Dit is een vorm van aandachtstraining, waarbij de beoefenaar zich erop toelegt om volledig in het hier en nu te zijn, zonder enig voorbehoud. Naast zitmeditatie kent zen ook de praktijk van de koanstudie. Een koan is een paradoxaal raadsel dat zich niet laat oplossen door logisch denken, maar waarvan het antwoord zich aandient in de vorm van een diep en onvervreemdbaar inzicht.

In de vorige eeuw raakte zen buiten Japan verspreid, en schoot het wortel in de Ver-enigde Staten en in Europa. Thans zijn er niet alleen Japanse, maar ook Amerikaanse en Europese zenleraren en zenmeesters. Vanuit zenmeditatie ontwikkelde zich Mind-fulness, een vorm van aandachtstraining die momenteel in het westen wordt toege-past ter bestrijding van piekeren, burn out en chronische pijn.

In deze cursus zetten we ons op basis van drie perspectieven met het zenboeddhisme uiteen. Het eerste perspectief is dat van de religiewetenschap. Is (zen)boeddhisme ei-genlijk wel een religie? Hoe verhoudt zen zich tot het boeddhisme zoals dat in India vorm kreeg? Welke scholen kent het zenboeddhisme? Waarin onderscheiden deze zich van elkaar, en wie zijn hun belangrijkste vertegenwoordigers? Het tweede perspectief is dat van de wijsbegeerte. We brengen enkele principes van zen in kaart op basis van klassieke teksten van historische en hedendaagse zenmeesters, en gaan hiermee aan de slag vanuit wijsgerig perspectief. Is zen een filosofie? Hoe zit het met zen en ethiek? Hoe kunnen we begrijpen dat zen zo in trek was bij de samoerai? Wat wordt in zen bedoeld met ‘leegte’? Onvermijdelijk zal zich in dit verband een dialoog ontwikkelen met opvattingen uit de westerse kennistheorie, ethiek en metafysica. Het perspectief van het derde gedeelte van de cursus is dat van de kunstbeschouwing. We maken kennis met concrete kunstvormen waarin we zen kunnen ontmoeten. Daarbij hanteren we een ruim begrip van kunst. Bestaat er zoiets als ‘zenkunst’? Wat is een zentuin, en wat doen die stenen daarin? Wat heeft de Japanse theeceremonie met zen te maken? Wat is er zen aan de muziek van John Cage, en wat aan de videokunst van Bill Viola?

Literatuur: Reader.

Drs. Angeline van Doveren-Kersten MA is filosoof, religiewetenschapper, en musicoloog. Ze schrijft voor boeddhistisch tijdschrift Vorm en Leegte en beoefent zenmeditatie. Ze reisde een aantal malen naar Kyoto, Japan, en bezocht er vele (zen)boeddhistische kloosters en tempels. Recentelijk organiseerde ze als reisleider een studiereis naar Kyoto, rondom het thema (zen)boeddhisme.

Page 42: Brochure voorjaar 2011

56

Toepassing en belofte van duurzame energiebronnen

energie voor De 21ste eeUw

28 Natuurwetenschappen Ir. Arjan Kirkels

Fossiele energiebronnen hebben aan de wieg gestaan van het succes van geïndustri-aliseerde landen in de 20ste eeuw. Maar tegen welke kosten? De bezorgdheid over de opwarming van de aarde neemt toe. De olieprijs is het afgelopen decennium als een raket omhoog geschoten. En een onaantrekkelijk beeld van uitputting van olie en andere grondstoffen wordt ons voor ogen gehouden.

Door het stijgen van de welvaart en de bevolkingsomvang zal het energiegebruik in de 21ste eeuw alleen maar verder toenemen. Zullen we in staat blijken in deze energiebehoefte te voorzien, zonder het milieu daar te zwaar mee belasten? In deze cursus gaan we de kenmerken van een duurzame energievoorziening aftasten. We starten met een overzicht van hernieuwbare energiebronnen en hun hedendaagse toepassingen. Maar waar mogelijk zullen we het niet nalaten een doorkijkje te geven in toepassingen op langere termijn.

Onderwerpen per bijeenkomst:• Duurzaamheid en de rol van technologie• Energievoorziening 21ste eeuw• Duurzame energie in de gebouwde omgeving• Biomassa• Zonnecellen• Windenergie• Waterstof• Het broekaseffect• Eco-design• Terugkijkend….

In deze cursus verwacht de docent van de deelnemers enige zelfwerkzaamheid en een voorbereiding op de colleges.

Literatuur: Er worden per college lesmaterialen uitgedeeld. De colleges bestaan uit Powerpoint-presentaties. De afbeeldingen worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Maandagochtend10.30 – 12.15 uur

Cursusdata:31-1, 7-2, 14-2, 21-2, 28-2, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 11-4 (18-4 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs:€ 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Ir. Arjan Kirkels heeft Techniek en Maatschappij gestudeerd aan de TU Eindhoven. Aansluitend is hij daar gaan werken in het veld van milieu en (duurzame) energie. Hij heeft de afgelopen 15 jaar het opkomen van duurzame energie en de aandacht voor milieu uit eerste hand meegemaakt. Zijn huidige onderzoek richt zich op de wereldwijde ontwikkeling van biomassa vergassing vanuit een innovatie perspectief. Hij was en is betrokken bij een breed scala aan vakken op het gebied van duurzaamheid. Dit omvat meer maatschappelijke vakken zoals achtergronden van duurzaamheid en haalbaarheidsstudies, maar ook vakken met een meer technische inslag zoals industriële ecologie, energiebesparing, eco-design and de integratie van duurzame energiesystemen in de gebouwde omgeving.

ein

dhoven

Page 43: Brochure voorjaar 2011

57

DeLeUzeHet geroep van het zijn

Filosofie Drs. Harrie Geboers

Het werk van de Franse filosoof Gilles Deleuze (1925 - 1995) heeft tal van heden-daagse filosofen beïnvloed, en vormt ook voor anderen een bron van inspiratie. De spraakmakende filosoof Alain Badiou schreef een kritisch exposé over het denken van Deleuze. Die blijkt niet de ‘dionysische denker van het worden’ te zijn waarvoor hij zichzelf hield. Uit veel blijkt dat hij een ascetisch denker van het zijn en van de eenheid is. Doorheen de cursus zijn we getuige van een prachtige discussie tussen Badiou, denker van het mogelijke, en Deleuze, denker van het onmogelijke.

Dit verhaal over het Zijn - ook van het denken - krijgt in acht weken gestalte.

College 1: Welke Deleuze? Deleuze is niet de vrolijke denker van de verwarring van de wereld. Hij plooit eerder het denken naar een hernieuwd begrip van het Ene. College 2: De eenzinnigheid van het Zijn en de veelheid van de namen. Filosofie is voor Deleuze ontologie (zijnsleer), niet bewustzijn en intentionaliteit.College3: De methode wordt uitgewerkt via een theorie van de gebeurtenis, een kennis- theorie, een handelingstheorie, en een theorie van het subject. College 4: Niet het actuele maar het virtuele is funderend, want het is probleem voor een oplossing, en differentiëring van een ander probleem. College 5: Voor Deleuze is de waarheid een categorie. Hij hanteert een ander waar- heidsidee, dat van de vertelling, waarin de tijd een rol speelt. College 6: De eeuwige wederkeer is voor Deleuze geen principe en geen kringloop, maar een dobbelworp. College 7: Deleuze situeert de verknoping van denken en Zijn op de plek van de epochen, historische formaties. College 8: Een singulariteit. Filosofie behandelde hij als absoluut onttijdelijkt geheugen. Dit is ook antwoord op een digitaliserende wereld.

Literatuur: Alain Badiou: Deleuze. Het geroep van het zijn. 2006, Uitgeverij Klement, Kampen, ISBN 90 77070 87 7. 155 blz. € 18,- (lees voor de 1e bijeenkomst blz. 17 t/m 31)

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Maandagmiddag 15.00 - 16.45 uur

Cursusdata:14-2, 21-2, 28-2, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 11-4 (18-4 re-servedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

Drs. Harrie Geboers (cultureel en sociaal antropoloog) is meerdere jaren werk-zaam in het Hoger Onderwijs bij Fontys en bij HOVO Brabant. Hij behandelt thema’s rond samenleving en identiteit vanuit meerdere invalshoeken (b.v. historisch, filoso-fisch en sociologisch).

29

ein

dhoven

Deleuze

Page 44: Brochure voorjaar 2011

58

ein

dhoven

30

Prof. dr. Peter Bloemers was vanaf 1972 tot zijn emeritaat in 2001 lector, later hoogleraar, in de biochemie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij heeft onder-zoek verricht naar kankerverwekkende virussen en naar de moleculair biologische achtergronden van kanker. Sinds 1991 heeft dit onderzoek zich toegespitst op het melanoom (kanker van pigmentcellen).

De titel van dit college is niet voor niets: De ontdekking van DNA (1869-heden). DNA werd weliswaar in 1869 ontdekt, maar dit hield aanvankelijk niet meer in dan een naamgeving aan een onzuivere stof geïsoleerd uit menselijke celkernen. Tot op de dag van vandaag worden voortdurend nieuwe eigenschappen van DNA ontdekt en het einde daarvan is nog niet in zicht.

De rode draad door deze serie colleges is dat baanbrekende ontdekkingen inderdaad een breuk te weeg hebben gebracht in vastgeroeste opvattingen. Achteraf denk je wel eens dat je zelf deze of gene ontdekking had kunnen doen, omdat die zo logisch en simpel was. Maar dat is niet zo. U en ik hadden dat niet kunnen bedenken. Wij zit-ten veel te veel vast in wat we hebben geleerd. Het vereist uitzonderlijke intelligentie om die stap wel te maken. Er waren vele hordes te nemen. Nog in 1900 twijfelden sommige chemici aan het bestaan van moleculen. Men zag die meer als een soort schematisch model zonder fysieke realiteit. Pas in 1930 besefte men dat er macro-moleculen bestonden, opgebouwd uit vele duizenden atomen. Eiwitten bleken ook zulke macromoleculen te zijn. Men zag eiwitten in de celkern algemeen als dragers van erfelijke eigenschappen, totdat in 1944 eindelijk werd bewezen dat DNA deze functie vervult. Na de lancering van het elegante dubbele helix model van DNA door Watson en Crick in 1953, stortte een hele generatie nieuwe moleculair biologen zich op het DNA, hetgeen tot een ware kennisexplosie leidde. De recombinant DNA-technieken hebben dit na 1975 nog aanzienlijk versterkt. Er ontstond helaas ook een (tijdelijke?) vervreemding tussen brede lagen in de maatschappij en de wetenschap-pers die verantwoordelijk waren voor alle nieuwe kennis en de toepassingen daarvan. Zo werd de geschiedenis van de ontdekking van DNA vooral een geschiedenis van de ontwikkeling van ideeën over de biologie van onszelf en van de natuur waaruit wij zijn voortgekomen. Opzet van de acht colleges: 1. Miescher, de ontdekker van DNA, en tijdgenoten; 2. Opstaan en vallen (1900 – 1940); 3. De vroege moleculair biologen; het dubbele helix model van Watson en Crick (1940 – 1960); 4. De Gouden Decade: de jaren ‘60;5. Kort overzicht van de celbiologie;6. De revolutie van 1975: recombinant DNA;7. De onstuitbare opmars van het moderne DNA onderzoek;8. Komt er toch informatie uit eiwit?

Literatuur: P. Bloemers, ‘Schat uit de keuken van een Duits kasteel’: de ontdekking van het DNA (1869-2007), Valkhof Pers (2007) ISBN 978 90 5625 267 0.De powerpointpresentaties worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Dinsdagochtend10.30 – 12.15

Cursusdata:25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3 en 22-3 (29-3 re-servedatum inhaalcollege)

Prijs:€ 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm:Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

ontDekking van het Dna

Natuurwetenschappen Prof. dr. Peter Bloemers

Page 45: Brochure voorjaar 2011

59

ein

dhoven

Leven en werk

gUstav mahLer 1860-1911

Anton van KalmthoutMuziek(geschiedenis)

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd: Dinsdagochtend10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3, 22-3, 29-3 en 5-4 (12-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Leven en werk van G. Mahler en vormt het eerste blok daarvan.

In 2010 vierden we de 150e geboortedag van Gustav Mahler. In 2011 herdenken we zijn 100e sterfdag. Ook HOVO Brabant zal aan deze componist aandacht schenken door middel van een korte leergang van drie cursusblokken. Centraal in deze leer-gang staan de 10 symfonieën. Mahlers symfonieën zijn voor velen een gesloten en soms duistere wereld. De lengte van zijn werken, de soms opgekropte emotionaliteit, de enorme contrasten tussen banaliteit en subtiele muziek, de woeste explosies naast intimiteit en vooral de muzikale inhoud van zijn werken maken zijn muziek niet eenvoudig te doorgronden.

De bestudering vraagt om twee invalshoeken:- Er is de muziektechnische analyse die helderheid en inzicht moet verschaffen in de complexe muziek van Mahler. Daartoe zoeken we naar thema’s, samenhangen en structuren. Ondanks de overstelpende hoeveelheid noten, blijkt het werk van Mahler heel veel structuur te hebben. Het in beeld brengen van die structuren geschiedt door visualisering op dia’s. - Daarnaast is het werk van Gustav Mahler niet te begrijpen zonder kennis over zijn leven en achtergronden. Mahler was niet alleen een complexe persoonlijkheid, maar hij leefde ook nog in een cultureel roerige wereld, die de overgang vormde van hoog-romantiek naar de moderne tijd. Kennis van de emoties die daarbij horen verhogen het begrip voor de inhoud van zijn muziek.

Naast de symfonieën komen ook andere werken, (veelal liederencycli) in bespreking: Das klagende Lied, Das Lied von der Erde, Lieder eines fahrenden Gesellen, Kindertotenlieder, Des Knaben Wunderhorn, Rückertlieder. De leergang biedt inzicht en daarom ook meer begrip voor de complexe muziek van Mahler. Tegelijk kan het kennis nemen van Mahler’s muziek een brug slaan naar de moderne tijd. Mahler leeft weliswaar in de Romantiek, maar zeker is dat hij in de loop van zijn leven een richting opging, waarvan de uitkomst door zijn vroegtijdige dood ons nooit is geopenbaard. Nog tijdens zijn leven werden zijn composities door het grote publiek, maar vaak ook door zijn muzikale collega’s niet altijd met gejuich ontvangen. Das Klagende Lied werd door Brahms als té modern verfoeid!

In de leergang: Leven en werk van G. Mahler, komen vervolgens nog aan bod: Najaar 2011: Leven en werk van G. Mahler deel 2 (waarin symfonieën 4-7) en Voorjaar 2012: Leven en werk van G. Mahler deel 3 (waarin symfonieën 8-10).

Literatuur:Wordt het eerste college door de docent bekend gemaakt.

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis.

59

31

Page 46: Brochure voorjaar 2011

60

ein

dhoven

Deze cursus is het tweede blok uit een leergang muziekgeschiedenis.

In deze cursus komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: Engelse muziek, motet, de Bourgondiërs, chanson, cantus firmus missen, Italiaanse muziek, madrigaal, instrumentale muziek, de Reformatie, koraal, Anglicaanse kerkmuziek, de Contrareformatie en de Venetiaanse school.

Op de betekenis van belangrijke componisten uit deze tijd zal eveneens worden inge-gaan (Dunstable, Binchois, Dufay, Ockeghem, des Prez, Isaac, Gesualdo, Monteverdi, Palestrina, da Vittoria, Lassus, Byrd, Willaert).

Muziekgeschiedenis is niet alleen een verhaal van woorden, de beschikbare tijd zal ruimschoots besteed worden aan het klinkende materiaal. Alleen daarmee kan de muziekgeschiedenis een levend verhaal worden.

Literatuur: Aanbevolen wordt: Donald J. Grout: Geschiedenis van de Westerse muziek. Olympus. ISBN 90 25496784.

mUziekgeschieDenis bLok bOntwikkeling Polyfonie en Renaissance tot 1600

32 Anton van KalmthoutMuziek(geschiedenis)

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Dinsdagmiddag14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3, 22-3, 29-3 en 5-4 (12-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Muziekgeschiedenis in Eindhoven, maar kan ook afzonderlijk worden gevolgd.

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis.

Page 47: Brochure voorjaar 2011

61

ein

dhoven

Onderweg naar een nieuwe metafysica?

FiLosoFie en reLigie

Drs. Harry Willemsen

Zoals er onderwerpen zijn als Filosofie en wetenschap, Filosofie en moraal, Filosofie en kunst besteedt deze cursus aandacht aan het thema: Filosofie en Religie. Men kan zich immers de vraag stellen of er, zoals er behoefte is aan een dieper gaande reflectie op wat wetenschap heet, op wat het handelen van de mens behoort te zijn en op wat eigenlijk uiteindelijk schoon te noemen valt, ook niet een noodzaak is dieper na te denken over de verhouding Filosofie en religie. De vraag rijst dan ook: Wat is de bete-kenis van religie in een postseculiere tijd? Die vraag is daar tegen de achtergrond van de vraag naar een nieuwe metafysica, dat wil zeggen tegen de achtergrond van een hernieuwd vragen naar de gronden van het zijn, de werkelijkheid, of als je wilt de zin het bestaan en het mens-zijn in de wereld van vandaag…

Hoewel elk filosoferen alleen maar daar is tegen de achtergrond van zijn plaats en tijd, is het enerzijds niet de bedoeling van deze cursus in te gaan op allerlei heden-daagse problemen, anderzijds is het onvermijdbaar partij te kiezen in een ten diepste ook filosofische strijd… Metafysica presenteert zich als een vorm van echt (weliswaar anders) denken naast dat van de wetenschap en zal ten allen tijde ook zoeken naar verheldering van hedendaagse zinproblematiek. Uitdrukkelijk wordt derhalve niet voorbijgegaan aan de geschiedenis van de metafysica (met al haar onderlinge tegen-strijdigheden en zijn dwarsliggers). Kwesties als vragen naar de betekenis van religie, levensbeschouwing, kunst, wetenschap, moraal en cultuur in het algemeen zullen daarbij vanzelfsprekend aan de orde komen. Want voor de gelovigen – gelovig hoe dan ook – zowel als voor ongelovigen geldt de noodzaak te komen - zo leert de levenservaring - tot een ander en aan zijn plaats en tijd aangepast denken.Inspiratiebronnen bij dit alles worden gevormd door de lectuur van werk van vele filosofen vanaf Aristoteles en Thomas en Cusanus, maar ook via Descartes en “onze“ Spinoza van hedendaagse filosofen als Habermas en Taylor en ook huidige Nederlandse filosofiebeoefenaren als Berger, IJsseling, Duintjer en vele anderen…Onvermijdelijk is daarbij dat aan de orde komen onderwerpen als: Wat is transcendentie, mystiek, maar ook platonisme, dualisme, spiritualisme , mens- en wereldbeelden, verleden en huidige godsbeelden enzovoort ? Deze cursus is bedoeld voor iedereen die interesse heeft in filosofie en heeft - zoals alle filosofie - een inleidend karakter.

Literatuur: Michiel Leezenberg, Rede en religie. Een verkenning, Van Gennep, Amsterdam 2007; Herman Berger, Pleidooi voor meer Zinnigheid , Damon, Budel 2008Aanbevolen literatuur: Herman Berger, Werkelijkheid, aandacht en mystiek, Damon, Budel, 2006; Jan Bor, Op de grens van het denken. De filosofie van het onzegbare, Uit-geverij Bert Bakkker, Amsterdam 2005; Ulrich Libbrecht, Is God dood? Zoektocht naar de kern van de spiritualiteit, Lannoo, Tielt 2004 Drs. Harry Willemsen studeerde filosofie te Nijmegen en is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie (vanaf jaargang 20 ver-schijnend bij Uitgeverij Garant, Antwerpen/Apeldoorn), voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre Erasme, een centrum voor o.a. filosofiecursussen in Zuid-Frankrijk (www. centre-erasme.nl) en geeft regelmatig cursussen en lezingen.

Filosofie33

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Dinsdagmiddag13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 22-2, 1-3, 15-3, 22-3, 29-3 en 5-4 (12-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: €205,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Filosofie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Habermas

Page 48: Brochure voorjaar 2011

62

ein

dhoven

Drs. Jenneke LambertKunst- en cultuur(geschiedenis)34

kLassieke mYthoLogie in De beeLDenDe kUnst

Of u nu in Noord-Brabant achter een bus aanrijdt (Hermes, boodschapper der goden), in Zuid-Frankrijk Nice bezoekt (voormalige Griekse kolonie genoemd naar Nikè, gevleugelde godin van de overwinning), of gewoon uw Nike-sportschoenen aantrekt: ook vandaag aan de dag worden we nog altijd geconfronteerd met de ver achter ons liggende klassieke beschaving. Ook onze taal bevat allerlei verwijzingen: heeft u het gevoel dat u met argusogen bekeken werd? Die bestaan inderdaad, althans in één van de vele smeuïge verhalen uit de Griekse mythologie.

In deze cursus worden een aantal verhalen uit de Griekse mythologie aan de hand van beeldmateriaal verteld en getoond. Vanaf de vroege oudheid tot in de 21e eeuw hebben kunstenaars om diverse redenen de mythen uit de klassieke oudheid in beeld gebracht: om gebeurtenissen en ideeën uit de eigen tijd toe te lichten, persoon-lijke situaties te duiden of, eenvoudig omdat de kunstenaar geïntrigeerd werd door het onderwerp. Via een aantal thema’s komen verschillende onderwerpen aan bod.

Vanaf het ontstaan van de wereld, de vroegste godentwisten en de slippertjes van Zeus tot de verwikkelingen rond de Trojaanse oorlog. De belangrijkste invalshoek zal de beeldende kunst zijn. In verschillende periodes en stijlen vertellen kunstenaars de vaak prachtige, maar soms ook lugubere verhalen. En steeds opnieuw herkennen we ‘ons menselijk gedoe’. Een belangrijke bron voor diverse kunstdisciplines zijn de Metamorphosen van Ovidius geweest. Misschien leuk om alvast mee te beginnen?

Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld.

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Woensdagochtend10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 26-1, 2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3 en 23-3 (30-3 re-servedatum inhaalcollege) Prijs: € 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Er kan bij voldoende belang-stelling na afloop van de cursus een excursie georganiseerd worden door de docent in over-leg met de deelnemers.

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum.

Page 49: Brochure voorjaar 2011

63

ein

dhoven

35

isLam in conFrontatie met het christenDom

Prof. dr. Karel SteenbrinkReligiewetenschappen

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Woensdagmiddag13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3 en 30-3 (6-4 reserve-datum inhaalcollege) Prijs: € 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Het gezamenlijke spirituele erfgoed van Christen-dom en Islam, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De islamitische beweging ontstond tijdens het optreden van de profeet Mohammed (570-632) als een recalcitrante zijtak van de jood-christelijke traditie: met overname van veel bekende tradities, maar wel fier en eigenstandig, Arabisch.

De islam breidde zich binnen honderd jaar uit van de Pyreneeën tot het huidige Pakistan, vooral ten koste van het christendom. Gedurende “onze middeleeuwen”; was de moslimwereld bloeiend en superieur aan Europa. De christelijke theologie heeft toen veel geleerd van de synthese tussen monotheïsme en Griekse filosofie zoals de moslims die hebben bedacht. Vanaf 1492 (moslims weggejaagd uit Spanje) en 1683 (mislukt beleg van Wenen) is het tij gekeerd: rond 1930 werd vrijwel de hele islamitische wereld door de koloniale grootheden overheerst. Het Koninkrijk der Nederland was in 1940 voor 3/4 moslim (dank zij de moslims van het huidige Indonesië).

Deze cursus gaat in grote stappen door de geschiedenis van de islam en christendom vanuit beider contacten en confrontaties. Aspecten van spiritualiteit, mystiek, kunst, maar ook van economie en politiek, van wederzijdse missionering en pogingen tot verzoening komen aan bod. Speciale aandacht wordt gegeven aan de vroegere houding van Nederlanders tot de islam (in Nederlands- Indië), maar ook aan de komst van moslims in Nederland vanaf 1950. Een prominente rol daarbij speelt prof. Christiaan Snouck Hurgronje, de architect van de koloniale islam-politiek. Vanzelfsprekend wordt besproken of voor de huidige situatie lessen zijn te halen uit dat koloniale verleden.

Literatuur:Syllabus met teksten van de docent.Aanbevolen: Karel Steenbrink, De islam bekeken door koloniale Nederlanders Zoetermeer: Meinema 1992 (Engelse vertaling: Dutch Colonialism and Indonesian Islam: Contacts and Conflicts, 1596-1950, Amsterdam: Rodopi 2006, 2e druk)

Emeritus hoogleraar Karel Steenbrink studeerde christelijke en islamitische theologie aan de RU Nijmegen en het Darussalam College in Gontor (Indonesië). Van 1981-1988 was hij docent op de Staatsacademie voor Islamwetenschappen te Jakarta en Yogyakarta. Vanaf 1989 was hij werkzaam bij de Theologische faculteit Universiteit Utrecht als directeur Centrum IIMO en hoogleraar Interculturele Theologie.

Page 50: Brochure voorjaar 2011

64

De “Large haDron coLLiDer” van het cern te genèveOp jacht naar de zwaartekracht

36 Drs. Heinz WandersNatuurwetenschappen

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Donderdagochtend10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 17-3, 24-3, 31-3, 7-4, 14-4, 21-4 en 28-4 (12-5 reserveda-tum inhaalcollege) Prijs: € 164,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 15 februari.

ein

dhoven

De cursus geeft een inleiding op de achtergrond van de problemen van de moderne theo-retische natuurkunde en astronomie en de oplossingen die van de Large Hadron Collider (LHC) worden verwacht. De colleges behandelen vervolgens de principes en technische uitvoering van de LHC, in het Nederlands “de grote deeltjesversneller”.

In de 20ste eeuw deed de natuurkunde geweldige en revolutionaire ontdekkingen. In 1905 publiceerde Einstein zijn eerste relativiteitstheorie, die de relatie tussen massa en energie vastlegde in de meest bekende formule: E=MC2. Tien jaar later formuleerde hij de algemene relativiteitstheorie, die de ideeën van Isaac Newton over de zwaartekracht “relativeerde” en aantoonde dat zwaartekracht het gevolg is van de kromming van ruimte. Hubble stelde in de jaren twintig vast dat het heelal uitdijt en dat alle sterrenstelsels van elkaar afbewegen en in 1929 kwantificeerde hij de relatie tussen afstand en snelheid. Twee jaar eerder hadden Friedmann en Lemaître de stap naar een “oerknaltheorie” al gezet: als alles van elkaar afbeweegt, moet het heelal ooit heel erg klein zijn geweest. Ze noemden die oorsprong een “oersingulariteit”. Het heelal ontstaat als die singulariteit uit elkaar spat.

In dezelfde periode worden ook de fundamenten van de kwantummechanica ontwikkeld. De betekenis van het model wordt in 1927 vastgelegd in de Kopenhaagse Interpretatie.

Het probleem is nu dat er twee modellen naast elkaar bestaan: het gravitatiemodel van de Algemene Relativiteitstheorie, dat verschijnselen op de schaal van het heelal kan verkla-ren en voorspellen, en het Kwantummechanisch Standaardmodel, dat uitermate bruik-baar is gebleken op de schaal van het atoom en nog kleiner. Tot heden is de integratie van beide modellen niet gelukt. De Engelsman Peter Higgs postuleert in 1967 een veld dat deeltjes massa geeft, en zonder massa bestaat geen gravitatie. Het aantonen van dit veld door het vinden van het zogenaamde Higgs Boson – is een doelstelling van de LHC in Genève. Als het deeltje wordt gevonden, is integratie van beide modellen mogelijk.

De deeltjesversneller zal ook een antwoord proberen te vinden op de vragen waar de astronomie de natuurkunde voor plaatst: • Kort na de oerknal was er evenveel materie als anti-materie. Waar is die anti-materie gebleven? • Welke processen speelden zich kort na de oerknal af? • Het heelal dijt steeds sneller uit, hoe komt dat en hoe ziet de toekomst van ons universum eruit?

Literatuur: De powerpoint-presentatie wordt via www.hovobrabant.nl ter beschikking gesteld.

Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnen- en buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de on-derwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

Page 51: Brochure voorjaar 2011

65

ein

dhoven

evoLUtionaire psYchoLogie en het ontstaan van De mens

Dr. Pouwel SlurinkMens en maatschappij

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Donderdagmiddag13.00 – 14.45 uur Cursusdata: 27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3 en 7-4 (14-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

37

Mensen neigen in onze cultuur soms naar overgewicht, omdat ze zijn geëvolueerd in een omgeving waarin het verstandig was het beschikbare voedsel meteen op te eten. Dat althans is de redenering van de evolutionaire psychologie, een benadering waarin eigenaardigheden van de menselijke natuur en psyche steeds verklaard worden met een verwijzing naar het ‘moederland’, de omgeving waarin wij zijn geëvolueerd. De evolutionaire psychologie probeert niet alleen licht te werpen op overgewicht, maar ook op stress, relaties, xenofobie, hulpvaardigheid, agressie, religie en vele andere zaken. Het is een benadering die een grote opruiming impliceert in de psychologie en haar wellicht dwingt tot een verbouwing van haar fundamenten. Evolutionaire psychologie roept tegelijkertijd de vraag op hoe de menselijke evolutie nu echt is verlopen: wat was nu echt ons ‘moederland’ en wat onze ontstaansgeschiedenis?

Om vat te krijgen op deze complexe problematiek moeten we dus kijken naar de evolutietheorie, de ethologie - de studie van diergedrag -, de psychologie en de paleo- antropologie, de studie van de menselijke evolutie. Achtereenvolgens behandelen we de volgende onderwerpen:

1. Natuurlijke en seksuele selectie. 2. Evolutie van sociaal gedrag. 3. Evolutie van leren, emoties en bewustzijn. 4. Paarvormen en sociale structuren bij dieren en mensapen. 5. Het ontstaan van rechtoplopende mensen. 6. Het ontstaan van de Neanderthaler en de moderne mens. 7. Het ontstaan van familie en samenleving. 8. Het ontstaan van de moraal. 9. Het ontstaan van taal en cultuur. 10.Het ontstaan van de religie.

Literatuur: Syllabus. R. Dunbar, Louise Barret & John Lycett, Evolutionary psychology, a beginner’s guide, Oneworld Publications, 2007, ISBN 978-1-85168-356-7. P.Slurink, Evolutie en filosofie, Damon, 2011 (te verschijnen)

Dr. Pouwel Slurink is een filosoof die al uitgebreid schreef en doceerde over de implicaties van de evolutiebiologie voor de filosofie. Zijn proefschrift uit 2002 heette “Why some apes became humans”.

Page 52: Brochure voorjaar 2011

66

peter sLoterDijk, regeLs voor het mensenpark

Filosofie38 Drs. Nelleke Canters

Een antwoordbrief op Heidegger’s brief over het Humanisme. De maatschappijkritiek is volgens Peter Sloterdijk in een impasse terecht gekomen. Volgens hem is “in ons denken geen vonkje meer van verheven gedachtegangen, van de extase van het inzicht. We zijn verlicht, we zijn apathisch”. Onze tijd is moe van ideologieën en theorieën, het redetwisten is omgeslagen in nostalgische inkeer, een filosofisch volkstuintje waar men Benjamingladiolen, Pasolinische bloemen van het kwaad en Freudiaanse wolfskers kweekt. Sloterdijk wenst niet met een nieuwe kri-tische theorie aan te komen, integendeel. Of zoals hij zelf zegt, ”ik ambieer niet het eerbiedwekkende hospitaal van kritische theorieën uit te breiden waar Verlichting als treurige wetenschap meehelpt aan de melancholische verstarring”. In 1983 verschijnt dan ook zijn Kritik der zynischen Vernunft, een succes. Het boek krijgt erg veel belangstelling in Duitsland, maar ook in Frankrijk, Engeland en Nederland. De kritiek van de cynische rede verwacht meer van de opvrolijkende activiteiten als wel ontspanning na gedane arbeid. Om de impasse te begrijpen waarin de maatschappijkritiek van de filosofie is terecht gekomen, gaat Sloterdijk terug naar het verleden. Dan blijkt dat de Verlichting haar voortgang wilde realiseren door alles uit te sluiten wat buiten de rede lag, enkel de rationele discussie telde. Vervolgens wijst hij naar de grenzen van een verkrampt subjectiviteitsdenken.

In 1999 breekt een schandaal rond Sloterdijk los. In discussie met Heidegger’s be-roemde brief over het Humanisme, onderzoekt Sloterdijk hierin, hoe in de toekomst ’animale en bestiale aspecten van menszijn’, getemd kunnen worden. Volgens hem is het klassieke humanisme hiertoe niet meer in staat. Volgens Sloterdijk kan de bio/technologie hiervoor zorg dragen door een ‘genetische hervorming’ van de eigenschappen van de soort. Journalisten grijpen deze uitspraak aan om Sloterdijk met nazipraktijken rondom genetische selectie te verbinden. De ‘affaire Sloterdijk’ is hiermede geboren. Omdat Sloterdijk goed de media weet te bespelen, groeit de ‘affaire’ uit tot volgens zijn zeggen “het hevigste onweer dat Duitsland heeft getrof-fen sinds het begin van de studentenopstand en de onlusten van ultra links in de zeventiger jaren”. Sloterdijk zet een tegenaanval in, met name tegen de ‘paus van de Duitse filosofie’, Jurgen Habermas. In deze cursus vooral aandacht voor Heidegger’s brief over het Humanisme en het antwoord van Sloterdijk hierop. Een antwoord over menselijk klonen en humanis-me. Op basis hiervan gaan we zwaartepunten in zijn filosofie beoordelen in relatie tot zijn beroemdste criticus, Habermas.

Literatuur: P. Sloterdijk. Regels voor het mensenpark. Kroniek van een debat. Boom, Amsterdam.

Locatie: Eindhoven

Dag en tijd:Vrijdagochtend10.30 – 12.15 uur Cursusdata: 28-1, 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3, 1-4 en 8-4 (15-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Drs. Nelleke Canters is hogeschooldocent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Lid van de kenniskring rondom het lectoraat Filosofie & Ethiek van Fontys Hogescholen. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filo-sofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten.

ein

dhoven

Peter Sloterdijk

Page 53: Brochure voorjaar 2011

67

Uw immUUnsYsteem, een gratis stUkje gezonDheiDszorg

Prof. dr. Willem van EwijkNatuurwetenschappen39

Virussen en bacteriën, je leest er bijna dagelijks over in de krant. Kunnen we deze indringers wel de baas? Wat gebeurt er eigenlijk allemaal in je lichaam als je ge-infecteerd raakt? Hoe gaan onze lichaamscellen zelf om met deze indringers? En, functioneert ons afweersysteem wel in voldoende mate om er na zo’n infectie weer helemaal boven op te komen? Logische vragen die uitnodigen om eens wat meer te weten te komen over de verschillende afweersystemen in ons lichaam. Over barrières, die indringers buiten houden. Maar vooral over de cellulaire reacties die in gang worden gezet als het indringers toch lukt om bij ons binnen te komen. Daar-voor moeten we eerst weten hoe cellen en weefsels in elkaar zitten. Daarna gaan we kijken hoe afweer in ons lichaam werkt.

In principe worden we beschermd door twee afweermechanismen: het “aangeboren” afweersysteem en het “verworven” afweersysteem. Met het laatste systeem bedoelen we het ingenieuze immuunsysteem, een systeem van moleculen, cellen en weef-sels dat ons in staat stelt om op zeer specifieke wijze bacteriën en virussen te lijf te gaan. Bovendien kan het immuunsysteem onthouden, het beschikt over een intern geheugen: als we eenmaal gevaccineerd zijn, worden we in het algemeen niet meer ziek voor de ziektekiemen waarmee we gevaccineerd zijn. Een belangrijke taak van het immuunsysteem is om lichaamsvreemde indringers aan te vallen, maar om lichaamseigen cellen en weefsels met rust te laten. De cellen van het immuun- systeem, de lymfocyten, moeten daartoe getrained worden. Soms gaat het niet helemaal goed in de leerbanken van het immuunsysteem. Gevolgen daarvan zijn o.a. “auto-immuunziekten”, zoals diabetes en reumatoide arthritis. Bij deze ziektes valt het immuunsysteem de lichaamseigen cellen juist aan!

Deze cursus beoogt in een aantal colleges nader inzicht te geven in de structuur en functie van afweer mechanismen. Aan de orde komen de moleculen, de cellen en de organen van het immuunsysteem. Daarnaast worden de immuunreacties bij virale en bacteriële infecties behandeld. Tenslotte worden de gevolgen van een niet goed functionerend immuunsysteem besproken.

Literatuur: Benner, van Blokland,van Dongen, van Ewijk, Hooijkaas. Medische Immunologie, tweede druk, Elsevier Gezondheidszorg, 2010. De colleges bestaan uit Powerpoint-presentaties. De afbeeldingen worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Locatie: Breda

Dag en tijd:Woensdagochtend10.35 – 12.20 uur Cursusdata: 16-2, 23-2, 2-3, 16-3 en 23-3 (30-3 reservedatum inhaalcol-lege)

Prijs: € 129,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Werkvorm: Hoorcollege

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 24 januari.

Prof. dr. Willem van Ewijk (1943) is als hoogleraar Immunologie verbonden ge-weest aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, aan het Universitair Medisch Centrum Leiden en tot heden aan het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam. Hij is een specialist die internationaal onderzoek doet maar ook een docent die zijn fascinerend vak-gebied graag overbrengt aan geïnteresseerden. b

reda

Page 54: Brochure voorjaar 2011

68

architectUUrgeschieDenis aLs verzameLing DenkbeeLDen

Prof. dr. ir. Gerard van ZeijlMultidisciplinair40

De geschiedenis van architectuur is meer dan een parade van esthetische stijlen. Naast schoonheid gaat het om het nut en de techniek van architectuur. Geschied-schrijving is ook meer dan chronologie, want wat achter ons lijkt te liggen, omgeeft ons tevens en bepaalt deels onze toekomst. Geschiedenis is traditie, maar wie wil er met dode conventies leven? Hoe kan architectuur zich op vitale wijze op haar traditie beroepen en moet moderniteit niet ook traditie inademen? Houdt traditie zo het begrip moderne avant garde in en andersom? Architectuur en architectuurgeschied-schrijving zijn twee aparte disciplines van ontwerpen en reflectie, maar tevens zijn zij ieder gebaseerd op culturele denkbeelden van een langere duur dan mode.Wat is de inhoud van architectuurgeschiedenis? Gaat het erom de gebouwen te leren kennen of gaat het erom de individuele heldendaden van architecten te bewonderen? Bewegen zij beiden dan niet mee met brede ontwikkelingstromen van politiek, eco-nomie, techniek en cultuur? Wat is hierbij de rol van de geschiedschrijvers? Geven zij de juiste richting aan, gene-reren zij architectuurtheorie of leveren zij morele kritiek? Hoe dan ook, ze beschrijven architectuur als kennislichaam, het epistèmè, een verzameling van denkbeelden, ontleend aan architectuur, wetenschap, kunst en geschiedenis.

Prikkelende vragen worden per historische episode uitgewerkt en vervolgens naar hedendaagse architectuurthema’s en bouwwerken doorgetrokken: 1. Godsdienst: waren de Twintowers te herleiden tot de Gotiek? 2. Wetenschap: leidde de Verlichting tot de revolutionaire bouwwerken?3. Utopie: via de Barok naar het idee van de groene stad en de metropool? 4. Ideologie: woonden mensen in de ‘machines’ van de Moderne Architectuur?5. Revolte: Was de Wederopbouw gebaat bij macht of bij verbeelding?6. Geschiedenis: wat is het misverstand tussen traditie en het Postmoderne?7. Filosofie: Is de ‘lasagna’ van de VPRO-villa een uiting van Supermodernisme? 8. (a)Tektoniek: het verschil tussen een gewoon bouwwerk en ‘a strange body’?

Literatuur: Syllabus met literatuurlijst. De colleges bestaan uit Powerpointpresentaties. De afbeeldingen worden steeds via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.Aanbevolen literatuur: G. van Zeijl. Voorbij de zeven dagen van architectuur. ISBN 9789051796612, 3 delen, € 75,-.

Locatie: Breda

Dag en tijd:Woensdagmiddag14.00 – 15.45 uur Cursusdata: 2-2, 9-2, 16-2, 23-2, 2-3, 16-3, 23-3 en 30-3 (6-4 reserve-datum inhaalcollege) Prijs: € 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Na afloop van de cursus is er bij voldoende belangstelling de mogelijkheid onder begeleiding van de docent een excursie te maken. De docent informeert u hierover tijdens de cursus.

Prof. dr. ir. Gerard van Zeijl, emeritus hoogleraar architectuurgeschiedenis en theorie TU Eindhoven behaalde in 1970 het diploma van bouwkundig ingenieur aan de TU Delft. Na zich, als docent aan de TU Eindhoven, in architectuurgeschiedenis en theorie te hebben gespecialiseerd, promoveerde hij in 1990 op Durand’s architectuur- tractaten in de 18e eeuw. In 1992 volgde zijn benoeming zowel aan de VU Brussel als aan de TU Eindhoven.

breda

Page 55: Brochure voorjaar 2011

69

41

kijken naar kUnst en cULtUUr Van Karolingische renaissance naar Romaanse kunst

Jana WaartsKunst- en cultuurgeschiedenis

Locatie: Breda

Dag en tijd:Donderdagochtend 10.20 - 12.05 uur Cursusdata: 3-2, 10-2, 17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3, 7-4 en 14-4 (21-4 reservedatum inhaalcol-lege) Prijs: € 211,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Breda maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De kroning van Karel de Grote in 800 tot Heilig Rooms keizer kondigde een nieuw tijdperk aan, de zogenaamde Karolingische renaissance. Het feit dat hijzelf de toe-voeging ‘de Grote’ gebruikte, getuigt van zijn ambitie om de glorieuze tijd van weleer te doen herleven. Het meest kenmerkend voor deze periode zijn de geïllustreerde handschriften, maar ook kleinschalige kunstwerken, zoals de ivoorsnijkunst, zijn van hoog niveau.

De daarop volgende periode is de Ottoonse renaissance , welke haar naam dankt aan Otto de Grote en zijn opvolgers. Tijdens deze periode herwon de keizerlijke kunst haar pracht. Er komt een groeiende interesse in grote sculpturen, waarvan de bronzen deuren van de kathedraal in Hildesheim een prachtig voorbeeld zijn. Samen met de pracht van de Ottoonse handschriften kondigt zich in dit alles de Romaanse stijl aan.

Vanaf het jaar 1000 domineert de Romaanse stijl de Europese kunst en architectuur. Deze architectuur is vaak immens en geeft uitdrukking aan een nieuw vertrouwen. Ook grootschalige sculpturen en schilderkunst keren terug. In deze periode is de op- komst van vele kloosters, maar ook de vervolging van de katharen neemt zijn aanvang. In het jaar 1000 was men in afwachting van ‘het einde der tijden’, wat een aantal Apocalyptische handschriften opleverde en ook een onderdeel werd van vele kerk-portalen.

Onderwerpen die aan de orde komen zijn onder andere: geïllustreerde handschrif-ten, ivoorsnijkunst, architectuur, schilderkunst, tapijtkunst (zoals in Bayeux en An-gers), ontwikkeling van kloosters en kloosterorden, opkomst en vervolging van de katharen, de verwachting van het ‘Laatste Oordeel’, beeldtaal (symboliek), context etc. Tevens is er aandacht voor de literatuur en de muziek uit deze tijd: Karel Ende Elegast, Roelantslied, Gregoriaanse gezangen etc.).

Literatuur:Er worden per college samenvattingen uitgedeeld.

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

breda

Page 56: Brochure voorjaar 2011

70

breda

het wonDer Dat “taaL” heet

Taal en letteren Drs. Harrie Schalken

Locatie: Breda

Dag en tijd:Vrijdagochtend10.35 – 12.20 uur,LET OP: excursie 1-4 14.00 – 16.00 uur Cursusdata: 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3 en 1-4 (8-4 re-servedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze en een excursiemiddag) Werkvorm: Werkcollege (veel interactie en samenwerking)

De cursusprijs is inclusief de middagexcursie op 1 april naar grafisch museum ‘In den groe-nen zonck’ in Wouw. Vervoer is op eigen gelegenheid.

De neerlandicus en tevens beeldend (grafisch) kunstenaar Harrie Schalken (1946) deed zijn doctoraal Nederlandse taal- en letterkunde (mediëvistiek) aan de R.U. Utrecht, doctoraal algemene kunstgeschiedenis aan de R. U. Utrecht, boekwetenschap aan de R.U. Utrecht en de G.U. van Amsterdam. Hij gaf 35 jaar les aan de Hogeschool Zeeland in Vlissingen, en in zijn hoedanigheid als eigenaar/directeur van het grafisch museum ‘in den groenen zonck’ in Wouw (www.grafischmuseumindengroenenzonck.nl) geeft hij postdoctorale gastcolleges aan binnen- en buitenlandse hogescholen en universiteiten.

Anders dan dieren communiceren mensen creatief in taal, we denken in taal maar ook over taal. Dit vermogen tot ‘taalbeschouwing’ staat centraal in deze cursus. Het gaat daarbij zowel om taal in het algemeen (algemene taalwetenschap), alsook om onze Nederlandse taal en de eigenschappen daarvan. Omlijst met allerlei voorbeel-den, proefjes en het laten ervaren van ontdekkingen, komen in een levendige afwis-seling en evenzo levendige interactie met de cursisten elementen aan de orde als:

Het ontstaan van taal en van het Nederlands:• Wat is een taal, en wat is specifiek het menselijk taalvermogen.• Het ontstaan van taal, van oergeluiden tot afsprakensysteem.• Opvattingen over taalverwerving.• De onderdelen van taal (syntaxis of grammatica, semantiek).• De ontwikkeling van het Nederland en de huidige Europese talen.Verwondering over het Nederlands…nooit geweten dat…• Ons Nederlands en de grammatica: wat klopt er nu wel en wat niet van die zoge- naamde‘zinsontleding’ van vroeger op school?• Taalvarianten binnen het Nederlands: dialect, sociolect en idiolect.• Taalvarianten zoals groepstalen; de verschillende ‘taalregisters’.• De psychologische taalkunde (psycholinguïstiek).• Nederlands en betekenisleer (semantiek): synoniemen, homoniemen, homofonen. • Hoe ordent de taal ons denken en ons wereldbeeld: hyponiemen?• Hoe context en situatie de betekenis van een taaluiting kunnen beïnvloeden.• De spanning tussen bedoelen en begrijpen: hoe ontstaan misverstanden?Verwondering over letters en ons alfabet…nooit geweten dat…• Wat zijn letters nu precies: het fonologisch principe achter onze taal.• Hoe komen we aan ons huidige alfabet?• Een letter is een klank? Er zijn meer letters dan klanken èn meer klanken dan letters.. • Wat is ‘lezen’ precies? We gaan opnieuw leren lezen: een experiment.• Waarom kunnen we lezen, hoe leerden we dat vroeger en huidige opvattingen.

Bij alle onderwerpen is er ruimte voor inbreng van eigen ervaringen of observaties.

De achtste bijeenkomst vindt op vrijdag 1 april van 14.00 – 16.00 uur plaats in het grafisch museum ‘in den groenen zonck’ in Wouw (nabij Bergen op Zoom). Daar wordt, omgeven door de bijbehorende historische materialen, nader ingegaan op letters, schrift, spelling, het ontstaan van het alfabet, de geschiedenis van onze spelling, de geschiedenis van de com-municatie en van het leren lezen.

42

Page 57: Brochure voorjaar 2011

71

breda

Drs. Tonny Lansdaal (1943) studeerde af aan de Academie voor Beeldende Kunst St. Joost te Breda (1974) en had gedurende 25 jaar een praktijk als beeldend kunstenaar. Zij studeerde filosofie aan de Universiteit van Tilburg en behaalde in 2007 haar doctoraal o.l.v. Ger Groot (Erasmus universiteit). Sinds drie jaar geeft zij als freelancer cursussen filosofie en filosofie in combinatie met kunst. Daarnaast leidt zij een filo-sofisch café binnen de VVAO.

Locatie: Breda

Dag en tijd:Vrijdagmiddag 14.00 –15.45 uur Cursusdata: 4-2, 11-2, 18-2, 25-2, 4-3, 18-3, 25-3 en 1-4 (8-4 re-servedatum inhaalcollege) Prijs: € 181,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Filosofie43

In deze cursus onderzoeken we op de eerste plaats wat we onder filosofie moeten verstaan. Op de tweede plaats komt het begrip ‘kunst’ aan de orde. Als we ideeën en stromingen van de afgelopen eeuw onder de loep nemen, zien we dat er dwars-verbanden zijn aan te wijzen tussen filosofie en kunst. Filosofie gaat voor een groot deel over denkprocessen die in relatie tot de werkelijkheid staan. Kunst komt, naast fantasie, uit denkprocessen en reflectie op de werkelijkheid voort. De relatie tussen beide is het onderwerp van deze cursus.

- Wat valt er bijvoorbeeld te ontdekken aan kunst- en bouwwerken die tot de neo- gothiek gerekend worden en het gedachtegoed van Sigmund Freud? - Wat kunnen we zeggen over de samenhang tussen het logisch positivisme van Ludwig Wittgenstein en de vorm- en kleurexperimenten van het Bauhaus? - We onderzoeken, in de theorie van Theodor Adorno, zijn verwijzing naar de avant- garde van die tijd. - We lezen nauwgezet de tekst (ten dele en in vertaling) die Martin Heidegger schreef over: De schoenen van van Gogh. Daarbij beschouwen we natuurlijk ook de afbeelding van de schoenen. - De theorie van Sartre kan in nauw verband gebracht worden met het expressio- nisme van de kunstenaarsgroep Cobra;- terwijl in het werk van Jacques Derrida de deconstructie een belangrijke rol speelt. Het is de gelijktijdige beweging van constructie en deconstructie die ook in kunst- werken van tijdgenoten, het modernisme, is aan te wijzen.

De relatie tussen kunst en wetenschap (wanneer spreken wij van waarheid en wat is eigenlijk waarheid als wij het over kunst hebben?) komt in de laatste les aan de orde bij de bespreking van de theorie van Karl Popper.

Na afloop van de cursus heeft U inzicht verkregen in dwarsverbanden die in de 20e eeuw door de domeinen van de filosofie en de kunst heenlopen. Naast de bespreking van de theorieën worden afbeeldingen van kunstwerken getoond.

Literatuur: Reader (verzamelde artikelen/boekdelen).

wijsgerig Denken en het beschoUwen van kUnstFilosofie en kunst in de 20e eeuw

Drs. Tonny Lansdaal

Page 58: Brochure voorjaar 2011

72

Lees vóór inschrijving De voLgenDe inFormatie naUwkeUrig Door.

U kunt inschrijven voor één of meer cursussen door het inschrijfformulier ingevuld en ondertekend op te sturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of te faxen naar 013-4668124. U kunt het formulier na ondertekening ook inscannen en via de mail versturen naar [email protected] vindt het inschrijfformulier in tweevoud achter in deze brochure.

inschrijving geschieDt op voLgorDe van binnenkomst.Voor deelnemers aan een leergang geldt een beperkte periode voorrang bij inschrijving (zie pagina 26). In verband met de grote belangstelling raden wij u aan om na het maken van uw keuze, niet te lang te wachten met uw inschrijving. Indien de inschrijving op een cursus het maximum aantal deelnemers overschrijdt, wordt er een wachtlijst aangelegd. Als er geen plaats meer is, wordt u hiervan per email of telefonisch op de hoogte gesteld en wordt u ingeschreven in de cursus die u op het inschrijfformulier als uw alternatieve keuze vermeld heeft. Heeft u geen alternatieve keuze aangegeven, dan krijgt u als-nog de gelegenheid een keuze te maken uit de cursussen waar op dat moment nog plaats is.

We attenderen u erop dat u met het ondertekenen en insturen van uw inschrijving een betalingsver- plichting aangaat voor de door u ingevulde cursus(sen). Mocht u na het insturen van uw inschrijving niet in staat zijn de cursus te volgen, dan bestaat de mogelijkheid tot annulering (zie ook de annuleringsregeling). U krijgt na ontvangst van uw inschrijving van ons een email of brief ter bevestiging van uw inschrijving. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner ons bericht als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder.

privacY beschermingWanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die via internet wordt verspreid uitsluitend onder de deelne-mers van uw cursus. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit op uw inschrijfformulier aan te geven.

Uiterste inschrijFDatUmTenzij nadrukkelijk anders vermeld, geldt 3 januari 2011 als uiterste inschrijfdatum. Bij inschrijving ná de uiterste inschrijfdatum van een cursus, worden € 5,- administratiekosten in rekening gebracht. kostenAls u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij éénmalig € 10,- inschrijfgeld. U wordt dan ingeschreven en u krijgt automatisch gedurende 2 jaar, of zolang u cursus-sen blijft volgen, onze cursusbrochure thuis gestuurd.

Wie moet rondkomen van een minimum inkomen en in Noord-Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op Stichting Studiefonds Sed Vitae. Zie pagina 10.

Naast de cursusprijs worden bij een aantal cursussen readerkosten in rekening gebracht. De boeken en of readers/syllabi die als studiemateriaal worden genoemd, dient men zelf te betalen en zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen. Readerkosten zijn pas kort voor aanvang van de cursus bekend in verband met auteursrechten, reproductiekosten, verzendkosten en oplage (het aantal deelnemers).

praktische inFormatiebij inschrijving voorjaar 2011

Page 59: Brochure voorjaar 2011

73

betaLingU kunt uw betaling op 2 manieren doen: • via een éénmalige automatische incasso; • via overmaking o.v.v. uw betalingskenmerk.U kunt uw voorkeur kenbaar maken op het inschrijfformulier.

annULeringsregeLingWanneer u zich heeft ingeschreven voor één of meer cursussen en u wilt of kunt deze cursus(sen) niet volgen, dan kunt u annuleren. Annuleren kan uitsluitend schriftelijk gebeuren per post: HOVO Brabant, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected] annuleren zijn de volgende kosten verbonden: • € 20,- bij annulering vóór 3 januari 2011 (of vóór de bij de cursus vermelde uiterste inschrijfdatum) • € 35,- bij annulering tussen 3 januari 2011 (of de bij de cursus vermelde uiterste inschrijfdatum) en 2 werkweken vóór aanvang van de cursus. Vanaf 2 werkweken voor aanvang van de cursus is annuleren niet meer mogelijk en bent u de volledige cursusprijs èn eventuele readerkosten verschuldigd. Op dat moment zijn immers alle kosten die aan uw deelname verbonden zijn vastgelegd.

In uitzonderlijke gevallen van overmacht, zoals ernstige ziekte of overlijden van de cursusdeelnemer bij aanvang van de cursus, kan een schriftelijk verzoek om de betalingsverplichting gedeeltelijk teniet te doen, danwel het reeds betaalde cursusgeld gedeeltelijk te restitueren, per post worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via e-mail: [email protected] t.a.v. mevr. K. van Helvert. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant. U ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. In alle gevallen bent u tenminste € 35,- administratiekosten verschuldigd. In geen enkel geval bestaat er recht op gedeeltelijke restitutie van cursusgeld. Het is ons helaas niet mogelijk om u voor cursussen een annuleringsverzekering aan te bieden.

wanneer een cUrsUs niet DoorgaatWanneer uw cursus die niet door kan gaan, wordt u hiervan z.s.m. op de hoogte gesteld. U wordt dan zo mogelijk nog ingeschreven in een andere cursus naar keuze zonder extra kosten en mits daar nog plaats is. In dit geval wordt het cursusgeld uiteraard niet van uw rekening afgeschreven of onmiddellijk teruggestort. Zo snel mogelijk na de uiterste inschrijfdatum wordt beslist of een cursus niet doorgaat vanwege te geringe belangstelling.

eenmaLig coLLege-UitvaL Door overmachtVoor het geval een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) éénmalig een college niet kan verzor-gen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven inhaaldatum. We gaan ervan uit dat u de aangegeven dag en tijd hiervoor vrijhoudt. In geval van plotselinge uitval van een college wegens overmacht doen wij onze uiterste best u zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen.

overmacht, wijziging en annULering Door hovo brabantIn het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of mate-rialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren.In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch of schriftelijk op de hoogte worden gesteld.

DISCLAIMEROndanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die hieruit voortvloeit.

Page 60: Brochure voorjaar 2011

74

ENTHOUSIASTE EN DOORTASTENDE

CURSUSBEGELEIDERS GEZOCHT!Wat doet een cursusbegeleider?• Samen met de directeur het basisidee uitwerken van een lezingenserie/cursus• Het zoeken en benaderen van deskundige docenten/sprekers• Het organiseren van de cursus wat betreft opzet en volgorde van de bijeenkomsten• Het onderhouden van alle contacten met de docenten/sprekers• Het verzamelen en samenstellen van de reader• Het begeleiden van de cursus: door aanwezig te zijn, de docent/spreker op te vangen, kort te introduceren en te begeleiden

Wat staat daar tegenover?• De cursusbegeleider volgt uiteraard gratis de betreffende cursus(sen)• De cursusbegeleider krijgt een vrijwilligerscontract van steeds 1 jaar (juni-juni) met de stichting • De cursusbegeleider ontvangt per cursus een bescheiden vergoeding (binnen de fiscale onbelaste ruimte) en alle aantoonbare reis- en onkosten• De cursusbegeleider maakt deel uit van de HOVO Brabant organisatie• De cursusbegeleider wordt waar nodig begeleid en ondersteund door de directeur• Uw inzet als vrijwilliger wordt enorm gewaardeerd

Welke vakgebieden?• Psychologie/ sociale wetenschappen• Economie en recht• Natuurwetenschappen

Welke eigenschappen zijn van belang?• U bezit uitstekende communicatieve vaardigheden• U bezit een aantoonbare goede schrijfvaardigheid• U bent doortastend en vasthoudend• U heeft een representatieve uitstraling• U kunt werken met alle basiscomputerprogramma’s (e-mail, internet, word, excell)• U bent inhoudelijk deskundig of bovengemiddeld geïnteresseerd in uw vakgebied• U kunt goed zelfstandig aan een cursusproject werken maar bent ook collegiaal• Wanneer u een bestaand netwerk in het vakgebied heeft, is dat een pré

De werkzaamheden concentreren zich wat betreft de cursus-voorbereiding in de periodes: juni - oktober (brochure voorjaar) en januari - april (brochure najaar).

De cursussen/ lezingenseries zelf lopen in de periodes: eind januari - eind april en eind september - Kerstmis.

Wanneer u belangstelling heeft voor deze onder-steunende werkzaamheden binnen onze organisatie, of wanneer u nog vragen heeft, kunt u contact opnemen met dr. Korrie van Helvert, directeur HOVO Brabant Seniorenacademie 013-4668119 of [email protected]

Sollicitaties voorzien van een motivatiebrief en CV kunt u sturen naar: [email protected] of naar: HOVO Brabant, t.a.v. K. van HelvertPostbus 90153, 5000 LE Tilburg

Page 61: Brochure voorjaar 2011

verzoek om toezenDing van een cUrsUsbrochUre voorjaar 2011

aanvraagFormULier

verzoek om toezenDing van De zomerbrochUre 2011

aanvraagFormULier

zomeracaDemie 2011

In de zomer biedt HOVO Brabant u een aantal intensieve zomercursussen aan. In deze meerdaagse cursussen gaat u samen met de docent en medecursisten op een mentale reis die uw geest en zinnen zal prikkelen.

Half maart komt de zomerbrochure uit, deze wordt alleen op aanvraag toegezonden.

voorjaarsbrochUre 2011

In het voorjaar (januari - april) biedt HOVO Brabant een aantal cursussen aan in Tilburg, Eindhoven, Breda en ’s-Hertogenbosch.

Deze brochure biedt een duidelijk overzicht daarvan.

Page 62: Brochure voorjaar 2011

Naam en voorletters:

Straat:

Postcode en Woonplaats:

Graag ontvang ik van u stuks

Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan:

HOVO Brabant SeniorenacademiePostbus 901535000 LE Tilburg

U kunt deze gegevens ook e-mailen naar: [email protected]

verzoek om toezenDing van een cUrsUsbrochUre voorjaar 2011

aanvraagFormULier

Naam en voorletters:

Straat:

Postcode en Woonplaats:

Graag ontvang ik van u stuks

Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan:

HOVO Brabant SeniorenacademiePostbus 901535000 LE Tilburg

U kunt deze gegevens ook e-mailen naar: [email protected]

verzoek om toezenDing van De zomerbrochUre 2011

aanvraagFormULier

Page 63: Brochure voorjaar 2011

inschrijFFormULier voorjaar 2011

ontv .......................................................

NAS .......................................................

Alt. .......................................................

Ondergetekende

Dhr. / Mevr.

Voorletters: Naam:

Straat:

Postcode: Plaats:

E-mail:

Telefoonnummer: Mobiel:

Geboortedatum:

Was u al eerder cursist? JA / NEEZo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekeningZo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8 ) JA / NEE

schrijFt zich in voor De cUrsUs(sen)

nr: titeL:

nr: titeL:

nr: titeL:

aLs een van mijn gekozen cUrsUssen niet Doorgaat, kies ik voor1:

nr: titeL:

nr: titeL:

1 Er wordt altijd eerst even contact met u opgenomen over uw alternatieve keuze

Zie ommezijde voor vervolg inschrijfformulier en ondertekening

Page 64: Brochure voorjaar 2011

vervoLg inschrijFFormULier voorjaar 2011

wijze van betaLing

Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangsdatum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Mijn rekeningnummer is:

Op naam van:

Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de betalingsinstructie o.v.v. het betalingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele administratie- en readerkosten.

Mijn rekeningnummer is:

Op naam van:

Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 72 en 73 .

Datum:

Handtekening:

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar:

HOVO Brabant SeniorenacademieUniversiteit van TilburgPostbus 901535000 LE Tilburg

of faxen naar: 013 - 466 81 24

of inscannen en e-mailen naar [email protected]

Page 65: Brochure voorjaar 2011